Behinola 28

Haur eta Gazte Literatura Aldizkaria . 28. zenbakia . 2013ko abendua . 10€

MARRAZ(I)OAK V . Mariasun Landa: “Izan ginen haurrak ez dira inoiz hiltzen” . BI HITZ ETA ERDI . Eguberri zahar, Eguberri berri.

Klis-Klasikoak liburu sorta EREZIAK o B TU N O K k DES lkarte

gorri E ta Galtza ideentza t e bazk txeentza t ikaste

Haur eta Gazte Literaturako Klasiko Unibertsalak eta euskarazko altxorren berrargitalpenak

Haur eta Gazte Literatura Aldizkaria 28. zenbakia . 2013ko abendua.

5 6 Izan ginen haurrak ez dira inoiz hiltzen.

12 28 33 38 42 46 62 agenda HITZAURREA

KRONIKA: MARRAZ(I)OAK

ELKARRIZKETA: MARIASUN LANDA ESPERIENTZIA: BI HITZ ETA ERDI

SORMENEZ: PELLO AÑORGA, LEIRE URBELTZ

GALTZAGORRI ALBISTE DOKUMENTAZIO GUNE BERRIA SAREAN IRUZKINAK

LAU ESKUTARA: EGUBERRI ZAHAR, EGUBERRI BERRI

KOLABORATZAILEAK

Azokak eta biltzarrak

Ikastaroak/Topaketak/

- Haur

Jardunaldiak

Liburuaren

Boloniako

Azoka. 2014ko martxoaren 24tik

- Irudidunak. Abenduan eta urta-

27ra, Bolonian (Italia). http://

rrilean, Gasteizko Montehermoso

www.bookfair.bolognafiere.it/

Kulturunean.

- IBBYren Nazioarteko 34. Bil-

Abenduak 21 eta 22

tzarra. “Que todos signifique to-

- Haurrentzako lantegiak.

dos: May everyone really mean

- “Animalia bat naiz eta baita zu

everyone” lelopean. 2014ko irai-

ere!”. Eider Eibar/Mikel Ayerbe.

laren 10etik 14ra. Mexikoko hi-

Abenduak 27 eta 28

riburuan (Mexiko). http://www.

- Ilustrazioen lantegia

ibbycongress2014.org.

- “Mundua beste modu batera ilus-

Urtarrilak 3 eta 4 - Ilustrazio lantegia.

- “Zergatik gauzak beti modu berean marraztu?”. Maria Castello Solbes.

Lehiaketak - Haurrendako albumak sortzeko ETXEPARE Literatur Saria. Lanak aurkezteko azken eguna: 2014ko maiatzaren 23a.

tratuko dugu”. Estibalitz Jalon.

Erakusketa - Eguberria. Elena Odriozolaren ilustrazioak. Abenduaren 13tik urtarrilaren 12ra. Gasteizko Montehermoso Kulturunean.

ADI deialdi berriei!

Informazio eguneratua: http://www.galtzagorri.org/euskara/lehiaketen-agenda

Aurreko aleak: gehiago: www.galtzagorri.org/euskara/behinola © Galtzagorri Elkartea.

27.

Koordinatzailea: Lore Agirrezabal.

Maite Gurrutxagaren ilustrazioak.

EHGLren etorkizuna

Erredakzio batzordea: Aitziber Alonso, 26.

Asun Agiriano, Jone Arroitajauregi, Mikel

Estibalitz Jalonen ilustrazioak

Ayerbe, Ruben Ruiz eta Xabier Etxaniz.

Serieak eta pertsonaiak Diseinua: Eneritz Tirados.

27

25.

Dani Maizen ilustrazioak

ARGAZKIAK: Lore Agirrezabal (Kronika eta

Euskal ilustrazioaren egoera

Elkarrizketa ataletan).

24.

Ingelesezko itzulpenak: Iñaki Mendiguren.

Iban Barrenetxearen ilustrazioak

26

Azala eta argitalpenaren zenbakia:

Joxe Arratibeli elkarrizketa

22

Leire Urbeltz.

23.

Antton Duesoren ilustrazioak

Zenbaki honetan kolaboratzaile:

Manuel Rivasekin solasean

Aitziber Alonso, Jone Arroitajauregi, Leire Urbeltz, Mikel Ayerbe, Pello Añorga, Xabier

22.

25

Manu Ortegaren ilustrazioak

Olaso eta Juan Kruz Igerabide.

21

Lau ipuin-kontalarirekin solasean

Artikulu, iradokizun eta beste igortzeko:

21.

Galtzagorri Elkartea

Iraia Okinaren ilustrazioak

Zemoria 25, behea 20013 Donostia

EHGLri begirada bat 24

20.

Tel: 943471487 · 943277288 20

Enrique Morenten ilustrazioak

behinola@galtzagorri.org www.galtzagorri.org

Joxan Ormazabalekin solasean 19.

Aitziber Alonsoren ilustrazioak Itzulpegintzaren inguruan

23 19

Hezkuntza, Unibertsitate eta Ikerketa Sailak onetsia. 2013ko abendua

Ongietorri!

Behinolaren aro berria da hau. Ha-

idazle eta ilustratzaile baten arteko

tzitakoa. Eta Igerabiderena da, hain

malau urteren ostean eta a-tik z-rai-

sormen-lan berri batez gozatzeko au-

zuzen, atal honetako beste iruzkin

no adina zenbaki argitaratu ondoren,

kera izango dugun; Galtzagorri Elkar-

bat: Haizea sahats artean liburuarena,

hemen da hurrengoa: hogeita zortzi-

tearen egitasmoen nondik norakoei

Galtzagorri Elkarteak Klis-klasikoak

garrena, letrarik gabea, alfabetoak ez

buruzko Albisteak; eta liburuen Iruzki-

bildumaren baitan aurten argitara

baitu gehiagorako ematen. Haur eta

nak. Azken atal horretan, ordea, bada

eman duen Kenneth Grahamen klasi-

Gazte Literaturak, ordea, asko du

berrikuntza bat: hemendik aurrera bi

ko unibertsala, Elena Odriozolak ilus-

oraindik emateko, eta Behinolak au-

adituren eskutik, hau da, Lau eskuta-

tratuta. 2013ko beste Klis-klasikoa

rrera jarraituko du zenbakiz zenbaki,

ra egindako iruzkin edo kritika sakon

Xabier Olasoren Auskalo! Igarkizun

infinituraino agian. Nork daki? Bide

bat argitaratuko da eta, horrekin bate-

eta aho-korapiloak liburuaren berrar-

berri luzea opa diogu behintzat.

ra, beste liburu mordoska baten iruz-

gitalpena da. (Gabon-opari bikainak,

kinak eta aipamenak. Atal horretan,

biak ala biak). Hori nahikoa ez eta,

Azala (Leire Urbeltz) eta barrua berri-

gainera, guraizeak hartu, moztu eta

Olasok berak, zenbaki honetan “opa-

tuta abiatu dugu aro berri hau, baina,

iruzkinen bilduma osatzera gonbidatu

ri� eman dizkigu bera irakasle den

betiko xedeei helduz, Haur eta Gaz-

nahi zaitugu. Horra oparia!

Armentia ikastolan irakurketa susta-

te Literatura aldizkaria izaten jarrai-

tzeko martxan dituzten egitasmoei

tzen du Behinolak. Hemendik aurre-

Ez da, baina, Behinola honek daka-

ra, ordea, atal berriekin osatuko da:

rren opari bakarra. Eguberrien eragi-

jardunaldi, topaketa edo ekitaldi bati

nez-edo, atal guztietan aurki daitezke

Aipatu berri ditugunak berriz eka-

buruzko Kronika; Elkarrizketa, Erre-

opariak. Elkarrizketaren atalean Ma-

rri behar ditugu lerro hauetara. Izan

portajea edo Ikerketa; literatura edo

riasun Landarekin izandako berrike-

ere, 2013ko Euskadi Sariekin lotu-

irakurzaletasuna sustatzeko Espe-

taldi luze eta interesgarria eskaintzen

ra zuzena dute Olasok, Odriozolak

rientzia edo egitasmo baten konta-

dizugu, zinez, Gabon-opari ede-

eta Klis-klasikoek. Haur Literaturako

kizuna, sustatzaileek kontatua; Sor-

rra. Bestea Leire Urbeltzek eta Pello

lanik onenaren saria Xabier Olaso-

menez osatutako lau orrialde, non

AĂąorgak egin digutena da: aldizkari

ren Tximeletrak liburuarentzat izan

honetarako hitzez eta irudiz elkarla-

da. Ilustrazioaren saria, berriz, Elena

nean sortu duten poesia, hain justu,

Odriozolarentzat (Tropecista) eta itzul-

Eguberriak oinarri dituena.

penik onenaren Euskadi Saria Xabier

buruzko xehetasunak.

Mendigurenek eta Sarah J. Turtle-k Eguberria ardatz hartuta datoz Mikel

jaso dute Klis-klasikoak bildumako

Ayerbe eta Aitziber Alonso ere; bien

Tom Sawyer-en abenturak liburuaga-

artean, lau eskutara, iruzkindu baitu-

tik. Guztiak dira Galtzagorriko bazkide

te Eguberria liburua, Elena Odriozolak

eta ZORIONIK BEROENA opa diegu

ilustratu eta Juan Kruz Igerabidek ida-

Elkartearen izenean.

Mikel Ayerbe Jone Arroitajauregi

Marraz(i)Oak V Bosgarren urtez ospatu dira Marraz(i)Oak Ilustrazio Topaketak, Galtzagorri Elkarteak eta Gipuzkoako Foru Aldundiak antolatuta. Jardunaldiok irailaren 16tik 19ra bitartean egin ziren Donostiako Arteleku Arte Garaikidearen gunean, eta, Ignasi Blanch ilustratzailearen eta Harkaitz Cano idazlearen gidaritzapean, bederatzi euskal ilustratzailek hartu zuten parte: Idoia Beratarbide, Amaia Arrazola, Maite Caballero, Maite Gurrutxaga, Begoña Durruty, Yera Sanchez, Idurre Iriondo, Lorena Martinez Oronoz eta Iñaki Martiarena Mattin ilustratzaileek.

Aurtengo Marraz(i)Oak inoiz baino marrazioago izan ziren: hitzik erabili gabe, marrazkietatik abiatuta eta soilik marrazkien bidez, narrazio bat osatu eta istorio bat kontatzea baitzen helburua.

ESPERIENTZIAK ETA ESPERIMENTUAK Parte hartzeko baldintzen artean, ilustratzaile

bakoitzak

“Bazter-

tuak” gaia abiapuntu harturik, aurrez norberak landutako egitasmo bat aurkeztu behar zuen zirriborro gisa, topaketek iraun bitartean proiektuan sakondu eta hasierako asmoak gauzatzeko.

“Baztertuak” gai nagusiaren bueltan egituratu ziren topaketetako ariketa eta bestelako bizipenak ere. Horrela, Canoren eskutik Luis Buñuelen Los olvidados (1950) pelikularen proiekzioarekin bete -betean sartu ziren topaketetako bi ardatzen inguruan: batetik, bazterketa, baztertzaile, baztertu eta bazterkeriaren askotariko ertzen inguruan hitz egin eta eztabaidatzera; eta bestetik, zinema eta bestelako arte adierazpideek –Hopperren pinturak kasu, argazkigintza teknikek, komikiak– hitzik

Behinola 7

MARRAZ(I)OAK V

1

gabeko albumak lantzeko eskain-

bat emanik –bere bizitza aldatu-

eta hainbat lan erakutsi eta erre-

tzen dituzten baliabideen azterke-

ko duen gutuna jasotzen duen

ferentziak aipatu zituen ondoren.

tan, hain zuzen. Laburmetraiak ere

etxeko andrearen irudia, adibi-

Saioek iraun zuten egunetan par-

ikusi zituzten beranduago, hitzik

dez– denbora mugatu batean

te-hartzaileek liburuok ikusteko

gabekoak gehienak, planoek eta

ilustratzaile bakoitzak bere estilo

eta irakurtzeko aukera izan zuten.

sekuentziek ematen duten informa-

eta baliabideez nola marrazten

zioaren garrantziari erreparatzeko.

zuen ikusiz eta gai beraren au-

Arratsaldeetako saioetan, aldiz,

rrean bederatzi estilo ezberdine-

ilustratzaile bakoitzak aurrez lan-

Blanchen ilustrazio munduko eza-

tako bederatzi estanpa gauzatuz.

duriko egitasmoa aurkezten zuen

gutzek lagunduta, haurrentzako

Ilustratzaileek nazka ematen zien

besteen

albumetan jorratzen diren ohiko

zerbait ere ilustratu behar izan

gisa: batzuek proiektua gauza-

gaietatik baztertuta geratzen di-

zuten, irudi nazkagarriak sortzea

tuago ekarri zuten, beste batzuek

ren gaien zerrendaketa etorri zen

baino, nazka sentsazioa transmi-

hezurdura orokorra eta zenbait zi-

ondoren: bortizkeria, zahartzaroa,

titzeko intentzioz.

rriborro erakutsi zituzten, eta guz-

heriotza, drogak, kartzela… Baina

aurrean

esperimentu

tien artean iritziak bildu, egitas-

baita eguneroko bazterketa txiki

Izan ere, Blanchen irakaspenei

mo egilearen zalantzak argitzen

eta ohikoagoak ere: gutxiagotasun

jarraituz, hitzik gabeko albumen

ahalegindu eta lanean jarraitzeko

sentsazioa, familia-ereduen anizta-

inguruan aritzeko derrigorrezkoa

bitartekoak elkarrekin mahai gai-

suna, ezberdinarekiko eta bestea-

da edukiaz aritzea, kontatzen den

nean jartzen saiatu ziren. Ez baita

rekiko mesfidantza eta abar.

horretan sakondu behar da, eta

gauza bera norberak egin asmo

estiloak eta formak garrantzia iza-

duena eta besteek ikusten dute-

eskarmentu

nik ere, kontatzen dena eta kon-

na. Saiootan bat egiten dute zein

handiko ilustratzaile profesionalak

tatzeko moduaren artean oreka

neurritaraino diren bateragarriak

bat-batean egiteko hainbat ari-

lortzea da zailena.

norberak barrutik egin nahi due-

Goizeko

saioetan,

keta ere planteatu zituen ikasta-

na (hitzez argudiatuta, azalpenak

roan zehar: “iratzargailu-ariketa”

Blanch liburuz beteriko maleta

argi gera daitezen) eta besteek

deiturikoa, esaterako. Gai jakin

batekin hurbildu zen Artelekura

kanpotik ulertzen dutena. Auke-

8 Behinola

kronika

2

3

ren eta intentzioen artean jauzi

ALBUM MUTUAK ETA

tipologiko zurrunegiek sorkuntza

asko baitira, eta artista, obra eta

HITZAREN ITZALA

bideei kalte ere egin diezaiokete-

publikoaren artean hainbat ikus-

la aipatu zen. Bestalde, zilegi ote

puntu gurutzatzen direla kon-

Album

tuan izan behar da. Eskuarekin

erreparatuz, hitzik gabe, irudien

pentsatzen duela ere nabarmen-

bidez soilik istorio bat kontatzen

du zuen ilustratzaile batek baino

duten liburuak salbuespen bi-

Marraza(i)Oak topaketetako hain-

gehiagok; buruarekin marraztea

txi gisa hartzen dira. Baina maiz

bat ilustratzaileri ez zaio album

beharrezkoa dela, ideiak izatea

gertatzen denez, zenbat eta hitzik

mutu izena gustatzen, hitzik era-

ongi dagoela, baina paperaren

gabeko album gehiago ezagutu,

bili gabe eta irudien bidez istorio

gainean ikusi arte ez dela zinez

azpigenero horren baitan abaniko

bat kontatzen duten neurrian.

jakiten asmoak egingarriak diren;

zabal bat dagoela jabe gaitezke:

Album mutu terminoak zinema

zerbait hastea baino zailagoa dela

inolako hitzik gabekoak, onoma-

mutuari zor dio bere izendapena.

zer hori amaitu eta istorio bat ix-

topeia bat edo beste agertzen

Baina ikastaroan esan zen bezala,

tea‌

dutenak, hitzak argumentuaren

zinema mutuan ere ikusleak dira

garapenean zeresanik izan ez

izatez gorrak direnak, pantailaren

Parte-hartzaileen

artean

ilustratuaren

generoari

hitzik gabeko album ilustratuei album mutu deitzea?

giroa

baina irudien baitan txertatuta

bestaldean hizketan ageri baitira

finkatzen eta konfiantza handi-

ageri dituztenak‌ Saioetan hi-

aktoreak, nahiz eta ikusleek ezin

tzen joan zen neurrian, eztabai-

tzaren erabileraz ere hausnartu

entzun. Beraz, zehatzagoa litza-

da, ikuspuntu eta elkarrizketa

zen, liburuen izenburuen garran-

sutsuak piztu ziren. Ez ziren, or-

tziaz,

dea, inora ez doazen gogoeta an-

eta eragozpenez. Hitzik gabeko

tzuak izan, ilustratzaile bakoitzak

albumean ez duela hitz bakar ba-

moldatze bidean zen bere egi-

tek ere egon behar bezalako mu-

tasmoan han eta hemen txertatu

turreko jarreren desabantailez ere

1. Yera Sanchez.

zituelako aurrez elkarrizketetan

bai, kasuistika zabala baitago az-

2. Maite Caballero.

ateratako kontuak.

pigeneroaren baitan eta banaketa

3. Mattin.

onomatopeien

bertuteez

Behinola 9

MARRAZ(I)OAK V

4

5

teke hitzik gabeko album ilustratu

Batek ondoriozta lezake, album

izen luzeegia erabiltzea. Aldiz, hi-

ilustratuak bere bidea urratzen

tzaren itzala luzea baita, zenbait

eta egonkortzen ari diren neu-

albumek onomatopeiak, parates-

rrian, hitz gutxiko albumak ere iri-

tuko hitzak eta bestelako grafiak

tsiko direla. Baina nekez urratzen

txertatzen dituzten heinean, agian

da bidea ahaleginik gabe, eta

egokiagoa da hitz gutxiko album

hitzik gabeko album ilustratuak

ilustratu gisa definitzea horrela-

sortzeko Marraz(i)Oak V Ilustra-

ko liburuak. Terminologia arazoa

tzaileen Topaketek bere ekarpe-

ebazteak ez dirudi hain ekintza

na egin dute ahalegin horretan

erraza. Zer esanik ez, itzulpena-

behintzat. Are, Euskal Herrian

ren auzia gaineratuz gero. Nola

ilustrazio eskolarik ez dagoenez,

itzultzen dira hitz gutxiko album

jardunaldi hauek betetzen dute

ilustratuak? Izenburua eta para-

nolabait hutsune hori. Bederatzi

testuko elementu guztiak itzuli

proiektu sortze bidean jarri dira.

edo moldatu behar dira xede hiz-

Onena opa diegu gure ilustratzai-

kuntzara? Zergatik ez dira itzul-

le, argitaratzaile eta irakurleei.

