the xiamen projects

the xiamen projects 1 2 3 4 5 6 7 8 9 en alle brieven uit xiamen Bart Drost 1

‘Smile, Batta, smile!’

2

Bart Drost

the xiamen projects 1 2 3 4 5 6 7 8 9 en alle brieven uit xiamen 3

© 2020, the xiamen projects & alle brieven uit Xiamen Bart Drost www.bartdrost.nl 4

index

about the xiamen projects

07

1 – pictures hang on walls

08

2 – let’s have a seat and talk about it

14

3 – about Chinese art education

18

4 – about love

24

5 – grooms for one day

30

6 – home is where the art is

34

7 – going home

38

8 – MAAS at CEAC

44

9 – mind your step

48

the xiamen projects at MAAS

50

thanks!

55

Drie Brieven uit Xiamen – 2011

57

Weer Drie Brieven uit Xiamen – 2012

79

5

6

about the xiamen projects This book contents projects I realized during my stay at Xiamen, China , in the springtime of 2011 and 2012.

The projects ‘Pictures hang on walls’ and ‘Let’s have a seat and talk about it’ were shown in the group exhibition ‘Brothers and Us’ at the ShangShang International Contemporary Art Centre in Xiamen, th th 2011 May 14 - May 22 .

The projects ‘Reflections Part I - About Chinese Art Education’ and ‘Reflections Part II - About Love’ were shown in the exhibition department of CasualLocations in Xiamen, th 2011 May 16 – May 22th.

The project ‘Grooms for one day´ I made together with Zhixing Jia and the help of Zhifei Yang, both colleague artists in 2011.

The project ‘Home is where the art is…the beauty of everyday life’ was shown in the Lazy Sunday Afternoon Exhibition at Appartment 203D, Zhenzhuwan Gardens, Xiamen, th 2011 May 22 .

The project ‘Going home’ I realized in 2012 at the Tang Kah Kee Museum of Modern Art, th th 2012 May 23 – May 30 .

‘MAAS at CEAC’ is shown at the Chinese European Art Centre in th th 2012 May 5 – May 30 .

The video ´mind your step´ is made in May 2012 at the CEAC.

Bart Drost, Nijmegen, 2016 7

8

1 – pictures hang on walls As in 2011 the Xiamen Tan Kah Kee College invited me to be a guest teacher at the Art Department, they asked me also to do an exhibition of my artwork. Mostly artists see such as a possibility to create new works in a kind of artist in residence situation: making new things, experimenting with new forms, getting inspired by the new invironment. But in my opinion it would make more sense to show artwork that I had made in my homeland, in my own studio in Nijmegen, The Netherlands. Isn’t it true that Chinese art students are curious to see ‘western art’? That they want to know how artistst in ‘the western world’ live and survive?

For the installation “Pictures hang on walls” I enlarged a vague black and white photograph that I took in his studio. At that time – November 2010, it was the day of the open studio, so anybody could come in and take a look – more than fifty drawings and paintings were hanged on a wall.

But being in China I couldn’t refuse the new possibilities of copying one will find nowadays in nearly every street corner, so I gave a new form at the images. Some of them I ‘seperated from the wall’ and re-created them into flat two-dimensional objects, which I enriched with gold and a little red. The new works became a sort of religious items, very easily to carry with you in a procession. Sacrefying the arts, so to say!

One enlarged black and white photo. Details painted in gold.

295 x 400 cm. 31 Figures cut golden hardplastic, red painted 30 bamboo sticks, plastic tube, red tassels. 220x220x220 cm.

9

10

11

12

13

2 – let’s have a seat and talk about it

People often ask the artist ‘What kind of work do you make?’

But asking the question is often more easy than giving the answer. How to describe an image in simple words? Nowadays artists answer with a simple ‘Take a look on my website’.

In the installation “Let’s have a seat and talk about it” I made a new way to give the visitor an idea of my art work and my artistic life. Not by referring to my website, not by showing just one painting, one drawing or one sculpture but by showing almost hundred photo’s of my private home and studio in Nijmegen, The Netherlands. In my opinion daily life and making art are not two seperate worlds, they are woven together and form as such the complete life of the artist. The photo’s are printed on format 30x50cm and form each the surface of hundred little notebook tables such as students in Xiamen usual use when they are laying in their beds.

In this installation I invite the visitor to take a little chair and spend some ime together with mer to have a chat about the images the tables are showing. Chatting on your notebook all alone in your bedroom is okay and of course very convenient, but never forget the importance of communication face to face.

Take time, no need to hurry.

96 Notebook tables, wood, iron, plastic; 100 prints on adhesive plastic; 8 stools. 1000 x 600 x 30 cm.

14

15

16

17

18

3 – reflections part I: about Chinese art education As a visual artist from Europe of course I have a certain kind of western art-language: art for me is to express my inner life, whatever there is going on. With my art I trie to give images to my feelings and visions about what’s happening in and around myself, about the world and me. By showing these images at the public I try to communicate on a level where words fail.

Being these weeks in Xiamen as a guest teacher at the Art Department of the TTK-university I realized that making oneselfs personal life common is all but usual. They are different – the Chinese and the Dutch artists – in expressing their feelings.

That’s not only in art, but also in the behaviour in everyday life.

It is amazing how extremely good some Chinese students can copy the works of old Dutch masters, how they work virtuous with brush, paint and pencil. But however, it hurts to see how difficult it is for them to make a ‘new work’ out of their own, without an example they could copy. Most of the time it is their art-education that seems to be the reason of being unsure about their own possibilities: as if they not to have learned to speak and to develop an visual language of their own.

Seven plaster heads as been used –and still are being used- as model in the Art Schools, the weare red skarfs; seven fotoprints on plastic (160x42cm).

19

20

21

22

small writing for Bart Drost

By Qin Jian, Director of Art and Design Department, Xiamen University Tan Kah Kee College

“In the installation Reflections Part I ‘About Chinese Art Education’ from Bart Drost I saw the plaster head of Liu Wenxue.

At that moment it moved me deeply and it brought the following memory to me: In 1975 I (at the age of only 15 years) started to learn painting and we used to use the plaster head as a model to practice our skills. I was in this small room, trying so hard to learn the western classical sketch techniques and practiced through shaping the space and the light to depicting the portraits stereo.

The story of Liu Wenxue impressed me very much.

Liu Wenxue was known as a young hero at the sixties and seventies of last century in China. Liu was born in a poor peasant family ,but after the liberation, the family started to live a good life. At the fall of 1957, Liu joined Chinese Young Pioneers at junior school. At the evening of 18 November 1959, Liu Wenxue was on his way back by helping the team to finish some work.

While he found Wang Rongxue who was the landlord of the village was steeling the hot pepper which belongs to the public property. So he was determined to stop Wang and protect the public property no matter Wang was trying to buy or threat him.

This got them into a fight, but Liu was not strong enough that he was strangled to death by Wang.

Shortly after the incident, Wang was arrested and was sentenced to death by People's Court”.

23

4 – reflectons part II: about love The leading sense in China seems to be ‘Everything is possible’.

It is amazing to see what is going on in this society. A great feeling of optimism and a never ending range of possibilities to growth. But in a way it is again a matter of copying that’s going on. My contribution to the development of contemporary China is it to copy one of the best hidden secrets of The Netherlands: the birthday-calendar. The images on the calendar are a tribute to Holland’s most famous and most courageous export product: in 2001 itHolland was the first country in the world that aloud gay and lesbian couples to get married. For the China market I changed the Dutch couple of kissing farmers into couples of kissing Chinese brooms. Therefor I gathered traditional (ceramic as well as plastic) wedding couples, separated bride and broom and combined again two brooms together.

One of the big issues in contemporary Chinese society is the wedding book. Young couples - even couples that are married for years – let make wedding photo’s and show themselves from their best sides to celebrate their marriage. In Xiamen you find lots of shops that make ‘weddingbooks’. Well, I did the same, but instead of a groom and a bride he made wedding photo’s from myself and a male colleague artist: two grooms for one day.

7 Couples of grooms, traditional and contemporary, gathered from all over China; 7 large prints on plastic (125 x 65 cm); 1 Chinese birthday calendar, impression 80; 1 weddingbook.

24

25

26

27

28

small writing for Bart Drost

By Ineke Gudmundsson Senior director CEAC Chinese European Art Centre

“Two times in just one week I was made happy by viewing the new work of Bart Drost who has been working here in Xiamen in the past two months and made two exhibitions of his work. The work of Bart is very personal and at the same time it concerns all of us. By creating a work of art the artist needs to dive deep into himself, even so deep that he goes through himself into the big world that belongs to all of us.

In Bart's installation ‘Reflections Part I: About Love’ there is a book placed on a pedestal that has the title “Grooms for one day”. It is a wedding book like many people make in order to memorize their wedding.

Bart contacted a Chinese wedding photo company and asked them to make different photo series of the grooms. Bart himself is a gay man and he asked a college artist to play the role of the other groom just for a day. The result is lovely and tells a non verbal story that concerns much wider social phenomena than two grooms getting married. It is a lovely work of art that tells us a lot of things about life.”

29

5 – grooms for one day

30

31

32

33

6 – home is where the art is… the beauty of everyday life During my stay in Xiamen I always carried my photo camera with hme To be honest: I forgot my own camera when I left Nijmegen, so I had to buy a new one at Schiphol Airport. That turned out to be the start of a new project.

Because this new camera has a splendid video possibility. The result is an amount of more than fifty little movies, from 30 seconds until 11 minutes, but most of them around 5 minutes.

Little movies about the beauty of everyday life.

All videos were shown at the Lazy Sunday Afternoon Exhibition, nd May 22 2011 in the appartment that was my home in Xiamen.

For three hours visitors were invited to come to my house. Six digital screens played all the movies at the same time.

