ΠΟΛΗ - ΚΤΙΡΙΟ - ΕΜΠΕΙΡΙΑ | ΑΚΕΝΤΡΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ

ΠΟΛΗ - ΚΤΙΡΙΟ - ΕΜΠΕΙΡΙΑ Α-ΚΕΝΤΡΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΜΠΟΥΤΣΙΝΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ

ΠΟΛΗ - ΚΤΙΡΙΟ - ΕΜΠΕΙΡΙΑ & Α-ΚΕΝΤΡΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ & ΘΕΡΜΟΚΟΙΤΙΔΑ ΝΕΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΣΤΟΝ ΕΠΙΒΑΤΙΚΟ ΣΤΑΘΜΟ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ - ΠΑΓΟΔΑ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2019

ΦΟΙΤΗΤΗΣ: ΜΠΟΥΤΣΙΝΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ

ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΦΡΑΓΚΟΥ ΔΙΟΝΥΣΙΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΤΜΗΜΑ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ

1 ΠΕΙΡΑΙΑΣ

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ 1.1 ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ 1.2 Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΚΜΗΣ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΡΩΜΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ 1.3 Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ 1.4 Η ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ ΕΩΣ ΤΟΝ 19Ο ΑΙΩΝΑ 1.5 ΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΙ Ο Β’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ 1.6 Η ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ 1.7 ΑΠΟ ΤΟΝ 20Ο ΣΤΟΝ 21Ο ΑΙΩΝΑ

5 6 7 10 11 14 16

3 Η ΝΕΑ ΧΡΗΣΗ ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ & ΘΕΡΜΟΚΟΙΤΙΔΑ ΝΕΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

5 ΕΠΙΒΑΤΙΚΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ

Η ΠΡΟΤΑΣΗ

26

42

2 ΕΠΙΒΑΤΙΚΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΠΑΓΟΔΑ

18

4 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΙΔΕΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ

4.1 ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ 4.2 ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ 4.3 ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ 4.4 ΑΛΓΟΡΙΘΜΟΣ

28 30 32 34

1 ΠΕΙΡΑΙΑΣ

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

1.1

Ο Πειραιάς είναι πόλη της Αττικής, το μεγαλύτερο λιμάνι της Ελλάδος καθώς και ένα από το σπουδαιότερα της Μεσογείου. Ο Δήμος Πειραιώς αποτελεί τον τρίτο μεγαλύτερο δήμο της Ελλάδας, με πληθυσμό 175.697, σύμφωνα με την απογραφή του 2001. Η ευρύτερη περιοχή του Πειραιά αποτελείται από τον ομώνυμο δήμο και ακόμα έξι δήμους, με συνολικό πληθυσμό 466.065 κατοίκους συνολικής έκτασης 50,4 τετραγωνικών χιλιομέτρων.

ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ

Στους προϊστορικούς χρόνους, ο Πειραιάς ήταν νησί, που χωριζόταν από την υπόλοιπη Αττική με θαλάσσια ζώνη, η οποία ξεκινούσε από την περιοχή του Φαληρικού όρμου - και συγκεκριμένα από το Νέο Φάληρο - περνούσε μέσα από τη σημερινή συνοικία Καμίνια και κατάληγε στον λιμένα των Αλών, μπροστά στο σταθμό των Ηλεκτρικών Σιδηροδρόμων Αθηνών – Πειραιώς (Χατζημανωλάκης, 2009)1. Αργότερα η ζώνη αυτή καλύφθηκε με προσχώσεις από το «γαιώδες επίστρωμα» των βουνών της Αττικής, που παρασύρονταν από τα «όμβρια ύδατα» για να μετασχηματιστεί αρχικά σε αβαθή θαλάσσια λωρίδα, στη συνέχεια σε “ελώδη περιοχή” και τελικά σε “πηλώδη” (λασπότοπο), με τον οποίο ο Πειραιάς ενώθηκε με την υπόλοιπη Αττική.

Στην νησιωτική μορφή του τόπου, στα πανάρχαια αποδίδεται και η προέλευση του τοπωνυμίου Πειραιεύς. Οι περισσότεροι το ετυμολογούν από τη λέξη περαιεύς (=πορθμέας, περαματάρης), από τον ανώνυμο περαματάρη που πιθανότητα μετέφερε με το πλοιάριό του τους κατοίκους της Αττικής στην απέναντι πειραϊκή παραλία και αντίθετα (πειραιόω – περαιώ = μεταφέρω απέναντι, διαπερνώ). Το αρχικά προσηγορικό (περαιεύς) εξελίχθηκε σε τοπωνυμικό και με την εναλλαγή του «ε» σε «ει» διαμορφώθηκε το τελικό Πειραιεύς.

Ο Πειραιάς κατοικήθηκε γύρω στα μέσα της 3ης π.Χ. χιλιετηρίδας. Η άποψη αυτή ενισχύεται από κατάλοιπα πρωτοελλαδικών οικισμών που αποκαλύφθηκαν στην Παλαιά Κοκκινιά και το Κερατσίνι - και τοποθετούνται χρονικά ανάμεσα στο 2600 και το 1900 π.Χ. - σε συσχετισμό με άλλα ευρήματα της ίδιας εποχής (ερείπια κτισμάτων, εργαλεία) στην περιοχή της Μουνιχίας και τη Σταλίδα. Χατζημανωλάκης Γ. (2009). Ο Πειραιάς και η ιστορική διαδρομή του (2.600 π.Χ.–2009 μ.Χ.). Πειραιάς: Έκδοση δήμου Πειραιά.

1

7

1.2

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΚΜΗΣ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΡΩΜΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ

Ο Πειραιάς γνώρισε την πρώτη του αίγλη από την αρχαιότητα, όταν ο Θεμιστοκλής μετέφερε το λιμάνι των Αθηνών στον Πειραιά από το Φάληρο και το συνέδεσε με την Αθήνα με τα περίφημα Μακρά Τείχη (Ε.Ο.Α., 1968)2. Η κίνηση αυτή οφείλεται στην πλεονεκτική θέση του Πειραιά με τους τρείς αυτοφυείς λιμένες του, τον Μέγα λιμένα, τη Ζέα και τη Μουνιχία (Χατζημανωλάκης, 2009)3. Από την αρχαιότητα σώζονται ακόμη ερείπια της Ακροπόλεως στο λόφο της Καστέλας.

Η κορυφαία περίοδος ακμής του αρχαίου Πειραιά συμπίπτει χρονικά με αυτή της «Αθηναϊκής Δημοκρατίας», που δικαίως ονομάστηκε «χρυσός αιώνας». Μετά την ολοκλήρωση των οχυρωματικών έργων, με την αποπεράτωση των τειχών και λίγο πριν από τους Πελοποννησιακούς πολέμους, ο Πειραιάς ρυμοτομείται κατά τρόπο επαναστατικό για την εποχή, από τον αρχιτέκτονα και πολεοδόμο Ιππόδαμο το Μιλήσιο σε ορθογώνια τετράγωνα, από τον οποίο και πήρε το όνομα του το παραπάνω σύστημα ρυμοτομίας. Ίχνη αυτής της οργάνωσης εξακολουθούν να είναι εμφανή και στην σημερινή πόλη του Πειραιά.

Ο Πειραιάς στην αρχαιότητα, όπως και σήμερα, ήταν κυρίως εισαγωγικό λιμάνι, με μεγάλη ναυτιλιακή και εμπορευματική κίνηση. Το μεγαλύτερο μέρος των φορτίων προερχόταν από τα λιμάνια της Μεσογείου και της Μαύρης Θάλασσας. Το εξαγωγικό εμπόριο ήταν περιορισμένο, με φορτώσεις ορισμένων προϊόντων της Αττικής, όπως λάδι, κρασί, μέλι και ειδών αγγειοπλαστικής. Έτσι, ο Μέγας λιμήν χρησιμοποιήθηκε για τις εμπορικές δραστηριότητες του Πειραιά και των Αθηνών, ενώ οι δύο άλλοι λιμένες, της Ζέας (Πασαλιμάνι) και της Μουνιχίας (Τουρκολίμανο), παρέμειναν καθαρά πολεμικοί.

Κατά τα χρόνια της Ρωμαϊκής κατοχής, ο Πειραιάς καταστρέφεται ολοσχερώς από τον Σύλλα. Τα τείχη κατεδαφίζονται όπως και πλήθος άλλων κτιρίων και λιμενικών εγκαταστάσεων. Η καταστροφή του Πειραιά χρονολογείται στο 86 π.Χ., όταν ο Σύλλας μετά το πέρας των βαρβαροτήτων

και των καταστροφών, παραδίδει την πόλη στις φλόγες. Από την εποχή εκείνη απέμειναν τα χάλκινα αγάλματα του Πειραιώς που βρέθηκαν το 1959 στη συμβολή των οδών Βασιλέως Γεωργίου Α΄ και Φίλωνος. Οι Ρωμαίοι και οι επιδρομές των Γότθων λίγους αιώνες αργότερα, εξαλείφουν κάθε είδος ζωής από την περιοχή. Κατά τη Βυζαντινή περίοδο, η σημασία του Πειραιά ήταν πολύ μικρή. Οι Ενετοί επιχείρησαν αρκετές φορές να καταλάβουν την πόλη των Αθηνών, ορμώμενοι από την περιοχή του Πειραιά.

Εικ. 1: Το Ιπποδάμειο ρυμοτομικό σχέδιο του Αρχαίου Πειραιά.

Ε.Ο.Α. (1968). Το λιμάνι του Πειραιώς. Αθήνα: Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο. Ανακτήθηκε από: http://mam.avarchive.gr/portal/digitalview.jsp?get_ac_id=2026&thid=5588#adesc 3 Χατζημανωλάκης Γ. (2009). Ό.π.

