Tekst en foto’s: Ed Hupkens
Kleine kunst
Een chronogram is een tekst, die behalve een historisch feit, gedenkwaardige gebeurtenis of een bepaalde gedachte, tevens een jaartal verbergt. Dat jaartal kan men ontdekken door de getalwaarden van de in de tekst voorkomende Romeinse cijferletters gewoon op te tellen. In het meinummer van Bossche Kringen staat het eerste, algemene deel over het chronogram. In dit tweede deel komt een aantal Bossche chronogrammen aan bod.
In woord en tijd: Bossche 2 chronogrammen Stichtingsjaar ’s-Hertogenbosch Het antwoord op de vraag wanneer en door wie de stad ’s-Hertogenbosch is gesticht, leidde in de jaren tachtig van de 19de eeuw tot felle discussies. Onder meer de rechtsgeleerden Van Uytven en Camps en de Bossche archivaris Jan Hezenmans voerden een felle pennenstrijd over de vraag of het eeuwfeest in 1884, 1885 of 1894 moest plaatsvinden. Centraal in het discours stond het 16de-eeuwse chronogram godefrIdVs dVX e sILVa feCIt oppIdVM, Nederlandse tekst: ‘hertog Godfried heeft van het bos een stad gemaakt’. Als je in het chronogram de rode kapitalen optelt kom je op het getal 1184, dat naar het stichtingsjaar zou verwijzen. Historisch bewijs ontlenen aan dit chronogram lijkt riskant, omdat we hier te maken hebben met een retrospectief chronogram. We weten niet echt of Godfried III, graaf van Leuven, of zijn zoon Hendrik I, de eerste hertog van Brabant, ’s-Hertogenbosch de eerste stadsrechten heeft verleend. Het precieze stichtingsjaar is evenmin bekend, waarschijnlijk is dat tussen 1184 en 1195 geweest. De gemeente ’s-Hertogenbosch houdt als officieel stichtingsjaar 1185 aan. Dit Bossche chronogram komt voor in de Oorkondenboeken van Noord-Brabant tot 1312. Het chronogram is ook opgenomen in de Antiquitates Belgicae van J.B. Grammaye uit 1708. Deze Vlaamse geschiedschrijver vermeldt, dat het chronogram vroeger op de gevel van het stadhuis van ‘s-Hertogenbosch heeft gestaan.
Stadsbrand van 1463
Het chronogram naast het Vondelingenhuis in de Clarastraat.
BOSSCHE KRINGEN
69
Op 13 juni 1463 breekt in het huis De Grote Ketel aan de Verwersstraat 39 een brand uit. Het vuur verspreidt zich razendsnel en legt grote delen van de stad in de as. Onder de honderden huizen die door de vlammen verteerd worden, zijn een deel van het stadhuis (stadsarchieven) en het klooster van de minderbroeders. Tengevolge van deze stadsbrand verbiedt het stadsbestuur de bouw van huizen met daken van stro of riet. Van de overige huizen moeten binnen tien jaar het riet of stro vervangen zijn door lei of te-
JAARGANG 1 • NUMMER 2 • JULI 2014