6 Video screens, 1 DVD ‘…home is where the art is…’; 1 text poster; 9 plastic chairs.

34

…home is where the art is… the beauty of everyday life - university party 0.27 – evening twilight 5.14 – nothing really happens 5.38 - zap on a typical night 10.25 – cycling home from the store (zhang zhou) 7.39 – waiting for the staff bus to come 5.20 – playtime 3.59 – a night at the opera 5.17 – campus around 18.15 hours 8.12 – a break in the university park 5.13 – cycling home from bus station to home (Xiamen) 13.17 – shopping at night 2.00 – teambuilding 5.28 - mary go round 5.31 – bumper cars 3.53 – the police take a black merchant deal 4.47 – the running bronzes 4.31 – fishers poem 2.09 – by bus from the port to the university 11.21 – from one class to another 5.12 – kids fun 3.29 – ‘You like this?’ 1.42 – a festive opening 5.33 – clapping staff 0.06 – the love bunny 5.13 – Queen on a sad afternoon 2.22 – selecting wedding photo’s 5.23 – to clear a cabinet 1.49 – to slaughter a fish 5.30 – on the fresh market 8.02 – going for dinner 5.50 – tik tik tok 4.21 - welding at night 5.17 – feeling safe 3.25 – time for a lunch 3.00 – little by little 7.06 – I will fix it in a few minutes 5.29 – looking for two laths 5.23 – roof garden, gently moved by the 35 wind 5.00 – Xiamen university campus, 13 hours, 34 degrees 5.19 – talking about education 3.26 – forward with the goat 5.27 – taxi 7.55 – the singer and her

36

皇后的悲伤午后 Queen on a sad afternoon 02.22

我几分钟后去修理它

I will fix it in a few minutes 05.29

点点的 little by little 7.06

37

7 – going home In april 2012 togheter with my Chinese friend Xiaoming Xia I made a short trip to the homeland of Xia. We travelled by train, bus and car and visited on our way Xia’s family.

In the exhibition 'going home' - specially created for students of the Art & Design Department of the XiamenTan Kah Kee College - I report of this trip and peppered it with stories from the childhood of both myself and of Xiaoming Xia. A 'going home' in two aspects: the Chinese friend is looking for his home place and I go back again to the kind of painting with which my career had started.

Xiaoming Xia designed a beautiful small or the exhibition . There you can find all the paintings and the stories they belong to, in English ánd in Chinese!

18 black/white paintings (220x85cm), 23 color paintings (110x85cm), 23 pen drawings (15x10cm) and 1 shortmovie.

38

39

40

41

42

43

8 – MAAS at CEAC After my first stay in Xiamen in 2011 I organized a kind of artist residence at my own studio in Nijmegen. I called it MAAS artist residence and I invited just graduated arts students to come and work for three months in my house/studio in The Netherlands.

During their stay they again invited guests to participate.

A year later at the Chinese European Art Centre I curated an exhibition to show the Chinese people ‘back home’ what kind of art the residence artists had made in Europe.

With works of: Zhixing Jia, Wei Na, Rui Tian, Sayake Abe and Bart Drost.

44

45

46

47

9 – mind your step The stay in Xiamen in 2012, had a difficult start. The Chinese European Art Centre told clearly not to be ported from the project proposal submitted I on my residence period there. The content was in their opinion too explicit with (gay) sexually intention and the organization did not want to run the risk of ending up in one way or another in the bad books. So I was then expressed that the submitted proposal was not accepted.

This was the reason for me to not make the usual final solo presentation of my work period in the gallery of the CEAC. Instead, I curated the group exhibition 'MAAS at CEAC’.

After my residence, say, a day before the flight back to the Netherlands I made in the gallery of the CEAC the video film "Mind your step." In the middle of the empty space is on a high pedestal a megaphone. It repeats loudly the message "Mind your step."

Megaphone, voice, pedestal, one empty gallery.

48

49

the xiamen projects at MAAS Back home in Nijmegen, during one weekend In August 2011 I showed an overview of my projects in Xiamen at MAAS ruimte voor kunst in Nijmegen.

During my stay in Xiamen – in 2011 and in 2012 – each year I wrote three letters to my friends back home. They are published in two small books, illustrated with black and white drawings.

50

51

52

53

54

thanks!

All my thanks and love are going to my dear colleague artists Zhifei Yang and Zhixing Jia who helped me so much and advised me where to go, what to eat and who where so generous helping me realizing the groom book.

Thanks to Professor Jian Qin who invited me to be a guest teacher at the Art & Design Department of Xiamen University Tan Kah Kee College.

Thanks to Ineke Gudmunsson, senior director of the Chinese European Art Centre for her support.

Special thanks to Xiaming Xia who introduced me to his family and travelled along with me to his hometown.

Bart Drost

55

56

Drie Brieven uit Xiamen In de maanden april en mei 2011 werkt Bart Drost als gastdocent aan het Art and Design Department van het Xiamen University Tan Kah Kee College in Xiamen, China.

Hij heeft zijn leptop bij zich, want ‘je weet maar nooit’ en het onvermijdelijke tekenblokje. Drie berichten stuurt hij in deze periode per email naar het thuisfront.

Hieronder opgenomen de drie berwerkte brieven en een zevental tekeningen.

57

58

Brief 1, vrijdag 22 april 2011.

Ruim 2 weken ben ik nu in Xiamen, de tijd vliegt en Nederland is ver weg. Letterlijk en figuurlijk.

Op 5 april kwam ik in de ochtend aan op het vliegveld van Xiamen. Na een wel erg korte nacht, want de vliegreis had 6 uur van de tijd ingehaald. Garantie voor een kleine jetlag. Niet dat ik daar iets van wilde weten, want ik draaf gewoon door.

Zhifei haalde mij af/op en zag er beeldschoon uit. Zo had ik me haar niet in herinnering uit de periode in het Europees Keramisch Werk Centrum in Den Bosch waar ik haar in 2007 heb leren kennen. Een dame, strak in ’t pak en golven in het haar.

Elkaar in de armen gevlogen, wat absoluut niet chinees is: daar spreken enkel de ogen blijdschap uit en gaat men zich niet te buiten aan heftige lichaamstaal. Huppa in de taxi naar haar woning, waar ook haar vriend Wei was. Ja, en dan begint het spektakel: alles onbekend, ander licht, druk verkeer, reuze flatgebouwen, scheurende taxi , enkel Chinese karakters en inderdaad - overal chinezen. Afijn: theedrinken bij Zhifei en Wei, dan met de taxi naar The Professor van de universiteit.

Daar babbeldebabbel en huppa met de taxi naar de boot. De boot? Blijkt Xiamen een eiland en in het trotse bezit te zijn van twee universiteiten (aan de derde wordt nu gebouwd) waarvan éen op het eiland en éen op het vasteland. En ik word te werk gesteld in die laatste. Dus de boot op, en dan de bus weer in. Op universiteit 2 aangekomen ontvang ik de sleutel van mijn tijdelijk onderkomen en word dan weer door vijf personen met de auto naar een nieuwbouwflat gebracht. Dat zal mijn residentie zijn voor de komende zeven weken: op vijf hoog, kamer met tweepersoonsbed en tv en bureautje, klein

59

keukentje, douche en hurk-wc en balkon met uitzicht op ‘mijn’ universiteit, pakweg 20 minuten lopen verwijderd. Wanneer dan mijn begeleiders weg zijn zakt mij de moed in de schoenen.

60

Waar ben ik in hemelsnaam terechtgekomen? In The Middle of Nowhere. Geen winkel te bekennen, de halve flat staat leeg. Op mijn etage ontdek ik dat de helft van de woningen enkel casco zijn, ruw beton, veelal zonder gangdeuren. Uitzicht rondom laat een gigantisch bouwterrein zien waar dag en vaak ook ‘s nachts hard wordt gewerkt…

Maar alles went. Ik heb de volgende dag een fiets gekocht (13 euro) en ben naar de kapper geweest. Eten, ook dat nog! Maar wat? En vooral hoe? Die rotstokjes, ik krijg er niets mee mijn mond binnen. Wat te bestellen? Ik kan die karakters niet lezen. En nergens staat iets in het Engels. Wijzen op andermans bord, dat werkt. En als ze me zien stuntelen met mijn stokjes krijg ik een lepel. Fijn, maar ook om me ietwat te schamen. Waarom eigenlijk? Ik neig ernaar de stokjes te weigeren. Nu - twee weken later - jongleer ik erop los en kan zelfs een pinda niet aan de stokjes ontkomen! Maar zodra ik in gezelschap eet dan verkrampen de vingers en ben ik weer een plompe Hollander. Komt goed. En dan: een versgemaakte, smakelijke en buikvullende maaltijd in een eenvoudig restaurantje (waar er honderden van zijn) kost pakweg 70 of 80 cent. 1,50 euro is aan de hoge kant maar dan heb je ook wel wat. Ga je daarna bij de enige Starbucks die Xiamen rijk is een kopje koffie plus chocoladekersenmuffin dan kost dat 4,30 euro.

De eerste maandag dat ik hier ben - tussenliggende dagen lief opgevangen door Zhifei en Wei - beginnen mijn lessen. Negentien studenten van het eerste jaar. Ik heb zo mijn plannen: ‘geef beelden aan je persoonlijk leven’. Ik vraag de studenten ter gelegenheid van de eerste keer mij eens te laten zien wat ze ‘het beste kunnen’ wat betreft tekenen, schilderen, beeldend vormgeven. En hoe vraag ik dat? Via Tin, mijn tolk.

Kunstenares, 30 jaar en een beetje dol. Zij vindt dat kunstenaars een beetje gek moeten doen en zeker niet normaal, want dan ben je geen kunstenaar. We vormen een goed team.

