LETËRSIA SHQIPTARE - 17
E diel, 28 Shkurt 2016 ç'mendonte për njëri-tjetrin. Në të vërtetë, Gjergj Doda e kish mbyllur këtë histori të dhimbshme. Një histori që jetonte vetëm brenda tij dhe krejt e shkëputur nga ç'ndodhte me palën tjetër. Në mendimet e fantazinë e tij fati i tyre sillej e përsillej në forma nga më të çuditshmet. Madje kurrë s'i kish shkuar mendja se do të takoheshin një ditë, veç mund të vinin ndoshta ta nderonin ditën e vdekjes. Por ja që ata kishin ardhur ta takonin për së gjalli. Dhe kjo ndodhte në një situatë të padëshiruar, kur jeta e tij tanimë kish marrë të tatëpjetën. Një gjendje kjo që ai e ndjente shpirtërisht, kur të tjerët e vuanin dhe fizikisht, siç po ndodhte me të porsaardhurit. Por, nga ana tjetër, ndërsa kish pllakosur heshtja, profesorit nuk i ndaheshin mendimet se ç'magji kish bërë koha që i kish zbutur zemrat e kish rrëzuar kurthet e paragjykimeve e të zakoneve, që kish dobësuar kujtesën, që të vinte kjo ditë e ata të hidhnin këtë hap që as fantazia e tij e ndezur s'e përfytyronte dot? Gjergj Dodës iu desh një forcë e madhe shpirtërore, që të shkëputej nga këto mendime dhe të drejtohej nga miqtë, ndërsa sytë padashur i shkuan te koka e ulur e Gitës dhe vështrimi i hapërdarë i të shoqit. "Besoj se e patët të vështirë të ma gjenit shtëpinë", tha i zoti i saj. "Jo, - ia priti Gita, - s'e patëm zor. Ju njihnin të gjithë." "Profesorin e njeh gjithë Shqipëria", u hodh Pjerini duke e vështruar plot respekt. Profesori tundi kokën dhe duke buzëqeshur tha: "Po nderimi më i madh është ky i juaji. Jeni ngritë prej së largu e keni ardhur deri këtu për të më parë se si jam me shëndet. S'di si ta shpreh mirënjohjen." "Faleminderit, Gjergj, - u dëgjua zëri i Gitës. - E mira e më të mirave ishte të kishim ardhur me kohë e me vakt, por s'ka qenë e lehtë. Ndoshta kemi prit të rriten fëmijët e të plakemi dhe ne. Tashti jemi vendosë në Tiranë." Ndërsa i shoqi rrinte kokulur, Gjergji i kish ngulur sytë Gitës dhe s'po dinte ç'drejtim t'i jepte bisedës, kur i erdhi në mend pyetja: "Sa fëmijë keni?" "Dy, një djalë e një vajzë", ndërhyri Pjerini." "I paçi me jetë, - ia ktheu i zoti i shtëpisë dhe vazhdoi: kurse mua më dënoi perëndia. Ashtu siç kam lindur vetëm, vetëm kam mbetur. Ndaj ju duhet të jeni të lumtur." Dhe vështroi ngulazi nga Gita, që duke fshirë sytë, shqiptoi me një zë të mpakur: "Të faleminderit." U duk sikur ishin thënë të gjitha, sepse pllakosi një heshtje e thellë që askush s'po dinte ta thyente. Por dikur u dëgjua zëri i Pjerinit. "Ne krenohemi me librat tuaj, profesor. Unë megjithëse s'marr vesh fort nga fusha juaj, librin "Rrënjët e shqipes" e kam lexuar me shumë interes e kënaqësi." Gjergj Doda tundi kokën dhe zgjati dorën nga rafti krah krevatit, mori një nga librat e tij dhe si gjeti një stilolaps, i shkroi këto fjalë me dorë të dridhur: "Gitës e Pjerinit, që folën një gjuhë të kuptueshme e të përmallshme, ndonëse me vonesë, për kujtim. Miqësisht, Gjergji." "Ju faleminderit për këtë kujtim të bukur", tha Pjerini dhe ia kaloi librin së shoqes, e cila e mori dhe zuri ta shfletojë sikur të kërkonte diçka nëpër faqet e tij. Miqtë pastaj u ngritën në këmbë, i dhanë dorën profesorit. Ai rrinte ndenjur në krevat me një pamje të shtangur dhe me sytë ulur. "Tani që e mësuam shtëpinë, - tha Pjerini, - do t'ju shqetësojmë përsëri" dhe doli vetë i pari, kurse Gita vonoi pak, sepse diçka pëshpëriti dhe i tundi dorën lehtazi para syve, pa marrë