ژمارە (554) ژمارەی نوێی ئاوێنە

‫کتێب‬

‫مارا ساد‬ ‫لەنێوان شۆڕش‌و تاکگەراییدا‬ ‫ئازاد بەرزنجی‬

‫دۆکیومێنتاری"‪ .‬ئەم ئاقارە شانۆییەی ڤایس‬ ‫‌وەکو ئاڵتەرناتیڤێک بۆ شانۆیەکی دەروەست‬ ‫هاتە ئاراوە بەرامبەر بەش���انۆی ئەبسێرد کە‬ ‫بەالی ڤایس���ەوە ش���انۆیەک بو دور لەکێشە‬ ‫کۆمەاڵیەتی‌و سیاس���ییەکانی خەڵک‪ .‬گەرچی‬ ‫لەپ���اڵ تەوژمی ئەبس���ێرددا تەوژمێکی تری‬ ‫شانۆییش هەبو کە ئەویش تەوژمی بونگەرایی‬ ‫ب���و لەش���انۆدا‪ ،‬یان ش���انۆی بونگ���ەرا‪ ،‬کە‬ ‫لەش���انۆنامەکانی ژان پۆڵ س���ارتەر‌و ئەلبێر‬ ‫کام���ۆ‌و هەندێ نوس���ەری تردا بەرجەس���تە‬ ‫ببو‪ .‬بەاڵم بەالی ڤایس���ەوە ئەو ش���انۆیەش‬ ‫کەمتر خۆی لەقەرەی مەس���ەلە کۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫سیاسییەکان‌و روداوە مێژوییەکان داوە‪ .‬بۆیە‬ ‫ش���انۆی تۆماری دەگەڕێتەوە بۆ روداوەکانی‬ ‫رۆژ‌و رابردو‌و قۆناغە مێژوییەکان‌و ئەو روداوو‬ ‫قۆناغانە‪ ،‬لەبەر رۆشنایی گۆڕانکارییە تازەکاندا‬ ‫دەخاتە ژێر تەفسیری هاوچەرخانەوە‪ .‬ڤایس‬ ‫باوەڕی‌ وایە کە هونەرمەندی شانۆکار دەبێت‬ ‫دەروەس���ت بێت‪ .‬ئەو خۆی هەمیشە جەختی‬ ‫لەس���ەر ئەوە کردۆت���ەوە ک���ە تەنانەت گەر‬ ‫جوانترین بیرۆکەی دراماییشی البێت‪ ،‬گەر ئەو‬ ‫بیرۆکەیە پەیامێک���ی هەڵنەگرتبێت‪ ،‬نایکات‬ ‫بەش���انۆنامە‪ .‬بۆ پێکانی ئەم مەبەس���تەش‪،‬‬ ‫ڤایس ل���ەڕوی هونەرییەوە پەنا بۆ کۆمەڵێک‬ ‫تەکنیک دەبات‪ ،‬لەوان���ە‪ :‬نامۆکردن (لەمەدا‬ ‫لەژێر کاریگەریی برێخت‌و ش���انۆی داستانیدا‬ ‫بو)‪ ‌،‬واتە نامۆکردنی روداوێک یان مەسەلەیەک‬ ‫بەمەبەستی ناچارکردنی بینەر بەتێفکرین لەو‬ ‫روداوە یان مەس���ەلەیە‪ ،‬هەروەها بەکاربردنی‬ ‫س�ل�ایدات‌و فیلم���ی دۆکیۆمێنتاری لەس���ەر‬ ‫شاشە‌و پاشانیش پانتۆمایم‪.‬‬ ‫ئەگەر لەناونیشانی ش���انۆنامەکانی ڤایس‬ ‫بڕوانین‪ ،‬یەکس���ەر ئەوەمان بۆ دەردەکەوێ‬ ‫کە نوسەرەکەی چەند گرنگیی بەمەسەلەکانی‬ ‫س���ەردەمەکەی داوە‌و ویستویەتی شایەتێکی‬ ‫بەویژدان���ی س���ەردەمەکەی بێ���ت‪ ،‬ل���ەو‬ ‫شانۆنامانەش‪ :‬سرودی ئەنگۆال‪ ،‬باسوخوازێک‬ ‫س���ەبارەت بەڤیەتنام‪ ،‬ترۆتس���کی لەمەنفا‪،‬‬ ‫بەڕێز مۆکینبۆت چ���ۆن لەئازارەکانی رزگاری‬ ‫بو‪ ،‬ماراساد‌و هتد‪....‬‬ ‫ماراس���اد کورتکراوەی ( چەوس���اندنەوە‌و‬ ‫کوش���تنی ژان پۆڵ مارا بەو شێوەیەی تیپی‬ ‫نواندنی نەخۆشخانەی شارنتن بەسەرپەرشتیی‬ ‫مارکیز دو س���اد پێشکەشی کرد)ە‪ ،‬بەاڵم بۆ‬ ‫کورتکردنەوەی ناونیش���انەکە‪ ،‬بەماراساد ناو‬ ‫دەبرێ‪.‬‬ ‫لەبەرئەوەی بابەتی سەرەکیی شانۆنامەکە‪،‬‬ ‫شۆڕش���ی فەرەنس���ییە‪ ،‬بۆیە بەپێویس���تی‬ ‫دەزانی���ن کەمێک س���ەبارەت بەو شۆڕش���ە‌و‬ ‫ئەو کەس���ێتییانە بدوێین کە لەشانۆنامەکەدا‬ ‫کاراکتەری سەرەکین‪.‬‬

‫رەنگ���ە گەورەتری���ن کێش���ەی مرۆڤایەتی‬ ‫لەس���ەرەتای مێژوەوە‪ ،‬کێش���ەی هێنانەدیی‬ ‫خەونی ئ���ازادی بوبێت‪ ،‬ئ���ەو ئازادییەی کە‬ ‫م���رۆڤ هەس���ت دەکات‌وەخت���ێ ژی���ان لێی‬ ‫بێب���ەری دەبێت‪ ،‬ئەوا چیت���ر ئەو ژیانە مانا‌و‬ ‫ت���ام‌و ڕەنگ‌و بۆی نامێنێت‪ .‬باش���ە هەروەکو‬ ‫بیرمەندێکی‌ وەکو ژان ژاک رۆس���ۆ‌و دواتریش‬ ‫س���ارتەر دەڵێت؛ مرۆڤ کە خ���ۆی بەئازادی‬ ‫دێتە ئەم دونیایەوە‌و لەڕوی ماف‌و ئازادییەوە‬ ‫لەگەڵ مرۆڤەکانی تردا یەکس���انە‪ ،‬چی‌و کێ‬ ‫ماف بەوان���ە دەدات کە ئ���ەو ئازادییەی لێ‬ ‫زەوت بکەن؟ ئەوە چییە کە رەوایەتی دەدات‬ ‫بەوانی تر کە لەژێر هەر ناوو دروشمێکدا بێت‪،‬‬ ‫بەناوی ئاین���ەوە بێت یان ئایدیۆلۆجیایەکەوە‬ ‫یان شۆڕش‌و نیش���تمانپەروەری‌و کۆمەڵێک‬ ‫یاسا‌و رێسای دانراوەوە‪ ،‬کۆنترۆڵی خەڵکانی‬ ‫تر بکەن‌و بەو ش���ێوەیە ئاڕاستەی بکەن کە‬ ‫خۆی���ان مەرامیانە ت���ا بەئ���ارەزوی خۆیان‌و‬ ‫بێ هیچ بەرهەڵس���تییەک قۆرخ���ی ئازادی‌و‬ ‫دەس���ەاڵت‌و خەڵ���ک‌و واڵت‌و ئ���ەوەی هەیە‌و‬ ‫نییە لە‌واڵتدا‌و بگرە تەنانەت قۆرخی ژیانیش‬ ‫بکەن؟‬ ‫بەدرێژای���ی مێ���ژو‪ ،‬لەکۆمەڵگاکان���ی‬ ‫مرۆڤایەتیدا ئەم ش���ەڕە لەپێن���اوی ئازادیدا‬ ‫چەندبارە بۆتەوە‌و بەڕەنگاری‌و بەرهەڵس���تی‬ ‫شێوەی راپەڕین‌و یاخیبون‌و شۆڕشی‌وەرگرتوە‬ ‫دژ ب���ەو ناعەدالەتییانە‌و ج���اری‌واش بوە لەو‬ ‫پێناوەدا بەه���ەزاران قوربان���ی دراوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەزمون���ی مرۆییش ئەوەی پیش���ان داوە کە‬ ‫گەل���ێ جار هەر ئەوانەی کە پێش���تر جڵەوی‬ ‫شۆڕشیان گرتوەتە دەست‪ ،‬هەر ئەوانە دواتر‬ ‫خۆیان بونەتەوە بەستەمکار‌و هەمان ئەزمونی‬ ‫ستەم‌و س���ەرکوتکردن‌و پاوانخوازییان دوبارە‬ ‫کردۆتەوە‪.‬‬ ‫هەروەها ئێمە‌وەختێ باس لەئازادی دەکەین‪،‬‬ ‫ئاخۆ ئ���ازادی بەتەنها بریتیی���ە لەڕزگاربون‬ ‫لەکۆت‌وپێوەندە سیاسی‌و کۆمەاڵیەتییەکان؟‬ ‫ئاخۆ ئازادی بەتەنها بریتییە لەڕزگاربون لەو‬ ‫زنجیرانەی کە ژیانی ئاب���وری‌و کۆمەاڵیەتی‌‌و‬ ‫سیاسیمان دەبەس���تنەوە؟ ئەی زنجیرەکانی‬ ‫ناوەوەم���ان؟ ئ���ەی ئ���ەو پاڵنەر(داف���ع)‬ ‫ـە دەرونییە هەس���تی‌و نەستی(الش���عوری)‬ ‫ییان���ەی لەکون���ج‌و قوژبن���ە تاریکەکان���ی‬ ‫رۆحماندان‌و لەناوەوە‌و جاری‌وایە بەبێ ئەوەی‬ ‫بەخۆش���مان بزانین بەرەو کۆمەڵێک ئامانجی‬ ‫نائەقاڵنی���ی‌ وەها ئاڕاس���تەمان دەکەن کە نە‬ ‫ب���ە بەرژەوەندیی خۆمان‌و نە بە بەرژەوەندیی‬ ‫کۆمەڵگاش دەشکێتەوە‪ .‬لێرەدا ئەو پرسیارە‬ ‫خ���ۆی ق���وت دەکاتەوە‪ ،‬کە ئاخ���ۆ ناوەوەی‬ ‫ئینس���انەکانیش پێویس���تی بەشۆڕش نییە؟‬ ‫ئەگەر ش���ۆڕش لەسەر ئاس���تی کۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫شۆڕشی فەرەنسا‬ ‫سیاس���ی پێداویس���تییەک بێ���ت‌و لەهەندێ‬ ‫وتمان تەوەری ئەم ش���انۆنامەیە شۆڕشی‬ ‫قۆناغی کۆمەاڵیەتیدا خۆی ‌وەکو دەرچەیەک فەرەنس���ییە‪ ،‬ج���ا بۆ ئ���ەوەی باش���تر لەم‬ ‫بسەپێنێت‪ ،‬ئەی ئاخۆ شۆڕشی ناخ شۆڕشێک شانۆنامەیە بگەین‪ ،‬پێویست دەکات ئاوڕێکی‬ ‫نیی���ە ئەگەر لەو گرنگتر نەبێت‪ ،‬ئەوا هێندەی کورت لەو شۆڕشە بدەینەوە‪.‬‬ ‫ئەو گرنگ���ە؟ ئێمە ب���ا لەکۆتوپێوەندەکانی‬ ‫یەکێ���ک ل���ەو شۆڕش���ە گەوران���ەی ک���ە‬ ‫دەرەوەش رزگارم���ان بوبێت‪ ،‬ب���ەاڵم ئەگەر ‌وێس���تگەیەکی خەتەرناک���ە لەمێ���ژوی‬ ‫لەکۆت‌وپێوەندەکان���ی ن���اوەوەی خۆم���ان‌و مرۆڤایەتیدا‌و گەلێ چەمک‌و وێنای الی خەڵک‬ ‫زیندانەکان���ی ن���او ناخی خۆم���ان رزگارمان گۆڕی‪ ،‬شۆڕش���ە گەورەکەی فەڕەنسا بو‪ ،‬کە‬ ‫نەبوبێ���ت‪ ،‬ئ���ەوا ئەگ���ەری دوبارەبون���ەوە‌و بابەتی ش���انۆنامەکەی پیتەر ڤایس‌و نمایشی‬ ‫چەندبارەبون���ەوەی س���تەم‌و زۆر‪ ،‬ئەگەرێکە ( مارا‪-‬ساد)ە‪.‬‬ ‫هەمیش���ە ئامادەیە‪ .