61

Al betwijfel ik soms of ze echt vertaalt wat ik vertel en of ze mij vertelt wat de studenten zeggen. Want soms wordt de vertaling van éen woord van mij een ellenlange zin en wordt een lang verhaal van de student teruggebracht tot éen enkel Engels woord. Wat een shock, wanneer blijkt dat de studenten werkelijk niets laten zien; ja, een sullig poppetje, of een knullig portretje, een half-af elfje of een manga-figuurtje. Ik weet niet wat te zeggen. En dan te bedenken dat deze studenten een gedegen vooropleiding hebben gehad en hun hand niet omdraaien voor een kersverse versie van het Melkmeisje van Vermeer in olieverf. Maar mij laten ze dat niet zien. Om kort te gaan: de eerste lesdagen daarna (ik werk maandag, woensdag en vrijdag van 14.30-18.00u.) heb ik gewerkt zoals ik doe bij de patiënten in Venray en heb ik de observatieopdrachten uitgevoerd die ik ook daar gebruik. Van alles wat, langzaam aan elkaar wennen, beetje veilig maken. En zie: langzaam maar zeker breekt het ijs. En zoals overal in elke klas zit er gemotiveerd talent en zijn er zijige dutsen. Deze week rond ik de oriëntatiefase af en ga ik bekijken of we niet toch naar dat persoonlijke verhaal van ieder kunnen komen. Hoe dan ook, ook nu weer ga ik van de mensen houden.

De eerste vrijdag ben ik met Zhifei en Wei naar een opening geweest in het Chinese European Art Centre in Xiamen.

Een Artist in Residence plek die sedert achttien jaar wordt gerund door Ineke Gudmunsson en dat een belangrijke voortrekkersrol heeft vervuld en nog steeds vervult in het kader van de uitwisseling op beeldende kunst gebied tussen China en het westen. Enkele jaren geleden had ik me al eens aangemeld voor een werkperiode, maar toen ‘zat het vol’. Nu echter bleek, dat er appartementen van het CEAC niet bezet waren, vanwege de naderende zomer. Dus heb ik met de voortvarendheid van wijlen mijn moeder de zaak aangepakt met als resultaat dat ik sinds afgelopen zondag mijn tweede appartement heb: woonkamer, twee slaapkamers, ruim geoutilleerde keuken, badkamer met zit-wc en een balkon met uitzicht op zee. Op

62

Xiamen, het eiland, daar waar het leeft en bruist. Dit appartement moet ik uiteraard wel betalen, maar de universiteit draagt haar steentje bij. Heerlijk is het hier. Het voelt als luxe.

Jammer dat het zeezicht dikwijls in nevelen is gehuld: vochtig is het. Aangenaam weer, dat wel, pakweg 20 tot 25 graden. Maar de wind doet het frisser aanvoelen en de mist tempert de warmte in de ochtend. ‘s Avonds is het al om 19.00u donker, dus ook dan warmte weg.

Ook hier op het eiland heb ik een fiets gekocht (10 euro, een verroeste herenfiets die het uitstekend doet. Te veel voor betaald, vindt Zhifei). En nu rijd ik dapper door het verkeer zoals het hoort: tegen de stroom in, op de stoep, rakelings link of rechtsaf, lekker in het donker zonder licht, je noemt het maar. Ik vind het heerlijk, te meer daar ik afgelopen week m'n voet heb verstuikt. De voet doet behoorlijk zeer en echt ophouden wil de pijn ook niet. Wordt wel minde, gelukkig, en de voet is al een stuk minder opgezwollen. Verkeersregels zijn er vast en zeker, wellicht kent iedereen ze ook, maar daarnaast heeft ieder zijn eigen regels.

Afgelopen vrijdag heb ik me voor het eerst oprecht ongelukkig gevoeld: ik was door de Ineke van het CEAC uitgenodigd aan te zitten bij een diner dat door een of andere rijke Amerikaan die hier al tig jaar woont, gegeven werd. 'Met allemaal interessante Zweedse, Engelse en andere kunstenaars'. Ik voelde me als een vis op het droge en als terechtgekomen in het verkeerde toneelstuk. Het was een erg hoog kijk-mij-eens-gehalte daar aan tafel. Gelukkig was er Tim, een vriendelijke Chinese tolkjongen die graag weer op tijd met de boot terug naar het vasteland wilde, waar mijn Bijlmerflat is, en kon ik mooi mee met hem. Ik verontschuldigde me nog bij Ineke met de woorden dat dit soort bijeenkomsten niet zo mijn ding was, hetgeen zij wat haarzelf betreft beaamde. Maar ja, zij moest aanzitten vanwege haar werk en ik ben tenslotte vrij man! Goddank.

63

64

Desalniettemin ben ik bij een aantal Chinese collegakunstenaars op bezoek geweest en dat was zeer de moeite waard. De chinezen maken overigens galeries alsof het niks is: was een ruimte eerst nog koffiecafé, drie dagen later is alles eruit gehaald en wordt er galerie gespeeld. Dan blijkt de eigenaresse er geen brood in te zien - en terecht, want verdienen doe je met de kunst hier niks en rijk worden is het motto - en wordt de tentoonstelling na twee dagen afgebroken en is het lokaal weer een koffiecafé. Maar er is tenminste éen tentoonstelling gepland, opening 14 mei, in de atelier/expositieruimte van de Chinese kunstenaar Yiyao Min. Zhifei en ik doen ook mee. Plannen te over, merk ik dan. Toen ik vanuit Nijmegen vertrok nam ik me voor hier in Xiamen niets te gaan kunsten. Immers mijn atelier staat vol met prachtwerken en daar moeten er niet nog meer bijkomen. Het enige wat ik aan idee meenam vanuit Nederland was een opmerking van mijn baas in Venray: “Misschien breng je wel een leuke Chinese vriend mee”, het namaak Delfsblauwe beeldje van twee zoenende boertjes dat bij mij in de keuken staat (nu dus: stond) en een op Schiphol op de valreep gekochte HP/De Tijd met als special het 10-jarig bestaan van het homohuwelijk - ‘s lands meest befaamde exportproduct. En mijn laptop en alle beeldgegevens op een massa-opslaggeheugen. Afijn, nergens op vooruitlopen, want de ideeën rijpen nog, maar er wordt dus gewerkt! Mijn appartement is nu dan ook meer mijn atelier dan mijn woonruimte. Ik kan wel alvast verklappen dat ik een foto heb laten uitvergroten tot formaat 600x450 cm, op zo’n mooi plastic reclamezeil. 35 euro kostte dat en dit is gelijkertijd het bizarre hier: alles is zo spotgoedkoop dat je geneigd bent van alles maar te laten doen. Bijvoorbeeld een tekening (45x35cm) even laten uitsnijden in perspex, 4.80euro. Ik heb ook gelijk maar een mooie gipsen kop uit de tekenspullenwinkel gekocht.

Ze zijn er allemaal: David, Ceasar, Mao, de rode soldaat, enzovoorts. Allemaal ten behoeve van het tekenonderwijs, zodat de studenten prachtig naar de natuur leren tekenen en kopiëren. Zo’n buste kost pakweg 6,50 euro. Ik heb de mijne

65

zojuist een rood communisten welpensjaaltje omgedaan en ’t staat ‘m geweldig.

En dan De Chinezen zelf: wat ik tot nu toe ervaren heb is dat zij uitermate vriendelijk tegen mij zijn, hun Engels allerbelabberdst is en dat zij leven bij de dag. Terugkijken, daar doen ze niet aan. Alles is mogelijk en ze staan nergens van te kijken. Zo op het eerste gezicht hebben ze een verdomd open houding. Grote kinderen, daar doen ze mij aan denken. Met een allesoverheersende gedachte: “alles is mogelijk”.

66

67

Brief 2, vrijdag 6 mei 2011.

Als mei in Xiamen 16 regendagen telt - zoals de weerkaarten doen geloven - dan hebben we er alweer 6 opzitten nu. Sinds 29 april is het elke dag nattigheid. Niet koud, maar eerder zwoel en vooral vochtig. Als rechtgeaarde Hollander doe ik nog steeds alles per fiets (er gaan talloos vele bussen, maar zoek maar eens uit welke waarheen gaat) en ik heb geen ouderwetse poncho die hier nog volop in gebruik is.

Zo nu en dan tot op m’n onderboek nat, want het oude leren zadel zuigt water dat het niet normaal is.

Wanneer je ‘Last Christmas’ van Wham op de internationale dag van de arbeid hoort schallen in overvolle winkelstraten, als je YMCA van de Village People gezongen hoort door een opgewonden meidengroepje, als je DoReMi van de Sound of Music op de televisie uitgevoerd ziet door een verwend huppelkutje, als op de melodie van Alle Menschen Werden Brüder uitbundig gewalst wordt en als daarna dan ook nog een Figalo Figalofigalofiiiiigalo losbarst, dan ben je in China.

En als luid smakken in China betekent dat het eten lekker smaakt, dan is de kwaliteit van het eten voor de Chinees op zijn zachtst gezegd voortreffelijk.

Iets over Tin, mijn tolk tijdens de lessen. Zij is van oorsprong journaliste en doet nu de masters in art, is pakweg 30 en danig zoekende. Ze is christen, zoekt een man. Maar ze valt ook op vrouwen maar daar doet ze niks mee want ze is christen.

Ze zoekt een man via internet. Daarnaast overweegt ze om een tijd lang naar het buitenland te gaan. Dat zou die man dan kunnen betalen, bijvoorbeeld. Ze heeft een vriend van in de zestig. Ze heeft geen rode cent. Nu heeft ze ineens een ruimte gehuurd waar ze een ijssalon gaat beginnen. En ook bier verkopen. En de helft van de ruimte wordt dan haar atelier. Dus is ze nu allerlei spullen aan het aanschaffen om de zaak te openen. Ze doet dat met een vriendin van haar die haar moeder 68

noemt. Ze vindt iets geweldig of ze haat iets. Er tussenin lijkt niet te bestaan. Het plan ontstond twee weken geleden.

Volgende week gaat de zaak open. Vergunningen komen vanzelf wel. Eerst maar eens beginnen. Over vier weken moet ze haar afstuderen rond hebben, waaraan ze nog heel wat zegt te moeten doen. Ook wat betreft theorie. Want leg als Chinese kunststudent maar eens uit wat Joseph Beuys precies bedoelde bedoelde toen hij verkondigde dat iedereen een kunstenaar is.

Tin vindt dat kunstenaars een beetje gek moeten doen, in ieder geval niet als gewone mensen.

