Szczecin. Topografia historycznej pamięci
polskich (głównie z Reichsgau Wartheland), gdzie planowano osiedlanie Niemców bałtyckich i wołyńskich. Z protokołu konferencji wynika, że o deportacji Żydów z prowincji pomorskiej zdecydowano, ponieważ ich mieszkania są pilnie potrzebne z powodów wojenno-ekonomicznych (aus kriegswirtschaftlichen Gründen). Spekulacje na temat rzeczywistych powodów tego wysiedlenia, o 1,5 roku wyprzedzającego falę systematycznych deportacji Żydów z tzw. Starej Rzeszy (Altreich) jesienią 1941 roku – trwają do dziś. Niektórzy określają tę deportację jako „próbną” lub „eksperymentalną”. Być może chciano przetestować reakcje niemieckich współobywateli (choć już w 1935 roku ustawy norymberskie wykluczyły Żydów z niemieckiej wspólnoty narodowej) lub opinii międzynarodowej. Pomocy Żydom udzielili nieliczni, głownie mikroskopijne berlińskie środowisko kwakrów, wysyłając paczki i nawiązując korespondencję z wywiezionymi, obszernie zareagowała prasa, zwłaszcza duński dziennik „Politiken” oraz szwajcarska „Neue Zürcher Zeitung”, zdumiewająco dobrze poinformowane i wysyłające w świat drastyczne szczegóły brutalnej akcji deportacyjnej. Zdaniem niektórych badaczy jedną z przyczyn mogła być nadgorliwość gauleitera Pomorza Franza Schwede-Coburga, który był szczególnie zaangażowany we wdrażanie wszelkich „nowinek” polityki rasowego oczyszczania niemieckiej Volksgemeinschaft. Pomorze, jego okręg partyjny (gau), było jednym z najbardziej znazyfikowanych w całej Rzeszy. Wybory prezydenckie w roku 1932 roku wygrał tu nie Paul von Hindenburg, ale Adolf Hitler z najwyższym ze wszystkich 35 okręgów wyborczych wynikiem 52% (przeciętna całej Rzeszy – 36,8%). Wynikiem wyborów parlamentarnych w tym samym roku pomorska prawica z NSDAP na czele dała się wyprzedzić tylko Szlezwikowi. Z kilkuset polskich Żydów Pomorze zostało oczyszczone tak jak cała Rzesza w efekcie tzw. Polenaktion w końcu października 1938 roku. „Noc kryształowa” 9/10 listopada 1938 roku niewiele różniła się od innych pogromów w III Rzeszy: wszędzie płonęły synagogi, były demolowane sklepy i biura żydowskich właścicieli, bito i aresztowano ludzi. Ruiny spalonej tej nocy synagogi w Szczecinie przy ul. Grüne Schanze (dziś ul. Dworcowa) stopniowo rozbierane (głównie przy pomocy ładunków wybuchowych) ostatecznie zniknęły z powierzchni ziemi w 1940 roku. W akcji mordowania chorych psychicznie obywateli niemieckich Schwede-Coburg się wyróżnił: jeszcze jesienią 1939 roku około 2 300 pacjentów pomorskich szpitali psychiatrycznych zostało wyselekcjonowanych, wywiezionych do lasu pod Piaśnicą na Kaszubach i zastrzelonych przez SS. Kolejnych co najmniej 1 200 pacjentów z Pomorza zagazowano (nowy wynalazek – samochody komory gazowe) na przełomie lutego i marca 1940 roku. Partyjny okręg Pommern znów był w czołówce. Deportowani 13 lutego pomorscy Żydzi (w większości ze Szczecina) po trzech dniach podróży w nieogrzewanych wagonach, przy temperaturze ok. minus 30 stopni, dotarli na dworzec w Lublinie (wówczas już Dystrykt Lubelski Generalnego Gubernatorstwa), a stamtąd pędzono ich piechotą do podmiejskich gett: Piaski, Głusk i Bełżyce. Wielu z nich zamarzło jeszcze
41