‬ئەوان���ەی تادوێنێ‌وەکو‬ ‫هەروەکو ئاش���کرایە شۆڕش���ی فەرەنسا(‬ ‫سیمبوڵی ش���ۆڕش‌و یاخیبون خۆیان پیشان ‪ )١٧٩٩-١٧٨٩‬ئ���ەو شۆڕش���ە ب���و کە گەلی‬ ‫دەدا‪‌،‬وەختێ دەسەاڵتیان گرتەدەست‪ ،‬ئینجا‌ فەرەنس���ا دژ بەڕژێمی شالویسی شانزدەهەم‬ ‫وەحشەکانی ناوەوەیان بەرەڵاڵ بون‌و‌ویستیان کردی���ان‌و کۆمەڵێک هۆکاری لەپش���تەوە بو‬ ‫هەرچی ئەوەی هەی���ە‌و نییە پاوانی بکەن بۆ ک���ە گرنگترینی���ان قۆرخکردنی دەس���ەاڵت‌و‬ ‫خۆی���ان‌ وەکو مێگەلێکیش مامەڵە لەگەڵ ئەو داهات���ی‌ واڵت ب���و لەالیەن دەس���توپێوەندی‬ ‫خەڵکانەدا بکەن کە کردیانن بەپردی پەڕینەوە شا‌و خانەدانەکان‌و کڵێسا‌و پیاوانی ئایینەوە‌و‬ ‫بۆ گرتنەدەس���تی دەس���ەاڵت‪ .‬ئەم���ە الیەنە باڵوبونەوەی گەندەڵی لەناو دەس���تەودایرەی‬ ‫ناش���یرینەکەی گەمەی دەس���ەاڵت‌و شۆڕشە‪ ،‬شادا‪ ،‬کە ئەمەش بوە هۆی قەیرانێکی ئابوریی‬ ‫ئەوان���ەی میللەت‌و کۆمەڵ���گا‌وەکو نوێنەری گەورە تائەو رادەیەی بەشێکی زۆری کۆمەڵگا‪،‬‬ ‫شۆڕش‌و خەونەکانیان بەرەو عەرشی دەسەاڵت توانای دابینکردن���ی نانی رۆژیان نەبو‪ .‬ئەمە‬ ‫بەرزی���ان دەکەن���ەوە‪ ،‬هەر ئەوان���ە دەبنەوە جگە لەوەی کە لەالیەن رژێمەوە باج بەس���ەر‬ ‫بەئەژدیهای دەس���ەاڵت‌و خۆرەی جەس���تە‌و جوتی���اران‌و هاواڵتیاندا س���ەپێنرابو‪ ،‬کەچی‬ ‫رۆح‌و ژیان‌و خەونەکان���ی خەڵک‌و واڵت‪ .‬ئەم خانەدان���ەکان‌و پیاوانی ئاین‌و دارودەس���تەی‬ ‫چەند دێڕە دەکەینە س���ەرەتایەکی بچوک بۆ شا باجیان لێ نەدەسەنرا‪ ،‬هەربۆیە مانگرتن‌و‬ ‫قسەکردن لەسەر نمایشی شانۆیی(مارا‪ -‬ساد) خۆپیش���اندان دژ بەدەس���ەاڵتی شا دەستی‬ ‫لەنوس���ینی پیتەر ڤایس‌و وەرگێڕانی شێرزاد پێ ک���رد‪ .‬ل���ەم سەروبەندەش���دا کۆمەڵێک‬ ‫حەس���ەن‪ ،‬کە لەدو هەفتەی رابردودا لەالیەن بیرمەن���د پەیدا بوبون کە بەتوندی رەخنەیان‬ ‫کۆڕی ش���انۆی با‌و لەدەرهێنانی هونەرمەند( لەڕژێمی ش���ا‌و لەکڵێسا دەگرت‌و بانگەشەیان‬ ‫هیوا فایەق) پێشکەش کرا‪.‬‬ ‫ب���ۆ عەدال���ەت‌و یەکس���انی‌و دیموکراس���ی‌و‬ ‫جیاکردن���ەوەی دەس���ەاڵتەکان‌و مافەکان���ی‬ ‫پیتەر ڤایس کێیە؟‬ ‫مرۆڤ دەکرد‪ .‬هەڵبەت شۆڕش���ی فەرەنس���ی‬ ‫دوای گەورە نوسەر‌و دەرهێنەر‌و تیۆریستی بەبزوتنەوەی رۆش���نگەرییەوە بەستراوەتەوە‌و‬ ‫ش���انۆیی ئەڵم���ان‪ ،‬بیرتۆڵ���ت برێخ���ت یان ئەم بزوتنەوەیەش لەس���ەر دەستی کۆمەڵێک‬ ‫برێشت(‪ ،)١٩٥٦-١٨٩٨‬سێ شانۆنامەنوسی فەیلەسوف‌و بیرمەند دروست بو کە بەشێکیان‬ ‫ت���ر پەیدابون کە کاریگەرییەک���ی بەرچاویان کاریگەرییەکی راستەوخۆیان لەسەر شۆڕشی‬ ‫نەک هەر لەس���ەر ش���انۆی ئەڵمان���ی‪ ،‬بگرە فەرەنس���ی هەبو‌و لەوانەش‪ :‬ژان ژاک رۆسۆ‌و‬ ‫لەسەر ش���انۆی جیهانییش هەبو‪ ،‬ئەوانیش‪ :‬مۆنتیس���کیۆ‌و ڤۆڵتێر( لەشانۆنامەکەشدا ژان‬ ‫ماک���س فریش‌و فریدری���ش دۆرینمات‌و پیتەر پۆڵ مارا هەڵگری بیروبۆچونەکانی رۆسۆیە)‪.‬‬ ‫ڤایس بون‪.‬‬ ‫بەهەرح���اڵ خۆپیش���اندان‌و ناڕەزاییەکان‬ ‫لەناوەڕاس���تی سەدەی بیس���ت‌و دەیەکانی گەیش���تنە ئەوەی لەژێر ئەو فش���ارەدا ش���ا‬ ‫دوات���ردا‪ ،‬ش���انۆی ئەبس���ێرد تەوژم���ی باو ناچار بێت کۆبونەوە بەئەنجومەنی چینەکانی‬ ‫ب���و لەش���انۆی ئەوروپی���دا‪ ،‬بەاڵم ه���ەر لەو میللەت بکات کە لەسێ دەستەی هەڵبژێردراو‬ ‫رۆژگارەدا‪ ،‬پیتەر ڤایس بەشێوازێکی شانۆیی پێکهاتبو‌و نوێنەری س���ێ چینەکەی کۆمەڵگا‬ ‫تایبەت���ەوە کارەکانی خۆی پێش���کەش کرد‌و بون‪ :‬چین���ی خانەدان���ان‌و چین���ی پیاوانی‬ ‫ناوی شانۆکەش���ی نا"ش���انۆی تۆم���اری یا ئایینی(ئەکلی���رۆس)‌و چین���ی گش���تی‪،‬‬

