Uitstroomband leidt water van de weg

A. van Empel / F. Ramaekers

Veel overheden hebben de afgelopen jaren nagedacht over een innovatieve oplossing voor het afvoeren van regenwater. Niet via het riool, maar ter plekke bergen of infiltreren. Zo ook het ontwerpteam van de gemeente Helmond. En met succes: het bedacht de uitstroomband.

De uitstroomband is een alternatief voor een kolk in een bandenrij waarachter plek is om water te bergen. Het is robuust, onderhoudsvriendelijk en aan te brengen in nieuw- én bestaand gebied. De oplossing zorgt voor begrijpelijk en zichtbaar waterbeheer. Het element is eenvoudig te plaatsen en sluit naadloos aan op bestaande trottoir-/RWS banden. De uitstroomband is in verschillende afmetingen verkrijgbaar.

Stiphoutse Dreef

De ontwikkeling van de uitstroomband ontstond bij de aanleg van de Stiphoutse Dreef in Helmond. De afdeling verkeer wil de weg ‘in de banden’ hebben, maar de vraag was hoe afwatering dan plaats zou vinden? Een traditionele keuze zou al gauw bij kolken met uitstroom op de sloot uitkomen; ondergronds en onzichtbaar. In de zoektocht naar een alternatief kwam het ontwerpteam uit bij een bovenstroomse uitstroom naar de sloot. Dit bevatte de belangrijkste functies voor afwatering, afvoer en overstort. Het idee voor de uitstroomband was geboren. Een zichtbare, robuuste, bedrijfszekere, makkelijk onderhoudbare constructie. Een belangrijk voordeel van

IN ‘T KORT - Uitstroomband

Het ontwerpteam van de gemeente Helmond ontwierp de uitstroomband

De uitstroomband is een alternatief voor een kolk in een bandenrij

Achter de uitstroomband is ruimte om water te bergen

De oplossing zorgt voor begrijpelijk en zichtbaar waterbeheer

De uitstroomband is onder meer toegepast bij de Dierdonklaan in Helmond.

de uitstroomband is dat hij ook in bestaand gebied is te gebruiken. Tenminste, als er een watergang of laagte beschikbaar is achter een bandenrij; dat is wel een randvoorwaarde om deze opsluitband te benutten. Het aanbrengen is heel eenvoudig: 1 meter element bestaande trottoir/RWS-band uitnemen, grondwerk aanpassen, uitstroomband aanbrengen en afwerken. Twee betonproducenten hebben in samenspraak met Gemeente Helmond diverse mallen ontwikkeld. Naar aanleiding van meldingen van water-opstraat zijn in Helmond tot nu toe een vijftigtal uitstroombanden geplaatst.

Genomineerd

De voordelen van de uitstroomband zijn:

- naadloze aansluiting op (bestaande) trottoirbanden; - onderhoudsvriendelijk; - zichtbaar waterbeheer; - eenvoudig aan te brengen in bestaande bandenlijn; - overstort bij piekbuien; - een alternatief voor een systeem met kolken.

Het ontwerpteam van de gemeente Helmond was zo overtuigd van zijn innovatie, dat het besloot deel te nemen aan de Rioned innovatieprijs 2021. Van de twaalf inzendingen werden er drie genomineerd voor deze prestigieuze erkenning, die is uitgereikt op de Rioned-dag op 28 januari 2021. De uitstroomband was een van de genomineerden, maar ondanks een mooie presentatie grepen ze er nét naast. Pipelife Nederland ging met zijn Durofort-buis met de prijs aan de haal. Maar Helmond heeft weer wel bewezen dat het een stad is vol met innovatieve ondernemers en ambtenaren.

Producenten

De uitstroomband is nu beschikbaar en verkrijgbaar (in diverse formaten) bij meerdere leveranciers: Atsma Sierbeton uit Heerenveen en Swaans Beton uit Heeze hebben de uitstroomband al in hun assortiment. Atsma Sierbeton meldt dat ook de gemeente Asten uitstroombanden heeft toegepast. De uitstroomvoorziening heeft een afmeting van 100 x 118 x 32.5/17.5 en sluit netjes aan op de RWS-band. De kleine versie (ter vervanging van een kolk) heeft de afmeting van 50x70x17.5/37.5 en sluit ook aan op de RWS-band. Op dit moment ontwikkelt Atsma een uitstroomband met aansluiting op de trottoirbanden: 28/30, 18/20 en 13/15.

Ondergrondse rioolwaterzuivering Dokhaven

Je loopt door het Dokhavenpark in Rotterdam. Geen vieze luchtjes, geen trillingen, noch geluidsoverlast. Toch wordt 11 meter onder de grond het rioolwater van 500.000 Rotterdamse inwoners en bedrijven gezuiverd. Rioolwaterzuiveringsinstallatie (RWZI) Dokhaven is de enige ondergrondse rioolwaterzuivering in West-Europa.

