12
) )554سێشهمم ه 2016/11/29
birura. awene@gmail. com
سهرۆك تهنهایه بڕوا بهرزنجی ــ لهندهن ل���هدوای جهنگی جیهانی دوههمهوه، دنیای���ی عهرهب���ی دهیان س���هرۆكی لهسهر الش���هی رزیوی ناسیۆنالیزمی عهرهبی دروس���تكرد ،ه���هر لهجهمال عهبدوناسرهوه ههتا دهگات بهموبارهكو ئهسهدو قهزافی .بهاڵم لهڕاستیدا بیری ڕۆشنگهرو نوێی عهرهبی ناتوانێت ئهمان ه وهك س���هرۆكو وهك نیشتیمانپهوهری راستهقینه سهیربكات ،ئهمان لهمێژودا تایتڵی قۆناغیكی رهشو داڕزانی دنیایی عهرهبین. ئهمڕۆ لهههرێمی كوردس���تان ،ئێم ه ت���ازه ل���هو قۆناغه شكس���تخواردوهی ناس���یۆنالیزمی عهرهبیداین ،مهسعود بارزان���ی ك���ه ل���هدهرهوهی ههم���و یێوهرێك���ی یاس���اییو دیموكراس���ی درێ���ژه بهس���هرۆكایهتیهكهی دهدات، واتێگهیشتوهو ،لهژێر تایتڵی دهوڵهتی ك���وردیو ههس���تی ناس���یۆنالیزمیدا، دهتوانێ���ت لهمێ���ژوویویژانی زیندوی نهتهوهكهی بمێنێتەوە. سهرۆكهكان تهنهان لهمێژودا ،بهباش ی���ان خراپ ،ههمیش���ه تهنه���ا خۆیان دهبنه تایتڵی قۆناخێكی مێژو ،بهدهیان كهس لهدهوری قهزافی دهوری گرنگیان بینیوهو زۆر ههڵهیشی بهرههمی راوێژی بهوان بوه ،بهاڵم ئیتر ئهو قۆناخه ئێم ه بهناوی قهزافییهوه دهیناسین ،ههروهك دهی���ان كهس دهوریان ههبوه لهدهوری كاریزمایهك���ی وهك گاندی بهاڵم مێژو ئهو ساتانهی بهناوی گاندییهوه تۆمار كردوه .وات ه دهمهوێت بڵێم سهرۆكهكان تهنهان ،وای ه لهدهس���هاڵتدا هاوبهشیان زۆره ،ب���هاڵم لهمێ���ژودا ههرخۆیانن. لهمێ���ژوی عێراقدا ههم���وان لهجیاتی بهعس���یش دهڵێین رژێمهكهی سهدام، ئیت���ر س���هدام مێژویهك���ی خوێناویی ه لهعێراقداو تهنانهت كوڕهكانیش���ی ئهم مێژوه ناشرینهی لهگهڵدا بهش ناكهن. ئهم وهبیرهێنانهوهو بهراوردكارییه بۆ ئهوهیه بڵێین ،بارزانی باش یان خراپ، لهب���هردهم مێ���ژو لهب���هردهم ویژدانو ش���ایهتیدانی نهتهوهكهی���دا تهنهایه، تایتڵی ئ���هم قۆناغهی مێ���ژوی ئێم ه بهن���اوی بارزانییهوهیه ،بۆیه ههرخۆی بهتهنه���ا بهرپرس��� ه بهرامب���هر مێژو، بهرامبهر ویژدانی نهتهوهكهی.