2

8

ΠΕΙΡΑΙΑΣ - ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

1.3

Εικ. 2: Η μάχη της Καστέλλας.

Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ

Από το 1318 μ.Χ. ο Πειραιάς έχασε και το αρχαίο όνομα του. Έγινε το Πόρτο Λεόνε, το Πόρτο Δράκο των Φράγκων και από το 1456 το Ασλάν λιμάνι των Τούρκων. Σε αυτό το διάστημα το λιμάνι παραμένει ερημωμένο με ελάχιστες εμπορικές δραστηριότητες και στο κέντρο της εμπόλεμης κατάστασης των Βενετών με τους Τούρκους. Οι Βενετοί αφότου κατέκτησαν την Πελοπόννησο το 1687, στράφηκαν τελικά κατά των Τούρκων της Αθήνας και στις 10 Σεπτεμβρίου του 1687 αγκυροβόλησαν στο λιμάνι του Πειραιά.

Το 1688, ο Φραντσέσκο Μοροζίνι αποχωρεί, αποκομίζοντας σημαντικά έργα τέχνης όπως τα περίφημα λιοντάρια, που σήμερα στολίζουν την Βενετία (Ε.Ο.Α., 1968)4 και που είχαν χαρίσει στον Πειραιά το όνομα Πόρτο Λεόνε και Πόρτο Δράκο. Ο τραγικός επίλογος γράφτηκε με την ήττα των Βενετών από τους Τούρκους την ίδια χρονιά σε μία κορύφωση του πολέμου και των συγκρούσεων μεταξύ τους στο χώρο των Αθηνών και του Πειραιά, που είχε ως αποτέλεσμα την πλήρη ερήμωση τους έως και το 1690.

Στα χρόνια της ελληνικής επανάστασης o Πειραιάς παρέμεινε έρημος από κατοίκους, ενώ σημαντικά πολεμικά γεγονότα έλαβαν τόπο στην ευρύτερη περιοχή από το 1827 και έπειτα. Εκεί έχασε την ζωή του ο ήρωας της εθνικής ανεξαρτησίας, Γεώργιος Καραϊσκάκης. Αξιοσημείωτο είναι πως η απελευθέρωση από τους Τούρκους βρίσκει τον Πειραιά με 22 κατοίκους (Ε.Ο.Α., 1968)5. Ε.Ο.Α. (1968). Ό.π. Ε.Ο.Α. (1968). Ό.π.

4 5

Εικ. 3: Πασαλιμάνι. 1880

1.4

Η ΑΝΑΓΕΝΝΗΣΗ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ ΕΩΣ ΤΟΝ 19Ο ΑΙΩΝΑ

Σταδιακά, από το 1829 και ύστερα, αρχίζει η ανασυγκρότηση της περιοχής με τους πρώτους κατοίκους να είναι ναυτικοί από τα γειτονικά νησιά. Ανάμεσα τους και ο Τζελέπης από το Πήλιο, οπλαρχηγός του 1821, από τον οποίο ονομάστηκε η σημερινή ακτή. Όταν ο Κλεάνθης και ο Σάουμπερτ σχεδίαζαν το 1834 επί Όθωνα την νέα πρωτεύουσα της Ελλάδας, στο λιμάνι κατοικούσαν μόλις 150 άνθρωποι (Ε.Ο.Α., 1968)6. Το σχέδιο αυτό ακολουθούσε σε γενικές γραμμές τα ίχνη του Ιπποδάμειου σχεδίου της αρχαίας πόλης ενώ προέβλεπε στην διαμόρφωση μια πόλης των 15.000 κατοίκων περίπου. Το 1850 το λιμάνι αριθμούσε 5.000 κατοίκους.

Το 1854 ο Πειραιάς καταλαμβάνεται από τις Αγγλικές και Γαλλικές δυνάμεις με ολέθριες συνέπειες για την πόλη μεταξύ των οποίων και η επιδημία της χολέρας πού έφεραν τα πληρώματα του γαλλικού στόλου στην περιοχή. Παρ’ όλα αυτά η πορεία της νέας πόλης εξακολούθησε να είναι ανοδική. Το 1855, είκοσι χρόνια μετά την ίδρυση του Δήμου ο πληθυσμός πλησίαζε τους 6.000 κατοίκους. Ωστόσο είχαν ήδη υλοποιηθεί τα πρώτα σημαντικά λιμενικά έργα για την ανάπτυξη του εμπορίου, τον κύριο άξονα γύρω από τον οποίο περιστρέφεται η οικονομία του τόπου.

Έκτοτε, ο Πειραιάς γνωρίζει διαρκή ανάπτυξη μέχρι και τις σημερινές ημέρες. Η ανάπτυξη βασίστηκε στην ανάδειξή του ως το πρώτο λιμάνι της χώρας παράλληλα με τις πρώτες προσπάθειες που έγιναν για τη βιομηχανική ανάπτυξη της Ελλάδας. Από το 1869 ο Πειραιάς έχει συνδεθεί με την Αθήνα μέσω ηλεκτρικού σιδηροδρόμου, που από τότε μεταφέρει καθημερινώς εκατοντάδες εργαζομένους στο λιμάνι και πάλι πίσω. Το 1880 στην περιοχή απογράφηκαν 22 χιλιάδες κάτοικοι. Τα επόμενα χρόνια ήρθε η τρομακτική ανάπτυξη με τις ναυτιλιακές επιχειρήσεις. Εξίσου σημαντικό ρόλο έπαιξαν η διάνοιξη της διώρυγας της Κορίνθου, το 1893, που έκανε πλεονεκτικότερη τη θέση του Πειραιά προς τη Δύση, σε συνδυασμό με την οριστική στροφή της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας προς τον ατμό.

Ε.Ο.Α. (1968). Ό.π.

6

12

Εικ. 4: 17 Φεβρουαρίου 1869. Πραγματοποιείται η πρώτη δοκιμή του σιδηρόδρομου Αθήνας - Πειραιά .

1.5

ΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ ΚΑΙ Ο Β’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

Η αυγή του 20ου αιώνα βρίσκει τον Πειραιά και την οικονομία του σε μια ανοδική πορεία που στηρίχτηκε τόσο στις εμπορικές δραστηριότητες όσο και στην ανάπτυξη σημαντικών βιομηχανιών και την στροφή τους στην χημική βιομηχανία (Χρωματουγεία Πειραιώς – ΧΡΩΠΕΙ, Α.Ε. Τσιμέντων ΤΙΤΑΝ, Α.Ε. Χημικών Προϊόντων και Λιπασμάτων κ.α.). Το πειραϊκό οικονομικό δυναμικό της εποχής απαρτίζουν 1.730 επιχειρήσεις (εργοστάσια,ναυτιλιακές κ.λ.π.) ενώ το εργατικό δυναμικό ξεπερνάει τα 10.000 άτομα (Χατζημανωλάκης, 2009)7.

Το 1922 η Μικρασιατική καταστροφή χάραξε βαθιά τομή τόσο στην νεότερη ιστορία της Ελλάδος όσο και στην ιστορία του Πειραιά. Ενάμισι εκατομμύριο ήταν οι πρόσφυγες που κατέφυγαν στην Ελλάδα και από αυτούς οι 100.000 εγκαταστάθηκαν στον Πειραιά, διπλασιάζοντας ουσιαστικά τον πληθυσμό του. Οι περισσότεροι από τους πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στις έως τότε ακατοίκητες περιοχές της Κοκκινιάς, στα Ταμπούρια, το Κερατσίνι, τη Δραπετσώνα και τον Κορυδαλλό. Έτσι, η πληθυσμιακή σύνθεση της ευρύτερης περιοχής του Πειραιά αποτελείται από δυο διαφορετικές κοινωνικές τάξεις που συνυπάρχουν. Από την μία η αστική τάξη που ακολουθεί τα «ευρωπαϊκά πρότυπα» ζωής και από την άλλη η εργατική που διαμορφώθηκε εξαιτίας του λιμανιού και των μεγάλων βιομηχανικών και ναυτιλιακών μονάδων.

Η διοίκηση του λιμανιού, έχει ανατεθεί από το 1930 στον Οργανισμό Λιμένος Πειραιώς, γνωστό ως ΟΛΠ, ανοίγοντας το δρόμο για τον πλήρη εκσυγχρονισμό του. Γύρω από το λιμάνι αναπτύσσεται η ποικιλόμορφη εικόνα του Πειραιά, με εκατοντάδες διακινούμενους επιβάτες στην ακτή Τζελέπη κυρίως, πλανόδιους πωλητές και εργάτες που συνέθεταν μια ιδιόμορφη και θορυβώδη ατμόσφαιρα. Μια ατμόσφαιρα που τις απογευματινές ώρες άρχιζε να ατονεί και να παίρνει άλλες διαστάσεις, όταν οι ναυτικοί αλλά και οι ντόπιοι, που συνέθεταν τον ποικιλόμορφο κόσμο του λιμανιού, αναζητούσαν διέξοδο ψυχαγωγίας στα καφωδεία και τα άλλα κακόφημα κέντρα που βρίσκονταν διάσπαρτα στην ακτή Μιαούλη (Χατζημανωλάκης, 2009)8. Κέντρα τα οποία κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου συγκεντρώθηκαν στη Τρούμπα – περιοχή που προβλήθηκε ιδιαιτέρως μέσω του κινηματογράφου – ως μια πτυχή της πειραϊκής ζωής.

Χατζημανωλάκης Γ. (2009). Ό.π. Χατζημανωλάκης Γ. (2009). Ό.π.

