Deliryum derecelendirme ölçeği’nin geliştirilmesi, güvenilirliği

DELİRYUM DERECELENDİRME ÖLÇEĞİ’NİN GELİŞTİRİLMESİ, GÜVENİLİRLİĞİ VE GEÇERLİLİĞİ1

Ömer Aydemir2 Ayşın Noyan3 Şeref Gülseren2 Bülent Kayahan4 Zeynep Bodur5 Hayriye Elbi6 Savaş Kültür7

Yazışma Adres: Ömer Aydemir 1704 sok. No: 17/7 Karşıyaka 35530 İzmir Fax: 0-232-3692877

1

Bu çalışma 33. Ulusal Psikiyatri Kongresi’nde poster bildiri olarak sunulmuştur.

2

Uz. Dr., Atatürk Eğitim Hastanesi Psikiyatri Kliniği, Basın Sitesi, İzmir

3

Uz. Dr., Ege Üni. Tıp Fak. Psikiyatri Anabilim Dalı, Bornova, İzmir

4

Dr., Ege Üni. Tıp Fak. Psikiyatri Anabilim Dalı, Bornova, İzmir

5

Dr., Atatürk Eğitim Hastanesi Psikiyatri Kliniği, Basın Sitesi, İzmir

6

Doç. Dr., Ege Üni. Tıp Fak. Psikiyatri Anabilim Dalı, Bornova, İzmir

7

Prof. Dr., Atatürk Eğitim Hastanesi Psikiyatri Kliniği, Basın Sitesi, İzmir

DELİRYUM DERECELENDİRME ÖLÇEĞİ’NİN

GELİŞTİRİLMESİ, GÜVENİLİRLİĞİ VE GEÇERLİLİĞİ ÖZET Deliryum gerek görülme sıklığı gerekse mortalitesi ile genel tıbbi kliniklerde önemli bir bozukluktur, ancak yeterince tanınamamaktadır. Bu çalışmada,

güvenilir

ve

geçerli

biçimde

kullanılabilecek

bir

deliryum

derecelendirme ölçeğinin geliştirilmesi amaçlanmıştır. Tanı sistemleri ve çeşitli klinik araştırmalardan elde edilen belirtiler göz önüne alınarak deliryumun şiddetini ölçmek üzere görüşmecinin doldurduğu 10 maddeli Deliryum Derecelendirme Ölçeği (DDÖ) hazırlanmıştır. Çalışma İzmir Atatürk Eğitim Hastanesi Psikiyatri Kliniği ve Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı tarafından yürütülmüştür. DSM-IV’e göre deliryum tanılı 29, şizofreni tanılı 20, major depresyon tanılı 16 ve demans tanılı 11 hasta ile bedensel hastalığı olan ve herhangi bir psikiyatrik bozukluğu olmayan 25 kontrol deneği araştırmaya alınmıştır. Önce 5 psikiyatristin incelemesi ile yüzey geçerliliği elde edilmiştir. Güvenilirlik çalışmalarında, ölçeğin iç tutarlılık analizinde Cronbach alfa katsayısı 0.8804 ve madde-toplam puan korelasyonları 0.8616-0.8819 arasında bulunmuştur. Görüşmeciler-arası güvenilirlikte, korelasyon katsayısı 0.9815 (p<0.0001) olarak saptanmıştır. Faktör analizinde, sırasıyla bilişsel bozuklukları ve psikotik belirtileri içeren iki faktör elde edilmiştir. Geçerlilik çalışmalarında,

ölçüt

(criterion)

geçerliliğinde

üç

ayrı

kesme

noktası

hesaplanmıştır. Bu üçünden, deliryum grubu ile diğer tüm deneklerin DDÖ puanlarının ROC analizi sonucu elde edilen 11 kesme noktası olarak kabul edilmiştir ve duyarlılığı %89.65, özgüllüğü %88.88’dir. Sonuçta, DDÖ’nin Konsültasyon-Liyezon Psikiyatrisi uygulamasında geçerli ve güvenilir biçimde kullanılabileceği saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler: deliryum, ölçek geliştirme, geçerlilik, güvenilirlik

DEVELOPMENT, RELIABILITY AND VALIDITY OF DELIRIUM RATING SCALE 2

SUMMARY Delirium is an important disorder due to both its high incidence and its mortality in general medical wards, but it is underdiagnosed. In this study, to develop a reliable and valid delirium rating scale was aimed. Delirium Rating Scale (DRS) is a 10-item, observer scale based on diagnostic systems and symptoms drawn from clinical research for measuring the severity of delirium.