ئهمڕۆ زۆر كهس لهگهڵی هاوبهش���ن، لهكوڕهكانی���هوه ب���ۆ كوڕهزاك���هیو ب���ۆ مهكت���هب سیاس���یو راوێ���ژكارو هاوپهیمانهكانی ،بهاڵم ئهمه بۆ ئهمڕۆ دهخواتو راس���ته ،ب���هاڵم لهبهرامبهر مێ���ژوی نهتهوهكهی���دا ك���هس نابێت ه هاوبهشی. لهداڕوخانی ههرێمی كوردستاندا ،ك ه ئێس���تا لهلێواری ئهو داڕوخانهدایه ،ن ه نێچیرڤان بارزانیو نه مهسرور بارزانیو نه ئاشتی ههورامیو ن ه فازیل میرانی، نابن ه بهرپرسیاری یهكهمو نابن ه تایتڵی مێژو ،بهڵكو بارزانییه بهتهنها. كهوات��� ه ئ���هم قۆناغ���ه ،قۆناغ���ی بڕیاردانی مێژوی���یو ویژدانی بارزانیی ه بهتهنها ،لهپێناو خۆیو مێژوی خۆیو نهتهوهكهیدا. ههمیش��� ه كهس���ی یارمهتی���دهرو چارهس���هركهر ،كهس���ی قوربانیدهره، ئهو س���هرۆكانهی لهمێژودا جێی رێزو شانازین ،ئهوانهن قوربانییان بهخۆیان داوه لهپێناو واڵتو گهڵدا. بهاڵم ههتا ئهم���ڕۆ بارزانی دهیهوێت ههم س���هرۆكێكی رێزلێگی���راوو چیی ش���انازی گهلهكهی بێت ،ههم ئامادهی قوربانیدان نییه ،بهڵكو بۆ ئهو پۆستو مهق���امو ناوبانگه دهیهوێ���ت قوربانی بهگهلو واڵتهكهی بدات. بۆیه دهبێت بهبیری بارزانی بێنینهوه، ك ه ئهو تائێس���تا لهن���او مێژویهكدای ه ك ه خهریك���ه هیچی تێ���دا نامێنێتهوه ب���ۆ ئ���هوهی س���بهی جێی ش���انازی نهتهوهك���هی بێ���ت ،ئێس���تایش دوای دواههمی���ن پهیامی لهبهردهم بڕیارێكی یهكالیهنهی خۆیدایه ،لهبهردهم دواههلی مێژوی خۆیدایه ،كه چیتر پێویس���تی بهكۆبونهوهی دوقۆڵ���یو پێنج قۆڵیو س���وڵحی ئێرانو توركیا نییه ،دهبێت ئهگهر رایش���ی وایه قوربانییهو زوڵمی لێدهكرێ���ت ،بهاڵم بێ دودڵی دهس���ت لهپۆس���تهكهی بكێش���ێتهوهو پۆستی سهرۆكایهتی بهش���وێنو دهسهاڵتیهوه بداتهوه بهردهم ههڵبژاردنی گهل. ئیتر دۆخی كوردس���تان لهوه ترازاوه بهپهی���امو بهیاننام���هو كۆبون���هوهی حزب���هكان بهڕێوهبچێ���ت ،خهڵ���ك لهبهردهم برس���ێتیدایه ،برسێتی رهگی شۆڕشهكانو یاخیبونهكانه. چیت���ر بهیاننام���هو پهیام���ی كات بهس���هربردن دادمان نادات ،چارهسهر بهك���ردار دهكرێت ،ك���رداری گهورهو
مستهفا بارزانی ویستویهتی بڵێ بهباشو خراپ من بهس مستهفا بارزانیمو بهم ناوو نازناوهی ئێوه نه خۆمو ن ه مێژوم بۆ ههڵناخهڵهتێت