Land+Water bespreekt deze bijzondere installatie met Leo Stehouwer (tot 15 maart heemraad waterketen & duurzaamheid en tweede loco-dijkgraaf bij waterschap Hollandse Delta) en John Kevenaar (afdelingshoofd waterzuivering bij waterschap Hollandse Delta). Kevenaar is sinds 1990 in dienst, Dokhaven was al operationeel, en was van 1993 teamleider voor het ‘zuiveringsstuk en onderhoud’. Hij is nu hoofd afdeling Zuiveren en Onderhoud bij het waterschap. Dokhaven is een unieke installatie, aldus Stehouwer. Ten eerste door de zeer geavanceerde techniek, ten tweede omdat Dokhaven de enige, volledig ondergrondse RWZI in Nederland is, en ten derde omdat Dokhaven compact is, namelijk ongeveer een kwart van een ‘normale’ RWZI met een vergelijkbare capaciteit.

Ruimtegebrek

Het antwoord op de vraag ‘waarom ondergronds?’ is simpel: ruimtegebrek. “Alle rioolpijpen kwam op dit punt uit. Als we elders

IN ‘T KORT - Dokhaven

Dokhaven is een unieke installatie, aldus Leo Stehouwer

Ten eerste door de zeer geavanceerde techniek

Ten tweede omdat Dokhaven de enige ondergrondse RWZI in Nederland is

Ten derde omdat het compact is, ongeveer een kwart van een ‘normale’ RWZI

Luchtfoto van Dokhavenpark. Niets doet vermoeden dat 11 m onder de grond een rioolwaterzuivering actief is.

zouden gaan bouwen, dan hadden we alle buizen moeten verleggen; dwars door de stad. Dat zou duurder zijn dan het geheel ondergronds te brengen”, legt Stehouwer uit. Hij stipt nog een bijzonderheid aan van deze installatie: De hoogheemraadschappen van Schieland en Delfland en het waterschap IJsselmonde besloten in 1977 drie RWZI’s te bouwen voor het zuiveren van het Rotterdamse afvalwater. De gekozen locaties waren: Kralingseveer (bij de Van Brienenoordbrug), de Groote Lucht (bij Vlaardingen) en Regio Midden (bij het Vaanplein). Die laatste locatie zorgde voor problemen. Aanleg van een RWZI bij het Vaanplein zou hoge kosten en grote overlast veroorzaken: de grote, op de Nieuwe Maas gerichte rioolbuizen zouden omgelegd moeten worden, dwars door Rotterdam. Daarom zocht Gemeentewerken Rotterdam naar een andere locatie. Dat alternatief werd gevonden in de Dokhaven. “We hebben hier te maken met gebiedsoverschrijdend afvalwater”, stelt Stehouwer. RWZI Dokhaven is gebouwd tussen 1983 en 1987. In november 1987 heeft koningin Beatrix de zuivering officieel in gebruik gesteld.

Nederlands fabricaat

Even wat cijfers: het betreft een RWZI van het type propstromer, de hydraulische capaciteit DWA is 9.100 m3/uur, de hydraulische capaciteit RWA is 19.000 m3/uur, een derde van het afvalwater is afkomstig van bedrijven, de huidige belasting is ongeveer 550.000 vervuilingsequivalenten (de ontwerpbelasting is 620.400 v.e.), gebouwd volgens het AB-zuiveringssproces, met twee gescheiden slibsystemen (slib in twee stappen, een eerst trap voor omzetting van organische stoffen voor circa 80 procent en daarna verwijdering van de aangroei van primair slib en een tweede trap voor omzetting van stikstofverbindingen waarbij de er nog circa 85 procent van de organische stoffen wordt afgebroken ook hier wordt de aangroei aan slib verwijderd). Wekelijks haalt Hollandse Delta meer dan 12.000 kilo grofvuil uit het afvalwater, en jaarlijks 500 tot 600 ton zand. Qua verwerking van vervuilingsequivalenten zit Dokhaven in de top tien van Nederland. De ventilatielucht wordt opgevangen, ontdaan van stank en bacteriën en dan via vier hoge schoorstenen de lucht in geblazen. Het gezuiverde water wordt geloosd op de Nieuwe Maas. “Dat zuiveringswater is vaker schoner dan het rivierwater zelf; ‘ons’ water is doorzichtig, dat van de rivier is bruin/grijs”, lacht Kevenaar. De installatie is gebouwd door consortium Voormolen met HBG en BAM als aannemers; de regie is uitgevoerd door Ingenieursbureau Rotterdam. De effluentpompen zijn ter plekke gebouwd door Stork; er zijn veertig retourslibpompen. Ook van Nederlandse makelij. “Er zit

heel veel Nederlands fabricaat in de installatie”, licht Kevenaar toe. Hij geeft aan dat dit voordelen heeft bij onderhoud; elke acht-negen jaar is er een grote opknapbeurt.

