DE VOLKSKRANT WOENSDAG 5 DECEMBER 2012
27
Wetenschap Tijdschrift handhaaft studie genmaïs Van onze verslaggever Martijn van Calmthout
amsterdam Uitgever Elsevier van het tijdschrift Food & Chemical Toxicology is niet van plan een omstreden wetenschappelijk artikel terug te trekken over tumorgroei in langdurig met genmaïs gevoerde labratten.
Zeegras. Het gewas is wereldwijd van belang als voedsel, schuilplaats en kraamkamer voor allerlei zeeleven.
Foto Science Photo Library
Kreeftjes en zeewormen doen hetzelfde als bijen op het land
Zeegras onder water bestoven Van onze verslaggever
amsterdam Wat de bij op het land doet, doen kreeftjes en zeewormen onder water: ze blijken te helpen bij de onderwaterbestuiving van bedreigde zeegrassen. Ronduit poëtisch zijn de beelden die biologe Brigitta van Tussenbroek op YouTube plaatste. Versnelde opnames laten een witte bloem zien die zich met het vallen van de avond opent. Even later kruipen er allerlei diertjes overheen. Alles speelt zich af onder water. Van Tussenbroek en haar team on-
derzoekers van de Nationale Autonome Universiteit Mexico tonen voor het eerst aan dat zeegrassen ook door dieren kunnen worden ‘bestoven’. Zoals op het land bijen en andere insecten mannelijke pollen overbrengen naar de vrouwelijke stempels van ontelbare plantensoorten, waarna de bevruchting en zaadvorming plaatsvinden, doen waarschijnlijk kreeftachtigen en wormen dat onder water, blijkt uit Van Tussenbroeks onderzoek. De resultaten verschenen afgelopen week in vakblad Marine Ecology Progress Series. De Nederlandse Van Tussenbroek bestudeert al jaren het ‘schildpadden-
gras’ langs de Mexicaanse Caribische kust. Zeegrassen zijn wereldwijd van belang als voedsel, schuilplaats en kraamkamer voor allerlei zeeleven. Na de ontdekking dat van het Mexicaanse zeegras de bloemen zich ‘s nachts openen, filmden Van Tussenbroek en medewerkers met onderwatercamera’s de bloemen. Bij landplanten die ’s nachts bloeien, heeft dit namelijk altijd met bestuiving door dieren te maken. De camera’s registreerden hoe in de nacht oogkreeftjes, vlokreeftjes en borstelwormen de zeegrasbloemen bezochten. De dieren aten van pollen en slijm in de
ABC van denkfouten
bloemen. Waarschijnlijk brengen de dieren aan het lijf klevende pollen van mannelijke naar vrouwelijke bloemdelen over. Direct bewijs is er nog niet, beaamt Van Tussenbroek: ‘We proberen pollen te kleuren, om het terug te kunnen vinden op andere bloemen, maar dat blijkt heel lastig.’ De Nijmeegse zeegrassenonderzoeker Marieke van Katwijk vindt de studie ‘heel overtuigend’. Altijd werd aangenomen dat zeegraspollen passief door zeestromingen wordt overgebracht: ‘Dat er andere bestuivingsroutes zijn, kan helpen bij de bescherming van zeegrassen.’
Dat staat op de website van het tijdschrift, in een reactie op kritiek van verontruste wetenschappers. In de studie van Gilles-Eric Séralini en collega’s van de Franse universiteit van Caen en gentech-actiecentrum Criigen werden ratten twee jaar lang gevoerd met het veelgebruikte genmaïs NK603 van het bedrijf Monsanto. De dieren kregen volgens hen opvallend veel tumoren. Sinds de publicatie schreef een reeks critici brieven aan de uitgever over fouten in de opzet van de studie. Onder meer zou de controlegroep veel te klein zijn geweest. Daarnaast is van de gebruikte proefdieren bekend dat ze op latere leeftijd tumoren ontwikkelen. Normale toxicologische dierproeven duren hooguit 90 dagen. De Europese voedsel- en warenautoriteit EFSA concludeerde na lezing dat de studie wetenschappelijk ondeugdelijk was, en de resultaten dus irrelevant zijn voor eventuele maatregelen tegen NK603, dat in de EU als diervoer is toegelaten. Direct na het verschijnen van de studie zei de Franse minister een eventueel verbod te overwegen. Ook de Nederlandse NVWA oordeelde vernietigend over de rattenstudie. Volgens Elsevier zijn er echter geen fouten gemaakt bij de beoordeling van de studie, en zijn de normale peer-review-procedures gevolgd. Om die reden zal het artikel niet worden teruggetrokken, zoals critici vroegen. De laatste maanden tekenden enkele honderden wetenschappers een petitie aan het adres van Séralini, die eiste dat hij al zijn meetgegevens openbaar maakt. Seralini weigert dat met het argument dat Monsanto ook geen gegevens hoefde vrij te geven toen NK603 op de markt werd toegelaten.