كاریگهری���ش لهپێن���او گ���هلو واڵتدا چاوهڕێی حزبو كهسی ناوێت. بارزان���ی دهبێ���ت كهمێ���ك مێژوی لهبیربێت ،كه ئهو سهرۆكانهی سهرۆكی گهلو واڵتن ،ش���هرعییهتو گهورهییو سهرۆكبونیان لهویژدانی گهلهكهیهتی، نهك لهكورسییهكهی ،ئهو سهرۆكانهی سهرۆكی كورسین دهبێت وهك قهزافی تادواچرك ه كه لەبەردەم منداڵه توڕهكانی خۆیدای ه بڵێت من سهرۆكتانم. بارزان���ی بۆ ئ���هوهی دهوری گرنگی ههبێت بۆ واڵتو گهلهكهی ،لهئێستادا لهدهرهوهی پۆس���تی س���هرۆكایهتییه، وازهێنان بهمانای كۆتایی بارزانی نییهو دهتوانێ���ت گهورهتر خزمهتی گهلهكهی بكات ،ئهگهر گ هلو واڵت ئامانجی بیرو بڕوای سیاسی ئهوانن. ئێمهو ئهو مێ���ژوه پڕ لهقوربانیدانو پڕ ئازاره ،ش���ایهنی سهرۆكێكی وهك
ئ���هو نمونانهی پێش���هوه نین ،مێژوی قوربانیدان���ی گهل���ی ئێمه ،ش���ایهنی س���هرۆكێكه ئازایان ه قوربانی بهخۆی بدات ،یان النیكهم گهلهكهیو ئامانجی س���هد س���اڵ خهبات نهكات ه قوربانی خۆی. بارزانی دهبێت دور لهوهی بهرژهوهندی حزبهك���هیو نزیكهكان���ی چین ،گۆڕان داوای چی���دهكاتو كێ لهناوخۆی واڵت س���ودمهندهو پێ���ی خۆش���ه ،بڕیاری وازهێنان ب���داتو داوای لێبوردن بكات ل���هم دۆخ���هی لهژێر س���ێبهری ئهودا كوردستانی تێكهوتوه. ئهم بڕیاره بهدڵنیاییهوه زۆر كهسی نزیكی خ���ۆیو خ���اوهن بهرژهوهندی گ���هوره لێی زهرهرمهن���د دهبن ،بهاڵم كوردس���تانو بارزانی تێیدا بهمۆفهقی دێنهدهر. بارزان���ی ،ئهوان���هی لهچواردهورینو هاوح���زبو هاوبنهماڵهو هاوپش���كین، ههتا بهوانهیش���ی س���هردانی دهكهن، لهوه الوازترن راس���تی خۆی لهبهردهم ئاوێن���هی گهلو مێ���ژودا پێبڵێن ،ئهو قیژهقی���ژو ناوو نازناوان���هی رۆژانه بۆ بارزانی دهدۆزنهوه داپۆش���ینی كاتیی حهقیقهتێكهو هیچیتر. س���اڵی ١٩٦٤وهفدێكی نوس���هرانو هونهرمهن���دانو كارمهندان���ی ئێزگهی شۆڕش سهردانی مهالمستهفای بارزان، رابهری شۆڕش���هك ه دهك���هن لهحاجی ئۆمهران. یهكێك لهئهندامانی وهفدهك ه كه خۆی دهناس���ێنێت دهچێته بهردهم بارزانیو دهڵێت :مامۆس���تا من فاڵن كهس���م، ئهویش بهم ه توڕهدهبێتو دهڵێت ههر بهناوی خۆم���هوه بانگم بكهو تۆ خۆت مامۆس���تایت نهك من .بهاڵم ههر لهو دانیش���تنهدا ئهو كهس ه سێ جار قس ه دهكات ههر سێ جارهكه به"مامۆستا" بارزان���ی بان���گ دهگات ،ههت���ا ك��� ه ههڵدهستن بۆ ماڵئاوایی بارزانی پێش ئهوهی ئهو قسه بكات ئهڵێت مامۆستا نیم ،مستهفا بارزانیم. ئ���هم یادهوهرییهی���ش لهگێڕانهوهی شێركۆ بێكهس���هوه بو لهدواگفتوگۆی رۆژنامهگهریم���ان پێك���هوه ،ك ه خۆی ئهندامێكی ئهو وهفده بوه. مس���تهفا بارزانی ،ویستویهتی بڵێ، بهب���اشو خ���راپ من بهس مس���تهفا بارزانیمو بهم ن���اوو نازناوهی ئێوه ن ه خۆمو ن ه مێژوم بۆ ههڵناخهڵهتێت.