6

tzen eta argitaratzen hitz gutxiko album ilustratuak gurean? Zergatik bazterketa hori?

4. Bego単a Durrutuy 5. Lorena Martinez.

6. Maite Gurrutxaga.

7. Idurre Iriondo.

8. Amaia Arrazola.

9. Idoia Beratarbide.

7

10 Behinola

kronika

8

Este año Galtzagorri Elkartea, con

The Marraz(i)Oak Illustration Mini-Congress organised by the Galtzagorri As-

la ayuda del a Diputación Foral

sociation and the Charter Provincial Council of Gipuzkoa was held for the

de Gipuzkoa, ha organizado, por

fifth year running. The Mini-Congress was hosted by the Arteleku Centre for

quinto año consecutivo, las jorna-

Contemporary Art in Donostia-San Sebastian from 16 to 19 September. Led

das Marraz(i)Oak que se han cele-

by the illustrator Ignasi Blanch and the writer Harkaitz Cano, it was attended

bradodel 16 al 19 de septiembre

by nine illustrators. The theme of this year’s Marraz(i)Oak Illustration Mini-

en Arteleku (Centro de Arte Con-

Congress was picture books without words or silent picture books. It is dif-

temporáneo Vasco) de la mano

ficult to forge a path without making an effort, and the Marraz(i)Oak Illustration

del ilustrador Ignasi Blanch y del

Mini-Congress made its contribution towards creating picture books without

escritor Harkaitz Cano. Han sido

words. As there is no school of illustration in the Basque Country, this Mini-

9 ilustradores vascos los que han

Congress goes some way towards filling the gap. Nine projects have been

participado en esta edición, cen-

started up. Our best wishes to our illustrators, publishers and readers.

trada en los álbumes mudos, álbumessin palabras. Teniendo en cuenta que el País Vasco carece de una escuela de ilustración estas jornadas sirven para cubrir este vacío y aportar una base teórica y práctica a los profesionales. Creemos que con el trabajo realizado en esta convocatoria, las jornadas han supuesto una aportación significativa a la creación de este tipo de álbumes: nueve nuevos proyectos han comenzado su andadura. A partir de aquí, deseamos lo mejor paranuestros ilustradores, editores

9

y lectores.

Behinola 11

Izan ginen haurrak ez dira inoiz hiltzen.

Mariasun Landa

elkarrizketa

Inurri, elefante, krokodilo, arkakuso, katu, ipurtargi, galtzerdi (suizida), lehoi domatzaile eta fantasmaz betetako bibliografia izanda, harritzekoa da “Festa aldameneko gelan� dagoela esatea. Baina titulu hori du Mariasun Landaren biografiak, bizitzaren zatitxo bat baino kontatzen ez duen liburuak. Guk, ordea, haratago jo dugu; jakin-min handiarekin egin dugu berekin hitzordua eta luze jardun dugu bere bizitzaz eta literatur ibilbideaz, banandu ezinak baitira biak.

Haurtzarotik oso argi zenuen

haurrentzako edo gazteentzako

handitan I-DAZ-LE izango zinela.

idazten denean ulertuko ez duten

Betidanik izan dut argi idazle izan

beldurrez egiten da eta horrek le-

nahi nuela. Baina egoera ere ha-

xiko jakin bat ez erabiltzera ere

lakoa zen. Ni familia arrunt bateko

bultzatzen du idazlea. Horregatik,

alaba nintzen eta inork ez zidan

hizkuntza-maila

eman musika-tresna bat jotzeko

ulertuko ez dutelakoan, ez da Haur

edo eskultura bat egiteko aukera.

eta Gazte Literatura serio hartzea.

Mojen eskolan plastilina ere ez ge-

Hitz

nuen ezagutu. Arterako, espresio

dute eta ez dira baztertu behar.

biderako eskuragarriena, merkee-

Hori da lehen pausoa gero fanta-

na, idaztea zen. Noski, bai idaz-

seatzeko, irudikatzeko‌ hizkuntza

tea, bai irakurtzea gustatu ere egin

zerbait poetiko bihurtu behar da,

behar zaizkizu. Hizkuntza gustatu

ez soilik komunikazio praktikorako

behar zaizu. Hitzek oihartzun bat

zerbait. Beraz, nolabaiteko mires-

izan behar dute zugan, sentsibi-

mena zegoen nire aldetik. Liburuak

litate bat izan behar duzu. Oina-

ere miresten nituen. Anaiaren bi-

rri-oinarrian hizkuntzarekiko nola-

bliotekatxotik nik Altxorraren uhar-

baiteko lilura dago. Ulertu edo ez

tea, Gezi beltza, Tom Sawyer‌

ulertu beste kontu bat da. Askotan

klasiko horiek irakurri nituen. Nire-

askok

jaistea

besteek

ebokazio-ahalmena

Behinola 13

Mariasun Landa

Idazlea:

tik, berriz, neskentzat zirenak: Hei-

Biblia

di, Mujercitas…

ko iturria da. La Historia Sagrada

irudimenerako

izugarriz-

zen irakasgai bat eta istorio haiek

Hizkuntza gustatu behar zaizu.

Hitzek oihartzun bat izan behar dute zugan, sentsibilitate bat izan behar duzu.

Oinarri-oinarrian hizkuntzarekiko nolabaiteko lilura dago.

12-13 urterekin hasi zinen idaz-

izugarri aberastu zuten gure irudi-

ten, zure ipuinak koadernatzen

mena. Azken finean, Itun Zaharra

eta ilustratzen. Ordurako irakur-

istorioz betea dago eta ez dago

le amorratua zinen. Nola gogo-

ilustraziorik. Pentsa irudimenaren-

ratzen dituzu irakurketa haiek?

tzat zer den hori! Ekialdeko ahozko

Marrazten oso txarra nintzen eta

literaturan Mila gau eta bat gehia-

naiz, baina ipuinak idatzi, txukun

go denaren antzekoa da. Hori da

Haurtzaroko irakurketek eragi-

-txukun koadernatu eta ilustratu

nire belaunaldikoen backgroun-

na izan dute zure idazkeran?

egiten nituen. Nire fantasian sar-

dean dagoena: ahozko literatura

Bai. Ikastolako irakasle garaieta-

tzen zen idazle izatea. Pentsa,

eta Bibliako istorio horiek. Men-

ra joz, nire erreferentzia literarioak

telebista ezagutu ez duen azken

debaldeko kultura da. Eta badut

horiek ziren. Nik ez nuen Haur

belaunaldikoa naiz ni. Asko pozten

gertakizun bat gai horren inguruan:

Literatura modernoa ezagutzen.

naiz hortaz, ze orduan izugarria

Ipurtargiak paradisuan liburua ida-

Filosofia hutsa ikastetik nentorren

zen liburuekin -eskolaz kanpokoe-

tzi nuenean, nire ustez, ipuin polit

Paristik, 68ko maiatzaren ondo-

kin- bizitzen genuena. Komikiak

bat idatzi nuen protagonistak Adan

ren irakurtzen genuenarekin: Mar-

barrabaskeria, bihurrikeria ziren.

eta Eva zituena. Nire harridurarako

cuse, Sartre eta Beauvoir… Be-

Ezkutuan irakurri, trukatu… se-

zenbaitek ni ia katoliko-apostoliko-

raz, idazten hastean nire txikitako

kulako negozioak muntatzen ge-

tzat jo ninduten hura erlijiosoa ze-

irakurketak

nituen. Haxixa eta koka gutxi dira

lakoan. Orduan. oso begi-bistakoa

Orain ikusten dut ipuin horiei fal-

haren aldean. Etxean tebeo ba-

egin zitzaidan hemen gertatzen ari

ta zaiela gaur egun daukadan ofi-

tekin harrapatzen bazintuzten…

zena: belaunaldi batzuek ez zituz-

zioa, baina nik garai hartako fres-

Horrez gain, gure belaunaldiak he-

tela erreferente minimoak, ez nire

kotasuna gustura hartuko nuke

ziketa biblikoa jaso zuen, nolabait

ipuin xume hori ulertzeko, baizik

orain. Gaur egun ez daukadan

esateko. Hortik aparte, morala eta

eta Bibliak eragindako mendeba-

inozentziarekin idatzita daude eta

etika ere bazeuden, noski, katoli-

leko kultura guztia (pintura, musi-

Amets uhinak bildumak ondo fun-

zismoarenak dudarik gabe. Baina

ka… ) ulertzeko.

tzionatzen du oraindik.

14 Behinola

ziren

erreferentzia.

elkarrizketa

Ikastolen hastapen haietan ge-

trebetasun hori erabiltzera eta ho-

Etxaniz, Lopez Gaseni, Olaziregi

rora idazle izan zareten zen-

rrela hasi nintzen ipuinak idazten.

edo Ibon Egañarenak… poliki-po-

baitek lan handia egin zenuten

Trantsizio-urteak ziren eta dena

liki, corpus teoriko bat osatzen ari

euskarazko Haur Literaturan.

zegoen hemen pil-pilean.

dela.

zeuk… Idatzi eta sortzeaz gain,

Hamarkada haietakoa da Ler-

Txan fantasma-rekin (Lizardi sa-

Haur Literaturaz eztabaidatu

txundiren Haur Literaturaz saia-

ria) errealismo kritikoaren ko-

eta hausnartzen zenuten?

kera. Eta 90ekoa Igerabideren

rrontean sartu zinen. Haurtza-

Zarauzko ikastolan bildu ginen

Bularretik

Egungo

roaren mundu arroxa, idiliko eta

Joxantonio Ormazabal, Andu Ler-

HGLren oinarri teorikoak direla

zoriontsuaren kontra errebelatu

txundi, Juan Martin Elexpuru eta

esan daiteke?

zinen.

Manolo Urbieta (nahiz eta nik zu-

Bai, liburu interesgarriak, ezbairik

Txan fantasma, neska baten bar-

zenean ez ezagutu irakasle beza-

gabe. Unibertsitatean erabili izan

ne mundu zail bati buruz da. Ba-

la bere itzala izugarria zen). Gero

ditut, besteak beste. Hala ere, sus-

kardadea, lagun imaginario bat…

etorriko zen Txiliku, … Gerora

moa dut lan eta ikerketa oso inte-

Bukaera ez da erraza, frustrantea

Haur eta Gazte Literaturan edo

resgarriak egin direla urte hauetan:

izan daiteke zenbait irakurleren-

Lertxundik, Ormazabalek, zu

mintzora.

musikan ekarpenak egin ditugun zenbait lagun bildu ginen han, baina ez dut gogoan gaiaz hausnartzen genuenik. Bakoitzak bere alorrean ahal zuen guztia eman zuen: batek musika, besteak musikarentzako hitzak, Anduk testugintzan, nik ipuinekin… Azkenean zirkunstantziek eramaten zaituzte, zauden lekuan zaudela, zure

Behinola 15

Mariasun Landa

tzat. Ni helduen mundutik nen-

haur hori. Infantila -zentzu onean-,

egingo zela eta hala onartu zuten

torren, eta, egia esan, errealismo

irekiagoa, irudimenerako bidea ire-

azkenean. Berritzailea zen inguru-

kritikoaren izendapena beste ba-

kitzen diona, dibertitu egiten dena

ko kontu horiek kanpotik etorri zi-

tzuek jarri zioten, nik ez bainekien

umorea eta fantasiarekin, oraindik

tzaizkigun, Bartzelonako La Galera

hori bazenik ere.

erabat serio bihurtu ez den nukleo

argitaletxeak handik lau hilabetera

hori. Laburbilduz, gure baitan da-

argitaratu zuenean, katalanez eta

goen haurra. Eszeptikoenek ere ez

gazteleraz. Guk oso tradizio txi-

mundutik egin behar da?

didate ukatuko gu izan ginen hau-

kia izan dugu Haur eta Gazte Li-

Nire ustez, Haur Literaturara hur-

rrak ez direla inoiz erabat hiltzen.

teratura idatzian, eta horregatik

biltzeko modu asko daude. Gaur

Zahartzen garen heinean ume hori

segurtasun falta handiagoa zen

egun ere oso ohikoa da maisu

modu batean edo bestean ager-

hemen. Baina kanpoan ziurtasu-

-maistrak literatur egileak izatea.

tzen da, eta ez beti positiboki.

nez hartu zuten. Berehala ohartu

Haurrentzat

idazteko

haurren

Baina klasiko handietara begira-

ziren interesgarria zela, argitaratu

tuz gero, (Andersen, Carlo Collodi,

Nolako harrera izan zuen Txan

egin behar zela. Nik uste dut hor

Saint Exupéry…) zerikusi gutxi izan

Fantasmak?

Txan fantasma blindatuta geratu

dute haurtzaro eta ume konkretu

Lizardi Saria irabazi nuen eta ho-

zela. Baina Txan fantasmaren bu-

batzuekin. Beste motibo batzuen-

rrek ipuina “babestu” zuen. Go-

kaera… Ez dakit gure gizarteak

gatik hurbildu ziren genero horreta-

goratzen naiz Elkarren orduan Jo-

zergatik ukatu nahi dion haurrari

ra. Nik uste dut, lotura handiagoa

xantonio Ormazabal zegoela eta

sentitzea, negar egitea… Saihes-

duela gure baitan dagoen umea-

proposatu zidala bukaera aldatze-

tu behar dena angustia da, larrita-

rekin. Gugan geratzen da oraindik

ko, baina nik garbi nuen mantendu

suna, baina ez emozioa, drama…

16 Behinola

elkarrizketa

Estereotipoak:

Literaturan eta bizitzan bertan ere, dena lehortu egiten dutela, sinesgaitz bihurtzen dute, ez dute literatur interesik‌ Estereotipoa, dudarik gabe, etsaietako bat da, baina ez bakarra.

Gauza guzti horiek bizitzaren par-

itzultzaileak bere hitzaurrean azal-

Estereotipoak literaturaren etsai

te dira, eta horien negarra negar

penak eman zituen. Zuzentasun

direla esan izan duzu.

gozo da. Zenbat libururekin egin

politiko arbuiagarri hori oso heda-

Nik uste dut, estereotipoek, litera-

dugu negar, ba!

tua dago hango Haur Literaturan.

turan eta bizitzan bertan ere, dena

Hemen, edo estatu-mailan, heda-

lehortu egiten dutela, sinesgaitz

Baina Txan Fantasma-ren inge-

tuz joan da, baina ez hain modu

bihurtzen dute, ez dute literatur

lesezko itzulpenak badu azal-

bortitzean.

interesik‌ Estereotipoa, dudarik

pen bat.

gabe, etsaietako bat da, baina ez

Bai. Ingeles amerikanoak. AEBe-

80ko hamarkadan askatasun

bakarra. Estereotipoekin batera

tan zuzentasun politikoa bizi-bizi

gehiagoz idazten eta argitara-

beste ezaugarri batzuk doaz. Gaur

dago. Hor bai ezin dela haurren-

tzen zen?

egun, ikusten den fenomeno bat

tzat edozer gauza idatzi. Bidena-

Hemen, Euskal Herrian, dudarik

da dena oso plano eskaintzearena;

bar, nire iritziz, agian horregatik

gabe. Ezer ere ez edo oso gutxi

oso txikitua, bai edukia, bai testua-

genero honetan ez dute lan inte-

izateak (Haur Literatur tradizio

ren konplexutasuna‌

resgarri asko sortu. Hori askata-

modernoan) ematen zuen aska-

ez dezatela batere sufritu. Peda-

sunarekin lotuta dago. Txan Fan-

tasuna izugarria zen. Argitale-

gogia, batzuetan, amaorde bihurtu

tasmarekin bezala, Errusikarekin

txeetan ere editore gisa tradizio

da. Pedagogiaren izenean egiten

ere gertatu zen. Abisatu behar

falta izateak askatasun hori izu-

diren liburu batzuk balioz kargatu-

izan zuten ipuinean gertatzen

garri babesten zuen. Ez zen dena

ta daude: hau adierazteko, bestea

diren gauzak nire kulturan edo

onartzen, baina inori ez zitzaion

transmititzeko‌ Nik uste dut lite-

Basque Country delako honetan

burutik pasatzen nolabaiteko zen-

ratura pobretzeko beste forma bat

normalak zirela. Errusika Errusiara

tsura ideologiko edo hezitzailea

dela. Modu horretan beti bilatzen

joan nahi duen arkakuso baten bi-

ezartzea. Espainia-mailan azken

da liburu batekin zein mezu landu

daia da. Kontakizunaren zati ba-

hogei urteetan jaso ditut zerbait

daitezkeen. Eta non geratzen da

tean taberna batera iristen da eta

aldatzeko iradokizunak, lehenago

ondo pasatzea? Irakurleak disfru-

garagardo baso batean erortzen.

ez. Proposatutakoa zentzuzkoa

tatu al du? Barre egin du? Zerbait

Tabernak Haur Literaturan! Bada,

bada, ados, baina, bestela, beti

egiteko edo ez egiteko gogorik

eszena horiek guztiak onartezinak

ukatu izan ditut aldaketak eta beti

eman dio? Hau da, beste kontzep-

ziren. Hori dela eta, Linda White

errespetatu dute nire iritzia.

tu batzuk ez dira kontuan hartzen.

