Polskie przepisy i praktyki migracyjne promują pracę tymczasową i tymczasowy pobyt imigrantów oraz utrudniają pobyt i pracę w dłuższym okresie. Proces ubiegania się o zezwolenie na pobyt (karta pobytu) jest dla cudzoziemców węzłem gordyjskim, który wymaga zarówno podstawowej reorganizacji systemu, jak i politycznego uznania tego problemu.
Stare problemy System uzyskiwania zezwoleń na pobyt w urzędach wojewódzkich jest ustawicznie dysfunkcyjny. Rozpatrując wnioski cudzoziemców, w większości przypadków urzędy naruszają kodeks postępowania administracyjnego (KPA) ze szkodą dla wnioskodawców, co wykazano w raporcie Najwyższej Izby Kontroli z 2019 roku (NIK 2019). W efekcie cudzoziemcy zostają zablokowani w wieloletniej procedurze wnioskowania o pobyt, w której na bieżąco zobowiązani są do składania kolejnych dokumentów. W związku z tym, że procedury są przewlekłe, dokumenty migrantów mogą stracić ważność już na etapie wnioskowania i dlatego imigranci są zobowiązani do składania nowych. Sytuacja ta zachęca do wykorzystania działań różnych pośredników – legalnych i nielegalnych. Brak możliwości uzyskania niezbędnych zezwoleń na czas lub nawet w dającej się przewidzieć przyszłości powoduje frustrację i problemy wśród migrantów. Migranci w trakcie składania wniosków są zobowiązani do pozostania w kraju, gdyż wyjazd oznaczałby rozpoczęcie nowego procesu wydawania wiz, aby móc wrócić do Polski. Wszystkie zezwolenia na pracę w Polsce udzielane są na określone stanowisko u konkretnego pracodawcy. Oznacza to, że pracownicy zagraniczni są zależni od swoich pracodawców nie tylko ze względu na pracę, ale także legalny pobyt (biorąc pod uwagę wspomniany powyżej dysfunkcyjny system, zmiana pracy jest szcze-
gólnie problematyczna dla osób posiadających jednolite pozwolenie na pracę i pobyt). W przypadkach gdy pracodawcy zapewniają mieszkanie, pracownicy są od nich zależni w zakresie pracy, legalnego pobytu i zakwaterowania. Sytuacja ta ma wpływ na zdolność pracowników do korzystania z praw pracowniczych (Keryk 2018). Sytuację komplikuje fakt, że w Polsce brakuje instytucji, które chroniłyby prawa pracowników cudzoziemskich niezależnie od ich statusu pobytu. Taką instytucją mogłaby być Państwowa Inspekcja Pracy (PIP), ale jej kompetencje obejmują jedynie pomoc pracownikom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę. Wielu pracowników migrujących pracuje na podstawie umów cywilnoprawnych lub w szarej strefie. PIP ma obowiązek zgłosić do Straży Granicznej (SG) każdego cudzoziemca, który nie posiada ważnego zezwolenia na pracę, niezależnie od tego, z czyjej jest to winy. Cudzoziemcy karani są deportacją i zakazem wjazdu do kraju lub nie mogą bronić swoich praw ze względu na skomplikowane procedury i brak odpowiedniego wsparcia. Przed COVID-19 zwracano uwagę na następujące problemy związane z legalizacją pracy i pobytu: • brak przejrzystości procedur i opóźnienia w rozpatrywaniu wniosków; • brak możliwości uzyskania informacji podczas rozpatrywania wniosku; • e-system do sprawdzania statusu wniosków nie spełnia swojej roli. Nie pozwala na składanie wniosków ani dodatkowych dokumentów, kontakt z urzędem czy sprawdzenia wydanej decyzji; • terminy składania dokumentów nie są zgodne z terminami wydawania dokumentów w innych instytucjach państwowych; • tylko imigranci z zezwoleniem na pobyt kwalifikują się do świadczeń socjalnych. Opóźnienia w rozpatrywaniu wniosków pozbawiają migrantów tego prawa;
1. Lockdown i legalizacja pobytu
1. Lockdown i legalizacja pobytu
12