‫بەمەبەس���تی دۆزین���ەوەی رێگەچارەیەک بۆ‬ ‫قەیرانە داراییەکە‪ .‬پاش ئەوەی نەگەیش���تنە‬ ‫ئەنجام‪ ،‬چینی گش���تی‪ ،‬لەبەرئەوەی زۆرینە‬ ‫بون‪ ،‬خۆیان بەنوێنەری راستەقینەی میللەت‬ ‫دەزانی‌و ناوی خۆیان نا کۆمەڵەی نیشتمانی‌و‬ ‫س���ەبارەت بەب���اج‌و بەگۆڕین���ی دەس���تور‬ ‫هەن���دێ کاری گرنگی���ان ئەنج���ام دا‪ .‬بەاڵم‬ ‫لەکۆبونەوەیەکی تردا‌و بەئامادەبونی شا‪ ،‬شا‬ ‫لەس���ەر ئەو گۆڕانکاری‌و داواکارییانەی ئەوان‬ ‫قایل نەبو‌‪ ،‬وتارێکی دا‌و هۆڵەکەی جێهێشت‪.‬‬ ‫دواتری���ش نوێنەری ش���ا داوای لەکۆمەڵەکە‬ ‫ک���رد هۆڵەک���ە جێبهێڵن‪ ،‬ب���ەاڵم میرابۆ کە‬ ‫یەکێک بو لەڕوخس���ارە دیارەکانی ش���ۆڕش‪،‬‬ ‫‌وتارێکی توندی دا‌و وتی کە ئەوێ جێناهێڵن‪.‬‬ ‫بەهەرحاڵ دواتر‪ ،‬بێسەروبەرییەکی بەرفراوان‬ ‫لەناو پاریس���دا دروس���ت بو‌‪ ،‬خەڵکە ناڕازی‌و‬ ‫یاخیبوەکە هێرشیان کردە سەر ئەمبارەکانی‬ ‫چ���ەک‌و تەقەمەنی‌و بەرەو زیندانی باس���تیل‬ ‫چون کە‌ وەک سیمبوڵێکی دەسەاڵت تەماشا‬ ‫دەکرا‌و پەالماری���ان دا‌و دوای بەڕەنگارییەکی‬ ‫سەخت‪ ،‬باس���تیل لەالیەن شۆڕشگێڕەکانەوە‬ ‫دەس���تی بەس���ەردا گیرا‪ .‬هەروەه���ا لەگەلێ‬ ‫ناوچەی تری فەرەنس���ا‪ ،‬خەڵکی هێرش���یان‬ ‫کردە س���ەر دەیر‌و کڵێساکان‌و فەرمانگەکانی‬ ‫باجگی���ری‌و دامودەزگاکان���ی ڕژێ���م‌و وێران‌و‬ ‫تااڵنیان کردن‪.‬‬

‫ئەزمونی مرۆیی‬ ‫ئەوەی پیشان داوە‬ ‫کە گەلێ جار هەر‬ ‫ئەوانەی کە پێشتر‬ ‫جڵەوی شۆڕشیان‬ ‫گرتوەتە دەست‪،‬‬ ‫هەر ئەوانە دواتر‬ ‫خۆیان بونەتەوە‬ ‫بەستەمکار‌و هەمان‬ ‫ئەزمونی ستەم‌و‬ ‫سەرکوتکردن‌و‬ ‫پاوانخوازییان دوبارە‬ ‫کردۆتەوە‬

‫تێیدا کۆمەڵێک دۆکیومێنت هەبون سەبارەت‬ ‫بەهاوکاری���ی ش���ا لەگەڵ هەن���دێ دەوڵەتی‬ ‫ئەوروپی���دا‪ .‬ئەوانی���ش ئەمەی���ان بەخیانەت‬ ‫لەقەڵ���ەم دا بەرامب���ەر بە‌واڵتی فەرەنس���ا‪،‬‬ ‫بۆیە دوای گرتنی ش���ا‪ ،‬لەجەنیوەریی‪١٧٩٣‬‬ ‫دا بڕیاری پەڕاندنی س���ەریان دا بەگیۆتین(‬ ‫میقسەڵە)‪ ،‬بەمەش کۆماری فەرەنسا لەدایک‬ ‫بو‌ (رۆبسپێر بوە سەرۆکی حکومەت) جاڕی‬ ‫مافەکانی مرۆڤیش راگەیەنرا‪ .‬بەاڵم رۆبسپێر‬ ‫بەتوندی کەوتە کوش���تن‌و بڕین���ی نەیارانی‬ ‫حکومەتە تازەک���ە‪ ،‬ئەمەش بوە هۆی ئەوەی‬ ‫دەس���گیر بک���رێ‌و لەگەڵ لویس دو س���انت‬ ‫جوس���ت‌و هەندێ جاکوب���ی (یاکوبی)ی تردا‬ ‫بکوژرێن‪ .‬لە‪٢٢‬ی ئۆگستی‪ ١٧٩٥‬دا گۆڕانکاری‬ ‫لەدەس���توردا کرا‌و لەالیەن گەل���ەوە دەنگی‬ ‫لەسەر درا‌و پەس���ەند کرا‪ .‬پاشان‪ ،‬فەڕەنسا‬ ‫بەسەرکردایەتیی ژەنەراڵ ناپۆلیۆن پۆنابێرت‬ ‫ش���ەڕی دژ بەئەوروپا راگەیاند‪ .‬لەڕاستیشدا‪،‬‬ ‫ناپۆلی���ۆن‪ ،‬ک���ە گۆڕاب���و ب���ۆ دیکتاتۆرێک‪،‬‬ ‫توانیی بەس���ەر گەلێ‌ واڵتی ئەوروپی‌و غەیرە‬ ‫ئەوروپیدا سەربکەوێ تالەساڵی‪ ١٨١٣‬دا‌ واڵتە‬ ‫ئەوروپییەکان هاوپەیمانی دژی ساز دەکەن‌و‬ ‫لەساڵی‪ ١٨١٥‬دا لەشەڕی‌ واتەرلودا شکستی‬ ‫پێ دەهێنن‪.‬‬ ‫ژان پۆڵ مارا (‪)١٧٩٣-١٧٤٣‬‬ ‫ژان پ���ۆڵ م���ارا یەکێ���ک ب���و لەڕاب���ەرە‬ ‫رادیکالەکانی شۆڕشی فەرەنسی‪ .‬ئەو کەسێکی‬ ‫پڕ جۆش‌و خرۆش ب���و؛ کاریگەرییەکی زۆری‬ ‫لەسەر شۆڕش هەبو‌ بەاڵم بەتوندڕەوییەکەشی‬ ‫ناس���رابو‌؛ هەر کەس���ێک دژ بەشۆڕش بوایە‪،‬‬ ‫فەرمانی کوشتنی بۆ دەردەکرد‪ .‬مارا سەرەتا‬ ‫الیەنگری سیس���تمی پاش���ایەتیی دەستوری‬ ‫بو‪ ،‬بەاڵم دوای ئەوەی شالویسی شانزدەهەم‬ ‫دژایەتی���ی ئەنجومەن���ە دەس���تورییەکان‌و‬ ‫جاڕی ماف���ی مرۆڤی کرد‪ ،‬ئیت���ر مارا کەوتە‬ ‫دژایەتیکردن���ی ش���ا‌و داوای ک���رد کە دەبێ‬ ‫لەس���ەر حوکم الببرێ‪ .