WYSZEHRAD
Fotograficzna gra z modernizmem Lila Kalinowska
Pierwszy plan Na przesyconej światłem fotografii kobieta z dziećmi ubiera choinkę. Kobieta, lat około 30, ciemne włosy i ciemna oprawa oczu, jasna cera, gładko uczesane włosy. Sukienka prosta, stonowana. Dwie dziewczynki, też w sukienkach, aktywnie uczestniczą w zabawie. Chłopiec, dużo młodszy, zdaje się niewiele jeszcze rozumieć, opiera się delikatnie o drzewko, próbując zachować równowagę. Cała czwórka ubrana w stylu z lat 30. Buty, uczesanie, zabawki, a nawet choinka – niedzisiejsze. Scena piękna, fotografia bardzo dobra – w powietrzu niemal unosi się zapach piernika, jest ciepło, gwarno, a my słyszymy śmiech dzieci. Kobieta ze zdjęcia to Greta Tugendhat, córka Alfreda i Marianny Löw-Beer. Urodzona w 1903 roku w Brnie. Pochodzi z zamożnej rodziny żydowskiej, co jest nie bez znaczenia w opowieści o tej fotografii. Jedna z dziewczynek to jej najstarsza córka, jeszcze z pierwszego małżeństwa, Hana. Na zdjęciu bawi się zapewne ze swoją kuzynką, a mały chłopiec, który im towarzyszy, to syn
14
Grety – Ernst, urodzony w 1930 roku. Kiedy będzie miał 15 lat, matka podaruje mu egzemplarz Bycia i czasu Heideggera, który na zawsze zmieni jego życie. Później zostanie znanym filozofem, ale na razie cieszy się jeszcze dużą matczyną uwagą, nie na długo zresztą, bo w 1933 roku Grecie urodzi się kolejny syn – Herbert. A dużo później córki: w 1942 roku Ruth i w 1946 – Maria Daniela. Autor pierwowzoru fotografii to Fritz Tugendhat, starszy o osiem lat mąż Grety. Fritz, pośrednik w handlu tekstyliami, pracownik gigantycznej firmy teścia, z zamiłowania jest fotografem. Eksperymentuje z fotografią kolorową, z procesem wywoływania filmu, chemią fotograficzną i kolorem. Na zdjęciach uwiecznia przede wszystkim rodzinę, bawiących się w całym domu chłopców i, oczywiście, Gretę. To właśnie ona wymyśliła ich dom. Z wcześniejszym mężem, Hansem Weissem, mieszkała przez osiem lat w Berlinie. Tam, zainteresowana sztuką nowoczesną, obserwowała powstającą i rozwijającą się szkołę Bauhaus, którą prowadził wtedy Ludwig Mies van der Rohe. Zainspirowana ideami modernizmu przekonała męża do kontrowersyjnego pomysłu, by projektantem ich domu został właśnie Mies van der Rohe. Nie było to trudne, Fritz także nie chciał takiego domu, jaki miał w dzieciństwie, wypełnionego pamiątkami i meblami. Oboje marzyli o domu jasnym, wygodnym i nowoczesnym. Działkę dostali od rodziców Grety. Strome zbocze na obrzeżach Brna, z przepięknym widokiem na stolicę Moraw, było decydującym argumentem dla Miesa van der Rohe. Zain-
spirowany miejscem i entuzjazmem małżonków zgodził się przyjąć zlecenie. To właśnie w tym domu wykonano fotografię. Trudno nie rozpoznać na niej fragmentów tak bardzo charakterystycznego wnętrza. Za sprawą eksperymentów fotograficznych Fritza wspomniane zdjęcie zostało dzisiaj przerobione na współczesny fotomontaż. Artysta Dirk Brömmel nałożył na wykonany przez Fritza obraz bawiącej się rodziny współczesne zdjęcia odrestaurowanych wnętrz, w których fotografia Fritza została wykonana. Stawał w dokładnie tych samych miejscach, co Fritz, używał takiego samego obiektywu, a kolorowe zdjęcia skrupulatnie naniósł za pomocą komputera na oryginały. Wrażenie nie byłoby tak ogromne, gdyby rodzina została umieszczona we wnętrzach tradycyjnej mieszczańskiej kamienicy z tamtego czasu. We wnętrzach ze zdobionymi ścianami, sztukateriami, z obrazami, parkietami. Fritza to nie interesowało. Na fotografii, chociaż ledwie zarysowane, znajdują się fragmenty jednego z najbardziej rozpoznawalnych domów w Europie – willi Tugendhatów w Brnie.
Drugi plan Na drugim planie przesyconej światłem fotografii puste wnętrze. Kamienna ściana, po prawej stronie opadająca przez całą wysokość pomieszczenia kurtyna, a w rogu, widoczny tylko we fragmencie, stół. Wszystkie elementy bez dekoracji. Wszystkie mówią o domu więcej niż przedstawiona na pierwszym planie rodzina. Warto opisać je po kolei,
PRZEMYSKI PRZEGLĄD KULTURALNY