Je maakt wat mee. Mijn verjaardag, bijvoorbeeld. Des avonds heerlijk wezen uit eten met Zhifei, Tin, Jia, De Professor (die mij tenslotte heeft uitgenodigd om gastlessen te geven) , Ineke van het Ceac en haar echtgenoot Sigidur. 11 Schotels, besteld door Jia, want al sla je me dood, wat moet je bestellen wanneer je wordt omringd door bakken met levende vissen, onbekende schelpdieren en ander vreemd voedsel? Want alles is voedsel, begrijp me goed: gemarineerde kwal of vissenhuid, botermals varkensvel, ingelegde zandwormen, noem maar op.

En dan zijn er natuurlijk ook nog andere gasten die dringend moeten bestellen en dus is het een wie het hardst gilt komt eerst aan de beurt. Het werd een geweldig diner en ik voelde me zeer op m’n gemak. Zelfs de stokjes deden hun plicht. Soms formuleer ik in mezelf de opdracht ‘pakken die dingen’, een bezwering die helpt. Met taart toe, die Ineke had meegebracht.

Voorafgaand aan het diner heb ik de hele dag het cadeau uitgepakt dat ik mezelf had gegeven: toen Zhifei in haar Nederlandse periode na even terug naar China geweest te zijn mij vertelde dat ze daar inmiddels getrouwd was, liet ze mij enkele bruidsfoto’s zien. Het echtpaar in diverse stemmige kleding. Dat blijkt gewoonte: een bruidsreportage met alles d’r op en d’r an en dat betekent minstens drie locaties bezoeken en minstens drie maal van kostuum/jurk wisselen. En jawel hoor, in Xiamen stikt het van de winkels die complete bruidsreportages verzorgen. Gedachtig het homohuwelijkjubileum leek mijn

69

70

verjaardag de dag bij uitstek om ook eens zo een reportage te laten maken. Jia, een vriendje van Zhifei, antwoordde op mijn vraag of hij een dag mijn trouwgenoot wilde spelen met een “Why not?” en zo togen Zhifei en ik tevoren langs enkele fotowinkels. We vonden er een met een lading verkleedspullen en een mooie make-uptafel en tig man personeel. Zo gezegd zo gedaan. Wij dus op 26 april naar de fotograaf. De avond tevoren met Jia in de winkel kleren uitgekozen, want je moet goed voorbereid zijn. Wie schetst de volgende dag mijn verbazing als na de schminkpartij het onopvallende joch Jia is veranderd in een feminiene schoonheid. Ik ben natuurlijk gebleven die ik ben: een witman van 56. Beetje gênant zo op het eerste gezicht, maar toen de opmaakster me zei dat ik er wel erg handsome uitzag durfde ik het avontuur wel aan. Met twee taxi’s naar het strand: fotograaf mee, hulpje van de fotograaf, de kledingdraagster, Zhifeien natuurlijk Het Paar. Daarna een reportage in de winkelstraat en tenslotte een in de studio. Het was een ‘Batta’ hier en ‘Batta’ daar. De fotograaf: “Batta, look at me, SMILE!” “Batta, follow me, SMILE!” En Batta deed het allemaal braaf. En Jia? Het kostte hem geen enkele moeite zijn rol voortreffelijk te spelen. Om kort te gaan ‘een dag om nooit te vergeten’. Het is een prachtig fotoalbum geworden, de dertig beste foto’s, goud op snee. Alle dertig goed. Een cadeautje dat nog nazindert en ‘weemoed en verlangen’ in mij heeft opgeroepen.

Televisie. Om 7 uur sta ik op, uit gewoonte en uit angst anders de boeken te snel uitgelezen te hebben die ik van Jeanne mee kreeg voor de reis. Dan gaat prompt de tv aan en wordt ik opgevrolijkt door onverstaanbaar Chinese muziek. Oud en jong, in uniform of in petticoat, jongen of meisje, in folkloredracht of op the american way ’t is er allemaal. Met publiek, duizenden.

Zwaaiend met nepfakkels. En vuurwerk in het decor, het mag wat kosten. Tot in de puntjes verzorgd. Verschrikkelijk prachtig

71

72

allemaal. Natuurlijk ook de zangwedstrijden, die meer van de artiesten vergen dan in ons Holle Land: je moet kunnen voordragen, acrobaat zijn, jongleren, zingen, dansen, liefst ook nog iets met hoepels of lapjes doen en je familie moet ook iets kunnen. De panelleden zijn als bij ons: de feeks, de relnicht, de oude jongens krentenbrood figuur, de onbetwist deskundige en het moedertje. De presentator idem dito, al moeten hier ook zij van alle markten thuis zijn. Verfrissend is dat werkelijk alles de revue blijkt kunnen passeren: opera, volksliedjes, popsongs, kinderliedjes, westerse muziek. TV op 1 mei is een verhaal apart. Het regende de gehele dag dat het goot dus bleef ik in huis en deed werkzaamheden voor de tentoonstellingen.

Onderwijl ging de Chinese historie met al zijn kleuren aan mij voorbij: krachtige liederen, massavertoningen op het toneel, alles in het gelid en alles vol geluk. Perfect, ook de glimlachjes op de gezichten. Maar na een lange dag kwam het me werkelijk de strot uit en kon ik er niet meer tegen en kon ik geen rode vlag meer zien. . Wat bezielt dit volk? Strak in het gelid en totaal under control, maar zodra iemand op TV een verdrietig of aangrijpend verhaal vertelt (dat maak ik er nu van natuurlijk, want ik versta geen woord Chinees), zijn de mensen geroerd en stromen de tranen rijkelijk en openlijk, zowel bij de vrouwen als bij de mannen.

Meer te vertellen? Jawel, te veel en te over. Over het feit dat ik toch telkens weer driftig aan de slag blijk te moeten gaan met kunstprojecten. Het houdt me van de straat en het geeft me wat om handen. Maar vooral: het brengt me ook op de meest vreemde werkplaatsjes en bedrijfjes in straatjes en buurten waar ik anders nooit zou komen. Want zoals je en ijssalon op kunt zetten, zo zet je ook zonder veel problemen een kunststofsnijfabriekje op, bijvoorbeeld. Daarover een volgende keer meer. De opening van de twee tentoonstellingen zijn op 14 en 15 mei.

73

74

Brief 3, vrijdag 20 mei 2011.

Dit wordt een van-de-hak-op-de-tak brief en een korte.

Totaal uitgeput zit ik hier. Stralende zon, het wordt een snikhete dag. Dat weer, daar is geen pijl op te trekken: het heeft dagen en dagen geregend (de 16 halen we met gemak), maar als die regen voorbij is dan volgen er een paar knallende zonnedagen.

Die regen van eind april overigens, die was gepland: na een lange droogteperiode was er dringend behoefte aan regenwater en dat kan georganiseerd worden. Van overheidswege.

Uitgeput dus. Vannacht pas tegen vieren gaan slapen en dan is het om zes uur weer licht en ben ik klaar wakker, zoals iedere ochtend. Mijn dag begint vroeg in China. Rond half zeven sta ik op en begin. Ja met wat eigenlijk? Ook hier is geen lijn in te vinden. De weken waarin ik lessen gaf brachten structuur, maar nu deze alweer een week voorbij zijn dreig ik een razende kip zonder kop te worden. Ik moet zo nodig van alles: buiten de twee tentoonstellingen - waarin telkens twee nieuwe projecten - heb ik nu ook nog voor aanstaande zondag een ‘Lazy Sunday Afternoon Exhibition’ bedacht in mijn appartement. Want bij vertrek op Schiphol heb ik een nieuw fototoestel gekocht, waarmee je zoals is gebleken fantastisch kleine videofilmpjes kunt maken. Het zijn er meer dan vijftig geworden, allen rond de vijf minuten. Dagelijkse bezienswaardige gebeurtenissen in Xiamen. Tja en ook deze filmpjes moeten weer een project worden. Zoals zo dikwijls ben ik ook nu weer aan iets begonnen waarvan ik de consequenties allesbehalve overzie. Zo’n filmpje is huppakedee gemaakt met je cameraatje; en dan een plugje in de laptop en spelen maar. Da’s genieten! Maar dan, dan wil je die filmpjes graag op een DVD, mooi voorzien van een titel. En dat dan weer op een aardige manier presenteren, via bijvoorbeeld negen digitale fotolijsten (want je bent hier nu toch eenmaal en die dingen kosten in China natuurlijk een fractie van wat je in Europa zou betalen). Dan blijkt dat het format, de file, hoe mag het heten van mijn fototoestel niet 75

combineert met het bewerkingsprogramma dat Jia heeft. Dus moet alles omgezet worden. Dan blijkt dat dit weer niet combineert met de digitale fotolijsten. En duidelijk is dat je een filmpje van vijf minuten niet huppakedee van een titel voorziet en opnieuw vastlegt, maar dat dit per filmpje wel tachtig minuten duren kan, enz. enz. Vandaar deze nachtbrakerij. Maar goed. ‘Al sal reg komm’. De digitale lijsten zijn gekocht, mijn appartement is zo goed als leeggeruimd, Jia is aan het werk en morgen komt Littleben me helpen met de digitale lijsten.

Littleben: een nieuwe ster aan het firmament. Hij was mijn assistent tijdens het inrichten van een van de tentoonstellingen. Zelden zo een hulpvaardige, vriendelijke en niet onbelangrijk hier - goed Engels sprekende Chinees ontmoet. Om kort te gaan: een driftig ge-sms, ge-e-mail en over en weer getelefoneer was het gevolg. Wat gebeurt er nu weer?

Een vleug (vlaag?) romantiek tussen de regenbuien door? En wat moet je met iemand die als mailadres heeft ‘mylittleben’?

Dan mail je toch al gauw terug ‘yourbigbart’ en voor je het weet verandert het hele toneelstukje. Met zelfs een afspraakje voor samen een dagje uit. Dat was het hele verhaal, om kort te gaan.

We zijn aan de wandel geweest, hebben samen geluncht en dan moest ik ‘s avonds weer aan het werk met Jia: de filmpjes. Wel nog een aardig sms-je van Littleben, dat ik vooral niet moest vergeten vannacht even naar buiten te kijken want de sterren stonden zo mooi. En ook de maan, die hier overigens 'verkeerdom' aan de hemel staat.