Irakurleek

Behinola 17

Mariasun Landa

Literatura:

Ez luke adjektiborik behar. Ez feminista, ez ekologista, ez arrazakeriaren kontrakoa...

18 Behinola

elkarrizketa

Egia da, Haur eta Gazte Literatura-

garai batean behintzat, beste mu-

Nire iritziz, literaturak ez luke ad-

ren bidez heziketa literarioa eman

turreraino jo zela ere esan behar

jektiborik behar. Ez feminista,

ahal izatea, Haur eta Gazte litera-

da. Bat-batean

aurkitu genituen

ez ekologista, ez arrazakeriaren

tura eskolaratzea, alegia, aurrera-

neskak futbolean, neska piratak,

kontrakoa… adjektiborik ez. Ez

pen izugarria izan zela, hezitzaile

neska astronautak… Ikuspuntu fe-

helduentzat, ez umeentzat, ez

aurrerakoi askoren borroka baten

minista batetik neskei protagonis-

zientzia fikzioa, ez beltza. Nik li-

ondorioa. Baina beste alde hori

moa eman behar zaie, baina horrek

teratura itsasoarekin edo espazio

ere ekarri du: haurrak literatura es-

balio-aldaketa bat eragin beharko

handi batekin lotzen dut. Gerta-

kolarekin eta betebehar batekin lo-

luke. Neskak piratak badira, mutilak

tzen dena da sistema literarioak

tzea. Eta liburu horiek eskolatu egin

ere izan daitezke goxoak, neskekin

–argitaletxeak,

behar direnez, nolabaiteko zuzen-

ondo konpontzen direnak… Zeren,

kariak, irakurleak…- itsaso hori

tasun politiko baten barruan ego-

bestela, nagusitzen den prototipoa

sailkatzeko beharra duela, eta

tea ere ekarri du. Autoexigentzia

maskulinoa da eta hor tranpa dago.

itsasoa armairu bihurtzen dute,

edo listoia jaistearekin eta horrekin,

editoreak,

kriti-

kutxaz betetako espazio. Kutxa

ausartzen naiz esatera –intuitibo-

Zuk literatura feminista egin

batean literatura feminista egon-

ki eta agian oker nago-, literatura

duzu?

go da, bestean emakumeena,

planoagoa egiten dela orain. Baina

Ez. Ez dut uste nire literatura inoiz

bestean beltzena, Haur-Literatu-

bat-batean Harry Potter bezalako

feministatzat kalifikatu dudanik,

ra, Gazte-Literatura, zientzia-fik-

fenomeno bat sortzen da horrekin

eta, gaur egun, arbuiatu egiten

zioa eta abar. Kontua da sistema

guztiarekin hausten duena; hau-

dut. Kontua da batek idazten

literarioak bere funtzionamendu-

rrek aurkitzen dute ilustraziorik ga-

duela bere izaeratik abiatuta. Hor,

rako behar duela hori eta idaz-

beko liburu bat, sekulako totxoa…

dudarik gabe, nire balio batzuk

leok hortik pasatu behar dugula,

Eta zer fenomeno eragin du? Ez al

daude: mundua ikusteko modua,

argitaratu nahi badugu behintzat.

dago irakurlearen aldetik nolabaite-

iragana, bizitako konpromisoak,

Hala ere, bai idaztean, bai irakur-

ko errebeldia bat?

bizitako egoerak eta abar. Beraz,

tzean, nik behintzat, etiketak ez

Estereotipoen gaiari helduz, hor

hor ez dut ukatzen ni feminismo-

ditut behar, eta ez dut sailkapenik

dago

tik gertu ibili naizenik, baina litera-

estimatzen. Besteek ezarriko diz-

tura feminista ez.

kiote eta nik onartu beharko ditut,

sexismoa.

Baina

pertso-

naien rol-banaketari dagokionez,

Behinola 19

Mariasun Landa

baina... Hortaz, literatura adjekti-

Haur eta Gazte Literaturan 37

borik gabe.

titulu dituzu argitaratuak, pare bat Helduen literaturan, eta

Haur eta Gazte Literatura, Hel-

hainbat eta hainbat artikulu li-

duen literatura‌ bi esparrue-

teraturaz. Artikulugilea ere ba-

tan idatzi izan duzu. Non koka-

zara, hortaz.

tzen zara?

Bai, batetik Unibertsitateko ira-

Nik liburu batzuk idatzi izan ditut

kasle lanen artean ponentzia asko

haurrentzat oso modu kontzien-

ematea ere egokitzen zaigu. Eta

tean, beste batzuk, berriz, idatzi

uste dut, nire produkzioa handia

ditut gehiegi jakin gabe norentzat

dela esparru horretan ere, nahiz

bideratuko ziren: Krokodiloa ohe

eta inork gutxik aipatzen duen.

azpian, Maitagarria eta desioa‌

Gainera, artikulu batzuk idaztea

nahiko transfronterizoak dira.

ipuinak idaztea baino gehiago

Demagun, Krokodiloa ohe azpian.

kosta zait eta oso pozik geratu

Nik onartzen dut Gazte Literatura

izan naiz idatzi ondoren. Genero

dela literarioki Gazte Literaturako

bat da eta asko gustatzen zait.

ezaugarriak dituelako: linealtasu-

Berriro noa gai berera, idazle iza-

na, konplexutasun falta pertso-

tean etiketatu egiten gaituzte. Ni

naietan (arketipikoak dira), baina

Haur eta Gazte Literaturakoa ba-

gaia ez da gazte literatura soila,

naiz, dudarik gabe. Hori onartzen

helduena ere bada. Inurrien Hiz-

dut eta pozik nago, baina, era be-

tegian ere batzuk Haur eta Gazte

rean, beste esparru batzuetan jar-

Literaturako ipuinetan agertu dira,

dun izan naiz, zinea adibidez oso

baina hor dagoen umorea, ironia

gustukoa dut. Pentsa, Anaitasu-

eta abar, ez da Haur Literatura.

na eta Zeruko Argia-ren garaian

Hala ere, gehienetan ni Haur eta

idazten hasi nintzen. Bestalde,

Gazte Literaturaren esparruan mu-

ez da baloratzen idazleak, bere

gitu izan naiz.

bizitzan aldatzen doan heinean,

20 Behinola

Etiketak:

Idazle izatean etiketatu egiten gaituzte. Ni Haur eta Gazte Literaturakoa banaiz, dudarik gabe. Hori onartzen dut eta pozik nago, baina, era berean, beste esparru batzuetara ere zabaldu naiz.

elkarrizketa

bere literatura ere aldatzea. Desa-

gehien itzuli direnak. Gustura

tuta itzuli nintzen. Hango jendea

fio edo arrisku berriak hartuz idaz-

zaude itzulpenekin?

oso kultua iruditu zitzaidan. Libu-

ten jarraitzen duela, alegia. Ez da

Eslovenieraz, polonieraz, errusie-

rua inoiz ez bezala aztertua iku-

kasualitatea gu Txan Fantasmaz

raz‌ izan dira azkenak. Beraz, zer

si nuen. Jakin-min handia zutela

aritu izana orain. Nik, ordea, Txan

esango dizut bada: pozik nago.

ikusten zen, kuriositatea baino

Fantasma oso urruti sentitzen dut.

Gaztelerara nik itzultzen ditut, eta

harantzagokoa. Bestela, euskal

Badirudi, sistema literario horrek

kontrolatzen ditudan hizkuntzeta-

idazle batentzat hemendik kan-

idazleari eskatzen diola behin eta

koak gainbegiratzen ditut. Behin

po ibiltzea beti izan da zaila gure

berriz errepikatzea. Baina idazle

katalanezko itzulpen batekin (Gal-

gatazka santu horrengatik. Behin

zintzoa bazara zure buruari de-

tzerdi suizida) ez nintzen batere

oso gustura ibili ginen bidaia li-

safio txiki bat eskatu behar diozu

gustura geratu, oso itzulpen literala,

terario batean Gustavo Martin

uneoro. Ez kilometrikoa, baina bai

mekanikoa, zen eta eskerrak argi-

Garzo eta biok Marokon. Baina

pausoz pauso aurrera joatea zure

taratu aurretik konpondu genuen.

Tetuango Unibertsitatean gine-

ibilbidean. Horrek batzuetan obra

Konturatu nintzen lan hori axolaga-

la, solasaldia amaitzear zegoen

desberdinak egitera, edota idaz-

bekeriaz eginda, itzulpenaren bidez

batean, batek bota zuen: “Uste

leak edo sistema literarioak eska-

lanak kalitatea galtzen duela. Egia

duzu idatz dezakezula haurren-

tzen diguna ez ematera eramaten

da, liburua hori baino gehiago dela,

tzako fantasia (Krokodiloa ohe

gaitu. Nire iritziz, literaturari aska-

baina...

azpian) bonbak lehertzen eta biolentzia hori dagoen leku batean?

tasuna eta norberak bere literatur bidean aurrera egitea kenduz gero,

Atzerrian nola hartu da zure lana?

Horko umeek fantasia uler deza-

ez da batere erakargarria.

Baditut anekdotak. Orain dela bi

kete?�. Harrituta geratu nintzen.

urte Moskun egon nintzen Kro-

Eta esan nion Harry Potterren

Atxagaren ondoren zure lanak

kodiloa ohe azpian errusieraz ar-

liburu guztiak euskarara itzulita

izan dira beste hizkuntzetara

gitaratu zutenean eta oso hunki-

daudela, beraz, baietz. Hala atera

Behinola 21

Mariasun Landa

Asun Balzola

Munia eta Iholdi oso antzerako bi sentsibilitate dira, baina ez pertsonaia literarioena, egileena baizik

Hori esaten dudanean esan nahi dut, nire barne mundu imaginario batetik idazten dudala. Azken finean, zailena da forma ematea barne mundu horri eta benetan ateak irekitzea barruan bururatzen

nintzen ataka hartatik. Ez nintzen

mailako trataera jasaten du. Hori

zaizkigun gauzei. Hori oso pertso-

hasiko sekulako mitina ematen.

ezin da ukatu.

nala da eta neurri horretan dena

Baina zur eta lur geratu nintzen.

Euskaraz idaztea ere, hizkuntza

da autobiografikoa. Elefante txo-

Nik uste dut, orain arte plus bat

minorizatu eta minoritario batetik

ri bihotza, esaterako: nik beti izan

izan dela hemendik kanpora ibil-

abiatzea da eta marka uzten du.

dut elefante izatearen sentsazioa.

tzea.

Nazkatuta nago leku guztietan

Baina huskeria da, literatur lanetan

beti emakumeen presentzia erre-

hori oso arrunta baita.

Emakumea, Haur eta Gazte Li-

bindikatzen ibili beharraz. Kalean,

Egia da, Festa aldameneko gelan

teratura, eta euskara. Eraginik

gizartean, eskolan, literaturan‌

liburuan, autobiografia generoari

izan dute zure ibilbidean?

Nekagarria da. Gauza bera eus-

eutsi nionean, aspaldiko desioa-

Bai. Idazlea egoera erreal bate-

kaldun izatearekin ere. Euskaldun

ri heldu niola. Parisen bizi izan

tik abiatzen da. Emakume izatea

izatea etengabeko errebindikazioa

nuen lehen urte hark narrazio bat

marka bat da arlo guztietan. So-

da. Edo HGLren duintasuna erre-

eskatzen zidan. Urteetako proiek-

zialki gauzak hobeto daude baina

bindikatzen ibiltzearekin ere gauza

tua zen eta azkenean heldu nion.

ez daude ondo. Ikusi besterik ez

bera gertatzen zait. Itsu eta gorra

Nahiz eta dena egia izan, nik au-

dago emakumeen aurkako zen-

izan behar da ez ohartzeko, ema-

tobiografia hori idatzi nuen nobela

bat indarkeria dagoen. Patriar-

kume bezala bigarren mailakotzat

moduan irakurtzeko. Hau da, ia-ia

katua eta sexismoa atmosferan

hartzen gaituztela, Haur eta Gazte

ahazteko protagonista eta autorea

daude.

Literatura bigarren mailakotzat jo-

pertsona bera direla.

Bestetik Haur eta Gazte Litera-

tzen dela, eta euskaldun izatean

Niri autobiografia, Niaren literatura

tura dago. Gaur egun, garrantzia

ere gauza bera gertatzen zaigula.

hori, asko gustatzen zait. Eta liburu

handiagoa hartzen ari den espa-

Zure lanek ukitu autobiografi-

honetan ez naiz abiatzen nire bar-

rrua da, baina oraindik bigarren

koa dutela esaten da.

ne mundutik, baizik eta errealitate-

22 Behinola

elkarrizketa

tik. Apasionantea izan zen memoriarekin lan egitea ere. Hain gauza lanbrotsua, tranposoa… baina, era berean, gauzak bere lekuan jartzen dituena.

Galderara itzuliz, nik uste dut idazten dugun guztiak zerikusia duela gurekin. Nire kasuan behintzat.

Baina ez nuke esango autobiografikoak direnik. Kontua da ni naizen pertsona horretatik abiatzen naizela, nire barne mundutik. Horregatik pentsatzen dut adinarekin geroz eta hobeto idatz daitekeela, barne mundu hori hazten doala-

Bai. Alter egoa izan zen. Baina,

txikitan nolakoa nintzen gogorarazi

ko: esperientzia gehiago, bizi, ikusi

esango nuke, alter ego hori oso

zidan, baita fisikoki ere: aurpegia,

eta entzundako gauzak ere gehia-

landuta dagoela. Esango nuke,

melenatxo hori, bere jarrera…

go dira… Adinak gauza txar asko

nigan zegoen neskato erreflexi-

Asun Balzola eta biok bat etorri

dakartza, baina gauza on batzuk

boari begiratzen diola. Nigan ere

ginen bizitza ulertzeko modu ba-

ere aurkitzen dizkiot. Batetik, bar-

bazegoen neskato bihurri bat

tean, estetika komun batean…

ne askatasuna. Bestetik, idazteko

Tom Sawyer-ekin bat zetorrena,

Adiskidetasun handia izan ge-

barne mundu hori zabaltzen doakit

baina Iholdi nigan zegoen neska-

nuen. Azken batean, Munia eta

adinarekin.

to hausnartzaileari lotzen zaio.

Iholdi oso antzerako bi sentsibili-

Iholdi ere barne mundutik abia-

Eta

tzen da, baina zure beste zen-

zuen… Mariasun Landak Asun

Asun seduzitzea asko kostatu zi-

bait lanek baino autobiografia

Balzola ezagutu zuen.

tzaidan. 80ko hamarkada zen.

kutsu gehiago du. Esan izan

Lehen aldiz erakusleiho batean

Bere ilustrazioak ikusi nituenean

duzu zure alter egoa dela.

Muniaren irudia ikusi nuenean, ni

Madrilera jo nuen. Bera oso sin-

tate dira, baina ez pertsonaia liteIholdik

Munia

ezagutu

rarioena, egileena baizik.

Behinola 23

Mariasun Landa

patikoa zen eta oso ondo onartu

titzen genuen: barre egitearena,

asko, batez ere hemendik kan-

ninduen, baina bi urte behar izan

adibidez. Umorea. Komunikatzeko

pokoak, liburua egin ondoren

zituen Iholdi ilustratzen. Geroztik,

beharra eta komunikatzeko pla-

ezagutu

ordea, sekulako adiskidetasuna

zera konpartitzen genuen: orduak

desberdina da, Antton Olariaga-

sortu zen bion artean. Asunek ere

eta orduak hitz egiten, erretzen,

rekin, Jon Zabaletarekin, Elena

esaten zuen “eres mi otro yo”. Eta

kafea hartzen, jaten…

Odriozolarekin… gehiago egon

ez zuen esaten Iholdi-gatik. Nik

Bukatzeko: Asun hil zenean, ez

izan naiz. Maite Gurrutxagarekin

ere gauza bera esan nezakeen.

nuen galdu ilustratzaile bat, lagun

ere egon nintzen liburua argitara-

handi bat galdu nuen. Adiskidea.

tu aurretik. Hala izan behar duen

Nola egiten zenuten lan?

Asun ez zen pertsona erraza, kon-

edo ez, ez dakit. Baina ilustratzai-

Kanpotik badirudi biok asko hitz

plexua zen. Horregatik zen hain

learen lana da liburuaren lehen

egiten genuela gure lanaz, baina

interesgarria. Asko miresten nuen,

irakurketa: nola ikusi, nola ulertu

ez genuen ilustrazioez hitz egi-

artista bezala alde batetik, eta bes-

eta nola irudikatu duen. Nik se-

ten. Guztiaz hitz egiten genuen,

tetik, emakume bezala. Oso intui-

kulako errespetua diet. Niri egiten

guztiaz barre egiten genuen, el-

tiboa zen. Azken urteetan berak

duten guztia zoragarria iruditzen

karrekin bidaiatzen genuen, gure

idatzi zuen ia guztia nire eskuetatik

zait, ni ez naizelako gauza hori

gorabeherak

kontatzen

pasatu zen. Tandem bat osatzen

egiteko. Beharbada nire ezintasu-

genizkion… barre dezente egiten

genuen. Munia eta Iholdi horren

netik dator horrelako miresmena.

genuen. Bera elbarria zenez, lotu-

hasiera izan zen, baina gure kon-

Oro har, oso kontent nago ilustra-

ra handia sortu zen bion artean,

plizitatea harantzago joan zen.

tzaileekin.

gauza askotarako.