‬ش���ایانی باسە ناوی‬ ‫مارا بەکوش���تارێکی گەورەوە بەستراوەتەوە‬ ‫کە لە‪٢‬ی س���ێپتامبەری‪ ١٧٩٢‬دا ئەنجام درا‌و‬ ‫بە"کوشتاری سێپتامبەر" ناوی دەرکرد‪ .‬ئەوە‬ ‫بو دەنگۆی���ەک باڵوبۆوە کە ئەو زیندانییانەی‬ ‫الیەنگری ش���ا بون دەیانەوێ لەزیندان خۆیان‬ ‫قوتار بکەن‌و تۆڵەی خۆی���ان بکەنەوە‪ ،‬ئیتر‬ ‫لەماوەی س���ێ ڕۆژدا لەه���ەزار زیندانی زیاتر‬ ‫بەبێ دادگاییکردن‪ ،‬کوژران‌و دەش���گوترێ کە‬ ‫ئەوە بەفەرمانی مارا بو‪.‬‬ ‫لەس���ەرێکی تریش���ەوە‪ ،‬م���ارا بەرامب���ەر‬ ‫بەجیرۆندییەکان ڕقئەستور بو‪ .‬جیرۆندییەکان‬ ‫ک���ە خەڵک���ی جیرۆند ب���ون‌و ب���ۆرژوا بون‌و‬ ‫باوەڕی���ان بەخاوەندارێتی���ی تایبەتی هەبو‪،‬‬ ‫ترس���یان لەوە هەبو ک���ە نوێنەرانی پاریس‪‌،‬‬ ‫واتە کۆمارییەکان(کە زۆربەیان یاکوبی بون‌و‬ ‫دیارترینی���ان مارا‌و دانتۆن‌و رۆبس���پێر بون)‬ ‫بەتەواوی دەس���ت بەس���ەر فەرەنسادا بگرن‪،‬‬ ‫هەر بۆیە بەهەمو ش���ێوەیەک دەیانویست لەو‬ ‫دەسەاڵتەیان کەم بکەنەوە‪.‬‬ ‫دواجار‪ ،‬مارا لەس���ەر دەس���تی ش���ارلۆت‬ ‫کۆردای کوژرا‪.‬‬ ‫هەڵبەتە مارا هەم خاوەنی کتێبی چاپکراو بو‌‬ ‫هەم رێنماییەکانی خۆی لەشێوەی باڵوکراوەدا‬ ‫پەخ���ش دەک���رد‌و ه���ەم رۆژنامەیەکیش���ی‬ ‫دەردەک���رد کە ناوی (هاوڕێی گەل) کە دواتر‬ ‫بو بەڕۆژنامەی کۆماری فەرەنسی‪.‬‬

‫هەر لەم س���ەروبەندەدا‌و لە‪٤‬ی ئۆگس���تی‬ ‫‪١٧٨٩‬دا‪ ،‬کۆمەڵ���ەی نیش���تمانی کۆبونەوەی‬ ‫ئەنج���ام دا‌و بەپێش���نیازی دۆن���وای‌و دۆک‬ ‫داجی���ۆن‪ ،‬هەوڵ���ی دەس���تورێکی نوێیان بۆ‬ ‫شارلۆت کۆردای(‪)١٧٩٣ -١٧٦٨‬‬ ‫فەرەنس���ا دا‪ ،‬کە تێیدا باجی کڵێسا الدەبرا‌و‬ ‫شارلۆت کۆردای یەکێک بو لەڕوخسارەکانی‬ ‫مافی دەرەبەگان نەدەما‌و داوای یەکس���انیی‬ ‫ت���ەواو لەنێ���وان هاواڵتیاندا ک���را‪ .‬لە‪ ٢٦‬ی شۆڕش���ی فەرەنس���ی‪ .‬ئەو ه���ەر زو باوکی‬ ‫ئۆگستی هەمان مانگدا‪ ،‬کۆمەڵەی نیشتمانی‪ ،‬دەینێرێ���ت بۆ دەیری ژن���ان لە'کەین'‌و لەوێ‬ ‫لەژێر کاریگەریی بیروڕاکانی ژان ژاک رۆسۆ‌و لەڕێ���ی کتێبخانەک���ەی دەی���رەوە بەدنی���ای‬ ‫بەڵگەنامەی راگەیاندنی سەربەخۆیی‌ ویالیەتە کتێب‌و خوێندنەوە ئاشنا دەبێت‌و کتێبەکانی‬ ‫یەکگرتوەکان���ی ئەمەری���کادا‪ ،‬بەڵگەنام���ەی رۆس���ۆ‌و ڤۆڵتێر دەخوێنێت���ەوە‌و بەدواداچون‬ ‫ب���ۆ روداوەکان���ی ش���ۆڕش دەکات‪ .‬کۆردای‬ ‫مافەکانی مرۆڤی راگەیاند‪.‬‬ ‫بێگومان شا ئەم بڕیارانەی بۆ هەرس نەکرا‪ ،‬هاوس���ۆزیی ب���ۆ جیرۆندیی���ەکان هەب���و‌و‬ ‫چونکە ئەو بڕیارانەی بەبنەمای هەڵتەکاندنی لەگەل���ێ لەکۆبونەوەکانیاندا ئام���ادە دەبو‪.‬‬ ‫دەسەاڵتی خۆی دەزانی‪ .‬بەقسەی میرابۆشی لێرەوە‪ ،‬فراوانبونی دەس���ەاڵتی یاکوبییەکان‬ ‫نەکرد پاریس جیبهێڵێت‌و بچێت لەناوچەیەکی بەمەترس���ییەکی گ���ەورە دەزانێت بۆ س���ەر‬ ‫تری فەرەنس���ا دانیش���ێت‌و داوا لەکۆمەڵەی ‌واڵت‌و بڕی���ار دەدات کە مارا بکوژێت‪ ،‬چونکە‬ ‫نیش���تمانی بکات تادەس���تورێکی تر بۆ‌واڵت جیرۆندییەکان پێش���بینیی ئەوەی لێ دەکەن‬ ‫دابنێ���ن‪ .‬ئەوە بو لەس���ەر پێش���نیازی ماری ببێت���ە دیکتاتۆرێک���ی بەزەبروزەنگ‌و مایەی‬ ‫ئەنتوانێتی هاوس���ەری‪ ،‬هەوڵی راکردنیان دا ش���ەڕی ناوخۆ‪ .‬ش���ارلۆت دو جار دەچێت تا‬ ‫بەرەو ش���اری ش���الۆن‪ ،‬بەاڵم دەسگیر کران‌و مارا ببینێت‪ ،‬بەاڵم س���یمۆن ئێڤراری دۆستی‬ ‫گەڕێنران���ەوە بۆ پاریس‪ .