ته‌ندروستی tandrusti. sul@gmail. com
) )554سێشه‌مم ه 2016/11/29
15
الپەڕەی تەندروستی ،ئامادەكردنی ڕاگەیاندنی تەندروستیی سلێمانی
چۆنێت ی پێدان ی خواردن به‌منداڵ له‌دوای ته‌مه‌نی ٦مانگی ئا :د .ئاكۆ كریم ،د.پشده‌ر عەبدواڵ ،به‌اڵم ه���ه‌ر ج���اره‌و خواردنێك پاش دڵنیابون له‌نه‌بونی هه‌ستیاری پێی. پزیشكی پسپۆڕی مندااڵن به‌گش���تی ئه‌و خواردنان���ه‌ی ئه‌درێ لێره‌دا ب���اس له‌خواردنی منداڵی ٦به‌منداڵ به‌پێ ته‌مه‌ن: مانگ بۆ 12مانگ ئه‌كه‌ین ،له‌ته‌مه‌نی ٦بۆ 8مانگ : ٦مانگیدا پێویس���ته به‌شۆربای برنج .1سێو .2 ،قۆخ .3 ،ترێ .٤ ،ماست ده‌س���تپێبكه‌یت (برنجی هاڕاو) ،گه‌ر پێیكه‌وت ش���ۆربای بۆ دروس���ت بكه .۵ ،م���ۆز .٦ ،هه‌نجیر .7 ،هه‌رمێ، له‌و خواردنانه‌ی كه له‌خواره‌وه باسمان .8قه‌یس���ی .9 ،كوله‌گه .10 ،په‌تاته، ك���ردوه ده‌توانیت له‌گه‌ڵ برنج تێكه‌ڵی .11بیبه‌ری ش���یرین .12 ،فاسوڵیای بكه‌یت یاخ���ود ده‌توانیت س���ریالكی ته‌ڕ .13،قارچك .14،پیاز .15 ،سیر، .16گێزه‌ر .١٧ ،ئه‌ڤۆگادۆ. برنجی بۆ به‌كار بهێنیت. له‌ته‌مه‌نی 7مانگیدا مریش���ك زیاد 8بۆ 10مانگی: ئه‌كرێت بۆ شۆرباكه به‌مه‌رجێك بكرێت .1بروكل���ی .2 ،قه‌رنابی���ت.3 ، به‌پارچه‌ی زۆر بچوك . له ته‌مه‌نی 8مانگیدا گۆش���تی سور باینجان .٤ ،ش���ێلم .۵ ،خه‌یار .٦ ، زیاد ئه‌كرێت بۆ ش���ۆرباكه به‌مه‌رجێك خ���اس .7 ،بامێ .8 ،س���پیناخ.9 ، بكرێت به‌پارچه‌ی بچ���وك ،هه‌روه‌ها ته‌ماته .10 ،نیسك .11 ،شوتی.12 ، زه‌ردێنه‌ی هێلكه‌ش���ی ئه‌توانرێ پێی كاڵ���ه‌ك .13 ،ئه‌نه‌ناس .14 ،كێوی ، بدرێت ،به‌هیچ ش���ێوه‌یه‌ك س���پێنه‌ی .15گری���پ ف���روت .16 ،په‌نیر.17 ، هێلكه تا 1ساڵ نابێت بدرێ به‌منداڵ ،زه‌ردێنه‌ی هێلكه. كاسته‌ریش���ی ئه‌توانرێ���ت پێی بدرێت ئ���ه‌م خواردنان���ه وه‌ك له‌س���ه‌ره‌وه به‌مه‌رجێك بڕێكی زۆر كه‌م ش���ه‌كری باس���مان كرد ئه‌وه‌ی س���ه‌وزه‌یه ئه‌بێ تێ بكرێت. ل���ه دوای ته‌مه‌ن���ی 10مانگی���ه‌وه بكوڵێ ئینجا بهاڕدرێ ،ئه‌وه‌ی میوه‌یه ئه‌توانیت خواردنی ئاسایی زیاد بكه‌یت ئه‌بێ به‌عه‌ساره بكرێ به‌شه‌ربه‌ت.