De televisie is kapot. Vanaf het moment dat ik er zo lovend over geschreven heb. De inkt was nauwelijks droog of het ding viel gewoon uit. Niks aan te doen. Laptop, ook kapot.

Om de zoveel tijd valt het gehele beeldscherm weg en typ ik in den blinde. De ijsshop van Tin opent 1 juni, ze hebben nogal gedoe onderling vanwege de inrichting ervan en over het feit dat ze toch ieder geheel andere ideeën hebben over ‘de zaak’.

Het muurtje dat ze onlangs hier in de buurt hebben gemetseld

76

en mooi betegeld, is eergisteren ingestort. Zhifei is inmiddels verhuisd. Samen met vriend Wei een mooi appartement gekocht, met behulp van geld van de ouders van Wei. Een eigen huis hebben is streven bij veel jonge mensen. ’t Is mooi geweest. Ik wil graag naar huis. Ik mis mijn moerstaal, dat vooral. Genoeg van het heen en weer geslingerd worden tussen gevoelens van afkeer en vertedering: nu eens zit ik op de fiets en vervloek de Chinees, dan weer tovert hij een glimlach om mijn mond. Ik weet het niet. Kinderlijk, kind gebleven. Is dat een goede kwalificatie voor De Chinees? En hoe zit het met schuld & schaamte, de peilers van ónze samenleving? Die lijken hier beiden volkomen te ontbreken.

Kortom: te veel allemaal. Ik ga onder de douche, probeer ergens iets te eten te vinden (wat een gotspe! Iets te eten te vinden! Om de meter vind je iets te eten. Maar ga maar eens zo’n restaurantje binnen, of koop maar eens iets aan een kraampje. Dat telkens weer moeten kiezen, niets gaat vanzelf, dat vermoeit.) en dan kan de dag beginnen. Beslissen of ik hier een kleine catalogus laat drukken, of de DVD een apart hoesje moet krijgen, want dat kan allemaal zo goedkoop hier…

Over een week ben ik weer thuis. Heerlijk!

77

78

Weer Drie Brieven uit Xiamen In april en mei 2012 werkt Bart Drost als Artist in Residence bij het Chinese European Art Centre (CEAC) in Xiamen, China. Met Benjamin Sea maakt hij in deze periode een reis naar de omgeving van Hubei.

Drie berichten stuurt hij via email naar het thuisfront.

Hieronder opgenomen de drie bewerkte brieven en achttien zwartwit foto’s.

79

Waterflessen op het schoolterrein.

80

Vissers onder de brug aan het strand van Xiamen.

81

Aan het water nabij Ben’s hometown.

82

Kaart spelen op straat in de stad waar tante woont.

83

In dit gebouw bevindt zich het appartement van tante.

84

Brief 1,

vrijdag 25 april 2012, 18.55 uur.

Sedert 12.30 regent het hier vrijwel onafgebroken.

En dan niet zomaar wat druppeltjes, maar er vallen hevige hoosbuien. Ik neem voor het gemak maar aan dat het de hele namiddag heeft geregend, want een groot gedeelte daarvan heb ik op bed liggen soezen. Naast nat is het voornamelijk vochtig, drukkend en zwoel.

Vanochtend ben ik om 6.00 uur plaatselijke tijd met de trein weer aangekomen van een reis van vijf dagen naar Xia Xian, nabij Hubei. Een reis van achttien uur per trein, vervolgens een streekbus en tenslotte het buurtbusje. Almetal ruim twintig uur op sjouw. Samen met Ben, mijn assistent in de kunsten van afgelopen jaar, die mij destijds zonder enig benul het hoofd op hol deed slaan enkel al vanwege het aandoenlijke mailadres ‘mylittleben’ dat hij voor zichzelf in het leven heeft geroepen. We hebben afgelopen jaar regelmatig contact gehouden en in een van zijn mails schreef hij me dat hij gedroomd had dat wij samen naar zijn geboorteplaats waren geweest, dat ik daar dan kunst van/over had gemaakt en dat toen dat dorp wereldberoemd werd…

Toen afgelopen weken in Nederland duidelijk werd dat vrijwel alle plannen die ik voor Xiamen had (les geven op de universiteit, een tentoonstelling in het CEAC, een tentoonstelling in het TKKMoA) langzaam maar zeker een voor een werden afgeschoten en het er naar uit zag dat ik ‘met mijn ziel onder de arm’ in Xiamen rond zou lopen

85

bedacht ik me dat een tocht naar Bennies dorp nu toch zeker wel voor de hand lag.

Zaterdag veertien april landde het vliegtuig rond middernacht op Hongkong Airport. Een reis met overstap deze keer, vanwege de kosten. Ruim tevoren, ergens december 2011 vond ik als goedkoopste vliegretour een Amsterdam - Xiamen met tussenstop Hongkong voor 660 euro. Een koopje, dacht ik, zeker gezien de prijs die ik begin 2011 voor een retour Amsterdam - Xiamen betaalde: 610 euro. Met de stijgende prijzen in mijn achterhoofd en het feit dat alles minder wordt of duurder en niets vanzelf gaat enzovoorts heb ik toen meteen toegehapt. Wie schetst echter mijn verbazing wanneer ik hoor dat vriend Manus enkele maanden later een vliegticket Amsterdam – Xiamen en een ticket Beijing – Amsterdam voor een luttele 560 euro op de kop tikt, nog wel met de moeder onzer vliegmoeders: KLM! Maar zo’n Hongkongse tussenstop werpt prompt zijn/haar vruchten af: in de aankomsthal vind ik ingrediënten voor de nieuwe show die ik ga maken in het TKKMoA, het museum van de universiteit alhier. Ik was afgelopen jaar uitgenodigd er een tentoonstelling te maken, maar op dat moment was het museum under construction. Ook nu had ik grootse plannen (de trouwfoto’s uit het Grooms for One Day boek op billboardformaat en een nieuwe installatie Narcisses Tears) maar die zijn gecensureerd vanwege het gay karakter van de kunst en het feit dat “it will be kind of sensitive among young people. as you know...”. Wat een afknapper.

86

Twee weken eerder torpedeerde I.G. van het CEAC mijn tentoonstellingsplan Just sitting and watching.

Ze achtte deze presentatie niet wenselijk voor haar CEAC omdat ik volgens haar duidelijk en pertinent een gay – expositie wilde maken. Ik had en heb nog steeds geen idee waar ze het over heeft. Het gay aspect wordt volgens haar veroorzaakt door het feit dat ik er vijfentwintig zwart-wit zelfportretfoto’s uit 1980 wil laten zien: mijzelve via de zelfontspanner op de foto gezet in allerlei dramatische poses, ontbloot vanaf de tepellijn. I.G. schrijft hierover: “Zoals je weet is het CEAC een buitenlandse onderneming als er door het Chin. publiek een klacht over het CEAC binnenkomt bij Xiamen stadsbestuur dan kunnen ze ons onmiddellijk verwijderen en kom ik niet meer in China!”

Kijk, en daar zat ik dan in het Holle Land met al mijn hoopgevende en mogelijke gedachten over het grote China. Nu kom ik een heel andere kant tegen en mij daartoe verhouden kost me tot op het huidige moment moeite. Hoe dit te rijmen met het enthousiasme waarmee iedereen afgelopen jaar in de weer is geweest om mijn tentoonstellingen en het Groombook voor elkaar te krijgen? Het is mij een raadsel en ik denk dat in wezen niemand werkelijk begrijpt wat er allemaal aan de hand is.

De een begint wat te kraaien en sleept zo de hele meute met zich mee. Blijkt inderdaad dat I.G. en de professor van de universiteit hebben gekletst over het gelaakte karakter van de zwart-wit foto’s. Daarbij blijkt maar weer eens dat het indienen van proposals tot misverstanden kan leiden.

Ik moet het hebben van de schwung en de energie van het moment en in die vaart kunnen grootse dingen ontstaan.

87

In Hongkong zie ik dus iets wat ik kan gebruiken voor mijn nieuwe show in het TKKMoA. Motto van de presentatie daar wordt ‘Closed Eyes Open’ en het zal een meer educatief karakter hebben en aldus worden ingebed in het universiteitsgebeuren. Ik zie nu dat kunst als autonoom fenomeen absoluut geen bestaansrecht heeft op deze universiteit. Kunst staat altijd ten dienste van vormgeving, architectuur, landschap et cetera. Over deze show in TKKMoA te zijner tijd meer.

Wat betreft de show in het CEAC: daar heb ik tenslotte afgezien van een persoonlijke presentatie. Mijn vertrouwen in I.G. is te gering. Ik heb nu gekozen voor de formule “MAAS at CEAC”, waarbij ik werk laat zien van de kunstenaars die afgelopen periode bij MAAS Artist Residence in Nijmegen betrokken waren. Dus van Jia, Tin, WeiNa en Sayaka. En van mijzelf: ik maakte enkele schilderingen naar aanleiding van de reis dia Jia en ik hebben gemaakt naar de Biënnale van Venetië in 2011.

Maar dat het ook binnen deze veilige constructie lastig werken is merkte ik vanmiddag al! Ik vertelde aan I.G. dat ik eenzelfde entree wilde maken als Tin destijds heeft gedaan in MAAS bij haar ‘enjoy the limits – presentatie’: de zwarte tape als afgrenzing van de ingang. Haar commentaar ‘maar dit is al eens eerder gedaan, dit is niet iets nieuws’ schoot me in het verkeerde keelgat. Het is een spitsroeden lopen.

Vanochtend ben ik om 6.00 uur plaatselijke tijd met de trein weer aangekomen van een reis van vijf dagen naar Xia Xian. Vorige week donderdag ben ik met Bennie vertrokken. Zijn moeder ging plotsklaps ook mee want er was een oom gestorven en die zou ten grave gedragen 88

worden. Kon ik mooi meenemen… De zondag tevoren had ik moeder al ontmoet: ik was uitgenodigd voor het dinner, bij broer en zijn vrouw thuis. Daar kwamen natuurlijk ook even neef en vriendin op bezoek. Zo gaat dat dus: de hele bubs gezellig bij elkaar op bezoek. Het loopt in en uit.