‬لەس���اڵی‪ ١٧٩١‬دا‪ ،‬رێی پێ نادات‪ ،‬بەاڵم لەسێیەمین هەوڵیدا بۆ‬ ‫کۆمەڵەی نیش���تمانی دوا داڕشتنی خۆی بۆ خۆگەیاندنە الی مارا‪ ،‬دەیبینێت‌و بەو بیانوەی‬ ‫دەستوری نوێ خس���تە بەردەست شالویسی ک���ە کۆمەڵێک ک���ەس دەیان���ەوێ پیالنی دژ‬ ‫ش���انزدەهەم‪ ،‬تێیدا هاتبو کە س���ەرچاوەی بگێڕن‪ ،‬فرس���ەت دەقۆزێتەوە‌و ئەو چەقۆیەی‬ ‫س���ەرەکیی حوکمڕان���ی بریتیی���ە لەمیللەت کە بۆ ئەو مەبەس���تە کڕیبوی‪ ،‬لەس���ەر الی‬ ‫لەڕێی کۆمەڵەیەکی تەشریعی‌و هەروەها شای چەپی سنگی مارا دەچەقێنێت‌و دەیکوژێت‪.‬‬ ‫هەڵب���ەت دوای کوش���تنەکەی‪ ،‬م���ارا‬ ‫فەرەنس���ییەکانەوە کە چیتر هەقێکی پیرۆز‌و‬ ‫خودای���ی نیی���ە (چونکە ئەودەم ش���ا‌وەکو دەخرێتە ئاس���تی شەهیدەوە‌و پاش چوار ڕۆژ‬ ‫نوێنەری خوا لەسەر زەوی سەیر دەکرا‌و گوایە لەکوشتنەکەی ماراش‪ ،‬بەگیۆتین ملی شارلۆت‬ ‫حوکمەکەش���ی‌وەکو هەقێکی خودایی‌ وایە)‪ .‬دەپەڕێنرێ‪.‬‬ ‫هەر لەو دەس���تورەدا هەرس���ێ دەسەاڵتەکە‬ ‫مارکیز دو ساد(‪)١٨١٤ -١٧٤٠‬‬ ‫لەیەک���دی جی���ا کرابون���ەوە‪ :‬دەس���ەاڵتی‬ ‫مارکی���ز دو س���اد لەخێزانێک���ی خانەدانی‬ ‫جێبەجێکردن‌و یاس���ادانان‌و قەزایی(ژان پۆڵ‬ ‫دەوڵەمەن���ددا هات���ە دنی���اوە‪ .‬ب���ەاڵم هەر‬ ‫مارا ئەندامی کۆمەڵەی یاسادانان بو)‪.‬‬ ‫لە‪١٠‬ی ئۆگس���تی ‪ ١٧٩٢‬دا خۆپیشاندەران لەمناڵییەوە لەسۆزی دایک‌و باوک بێبەش بو؛‬ ‫ش���ااڵویان ب���ۆ کۆش���کی تۆلی���ری ب���رد‌و ‌وەختێ بو بەالویش‪ ،‬باوکی زۆری لێ کرد کە‬ ‫گەنجینەیەک���ی نهێنیی ش���ایان دۆزییەوە کە هاوس���ەری لەگەڵ کچێکدا بکات کە خوشکی‬

‫)‪ )554‬سێشه‌مم ‌ه ‪2016/11/29‬‬

‫خۆشەویس���تەکەی بو‪ .‬ئیتر بەناچاری ئەوی‬ ‫هێن���ا‪ ‌،‬وەلێ هێندەی پێ نەچو کە بەتۆمەتی‬ ‫دەس���درێژیکردنە س���ەر کچێکی ت���ر‪ ،‬خرایە‬ ‫زیندانەوە‪.‬‬ ‫ئەو بێبەش���بونەی ساد لەس���ۆزی دایکی‌و‬ ‫هاوس���ەرێتیی ناچاری���ی لەگ���ەڵ ژنێکدا کە‬ ‫خۆش���ی نەدەویست‌و لەگەڵ خەس���ویدا ببو‬ ‫بەناحەزی‪ ،‬هۆکار بون بۆ ئەوەی س���اد رقی‬ ‫لەژنان بێت���ەوە‌و ح���ەز بەئازاردانیان بکات‪،‬‬ ‫تەنان���ەت لەکاتی سێکس���کردن لەگەڵیاندا‪.‬‬ ‫ه���ەر لێرەش���ەوە زاراوەی(س���ادیزم) هاتە‬ ‫گۆڕێ کە بەمان���ای چێژوەرگرتن لەئازاردانی‬ ‫بەرامبەر دێت‪ .‬س���اد بەئاش���کرا گوزارشتی‬ ‫لەئارەزوەکانی خ���ۆی‌و تێرکردنیانی دەکرد‪،‬‬ ‫بەدەر لەهەر پێودانێکی ئاکاری‌و کۆمەاڵیەتی‪.‬‬ ‫ئەو بەناوی سروشت‌و غەریزەوە بانگەشەی بۆ‬ ‫ئازادبون لەهەمو کۆتە ئایینی‌و ئەخالقییەکان‬ ‫دەکرد‌و باوەڕی بەپیاوانی ئایین‌و دادگا نەبو‌و‬ ‫بەڕیاکاری لەقەڵەم دەدان‪ .‬س���اد بەتۆمەتی‬ ‫دەس���درێژییە زۆرەکان���ی ب���ۆ س���ەر ژنان‌و‬ ‫ئازاردانیان‪ ،‬لەزیندانی باس���تیلدا بەدە س���اڵ‬ ‫زیندانیکردن حوکم درا‪ .‬بەاڵم ساد لەزینداندا‬ ‫درێژترین کاری خۆی نوس���ی بەناوی"س���ەد‌و‬ ‫بیست ڕۆژ لەس���ودوم"‪ .‬ساد دوای ئازادبونی‬ ‫لەزین���دان‌و لەکاتی حوکم���ی "ناپۆلیۆن"دا‪،‬‬ ‫لەش���انۆنامەیەکیدا هێ���رش دەکات���ە س���ەر‬ ‫ناپۆلیۆن‌و جۆزفینی هاوسەری‪ .‬ئەمە دەبێتە‬ ‫مای���ەی توڕەی���ی ناپۆلیۆن‪ ،‬بۆی���ە دەیخاتە‬ ‫ش���ێتخانەیەکەوە‌و لەوێش دە س���اڵ دەباتە‬ ‫سەر‌و لەش���ێتەکان تیپێکی شانۆیی دروست‬ ‫دەکات‌و کۆمەڵێک نمایشی شانۆیی پێشکەش‬ ‫دەکات‪ .‬نوسەرێک لەمبارەیەوە دەڵێت‪ :‬ساد‬ ‫بەش���ێتی لەناو ئاقڵەکاندا ژیا‌و بەئاقڵی لەناو‬ ‫ش���ێتەکاندا‪ .‬شایانی باس���ە کە ساد خاوەنی‬ ‫کۆمەڵێ���ک رۆمانیش���ە‪ ،‬لەوانە"فەلس���ەفەی‬ ‫پێخەف"‌و "ژۆستین"‪.