Hortaz, beste ilustratzaileekin

Helduen literaturan faltan bota-

Estetika bat konpartitzen genuen:

lan egiteko modua desberdina

tzen duzu ilustrazioa?

zenbat eta gutxiago, hobe; zenbat

izango da.

Normalki ez. Bakoitzak irakurtzen

eta gutxiago, gehiago. Munduari

Bai. Oro har, oso kontent nago

duen horretatik. nahi duena irudika

aurre egiteko modu bat konpar-

ilustratzaile guztiekin. Hala ere,

dezakeelako.

elkarri

ditut.

Hemengoekin

berak laguntza behar baitzuen

24 Behinola

elkarrizketa

Berriki itzulitako Mariasun Landaren lanak.

Mariasun Landa Etxebeste (Errenteria, 1949) Filosofia eta Letretan lizentziatua. Gaur egun, Literaturaren Didaktikako irakaslea da Donostiako Unibertsitate Irakasle-Eskolan (EHU/UPV).

Euskal Herriko hainbat aldizkari eta egunkaritan kolaborazio-lanak egin baditu ere, Haur eta Gazteen Literatura da gehien idatzi duena. Dagoeneko, alor honetan, 24 titulu argitaratu ditu. Horietako asko Espainiako (katalana, galiziera, gaztelera) nahiz atzerriko hizkuntzetara (ingelesera, frantsesera, grekora, alemanera, arabierara, koreerara, albanierara...) itzuli dira.

LABUR-LABUR: . Christine Nรถstlinger: Umorea, fantasia, kritika soziala uztartzea. . Gianni Rodari: Fantasia garatzeko estrategiak izatea. . Michael Ende: Adinik gabeko literatura idatz daitekeela. . Astrid Lindgren: Haur literaturaren duintasuna. . Virginia Woolf: Idazle izateko 500 libra eta niretzako gela bat eduki behar nituela. . Simone de Beauvoir: Aske izatea eguneroko lana dela.

SARI NAGUSIAK: . Lizardi Saria (1982), Txan Fantasma . Haur eta Gazte Literaturako Euskadi Saria (1991), Alex . Espainiako Haur eta gazte Literaturako Sari Nazionala (2003), Krokodiloa ohe azpian . Iholdi ipuina 1992an eta Krokodriloa ohe azpian 2006an IBBYko Ohorezko Zerrendan aurkitzen dira . Elefante txori-bihotza 2001eko Municheko Nazioarteko Haur eta Gazte Liburutegiaren White Raven (Zozo zuria) zerrendan dago . 2008ko Andersen Nazioarteko Saria irabazteko hautagai izan zen. . Jakiunde-Euskal Herriko Zientzia, Arte eta Letren Akademiako kide da. . Dabilen Elea saria (2011), ibilbide osoari emandako saria

Bibliografia: http://www.mariasunlanda.net/documents/katalog_eus.html

Behinola 25

Mariasun Landa

Mariasun Landa Etxebeste (Renteria, 1949) Mariasun Landa: “El niño que llevamos dentro nunca muere”Mariasun Landa Etxebeste (Renteria, 1949) Licenciada en Filosofía y Letras.

Actualmente es profesora titular de Didáctica de la Literatura en la Escuela Universitaria del Profesorado de Donostia (UPV / EHU).Ha colaborado en numerosas revistas y periódicos del País Vasco, pero su labor creativase ha centrado, sobre todo, en la literatura infantil y juvenil en euskera. Autora de más de una treintena de títulos, gran parte de su obra ha sido traducida al castellano, catalán, y gallego, así como a otras lenguas extranjeras: inglés, francés, alemán, griego, árabe, coreano y albanés.

26 Behinola

elkarrizketa

Cuando escribes para niños,

Mariasun Landa Etxebeste

When you write for children, do

¿lo haces desde una perspec-

(Errenteria, Basque Country. 1949)

you have to write from the per-

tiva infantil?

spective of the children’s world?

Creo que hay muchas maneras de

She holds an Arts degree and

As I see it, it is possible to ap-

acercarse a la Literatura Infantil.

currently lectures in Literature Di-

proach Children’s Literature in

Hoy en día sigue siendo común

dactics at the University Teacher

many ways. Today, it is very com-

que muchos de los escritores de

Training College in Donostia-San

mon for teachers to be writers of

literatura sean profesores. Sin em-

Sebastian (EHU/UPV-University of

literature. But when you look at

bargo, si nos fijamos en los gran-

the Basque Country).

the great classics (Andersen, Carlo

des clásicos (Andersen, Carlo Co-

Collodi, Saint Exupéry, etc.) they

llodi, Saint Exupéry...), vemos que

Even though she has contributed

had little to do with childhood and

no están relacionados con una

to many magazines and newspa-

specific children. They approached

infancia y unos niños en concreto.

pers in the Basque Country, most

this genre for other motives. I be-

Su motivación fue otra. Creo que

of her writing has been devoted to

lieve their approach is more linked

se acerca más al niño que cada

Literature for Children and Young

to the child each of us has inside

uno llevamos dentro. Infantil –en el

Adults. In that field she has already

us. That child still remains inside

buen sentido de la palabra-, más

had 24 titles published. Many of

us; it is infantile, in the positive

abierto, que abre uncamino hacia

them have been translated into

sense of the word, more open, it

la imaginación, que se divierte con

languages of the Spanish state

opens up the way to imagination,

el humor y la fantasía; ese núcleo

(Catalan, Galician and Castilian)

it enjoys humour and fantasy, that

que todavía no se ha vuelto del

as well as into foreign languages

essence that has not yet become

todo serio. Resumiendo, el niño

(English, French, Greek, German,

totally serious. In short, it is the

que está en nuestro interior. Ni los

Arabic, Korean, Albanian, etc.).

child we have inside us. Even the

más escépticos me negarán, que

most sceptical will not disagree

el niño que llevamos dentro nunca

with me that the children we once

muere. A medida que vamos enve-

were never die completely. As we

jeciendo ese niño aparece de una

age, that child emerges in one

u otra forma, y no siempre en clave

way or another and not always in

positiva.

a positive way.

Behinola 27

Bi hitz eta erdi esperientziak Literatura, funtsean, komunikazioa da, eta komunikazioa den heinean, liburuak ezinbesteko baliabideak dira komunikazioa indartze gura horretan. Inguruarekiko eta besteekiko harremanak sendotzen lagunduko diote liburuek neska edo mutiko irakurleari. Irakurtzeak irudimena etenik gabe elikatu ez ezik, hizkuntzaz jabetzen eta trebetasunak garatzen ere lagunduko dio, eta baita bere barne-mundua eraikitzen ere.

Xabier Olaso

Zalantzarik ez dago, irakurtzeak

rua, azken batean,

berebiziko garrantzia du ikaslearen

beren liburutegitxoa izatea da.

ikas-prozesuan eta, beraz, txiki-txi-

Ikasleak dira jardun honetan prota-

kitatik motibazioan eragin eta ira-

gonista nagusiak. Izan ere, irakas-

kurketa-aztura onak garatzeko bi-

lea eragile delarik, liburutegitxoa

dean urratsak ematea premiazkoa

bideratzeko txoko hori antolatu

delakoan gaude. Horretaz guztiaz

behar dute: apaindu, euren gustu-

jabeturik, azken urteotan bide ho-

ra egokitu eta hornitu. Ikasleek be-

rrexeri begira jarri gara Gasteizko

raiek etxetik ekarritako nahi beste

Armentia ikastolako Lehen Hez-

liburuz osatuko da txoko hori.

kuntzako irakasleok, eta liburua

Txokoa aukeratu ondoren, eta li-

altxor preziatua dela erakustearen

buruak ere prest daudenean, libu-

helburua ezarri diogu geure buruari;

rutegia taxuz antolatzen da: liburu

eta egin ere, egin dugu geure ibilbi-

guztietan jabeen izenak ikusgai ja-

detxoa, xumea, agian, baina gogo-

rri eranskailuetan, liburutegiko ar-

tsua. Horixe da, irakurle hori, orrio-

duradunak izendatu, liburuak sail-

tan erakutsi nahi dizuguna.

katu, estalkiz bildu, kontrol-fitxak

gela guztiek

egin eta, finean, ikasturtean zehar HASTAPENEKO URRATSAK

berebiziko garrantzia izango duen gune hori geure neurrira antolatu.

Gela bakoitzak bere liburutegi

28 Behinola

txikia du

Liburutegi-sarea

Gure ikastetxean irakasle bakoi-

Ikasle guztiek beren geletan ez

tzak gelako txoko bat aukeratzen

ezik, etapa osoko beste geleta-

du liburutegia antolatzeko. Helbu-

ko liburutegi txikietan ere liburuak

eskuragai izango dituzte. Hortaz,

Auzoko liburutegiko txartela

Argitxoren behatokia

liburuak aukeratzeko eremua za-

Ikasturte hasierako guraso-bile-

“Argitxoren behatokia� Ikastola-

baldu egiten dugu, guztiz zabaldu

ran irakurzaletasuna bultzatzeko

ko atarian izaten den informazio

ere. Era horretan, liburu ugari izan-

ikastetxean burutzen den ekin-

-gune bat da. Ikastolako umeei,

go dira ikasleek jaso eta erabiltzeko

tza-egitarau horrekin batera, nork

langileei eta guraso guztiei zu-

moduan, gela ezberdinetako liburu-

bere auzoko Gizarte-etxeko libu-

zenduta dago. Hilabetean zehar

tegi txiki guztiek liburutegi handi bat

rutegian beren seme-alabei baz-

hirian edo auzoan izaten diren

osatzen baitute, ikastola barruko

kide-txartela egitera gonbidatzen

euskarazko kultur-ekintzak (an-

liburutegi-sarea, nolabait esateko.

ditugu gurasoak. Bazkide izateak

tzerki-saioak, musika-emanaldiak,

liburuak hartzeko aukera dakar,

ipuin-kontaketak, hitzaldiak...) ai-

Irakurle-txartelak

eta beraz, ikastolaren eremuan

patzen dira. Horrez gain, hainbat

Ikasle bakoitzak bere “irakurlea-

liburuen inguruan antolatuko di-

liburu ere aholkatzen dira hilero-hi-

ren txartela� du, burututako jar-

tugun ekintzen osagarri izateko

lero.

dueren arabera kolorez aldatzen

aukera bikaina.

dena. Hau da, ikasleak bost liburu irakurri eta kontatu dituenean, beste kolore bateko txartela ematen diogu, beste irakurketa-maila batean dagoela adierazteko (karaten koloretako gerrikoekin egin ohi den moduan). Azken txartel hori betetzean, beste kolore bateko txartel bat ematen diogu. Eta horrela hainbat kolorerekin.

Behinola 29

Bi hitz eta erdi

BIDEA URRATZEN

baita. Kontatzea izaten da, beraz,

eskuratu eta irakurri ditugunak uz-

irakurri duela ziurtatzeko nagusiki

tera. Hartara, liburutegi nagusiak

Irakurketa kanpaina iragartzeko

erabili ohi dugun era.

Kontaketa

gure gelako liburutegi txikia aldian

txartelak

egoki egiteko lanketa dramatizazio

behin liburu berriz hornitzeko au-

Ikasturte bakoitzean irakurzaleta-

saioetan egiten dute aurretiaz.

kera bikaina ematen digu. Libu-

suna sustatzeko lelorik eta txartelik

Kontaketak ikasgelatik kanpo egiten

rutegira biltzen garen bakoitzean

onena aukeratzen dugu. Bertan,

dira, pasilloan. Horretarako ikasle

liburuak utzi eta hartu ez ezik, ikas-

Lehen Hezkuntzako ikasle guz-

bakoitzak liburuaren titulua eta egi-

leek beraiek burutu behar duten

tiek hartzen dute parte. 3-4 ikas-

lea agertzen dituen txartel handi bat

beste ekintza bat ere egiten dugu:

lez osatutako taldetxoak osatzen

prestatzen du eta kontaketa egingo

Liburu-enkantea. Ikasleek izugarri

ditugu ikasgeletan eta irakurza-

duen txokoan jartzen du, entzuleek

atsegin izan duten liburu bat hizpi-

letasuna bultzatzeko esaldi eta

jakin dezaten. Ikasleek beraiek au-

de hartu eta beste ikaskideei “sal-

marrazki egokiren bat pentsatzen

keratuko dute entzun nahi duten

tzeko” erabiltzen dugun jarduera

dute. Ondoren, talde bakoitzak

ipuinaren edo kontalariaren txokoa.

da berau. Liburuarekiko jakin-mina

bere txartelaren aurkezpena egiten

Kontalariak, ikaskide baten laguntza

piztea da, azken batean, egitekoa.

du besteen aurrean, eta ikasge-

izaten du liburuko ilustrazioak era-

Enkante horretan liburua irakurtze-

la mailako bozketa eginez, gelako

kusteko.

ko interesa agertu duten ikasleen

txartelik gustukoena aukeratzen

Jarduera honen berezitasunetako

artean zerrenda bat egin eta eskuz

dute ikasleek. Ondoren, gela ba-

bat da kontalariek ezin dutela libu-

esku pasatzen joaten da liburua,

koitzean hautatutako txartelak era-

ruen amaierarik kontatu, gainontze-

denek irakurtzen duten arte.

kusgai jartzen dira. Guztiekin ikas-

ko ikaskideek liburu hori irakur de-

tola mailako bozketa egiten da eta

zaten “amua” botatzea baita gakoa.

Bestelako jarduerak

boto gehien jasotzen dituen txar-

Gainera, kontaketak egoki egitea

Irakurzaletasuna sustatzeko bes-

tela izaten da ikasturte horretako

saritu egiten da Txintxarri deitzen

telako jardueretarako bi data iza-

txartel “ofiziala”, nolabait esatea-

diegun txartelen bidez. Lortutako

ten ditugu beti gogoan; alde ba-

rren. Gainerako txartelak gelako

Txintxarriek ikasturtean zehar opa-

tetik,

liburutegia apaintzeko erabili ohi

riren bat (irakasleak aukeratutakoa)

Haur eta Gazte Literaturaren Egu-

ditugu.

eskuratzeko aukera emango diete

na, eta, bestalde, apirilaren 23a,

ikasleei.

Nazioarteko Liburuaren Eguna.

Irakurlea ipuin-kontalari

apirilaren 2a, Nazioarteko

Guk, data horiei begira, honakoak

Ikasleak liburu bat irakurtzen duen

Liburu-enkantea

egin ohi ditugu: Ikasleak ere idaz-

bakoitzean ahozkotasuna lantzen

Ikasturtean zehar, tarteka, hilean

le eta ilustratzaile, Juul hautes-

dugu; irakurri duen ipuin-liburu edo

behin-edo, ikastetxeko liburutegi

kundeak eta Liburua liburu truk

istorio horren kontalari bihurtzen

nagusira jotzen dugu liburu berriak

azoka.

30 Behinola

esperientziak

- Ikasleak ere idazle eta ilustratzai-

Lehen Hezkuntzako ikasleek

AZKEN URRATSAK

le: ikasleek ipuin labur bat idaz-

Haur Hezkuntzakoei kontatzen

ten dute, nork berea. Izan ere,

Liburuaren jaia

ipuinak idaztea izaten da jardue-

Ikasturtean

raren ardatza. Baina lana libu-

suna

ikastetxean

3. Igarkizun lehiaketa: aldez au-

ru formatuan aurkeztu beharko

burutu

jarduera-sortari

rretik, ekainean zehar igarki-

dute eta plastika orduekin bate-

amaiera emateko, liburua ardatz

zun lehiaketa bat bideratzen

ra egiten da eskulan hori. Ondo-

duen jai bat antolatzen dugu.

da Lehen Hezkuntzako ikas-

ren erakusgai jartzen ditugu gu-

Ikasleak liburuetako pertsonaiez

gela guztietan. Finala Liburua-

raso nahiz ikasleentzat. Horrez

mozorroturik joaten dira; urte-

ren Jaiaren egunean egiten da,

gain, liburu horiek ahozkotasu-

tik urtera gero eta lagun gehia-

na lantzeko bestelako jarduerak

go animatzen dira eta, bitxikeria

4. Txoko-barrakak: gela bakoitze-

egiteko ere erabiltzen dira, eta

gisa, azken urteotan printzesak

ko talde batek, liburuak gai na-

gelako liburutegian lekua egiten

eta printzeak, Pippi Galtzaluze,

gusi direlarik, txoko edo barra-

zaie beste liburuen artean.

Pinotxo, Txanogorritxo, Mafalda,

ka bat prestatzen du. Ugari eta

Hary Potter eta bestelakoak ikusi

ezberdinak izaten dira urtetik

- Juul

Euskal

hauteskundeak:

dizkiete idatzi eta sortu dituzten

zehar

irakurzaleta-

hauspotzeko dugun

ipuinak.

ikastolako antzokian.

ditugu han-hemenka.

urtera: liburuetako pertsonaiez

irakurketaren zaletasuna bul-

Jaialdi, horretan, hainbat jarduera

mozorrotuta

tzatzeko

Herriko

ikastoletako

haurrek

argazkiak

ate-

egiten ditugu:

ra, nork bilatu azkarren hitzak

antolatzen dituen liburuen hau-

1. Patioan ikastalde adina lau-

hiztegietan, ipuin klasikoetako

teskundeei deitzen zaie JUUL.

kizuzen erraldoi klarionaz mu-

pertsonaiak

Haurrek, nola gustukoen izan

gatu eta ikasleek “Irakurketa

bat buru gainean dutela ibilbi-

dituzten euskaraz idatzitako li-

kanpaina iragartzeko lemadun

de bat egin, liburu andana bat

buruak, hala atseginen izan di-

txartelak” jardueran garaile ir-

alfabetikoki nork azkarren orde-

tuzten ilustratzaileak hautatzeko

tendako leloak eta marrazkiak

natu, eta abar.

hauteskundeak antolatzen dira

jartzen dituzte bertan. Jolasto-

urtero-urtero.

helburuarekin,

NIEk

Ikasleek berek

kia irakurzaletasunaren gaine-

hartzen dute protagonismo na-

ko lemaz eta marrazkiz alderik

gusia.

alde apaindurik geratzen da.