asnjë përgjigje. -9Nuk kaluan shumë ditë dhe gjendja e profesorit u përkeqësua papritmas pas një përmirësimi të përkohshëm. Çifti, që kish vendosur tani kontakte me Ridvanin, u vu në dijeni të situatës. Sipas këshillave të mjekëve, i sëmuri kish nevojë për shërbim. E tillë ishte sëmundja, ndaj duhej shtruar në spital. Por profesori nuk pranoi, me argumentin se gjithë jetën i kish shërbyer vetes. Kështu dhe kësaj here. Aq më tepër që Ridvani i gjendej në kohë për çdo nevojë. Ndërkaq, çifti kërkonte informata gati të përditshme prej mikut të profesorit, deri sa një ditë përsëri papritmas trokitën në derën e mikut. Gjergj Doda, ndonëse i erdhi mirë kur i pa miqtë në derë, nuk e dha veten, u ngrit
me pak mundim ndenjur dhe i përshëndeti më një përzemërsi të përmbajtur duke i zgjatur dorën ftohtë. "A je burrë, profesor Doda", gati sa nuk thirri Pjerini si t'i drejtohej një malësori dhe u përkul ta rrokë në grykë. Gita qëndronte pas tij, me trupin drejt dhe sytë ngulur te Gjergji, ndërsa kur i erdhi radha vetëm sa i shtrëngoi fort gishtat, pa mundur të thotë një fjalë. Më pas, ata zunë vend në kolltukët pranë shtratit, me një vëmendje të hapërdarë, ndërsa vështrimin nuk ia ndanin të sëmurit që mundohej të buzëqeshte, por rrudhat e shumta të fytyrës nuk e ndihmonin, përkundrazi ia theksonin dobësinë fizike. "Ju mundova prapë, - tha profesori i prekur. - Ju faleminderit dhe ma bëni hallall." "Mos i thuaj këto fjalë se na rëndon", ia ktheu burri tjetër. "Kur të mos jemi në kësi rastesh, për çfarë do të jemi, Gjergj?", u dëgjua thekshëm zëri i Gitës që përpiqej të përmbante veten. Nuk folën një kohë dhe profesorit iu duk sikur s'kishin gjë për të thënë. Thjesht ishte një vizitë kortezie, por në këto çaste meditimi të ndërsjella, ia pat me zë të prerë Pjerini: "Profesor, le të flasim hapur. Të tre ne, e sidomos unë e ti, jemi tash në moshën e pleqërisë dhe kjo moshë nuk është pa halle. E këto halle nuk kalohen vetëm.
plot shkëlqim e ngjyra, një pyllishte me shelgje vajtues, prej nga dilte një dre shtatlartë që rendte drejt saj, aq sa ajo u tremb, shkundi kokën menjëherë dhe erdhi në vete. Dy burrat rrinin në heshtje përballë njëri-tjetrit dhe vërenin tinëzi se ç'po ndodhte me gruan tek qëndronte me gojën gjysmë të hapur dhe duart kryqëzuar në prehër. "Po Gita, ç'thotë? - pyeti Gjergji, kësaj here me zë të plotë. - Dua ta dëgjoj nga goja e saj. Më falni që flas kështu!" Në vend të përgjigjes me fjalë, ajo ia plasi të qarit. Një e qarë me dënesë dhe me fytyrën mbuluar me të dyja duart, ndërsa shtati i hovte herë pas here. Ishte kjo një stuhi e papritur e Gitës, që i vuri dy burrat në mendime, secili në mënyrën e tij. Fytyra e Pjerinit sa vinte e vrenjtej, kurse ajo e Gjergjit sikur u çel dhe në dhomë u krijua një atmosferë e çuditshme. Dukej qartë që burrit të saj nuk i pëlqente kjo që po ndodhte. Ndryshe nga këshillat e tij që biseda do të zhvillohej pa sentimentalizma e pa lënë të kuptohej çka kish ngjarë në të kaluarën e largët, se nuk ishte moshë tani për gjëra të tilla, ajo s'desh t'ia dinte. I gjithë ai pakt i vështirë që kishin lidhur në shtëpi, ishte fshirë nga kujtesa e saj në ato çaste. Vërtet, ajo nuk po thoshte asnjë fjalë, por lotët e saj