چ ی ده‌زانیت ده‌رباره‌ی فۆلیك ئه‌سید (ڤیتامین )B9
نیشانه‌كان ی هه‌وكردنی گه‌ده چییه؟
كه‌می فولیك ئه‌س���ید (ڤیتامین )B9 له‌ئافره‌تی دوگی���ان ئه‌گه‌ری هه‌ی ه ببێت ه هۆی دروست نه‌بونی یان خراپ دروست بونی بڕبڕه‌كانی پش���ت (neural tube )defectئه‌مه‌ش ده‌بێته هۆی دروستبونی كیس له‌پش���تی منداڵه‌ك���ه‌و هه‌ندێ جار گه‌وره‌بونی س���ه‌ری منداڵه‌ك ه ك ه ئه‌مه‌ش ده‌بێت نه‌شته‌گه‌ری بۆ بكرێ بۆ البردنی كیسی دروس���ت بو له‌گه‌ڵ دانانی سۆند‌ه ( )shuntله‌ناو سه‌ری منداڵه‌ك ه بۆ ئه‌وه‌ی ئاوی ناو مێشكی منداڵه‌ك ه كۆنه‌بێته‌وه. خۆپاراس���تن له‌م كێشه‌یه به‌وه‌رگرتنی حه‌پی فۆلیك ئه‌سیده ده‌بێت باشتر‌ه ٣ مانگ پێش ئه‌وه‌ی ئافره‌ته‌ك ه دوگیان بێت وه‌ری بگ���رێ رۆژان ه یه‌ك حه‌ب تاكۆتایی سكه‌كه‌ی به‌رده‌وام بێت ،گرنترین كات ٣ مانگی یه‌كه‌می دوگیانییه. له‌گ���ه‌ڵ وه‌رگرتن���ی حه‌پ���ی فۆلێ���ك ئه‌س���ید ده‌بێت ئافره‌ته‌كه له‌و خواردنان ه زۆر بخ���وات ك���ه فۆلیك ئه‌س���یدی زۆر تێدایه وه‌ك س���ه‌وزه ،ئه‌ڤوگادۆ ،بامێ، سترۆبێلی ،برۆكلی ،قه‌رنابیت ،سپیناخ، هێلكه ،گوێز ،گوڵه‌به‌ڕۆژه.
نه‌خۆش���ییه‌كانی گ���ه‌ده هه‌روه‌ك نه‌خۆشییه‌كانی تری جه‌سته ،ده‌بنه ه���ۆی تێكچونی بااڵنس���ی نه‌خۆش‌و ناڕه‌حه‌تی ته‌ندروس���تی ،هه‌وكردنی گ���ه‌ده‌ش یه‌كێك���ه له‌نه‌خۆش���ییه به‌كتیریه‌كان‌و سه‌رچاوه‌كه‌ی به‌كتریای ( )H pyloriی ن���او گه‌ده‌ی���ه. زۆرین���ه‌ی خه‌ڵك ئ���ه‌و به‌كتریایه به‌ش���ێوه‌ی گه‌ش���ه نه‌ك���ردو له‌گه‌ده‌یاندا بونی هه‌یه به‌اڵم كێشه‌و ته‌نگوچه‌ڵه‌مه‌یان بۆ دروست ناكات، به‌اڵم كاتێك هه‌لی بۆ بڕه‌خسێت بۆ گه‌ش���ه‌كردن ئ���ه‌وكات ده‌بێته هۆی برینی گ���ه‌ده یان برینی دوانزه‌گرێ‌و ئه‌گ���ه‌ر چه‌ن���د س���اڵێك بمێنێته‌وه دیواری گه‌ده ته‌نك ده‌كات‌و ناهێڵێت ترشه‌ڵۆكی ناوگه‌ده كاره‌كانی خۆی ئه‌نجام ب���دات‌و هه‌ندێكجاریش له‌وه زیاتر په‌ره‌ده‌س���ه‌نێت‌و ده‌بێته هۆی شێرپه‌نجه‌ی گه‌ده. لهوبارهوه د.محمد عه‌بدولڕه‌حمان محەمەد پس���پۆڕی نه‌خۆش���یه‌كانی هه‌ناوو گه‌ده ،زانیاری زیاتر ده‌خاته‌ڕو ده‌ڵێت "ئه‌م به‌كتریایه 90%ی خه‌ڵكی واڵتانی وه‌كو ئێمه له‌گه‌ده‌یاندا هه‌یه به‌اڵم زیانی نیه ،ئه‌م نه‌خۆشییه درمه له‌كه‌سێكه‌وه بۆكه‌سێكی تر له‌ڕێگه‌ی لی���ك یا رش���انه‌وه یان پاش���ه‌ڕۆوه ده‌گوازرێته‌وه".