Soms met een knikje, meestens zonder enige blijk van welkom of afscheid. Maar goed, met ’t eten zat ik zondag onder de pannen, gelukkig. Zaterdag ook: toen namen Jia, Zhifei en Wei mij op sleeptouw. En maandag nodigde het CEAC de aanwezige artists uit voor een etentje. In een stromende regen van bus naar restaurant, nat tot in de schoenen en aan de onderbroek. En de hele avond in natte kleren zitten, dat is niet niks. Dat betekent kou vatten! Zozeer zelfs dat ik woensdag dacht ik ga niet met Bennie op reis, ik durf niet. Koorts, vastzittend slijm. Hoe moet dat nou als ik daar in de middle of nowhere astmaaanvallen krijg? En ben ik niet stom geweest om afgelopen jaren het gebruik van de infectieremmer maar achterwege te laten? En stel dat het een longontsteking wordt?

Sterven in China? Mij maakt ’t niks uit, maar voor Eline is dit natuurlijk wel erg vervelend. Enzovoorts. Geen heldere kop meer. Toch gegaan. Donderdagochtend met de taxi naar het treinstation. Het vooruitzicht om achttien uur rechtop te zitten en godweetwaar terecht te komen.

We komen ‘s-ochtends om 9.00 uur eerst bij een echtpaar van pakweg vijfenvijftig jaar. Daar woont een baby in, de dochter van de schoondochter, die dus getrouwd is met de broer van Ben. In huis woont ook de neef van 18, de zoon dus van meneer en mevrouw. We laten daar onze tassen staan en gaan ‘de stad in’. Ben koopt nieuwe medicijnen voor me. Dat wat ik eerder kocht in Xiamen zet geen zoden aan de dijk. Koorts loopt 89

op. Rondlummelen door een nogal morsige stad. Mooi park, dat wel. En dan begint het weer te regenen.

Onderwijl belt Ben een best schoolfriend, een aardige meid van pakweg 25 die niet echt gelukkig is. Nierstenen, ook dat nog. Ze heeft een job waar ze nu al drie maanden werkt en nog geen cent heeft uitbetaald heeft gekregen.

We gaan samen lunchen. Dat blijkt dus in het restaurant van moeder van vriendin, waar we gedrieën boven aan zo’n giga ronde tafel komen te zitten.

Over eten meld ik niet al te veel deze reis: gefrituurde wormen, gemarineerde kippenpoten, gefrituurde bottenknokkels, een vreemd soort schildpad.

‘We eat everything’. I know.

In de loop van de dag gaat het weer regenen, stortregenen. Binnen een mum van tijd sokken drijfnat. En ik word zenuwachtig: volop in de koorts en dan ook nog natte voeten? Nieuwe schoenen kopen! Ik weet niet of Ben snapt wat er aan de hand is, maar hij is een geweldige guardian angel. Kortom schoenen gekocht en in de supermarkt ernaast droge sokken. Dan voel ik me weer in orde. Ik ben toch niet gek!

Spullen weer ophalen en met de bus naar een volgende stad. Daar woont grandma, de moeder van Bens moeder. Daar zullen we overnachten. Ik houd m’n hart al vast. De woning waar we net waren vond ik een gribus.

Oma’s woning ziet er daarentegen tiptop uit. De boel is zojuist helder gewit. Zo lekker met de roller over de muren heen. Dat dan zo hier en daar vette witte vegen op het bruinhoutwerk terecht komen mag de pret niet drukken. En oma heeft een giga-bankstel, en discoverlichting (led!). Fantastisch! Blijkt dat oma en moeder vanavond niet zullen opdagen: ze zijn bij het 90

funeral-spektakel, waar Ben en ik morgenvroeg heen zullen gaan. Dus kookt Ben wat noedels met ei en gaan we op tijd naar bed. Geen idee op wiens kamer ik slaap: er zijn drie slaapkamers en overal ligt beddengoed. Koorts op zijn hoogtepunt, ik ben bang dat het niet goed komt…

De volgende dag om 8.00 uur op weg met een busje naar the funeral. Het spektakel begint om 8.30 uur.

Ik zie nergens een busje en als er een raar karretje op ons af komt wil ik een grapje maken zo van ‘zullen we daar dan maar in gaan zitten?’, blijkt dat we werkelijk daar in gaan zitten.

Het is een snikheet begin van de dag en het zal nog warmer worden. In het dorp van the funeral aangekomen blijkt dat er gestart wordt met een maaltijd met zestien dishes. Een soort van feestzaal (Ben: ‘They call it church but it isn’t.’) staat vol met tafeltjes waaromheen zich tientallen mensen scharen. Zonder blikken of blozen word ik in het gezelschap opgenomen. Geen idee of mijn aanwezigheid op prijs gesteld wordt of helemaal niet telt.

Ik ben er en dat is een feit. Pakjes sigaretten worden uitgedeeld. Buiten speelt een kleurrijk hoempa-bandje treurmuziek. Zo nu en dan klinkt er wat oorverdovend knalvuurwerk. Er lopen mensen in witte gewaden, beter gezegd witte lakens/lappen. Hoe meer wit, hoe dichter je bij de overledene staat. Ook Ben heeft een witte lap over zijn hoofd en doet een klein ritueel. De gangen volgen elkaar in hoog tempo op. We drinken er limonade of cola bij. Ik proef alles. Dan plots staat iedereen op. Het eten is voorbij: de zestien verplichte dishes zijn ter tafel geweest.

De mensen aan mijn tafel – later blijken het tantes van Ben, zussen van zijn moeder, de kinderen dus van 91

grandma – laden alles wat over is in plastic tassen: kunnen we vanavond nog van eten. Dan gaat het spektakel buiten verder. De band speelt weer, volop knallen en dan wordt de doodskist naar buiten gedragen. Een loodzwaar ding.

Overbodig eigenlijk, want het lichaam van oom is al gecremeerd zoals dat nu hoort. (Ben: “We do the things they say us to do but we also do the things as we always did”.) Met grote zware touwen wordt de kist aan lange boomstammen vastgesjord en na wat toespraken en een hysterische jammerpartij zet de stoet zich in beweging.

Voorop zo’n taxikarretje met meters knalvuurwerk. Dan jongens met grote, prachtige zilver- en goudpapieren sierbloemen, twee mannen dragen een lange bamboestok waaraan wat koffers hangen. Lamenterende vrouwen worden ondersteund. De muziek schalt. Zo lopen we geruime tijd over de weg. Het taxikarretje heeft het inmiddels begeven en de knallers worden nu gedragen.

Om de twintig meter ligt weer zo een slinger te roken en te donderen. Na geruime tijd weer een geschreeuw: blijkt dat dit het moment is voor de vrouwen om afscheid te nemen. Ten slotte wordt de kist ergens in de natuur begraven. Geen idee waarom juist op die plek. Dan gaan we weer terug, laat Ben iets van het dorpje zien en worden we door een familielid met een bak van een wagen terug gebracht naar de woning van grandma. Even later loop ik met Ben en een alleraardigst nichtje wat door de stad.

Na het middageten is het tijd voor de bamboepluk! De dames willen mij wel iets van het land laten zien en we gaan met ons allen aan de wandel. We gaan ook op bezoek bij het bedrijf van een van de zussen.

Ze is apetrots. Een soort van kinderboerderijpretpark 92

moet het worden. Niets vermoedend sta ik ineens midden in een legbatterij met honderden witte en bruine kippen. Leve de vrije ademtocht! ‘s-Avonds weer eten en dan tijd voor een spelletje.

De salontafel aan de kant en de tantes beginnen te kaarten. Het is een bijzondere gebeurtenis voor allen: zo vaak zien de zussen en hun moeder elkaar niet. Ik zit er bij als een meubelstuk. Ik stoor niemand en doe niemand een plezier. Behalve Bennie dan.

Grandma is drieëntachtig. Uitgehuwelijkt toen ze veertien was. Ze kan niet lezen en schrijven. Heeft vier dochters en een zoon die met te veel alcohol in zijn lijf verongelukt is. Grandma woont niet alleen: ook haar kleinzoon, zoon van de overleden man woont bij haar. En zijn vriendin nu ook. Oma heeft de flat die ze bewoont gekocht. Van geld dat ze heeft gespaard van hetgeen zij van haar dochters maandelijks ontvangt, en ook iets van de staat. Ze heeft lange tijd voor de kinderen van haar dochters gezorgd. Ook Ben heeft bij haar gewoond.

Ouders voeden niet zelf hun kinderen op: dat doen de grootouders. De ouders werken elders, kilometers ver weg en verdienen geld. Wonderlijk. Misschien ook de reden waarom tradities zo steevast worden doorgegeven aan generaties.

Tot op het eind van de avond is me niet duidelijk wie er allemaal in oma’s appartement overnachten zullen, laat staan waar ik zal moeten slapen. Het maakt me ook niets uit. We zien wel. Koorts is er nog steeds, maar ik voel ’t minderen. Slijm minder taai. Gelukkig. Ben en ik slapen samen in de achterkamer. Tweepersoonsbed met twee 93

dekbedden: hoofdkussen voeteneind, hoofdkussen hoofdeind. Zo gaat dit dus. Ik val als een blok in slaap.

De volgende ochtend zullen we dan eindelijk naar Ben’s hometown gaan. Dit was allemaal nog maar het voorspel. We pakken weer zo’n karretje en terwijl we de bewoonde wereld achter ons laten voel ik me rustiger worden en klaart het gemoed op. Wat een drukte ook.

Ben’s hometown bestaat uit pakweg zestig huizen. Grote huizen, met minstens vier slaapkamers. Overal bedden en beddengoed. Het huis is volledig ingericht maar er woont niemand. Het gros van de huizen in dit dorp staat leeg.