Vetmia, quaje si të duash, është një farë mallkimi. E ty, me thënë të drejtën, të zuri mallkimi i librave. U more me to tërë jetën e harrove veten. Një sakrificë për hir të shkencës apo për hir të shqipes, gjuhës së nënave tona. Thua e kam gabim?" Kjo pyetje i erdhi krejt papritur Gjergj Dodës, që deri atë kohë pothuajse i kish ngrirë qafa dhe rrinte i tëri i shtangur, me sy të çakërritur e fytyrë të habitur, gati pa frymë, aq sa nuk qe në gjendje t'i përgjigjes pyetjes. Po Pjerini nuk ia vuri veshin dhe vazhdoi: "Prandaj kemi ardhur, i dashur mik, t'ju ftojmë të vini e të jetojmë së bashku nën një kulm në shtëpinë tonë. Sa për dijeni, fëmijët i kemi të rritur e të rehatuar, secili në punë të tij. Zotëria jote do të kesh dhomën e rehatinë tënde e ne tonën. Apo jo, Gitë? Gruaja, sado e tronditur e gati e përhumbur, sikur t'i kish fjalët në majë të gjuhës, ia priti: "Po, Pjerin, fjala jote në vesh të perëndisë dhe Gjergji nuk besoj të na e prishi. Boll u martirizua tërë jetën..." Dhe sytë e saj u drejtuan të përgjëruara nga burri i ulur ndenjur në krevat. Për herë të parë ata shkëmbyen vështrime si një herë e një kohë, sikur të ishin vetëm për vetëm. Ajo vuri re bebëzat e zmadhuara të mikut të vjetër, buzët qe i dridheshin, zbehtësinë e fytyrës, qafën e hollë nën flokët e rëna, ndërsa iu faneps imazhi i tij i dikurshëm plot hire burrërore dhe dritë mençurie, dhe mezi përmbajti gulçin që të mos shpërthente në lot. Por në vend të lotëve, iu shfaq para syve një ujëvarë
ishin më tepër se fjalët dhe kjo e zemëronte nga brenda Pjerinin, por ndërkaq e detyronte veten të përmbahej. Është e vërtetë se ai ishte pajtuar me atë histori rinore, se ato dhjetëra vjet distancë i kishin fashitur ëndrrat e kujtimet, se ata si burrë e grua kishin kaluar një jetë normale, pa probleme, duke rritur dy fëmijë të mbarë, siç ishte e vërtetë se edhe Gjergj Doda kish emrin e një profesori të nderuar dhe njeriu të virtytshëm, se ajo histori kalimtare duhej parë me sy human, në një plan njerëzor, gjë që e motivonte dhe mosha e shtyrë e të dy palëve, pa harruar se ishin të tre njerëz me kulturë e me formim qytetar. Ishte tek e fundit, kish arsyetuar me vete Pjerini, dashuria e pastër njerëzore, që do t'i bashkonte e do t'i bënte të bashkëjetonin nën një kulm. Përndryshe, s'kish pse të vinin deri këtu dhe në vend që të flisnin për së mbari, të derdhnin lot si Gita. Jo, tha me vete burri paksa i kërrusur nga vitet duke lëvizur vendit me vështrim nga Gjergi. "Kjo është dëshirë e kahershme e Gitës, profesor, - foli Pjerini me një zë dinjitoz, - por nuk e mohoj se është dhe dëshira ime e sinqertë. Unë hyra në këtë mes pa ditur gjë. Kur e mora vesh ishte tepër vonë. Asgjë s'mund të korrigjohej. Më mirë që ndodhemi në këtë moshë, se më parë s'do ta përballoja dot. Tani gjaku më është ftohur. Është mosha e arsyes. Kjo grua, me thënë të drejtën, vendosi dikur fatin tënd dhe timin në këtë jetë. Një fat i ngatërruar, i dyfishtë, njërit ia zbardhi jetën, tjetrit ia nxiu. Një
zgjidhje krejt e padrejtë, s'di se prej kujt, prej hyut apo prej rrethanash? Tani s'ka asnjë vlerë. Vlerë ka që në këta pak vjet që na kanë mbetur, me moshën plot halle të shëndetit që kemi, t'i gjendemi njëri-tjetrit. Në radhë të parë ty profesor, prandaj dhe kemi ardhur, të të ftojmë me zemër në dorë të na urdhërosh në shtëpi si në shtëpinë e vëllait! Gjergj Doda, i mbledhur gati kruspull, me dy bërrylat mbështetur te gjunjët, s'po dinte si ta përballonte situatën e krijuar. Ajo i erdhi aq papritur dhe aq e drejtpërdrejtë, sa në gjendjen fizike e shpirtërore që ndodhej, i lodhur e i pafuqishëm nga sëmundja e rëndë, me një mendje të çoroditur nga çka po dëgjonte