Anders spellen
Taalvariaties
In een aantal Brabantse dialecten worden lettergrepen die in het Nederlands met sch beginnen uitgesproken met sk. Ook vlakbij Den Bosch is dat het geval, bijvoorbeeld in Rosmalen, Berlicum en Den Dungen. Maar in het Bossche dialect zelf spreekt men volgens de Bossche woordenboeken en grammatica’s die lettergrepen met sch uit: schuppe, beschiete. Toch vinden we in de invullingen maar liefst vijftien keer een woord met sk: skon, skitterend, skol, skoen (respectievelijk schoon in de zin van mooi, schitterend, school en schoen). De invullers spellen hun dialectuitspraak dus zodanig, dat deze minder op het Nederlands lijkt.
Opvallend aan deze invullingen is, dat er veel variatie in voorkomt. Op basis van deze gegevens kun je niet een uniforme vorm van het Bossche dialect beschrijven. Dat kan een aanwijzing zijn dat het dialect aan het veranderen is: taalvariatie in het heden is een momentopname van taalverandering door de tijd. Gewoonlijk wordt gezegd dat dialectverandering gelijk is aan dialectverlies: de dialecten verliezen hun bijzondere kenmerken en gaan steeds meer op het Nederlands lijken. Maar de variatie in deze invullingen laat ook een ander beeld zien: de jongere invullers geven ook een groot aantal vormen die juist meer van het Nederlands afwijken. Er lijken dus tegenstrijdige tendensen aan het werk te zijn.
Verkleinen met umlaut In de vorige aflevering waren Bossche verkleinwoorden het onderwerp van Moers Taal. Verkleinwoorden kunnen in bepaalde gevallen umlaut oftewel klinkerverandering krijgen: man-mènneke bijvoorbeeld. In de vragenlijst werd gevraagd om de verkleinvorm van ‘ton’: twaalf keer werd tunneke gegeven en negen keer tonneke, onder andere door de vijf jongste invullers (een keer niets). De vorm met umlaut staat verder van het Nederlands af. De vorm zonder umlaut werd vooral door de jongere invullers gegeven.
BOSSCHE KRINGEN
Doe ook mee met Vraog en Antwoord Deze gegevens zijn een afspiegeling van dialectkennis (passieve dialectbeheersing). Mogelijk stemmen ze niet overeen met het dialectgebruik (actieve dialectbeheersing). Bovendien zijn er nu nog te weinig gegevens om te kunnen generaliseren. We zijn benieuwd wat de volgende vragenlijsten zullen opleveren. U kunt ook meedoen aan dit onderzoek Vraog en Antwoord. Ga naar de website www.hetverhaalvanhetbrabants.nl en vul de vragenlijst in.
33
JAARGANG 1 • NUMMER 2 • JULI 2014