Slechts een keer per jaar zijn de dorpen bevolkt: Springfestival! Dan komen de families bij elkaar, zien grootouders, ouders en kinderen elkaar; wordt er gespeeld, gegeten en bijgekletst. En die lege huizen? Het is de bedoeling dat die weer bewoond gaan worden: als de families weer bij elkaar trekken, er is plek genoeg in zo’n woning. Ben heeft daar erg romantische ideeën over: straks weer wonen op het land, beetje werken via internet. Zelf groente verbouwen, vrouw en kind en ouders en broers en hun familie, allemaal bij elkaar.

Er is geen elektriciteit in huis met als gevolg dat we om 21.00 in bed liggen. Geen straatlantaarns, geen auto’s. Je hoort enkel de kikkers en een late vogel. Het is goddelijk. Na deze rustige nacht wandelen we de volgende ochtend de weg terug naar de stad waar de grootouders en het kleinkind wonen.

Wat nog meer te melden? Zodra het over natuur gaat vallen de woorden weg, merk ik. Fantastisch dat ik met Ben naar zijn hometown ben mogen gaan. China?

94

Geen idee wat voor land dat is. De treinreis voerde langs landwegen, rivieren, door bergen. We doorkruisten gehuchtjes en villages, cities en big cities, weet ik veel.

Kilometers weg die wordt aangelegd, betonnen torenflats verrijzen. Alles zo ‘door elkaar heen’ stenen tijdperk versus high tech; blinkende auto’s versus handkarren. De hilarische uitingen van verbazing van afgelopen reis lijken plaats te maken voor een stille verwondering.

95

Regen in Xiamen.

96

Vanaf het balkon van mijn appartement in Xiamen.

97

Vanaf het balkon, kijkend naar rechts.

98

Restaurantje tegenover Tan Kah Kee college.

99

‘Good food’.

100

Brief 2,

maandag 7 mei 2012, 20.00 uur.

Vandaag is het een goede dag om te drogen. Waar ik ook loop, overal ligt, staat, hangt of wappert iets te drogen. Lakens, dekens, dekbedden, ondergoed en andere kledingstukken, matrassen, knuffels, sportschoenen en op de grond liggen al dan niet op oude stukken plastic zeewier, hele en halve vissen, garnalen, wormen, pitten, vruchten en ik weet niet wat allemaal nog meer te drogen. Hoe de mensen nu weten dat dit zo een uitstekende droogdag staat te worden, ik heb geen idee.

Voor mij oogt de dag net zo ongewis als alle andere. Zij gezegd dat het met het weer afgelopen dagen erg is meegevallen: vrijwel geen regen en een aangename temperatuur. Een dag of vier geleden was het weer eens snikheet en klam vochtig, waarop mijn weersgevoelige laptop prompt weer kuren kreeg en het halve beeldscherm verdween. Is nu dus weer hersteld. Wel ben ik inmiddels mijn Firefox kwijt en dat is lastig.

Vandaag ook ben ik er achter gekomen dat mijn leeszonnebril op sterkte geenszins de sterkte heeft die hij (zij?) hebben moet, al lees ik er een aardig eind mee weg.

Wandelend langs de vissershaven zat een oud vrouwtje op een muurtje. Ze was een vaalzwarte broek aan het verstellen. Een grote lach op haar gezicht toen ze mij zag naderen. De draad was uit het oog van de naald en ze kreeg ‘m d’r maar niet weer in. Blij dat ik eens aangesproken werd voor iets waar ik werkelijk iets mee aan zou kunnen pakte ik mijn bril en dacht dit varkentje wel even te zullen wassen. Maar niets was minder waar.

Wel tien minuten geduldig hermikken totdat de draad 101

tenslotte door het oog gleed. Oma maakte mij inmiddels duidelijk dat zij negentig jaar is en ik vertelde haar ook een en ander over mijn belevenissen hier. Een hartelijk ‘tsètsè’ en een ‘graag gedaan’ tot besluit.

Ik ben vandaag vrijwel de hele dag in het atelier geweest. Voor mijn project ‘going home’ in het TKK Museum of ART ben ik een nieuwe serie schilderingen aan het maken, geïnspireerd door de trip met Ben naar zijn geboortegrond. Dus over die hele toestand waarover ik in de afgelopen brief heb geschreven. Natuurlijk waren er tevoren andere plannen die uitgevoerd moesten worden mooie plannen ook- , maar wederom ondervond ik lichte tegenwerking en toen dacht ik ‘Bekijk het maar, ik ga iets doen waar ik niemand van jullie bij nodig heb: ik ga lekker schilderen in mijn atelier’. Dat gaat fantastisch. Maar natuurlijk weer met een deadline omdat er zo nodig een boekje bij gaat verschijnen dat gedrukt moet worden voordat de tentoonstelling geopend wordt, op woensdag 23 mei. Daarvoor schrijf ik nu ook wat teksten. Ik lig aardig op schema.

Vandaag is het tijd voor gekookte aardappelen, peultjes, worteltjes en een gekookt ei. Gisteren (zondag) lag ik de gehele dag op bed: weer koorts en lamlendig tot op het bot. Zaterdag was de opening van ‘Bart Drost proudly presents MAAS at CEAC’. Een succes, dat mag gezegd. Het is ook werkelijk een mooie presentatie geworden. De werken van Jia, Wei Na, Tin, Sayaka en mij zelve vormden een mooi en licht geheel. Een lust voor het oog en door de Chinese gasten enthousiast ontvangen. Ik was met name blij verrast over het feit dat mijn schilderingen zo in de smaak vallen. De interviewster van 102

de krant werd lichtelijk verlegen toen ze ontdekte dat er een piemeltje op een van mijn schilderingen staat.

Eenzelfde ding op een andere schildering heeft ze wellicht niet als zodanig herkend. Na de opening, die tot zes uur duurde, zijn we als dan gebruikelijk met een grote groep gaan uit eten. Prachtige locatie, ergens op een dakterras, niet ver lopen van het CEAC. Met een grote warme volle maan. Het gezelschap bestond uit I.G. en S.G., M.L. (de eigenlijke directrice), een vriend van de G’s, de schoonmaakster (althans in die hoedanigheid ken ik haar), twee mede recidence artists en nog een Chinese kunststudente. Ik zat gelukkig te wezen tussen Jia en Ben in. Het was wederom een fantastisch diner en een geanimeerd samenzijn. Maar het blijft toch altijd weer opmerkelijk dat ik aan zo’n tafel moeilijk een plaats weet te vinden. Kunstenaar onder de kunstenaars wil me toch nietecht lukken. Na het etentje nog met Ben naar een concert geweest (close harmony van de City Singers!) maar daar na vijftien minuten stil weggegaan en naar mijn appartement. Midden in de nacht is toen dat hele diner weer uit mijn lijf gekomen via de plek waardoorheen het ook naar binnen is gegaan. Kostmisselijk! Darmen binnenste buiten. Met zo’n teiltje naast je kussen. En dan dat vreselijke hersmaken: de inktvis, het varken, de tofu, het zeewier, de kippenkluifjes, de kauwbotjes, de bamboe, de schelpdieren en zo meer. Met als gevolg dat ik de volgende dag, de zondag, uitgeteld in bed lag met wederom flinke koorts. Dat is wat met die koorts. Voor wie zich af mag vragen hoe zo ik zo zeker weet dat ik koorts heb: ik heb altijd als het even kan een koortsthermometer bij me. Je weet maar nooit.

Vertrouwen op eigen gevoel is er niet meer bij, bewijs moet geleverd. Met die rare temperatuurschommelingen 103

hier weet ik zo nu en dan ook werkelijk niet of het nu aangenaam of fris is, ben ik nu oververhit of is de buitentemperatuur zo hoog?

Maar goed, een dag bedrust blijkt de beste remedie en vandaag dus weer op pad. Ik heb een rustige weg naar mijn atelier gevonden: direct langsheen het water. Daar loopt vrijwel niemand en de hectiek van de dag is er ver te zoeken. Dat is wel prettig voor nu. Die hele drukte kan me op dit moment een beetje gestolen worden. Niet dat ik er niet door gefascineerd word, integendeel zeker wel. Maar het hoeft op dit moment niet. ‘Ik heb genoeg aan mijn hoofd’, zoiets. En wat dat is, dat is natuurlijk het ‘going home’ project. Daarover meer als het af is. Wie er wel zo nu en dan over die stille weg loopt is een mevrouw die achteruit loopt. Ik weet niet of ze dat nu de hele weg doet, maar telkens als ik haar ontmoet doet ze dat. Of iemand die wild ritmisch met zijn armen zwaait. Of een ander die zachtjes op zijn onderrug stompt. Kan ook zo zijn dat twee mensen samen aan het wandelen zijn en eentje stopt plots en gaat vervolgens een paar keer door zijn/haar knieën. Er ligt ook regelmatig iemand te slapen, zo op de blote grond of op een bankje.

Dat ‘even slapen’ hoort ook echt bij het dagritme: werk je op kantoor, dan ga je na de lunch even een kwartiertje met je hoofd op je armen aan je bureau zitten en slaap je even.

Had ik al gemeld dat ik bij de tempel de beroemde kat heb gezien? Men zegt dat zij zo nu en dan voor het Boeddhabeeld gaat zitten, de pootjes kruist en dan een gebedje doet.

104

In de taxi.

105

Vanaf het boventerras van Starbucks met uitzicht op Gu Lan Yu.

106

Het terras begane grond Starbucks.

107

Een in drie weken van restmateriaal gebouwde vissersboot.

108

Vissershaven nabij het atelier.

109

Brief 3,

woensdag 23 mei, 07.00 uur.

En dan de derde brief, zoals het hoort volgens het scheepsrecht.

De uitnodiging voor de tentoonstelling in het TKKMoA is alweer een paar dagen de deur uit, na heel wat heen en weer gemail met de organisatie. Gisteren en vandaag heb ik de werken opgehangen en het is een prachtige tentoonstelling geworden, al zeg ik het zelf. Ik heb inmiddels geleerd hoe ik in deze mail afbeeldingen kan bijvoegen, dus zie de bijlage. Het bijbehorende boekje is nog bij de binder, met enige vertraging. Ik wilde graag ‘genaaid’ in plaats van ‘geniet’. Dat moet dan blijkbaar bij een ander bedrijfje. Als alles meezit zijn morgen bij de opening de eerste 10 exemplaren aanwezig.