‬‬ ‫شانۆنامەی "مارا‪ -‬ساد"‬ ‫گەرچی پیتەر ڤایس نوس���ەری کۆمەڵێک‬ ‫دەقی شانۆیی ترە جگە لەشانۆنامەی ماراساد‪،‬‬ ‫بەاڵم لەبەر پتر لەهۆیەک‪ ،‬ئەم شانۆنامەیەی‬ ‫لەوانی تر بەناوبانگترە‪ .‬دەش���ێ یەکێک لەو‬ ‫هۆیان���ەش ئ���ەوە بێت کە ئەم ش���انۆنامەیە‬ ‫لەس���اڵی ‪١٩٦٤‬دا لەالیەن گەورە دەرهێنەری‬ ‫ش���انۆیی"پیتەر بروک"ەوە کاری تیا کراوە‌و‬ ‫نمایش ک���راوە‌و لەکاتی خۆیدا مش���تومڕێکی‬ ‫بەرفراوانی لێ کەوتەوە‪.‬‬ ‫من پێم‌وایە لەهەمو سەردەمێکدا مەسەلەی‬ ‫هەڵبژاردن���ی دەق لەالی���ەن دەرهێن���ەرەوە‪،‬‬ ‫مەس���ەلەیەکە گرنگی���ی خ���ۆی هەی���ە‌و ئەو‬ ‫هەڵبژاردن���ە پش���کی لەس���ەرکەوتن ی���ان‬ ‫شکس���تی کارەکەدا دەبێت‪ .‬هەڵبژاردنی ئەم‬ ‫کارەش لەالی���ەن هونەرمەند(هیوا فایەق)ەوە‬ ‫هەڵبژاردنێکی زیرەکانە بوە‪ .‬بۆ؟ لەبەرئەوەی‬ ‫پرسی شۆڕش‌و کێش���ەکانی گەر لەدونیاشدا‬ ‫نەبێت‪ ،‬تائێس���تا لەبەشێکی فراوانی کۆمەڵگا‬ ‫خۆرهەاڵتییەکاندا‪ ،‬پرس���ێکی زیندوە‪ ‌.‬وەکو‬ ‫پێشتریش ئاماژەمان پێ دا‪ ،‬بابەتی سەرەکیی‬ ‫ئەم ش���انۆنامەیەش شۆڕش���ی کۆمەاڵیەتی‌و‬ ‫لەگەڵیدا شۆڕشی فەردییە‪.‬‬ ‫ش���وێنی روداوەکان���ی ش���انۆنامەکە‬ ‫نەخۆشخانەیەکی دەرونی(یان شێتخانەیەکە)‬ ‫ک���ە مارکی���ز دو سادیش���ی لێیە‪ .‬دو س���اد‬ ‫ش���انۆنامەیەکی نوس���یوە ک���ە س���ەبارەت‬ ‫بەشۆڕش���ی فەرەنسییە‌و دەیەوێ لەیادی ئەو‬ ‫شۆڕش���ەدا لەناو نەخۆش���خانەکەدا نمایشی‬ ‫ب���کات‌و ه���ەر خۆیش���ی دەرهێنەرەکەیەتی‪،‬‬ ‫ئەکتەرەکانیش���ی نەخۆش���ەکانن‪ ‌،‬واتە ئەمە‬ ‫"ش���انۆ لەناو ش���انۆ"دایە کە تەکنیکێک بوە‬ ‫پێش���تر نوس���ەری ئیتاڵی"لویگی پیراندێللۆ"‬ ‫لەشانۆنامەی"ش���ەش کاراکت���ەر ب���ەدوای‬ ‫نوسەرێکدا دەگەڕێن"دا بەکاری هێناوە‪ .‬رۆژی‬ ‫روداوەکان س���یانزدەی جوالی ‪ ١٨٠٨‬ە‪‌،‬واتە‬ ‫هەمان ئەو ڕۆژەی کە لەس���اڵی‪ ١٧٩٣‬دا ژان‬ ‫پۆڵ م���ارای تیا کوژرا‪ .‬هەمو ئەمانەش لەژێر‬ ‫چاودێری���ی بەڕێوەبەری نەخۆش���خانەکەدایە‬ ‫کە ن���اوی "کۆلمێ"ی���ە‌و کابرایەکی بۆرژوایە‌و‬ ‫لەالیەنگران���ی ئ���ەو حکومەتەیە ک���ە دوای‬ ‫شۆڕش‪ ،‬ناپۆلیۆن پێکیهێنا‪ .‬بەالی کۆلمێ‌وە‬ ‫ئەم نمایشە ش���انۆییە کە لەسەری رازی بوە‬ ‫نمایش بکرێ‪ ،‬گوزارشت لەنیشتمانپەروەریی‬ ‫دەکات‌و الیەن���ی حکوم���ەت دەگرێت‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەکت���ەرەکان جاری‌وای���ە هەن���دێ دایەلۆگ‬ ‫دەڵێنەوە کە چاودێرەکە لەدەقەکە الی داوە‪،‬‬ ‫یان هەن���دێ دایەلۆگ بەجۆرێ���ک دەڵێن کە‬ ‫گوزارشت لەخۆیان بکات‌و ئەوە پیشان بدەن‬ ‫کە جاران‌و پێش ش���ۆڕش حاڵیان چۆن بو‪،‬‬ ‫ئێستاش هەر‌وایە‌و بەرەو باشی نەگۆڕاوە‪.‬‬ ‫ملمالن���ێ ل���ەم ش���انۆنامەیەدا لەنێ���وان‬ ‫دو دی���دی س���ەرەکیدایە ک���ە دو کاراکتەری‬ ‫س���ەرەکی بەرجەس���تەی دەکەن‪ :‬دیدێک کە‬ ‫تاس���نوری تیرۆرکردنی هەمو ئەو کەسانەی‬ ‫دژ بەشۆڕش���ن‌و تێڕوانین���ی جیاوازیان هەیە‬ ‫بۆ ش���ۆڕش‪ ،‬شۆڕش���گێڕە‪ .‬دیدێکی تریش تا‬ ‫سەرئێس���قان فەردێک���ە لەناو دنی���ای حەز‌و‬ ‫ئارەزو‌و خەونەکانی خۆیدا نوقمە‌و لەئاس���ت‬ ‫شۆڕشی کۆمەاڵیەتی‌و پرنسیپەکانیدا بێباکە‌و‬ ‫تا ڕادەیەکی زۆر دەتوانین بڵێین ئانارشیستە‪،‬‬ ‫بۆیە ئەو چاوەڕێی شۆڕش ناکات‌و ئازادیی رەها‬

‫‪17‬‬