- Liburua liburu truk Azoka: Helbu-

2. Ikasleak ipuin-kontalari: “Geu

rua ikasleek irakurritako liburuak

ere idazle eta ilustratzaile” ize-

edo atsegin ez dituztenak truka-

neko ekimenean sortu dituz-

tzeko aukera ematea da.

ten ipuinak aitzakiatzat hartu-

marraztu,

liburu

...Eta hau hala bazan edo ez bazan sar dadila kalabazan eta irten dadila Behinolako plazan.

rik bideratzen da jarduera hau.

Behinola 31

Bi hitz eta erdi

El escritor Xabier Olaso nos relata las actividades para

In this article the writer Xabier Olaso tells us about the

el fomento de la lectura que realizan en la ikastola Ar-

activities they are running to encourage a love of read-

mentia de Vitoria-Gasteiz.

ing at the Armentia Ikastola (Basque-medium school) in Vitoria-Gasteiz.

Basándose en la importancia de la lectura en el proceso de aprendizaje de los alumnos, en Educación Primaria

Aware of the importance of reading in the student’s

desarrollan este tipo de actividades, entre otras: . Cada aula tiene su propia mini-biblioteca, organiza-

learning process, and therefore of the urgency in taking

da y estructurada por los propios alumnos. Pueden

early age and to develop good reading habits, among

disponer, además, de las mini-bibliotecas de las de-

other things, a love of reading among Primary School

másaulas de su etapa.

children is encouraged through the following activities: . Each classroom has its own mini-library which the

.

Los alumnos hacen los carteles para la campaña de

steps along the way to influence motivation from a very

lectura. . Los alumnos se convierten en cuenta cuentos. De

students themselves set up and organise. The stu-

esta manera, además de fomentar la afición a la

of the other classrooms throughout the different

dents can also obtain books from the mini-libraries

lectura, también se trabaja la oralidad. Una de las características de esta actividad es que los cuenta

levels. .

cuentos no pueden contar el final del cuento, de esta manera, tienen que conseguir que los demás . .

The students produce the posters to support the reading drive.

.

The students become the story tellers. That way

alumnos se interesen por el libro.

we develop oral skills as well as reading. One of

Subasta de libros: hablan sobre un libro en concreto

the features of this activity is that the tellers are not

y tienen que “venderlo” (promocionar).

allowed to divulge the end of the books, because

La fiesta del libro: para dar fin a las actividades rea-

the key is to provide “a bait” to spur the rest of the

lizadas, se organiza una fiestadonde el protagonista es el libro. Los alumnos se disfrazan de personajes

students into reading the books. .

de libros.

Book auction: in this activity the students take a book they have really liked and try to “sell” it to their classmates.

.

Book festival: to conclude the various activities we have organised at the school, we hold a festival on the subject of books. The students participate dressed up as the characters in the books.

32 Behinola

Haur eta Gazte Literatura Aldizkaria . 28. zenbakia . 2013ko abendua.

Sormenez Pello A単orga Leire Urbeltz

ELURRA Elurra elurra piztu egurra gorputza berotu eta esnatu lurra

EGUBERRIA Eguberri eguberri ikatz beltzean sua berri gorri-gorri urregorri

TXINPARTA Zirti-zarta sortu txinparta suaren barruko distira ausarta

EGON Barruan egon barruan egon barruan egonda kanpoan egon Kanpoan egon kanpoan egon kanpoan egonda barruan egon

Behinola 37

Dokumentazio Gune berria sarean

Galtzagorri

Dokumentazio Gune berria sarean Nork ez du noizbait galdu udan Udal Liburutegiak argitaratu zuen liburuen gida? Kafetegiko egunkariren batean liburu jakin bati buruzko kritika irakurri duzu, eta orain ezin hori eskuratu! Bada, amaitu dira gisa horretako katramilak, Galtzagorri Elkarteak horiek guztiak eta gehiago biltzen dituen Dokumentazio Gune digitala sortu baitu. Sarean aurkituko duzu.

Galtzagorri Elkarteak Dokumentazio Gunea izeneko atal berri bat jarri du martxan bere webgunean: www.galtzagorri.org. EHG Literatura sailaren barruan aurkituko duzu. Bertan, euskarazko Haur eta Gazte Literaturaren inguruan prentsan egiten diren kritika literarioak hilabetez hilabete biltzeaz gain, Haur eta Gazte Literaturaren inguruan argitaratzen diren liburuen giden bilduma eta Haur eta Gazte Literaturaren inguruko Bibliografia jasotzen da. Hemendik aurrera, gainera, Haur eta Gazte Literaturaren inguruko aldizkarien mailegu zerbitzua Dokumentazio Gune horretan aurkituko duzu.

Esan bezala, E.H.G. Literatura atalaren barnean aurki daiteke Euskal Haur eta Gazte Literaturaren Dokumentazio Gune Digitala.

2013ko urtarriletik dago martxan eta gune horren barruan, Euskal

38 Behinola

Galtzagorri albiste

Haur eta Gazte Literaturaren in-

Irakurketa gidak

guruko informazio andana bilduko da hemendik aurrera.

dituzten gidak. Euskal Herriko hainbat eragilek sortutako edo

Askotan galdu edota ia zabaldu

Euskal Herritik kanpo sortu bai-

ere egiten ez diren HGLko gidak

na euskarazko eragileen kolabo-

Gune honekin, besteak beste,

digitalizatu eta zabaltzea da atal

razioa izan duten giden bilduma

orain arte Euskal Haur eta Gazte

honen helburua.

osatzen ari da Galtzagorri. Guztia

Literaturan zegoen hutsune handi

bere webgunean bildu eta guztien

bati egin nahi dio aurre Galtzagorri

Haur eta Gazte Literaturaren in-

eskura jarri du. Modu horretan,

Elkarteak; arlo horretan argitara-

guruan argitaratzen diren liburuen

gai jakin bati buruzko informa-

tzen dena bildu eta guztien esku-

gidak biltzen dira atal honetan.

zioa behar duenak, edo adinaren

ra jartzen duen zerbitzua eskaini

Besteak beste, EAEko liburute-

araberako liburu gomendatuak

nahi du. Hori dela eta, Haur eta

giek egiten dituztenak, Clij al-

nahi dituenak hor aurkituko ditu

Gazte Literaturaren inguruan argi-

dizkariak egiten dituen liburuen

era eta kolore askotako haur- eta

taratzen diren euskarazko kritika,

zerrendak, FGSRek argitaratzen

gazte-liburuen gidak.

liburu gida, bibliografia nahiz aldiz-

dituenak, IBBYren zerrendak, eta

karien biltze lana egin eta sarean

abar.

jartzen hasi da, esku-eskura izan

Atal honetan aurkituko dituzue, besteak beste, ekologiari eskai-

ditzazun. Horrela, esparru honetan

Galtzagorrik Haur eta Gazte Li-

nitako euskarazko haur liburuen

lanean dabiltzan edo esparru ho-

buruen hainbat gida jasotzen ditu

gidak, amodioari eskainitakoak,

nekiko interesa duen edonorentzat

urtean zehar, bai EAEko hainbat

konplexuak, beldurrak, heriotza

ezinbesteko tresna bihurtuko da

liburutegik osatutakoak, bai Na-

eta beste zenbait gairi buruzkoak,

Dokumentazio Gunea.

farroako CIVICANek egindakoa,

eta abar.

FGSRk sortutakoa, edota hainbat Atalez atal, honako informazioa

egitasmo direla-eta, ikastetxee-

aurki daiteke bertan:

tan nahiz kultur guneetan egiten

Behinola 39

Dokumentazio Gune berria sarean

Literatura kritikak

rrean, Haur eta Gazte Literatu-

jasotako aldizkarien informazioa

raren inguruan argitaratzen diren

digitalizatzeaz gain, hauek mai-

Euskarazko Haur eta Gazte Lite-

bibliografiak ere izango dira kon-

legatzeko aukera eskaintzen du

raturako kritiken hemeroteka da

tsultatzeko moduan.

formulario baten bidez. Horrela,

atal hau. Bertan, euskaraz Haur eta Gazte Literaturaren inguruan

Haur eta Gazte Liburuen inguruan Aldizkariak

egiten diren eta prentsan argitara-

lan bat edo ikerketa jakin bat egiten ari denak webgunearen bidez

tzen diren kritika literarioak bildu-

Haur eta Gazte Literaturaren in-

aldizkari baten eskaera egiteko

ko dira. Gaur egun kritika hauek

guruko aldizkarien mailegu zer-

aukera izango du. Baina aldizka-

ez dira beste inon biltzen. Bada,

bitzua (elkarteko bazkideentzat

ri horiek mailegatzeko, ezinbes-

hemendik aurrera, hilabetez hila-

soilik) eskaintzen da atal hone-

tekoa da Galtzagorriko bazkide

bete euskaraz argitaratzen diren

tan. Orain arte zerbitzu hau es-

izatea.

Euskal Haur eta Gazte Literatu-

kaini izan du Galtzagorrik, baina

rako kritika guztiak gordetzen eta

hemendik aurrera Dokumentazio

Dokumentazio Gune berriaren bi-

digitalizatzen joango da Galtza-

Guneko atalen artean aurkituko

dez, Euskarazko Haur eta Gazte

gorri Elkartea zerbitzu honetan.

duzue.

Literaturaren inguruan argitaratzen diren kritika, gida, artikulu,

Euskal Herrian, Espainian eta Na-

liburu eta aldizkariak bilduz, gune

zioartean badira Haur eta Gazte

digital osatua guztien eskura jarri

Haur eta Gazte Literaturaren in-

Liburuei eskainitako aldizkari inte-

du Galtzagorrik. Horrela, Euska-

guruko Bibliografiari ere atal bat

resgarriak. Horietako batzuk Gal-

razko Haur eta Gazte Literatura-

eskaini zaio Dokumentazio Gune

tzagorri Elkarteak bere bulegoan

ren ondarea osatzen duen infor-

honetan.

euskarazko

jasotzen ditu. Hauetan hainbat

mazio ugari digitalizatu, gorde eta

Haur eta Gazte Literaturaren in-

gai lantzen dira Haur eta Gaz-

webgunearen bidez erabiltzaile

guruan argitaratzen diren artiku-

te Literaturari buruz, eta liburuen

ugarirengana hedatzea lortu nahi

luak, liburuak, ikerketak eta abar

aipamenak ere biltzen dituzte.

da.

bilduko dira. Bestetik, oroko-

Galtzagorrik, orain arte bezala,

Bibliografia

40 Behinola

Batetik,

Galtzagorri albiste

La asociación Galtzagorri ha creado un nuevo apartado en su web (www.galtzagorri/euskara), dentro de la sección EHG Literatura (LIJ en euskera): Dokumentazio Gunea. Este apartado contiene críticas literarias de libros de LIJ en euskera que se publican cada mes en prensa, una colección de guías de lectura, y un apartado que recoge una extensa bibliografía de Literatura Infantil y Juvenil. Uno de los objetivos de esta nueva sección es ofrecer un espacio a todo lo

On its website the Galtzagorri Association has set

quese publica sobre las LIJ en euskera y ponerlo al

up a new section, the Documentation Centre: www.

servicio de los usuarios o interesados.

galtzagorri.org. You will find it in the section EHG Literatura (Literature in Basque for Children and Young Adults). It includes a monthly roundup of literary reviews appearing in the press and devoted to the subject of Literature in Basque for Children and Young Adults; the collection of guides on books published in the field of Literature for Children and Young Adults; and the Bibliography on Literature for Children and Young Adults. The aim of the Galtzagorri Association in setting up this centre is to address a large gap that has existed until now in Literature in Basque for Children and Young Adults; it is seeking to offer a service that will gather together everything that is published in this field and make it available to everyone.

Behinola 41

Eguberri zahar, Eguberri lau eskutara berri

Aitziber Alonso Mikel Ayerbe

42 Behinola

lau eskutara

Aitziber Alonso eta Mikel Ayerbe

Igerabidek amona eta iloba pro-

hartu-emaneko beste elementu

Eguberrietako atzoko eta orain-

tagonista diren istorio marko-e-

garrantzitsua, eta ospakizuneko

go ohiturak jaso eta ikuspuntu

ratzailea

euren

prestaketak elkarrekin egiteak are

eraberritzailearekin

kontakizunean

kontakizun

eraiki

du

eta

dira,

gehiago hurbiltzen ditu amona-i-

batean bildu dituzte Juan Kruz

horrenbestez, Eguberriaren ingu-

txertatzen

lobak; aldiz, neskatoak bakar-ba-

Igerabidek idatzi,

Elena Odrio-

ruko ohitura, kantu eta istorioak.

karrik ere ederki daki jaiotzako

zolak ilustratu eta Nerea argitale-

Iloba da narratzailea, eta amo-

irudiekin amonak kontaturiko is-

txeak iaz argitara emandako Egu-

narekin batera, Eguberri-ospa-

torioak berreraikitzen‌

berria. Ohitura, kantu eta istorio

kizunerako

liburuan. Argitaletxeak haur eta

dihardu; aldi berean, amonaren

Horrez gain, ordea, Eguberriaren

gazteei zuzenduriko lehenengo

ohituren berri eman eta hainbat

inguruko entziklopedia txiki bat

liburua izanagatik, jadanik hain-

istorio eta sineskeria kontatzen

ere bada liburua eta Gaboneta-

bat sari esanguratsu jaso ditu:

dizkio adineko emakumeak nes-

ko ospakizunen bilakaera ere es-

batetik,

Kultura

prestaketak

egiten

Ministerioaren

ka txikiari, eta elkarrekin abesten

kaintzen du: hasi Eguberriak ger-

2013ko Espainiako Sari Nazio-

dituzte Eguberrietako abestiak.

taera astronomiko gisa bizitzetik;

nala Haur eta Gazteentzako Li-

Protagonista bien aukeraketa ez

jarraian euskal usadio eta mito-

buru Edizio Onenari; bestetik,

da hutsala, amonak gorpuzten

logiako kondairak azaltzeko; on-

Manuel de Larramendi institutu

baitu egunetik egunera gehiago

doren kristautasunaren eraginez

bibliografikoak emaniko argitara-

urruntzen ari zaigun atzoko mun-

aldatu eta moldaturiko kontuei

tze kalitatearen ÂŤJuan de YciarÂť

du-ikuskera eta ilobak, berriz,

heldu; eta amaitzeko, Eguberria-

saria; eta azkenik, Odriozolaren

nortasun handiz ulertzen, bar-

ren ospakizunerako ikuspegi laiko

ilustrazioak direla eta, Eguberria

neratzen eta berreskuratzen ditu

bat proposatzen da. Hainbat kon-

bi urtez behin egiten den IBBY-

amonaren jakituria eta kontuak,

tu eta kantu bere testuinguruan

ko Ohorezko Liburuen Zerrendan

era berean irakurle txikienen iden-

ezartzeaz gain, idazleari bertako

sartu da.

tifikazioa bilatuz. Jolasa da euren

usadioei zentzu

unibertsalagoa

Behinola 43

Eguberri zahar, Eguberri berri

(eta are antropologikoagoa) ema-

hizkuntza soil baina landu batean.

eraberritzen. Izan ere, liburuko 24

teko xedea eta peskiza ere nabar-

Horrenbestez, liburuaren irakurle

ilustrazioek auca bat osatzen du-

mentzen zaiola esan liteke. Izan

potentziala haurra edo umea bada

tela jabe daiteke irakurlea, hau da,

ere, sinbologia metaforiko ulerte-

ere, nagusiagoen bitartekaritzaren

bateragarriak diren Eguberrietako

rraz baina esanguratsuak etengabe

bidez are eta ertz gehiago atera

egunerokotasuneko 24 estanpek

agertzen dira han eta hemen, eta

dakizkioke Eguberria liburuari; nor-

irudikatzen

eguzkiak, urak, suak, landareek eta

beraren edo ingurukoen atzoko

batura eskaintzen dutela. Ezin

naturako beste hainbat elementu-

ohitura eta kantuak gogoratzeko

egokiago liburuaren gaia aintzat

rekin loturiko gertaerek inguratzen

parada eskaini eta txikienek, aldiz,

harturik, jatorriz erlijio-gaiak erre-

dute liburu osoa.

eurek ikusitakoak eta ikasitakoak

presentatzeko erabili baziren ere,

partekatzeko aukera ere ematen

lan honetan beste dimentsio bat

Hizkuntza eta idazkera dela eta,

duelako liburuak. Kanten doinuak

bereganatzen baitute marrazkiek.

ahozkotasunetik eratorritako for-

jakiteko maiz laguntza bilatu behar

Horregatik du bestelako garrantzia

mulen eta baliabideen presentzia

akaso, baina horretarako ere irudi-

ilustrazioetako 24 zenbakiak ere,

erabatekoa da: hitz-jokoak (an-

mena lagun izan daiteke eta hitzen

Eguberri-eguna adierazteaz gain,

tzina-mintzina; mihuri-mihura; xu-

musikalitatearen menera errezitatu,

24 irudiek osatzen duten aucaren

(gau-egun;

bestela. Zinez, adin mugarik gabe

berri ematen duelako. Hain zuzen,

zahar-berri; piztu-itzali), aho-kora-

irakurtzeko liburu egokia baita Egu-

Nerea

pilo gisako kanta (eta mantrak); eta

berria.

osatzen duten auca poster gisa

kilaro‌),

paradoxak

abar. Ahozko tradizioan oinarrituri-

dituzten

argitaletxeak

ilustrazioen

ilustrazioek

atera bazuen ere, argitara emani-

ko liburu garaikidea dela esan ge-

Odriozolaren Eguberriako irudien

ko ale kopuru mugatuegia aintzat

nezake, hainbat kanta eta kondaira

aurreko lehenengo begi kolpean

hartutik, hemendik animatu nahi

moldatu egin direlako eta, beste

grabatu zaharren oihartzuna iris-

ditugu posterraren beste tirada bat

zenbaitetan, abestien eta usadioen

ten da. Estetika klasiko baten gai-

egin dezaten, zinez ekimen txalo-

bertsio eraberrituak aurkezten dire-

nean egiten du lan ilustratzaileak,

garria izan baitzen eta izango baita

lako, irakurle guztiei zuzendutako

baina modu miragarri batean, beti

berriro ere.