7 8

13

Εικ. 5: Προσφυγικά παραπήγματα στη Δραπετσώνα.

Από την άλλη πλευρά, του κέντρου του λιμανιού μέχρι την περιοχή της Καστέλλας και το Πασαλιμάνι, πρόβαλλε το άλλο πρόσωπο του Πειραιά, με την υψηλή αισθητική και τα νεοκλασικά κτίρια. Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί το συγκρότημα επαύλεων κοντά στην πλατεία Αλεξάνδρας στα τέλη του 19ου αιώνα, σε σχέδια του Ερνέστο Τσίλλερ (1837-1923). Νεοκλασικά κτίρια και μονοκατοικίες με αυλές κυριαρχούν στις γειτονιές του Πειραιά που σταδιακά θα αποβάλλει αυτό του το πρόσωπο με την έλευση του πολέμου και της κατοχής.

Η εισβολή των γερμανικών δυνάμεων στην Πολωνία τον Σεπτέμβρη του 1939 θα προκαλέσει ένα κύμα πανικού ανάμεσα στον εμποροβιομηχανικό κόσμο αλλά και στα υπόλοιπα κοινωνικά στρώματα. Η διεξαγωγή του εμπορίου μέσα σε κλοιό δεσμευτικών μέτρων θα οδηγήσει στην ασφυκτική έλλειψη βασικών αγαθών με πλήθος συνεπειών στην καθημερινή ζωή του Πειραιά.

Από την έναρξη του ελληνο-ιταλικού πολέμου ο Πειραιάς αποτελεί έναν από τους πρώτους στόχους της ιταλικής αεροπορίας. Από την 28η Οκτωβρίου έως και τις 5 Απριλίου του 1941 οι σειρήνες στην πόλη θα ηχήσουν 23 φορές, χωρίς παρόλα αυτά να δεχθεί ισχυρά πλήγματα. Ο πόλεμος σε αυτό το διάστημα πέρασε σχετικά ανώδυνα για τον Πειραιά. Στις 6 Απριλίου του 1941, ακολουθεί η εισβολή των γερμανικών δυνάμεων με ολέθριες επιπτώσεις

9

Εικ. 6: Κομμάτι λαμαρίνας από το πλοίο “Clan Fraiser” σφηνωμένο σε δέντρο .

για το λιμάνι και την πόλη. Στις 10 το πρωί κάνουν την εμφάνισή τους τα πρώτα ανιχνευτικά αεροπλάνα. Στόχος ήταν το αγγλικό ατμόπλοιο «Clan Fraiser» κατάφορτο με εκρηκτικές ύλες, που εξακολουθεί να βρίσκεται αγκυροβολημένο εντός του λιμανιού (Χατζημανωλάκης, 2009)9. Το ίδιο βράδυ, ακολουθεί ο βομβαρδισμός που διήρκησε δυόμιση ολόκληρες ώρες. Βομβαρδισμός που είχε ως επακόλουθο την καταστροφή λιμενικών και μη εγκαταστάσεων και την ερήμωση του Πειραιά από τους κατοίκους που αναζητούν καταφύγιο στην Αθήνα σε μια από τις πιο εφιαλτικές νύχτες στην ιστορία της πόλης.

Ο Πειραιάς δοκιμάστηκε σκληρά σε αυτό το διάστημα με την πείνα, την καταστροφή της οικονομίας του, τις ομαδικές συλλήψεις και εκτελέσεις (το «μπλόκο της Κοκκινιάς» στις 17 Αυγούστου 1944) καθώς και από τους βομβαρδισμούς αγγλικών και αμερικάνικων αεροπλάνων. Την ημέρα της απελευθέρωσης στις 12 Οκτωβρίου 1944, θα δεχθεί το τελευταίο πλήγμα στη διάρκεια του πολέμου, όταν οι Γερμανοί με την αποχώρηση τους θα ανατινάξουν τις λιμενικές εγκαταστάσεις.

Χατζημανωλάκης Γ. (2009). Ό.π.

15

1.6

Η ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ

Τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια υπήρξαν ιδιαίτερα δύσκολα για τον Πειραιά. Οι συνέπειες του πολέμου και της Κατοχής ήταν ολέθριες για την πόλη τόσο σε υλικές ζημιές όσο και σε ανθρώπινες απώλειες. Η δεύτερη πρόκληση που καλείται να αντιμετωπίσει η πόλη είναι η μεταβολή της πληθυσμιακής της σύνθεσης, μετά την ομαδική εγκατάλειψή της στο παραπάνω διάστημα.

Σταδιακά αρχίζει ένα νέο ξεκίνημα παρά τις δυσκολίες που έθεταν οι περιορισμένοι οικονομικοί πόροι και ο εμφύλιος πόλεμος. Μέχρι το 1950 θα έχουν αποκατασταθεί όλες οι ζημιές σε κτίρια και εγκαταστάσεις στο χώρο του λιμανιού. Από το 1955 αρχίζει η κατασκευή πληθώρας έργων στο χώρο του λιμανιού ώστε να εκσυγχρονιστεί και να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες που διαμορφώνονται στο χώρο των θαλάσσιων μεταφορών.

Παράλληλα αρχίζει και η ανοικοδόμηση της πόλης του Πειραιά, αρχικά με την επισκευή δημόσιων και ιδιωτικών κτιρίων που είχαν υποστεί ζημιές κατά τη διάρκεια του πολέμου και της Κατοχής, αλλά και με την δημιουργία καινούργιων υποδομών. Το 1952 χτίζεται στο Πασαλιμάνι η πρώτη σύγχρονη πολυκατοικία. Έκτοτε, τα νεοκλασικά κτίρια αρχίζουν σταδιακά να δίνουν τη θέση τους σε πολυκατοικίες που με τον όγκο και την ομοιομορφία τους είχαν ως αποτέλεσμα την αλλοίωση της αισθητικής του Πειραιά. Αυτά οδηγούν στην διαμόρφωση μιας νέας πραγματικότητας που διαφέρει αισθητά από αυτή της προπολεμικής περιόδου.

Η εσωτερική μετανάστευση γύρω στο 1960 οδηγεί στην δημιουργία ενός πολυάριθμου εργατικού δυναμικού που ήταν αδύνατο να απορροφηθεί από την πειραϊκή βιομηχανία. Ως εκ τούτου, ένα νέο ρεύμα μετανάστευσης δημιουργείται, αυτό της εξωτερικής, με προορισμούς χώρες όπως οι Η.Π.Α., η Αυστραλία και ο Καναδάς και αργότερα χώρες της Δυτικής Ευρώπης.

16

Εικ. 8: Εργοστάσιο λιπασμάτων Δραπετσώνας.

1.7

ΑΠΟ ΤΟΝ 20Ο ΣΤΟΝ 21Ο ΑΙΩΝΑ

Η περίοδος από την Δικτατορία και έπειτα υπήρξε ιδιαίτερα καθοριστική για την σημερινή εικόνα του Πειραιά. Στο διάστημα της Δικτατορίας σημειώνονται σημαντικές αλλαγές στην περιοχή όπως η δημιουργία του σημερινού Βεάκειου θέατρου στο λόφο του Προφήτη Ηλία, του Δελφινάριου, του Μουσείου του Π. Αραβαντινού ενώ καταργούνται οι οίκοι ανοχής από την περιοχή της Τρούμπας και γκρεμίζονται τα κτίσματα γύρω από τους ναούς του Αγίου Σπυρίδωνα και του Αγίου Νικολάου. Στον αντίποδα, η ίδια περίοδος κληροδοτεί στον Πειραιά το ημιτελές Εμποροναυτιλιακό Κέντρο (Πύργος του Πειραιά) καθώς επίσης συντελείται και μια από τις πιο επιβλαβείς κινήσεις για την ιστορική μνήμη της πόλης• η απόφαση να γκρεμιστεί το παλαιό Δημαρχείο (Ρολόι).

Η μεταβατική περίοδος μετά την πτώση της Δικτατορίας, παράλληλα με τον πληθωρισμό και διαφόρων άλλων διεθνών συγκυριών (ενεργειακή κρίση κ.α.) δοκιμάζουν σκληρά το πειραϊκό εμπόριο και τη βιομηχανία. Ενώ το εμπόριο θα αντέξει αυτή τη νέα κρίση, η σταδιακή πτώση της βιομηχανίας θα οδηγήσει στο κλείσιμο πολλών μεγάλων μονάδων (ΧΡΩΠΕΙ, Λιπάσματα, Καπνοβιομηχανία Κεράνη κ.α.). Έτσι σταδιακά συντελείται η αποβιομηχανοποίηση του Πειραιά με τις προφανείς προεκτάσεις που αυτό σήμαινε για την περιοχή και την κοινωνία.

Αντιθέτως το εμπορικό κομμάτι της περιοχής προσαρμόζεται στις νέες εμπορικές συνθήκες της μεταπολεμικής περιόδου (containers κ.λ.π) και προχωρώντας στις απαραίτητες αναβαθμίσεις του τεχνικού εξοπλισμού που απαιτεί η νέα εποχή, καταφέρνει να καθιερωθεί 18

ως ένα από το σπουδαιότερα λιμάνια της Μεσογείου. Το 1978 αρχίζει η κατασκευή του νέου μεγάλου Σταθμού Εμπορευματοκιβωτίων (Container Terminal) στη Νέα Ικόνιο ενώ το 1985, με σειρά έργων, διαμορφώνεται ο Επιβατικός Σταθμός Αγίου Νικολάου σε εκθεσιακό χώρο με σκοπό να φιλοξενήσει πανελλήνιες και διεθνής εκθέσεις γύρω από τη Ναυτιλία (Ποσειδώνια) υπογραμμίζοντας τη σπουδαιότητα του λιμανιού. Η ναυτιλία αποτελεί και σήμερα τον κύριο «μοχλό» που κινεί την πειραϊκή οικονομία, εστιάζοντας ιδιαιτέρως στο εμπορικό κομμάτι που αναπτύσσεται διαρκώς. Το 2008, η διοίκηση του Ο.Λ.Π υπέγραψε συμφωνία με την China Ocean Shipping Group Company (COSCO), με την οποία παραχωρείται η διαχείριση του Σταθμού Εμπορευματοκιβωτίων στην εταιρεία για 35 χρόνια έναντι 4,3 δισεκατομμυρίων ευρώ.