Grondstoffenfabriek

Tegenwoordig wil elke rioolwaterzuivering een grondstoffenfabriek zijn. “Wij zijn dat al vanaf dag één”, zegt Stehouwer. “Het overtollige slib gaat via een ondergrondse leiding rechtstreeks naar het slibverwerkingsbedrijf Sluisjesdijk. Eerst wordt het slib vergist, waarbij biogas ontstaat. Uit dit biogas wordt met gasmotoren jaarlijks 7 à 8 miljoen kWh energie opgewekt, die teruggaat naar het proces in Dokhaven en Sluisjesdijk. Dit is ongeveer de helft van het energieverbruik van Sluisjesdijk en Dokhaven samen. Daarnaast zorgt deze energievoorziening voor noodstroom ingeval van stroomuitval. Hierdoor kan de installatie altijd doordraaien.” “Natuurlijk zijn we altijd bezig om de processen te verfijnen en te bekijken hoe het beter kan. Daarom zijn we een asset lifecycle management (ALM-)studie begonnen. Die wordt uitgevoerd door een ingenieursbureau en neemt zo’n twee jaar in beslag. We zijn in gesprek met de gemeente Rotterdam, andere waterschappen en waterbedrijf Evides om nog meer kennis te vergaren over de producten en processen die wij hebben. Die kennis heb je nodig om te kunnen bepalen wanneer je evidence based onderhoud moet plegen en of je bepaalde producten wilt vervangen om nog duurzamer te zijn.” Een ALM-studie kijkt breder dan de techniek: ook maatschappelijke ontwikkelingen en innovatie zijn hiervan onderdeel. De hoofdambitie is het realiseren van kosteneffectieve en circulaire zuiveringen, waarin bijvoorbeeld schoon water en meststoffen worden geproduceerd uit rioolwater. Stehouwer: “De uitkomsten van de ALM-studies moeten leiden tot een weloverwogen en toekomstbestendige, bestuurlijke keuze voor een voorkeursvariant inclusief de renovatie- en investeringsopgave van het waterschap voor de komende jaren.” Hollandse Delta zet zwaar in op ALM om kosten te besparen, energieneutraal te worden en de installaties zo goed mogelijk in stand te houden. “De meeste RWZI’s zijn tussen de jaren zeventig en begin jaren negentig gebouwd met heel veel subsidie. Daar moeten we zuinig op zijn”, stelt Stehouwer.

Strenge eisen

Omdat de RWZI ondergronds is gebouwd, voldoet de installatie aan strenge eisen die worden gesteld. De waterzuivering ligt als een postzegel in bebouwd gebied. Op het dak is een recreatiepark, op 50 meter afstand staan flatgebouwen. “Er zijn geen trillingen voelbaar, er hangt geen stank en er is geen storend geluid voor de mensen in de buurt”, vertelt Kevenaar. “Die eisen hebben we met destijds innovatieve technologie weten te bereiken. Wie door het park loopt, merkt er helemaal niets van dat onder zijn voeten een installatie draait met een vermogen van 1,5 mW.” Ook zijn er altijd twee mensen aanwezig, zodat er altijd iemand is om in te grijpen bij incidenten. Efficiënt grondgebruik, innovatieve technologie en vanwege de compactheid van de zuivering een zeer snelle doorlooptijd (afhankelijk van weersomstandigheden 12 tot 14 uur). Geen wonder dat er veel (buitenlandse) belangstelling is voor Dokhaven. “Er is geen zuivering in Nederland zo snel als de onze”, zegt Kevenaar trots. Per uur verwerkt Dokhaven 5.000 à 6.000 m3 afvalwater. De installatie is gebouwd op 20.000 m3/uur; hetgeen overeenkomt met 4x DWA-afvoer. “De topscore staat op 435.000 m3/uur, maar we sturen er wel op dat het niet meer is dan 20.000 m3/uur”, vertelt Kevenaar.

Nabezinktank in rwzi Dokhaven.

Corona opsporen

Dagelijks test Hollandse Delta het afvalwater in Dokhaven op sporen van corona (het RNA). Via de ontlasting van mensen die corona hebben, komen die sporen in de RWZI terecht. “Als wij een piek zien in aangetroffen RNA, dan zien we dat anderhalve week later terug in de testen die het RIVM laat doen”, zegt Stehouwer. Overigens is deze informatie van het waterschap uiteraard niet terug te leiden tot individuele huishoudens. Miranda de Graaf, assistent professor Virusscience van het Erasmus MC, is een van de betrokken wetenschappers. “We kijken wat we in het rioolwater zien en hoe zich dat verhoudt tot wat we bovengronds zien, bij de huisartsen en ziekenhuizen”, zegt zij op Rijnmond.nl. “Het Rijk wil dat wij dagelijks bemonsteren op corona. Overigens bij alle 318 zuiveringen in Nederland. Het ministerie draagt de kosten. Maar dit toont wel aan dat de maatschappelijke meerwaarde van rioolwaterzuiveringen toeneemt”, aldus Stehouwer.

Ontkoppelen

Dat sturen vertaalt zich onder meer naar de gesprekken met de gemeente om rioolstelsels te ontkoppelen. “Deze discussie speelt landelijk en zeker ook bij ons. Alleen is het bij Dokhaven wat lastig, omdat hij midden in de stad ligt. Er is niet zo veel ruimte om te ontkoppelen. Je kunt geen wadi’s aanleggen of dubbele rioolpijpen, bijvoorbeeld. Maar we bespreken met de gemeente welke alternatieven er zijn, want elke kuub die van boven komt, kost energie”, meldt Stehouwer.