A BC D E FG HIJK LMNO PQ RSTUV WXYZ
Omission bias: waarom we acties erger vinden dan nietsdoen ohn is de beste tennisspeler van zijn team. Morgen speelt hij de clubfinale tegen Ivan, een wereldspeler. Vanavond gaan de twee mannen samen eten in het clubrestaurant. John weet dat Ivan allergisch is voor cayennepeper en hij weet ook dat deze specerij in de salade zit die het clubrestaurant serveert. Dit verhaal kan op twee manieren aflopen. In de eerste versie zegt John tegen Ivan dat hij de voortreffelijke salade moet bestellen, in de hoop dat Ivan ziek wordt en de tenniswedstrijd verliest. In de tweede versie bestelt Ivan zelf al de salade, net voordat John het gerecht wil aanbevelen. John zegt niets over de cayennepeper. Welk gedrag van John vindt u verwerpelijker? In de eerste situatie, waarin hij de salade aanprijst? Of in de tweede, waarin hij niets zegt? Dit gedachtenexperiment is in 1991 uitgevoerd door de Amerikaanse psychologen Marc Spranca, Elisa Minsk en Jonathan Baron. De deelnemers aan het experiment konden het gedrag van John in beide scenario’s niet goedpraten; bovendien antwoordde één op de drie het verwerpelijker te
J
vinden wanneer John handelt, dan wanneer hij niets zegt. Ook al is de uitkomst dezelfde. De neiging om acties erger te vinden dan nietsdoen of nalaten, ook als beide hetzelfde schadelijke effect hebben en vanuit dezelfde intentie gebeuren, heet de omission bias. De omission bias appelleert in veel gevallen aan morele oordelen, zoals de vraag: is liegen even erg als de waarheid verzwijgen? En de denkfout speelt ook een rol in maatschappelijke en politieke kwesties, zoals de discussie over passieve en actieve euthanasie of over al dan niet inenten. De Amerikaanse hoogleraar medische ethiek David Asch legde ouders de denkbeeldige situatie voor dat er een griepepidemie was uitgebroken die 10 op de 10.000 kinderen dodelijk zou treffen. Een vaccin was beschikbaar, maar had als bijwerking dat er 5 op de 10.000 kinderen zouden sterven. Zou u uw kind laten inenten?, vroeg Asch. De meeste ouders kozen ervoor hun kind niet te laten inenten. Ook hier is de omission bias aan het werk, want rationeel gezien is vaccinatie een betere optie dan niets doen: er sterven minder kin-
bij actief ingrijpen een directe relatie is tussen de handelende persoon en de schade die de handeling berokkent. Als inenting als bij-effect heeft dat er vijf kinderen sterven, voelen ouders zich verantwoordelijker voor die vijf kinderen, dan voor de tien kinderen die zouden sterven aan de gevolgen van de griep, om de eenvoudige reden dat er een directe relatie is tussen beslissing en gevolg. De omission bias confronteert ons met ons verantwoordelijkheidsgevoel en heeft de functie om ons schuldgevoel te reduceren. Begrijpelijk, maar irrationeel. U kunt de omission bias voorkomen door u te realiseren dat nietsdoen ook een beslissing is. Wanneer John zwijgt over de cayennepeper in de salade die Ivan bestelt, houdt hij immers bewust informatie achter. deren dan mét vaccinatie. Waarom koos de meerderheid van de ouders er dan toch voor om hun kind niet te laten inenten? Ons intuïtief gevoel, ons morele kompas, zegt in veel gevallen dat het erger is om actief in te grijpen dan de zaak op zijn beloop te laten omdat er
Dit is de vijftiende aflevering van een 26-delige serie over denkfouten. Suzanne Weusten is directeur van De Argumentenfabriek Denkacademie.