Η ζωή στην πόλη, από την μεταπολίτευση έως και σήμερα εξακολουθεί να έχει κοινά χαρακτηριστικά γνωρίσματα. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 η τοπική κοινωνία εκδηλώνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την προστασία της αρχαίας και νεότερης πολιτιστικής κληρονομιάς της πόλης. Το ιστορικό κέντρο του Πειραιά (από τη Νέα Καλλίπολη ως την Καστέλλα) χαρακτηρίζεται ως παραδοσιακό (Χατζημανωλάκης, 2009)10, ενώ στα επόμενα χρόνια 450 κτίρια κηρύσσονται ως διατηρητέα, σε μια προσπάθεια να μην αλλοιωθεί περαιτέρω η παραδοσιακή αισθητική του Πειραιά.

Ο καθημερινός ρυθμός της πόλης εξακολουθεί να είναι έντονος τις πρωινές μέχρι και τις απογευματινές ώρες, κυρίως λόγο του λιμανιού, με όλα τα σχετικά επακόλουθα. Η όψη της πόλης τις απογευματινές και βραδινές ώρες ΠΕΙΡΑΙΑΣ - ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ

αποκτά ένα εντελώς διαφορετικό πρόσωπο, πιο ήρεμο και πιο γαλήνιο, εντελώς αντίθετό από αυτό των πρωινών ωρών. Η διασκέδαση και η ψυχαγωγία μεταφέρονται στις περιοχές του κέντρου της πόλης, στο Μικρολίμανο, στην Καστέλλα και στην παραλία της Πειραϊκής χερσονήσου. Πολλά διαφορετικά πρόσωπα παρουσιάζει και η σύνθεση του πληθυσμού του Πειραιά, που ήδη από την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου έχει αλλοιωθεί σημαντικά για του λόγους που προαναφέραμε. Εσωτερικοί μετανάστες από γειτονικά νησιά, οικονομικοί μετανάστες από χώρες της Ασίας και της Αφρικής, εργαζόμενοι από την πόλη των Αθηνών που κατεβαίνουν καθημερινά στο λιμάνι και στις γύρω περιοχές, διερχόμενοι ταξιδιώτες και ντόπιοι κάτοικοι συνθέτουν ένα ποικιλόμορφο και πολυπολιτισμικό ψηφιδωτό που διαμορφώνει την ιδιαίτερη ταυτότητα της πόλης του Πειραιά.

Μια πόλη γεμάτη εσωτερικές αντιθέσεις. Νεοκλασικά και παραδοσιακά κτίρια συνυπάρχουν με πολυώροφα κτίρια από μπετόν, μέταλλο και γυαλί. Άνθρωποι από διαφορετικές κοινωνικές ομάδες και χώρες, με διαφορετικές συνήθειες και κουλτούρες ζουν, εργάζονται, διασκεδάζουν και κατοικούν σε έναν κοινό τόπο. Σε έναν τόπο που ενώ ιστορικά η πορεία του έχει συνδεθεί άμεσα με την πορεία της Αθήνας παραμένει αυτόνομος και αυτάρκης. Ο Πειραιάς θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως η πόλη της ετερογένειας όπου τα διαφορετικά και ποικίλα στοιχεία που τον απαρτίζουν, ισορροπούν σε μία ιδιόμορφη ενότητα.

10

Χατζημανωλάκης Γ. (2009). Ό.π.

19

ΕΠΙΒΑΤΙΚΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ - ΠΑΓΟΔΑ

2

Ο Επιβατικός Σταθμός του Αγίου Νικολάου κατασκευάστηκε κατά την περίοδο του 1964-1969 πλησίον της ομώνυμης εκκλησίας, σε σχέδια των αρχιτεκτόνων Ιωάννη Λιάπη και Ηλία Σκρουμπέλου όπου κέρδισαν την πρώτη θέση το 1962 στον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό που διεξήγαγε ο Οργανισμός Λιμένος Πειραιώς.

Το εμβληματικό για το λιμάνι του Πειραιά και την ευρύτερη περιοχή κτίριο, είχε ως σκοπό την εξυπηρέτηση του εισερχόμενου τουρισμού μέσω των μεγάλων υπερωκεάνιων πλοίων από διάφορα μέρη της Ευρώπης και της Αμερικής, καθώς και του εξερχόμενου μεταναστευτικού ρεύματος που εγκατέλειπαν τη ρημαγμένη από την Κατοχή και τον Εμφύλιο χώρα αναζητώντας νέα τύχη στις Η.Π.Α. και την Αυστραλία (Τζαναβάρα, 2016)1. Η αρχική πρόταση περιλάμβανε ακόμη κτίρια γραφείων για το τελωνείο και το λιμεναρχείο, τα οποία τελικά δεν κατασκευάστηκαν (Βυθούλκας, 2013)2.

Το κτίριο έχει μνημειώδεις διαστάσεις, με μήκος 185 μέτρα και πλάτος 51 μέτρα. Στο ισόγειο επίπεδο του κτιρίου βρίσκονταν χωροθετημένες οι αίθουσες διακίνησης εμπορευμάτων και οι υπηρεσίες εκτελωνισμού. Στο πρώτο επίπεδο του κτιρίου, υπήρχαν χώροι αναμονής, τελωνείο, καφέ, αναψυκτήρια, εστιατόρια, γραφεία τουρισμού ενώ στον υπόστεγο ανοικτό χώρο υπήρχαν μικρά καταστήματα, αναψυκτήριο και γραφείο ταχυδρομικών υπηρεσιών. Στο τρίτο και τελευταίο επίπεδο διαμορφώθηκε ο χώρος αποχαιρετισμού που ακολουθούσε τα πρότυπα του τότε νέου αεροσταθμού στο Ελληνικό ενώ στο κλειστό τμήμα λειτουργούσαν επίσης εστιατόριο

και αναψυκτήριο. Ηταν το πρώτο κτίριο στην Ελλάδα που διέθετε κυλιόμενες σκάλες για τους επιβάτες και μηχανικούς ιμάντες για τη διακίνηση των εμπορευμάτων (Τζαναβάρα, 2016)3.

Στο σχεδιασμό τους οι αρχιτέκτονες Λιάπης και Σκρουμπέλος χρησιμοποίησαν με γνώση και ευαισθησία την προωθημένη τεχνική της δεκατίας του 1960 (Φεσσά 2001)4. Σήμα κατατεθέν είναι η πρωτοποριακή του στέγη. Η στέγη αυτή κρέμεται από εφελκυόμενα καλώδια τα οποία είναι αγκυρωμένα σε σειρά κεντρικών στύλων, που δίνουν την αίσθηση ιστιοφόρων. Είναι ακριβώς το καμπυλωτό μπετόν και ο πρωτοποριακός τρόπος στήριξης του για τον οποίο οι Πειραιώτες έδωσαν στο κτίριο το προσωνύμιο «παγόδα» με το οποίο και παρέμεινε γνωστός ο σταθμός.

Τα εγκαίνιά του είχαν γίνει τον Σεπτέμβριο του 1967, όταν δεν είχε αλλάξει μόνο το καθεστώς της χώρας αλλά και η εικόνα των ακτοπλοϊκών μεταφορών. Το μεταναστευτικό ρεύμα είχε σχεδόν μηδενιστεί από τα μέσα της δεκαετίας του ‘60, ενώ η παγκόσμια τάση για κρουαζιέρες είχε στραφεί σε νέους προορισμούς εκτός Μεσογείου. Επίσης, το μικρό μέγεθος του λιμανιού του Πειραιά, οδήγησε στη μεταφορά των πλοίων αυτών στον Φαληρικό Όρμο, με συνέπεια ο λόγος ανέγερσης του Σταθμού να έχει ήδη εκλείψει με την αποπεράτωση της κατασκευής του.

1 Τζαναβάρα Χ. (2016). Η «Παγόδα» του Πειραιά, Μνημεία της πόλης. Εφημερίδα των Συντακτών. Ανακτήθηκε από http://www.efsyn.gr/arthro/i-pagoda-toy-peiraia .

2 Βυθούλκας Δ. (2013). Δύο μνηστήρες για την «Παγόδα» του Πειραιά. Το Βήμα. Ανακτήθηκε από http://www.tovima.gr/society/article/?aid=510792 .

3 Τζαναβάρα Χ. (2016, Ιούνιος). Ό.π.

4 Φεσσά Ε. Ε. (2001). Δοκίμια για τη νέα ελληνική αρχιτεκτονική. Αθήνα: Ιδιωτική Έκδοση.