e shihte, drejtoi sytë nga Gita me një vështrim të pikëlluar sikur t'i kërkonte ndihmë. Gruaja që nuk ia ndante sytë tërë kohën, qëndronte e lëshuar dhe e heshtur në kolltuk midis dy burrave seriozë, nën hijen e një trishtimi të thellë. Ç'të thoshte ajo? I kish thënë të gjitha Pjerini. I kish thënë me gjuhën e burrave dhe veç një shpirt i madh si i tij mund të fliste ashtu. Sa për vete, në ato çaste, ajo s'gjente fjalë, veç të psherëtinte e të dëneste, kur krejt befas u dëgjua zëri i ngadaltë e i ligështuar i Gjergjit: "Me thanë të drejtën, s'kam si të mos e çmoj gjestin tuaj human. Ftesa juaj, ardhur në moshën time, me këtë shëndet të rrënuar, që sa vjen e më vë poshtë, është si një dorë e bekuar e zgjatur nga qielli, aq sa s'di si ta shpreh mirënjohjen që ndjej. Por ..., - dhe një gulçim ia bllokoi zërin dhe ai heshti një hop, - pas kaq vitesh vetmie, i sfilitur shpirtërisht e i dërmuar fizikisht, me ëndrra e shpresa të humbura, sikur s'ka kuptim. Një burri si unë nuk ka ç'i duhet dhimbsuria fisnike, qoftë dhe mëshira për një jetë si e imja që po fiket nga dita në ditë. Lëre pastaj kur të marrë vesh opinioni, çfarë do të thonë. Nuk e kam të lehtë me këto supe të rrëzuara prej plaku ta mbaj ... Duhet të më kuptoni drejt." Gita mezi priti deri sa Gjergji ta mbaronte fjalën dhe gati sa s'u ngrit në këmbë kur zuri të flasë me një zë energjik e tërë nerv. "Jo, s'ke të drejtë. Një burrë i fortë si ti, që ka duruar tërë jetën, deri në martirizim, nuk ka pse të trembet nga dhimbsuria fisnike e zemrave tona, se sa për mëshirë as që bëhet fjalë. Të kërkoj falje në qoftë se them se mëshira është pjellë e egoizmit. E unë di të them se as ti e as ne në këtë rast s'jemi egoistë, miku im i vjetër. Boll ke pritur më shumë se gjysmë shekulli, tani e tutje shtëpia jonë është dhe shtëpi e një miku si ti. Çdo fjalë tjetër është e tepërt." Pas këtyre fjalëve prapë zotëroi heshtja e thellë, që u desh një kohë që të pranishmit të merrnin veten. Ndërsa Gita, e skuqur në fytyrë, përpiqej të mbushej me frymë e ta merrte veten, i shoqi, që rrinte me kokë të ulur dhe fërkonte ballin, tha: "Ne profesor kemi ardhur me zemër në dorë dhe zemra nuk refuzohet. Pastaj ju jeni njeri tepër i nderuar, njihet tanimë dhe karakteri juaj i fortë dhe askush s'ka të drejtë e as guxim të merret me jetën tuaj." Përsëri pasoi heshtja si një digë që ngrihej mes tyre për të ndaluar vrullin e fjalëve që vinin nga të dy krahët. Por megjithatë, prapë më kot, se u dëgjua zëri i vakët i Gjergjit: "Po a nuk është vonë tani, shumë vonë?" Pyetja e tij mbeti pezull për një çast fluturak, kur u ndje përgjigjja e Gitës: "Për dashuri e kujdes njerëzor nuk është kurrë vonë. Pranojeni këtë këshillë të parë e të fundit prej nxënëses suaj, profesor." Gjergji ngriti menjëherë kokën dhe pa ia ndarë sytë ish nxënëses së tij të moshuar, i tha me një zë të shtruar: "Po si thua ti, a mund të korrigjohen gabimet e rinisë në moshën e pleqërisë?" Në vend të përgjigjej ajo, ia priti i shoqi: "Në këtë moshë, profesor, s'kemi asgjë për të ndarë, çdo gjë na bashkon." Gjergj Doda kësaj here s'foli, por vetëm tundi kokën i menduar, aq sa Pjerini e mori fjalën rishtazi e tha: "Në dashurinë e tij çdo njeri është zot. Të paktën kështu thoshte Shileri. Po dhe Krishti mbi të gjitha predikon dashurinë midis njerëzve. Ne të duam Gjergj si njeriun tonë. Kështu dhe ju, besoj." "S'ka asnjë dyshim", ia priti profesori pa mëdyshje.
Vijon në faqen 22