44 Behinola

lau eskutara

Ilustrazio guztietan lau kolore

iradokitzaileak. Sentimendu ez-

Eguberrietan ez ezik, urteko edo-

ageri dira (zuria, beltza, gorria eta

kutuak bezalatsu, irudi isilak dira

zein sasoitan irakurtzeko moduko

beixa) eta hainbat teknika orrial-

eta, ageriko orekaren atzean, bi-

Eguberriaren inguruko tradizioa-

dez orrialde errepikatzen dira,

zitzan aurrera egiteko ezinbeste-

ren transmisio eguneratua es-

marra zuri-beltz lodi errepikatuz

ko den ezkutuko indarra azalera-

kaintzen du Eguberria liburuak,

osaturiko formak edo arropetako

tzen da. Odriozolaren ilustrazioen

modu landu, zaindu eta erakar-

estanpatuak, esaterako. Odriozo-

atzean beti baitago agerian atze-

garrian.

lak irudi guztiak mugatzeko era-

man ezin daitekeen hori.

biltzen duen leihoetatik begira, garai bateko diapositiba traman-

Aurrez, Amilami (Ellkar, 2008) li-

kulu edo jostailu haietako batetik

buruan lamien istorioak Peru eta

begiratzen ari garen sentsazioa

Arroxali ume protagonisten kon-

izan dezakegu, irudien eta ikus-

takizun

learen arteko intimitatea indartuz.

ederki asmatu zuten Igerabidek

Izan ere, marrazki gehientsuene-

hitzekin eta Odriozolak irudiekin.

tan umearen perspektiba gailen-

Era berean, istorio marko-eratzai-

tzen da eta bat-batean, ikusleon

le nagusiaren barruan barreiatzen

txertatzen

areagotuz,

dira lamien kondairak, euskal mi-

amona-ilobaren arteko intimitate

tologiako bestelako pertsonaien

eta atmosfera konplizean muturra

kontuak, aho-korapiloak eta kan-

sartzen ari ote garen sentsazioa

tak. Bibliografia oparoa eskain-

ezin da saihestu.

tzen da liburuaren amaieran eta,

voyeur

sentsazioa

garaikidean

oraingoan ere, antzeko bibliograMarrazki xume bezain eleganteak

fiaz baliatu da idazlea Eguberria

dira,

liburuko ohitura, kanta eta isto-

preziosistak

minimalistak

izan arren, poetikoak eta guztiz

rioak berridazteko.

Behinola 45

iruzkinak

iruzkinak

+2

( 2 URTETIK GORA)

Izenburua: Lagunak Egilea: Mies van Hout Itzultzailea: Ihintza Elsenaar Ilustratzailea: Mies van Hout Argitaletxea: Ttarttalo, 2012

Adiskideen arteko harremanetan sortzen diren sentimenduak zerrendatzen dituen album ilustratua da. Atzealde beltzean marraztutako bi munstro koloretsuk euren aldartea erakusten dute keinu eta gorpuzkeraren bidez, oinean idatzita agertzen da.

Munstro txikiek oso gogoko dute jolastea eta barre egitea. Baina, aspertzen hasi orduko, elkarri zirikatzen hasten dira, eta borroka egiten amaitzen dute. Zorionez, berehalaxe adiskidetzen dira eta berriz ere hasten dira jolasean poz-pozik.

46 Behinola

iruzkinak

Izenburua: Nola sentitzen zara?

Egilea: Anthony Browne Itzultzailea: Manu López Gaseni Ilustratzailea: Anthony Browne Argitaletxea: Pamiela-Kalandraka, 2012

+4

( 4 URTETIK GORA)

Izenburua: Auskalo! Igarkizun eta

aho-korapiloak

Egilea: Xabier Olaso Ilustratzailea: Agurtzane Villate Argitaletxea: Pamiela, 2013 Album

ilustratu

hau

emozioak

adierazten ikasteko liburua da.

Orriz orri gorila kume batek aldarte bat antzezten du kolore eta bes-

375 Igarkizunez eta 12 aho-korapiloz osatutako bilduma 2001ean argitaratu zuen lehenengoz Xa-

telako marrazketa tekniken bidez.

bier Olasok (Otxandio, 1964).

Orrialdearen oinean idatzita ager-

Euskal haur eta gazte literatura-

tzen da delako emozioa, tipografia

ren klasiko gaztea da Olasorena,

eta gainerako baliabide bisualen

baina bere gaztetasunean ibilbide

laguntzarekin. Anthony Brownen

oparoa egin duena. Agortutako

(Andersen Saria, 2000. urtean)

liburua berrargitaratu da Galtza-

ilustrazio garbi eta koloretsuek oso

gorri Klis-klasikoak bilduman. Hi-

erakargarri egiten dute liburua;

tzekin jolasteko tresna aparta es-

umoretsuak dira eta ukitu surrea-

kaintzen du. Jolasa, umorea eta

lista dute. Haurren emozioen mun-

plazer estetikoa erruz eskaintzen

dura garamatza Brownek, baina

du liburuak, poesiaren mugan

liburuak helduari ere keinu egiten

dauden testuen bidez.

dio, berak kontatuko baitio ipuina haurrari eta berak lagunduko baitio bere emozio eta sentimenduei izena jartzen. Zenbait literatur adituren iritziz, 2012ko libururik onena da.

Behinola 47

iruzkinak

Izenburua: Basajaun eta Martin

Izenburua: Geltokian galdurik

Izenburua: Ipurtargien festa

Egilea: Yolanda Arrieta

Egilea: Enric Lluch

Egilea: I帽aki Zubeldia

Ilustratzailea: Maite Caballero

Itzultzailea: Rosetta testu zerbitzuak

Ilustratzailea: Estibalitz Jal贸n

Argitaletxea: Erein, 2012

Ilustratzailea: Iban Barrenetxea

Argitaletxea: Denonartean, 2012

Argitaletxea: Erein, 2012

Basajaunek etxe berezi bat egin nahi du muino gainean baserrita-

Tren geltokian jende asko dago eta

Album ilustratu hau ipuin luze bat

rrak biltzeko. Martinek, zelaian.

erraza da galtzea. Baina Marcosek

da. Bertan, animalien eta per-

Nola konponduko dira? Ataun-

ideia bat dauka bere aita aurkitze-

tsonen arteko topaketa bat era

go kondaira ezagun bat egune-

ko jendetzaren artean. Izan ere,

fantasiatsuan kontatzen da, ame-

ratu dute egileek album ilustratu

bat-batean, Marcos galdu egiten

tsezko kontakizuna ala beneta-

honetan. Galtzagorri Elkarteak,

da jendetza horretan, baina aulki

koa izan den airean utziz.

Gipuzkoako

Aldundiaren

batera igota saiatuko da aita bila-

laguntzarekin antolatzen dituen

tzen. Lehen irakurleentzako egin-

Bere aitarekin paseatzera joan

Marraz(i)Oak

Foru

harira

dako lan honek letra larrian eta

zen gau batean mutiko batek

sortutako izen bereko bilduman

lotuan dakar testu berdina. Narra-

ipurtargi bat aurkitu zuen, eta

argitaratu da Yolanda Arrieta eta

zio ilustratua da, tonu errealistan

igelen arriskutik babesteko beste

Maite Caballeroren arteko elkar-

haur bat tren geltokian galdu ze-

leku batean uztea erabaki zuen.

lanaren emaitza.

nekoa kontatzen diguna. Irudiak

Ondoren ipurtargien festa batekin

oso adierazgarriak dira. Detailez,

egin zuten topo eta lehen utzita-

informazioz beteta. Aldi berean

ko ipurtargia bertara ekarri zuten,

minimalistak. Elementu gutxirekin

beste ipurtargien pozerako. Es-

tren geltoki batean egon daitekeen

tibalitz Jalonen ilustrazioak oso

joan etorri azkarra transmititzen

ederrak dira, kolore eta formaz

da. Erabiltzen dituen kolore eta for-

goxoak.

topaketen

metan britainiar kutsua nabari da.

Bolumen-jolasa nabarmena da, umore puntu batekin.

48 Behinola

iruzkinak

Izenburua: MIKO. Esnatu amatxo!

Haurren egunerokotasuna gai duen album ilustratuen bilduma baten par-

Zatoz jolastera!

te da. Pertsonaiak animalia antropomorfoak dira. Ale honetan esnatzeko

Egilea: Brigitte Weninger

uneaz dihardu, zehazki haurra ordua baino goizago jaikitakoan gertatzen

Itzultzailea: Aiora Jaka

denaz, itxaroten jakiteaz eta tratua betetzeaz, alegia, iratzargailuak jo arte

Ilustratzailea: Stephanie Roehe

ama ohean uzteaz.

Argitaletxea: Ttarttalo, 2012 Miko oso goiz esnatu da eta amatxok lotan uzteko eskatu dio, iratzargailuak jo arte. Batean eta bestean ibili ahala, bere ekintzetan erreparatu ahala, Mikok jostailuak, liburuak, janaria eta opari bat prestatzen ditu, ama esnatzen denerako.

Ilustrazioek forma eta kolore atseginak erabiltzen dituzte, kolore epelekin.

Marrazkien bidez testuan esandakoa azpimarratzen da eta ezaugarri emozionalak lantzen dira, pertsonaien aldartea erakutsiz eta testuan ageri ez den informazioa erantsiz.

+6

( 6 URTETIK GORA)

Izenburua: Gaua balkoian

Errealitatearen eta ametsen mugan

Egilea: Leire Bilbao

jolasten duen narrazio honetan Ira-

Ilustratzailea: Eider Eibar

ti protagonistak amonaren etxean

Argitaletxea: Mezulari, 2012

gau batez bizi duen abentura kontatzen da.

Suspense puntu bat duelarik, Iratik amonaren etxeko balkoian barrura sartu ezinik nola gelditzen den azaltzen zaigu eta nola katu eta kardantxilo baten konpainian abentura bitxi bat biziko duen. Eider Eibarren ilustrazio borobil eta goxoak agertzen dira eta testuan kontatzen den istorio eta abenturan irakurlea ondo sartzen dute.

Behinola 49

iruzkinak

Izenburua: Gure hiztegi magikoa

Izenburua: Kontuari kontu, ipuin bilduma

Egilea: Pello AĂąorga

Egilea: Itziar Zubizarreta (Moldatzailea)

Ilustratzailea: Jokin Mitxelena

IlustratzaileaK: Mattin, Eider Eibar, Maite Gurrutxaga, Jon Zabaleta

Argitaletxea: Aizkorri, 2012

Argitaletxea: Galtzagorri Elkartea, 2012

Hizkuntzarekin Jolasteko liburu

Galtzagorri Elkarteak, Gipuzkoa-

nek mespretxatu egingo du‌ hiru

honek guraso eta seme-alaben

ko Foru Aldundiaren laguntzarekin

sorginek mendekua bilatuko dute.

arteko jolasa bilatzen du, berezi-

sortutako Kontuari Kontu areto li-

ki. Lotarako ordua denean aitak

terariorako sortu zen bilduma hau.

Zazpi lapurrak: Bi anaia pobre bai-

hiztegi berezi bat atera du, behin

Euskal ipuin tradizionalen bilduma

no pobreago bizi ziren beraien ama

eta berriz errepikatuz gero beste

ederra da, guztira lau ale dituena.

hil ondoren. Zaharrena fortuna bila abiatu zen, eta eskuzabala zenez,

esanahi bat hartzen duten hitzekin, eta bertako hitzekin jolasean

Errege zorria: Erregearen alabak

etxera fortuna baten jabe itzuli zen.

hasi dira, magia egiteraino.

zorri bat hartzen du maskota. Zo-

Anaia gaztea abiatu zen ondoren,

rria hiltzean bere larruz danbor bat

baina bihotz gogorrekoa izanik anai

Jokin Mitxelenaren ilustrazioek hi-

egin dute. Erregea, pikaro hutsa

zaharrenaren kontrakoa jaso zuen.

tzen esanahiarekin jolasten dute

izanik, eta bere egoera ekonomikoa

eta testuinguruan sartzen lagun-

zuzendu nahian, lehiaketa bat an-

Alaba eta alabaordea: Etxe eder

tzen dute.

tolatuko du: danborra zerez egina

batean familia bat pozik bizi zen; aita,

dagoen asmatzen duena bere ala-

ama eta alaba. Ama gaixotu eta hil

barekin ezkonduko da, baina parte

egin zen. Aita berriro ezkondu zen

hartzeko dirutza bat eman beharko

emakume gaizto batekin eta hone-

da. Inork ez du asmatuko, fortuna

kin beste alaba bat izan zuen. Han-

bila abiatu den mutil azkar bat ager-

dik pixka batera aita hil egin zen eta

tu arte...

orduan hasi zen lehenengo alabaren kalbarioa.

Hiru olatuak: Itsas bazterreko ko-

50 Behinola

bazulo batean hiru sorgin bizi ziren,

Ipuin bakoitza ilustratzaile batek irudiz-

gazteena Peru izeneko marinel ba-

tatu du, eta bakoitzak bere estilo pro-

tekin maiteminduko da, baina ho-

pioan irudi erakargarriak sortu ditu.

iruzkinak

Izenburua: Mundua berdea ote da dena?

Egilea: Juan Ignacio Mendizabal Ilustratzailea: Juan Ignacio Mendizabal Argitaletxea: Erein, 2012

+8

( 8 URTETIK GORA)

Album ilustratu honetan inkonformismoaz eta ezarritako mugak gainditzeko gogoaz hitz egiten da, narrazio

Izenburua: Ai, ai, ai!

gorabeheratsu batean. Bertan satortxo baten bizipenak

Egilea: Yolanda Arrieta

kontatzen dira, satorren mundua txiki geratu eta lur-aza-

Ilustratzailea: Ainara Azpiazu

leko berri jakin nahi duen satorrarenak.

Argitaletxea: Mezulari, 2012

Irudi xeheak ditu eta kolorearen erabilera erakargarria da.

Izenburua: Olentzero eta Mari Domingi Egilea: Ainara Mendiola Ilustratzailea: Yoana Figueras Argitaletxea: Maluta, 2012

Fantasiazko errimadun narrazioa da. Txizagura da gaia. Irri tonuan, mendira txango bat egin eta bertan lo egin ondoren, goizean, protagonistak

duen

txizagura

Tapaki biguneko eta grapatutako liburua da. Narrazio la-

azaltzen du errimatutako testua-

burra. Bertan Olentzeroren eta Mari Domingiren mitoaren

ren bitartez.

aldaera bat kontatzen da, margotzeko irudiekin. Honetan, Olentzerori buruzko kontakizun biguna eskaintzen da, ikazkin etxekotua andre-gaia eta guzti duena. Gabon garaian girotutako irakurketarako beste aukera bat izan daiteke.

Behinola 51

iruzkinak

Izenburua: Gure etxea

Izenburua: Hegaztiak

Izenburua: Izeko Eli eta biok

Egilea: Ruben Ruiz

Egilea: Mª Julia Díaz, David Daniel

Egilea: Xabier Olaso

Ilustratzailea: Eider Eibar

Álvarez

Ilustratzailea: Ima Mendiola

Argitaletxea: Erein, 2012

Itzultzailea: Fernando Rey

Argitaletxea: Ibaizabal, 2012

Ilustratzailea: Mª Julia Díaz, David Daniel Álvarez Argitaletxea: Pamiela-Kalandraka, 2012

Album ilustratu honek etxegabeen gaia tratatzen du. Modu berezi batean kalean bizi direnen bizilekua aurkezten da. Testua laburra eta errepikatzen den

Narrazioaren eta ipuin luzearen

eskema batean aurkezten da eta

arteko kontaketa ilustratu honek

honek erritmo berezia ematen dio

errealismo

istorioari. Hasiera batean sekula-

magikoaren

mugak

urratzen ditu, benetako gertaera

ko etxea izango dela iradokitzen

Tapaki gogorreko eta tamaina

bat (Haitin 2010ean gertatutako

da eta irudiek ideia hori indartzen

handiko fantasiazko album ilus-

lurrikara izugarria) fikzioan txer-

laguntzen dute. Liburu erditik au-

tratua. Tonu malenkoniatsu ba-

tatuta. Ane protagonistak izeko

rrera agian etxea guk uste ez du-

tean gizateriaren historia azaltzen

Eli maite du gehien eta elkarrekin

guna izan daitekeela ikusten hasi

zaigu, hegazti humanizatu ba-

denbora luzea ematen dute. Ize-

eta etxegabe baten bizilekuaz ari

tzuen bidez. Kronika eran idatzi-

ko oso bidaiaria da, eta Haitin da-

dela ohartuko gara. Ilustrazioak

tako azalpen sintetikoen bidez

goela, lurrikara gertatzen da. Hi-

indar handikoak dira eta testua

osatu da testua. Irudiak birtuosis-

labete asko zain egon behar dute

bezain garrantzitsuak. Aipagarria

mo handiz eginak daude, arka-

etxean izekoren berri izateko, bai-

da irudien atzea eraikitzeko erabi-

tzez, zuri-beltzean eta idatzitakoa

na Anek izebak oparitutako lan-

li den paper, kartoi... collage mo-

adibidez hornitzen dute.

dare berezi bati desioak eskatzen

duko lanek gaiarekin lotura estetiko berezia sortzen dutela.

dizkio, eta haiek bete egiten dira.