22

Έτσι, το 1976, το εγκαταλειμμένο πλέον κτίριο φιλοξένησε τα «Ποσειδώνια», την πρώτη μεγάλη έκθεση που οργανώθηκε στη χώρα μας για τη ναυτιλία. Ταυτίστηκε με τον σημαντικό αυτό θεσμό ώς το 1984, αφού από την επόμενη χρονιά μετακόμισε σε άλλους χώρους μακριά από το λιμάνι του Πειραιά. Το κτίριο, πριν κλείσει το 2004, φιλοξενούσε κατά καιρούς διάφορες εκθέσεις. Ενώ είχαν διατεθεί σημαντικά κονδύλια για να κατασκευαστεί υπόγειος χώρος στάθμευσης κάτω από τον πρώην υπαίθριο που περιείχε η αρχική διαμόρφωση, την θέση του έλαβε πάρκο που φέρει το όνομα της Μελίνας Μερκούρη.

Έκτοτε το κτίριο παραμένει ουσιαστικά ανεκμετάλλευτο. Τα τελευταία χρόνια ο επιβατικός σταθμός είχε προταθεί να στεγάσει τα δικαστήρια του Πειραιά ή να περιέλθει στον δήμο. Η προηγούμενη διοίκηση του ΟΛΠ είχε παρουσιάσει πρόταση για την κατεδάφισή του, με πρόσχημα ότι υπήρχαν στατικά προβλήματα στη στέγη, ενώ στη θέση του πρότειναν να κατασκευαστεί ξενοδοχείο πέντε αστέρων. Ωστόσο τα παραπάνω σενάρια δεν πραγματοποιήθηκαν καθώς το 2013, με την ομόφωνη απόφαση του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων το κτίριο χαρακτηρίζεται ως διατηρητέο. Ως εκ τούτου, ο παλαιός Επιβατικός Σταθμός του Αγίου Νικολάου, αποτελεί άλλο ένα έργο της δεκαετίας του 1960 το οποίο έρχεται να προστεθεί στον μακρύ κατάλογο αναξιοποίητων ή ημιτελών έργων της ιδίας δεκαετίας στην πόλη του Πειραιά, όπως είναι ο Πύργος του Πειραιά και το Κέντρο Τεχνών στο οικόπεδο της παλαιάς επαύλεως Ζαχαρίου.

24

ΕΠΙΒΑΤΙΚΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ - ΠΑΓΟΔΑ

25

26

ΕΠΙΒΑΤΙΚΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ - ΠΑΓΟΔΑ

27

3 Η ΝΕΑ ΧΡΗΣΗ

ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ & ΘΕΡΜΟΚΟΙΤΙΔΑ ΝΕΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

Οι νέες χρήσεις που προτείνονται για τον επιβατικό σταθμό Αγίου Νικολάου αφορούν στη δημιουργία:

• Μουσείου Μετανάστευσης & • Θερμοκοιτίδας νέων επιχειρήσεων.

Μουσείο Μετανάστευσης

Το μεταναστευτικό είναι ένα από τα κεφαλαιώδη ζητήματα του παρελθόντος, του παρόντος αλλά και του μέλλοντος. Σκοπός του μουσείου είναι η διαφύλαξη της συλλογικής μνήμης γύρω από το θέμα της μετανάστευσης, ένα ζήτημα που έχει απασχολήσει ιδιαίτερα την Ελλάδα είτε ως τόπο φυγής είτε ως τόπο υποδοχής εξαιτίας της γεωγραφικής της θέσης και των κοινωνικοπολιτικών συνθηκών κατά τη διάρκεια της ιστορίας της. Το μουσείο ενδεικτικά μπορεί να αναφέρεται στα παρακάτω θέματα: • Ιστορία των αποικιών – πρώτοι μετανάστες κατά τους προϊστορικούς και αρχαίους χρόνους.

• Μετανάστευση προσφύγων από Μ. Ασία και Κωνσταντινούπολη.

• Σύγχρονη Μετανάστευση και Πρόσφυγες στην Ελλάδα.

• Μαζική μετανάστευση στις αρχές του 20ου αιώνα. (Μεσοπόλεμος, 1903-1917).

• Μετανάστευση του εργατικού δυναμικού στα μέσα του 20ου αιώνα. (1960-1972).

• Σύγχρονη μετανάστευση λόγω κρίσης (2010- ). Επίσης στα πλαίσια του μουσείου προτείνεται η διαμόρφωση χώρων παροχής υπηρεσιών στους σύγχρονους μετανάστες όπως η παροχή υπηρεσιών διερμηνείας, μαθήματα ελληνικής γλώσσας, εκπαίδευση διερμηνέων και νομική υποστήριξη.

Θερμοκοιτίδα νέων επιχειρήσεων Οι Θερμοκοιτίδες είναι τυποποιημένοι χώροι οι οποίοι δημιουργούνται για να παρέχουν ένα περιβάλλον που προσφέρει κοινές υποδομές και ειδικές υπηρεσίες, για ένα χρονικό διάστημα, διευκολύνοντας το ξεκίνημα και την ανάπτυξη νέων καινοτόμων επιχειρήσεων, οι οποίες στη συνέχεια μετακινούνται σε δικούς τους επαγγελματικούς χώρους και τη θέση τους στη Θερμοκοιτίδα καταλαμβάνουν άλλες νεότερες επιχειρήσεις. Οι Θερμοκοιτίδες έχουν ως βασικό στόχο την προώθηση των καινοτομιών οι οποίες οδηγούν σε επενδύσεις μέσω της παρεχόμενης βοήθειας προς τις νεοϊδρυόμενες (start up) επιχειρήσεις που εγκαθίστανται σε αυτές. Οι επιχειρήσεις αυτές, κατά κανόνα, αντιμετωπίζουν διάφορα προβλήματα κατά την έναρξη της δραστηριότητάς τους, τα οποία ποικίλουν ανάλογα με το ακριβές αντικείμενο κάθε μονάδας και το περιβάλλον (αγορά) στο οποίο δραστηριοποιείται. Οι βασικές ανάγκες και τα προβλήματα που προσπαθούν να αντιμετωπίσουν οι θερμοκοιτίδες για λογαριασμό των επιχειρήσεων –ενοίκων τους, είναι : • το υψηλό αρχικό κόστος επένδυσης της καινοτομίας, • η έλλειψη πρόσβασης σε πηγές κεφαλαίων, • η ανεπαρκής πληροφόρηση αγοράς και τεχνικής πληροφόρησης (τεχνογνωσίας) • η αδυναμία διοίκησης και οργάνωσης, • η έλλειψη ορίζοντα προγραμματισμού, • η δυσκολία πρόσβασης στη νέα τεχνολογία. Οι Θερμοκοιτίδες εκτός από τον οικονομικό ρόλο που διαδραματίζουν, έχουν και την παρακάτω κοινωνική διάσταση : • Επιτρέπουν την ίδρυση και δραστηριοποίηση επιχειρήσεων με καινοτόμες οργανωτικές δομές, όπως για παράδειγμα τη δημιουργία επιχειρηματικών ευκαιριών μέσα από ένα δίκτυο αυτοδιοικούμενων επιχειρήσεων.

• Επιτρέπουν τη δημιουργία επιχειρήσεων από κοινωνικές ομάδες που δεν έχουν πρόσβαση σε χρηματοδότηση ή εξειδικευμένο management.

29

4 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΙΔΕΑ

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ & ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ

4.1

ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ

Η προβληματική της παρούσας μελέτης αναπτύσσεται γύρω από δύο άξονες. Αρχικά στο ίδιο το αρχιτεκτονικό αντικείμενο (κτίριο) και στην αντισυμβατική του μορφή, ειδικά για τα δεδομένα της εποχής και δευτερευόντως στο ιδιαίτερο προσωνύμιο που του αποδόθηκε από τους πολίτες του Πειραιά. (Παγόδα)

Είναι σχεδόν βέβαιο το γεγονός, ότι η αναπαράσταση της ασιατικής παγόδας δεν αποτέλεσε την πηγή από την οποία απορρέει η μορφολογία της στέγης, περισσότερο θα μπορούσε να αιτιολογηθεί ως το αποτέλεσμα της αντιληπτικής ικανότητας μερίδας παρατηρητών οι οποίοι στην όψη του στεγάστρου, συνειρμικά τη συνέδεσαν με την παγόδα (βλ. Arnheim, 2007)1. Επικρατέστερη είναι η άποψη που διατυπώνεται από την Ε.Ε Φεσσά πως η καμπυλωτή στέγη η οποία κρέμεται από εφελκυόμενα καλώδια σχεδιάστηκε έτσι ώστε να δίνει την αίσθηση του ιστιοφόρου (Φεσσά 2001)2, μία εικόνα που «αρμόζει» περισσότερο στο μεγαλύτερο λιμάνι της Ελλάδας. Ως εκ τούτου κρίνεται αναγκαίο να εξετασθεί ο ρόλος της αναπαράστασης στην Μοντέρνα αρχιτεκτονική.

Η αρχιτεκτονική από την Αναγέννηση μέχρι το Μοντέρνο κίνημα, χρησιμοποιούσε την αναπαράσταση ως μέσο για την επιφόρτιση του αντικειμένου με έννοιες και αξίες πέρα από αυτό. Η αντικατάσταση της μιμήσεως με την συμβολική αλληγορία κατήργησε την ενότητα μεταξύ μορφής και νοήματος• πλέον αυτό που φαίνεται στο αντικείμενο δεν είναι το νόημα του αλλά ένα μήνυμα. Με αυτή την έννοια χρησιμοποιείται από τον Alberti η θριαμβευτική αψίδα ως είσοδος σε ναούς για παράδειγμα, δηλώνοντας αλληγορικά τη νίκη του Χριστού πάνω στον θάνατο (Τάτλα, 2012)3. Έτσι, τα Arnheim R. (2007). Οπτική σκέψη. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις University Studio Press, κεφ. Αναγνώριση σελ. 131. Φεσσά Ε. Ε. (2001). Δοκίμια για τη νέα ελληνική αρχιτεκτονική. Αθήνα: Ιδιωτική Έκδοση.