This study was carried out in the department of psychiatry of İzmir Atatürk State Hospital and Medical Faculty of Ege University. 29 patients diagnosed as delirium, 20 as schizophrenia, 16 as major depressive episode and 11 as dementia were chosen according to DSM-IV, and 25 medically ill patients with no psychiatric disorder were also included. First, face validity was obtained by 5 psychiatrists. In reliability studies, Cronbach alfa coefficient of DRS was found to be 0.8804, and item-total score correlation coefficients were between 0.8616 and 0.8819. For interrater reliability (two raters), the correlation coefficient was 0.9815 and it was statistically significant (p<0.0001). Factor analysis yielded two factors, labeled as cognitive impairment and psychotic symptoms, respectively.

In validity studies, three cut-off points were calculated. As a result, 11, obtained from ROC analysis of DRS scores of delirium group and all other groups, was accepted as the cut-off point; its sensitivity was 89.65% and its specificity was 88.88%. It was concluded that DRS is reliable and valid, and will be useful in Consultation-Liaison Psychiatry practice.

Key words: delirium, scale development, reliability, validity

GİRİŞ Deliryum bedensel bir etkene bağlı olarak ani başlangıçlı, geçici ve serebral metabolizmanın yaygın bozulmasına bağlı olarak bilişsel yetilerde (düşünme, algılama ve bellek) bozukluk, bilinçlilikte azalma, dikkat bozuklukları, 3

psikomotor aktivitede artma ya da azalma ve uyku-uyanıklık döngüsünde bozulma ile karakterize bir klinik tablodur.1 Deliryumun epidemiyolojisi araştırılan

hastalıklara

ve

hastaların

özelliklerine

göre

değişkenlik

göstermektedir. Hastanede tıbbi ya da cerrahi birimlerde yatan hastalarda ortalama %5-15 arasında bildirilmektedir. Yaşlı hastalarda ise bu oran %40’lara kadar çıkabilmektedir.2,3 Bir diğer risk grubu olan çocuklarda da yüksek oranlarda

olduğu

ileri

sürülmektedir.4

Psikiyatri

konsültasyonu

istenen

hastalarda deliryum görülme sıklığı ise %60’lara kadar ulaşmaktadır.5 Deliryumun hastanede yatan hastalarda yüksek oranlarda görülmesi yanında, %37’lere varan ölüm riski1 ve varolan hastalığın seyrini kötüleştirmesi6-8 ile önemi daha da artmaktadır. Etiyolojiye bağlı olarak demansa gidiş de söz konusu olabilir.9 Oysa zamanında saptanan ve uygun biçimde sağaltılan deliryumun seyri oldukça iyidir.10 Ancak deliryumun klinisyenler tarafından yeterince tanınmadığı ya da yanlış tanılar konduğu bilinmektedir.5,6,11 Günümüzde bulunan tanı sistemlerinde deliryum tanı ölçütleri belirgin farklılıklar içermektedir12 ve bu da yaygınlığında çarpıcı değişikliklere neden olmaktadır. Ayrıca, deliryumun DSM sisteminde bir tanı kategorisi olarak yer almasına karşın13,14 yapılandırılmış görüşme kılavuzunda içerilmemesi15 ve yeterince yaygınlaşmış ölçeklerin bulunmayışı da tanınmasını güçleştirmektedir. Çeşitli ölçekler bu amaçla kullanıma girmektedir. Kısa Kognitif Muayene (KKM) bunlardan birisidir. Ancak deliryumlu hastada tanı, temelde bilişsel işlevlerdeki bozulmalara dayanması ama bununla sınırlı kalmaması nedeniyle KKM yeterli olamamaktadır.10 Bu hastaları değerlendirmek için başka biyolojik araçlar da kullanılmaktadır