پێستی مردو چییه؟ هه‌میش���ه ك ه ده‌چینه گه‌رماو پاش خۆشتن زورجار پێس���تمان چینێك یاخود توێژاڵێك هه‌ڵئه‌دات پێمانوای ه كه هێش���تا پاك خۆمان نه‌ش���توه‌و ئه‌م ه چڵك‌و ئاره‌قه‌كردنه‌وه‌یه له‌سه‌ر پێست ماوه‌ته‌وه. ل���ه‌و ب���اره‌وه د.ئه‌ی���وب عه‌بدول پس���پۆڕی نه‌خۆش���ییه‌كانی پێست ده‌ڵێ���ت "ئ���ه‌و توێژاڵه چڵ���ك نی ه به‌ڵكو چینێك پێس���تی م���ردوه ك ه به‌ڕه‌نگێكی قاوه‌یی له‌س���ه‌ر پێس���ت ده‌رده‌كه‌وێ���ت ،ئه‌وی���ش له‌ئه‌نجامی مردن‌و دروس���تبونه‌وه‌ی پێس���ته‌و‌ه روده‌دات ،كاتێك له‌گه‌رماو س���ابونی تایب���ه‌ت ده‌درێت له‌پێس���ت به‌پێی جۆری وش���كی‌و چه‌وری پێس���ته‌ك ه
ئه‌و پزیشكه پسپۆڕه هۆكاره‌كانی گه‌شه‌س���ه‌ندنی ئ���ه‌م به‌كتریای���ه ده‌گه‌ڕێنێت���ه‌وه ب���ۆ هه‌ڵكه‌وت���ه‌و تایبه‌تمه‌ن���دی جه‌س���ته‌ی هه‌ندێك نه‌خۆش‌و جیاوازی له‌توانای به‌رگری له‌ش���ی مرۆڤ���ه‌كان‌و توان���او هێزی به‌كتریاكه. سه‌باره‌ت به‌ده‌ستنیشانكردنی ئه‌م به‌كتریایه د.محمد عبدولڕه‌حمان باس له‌وه ده‌كات كه له‌ڕێگه‌ی پش���كنینی خوێن���ه‌وه له‌تاقیگه ده‌ستنیش���ان ده‌كرێت ،به‌اڵم ناتوانرێت چاالكبون‌و چاالكنه‌بون���ی دی���اری بكرێ���ت به‌اڵم له‌ڕێگه‌ی پاش���ه‌ڕۆوه باش���تر ئه‌وجۆره به‌كتریای���ه‌و چاالكیه‌كه‌ی ده‌رده‌كه‌وێت. بۆ چاره‌س���ه‌ركردنی حاڵه‌ته‌كانی هه‌وكردن���ی گ���ه‌ده ئه‌و پزیش���كه پس���پۆڕه ده‌ڵێت "ئه‌گه‌ر به‌كتریاكه له‌گه‌ده‌دا نه‌بوه هۆی نه‌خۆشخس���تن ئه‌وا پێویس���ت به‌چاره‌سه‌ر وه‌رگرتن ناكات ،ب���ه‌اڵم ئه‌گ���ه‌ر برینی گه‌ده ی���ان تێكچونی گه‌ده‌ی ب���ه‌دواوه بو یاخود توش���ی ماڵتۆم���ا بو ئه‌وكات پێویس���ته نه‌خۆش چاره‌سه‌ره‌كانی قه‌اڵچۆكردن���ی به‌كتریا به‌كاربهێنێت له‌نمونه‌ی (clarithromycin, ppi, amoxil).
ئ���ه‌وا پێس���ته‌كه پاكده‌بێت���ه‌وه‌و ئ���ه‌وه‌ی ك���ه ده‌مێنێت���ه‌وه ته‌نه���ا پێستی مردوه‌و حاڵه‌تێكی ئاساییه، چونك���ه كاتێك چه‌وریی���ه رژێنه‌كان له‌گ���ه‌ڵ روكاری ده‌ره‌وه‌ی پێس���ت ی���ه‌ك ده‌گرن قه‌تماغه‌یه‌ك دروس���ت ده‌كه‌ن ك��� ه به‌ش���ێوه‌یه‌كی به‌رچاو ده‌رده‌كه‌وێت بۆ نمونه له‌المل یاخود سه‌رده‌سته‌كان". ئه‌و پزیش���كه پس���پۆڕه لهوبارهوه رێنماییمان ده‌كات كه به‌پێی جۆری پێست سابون به‌كاربهێنین بۆ نمون ه پێستی وش���ك ده‌بێت سابونێك ك ه به‌گلسرین دروست كرابێت بشۆرێت، له‌به‌رامبه‌ردا پێس���تی چه‌ور سابونی گۆگرد گونجاوه بۆی.
ناونیشانی وێبسایتی بەڕێوبەرایەتی گشتی تەندروستی سلێمانی
http://www. dohsuli. com
فەیسبوكhttps://www. facebook. com/tandroostyt :