3 Τάτλα Ε. (2012).Διερεύνηση των αρχών της αρχιτεκτονικής στο πλαίσιο της φιλοσοφίας της αποδόμησης του Jacques Derrida.Στο Κωνσταντόπουλος Η. (Επιμ.), Η σημασία της φιλοσοφίας στην αρχιτεκτονική εκπαίδευση, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών: Πανεπιστήμιο Πατρών, 09-11-2009, σελ. 343. Αθήνα: Ίδρυμα Παναγιώτη και Έφης Μιχελή.

1

2

30

κτίρια της αναγέννησης έλαβαν αξία αναπαριστώντας μια αρχιτεκτονική που είχε ήδη αξία, το μήνυμα του παρελθόντος χρησιμοποιήθηκε για να επιβεβαιώσει το νόημα το παρόντος (Eisenman,1984)4.

Ο Μοντερνισμός ισχυρίστηκε ότι διορθώθηκε από την Αναγεννησιακή αναπαράσταση, δηλώνοντας ότι δεν ήταν αναγκαίο για την αρχιτεκτονική να αναπαριστά μια άλλη αρχιτεκτονική. Το Μοντέρνο κίνημα έθεσε ως στόχο να αλλάξει τον κόσμο παρά να τον αναπαραστήσει (Colquhoun, 1981)5 και εδώ εντοπίζεται η κύρια διαφορά ως πρός τους στόχους του, συγκριτικά με την αρχιτεκτονική των προηγούμενων ετών. Ο σκοπός της νέας αρχιτεκτονικής ήταν να μετριάσει τις άθλιες συνθήκες των πόλεων, τις οποίες είχε δημιουργήσει η εκβιομηχάνιση (Ράπτη, 2012)6 παράγοντας μια κοινωνικά κατάλληλη αρχιτεκτονική. Ως εκ τούτου, η ιδεολογία του μοντέρνου εστίασε στον εκσυγχρονισμό του ανθρώπου και την εναρμόνισή του με το πνεύμα της εποχής του, ενώ οι Μοντέρνοι αρχιτέκτονες μετατράπηκαν σε κοινωνικούς οραματιστές, αγνοώντας το πώς ζούνε οι άνθρωποι και εστιάζοντας στο ιδανικό πρότυπο για το πως θα έπρεπε να ζούνε.

Η προέλευση της Μοντέρνας μορφής, όπως διατυπώθηκε στο περίφημο «form follows function», βασίστηκε στην χρηστική διάσταση του αντικειμένου ως λειτουργικού εργαλείου, απαλλαγμένο από «τα περιττά και πλεονάζοντα» στοιχεία. Οι Μοντερνιστές ήθελαν να αποδράσουν από την αναφορική μορφοποίηση που χαρακτήριζε το παρελθόν (αναφορά στο Θείο ή στη Φύση), ώστε να αποκαταστήσουν την ενότητα μεταξύ αρχιτεκτονικού αντικειμένου και νοήματος, που είχε διαρραγεί ήδη από την περίοδο της Αναγέννησης. Η πίστη στην αιτιότητα ως ορθού σημείου εκκίνησης για το σχεδιασμό, αποκαλύπτει και το στόχο της Μοντέρνας εποχής. Ο στόχος ήταν η αναπαράσταση μιας μη αναφορικής αντικειμενικότητας. Αυτή η διαδικασία περιορισμού ονομάστηκε αφαίρεση. Μια κολώνα δίχως βάση και κιονόκρανο εθεωρείτο πως ενσάρκωνε την λειτουργία με μεγαλύτερη ειλικρίνεια από ότι μια κολώνα με βάση και κιονόκρανο.

Αυτός ο περιορισμός σε απλή λειτουργικότητα δεν αποτελούσε, στην πραγματικότητα, αφαίρεση. Ήταν μια προσπάθεια αναπαράστασης της ίδιας

της πραγματικότητας. Οι αντικειμενικές μορφές τους δεν ξέφυγαν ποτέ από την παράδοση. Ήταν απλώς απογυμνωμένες μορφές οι οποίες αναφέρονταν σε ένα νέο σύνολο δεδομένων (λειτουργία, τεχνολογία). Έτσι οι οικίες του Le Corbusier που μοιάζουν με μοντέρνα ατμόπλοια ή διπλάνα παρουσιάζουν την ίδια αναφορική στάση απέναντι στην αναπαράσταση όπως ένα αναγεννησιακό κτίριο (Eisenman,1984)7. Τα σημεία αναφοράς αλλάζουν, αλλά οι συνέπειες για το αντικείμενο είναι οι ίδιες. Τα αρχιτεκτονικά στοιχεία καθίστανται αντιπροσωπευτικά σχήματα που φέρουν ένα ασαφές νοηματικό βάρος.

Σε όλο αυτό το διάστημα, από την Αναγέννηση μέχρι το Μοντέρνο κίνημα, αμετάβλητος παρέμεινε ο ρόλος του αρχιτέκτονα ως κέντρο λήψης των αποφάσεων κατά την διάρκεια της συνθετικής διαδικασίας. Το Μοντέρνο ωστόσο όχι μόνο διατήρησε αναλλοίωτο αυτό τον ρόλο αλλά τον ενίσχυσε. Όπως προαναφέρθηκε παραπάνω, ο ρόλος του αρχιτέκτονα αναβαθμίζεται την περίοδο αυτή, αφού πλεον λειτουργεί ως κοινωνικός οραματιστής. Η Μοντέρνα αρχιτεκτονική δεν ασχολείται με το πώς ζουν οι άνθρωποι αλλά με το πώς θα έπρεπε να ζουν (Brolin, 1978)8.

4 Eisenman P. (1984).The End of the Classical: The End of the Beginning, the End of the End. Perspecta, No 21.Ανακτήθηκε 26/5/2017 από: http://isites.harvard.edu/fs/docs/icb.topic136722.files/Week_4_ Repetition/Eisenman_End_of_Classical.pdf 5 Colquhoun Α. (1981). Essays in Architecture Criticism. Modern Architecture and Historical Change.

Cambridge: MIT Press, σελ. 13.

6 Ράπτη Γ. (2012). Η Μοντέρνα αρχιτεκτονική σαν φορέας και συγχρόνως δημιουργός ιδεολογιών. Ανακτήθηκε 24/5/2017 από: http://courses.arch.ntua.gr/el/aisuhtikes_uevries/ekpaideytiko_yliko/ekpaideytiko_yliko_.html.

7 Eisenman P. (1984). Ό.π.

8 Brolin B.C. (1978). Η αποτυχία της Μοντέρνας αρχιτεκτονικής. Αθήνα: Έκδοση Γεώργιος Σ. Κατσούλης, σελ. 69.

31

4.2

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Η θεωρητική προσέγγιση της πρότασης βασίζεται στον φιλοσοφικό λόγο των Deleuze και Guattari και την σύγκριση που κάνουν μεταξύ δενδρικώνιεραρχικών δομών και ριζωμάτων (Deleuze&Guattari,1980)1. Στην περίπτωση των ιεραρχικών δομών, τα διαφορετικά στοιχεία όπου τις απαρτίζουν, κατανέμονται σε επιμέρους στρώσεις, ενώ, στις ριζωματικές, συνδέονται και αλληλεπιδρούν άμεσα (Χρυσοχοϊδη, 2011)2.

Οι ιεραρχικές δομές αποτελούνται από ομογενή στοιχεία κατανεμημένα σε επιμέρους στρώσεις και όπου η λήψη των αποφάσεων γίνεται κεντρικά. Οι δομές αυτές είναι κατά τους Deleuze & Guattari, γραμμωτές ή εγχαραγμένες και η υλική τους έκφραση θα μπορούσε να περιγραφεί ως σταθερή και άκαμπτη. Οι ριζωματικές δομές από την άλλη, αποτελούνται από ετερογενή στοιχεία, που συνυπάρχουν σε ένα σύστημα σε ισορροπία, ενώ η λήψη αποφάσεων είναι αποκεντρωμένη. Σε αντίθεση με τις γραμμωτές δομές οι ριζωματικές δομές είναι λείες και η υλικότητα τους θα μπορούσε να περιγραφεί ως εύκαμπτη, ευέλικτη με αντοχή σε εξωγενείς πιέσεις.

Η καλύτερη κατανόηση των παραπάνω θα μπορούσε να επιτευχθεί μελετώντας κοινωνικές δομές υπό αυτό το πρίσμα. Στις ιεραρχικές κοινωνίες, οι άνθρωποι κατατάσσονται σε διαστρωματώσεις, ανάλογα με την καταγωγή τους, το εισόδημα τους, το μορφωτικό τους επίπεδο κτλ. Όλες οι στρώσεις μαζί δημιουργούν μια πυραμίδα, στην βάση της οποίας είναι οι πιο αδύναμοι ιεραρχικά ενώ στην κορυφή η ελίτ η οποία λαμβάνει και της αποφάσεις. Στον αντίποδα οι νομάδες στις στέπες αποτελούν κοινωνία δικτύου. Δεν υπάρχει ιεραρχία ή κεντρικό σύστημα λήψης αποφάσεων. Τα μέλη της αναλαμβάνουν πρωτοβουλία, και λειτουργούν ως ισότιμη μονάδα στο σύνολο. […] Το περιβάλλον συνεχώς μεταβάλλεται. Τέτοιες δομές αντέχουν στο χρόνο μέχρι σήμερα. Η σημερινή δυτική κοινωνία είναι συνδυασμός των ιεραρχικών και ριζωματικών δομών (Χρυσοχοϊδη, 2011)3.