ancak

deliryumu

yeterince

ayırt

ettikleri

düşünülmemektedir.16,17 Trzepacz ve ark.18 tarafından geliştirilen deliryum derecelendirme ölçeğinin ise ayrıca eğitim gerektirmesi nedeniyle yeterince yaygınlaşamadığı bildirilmektedir.12 Ancak hem deliryumun risk etkenlerinin belirlenmesi hem de sağaltım çalışmalarının yürütülmesi yanında eşik-altı hafif formları yakalamak için de ölçeğe gereksinim vardır.

Bu çalışmada, güvenilir ve geçerli biçimde kullanılabilecek bir deliryum derecelendirme ölçeğinin geliştirilmesi amaçlanmıştır.

YÖNTEM 4

Ölçeğin tanıtılması Deliryum Derecelendirme Ölçeği (DDÖ) 10 maddeli, görüşmecinin değerlendirdiği bir ölçektir. Ölçek hazırlanırken varolan tanı sistemlerindeki deliryum tanı ölçütleri ve bu alanda yapılmış araştırmalardan elde edilen klinik belirtiler göz önüne alınmıştır. Bu çerçevede psikomotor etkinlik, yönelim, dikkat, bellek, algılama, düşünce süreci, düşünce içeriği, uyku-uyanıklık döngüsünde bozulma,

güniçi

değişkenlik/dalgalanma

ve

duygudurumda

dalgalanma

kapsanmıştır. Duygudurumda dalgalanma Trzepacz ve ark.18 tarafından geliştirilmiş olan ölçeğin 9. maddesinden esinlenerek hazırlanmıştır. Ölçek makalenin sonundaki Ek bölümünde verilmiştir. Tanımda yer almasına karşın, deliryumun tıbbi bir etkeni izleyen birkaç gün içinde başlıyor olması ölçütü deliryumun şiddetini etkilemediğinden ve yalnızca tanı koymak için gerekli olması nedeniyle ölçeğimize katılmamıştır. Bu ölçeğin hedeflerinden birisinin de sağaltım izleminde kullanılması olduğundan, böylesi bir maddenin sağaltım değişimini göstermeyecek olması bir diğer nedendir. Her madde 0-3 arası dörtlü Likert biçiminde değerlendirilmektedir. Ölçeğin toplam puanı maddelerin değerlerinin toplanması ile elde edilmektedir ve en yüksek puan 30’dur.

Deliryum kliniğinin hızlı değişkenlik göstermesi nedeniyle son 24 saat göz önüne alınarak değerlendirilmesi önerilmektedir. Ölçek doldurulurken bilgi kaynağı olarak hasta, hastanın yakınları, aynı odada yatan diğer hastalar ve sağaltım ekibi kullanılabilir.

Denek grupları Bu araştırma İzmir Atatürk Eğitim Hastanesi Psikiyatri Kliniği ve Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Anabilim Dalı Konsültasyon-Liyezon Psikiyatrisi Birimi işbirliği ile yürütülmüştür. Araştırmaya deliryum hasta grubu yanı sıra tanı yönünden en sık karışan ve ayırt edilmesi gereken10 major depresyon, şizofreni, demans grupları ile kontrol grubu alınmıştır. Deliryum ggrubu 29, şizofreni grubu 20, major depresif epizod grubu 16, demans grubu 11 ve kontrol grubu 25 denekten oluşmaktadır. Tanılar DSM-IV14‘e göre konmuştur. Deliryum grubu adı geçen hastanelerde yatan ve konsültasyon istemi sonucu görülen hastalardan oluşmaktadır. Major depresyon, şizofreni ve demans grupları ise bu kurumlarda yatarak ya da ayaktan sağaltılan hastalardan oluşmaktadır. Kontrol grubu ise deliryum grubuyla yaş ve cinsiyet 5

yönünden eşleştirilmiş ve bedensel hastalık nedeniyle hastanede yatarak sağaltılan ve herhangi bir psikiyatrik tanı ölçütünü karşılamayan hastalardan seçilmiştir. Hastaların 17 yaşından büyük olmaları koşulu aranmıştır.