Azpimarratzekoa da Album irudidunentzako Nazioarteko Compostela Saria jaso duela 2012an.

52 Behinola

iruzkinak

Izenburua: Kili-kiliak

Izenburua: Maite zaitut, Nadia

Izenburua: Mendebaldearen konkista

Egilea: Alba Barbé, Sara Carro

Egilea: Anton Txekhov

Egilea: Jean-Michel Billioud

Itzultzailea: Jone Lauzurika

Itzultzailea: Xabier Mendiguren

Itzultzailea: J.M. Olaizola

Ilustratzailea: Núria Fortuny

Ilustratzailea: Alex Orbe

Ilustratzailea: Gilles Rapaport

Argitaletxea: Ediciones Bellate-

Argitaletxea: Elkar, 2012

Argitaletxea: Ttarttalo, 2012

Anton Txekhov-en ipuin batean oina-

Ilustrazioa eta testu laburrak kon-

rrituta, Xabier Mendigurenek izen be-

binatuz idatzitako informazio liburu

reko ipuinaren bertsioa eskaini digu.

honetan Ameriketako Estatu Ba-

rra, 2012

Album ilustratu honetan mastur-

tuetako historiaren sorrerari buruz-

bazioaren aurkikuntza azaltzen zaigu, neska baten ikuspuntu-

Bi gaztetxoen adiskidetasun harrema-

ko garai garrantzitsu hau azaltzen

tik, bizkotxoa egitearekin para-

na eta balizko maitasun erakarpena

zaigu, bertako jatorrizko biztanleek,

lelismoa eginez. Errealismoa eta

dira kontaketaren muina. Gertakarien

indiarrek, jasan zuten gainbeheran

fantasia gurutzatuaz garatzen da

motorra egun elurtsu batean izanda-

fokua jarriz.

narrazioa, amonaren eta biloba-

ko anekdota bat da. Neska mutikoak

ren arteko elkarrizketan, igurtzi

leran zihoazela aldapan behera muti-

Tonu dibulgatiboan kronologia ja-

genitalak eta sukaldaritzaren ar-

koak “maite zaitut, Nadia” esaten dio

rraituz indiar tribuei buruzko edu-

tean, harik eta kontzeptuari izena

belarrira, baina haizearen ziztuak eta

kiak agertzen dira: zeintzuk ziren,

jartzen zaion arte. Nahasketa ho-

egoeraren berezitasunak neskatoa

konkista aurretik zituzten ohiturak,

rrekin zenbait irakurle (adin horre-

zalantzan jartzen dute. Mutikoak esan

zuriekin izan zituzten liskarrak eta

takoak), agian, ez dira gaiaz ohar-

dio ala haizearen soinu jolasa izan da?

beraien gainbehera. Horrekin ba-

tuko eta irakurle helduago baten

Ilustrazioak ederrak dira, eta leku ga-

tera kolonizazioa deskribatzen zai-

konpainian irakurtzeak merezi du.

rrantzitsua dute liburu honetan. Libu-

gu: esploratzaileak eta ehiztariak

Ilustrazioak koloretsuak eta indar

ruan zehar sistematikoki errepikatzen

lehenik, urre biltzaileak ondoren,

handikoak dira.

da honako eskema hau: bi orrialde

trenbide sarearen eraikuntza, go-

testuarekin eta ilustratuta datoz, eta

torleku militarren funtzioa, eta abar.

beste bi orrialde bakarrik ilustratuta

Koloretan

datoz. Ilustrazioak baino ez dituzten

ezinbestekoak dira testua hobeto

orrialdeko marrazkiek aurreko orrial-

ulertzeko. Liburuko bi orrialdek zati

deetako testuarekin batera kontatzen

tolesgarriak dituzte eta bertako iru-

dute istorioa.

diak oso erakargarriak dira.

egindako

ilustrazioak

Behinola 53

iruzkinak

+12

Izenburua: Hodeietan

Izenburua: Ondine

Egilea: Aitzol Lasa

Egilea: Benjamin Lacombe

Ilustratzailea: Xabier Unanua

Ilustratzailea: Joxe Antonio

Argitaletxea: Elhuyar, 2012

Sarasola Argitaletxea: Ibaizabal, 2012

( 12 URTETIK GORA)

Izenburua: Blog Egilea: Jean-Philippe Blondel Itzultzailea: Irati Fernandez Argitaletxea: Alberdania, 2012 2011ko CAF-Elhuyar sarietan, gaz-

Friedrich de La Motte-FouquĂŠ idaz-

teei zuzendutako zientzia-narrazioak

learen XIX. mendeko ipuin erroman-

kategorian saria jaso zuen liburu ho-

tikoan eta Jean Giraudoux-en XX.

nen proiektuak. Sarion helburua zien-

mendearen hasierako izen bereko

tzia eta teknologiaren arloko gaien eta

antzerki-lanean oinarritutako album

ikerketen euskarazko dibulgazioa,

ilustratua da. Uretako espiritu ba-

kazetaritza eta narrazio-lanak bultza-

ten eta gizaki baten arteko ezinezko

tzea da. Eta argi dago horixe dela li-

amodioaren istorioa kontatzen du.

buru hau: gazte batzuen harremana

Herr Hans Ringstetten zalduna oiha-

aitzakia hartuta, zientzia kontuak, ba-

nean galdu da eta Ulrich arrantzalea-

tik bat hodeiak eta efektu optikoak,

ren etxean pasako du gaua. Bertan

Nerabeen eta gurasoen arteko ha-

azaltzen ditu. Hodei letretako ikaslea

Ondine ezagutuko du, uretako espi-

rremanetan arakatzen duen eleberri

da eta batxilergo lehen mailan ari da,

ritua den neska ederra, eta berehala

laburra da. Semeak aita bere blo-

zientziak ez ditu batere gustuko eta

maiteminduko dira. Kondairak dioe-

ga zelatatzen harrapatzen duenean

Mundu Garaikiderako Zientziak ikas-

nez uretako izaki batek gizon baten

abiatzen da kontakizuna. Intimitatea

gaia suspenditu du. Bizikleta aparka-

maitasuna lortzen badu, ordainetan

urratu diolako sumindurik, errepre-

tzen ari dela, Estibalitzekin hitz egiten

giza arima bat jasoko du..

salia gisa aitarekin gehiago ez min-

hasiko da. Neska hori oso azkarra

tzatzea erabaki du semeak. Aitak

da eta gauza guztien azalpen zienti-

Liburuaren edizioa oso zaindua da eta

barkamena eskatzeko modu bitxia

fikoak ematearen zalea da. Pixkana-

B. Lacomberen ilustrazioek bete-be-

jarri du martxan. Semearen eskura

ka lagun egingo dira eta, bien arteko

tean irudikatzen dute XIX. mendeko

utzi du bere iraganean murgiltzeko

joko moduan, zientziek ala letrek zei-

giro erromantikoa. Halere, testuaren

aukera paregabea‌ Ez da ondorio-

nek gehiago balio duen erakusteko,

kalitatea ez da ilustrazioen parekoa,

rik gabeko bidaia izango, hala ere.

Hodeik ipuinak idatzi beharko dizkio

laburpen kutsu nabarmena hartzen

Sarearen gaineko eleberria eta se-

Estibalizi. Bitartean, adiskidetasuna

zaio obrari, eta irakurketaren atsegin-

me-alabatasunari buruzkoa.

maitasun bilakatuko da.

tasuna ez da bermatzen.

54 Behinola

iruzkinak

+14

Izenburua: Sasiak mendia jan

Poesia liburu hau “Hitzaren gurpila�

Egilea: Joan Mari Irigoien

deitzen den bildumaren bigarren libu-

Ilustratzailea: Antton Olariaga

rukia da.

Argitaletxea: Elkar, 2012 Bildumaren eiteari jarraiki, Sasiak mendia jan batik bat pieza laburrez osatua dago, ipuin pare bat eta

( 14 URTETIK GORA)

bizpahiru orrialdetan luzatzen diren bertso-aldiak tarteko. Guztietan probokazioa da motorra, galderak eta baieztapenak lotsagabe jaurtitzen dira, hizkuntzaren jolasa beti tarteko. Baina, jolasaren eta umorearen altzoan, liburu honek asmo sakona erakusten du plazaratzen dituen gaietan, eta estrategia ongi pentsatua erabilitako bitartekoetan. Alez ale, gazte nerabe batek jakin eta hausnartu beharko lituzkeen proposamen kontaezinak daude.

Izenburua: Elur-antzara

Istorio hunkigarria kontatzen zaigu

Hamaika Books argitaletxe berria-

Egilea: Paul Gallico

eleberri labur honetan: bere akats

ren apustua ez da itzulpen soilean

Itzultzailea: Ane Urrestarazu

fisikoak direla-eta, bakar-bakarrik

geratu. Entzunezko bertsioa (Uxue

Ilustratzailea: Aitziber Alonso

bizi den gizonezko baten eta nes-

Alberdik irakurria) eta bertsio elek-

Argitaletxea: Hamaika Books, 2012

kato gazte baten arteko harrema-

tronikoa ere baditu liburuak.

na nola garatzen den, elur-antzara zauritu baten zaintza tarteko, eta

Euskarazko

bertsioan

ahalegin

neskatoaren herrixkan bizi direnen

berezia egin du Ane Urrestarazu

aurreiritzien gainetik.

itzultzaileak testu irakurterraza lortzeko,

Bigarren Mundu Gerra garaian kokatzen da istorioa; egoera hartan izan

Ilustrazioei

zen erabateko krudeltasuna ikusarazi

Alonsok bete-betean asmatu du

dagokienez,

Aitziber

nahi izan digu idazleak, baina, aldi be-

paisaiak irudikatzean erabili duen

rean, gizakia nola izan daitekeen gai

ukitu naturalistarekin eta kolore

elkartasunez jokatzeko.

hotzekin.

Behinola 55

iruzkinak

Izenburua: Bihotzaren mekanika Egilea: Mathias Malzieu Itzultzailea: Alberto Barandiaran Argitaletxea: Denonartean, 2012 Fantasia liburu honek hasiera indar-

hotzenean jaio da, baina bihotza

tsua eta harrigarria du, eta irakurlea

izoztuta dauka. Madeleine dokto-

berehala harrapa dezake. Pasarte

rea erdi-sorgina da, eta jaioberria

batzuk samurrak dira, baina ho-

salbatzea lortuko du, bihotza erloju

riekin batera badira dramatikoak

batekin ordezkatuta, baina baldin-

eta gordinak ere. Jack txikiaren

tza bat dago: Jackek edozein emo-

jaiotegunarekin hasten da narra-

zio saihestu behar du. Narratzailea

zioa, eta Miss Acaciak bere bizitza-

da protagonista nagusia, Jack txi-

tik behin betiko alde egiten duen

kia, eta lehen pertsonan kontatzen

unean bukatzen da. Edinburgo,

du istorioa.

1874. urtean, Jack inoizko egunik

Izenburua: Saguak eta gizonak

Liburu labur bezain hunkigarria da.

tura biribila duela esan daiteke. Oso

Egilea: John Seteinbeck

John Steinbeck Nobel saridunaren

ongi sortutako pertsonaiak ageri dira,

Itzultzailea: Iñigo Errasti

nobela bat da, 1937an argitaratu

eta garaiko giroa eta egoera primeran

Argitaletxea: Alberdania, 2012

zena. George Milton eta Lennie Sma-

deskribatzen ditu. Hona hemen ar-

llen istorio tragikoa kontatzen du.

gumentua: George eta Lennie beste

Autorearen nobelarik garrantzitsue-

hainbat bezala Depresio Handiaren

netakoa da eta baita AEBetako litera-

garaian baserri giroko Kalifornian ba-

turaren historiakoa. AEBetan, irakur-

rrena herraturik dabiltza rantxoz ran-

gai nahitaezkoa da eskoletan, nahiz

txo eta bizitza aurrera ateratzeko lan

eta hizkera eta gertakari gogorrak

bila. Bata “atzeratu” samarra da eta

agertu. Deskribapen batez hasten

beti arazoetan sartzen da, besteak

da. Hasieran, ez dirudi ezer berezirik

bere ardura hartzen du. Elkar babes-

gertatuko denik, baina bi protago-

ten dutela esan daiteke. Biek dute

nistak agertzen diren une beretik an-

amets bera: egunen batean lur-sail

tzematen da gauzak okertu egingo

bat eta etxetxo bat erostea, bertan

direla. Gogorra da, emozioak eta

inoren menpe izan gabe bizi ahal iza-

sentimenduak oso ongi islatzen ditu,

teko. Film bat ere egin zuten eleberri

eta zenbait unetan egoerak “ikusi” ere

honetan oinarrituta, 1992an. Gary Si-

egiten direla esan daiteke. Narratzai-

nise da zuzendaria, eta John Malko-

le orojakilea ageri da. Liburua hasi eta

vichek jokatzen du Lennieren papera.

bukatu leku berean egiten denez, egi-

56 Behinola

iruzkinak

Izenburua: Ezer ez Egilea: Janne Teller Itzultzailea: Juan Mari Mendizabal Argitaletxea: Alberdania, 2012

Haizea sahats artean

Juan Kruz Igerabide

Izenburua: haizea sahats artean Egilea: kenneth Grahame Itzultzailea: Miren Arratibel Hausnarketa morala bilatzen duen

Ilustratzailea: Elena Odriozola

eleberria.

Argitaletxea: Erein-Igela, 2013

Muturrera eramandako egoera batean hamabi bat urteko gaztetxoen jokamoldea deskribatzen da.

Argudioa da ikaskide batek arbola batera igo eta bertatik ez jaistea erabakitzen duela, “ezerk ez duelako ezertarako balio� ebatzita. Gainerakoak hura jaitsarazten saiatuko dira eta euren eginahaletan murgilduta kontrolaezina bihurtuko zaien dinamika arriskutsu batean sartuko dira, eurentzat benetan zerk balio duen demostratzen dabiltzala. Gaur egungo fabula bat da. Bertan gure gizartea da ispiluan bere burua erakusten duena.

Gehiago: http://www.galtzagorri. org/euskara/irten-berriak

Behinola 57

iruzkinak

men (1859-1932) kontakizun hau poesiaz beterik dagoela badiogu.

Egileak berak aitortzen du, ur-arratoi pertsonaiaren bidez, berea ez dela poesia jasoa, agian poesia ere ez, baina nahi duen moduko poesia egiteko askatasuna aldarrikatzen du, barrutik ateratzen zaiona esateko askatasuna, sentipenek bultzatzen diotena idazteko askatasuna. Ur-arratoi poetak berdin egingo du Eguberri-kanta bat, nahiz naturaren deskripzio -poema bat, nahiz besteri jasorik Zaila da poesia zer den eta non

beherak deskribatzerakoan, estilo

buru barruan daraman poesia-al-

dagoen zehaztea narrazio batean,

poetiko bertsuko esaldiak ondu-

txorretik datorkion pieza bat; eta

baina uste dut bat etorriko garela

ko ditu; beste era batera esanda,

lagunak ere kutsatuko ditu poe-

Kenneth Grahamen (1859-1932)

ur-arratoiaren poesia-sena eta na-

siaz. Aldi berean, narratzaileak,

kontakizun hau poesiaz beterik

rratzailearena bat datoz. Eta jakin

izadiko

dagoela badiogu. Egileak berak

badakigu narratzaile hori, kasu

tzerakoan, estilo poetiko bertsu-

aitortzen du, ur-arratoi pertsonaia-

honetan, egilea bera dela fun-

ko esaldiak onduko ditu; beste

ren bidez, berea ez dela poesia

tsean; izan ere, Grahamek bere

era batera esanda, ur-arratoiaren

jasoa, agian poesia ere ez, baina

seme txikiari ohe-ertzetik kontatu-

poesia-sena eta narratzaileare-

nahi duen moduko poesia egite-

rikoetatik ondua da liburua.

na bat datoz. Eta jakin badakigu

ko askatasuna aldarrikatzen du,

gorabeherak

deskriba-

narratzaile hori, kasu honetan,

barrutik ateratzen zaiona esateko

Ez dakit zergatik, Salinger ekarri

egilea bera dela funtsean; izan

askatasuna, sentipenek bultza-

dit gogora, ifrentzutik noski. Ho-

ere, Grahamek bere seme txikiari

tzen diotena idazteko askatasu-

rra, naturaren eta kontaeraren au-

ohe-ertzetik kontaturikoetatik on-

na. Ur-arratoi poetak berdin egin-

rrean, bi polo kontrajarri, bata ga-

dua da liburua.

go du Eguberri-kanta bat, nahiz

rratza, bestea eztia (Graham-en

naturaren deskripzio-poema bat,

kasuan ezti makatza izatera iris-

Ez dakit zergatik, Salinger ekarri

nahiz besteri jasorik buru barruan

ten da pasarte batzuetan, baina,

dit gogora, ifrentzutik noski. Ho-

daraman poesia-altxorretik dator-

gehienetan, eztizaila da poesia zer

rra, naturaren eta kontaeraren au-

kion pieza bat; eta lagunak ere

den eta non dagoen zehaztea na-

rrean, bi polo kontrajarri, bata ga-

kutsatuko ditu poesiaz. Aldi be-

rrazio batean, baina uste dut bat

rratza, bestea eztia (Graham-en

rean, narratzaileak, izadiko gora-

etorriko garela Kenneth Graha-

kasuan ezti makatza izatera iris-

58 Behinola

iruzkinak

ten da pasarte batzuetan, baina,

benturen ugaritasuna gehituta da

gehienetan, ezti prozesatua da).

alegia; beste era batera esanda, alegien mugak hautsi eta haur-no-

Literaturan, izadira jo denean, era

bela modernoaren bidean dagoen

guztietako jarrerak agertu dira;

kontakizuna dugu, azken batean.

oso eskematikoki, jarrera horiek bitan laburbil ditzakegu: edo iza-

Pertsonaia nagusiak sator bat eta

dia bere horretan hartzea, hotz

ur-arratoi bat dira; narrazioaren

eta motz, krudel ere bai sarritan

pisua ur-arratoiak darama, bera

(gizakion ikuspuntutik krudel, ja-

da bide erakusle, baina istorioa

kina), edota humanizatzea (hasi

satorraren ikuspuntutik kontatzen

locus amoenus-etatik eta, artzain

da hein handi batean, nahiz eta

-giroko

igaroz,

azken aldera pixka bat bigarren

animalia-landareak pertsona ba-

idealizazioetatik

mailara pasatu, apoaren mesede-

lira bezala tratatzeraino). Graha-

tan; satorraren ikuspuntutik esan

mek azken horixe egiten du,

dugu, ezen ez ahotik, narratzaile

bada: animalien gizarte idealizatu

orojakileak lepa gainean kamera-

bat osatu, gizakionaren antzekoa;

txo bat jarri balio bezala irakur-

animaliarte fantastiko hori noizean

tzen baitugu istorioa. Badira bes-

behin benetako gizakien gizartea-

te pertsonaia batzuk ere, zeregin

rekin gurutzatzen du, alegien tra-

handikoak: lehen aipaturiko apoa

diziotik nahikoa hurbil, baina oso

eta azkonarra, nagusiki; kapitulu

modu bitxian, bi errealitate parale-

batean, azken aldera, itsas arratoi

lo gisa jokatzen baitute ia denbora

bat ere agertzen da, ur-arratoia-

guztian, bata agerikoa, eta bestea

ren kontrapisu ulisestar bat, baina

oihal moduko baten atzean ezku-

eranskin itxura guztia du, narra-

tatua.

zio orokorraren tonutik aldendua.