Het klinkt overigens wel goed op een CV: Tan Kah Kee Museum of Art in China. Maar zoals alles is ook dit relatief. Korrels zout. Had ik het vorig jaar prachtige projecten tentoongesteld in CasualLocations en het SjangSjang Contemporary Art Centre in Xiamen, beide expositieruimten zijn er nu al niet meer. Alles is tijdelijk.

En het TKKMoA mag dan een naam als een volzin hebben en is – ook dit keer – een prachtige expositieruimte, maar in wezen enkel bedoeld ter opvoeding van de kunststudenten. Iets van ‘anders zien ze helemaal niets’.

Want Xiamen is arm op hedendaags kunst- en cultuurgebied. Zoiets als Nijmegen. Het werkelijk bruisende leven speelt zich af in Guenzhou, Sjanghai of Beijing. Dat neemt niet weg dat ook dit weer een erg mooie ruimte geworden is. Er zijn twee grote klaslokalen

110

bij elkaar gevoegd, de muren zijn stralend wit geverfd, de vloer is in hoogglans grijs gelakt, er is een monumentale entree en een fikse tl-verlichting. Ziedaar, klaar.

Hartstikke simpel en zeer doeltreffend. In wezen is zo een expositieruimte op een academie natuurlijk zeer de moeite waard; daar kunnen onze academies weer iets van leren.

Leren. Ik ben ditmaal naar Xiamen gegaan om iets te leren. Want zoals eerder gemeld begrijp ik niets van de manier waarop Chinezen in het leven staan en met de gebeurtenissen van alledag en met elkaar omgaan. Na bijna zes weken heb ik niet veel bijgeleerd. Na enige aarzeling en met gemengde gevoelens aan het begin van deze reis, ben ik hoe dan ook toch (weer) van hen gaan houden.

Twee voorbeelden: ik ben bij Ben op zijn kamer geweest; eens kijken hoe hij woont. In een appartement – what’s in a name – met twee medebewoners. Ze betalen ieder 70 euro per maand, dat valt mee op een loon van 300 euro. Het appartement is op 5-hoog zonder lift, Ben’s kamer meet pakweg 200x330 cm. Gezamenlijk hebben ze een keuken en wc/doucheruimte. Het gebouw stamt uit de jaren zeventig en is nu al totaal uitgeleefd. Een grijze grauwe betonnen boel. Maar hij heeft er van alles aan gedaan om zijn kamertje gezellig te maken. Laat nu in dat appartement onlangs ‘s nachts ingebroken zijn! Je zou denken wie komt op het idee om daar nu te gaan inbreken? Afijn, zijn laptop weg. Toch gauw een rib uit je lijf. Zijn reactie: nu heb ik meer tijd om te lezen voordat ik ga slapen en zit ik niet de hele tijd achter de computer. Zo nodig kan hij er nu een lenen van het bedrijf waar hij 111

werkt. Toen ik vijf weken geleden aankwam in Xiamen werkten er in dat bedrijf overigens acht mensen, van wie er inmiddels vier zijn ontslagen en niet vervangen.

Het andere voorbeeld betreft Jia. Hij kwam in mijn studio foto’s nemen van de schilderijen in verband met de uitgave van een boekje dat bij de tentoonstelling hoort.

De kwaliteit van mijn camera is niet goed genoeg, die van Jia wel. Dus hij komt met eigen camera en statief. Zijn we druk in de weer, valt plotsklaps de zware mdf-plaat waar de schildering ophangt voorover op de grond. Knal!

Bovenop camera op statief. Het zweet brak me uit, wat nu? Jia daarentegen plukt wat aan het statief, dat totaal uit elkaar ligt en frut de boel weer in elkaar. Bekijkt zijn camera eens: alleen een deukje in de lenskap en een flintertje van de lens. Maar alles doet het nog.

Ongelooflijk stoïcijns, niet uit het veld te slaan.

Beide voorvallen zijn na het gebeuren geen onderwerp van gesprek meer: geweest is geweest.

Chinezen zijn van nature vrije mensen. Ben zei laatst: ‘Chinese people can survive everywhere’ en ik geloof het meteen. Chinezen zijn onvoorstelbaar kneedbaar en hebben daarbij een ongekend gevoel van eigenwaarde. Ook tijdens deze reis valt me op welk een kinderlijk plezier ze hebben in de dagelijkse dingen. Wat ook opvalt is het gemak waarmee mensen van verschillende generaties met elkaar om gaan, jonge en oudere mensen; kinderen en bejaarden. Zo loop ik regelmatig langs de sportvelden van de universiteit en daar rennen zowel getrainde sporters, zondagslopers, hoogbejaarden, bevriende dames en ouders met kinderen hun rondje. En dan maakt het ook niet uit of je nu tegen de richting in loopt of niet.

112

De rust die in brief 2 een aanvang nam heeft doorgezet. De wandelingen langs het water doen me goed. Het feit dat ik mij deze reis niet per fiets vervoer maakt mij minder gejaagd. En omdat het lopen van alle afstanden niet altijd goed te doen is leer ik ook gebruik te maken van de bus. Voor éen cent een busreis van drie kwartier is de moeite waard.

Was ik afgelopen jaar aan het eind van de reis ‘doodop en bekaf’, nu raak ik monter en uitgerust. Fijn is dat. Het veler advies ‘Laat je niet gek maken daar, Bart’ volg ik als vanzelf op. Ik merk dat ik ditmaal niet met de stroom mee beweeg maar er als buitenstaander naar kan kijken en me mateloos verwonder over al wat ik zie en meemaak. Maar: dan moet ik wel zoveel mogelijk langs dat water lopen!

Eenmaal midden in het stadsgedruis kom ik ogen en oren te kort en ben ik in een mum van tijd weer verkocht.

Kopen. Wat ik kopen moest heb ik gekocht: onderbroeken en onderhemden. Dat had ik me thuis in Nijmegen al voorgenomen. Ik bedoel als die spullen toch uit China worden geïmporteerd, waarom ze niet meteen dan hier ter plekke aanschaffen? Goed gedaan, heb ik dat. Maar kom ik in mijn appartement, bekijk ik de onderhemden nog eens nader, zie ik staat ‘made in Turkmenistan’. Het kan dus elders nog goedkoper. En voor de tentoonstelling had ik een geluidsdrager nodig, want ik wil er 3 songs laten horen. Nu weet ik niks van die dingen – I-pad, MP3-speler, blackberry – en geen mens hier die me wegwijs kan/wil maken. Everybody is very busy. Heb ik in de supermarkt een klein apparaatje gekocht waar ik een usb-stick in kan steken en dan kan ik muziek afspelen via twee ingebouwde boxjes. Apetrots dat ik dat zelf gekocht 113

had, zonder advies van wie dan ook. Maar dan blijkt dat ik dat ding dus telkens aan een PC of laptop moet koppelen om voeding te krijgen zodat er geluid uit kan komen. Er zit geen stekker voor het stopcontact aan. Wat nu? Ik heb alles opgelost: een tussenstekkertje gekocht, een minimini geheugenkaart en nu staat op de tentoonstelling zo’n leuk klein modern ding liedjes van The Beatles en Elton John te draaien. Voor al die hulpstukken moest ik wel naar een giga-super-pc-store met de toepasselijke naam Buy Now en daar duizelde me het van de koopmogelijkheden. Er zijn veel leuke speeltjes.

De laatste dagen vallen me steeds meer de teksten op die op kledingstukken gedrukt staan. Over de kleding zal ik het verder niet hebben, dan komt er geen eind aan deze brief. Er is een variëteit van jewelste. Meer dan eens vraag ik me af iemand bezielt om juist die kleren te kiezen die hij/zij draagt. Alles is mogelijk in China, ook qua kledingkeuze. De meiden en de vrouwen slaan daarbij alles en draaien er hun hand niet voor om zich te kleden volgens welk modebeeld dan ook. Kleding is tijdloos als je de geschiedenis niet kent waarmee ze verbonden is. De teksten op die kleding zijn meestal in het Engels (‘I love you’, ‘ This is me’, ‘Enjoy’, enzovoorts), maar plotsklaps las ik een ‘Ich liebe heisse Nächte’.

Wellicht is het de behoefte om letters en woorden te kunnen lezen in een wereld die vol met prachtige krachtige karaktertekens staat waar ik geen touw aan vast kan knopen. Wat ik wel lees zijn boeken die in het appartement zijn achtergebleven. Ed van Thijn, Saskia Noort (nooit lezen!), Marcel Möring, Kees van Beijnum, Uzma Aslam Khan (‘….zullen ook in alle grote WestEuropese landen en Amerika vertalingen uitkomen…’

114

Waarom?!). Heb ik allemaal gelezen. Ook De goddeloze Amor, van Hans-Ulrich Treichel: maar dat is dan weer wel een prachtboek.

Vandaag is de opening van de tentoonstelling in het TKKMoA. Voordat het zover is ga ik vriend Manus van het vliegveld ophalen. Hij komt enkele dagen bij mij in Xiamen op bezoek en reist dan door naar Beijing. Wellicht wordt het toch nog een toeristische afsluiting van deze zeven weken Xiamen. Vrijdag 1 juni ben ik thuis. Het is dan weer mooi geweest.

P.s.: overigens eten ze alleen de lelijke honden. Die lijken me ook het lekkerst.

115

De weg langs het strand van het appartement naar het atelier.

116

Op het terrein van Xiamen University.

117

Bij de bushalte voor mijn appartementsgebouw.

118

In de bus.

119

Strandvertier.

120

Tentoonstelling ‘going home’, Tan Kah Kee College.

121

Tentoonstelling ‘going home’, Tan Kah Kee College.

122

Tentoonstellingsaffiche op de campus.

123

124