بیروڕا
قهیران ی دارایی یان تااڵن ی دارایی كاروان عەزیز * ئ����هم دۆخ����هی ئێس����تا لهههرێم����ی كوردس����تاندا ههی����ه دهرئهنجام����ه، دهرئهنجامی گهندهڵی كارگێڕیو داراییه، لهڕاس����تیدا قهیرانی دارای����ی لهههرێمی كوردس����تاندا بونی نیه بهاڵم حكومهت لهگهوجاندنی خهڵكدا س����هركهوتو بوه ئهم دۆخهی بهقهیرانی دارایی ناساندوه، ئێستا ئهم دۆخه لهناو خهڵكدا بهقهیرانی دارایی ناسراوه. ناساندنی ئهم دۆخه بهقهیرانی دارایی بهرپرس����یارێتی دروس����تبونی دۆخهكه لهئهس����تۆی بهرپرس����انی حكوم����هت بهرێژهیهكی زۆر كهم دهكاتهوه چونكه رودانی قهیرانی دارایی لهو دهوڵهتانهی سیس����تهمی ئابوورییهكهیان سیستهمی س����هرمایهدارییه بهرپرس����یارێتی كهمی لهسهر شانی حكومهته چونكه زۆربهی كهرتهكانی ئابوری كهرتی تایبهتن. ئهگهر لهڕاس����تیدا ئهم دۆخه قهیرانی دارای����ی بێ����ت ئ����هوا بهرپرس����یارێتی چارهس����هركردنی لهئهستۆی حكومهتی ههرێمدایه دهبێت حكومهت ههڵس����ێت بهدانانی پالنی كورتخای هنو مامناوهندو درێژخایهن بۆ روبهڕوبونهوهی قهیرانهكه بهڕاوێژك����ردن بهپس����پۆڕانی ئاب����وریو دارای����ی ،ئهگهر چارهس����هر نهكرا ئهوا دهبێ����ت حكوم����هت ههڵبوهش����ێتهوهو حكومهتی قهیران دروستبكریت تاوهكو چارهسهری بنهڕهتی دهكرێت. قهیرانی دارایی: ()Financial Crisis بریتی����ه لهبهرزبون����هوهو نزمبونهوهی لهناكاوی(مفاج����ئ) گ����ۆڕان لهنرخ����ی پش����كو قهباڵه ،نرخی دراوگۆڕینهوه، بهبانك سپاردن (دانانی پاره لهبانك)، نرخی س����و ،لهب����ازاڕی م����اڵو داراییدا (.)financial markets وات����ا ئ����هم دۆخ����هی لهههرێم����ی كوردس����تاندایه قهیران����ی دارای����ی نیه چونكه قهیران����ی دارایی لهبازاڕی ماڵو داراییدا رودهدات بهش����ێوهیهكی لهناكاو وات����ه پێش����بینی نهكراوه ب����هاڵم ئهم
ئهگهر تااڵنی دارایی لهكوردستاندا نهكراوه لهكوێی دونیادا ههیه حزب لهحكومهت دهوڵهمهندتر بێت؟ نهك حزب زۆر كهسی حزبی ههیه لهحكومهت دهوڵهمهندتره دۆخ����هی ئێس����تا یهخ����هی خهڵك���� ی ههرێمی كوردس����تانی گرتوه پێشبینی كراوبو بهاڵم قهیرانی دارایی پێش����بینی ناكرێت ئهمه لهالیهك ،لهالیهكی ترهوه لهههرێمی كوردس����تاندا ب����ازاڕی ماڵو دارای����ی بونی نی����هو ئ����هو هۆكارانهی بوهت����ه هۆی دروس����تبونی ئهم دۆخهی لهههرێمی كوردستاندا ههیه هۆكارهكانی دروستبونی قهیرانی دارایی نیه. لهڕاس����تیدا هۆكارهكانی دروستبونی ئ����هم دۆخ����هی ئێس����تا لهههرێم����ی كوردس����تاندایه تااڵن����ی داراییه لهالیهن حزب����ه دهس����هاڵتدارهكانی ههرێم����ی كوردس����تانهوه ،ئهگهر تااڵن����ی دارایی لهكوردس����تاندا نهكراوه لهكوێی دونیادا ههی���� ه حزب لهحكوم����هت دهوڵهمهندتر بێت؟ نهك حزب زۆر كهسی حزبی ههیه لهحكومهت دهوڵهمهندتره. * ماستەر لهزانستی ئابوری
فارس دەتوانێت بەلۆکه سەرت ببڕێت ئاری کاکەیی ــ سوید ف���ارس دەتوانێت بەلۆکه س���ەرت ببڕێ���ت ،ئهمه وتهیهک���ی د .مەحمود عوس���مانه ،لەتەمموزی س���اڵی١٩٩٠ لەشاری مۆسکۆی پایتەختی سۆڤیەت کۆنگرەی���ەك بۆ س���ەرجەم کوردانی س���ۆڤیەت س���ازدرا ،بەچاودێ���ری کاربەدەس���تانی ئ���ەو واڵت���ه ک���ه نزیکدەب���وەوە لەڕوخاندنو س���ەرۆکی ئەوکاته میخایڵ گۆڕباچۆفیش دەهۆڵو زوڕنای (گاڵسنۆستو پریسترۆیکا) واته راشکاویو سەرلەنوێ دروستکردنەوەی واڵتو کۆمەڵ���گای لێ���دەدا ،ل���ەو کۆنگرەی���ەدا کەس���ایەتی ناس���راوی زۆربەی پارچەکانی کوردس���تان تێدا بەش���داربون ،بەنده لەگەڵ د.مەحمود ب���وم لەبەر چەند هۆی���ەك لەوانه هەر لەمنداڵی���ەوە ئ���ەم پی���اوەم بینیوە س���ەرقاڵی ش���ۆڕشو کوردایەتی بوە لەهەمانکاتدا سەرکردەو نوێنەری حزبی سۆسیالیستی کوردستانو بەرپرسمان بو ،لەگەڵ هەڤااڵن���ی دیکەدا لەگەڵیا بوینو یارمەتیم���ان دەدا بۆ تەرجەمە ک���ردن ب���ۆ زمانی روس���ی ،هەرچەند خۆی ش���ارەزایی هەیه لەزۆر زمان کە لەوان���ه ئینگلیزیو فەرەنس���یو هتد، بەاڵم هاواڵتی سۆڤیەتی ئەوکاته جگە بوە ،وت���م دکت���ۆر بارۆدۆخەکە چۆن لەڕوس���ی زمانی دیکەی���ان بەدەگمەن دەبینی؟ وتی زۆر خۆش���حاڵم لەگەڵ دەزان���ی .لەکات���ی نانخواردنی نیوەڕۆ ئەو هەمو هاوخوێنانەم شاد دەبمەوە، چوین بۆ چێشتخانەیەك لەگەڵ دکتۆرو بەاڵم تکات لێدەکەم پێیان بڵێ باکەم شەهیدان دکتۆر شەرەفکەندیو سامی ماچم بکەن ،وتی باشه ئەمانه ئەوەندە عەبدولڕەحم���انو س���ەاڵح بەدرەدین ،منی���ان ماچکرد بەبێ تاق���مو تفەنگ کوردانی س���ۆڤیەت زۆر د.مەحمودیان ئەگەر کاکە حەم���ەی حاجی مهحمود خۆشدەویس���تو پەیتا پەیتا دەستیان لێره بوایه خۆ قەت لەدەستیان رزگاری لەم���ل دەک���ردو ماچی���ان دەک���ردو نەدەبو ،وتم دکتۆر ش���ەرت بێت ئەم وێنەیان دەگ���رتو دەیانوت ئەم پیاوه قسەیە بگەیەنمە کاکە حەمە ،وتی زۆر دەستەڕاستی مەالمس���تەفای بارزانی باشە.