1 Deleuze G.&Guattari F. (1980). A Thousand Plateaus: Capitalism and Schizophrenia. Minneapolis: University of Minnesota Press.

2 Χρυσοχοϊδη Ε. (2011). Το διάγραμμα ως νοητικό εργαλείο στις δυναμικές διαδικασίες σχεδιασμού. Διδακτορική διατριβή, Αθήνα: Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο.

3 Χρυσοχοϊδη Ε. (2011). Ό.π.

32

Εικ. 6: Σχεδιαγραμματική επεξήγηση ιεραρχικών δομων.

Εικ. 7: Σχεδιαγραμματική επεξήγηση ριζωματικών δομων.

Αντίστοιχη είναι η σύγκριση «Πρωτεύουσας και Μητρόπολης» που επιχειρεί η Anne Querrien. Η πρωτεύουσα προσπαθεί να υποτάξει τον πληθυσμό της σε μια κοινή κληρονομιά και να διασώσει την ταυτότητα της (Querrien, 1986)4. Οι κάτοικοί της έχουν κοινή ιστορική κληρονομιά, κοινή θρησκεία, παραδόσεις, ήθη και έθιμα. Η κοινωνική δομή είναι σε μορφή πυραμίδας, ενώ η λήψη αποφάσεων γίνεται κεντρικά. Αντίθετα η Μητρόπολη απαρτίζεται από πολίτες διαφορετικής καταγωγής όπου η κάθε ομάδα αφήνει το δικό της κοινωνικό, ιστορικό και χωρικό αποτύπωμα. Η οικονομική δραστηριότητα στηρίζεται στο εμπόριο και την αγοροπωλησία αγαθών και υπηρεσιών. Οι αποφάσεις εξακολουθούν μεν να λαμβάνονται κεντρικά, όμως το πολιτικό πρόγραμμα συχνά εμποδίζεται μέσω απεργιών, οι κανόνες καταπατούνται ενώ αυτόνομες μονάδες λαμβάνουν πρωτοβουλία και αυτό-οργανώνονται (π.χ. υπαίθριες αγορές χωρίς άδεια) ενώ λόγω των ανεξάρτητων, ιδιωτικών δυνάμεων του εμπορίου και του τύπου δημιουργείται ένα παράλληλο δίκτυο δυνάμεων και άσκησης εξουσίας (Χρυσοχοϊδη, 2011)5. Να σημειωθεί εδώ πως οι περισσότερες σύγχρονες ιστορικές μεγαλουπόλεις συνδυάζουν, περισσότερο ή λιγότερο στοιχεία και από τις δύο κατηγορίες.

Σε αναλογία η αρχιτεκτονική σύνθεση κατά την περίοδο του Μοντερνισμού θα μπορούσε να παραλληλιστεί με τις ιεραρχικές δομές. Το αρχιτεκτονικό πρόβλημα διαιρείται και ταξινομείται στα επιμέρους σκέλη του (πρόγραμμα, λειτουργία, μορφή) ως απόρροια του επιστημονικού σκέπτεσθαι και της Καρτεσιανής μεθόδου. Κατά τον Καρτέσιο και σε αντίθεση με το μυθολογικό σκέπτεσθαι που επιχειρεί τη συνολική κατανόηση του σύμπαντος υπό την μορφή του μύθου, το επιστημονικό σκέπτεσθαι διαιρεί τη δυσκολία σε τόσο πολλά μέρη όσο είναι απαραίτητο για να βρεθεί η λύση (Levi – Strauss, 1986)6. Μετέπειτα ο αρχιτέκτονας σε ρόλο αυστηρού προγραμματιστή αποτελεί το κέντρο ελέγχου της δομής έχοντας τον πλήρη έλεγχο από την αρχή μέχρι το τέλος της διαδικασίας.

Εικ. 8: Η “Πρωτεύουσα” του Κάιρο.

Εικ. 9: Η “Μητρόπολη” της Νέας Υόρκης.

Χρυσοχοϊδη Ε. (2011). Ό.π.

Querrien A. (1986). The Metropolis and the Capital. New York: Urzone, μτφρ. Χρυσοχοϊδη.

6 Levi-Strauss C. (1986). Μύθος και νόημα. Αθήνα: Καρδαμίτσα, σελ. 49.

4 5

33

4.3

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ

Βασικός στόχος της πρότασης είναι η δημιουργία μιας διαδικασίας που προσπαθεί πρώτον, να αποδεσμευτεί από την αναφορική μορφοποίηση του αρχιτεκτονικού αντικειμένου, την αναπαράσταση δηλαδή αξιών και αντικειμένων έξω από τη σφαίρα της αρχιτεκτονικής. Δεύτερον η αρχιτεκτονική αυτή επιδιώκει να αποκαθηλώσει τον αρχιτέκτονα από το ρόλο του αυστηρού προγραμματιστή και του κέντρου λήψης όλων των αποφάσεων.

• Επανάκτηση • Το κτίριο Το κτίριο εκφράζεται μέσω των ιδιαίτερων στοιχείων του (χαράξεις, όγκοι κτλ), στοιχεία που αναπόφευκτα μετέχουν στον σχεδιασμό.

34

Αφορά την επανάκτηση του κτιρίου από την πόλη. Εκφράζεται χωρικά μέσω του αστικού κανάβου ο οποίος προεκτείνεται και εντάσσεται στο εσωτερικό του κτιρίου. Το κτίριο ως επιβατικός σταθμός ήταν σχεδιασμένο έτσι ώστε να έρχεται σε διάλογο με το λιμάνι, ακολουθώντας τις χαράξεις του λιμένος και διακόπτοντας την σύνδεση του με την πόλη.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΙΔΕΑ

• Εμπειρία Βασική επιδίωξη ήταν οι δύο λειτουργίες του χώρου να μην διαχωριστούν και να μην κατανεμηθούν είτε κατακόρυφα είτε οριζόντια στο κτίριο όντας η μία απομονωμένη από την άλλη αλλά να συνυπάρχουν σε έναν ενιαίο χώρο χωρίς συρραφές και σαφή όρια.

Στην πράξη, δημιουργήθηκαν διαδρομέςσενάρια με την αλληλουχία των λειτουργιών μέσα στο χώρο, διαφορετικά για κάθε όροφο. Οι χώροι αυτοί με την σειρά τους διασκορπίστηκαν τυχαία μέσα στο κτίριο δημιουργώντας πολλαπλές διαφορετικές πιθανές σχέσεις, διατάξεις και πορείες εκ των οποίων απομονώθηκαν και επιλέχθηκαν οι πιο σύντομες. Τέλος, αυτές οι νέες πορείες ευθυγραμμίστηκαν τόσο με τις χαράξεις του κτιρίου όσο και με αυτές του αστικού περιβάλλοντος.

Το αποτέλεσμα ουσιαστικά αφορά ένα διάγραμμα που εμπεριέχει την οργάνωση του χώρου (λειτουργίες) και των βασικών χαράξεων του, βασισμένων στα προηγούμενα (κτίριο και αστικός κάναβος). Σε αυτό το πλαίσιο η συνθετική διαδικασία αφήνει τους τρείς αυτούς διαφορετικούς άξονες να αλληλοεπιδράσουν ελεύθερα ενώ ο συνθετικός ρόλος έγκειται στον έλεγχο της διαδικασίας και όχι του αποτελέσματός της, αφήνοντας έτσι το περιθώριο απρόσμενων συμβάντων και σχέσεων να αναδυθούν χωρίς να υπάρχει προκαθορισμένος στόχος και τέλος.

4.4

ΑΛΓΟΡΙΘΜΟΣ

Εικ. 10: Συνολική άποψη του αλγόριθμου, Grasshopper.

36

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΙΔΕΑ

Τυχαία σύνθεση Α.

ΧΩΡΟΙ ΜΟΥΣΕΙΟΥ: Μ1 ΥΠΟΔΟΧΗ Μ2 ΜΟΝΙΜΗ ΕΚΘΕΣΗ Μ3 ΑΙΘΟΥΣΑ ΠΡΟΒΟΛΩΝ Μ4 ΑΙΘΟΥΣΑ ΠΟΛ/ΛΩΝ ΕΚΘΕΣΕΩΝ Μ5 ΑΙΘΟΥΣΑ ΠΟΛ/ΛΩΝ ΕΚΘΕΣΕΩΝ Μ6 ΠΩΛΗΤΗΡΙΟ Μ7 ΑΙΘΟΥΣΑ ΠΟΛ/ΛΩΝ ΧΡΗΣΕΩΝ

ΧΩΡΟΙ ΘΕΡΜΟΚΟΙΤΙΔΑΣ: Θ1 ΥΠΟΔΟΧΗ Θ2 ΧΩΡΟΙ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Θ3 MEETING ROOMS Θ4 ΑΙΘΟΥΣΑ ΠΟΛ/ΛΩΝ ΧΡΗΣΕΩΝ Θ5 ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ Θ6 ΧΩΡΟΣ ΞΕΚΟΥΡΑΣΗΣ

Τυχαία σύνθεση Γ.

Τυχαία σύνθεση Β.

Τυχαία διασπορά σημείων - λειτουργιών στο χώρο.

37

Εφαρμογή σεναρίου Α.

Εφαρμογή σεναρίου Β.

ΣΕΝΑΡΙΑ:

• Μ1 • Μ2 • Μ7 •

Εύρεση συντομότερων διαδρομών - σεναρίων.