Pertsonaia horiek guztiak sin-

Baina hau ez da alegia bat, nahiz

bolikoak dira, herri-tradiziokoak

eta alegien ezaugarri ugari dituen,

bezala, eta bakoitzak giza izaera

bere etsenplu edo irakaspen-joe-

mota bat adierazten du, horrela

ra eta guzti. Alegia izatekotan,

ezaugarri psikologikoen nolabai-

Alizia lurralde miresgarrian kon-

teko sailkapen bat osatuz; dena

takizuneko

sormen-askatasuna

dela, Grahamek bere erara ontzen

eta umorea gehituta da alegia,

ditu sinboloak, bere mundu bere-

herri-tradizioetako

zia sortzen du. Oro har, animalia

animalia-a-

Behinola 59

iruzkinak

berriz,

horiek gizakien antzeko etxeetan

nerabe

arduragabearen

mamu baten antzeko zerbait da.

sinbolo da; handiustea, denak

Kontakizunaren teknikak ez ditu-

maneiatu nahi ditu, mundua eza-

gu aztertuko hemen, luzeago ari-

gutu, apetak ematen diona egin,

tu beharko genuke eta; oro har,

berrikuntza zoroetan sartu; nahiz

oso modu xumean askatzen da

eta min hartu edo kartzelara joan,

intriga, ia nabarmendu gabe, eta

berea egiten du. Azkonarrari da-

oso gertaera xumeen bidez na-

gokionez, gizaki zuhur eta jakin-

tural-natural doaz ekintzak au-

tsu baten antzera jokatzen du,

rrera; gutxitan dirudite eskutik ti-

aholku onak emanez eta egoera

raka ekarriak; hala, ekintza xume

larrietan lagunduz, irakasle-maisu

horiek ematen dizkiote istorioari

baten antzera. Pertsonaia tipoak

uste gabeko eszenario-aldaketak:

dira, hein handi batean, beren

jolasean bezala txalupa iraultzen

izaera-tipoaren arabera jokatzen

denean, auto bat albotik ziztuan

dutenak.

pasatzean zalgurdia hondatu eta

bizi dira, gizakien janariak jaten

abentura bertan behera uztean,

dituzte, gizakiak bezala janzten

Oro har, pertsonaiok bihotz one-

elurretan galtzean, hankan zauri

dira, gizakien garraioak erabiltzen

koak dira, nolabait haurrak balira

bat egin eta hartatik azkonarraren

dituzte; dirua ere erabiltzen dute,

bezala, haurren mundu autonomo

lurpeko etxea aurkitzean...

hortik atera kontuak. Eta honako

bat islatuko balute bezala; badu-

giza nortasun hauek sinbolizatzen

te, halere, ezaugarri bat, narra-

Osagai horiek guztiek (poesiak,

dituzte, besteak beste: satorra,

tzaileak behin eta berriz aldarrika-

sinbolizazioak, istorioa kontatze-

inozotasunaren sinbolo, haur txi-

tzen duena: sena, animaliek izadia

ko moduak, umorezko ukituak,

ki baten antzekoa da, jakin-min

irakurtzeko duten sena, istorioan

xumetasun xaloak...) ematen dio-

handikoa, besteen eragina erraz

zehar sen poetiko bihurtua. Hala,

te kontakizunari lilura eta intere-

nozitzen duena, irudimentsua, la-

basoko animalia ugarien arteko

sa, segidan zer gertatuko den

gun leiala, lotsati samarra; ur-arra-

harremanak berez-berez doaz,

jakin-mina, pertsonaiekiko enpa-

toiak, zuhurtasunaren sinboloak,

haurren mundukoen antzera, eta

tia... istorio eder unibertsal batek

heldu gazte bat dirudi, ingurua

ez dago gatazka gogorrik, kas-

izan ohi dituen osagaiak.

ongi menderatzen du, arrakas-

kagogorkeria batzuk gorabehe-

taz,

sendoak

ra. Bada animalia arriskutsuren

Dena ona, beraz. Aitzakiak, gutxi;

ditu, eta aldi berean irudimentsua

bat hor nonbait, haren hotsa en-

baina baten bat bai: kontakizuna-

da, poeta, nahiz eta jarrera kon-

tzutera ere iristen gara, baina ez

ren ikuspegitik, irtenbide batzuk

tserbadore samarrak izan. Apoa,

da agertzen, ez du ezer egiten;

erraztxoak ote diren (apoak arra-

gizarte-harreman

60 Behinola

iruzkinak

toi azkarra engainatzeko amarru

jokabide psikiatrikoak dakartza

hainbeste gizatiartu eta poetizatu

ahula; epaileak bidalitako kar-

gogora; bestetik, azkonarrak bo-

ondoren, ez da oso koherentea

tzelatik ihes egiteko modu inozo

tatzen dion sermoi luzeak... pe-

bortxakeriaren agerpen “baldar”

samarra...), nahiz eta umorearen

dagogia biktoriar hori... tamalez,

hori; askoz ere sotilago eta jus-

indarrak ia erabat estaltzen di-

une horretan egiten du krak umo-

tifikatuago ageri da bortxa, esate

tuen

horiek,

reak ere, memento batez, nahiz

baterako, satorra, basoan galdu-

bigarren mailan uzteraino. Hala

trikimailu-ahulezia

eta berehala berreskuratzen den.

rik, izutzen duen “munstro” horrek

ere, ideologiaren aldetik dago

Bestalde, kontakizunaren azken

potentzialki adierazten duenean.

koxkarik ahulena, nik uste, be-

aldera, apoaren jauregia berres-

tiere gaur egungo ikuspuntutik

kuratzeko borrokak ipuinaren to-

Dena dela, kontakizunaren inda-

begiratuta. Halakoak bere tes-

nua erabat aldatzen du, piraten

rra hain da sakona, non oztopo

tuinguruan balioetsi behar dira

istorio batera igaro bagina bezala

guztien gainetik nagusitzen bai-

noski, eta esatera noanarekin ez

(pasarte horrek eta itsas arratoia-

ta eragiten duen lilura, batik bat

diot egileari inolako orbanik eran-

renak narrazioaren batasuna eta

umore leun baten bidez lortua.

tsi nahi, baina, kontakizun uniber-

tonu-indarra eten egiten dutela-

Azkenean, beti, irribarrez uzten

tsala eta denbora guztietarakoa

koan nago; ahozko kontatutako

zaitu. Izan ere, edozein garaitan,

den aldetik, ezin ba utzi pasa-

materialen bilduma nabaritzen da

uste dugunaren erdi ustela umo-

tzen.

reak marruskatzen du.

han-he-

hein berean). Halakoetan, bortxa-

menka, hondo kontserbadorea

Kontakizunean,

keriaren erabilera merke samar

ipintzen duten izarak zabaltzen

bat ageri da. Ez gara gaur egun-

dira ia modu subliminalean; na-

go ikuspegitik moralizatzen hasi-

rratzaileak haur irakurle-entzuleari

ko; ez da hori kontua. Errealitate

egiten dion akotazio moralizatzai-

bat aurkezterakoan, sarri ageri

leren bat gorabehera, adierazga-

da bortxa eta garraztasuna, idaz-

rrienak apoarekikoak dira noski;

le askok umore ozpinez tratatua.

azkonar-irakasle-epaileak

(apai-

Baina bada bortxakeria umorezko

zak?) hartzen du nagusitza kontu

bat, muturrekoak eta makiladak

horretan. Helburua apo txoriburu

“goresten” dituena eta gaur egun

harroxka “konbertitzea” da, eta,

nardagarria

hartarako, indarkeria ere erabil-

Garaian garaikoa, bai, baina garai

tzen da, nahiz eta behin eta berriz

hartan ere (eta lehenago) ez zu-

esan beraren onerako dela; indar-

ten idazle guztiek modu horretan

keria horrek eta apoa gelan itxita

tratatu bortxakeria. Esku artean

zigortuta edukitzeak garai bateko

dugun kontakizun honetan, izadia

gertatzen

zaiguna.

Behinola 61

kolaboratzaileak

Kolabo ratzai leak

Juan Kruz Igerabide Juan Kruz Igerabide Adunan jaio zen 1956an, eta bertan bizi da. Maisu ikasketak egin eta irakasle ibilia da zenbait herritan. Filologia ikasketak egin, eta Euskal Filologian Doktoregoa egin zuen. EHUko irakasle da, Euskal Filologia sailean. Gaur egun, Mikel Laboa Katedrako zuzendari ere bada. Horrez gain, Euskaltzain urgazlea da 2003tik. Itzul-

Mila esker,

pen anitz egin du euskarara, bai haur literaturan, bai hel-

zenbaki honetan

baina batik bat haur literatura arloan. Literaturari buruzko

parte hartzeagatik.

loan, berak idatzia da, besteak beste, Bularretik mintzora

duenean. Literaturari buruzko zenbait ikerketa ere egin ditu, zenbait ikerketa egin ditu, baina batik bat haur literatura arsaiakera. Bibliografia zabala bezain anitza da berea Euskarazko Haur eta Gazte Literatura arloan. Grigor-en ipuinak; Jonasen ipuinak; Txano Gorritxo eta amona bastia; Durango, Durango; Amilami; Printzesa begi-zulo; Begi niniaren poemak; Mintzo naiz isilik; Ilargia ezpainetan, eta abar luzea.

Leire Urbeltz Munuze

Pello A単orga Lopez

Euskal Herriko Unibertsitatean (EHU/UPV) Arte Ede-

Ikasketak Donostiako Irakasle Eskolan burutu ondoren,

rretako ikasketak burutu ondoren, Bartzelonako

irakasle lanetan aritu zen Pello A単orga (Oiartzun, 1956)

Unibertsitate Autonomikoari atxikita dagoen Eina

Oiartzungo Ikastolan (1976-86), espresiobide ezberdinak

Eskolan jaso zuen Leire Urbeltzek (Iru単ea, 1985) ilus-

landuz: plastika, antzerkia, musika... Ikastola utzi (1986)

trazioko espezializazioa. Galtzagorri elkarteko bazki-

eta ipuinak kontatzen hasi zen buru-belarri eta, ipuinzale

dea eta Marraz(i)oak irudigile berrien kolektiboaren

askoren iritziz, Euskal Herriko kontalaririk onenetarikoa da

kidea da. Hainbat liburu ilustratu ditu, besteak beste,

egun. Horrez gain, Galtzagorri Elkartearen sortzaileetako

Itzalpetik izenburuko liburua, Yolanda Arrieta idazlea-

bat izan zen, baita Mondragon Unibertsitateko HUHEZI

rekin batera, eta Ebelina Mandarina, Castillo Suare-

fakultatean, Haur Liburu Mintegiarena ere. Kontalari eta

zekin.

literatur sustatzaile ez ezik, idazlea ere bada; 40 lan inguru argitaratu ditu eta hainbat sari jaso, besteak beste, Etxepare Saria (2007), Gerlari handia albumarekin; Haur eta Gazte literaturako Euskadi Saria (2008), Jenio Gaiztoa lanarekin; eta JUUL Saria, Pottokoren usainak liburuarekin.

62 Behinola

kolaboratzaileak

Mikel Ayerbe Sudupe

Jone Arroitajauregi Aranburu

Mikel Ayerbe Sudupe (Azpeitia, 1980) Literatur Teorian

Jone Arroitajauregi Aranburu (Eibar, 1970) Bibliote-

eta Literatura Konparatuan (UB) eta Euskal Filologian

konomia eta Dokumentazioan diplomatua da Sala-

(EHU) lizentziatua da eta egun, Gasteizko Letren Fakul-

mancako Unibertsitatean (USAL) eta Haur eta Gazte

tatean dihardu euskal literaturako eskolak ematen. Gerra

Liburu eta Literaturan masterra Bartzelonako Uniber-

Zibilaren eta egungo gatazka sozio-politikoen inguruko

tsitate Autonomoan (UAB). 2009az geroztik Galtza-

ipuinak biltzen dituen Our Wars: Short Fiction on Basque

gorri Elkartean lanean ari da, besteak beste, Bula-

Conflicts (CBS, 2012) apailatu du eta Euskal narratiba

rretik Mintzora egitasmoaren koordinazioan. Egungo

garaikidea: katalogo bat lanaren egilea ere bada (Etxe-

haur eta gazte literatura: katalogo bat liburua argitara

pare Euskal Institutua, 2012). Berria egunkarian literatura

eman du (Etxepare Euskal Institutua, 2012).

kritikari lanetan aritua eta Haur eta Gazte Literaturaren esparruan ere hainbat lan eginikoa da.

Aitziber Alonso Pikabea

Xabier Olaso Bengoa

Arte Ederrak ikasi zituen eta 1995tetik dabil ilustratzai-

Xabier Olaso (Otxandio, 1964) ume koxkorretatik

le lanetan. Gaur egun, Galtzagorri Elkarteko lehenda-

Gasteizen bizi da. Lehen Hezkuntzako irakaslea da

karia eta Marraz(i)Oak lantegiaren koordinatzailea da.

lanbidez, eta hamabost libururen egilea ere bada.

Galtzagorriko literatur aretoen eszenografiak egin ditu

Helduen literaturaren esparruan poesia jorratu du

eta ETBko Ipupomamua saioan ere parte hartu zuen.

batik bat egun arte. Haur literaturaren esparruari ga-

Hona berak ilustratutako zenbait argitalpen: Agur ama

gozkiolarik, berriz, zenbait ipuin, igarkizun eta poe-

(Ibaizabal), Yolanda Arrieta 2009; Elur antzara (Hamai-

ma liburu eman ditu argitara. Sariak ere hainbat jaso

ka Books), Paul Gallico 2010; Errepidea (Erein) Miren

ditu. Guztien artean aipagarrienak 2005 eta 2013

Agur Meabe 2010; Oihaneko epailea (Elkar), Jesus Mari

urteetan Haur eta Gazte Literaturako Euskadi Saria

Olaizola, Txiliku 2013.

Pupuan Trapua eta Tximeletrak poema-liburuei esker, hurrenez hurren.

Behinola 63

Behinola aldizkariaren harpidetza orria Aldizkari hau etxean jaso nahi baduzu bete ondorengo fitxa.

Izen-abizenak: Helbidea: Herria: Posta kodea: e-maila:

Galtzagorri Elkartea Zemoria 25, behea. 20013 Donostia. Tel.: 943 471 487 behinola@galtzagorri.org / www.galtzagorri.org

Egin zaitez Galtzagorri Elkarteko bazkide Jarraian aurkezten dugun fitxa bete eta ordainketa-agiriarekin batera, gure helbidera bidali: Izen-abizenak: Helbidea: Herria:

Posta kodea:

Telefonoa: e-maila: Ogibiea: Lantokia:

Galtzagorri Elkartea Zemoria 25, behea. 20013 Donostia. Tel.: 943 471 487 behinola@galtzagorri.org / www.galtzagorri.org

Jarri zure ola n i h e B a i k r iraga aldizkarian

orrialde osoa orrialde erdia faldoia

informazio gehiago eta prezioak: galtzagorri@galtzagorri.org 943 471487 Argitaletxea, liburu-denda, denda, kafetegia, txokoa, liburutegia, ikastetxea... zarena zarela,

ZORIONAK ETA URTE BERRI ON!