نوسەرو د .مەحمود عوسمان لەمۆسکۆ کابرایەك لەو ن���اوە پەیدابو هەندێ پۆس���تەرو وێنەی هەڵەبجەی فڕێدایە ن���او کۆنگرەکەو کوردان���ی رۆژههاڵت راویان ناو رای کرد ،دوایی وتیان ئەوە باڵیۆزی ئێران ئەو س���یخوڕەی ناردوه ب���ۆ ئ���ەوەی زانی���اری وەرگرێت کێی لێیە؟ ل���ەڕۆژی کۆتای���ی کۆنگرەک���ە کە پرۆفیسۆری کوردی کازاخستانی نادر نادرۆڤ لەگەڵ چەند ئەندامێکی پارتی کۆمۆنیستی س���ۆڤیەتو کەسایەتییە
کوردەکان کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیان بەڕێ���وە ب���ردو بڕی���اری کۆتای���ی کۆنگرەکەی���ان خوێن���دەوە .ئێوارەی هەم���ان رۆژ لەئوتێل���ی کۆس���مەس کۆنس���ێرتێکیان سازدا بە بەشداربونی زۆربەی کوردانی ئەوێ ،لەتەنیش���تی دکتۆر دانیش���تبومو د.کەماڵ فوئادو ه���اوڕێ عەزی���ز محەمەدی���ش لەوێ ب���و ،لەهەم���ان وەخت د.جەمش���ید حهی���دەری کامیرەیەکی پێبوو وێنەی دەگ���رت بۆ ی���ادگاری ،لەبەرامبەرمان
چەند کوردێكی نیش���تەجێی س���یبریا دانیش���تبونو قس���ەیان لەگەڵ دکتۆر دەکردو ک���وردیو روس���ییان تێکەڵ دەکردو وتیان ئێم���ه ٦٠خانەوادەینو لەسەردەمی س���تالین دورخراینەوە بۆ سیبریاو لەنێوان خۆمان زۆر پتەوینو دابونەریتی خۆمان پاراستوەو تەنانەت هاوس���ەرگیری تەنها لەگ���ەڵ کوردان دەکەین. ش���ەو هاتو بڕیاربو س���هرکردەکان ل���ەو ئۆتێله بمێننەوە ک���ە تایبەت بو بۆ میوانانی س���ەرکردە ،بەاڵم دکتۆر قەبوڵی نەکردو لەگ���ەڵ ئێمە هاتەوە چوین بۆ خانوی قوتابیانو ژوری کاك شەماڵی قاله منەوەر ،هەمو دابەشبوین بەس���ەر ژورەکان���ی ئ���ەو هەڤااڵنەو بەن���دەش جارێکی تر ،ک���ە دواهەمین جار بو لەچیای قەندیلو س���ەردەمی پێش���مەرگایەتی ساڵی ١٩٨٨دکتۆرم بینیب���و بەدەرفەتم زانی ئەو ش���ەوە تێرب���م لەئەزمونو زانی���اری تادەمەو بەیان قسەمان دەکردو هەر پرسیاری جۆراوجۆرم لێدەکرد دەربارەی شۆڕشو ئایندەی کوردس���تان ،ئەویش لەگەڵ وەاڵمدانەوە هەمو سەرکاژێرەکان گوێی لەڕادیۆ جیهانیەکان دەگرت. لێم پرس���ی ماوەیەك پێش ئێس���تا د.قاس���ملۆیان ش���ههید ک���رد ئای���ا زانیاریتان هەیە ئەو کارەس���اته چۆن رویدا؟ لەوەاڵمدا وتی کاربەدەس���تانی ئێ���ران ئەوەندە متمانەیان بەش���ەهید قاس���ملۆ داب���و تەنانەت پاس���ەوانه تایبەتیەک���ەی خ���ۆی لەگ���ەڵ خۆیدا نەبردبو بۆ ئەو کۆبونەوەیە ،بەکوردیو بەکورتی (ئەگەر فارس بیەوێ بەلۆکە س���ەرت دەبڕێت) ،بەڵ���ێ دوایی پاش شەهیدبونی د .ش���ەرەفکەندی بۆمان دەرکەوت فارس نەك تەنها لۆکە بەڵکو بەجامێك ئاو کورد دێنێته هەڵپەڕکێ.
پاش شەهیدبونی د .شەرەفکەندی بۆمان دەرکەوت فارس نەك تەنها لۆکە بەڵکو بەجامێك ئاو کورد دێنێته هەڵپەڕکێ