‫پیادە دەکات‪ .‬بەالی ئەوەوە شۆڕش هیچی بۆ‬ ‫ئینس���انەکان نەهێنایە دی‪ .‬ئەو باوەڕی بەوە‬ ‫هەیە کە ئینس���ان تا خۆی باش نەناس���ێت‪،‬‬ ‫ناتوانێ الفی گۆڕینی ژیان بەرەو باش���تر لێ‬ ‫بدات‌و خەڵکی پێ چەواش���ە بکات‪ ،‬هەربۆیە‬ ‫ن���ەک هەر گومانی لەخەڵ���ک‌و لەمرۆڤ هەیە‬ ‫کاتێ بەناوی هەقیقەتێکی گش���تییەوە قسە‬ ‫دەکەن‪ ،‬بەڵکو تەنانەت گومانی لەخۆیش���ی‬ ‫هەیە‪ .‬ئەوەتانێ دەڵێت‪:‬‬ ‫(خ���ۆم ناناس���م‪ ...‬هێش���تا خ���ۆم‬ ‫نەدۆزیوەتەوە‬ ‫هەر کە بەش���تێک دەگەم‌و دەڵێم‪ :‬ئەوەتا‬ ‫دۆزیمەوە‬ ‫هێندەی پێ ناچێ‬ ‫گومانی لێ دەک���ەم‌و بەدودڵییەوە لێی‌ورد‬ ‫دەبمەوە‬ ‫ئەوساش بەپێویس���تی دەزانم بیڕمێنم‪...‬‬ ‫تێکی دەمەوە‬ ‫هەرچییەک���ی کە دەیکەین‪ ،‬س���ێبەری ئەو‬ ‫هەقیقەتەیە کە دەمانەوێ‬ ‫تاقە راستییەکیش کە پێی دەگەین‬ ‫هەمیشە لەگۆڕاندایە‌و دەرەنجامی ئەزمونی‬ ‫خۆمانە‬ ‫م���ن تێناگ���ەم‪ ،‬نازانم ئاخ���ۆ نێچیرم یان‬ ‫راوچی)‬ ‫دواتر بەمارا دەڵێت‪:‬‬ ‫(بۆ خۆت بەدونیاوە سەغڵەت دەکەیت‬ ‫هەموی الی من بەتاڵە‬ ‫تاقە راستییەک من بیزانم‪ ،‬هەر خەیاڵە‬ ‫ئەو دونیایەی‌والەنێو خودی خۆمدا‪.‬‬ ‫شۆڕش شتێکە‬ ‫راگوزەرانە تێدەپەڕم بەالیدا)‬ ‫بەاڵم مارا لە‌وەاڵمیدا دەڵێت‪:‬‬ ‫(وا نییە ساد‪ ،‬تۆ بەهەڵەدا چویت‬ ‫ئەو خەیاڵەی لێی دەدوێیت‬ ‫الی من بێکەڵک‌و بەهایە‬ ‫خەیاڵ بەتەنها هیچی پێ ناکرێ‬ ‫هیچ دیوار‌و شورە‌و بەربەستێکی پێ ناڕمێ‬ ‫راستە کە من دەنوسم‬ ‫ب���ەاڵم قەڵ���ەم بەتەنیا ناتوانێ سیس���تمە‬ ‫گەندەڵەکان راماڵێ)‬ ‫لەش���وێنێکی تردا س���اد بەمجۆرە باس���ی‬ ‫شۆڕشگێڕەکان دەکات کە بە"ئایدیالیستەکان"‬ ‫ناویان دەبات‪:‬‬ ‫(من باوەڕ بەئایدیالیستەکان ناهێنم‬ ‫ئەوان بەکوێرەڕێدا دەڕۆن‬ ‫من باوەڕم بەهیچ قوربانییەک نییە‬ ‫با بۆ مەسەلەیەکی پیرۆزیش بێت‬ ‫م���ن تەنها ب���اوەڕم بەخۆم���ە‪ ...‬بەخۆم‌و‬ ‫بەس)‬ ‫بەاڵم مارا بەم قسەیەی ساد توڕە‌و پەست‬ ‫دەبێت‌‪ ،‬وەاڵمی دەداتەوە‌و دەڵێت‪:‬‬ ‫(بەاڵم من‌وەک تۆ نیم‬ ‫گەلێ باوەڕم بەشۆڕشە‬ ‫ئێم���ە بوی���ن تەخ���ت‌و تاراج���ی‬ ‫حوکمڕانەکانمان‬ ‫تێکوپێک شکاند‬ ‫وەلێ ئێستا لەبری ئەوان‬ ‫کۆمەڵێک کەسی تر هاتون‬ ‫کە شۆڕشیان کردوە بەداردەستی‬ ‫بازرگان‌و خواپێداوەکان‬ ‫بۆرژوا‌و سەرمایەدارەکان‬ ‫کە چینێکی تازە‌و سەرکەوتون‬ ‫ئێمەش بوینەتە کەری ژێر بار‌و دەنقێنین)‬ ‫جۆقەکەش کە بەرجەس���تەکەری خەڵکن‪،‬‬ ‫لەدایەلۆگێک���دا ب���اس لەنائومێدی���ی خۆیان‬ ‫دەکەن س���ەبارەت بەئەنجامەکانی ش���ۆڕش‌و‬ ‫قۆستنەوەی لەالیەن کەسانێکی تەڵەکەبازەوە‬ ‫کە س���ەرەتا بەناوی بەرژەوەندیی خەڵکەوە‬ ‫دەدواند‪:‬‬ ‫(کۆمەڵێک مەیمونی قەڵەو‬ ‫کە جلەکەی بەریان لەپارەی کاغەز دروست‬ ‫کراوە‬ ‫لەحەوزی شامپانی‌و براندیدا مەلە دەکەن‬ ‫شەرابی هەمەچەشنە‬ ‫ئەوان لەنێو پارە‌و دراودا‬ ‫ئێمەش لەناو قوڕ‌و لیتاودا‬ ‫دەگەوزێین‬ ‫کۆمەڵێک زەالمی تەڵەکەباز‬ ‫کە لەغۆرێلال دەچن‬ ‫ئاواتەخوازن تەفروتونا بین‪ ...‬ئاواتەخوازن‬ ‫ئەم شۆڕشە‌ وێرانەیە‬ ‫ئەوان بیر لەهیچ شتێک ناکەنەوە‬ ‫تەنها ئ���ەوە نەبێت کە خەڵکی بگوش���ن‌و‬ ‫بیچەوسێننەوە)‬ ‫کاتێک ئەم بڕگانە دەخوێنینەوە‪ ،‬دەبینین‬ ‫شۆڕش���ەکان لەچەن���د روەوە لەیەک دەچن‪.‬‬ ‫ئەوەتانێ ئەو شۆڕش���ە گەورەیەی فەرەنس���ا‬ ‫کە س���ەرەتا بەن���اوی گەل‌و ئ���ازادی‌و مافی‬ ‫مرۆڤ���ەوە دەس���تی پ���ێ کرد‪ ،‬چ���ۆن دواتر‬ ‫لەالی���ەن کۆمەڵێک خەڵکی دەس���ەاڵتگەراوە‬ ‫قۆس���ترایەوە‌و چوەوە خزمەت���ی ئەوانەی کە‬ ‫س���ەرلەنوێ بونەوە بەچەکوش���ی سەری ئەو‬ ‫خەڵکانەی کە س���وتەمەنیی شۆڕشەکە بون‌و‬ ‫ئەنجامەکەشی بەدیکتاتۆرییەتەکەی ناپۆلیۆن‬ ‫شکایەوە‪.‬‬

‫»» ‪19‬‬