• Μ1 • Μ6 • Μ3 • Μ4 • Μ5 •

• Θ1 • Θ4 • Θ5 •

• Θ1 • Θ3 • Θ6 •

Εφαρμογή σεναρίου Γ.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΙΔΕΑ

Ευθυγράμμιση με τις χαράξεις του κτιρίου και του αστικού κανάβου.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΙΔΕΑ

41

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΙΔΕΑ

43

5 Η ΠΡΟΤΑΣΗ

ΚΑΤΟΨΗ ΙΣΟΓΕΙΟΥ

48

ΔΙΑΔΡΟΜΟΣ & ΣΚΑΛΑ

50

ΜΟΝΙΜΗ ΕΚΘΕΣΗ

52

ΧΩΡΟΙ ΓΡΑΦΕΙΩΝ

ΚΑΤΟΨΗ ΗΜΙΩΡΟΦΟΥ

ΚΑΤΟΨΗ 1ου ΟΡΟΦΟΥ

58

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ

60

ΘΕΑΤΡΟ

ΘΕΑΤΡΟ ΠΛΑΓΙΑ ΟΨΗ

ΚΑΤΟΨΗ 2ου ΟΡΟΦΟΥ

65

66

CAFE - BAR 67

68

ΟΨΗ Α

69

70

ΤΟΜΗ Α-Α

71

72

ΤΟΜΗ Β-Β

ΟΨΗ Β

73

ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΟΨΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΔΕΥΤΕΡΟΥ ΚΕΛΥΦΟΥΣ

Εικ. 11: Συνολική άποψη του αλγόριθμου, Grasshopper.

Η προηγούμενη χρήση στέγαζε τις αποθήκες του Επιβατικού Σταθμού συνεπώς, δεν υπήρχε κάποιο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον στις όψεις, ανάλογο της νέας χρήσης του κτιρίου. Για να αντιμετωπισθεί αυτή η κατάσταση, ένα δεύτερο κέλυφος σχεδιάζεται, όπου με την χρήση αλγόριθμου μεταβάλλεται η πυκνότητά του ώστε να εξασφαλιστεί ο επαρκής ηλιασμός στις περιπτώσεις ανοιγμάτων.

Απλή επανάληψη κατακόρυφων στοιχείων.

74

Τοποθέτηση σημείων στα ανοίγματα.

Μεταβολή αποστάσεων βάση των σημείων.

75

“Πως θα ξημερώσει μια μέρα - Ποιός ξέρει! Νιώθουμε όμως να πλησιάζει το πρωί. Δεν περιπλανιόμαστε πια γοητευμένοι από το φεγγάρι, ονειροπαρμένοι στο ωχρό φως της ιστορίας. Ένας ψυχρός πρωινός αέρας μας περιλούζει: Όποιος δεν θέλει να ξεπαγιάσει, περπατάει.”

(Taut, 1921)1

1 Taut B. (1921). Daybreak (Επιμ.), Programs and manifestoes on 20th-century architecture. Cambridge: MITPress, σελ. 57.

76

ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΟΨΗ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

Arnheim R. (2007). Οπτική σκέψη. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις University Studio Press.

Brolin B.C. (1978). Η αποτυχία της Μοντέρνας αρχιτεκτονικής. Αθήνα: Έκδοση Γεώργιος Σ. Κατσούλης.

Colquhoun Α. (1981). Essays in Architecture Criticism. Modern Architecture and Historical Change. Cambridge: MIT Press.

Deleuze G.&Guattari F. (1980). A Thousand Plateaus: Capitalism and Schizophrenia. Minneapolis: University of Minnesota Press.

Eisenman P. (1984). The End of the Classical: The End of the Beginning, the End of the End. Perspecta, No 21.Ανακτήθηκε 26/5/2017 από: http://isites.harvard.edu/fs/docs/icb.topic136722.files/Week_4_Repetition/Eisenman_End_of_Classical.pdf Levi-Strauss C. (1986). Μύθος και νόημα. Αθήνα: Καρδαμίτσα.

Querrien A. (1986). The Metropolis and the Capital. New York: Urzone.

Taut B. (1921). Daybreak (Επιμ.), Programs and manifestoes on 20th-century architecture. Cambridge: MITPress. Ε.Ο.Α. (1968). Το λιμάνι του Πειραιώς. Αθήνα: Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο. Ανακτήθηκε από: http://mam.avarchive.gr/portal/digitalview.jsp?get_ac_id=2026&thid=5588#adesc Ράπτη Γ. (2012). Η Μοντέρνα αρχιτεκτονική σαν φορέας και συγχρόνως δημιουργός ιδεολογιών. ntua.gr/el/aisuhtikes_uevries/ekpaideytiko_yliko/ekpaideytiko_yliko_.html.

από: http://courses.arch.

Τάτλα Ε. (2012).Διερεύνηση των αρχών της αρχιτεκτονικής στο πλαίσιο της φιλοσοφίας της αποδόμησης του Jacques Derrida.Στο Κωνσταντόπουλος Η. (Επιμ.), Η σημασία της φιλοσοφίας στην αρχιτεκτονική εκπαίδευση, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών: Πανεπιστήμιο Πατρών, 09-11-2009, σελ. 343. Αθήνα: Ίδρυμα Παναγιώτη και Έφης Μιχελή. Φεσσά Ε. Ε. (2001). Δοκίμια για τη νέα ελληνική αρχιτεκτονική. Αθήνα: Ιδιωτική Έκδοση. Χατζημανωλάκης Γ. (2009). Ο Πειραιάς και η ιστορική διαδρομή του (2.600 π.Χ.–2009 μ.Χ.). Πειραιάς: Έκδοση δήμου Πειραιά. Χρυσοχοϊδη Ε. (2011). Το διάγραμμα ως νοητικό εργαλείο στις δυναμικές διαδικασίες σχεδιασμού. Διδακτορική διατριβή, Αθήνα: Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο.

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Baudrillard J. (1983). Simulations. Νέα Υόρκη: Columbia University.

Beardsley M. (1989). Ιστορία των Αισθητικών Θεωριών. (Τρίτη Έκδοση, μτφρ. Κούρτοβικ Δ. & Χριστοδουλίδης Π.). Αθήνα: Εκδόσεις Νεφέλη.

Kant I. (2013). Κριτική της ΚριτικήςΔύναμης. (Τρίτη Έκδοση, μτφρ. Ανδρουλιδάκης Κ.). Αθήνα: Εκδόσεις Σμίλη..

Loos A. (1908). Κόσμημα και έγκλημα. Στο Ulrich Conrads (Επιμ.), Μανιφέστα και προγράμματα της αρχιτεκτονικής του 20ου αιώνα. Αθήνα: Επίκουρος.

Ludwig Mies van de Rohe (1923). Working theses.Στο Ulrich Conrads (Επιμ.), Programs and manifestoes on 20th-century architecture. Cambridge: MIT Press.

Risebero Β, (1991). Ιστορία της Δυτικής Αρχιτεκτονικής. Αθήνα: Εκδόσεις Φόρμα.

Russel B. (1980). Ιστορία της Δυτικής Φιλοσοφίας. (μτφρ. Χουρμουζίου Αιμ.). Αθήνα: Εκδόσεις Ι. Δ. Αρσενίδης.

Smith A. (1776). An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations. Ανακτήθηκε 26/5/2017 από: https://www.ibiblio.org/ml/libri/s/SmithA_ WealthNations_p.pdf Van de Velde H. (1907). Πιστεύω. Στο Ulrich Conrads (Επιμ.), Μανιφέστα και προγράμματα της αρχιτεκτονικής του 20ου αιώνα. Αθήνα: Επίκουρ

Πάγκαλος Π. (2014). Η ρύθμιση της πόλης. Στο Τσούλου Μ. (Επιμ.), Χρονικά αισθητικής. Αθήνα: Ίδρυμα Παναγιώτη και Έφης Μιχελή. Τάτλα Ε. (1990). Αρχιτεκτονική, Πολιτική και Μοντερνισμός: Η Αρχιτεκτονική του Μοντέρνου Κινήματος ως Πολιτικός Λόγος. Αρχιτεκτονικό ένθετο: Κατοικία, Τεύχος 43. Τάτλα Ε. (2007). Aspects of universality in Modern and Postmodern architecture.

International Congress of Aesthetics, “Aesthetics Bridging Cultures”, 2007. Τάτλα Ε. (2010). Leibniz εναντίον Descartes: Από τη Μοντέρνα αρχιτεκτονική στην αρχιτεκτονική της Πτύχωσης, Χρονικά Αισθητικής, Τόμος 45. Αθήνα: Ίδρυμα Παναγιώτη και Έφης Μιχελή. _Τουρνικιώτης Π. (2002). Ιστοριογραφία της Μοντέρνας Αρχιτεκτονικής. Αθήνα: Αλεξάνδρεια. _ Χατζησάββα Δ.Ν. (2002). Η έννοια του τόπου στις αρχιτεκτονικές θεωρίες, Σχέσεις φιλοσοφίας και αρχιτεκτονικής στον 20ο αιώνα (Διδακτορική Διατριβή). Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. _ Χιωτίνης Ν. (2011). Εισαγωγή στην Ιστορική Σημαντική της Αρχιτεκτονικής Πράξης. Αθήνα: Εκδοτικός όμιλος Ίων. ος.

Κονδύλης Π. (1983). Η Κριτική της Μεταφυσικής στη Νεότερη Σκέψη. Αθήνα: Εκδόσεις Γνώση. Λάββας Γ. Π. (2002). Επίτομη ιστορία της αρχιτεκτονικής. Θεσσαλονίκη: University Studio Press. Λέφας Π. (2013). Αρχιτεκτονική: Μια ιστορική θεώρηση. Αθήνα: Εκδόσεις Πλέθρον.

79

e-mail: kostasbo93@gmail.com