Hastalarla önce sosyodemografik bilgileri elde etmeye ve klinik tanı koymaya yönelik görüşme yapılmıştır. Sonra iki psikiyatrist tarafından DDÖ’ni doldurmak amacıyla hastayla görüşülmüştür. İstatistiksel çözümleme -Güvenilirlik çalışmaları: Ölçeğin iç tutarlılık katsayılarına, yarıya bölme ve görüşmeciler-arası güvenilirlik katsayılarına bakılmıştır. Ölçeğin içsel tutarlılığı için Cronbach alfa katsayısı ve madde-toplam puan korelasyonları hesaplanmış ve görüşmeciler-arası korelasyon için Pearson korelasyon testi uygulanmıştır. Bu ölçeğin amacının ayırıcı tanı yapma olmaması nedeniyle denek grupları ayrı ayrı değil de birlikte değerlendirilmişlerdir.

-Geçerlilik çalışmaları: Ölçek hazırlandıktan sonra yüzey geçerliliği için 5 psikiyatrist ile görüşülmüş ve yüzey geçerliliği elde edilmiştir. Daha sonra ölçüt (criterion) geçerliliği için özgüllük ve duyarlılık çalışmaları ve ROC (Receiver Operating Characteristics) analizi uygulanmıştır. Morley ve Snaith15’in yeni geliştirilen ölçekler için birden fazla kesme noktası hesaplanıp en uygun olanının

seçilmesini

önermeleri

dikkate

alınarak

üç

kesme

noktası

hesaplanmıştır: (1) deliryum - kontrol grubu; (2) deliryum - diğer psikiyatrik tanı grupları; ve (3) deliryum - kontrol grubuyla diğer psikiyatrik tanı grupları.

Ayrıca tanı grupları arasında DDÖ toplam puanları açısından istatistiksel farklılığı hesaplamak için, iki tanı grubunun denek sayısının 20’den az olması göz önüne alınarak Kruskal-Wallis varyans analizi uygulanmıştır. Tüm gruba yönelik olarak farktör analizi uygulanmıştır ve elde edilecek faktörler arasında ilişki beklendiğinden dolayı oblik (quartimax) rotasyon yöntemi seçilmiştir.

BULGULAR Denek gruplarının sosyodemografik özellikleri Tablo 1’de verilmiştir.

Tablo 2’de denek gruplarının DDÖ toplam puan ortalamaları gösterilmektedir.

Gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmıştır (p<0.00001).

Farklılık, deliryum grubunun ortalamasının tüm diğer gruplardan büyük 6

olmasından ve kontrol grubunun ortalamasının tüm diğer gruplardan küçük olmasından kaynaklanmaktadır.

Güvenilirlik çalışmaları Ölçeğin iç tutarlılık analizinde tüm denek grupları değerlendirmeye alınmış (N=101) ve Cronbach alfa katsayısı 0.8804 ve madde-toplam puan korelasyon katsayıları 0.8616-0.8819 (Tablo 3) arasında bulunmuştur. Deliryum grubu değerlendirmeye alındığında ise Cronbach alfa katsayısı 0.8282 olarak elde edilmiştir. Görüşmeciler-arası güvenilirlikte, Pearson korelasyon katsayısı deliryum grubunun değerlendirildiği örneklemde 0.9183

(p<0.0001), tüm

deneklerin değerlendirildiği örneklemde 0.9815 (p<0.0001) olarak saptanmıştır.

Faktör analizi Tüm denek gruplarının birlikte (N=101) incelendiği oblik rotasyon yöntemiyle ana bileşenler faktör analizinde iki faktör elde edilmiştir (Tablo 4).

Birinci faktörün özdeğeri (eigenvalue) 5.21292, ikinci faktörün özdeğeri ise 1.16872’dir. Birinci faktör toplam varyansın %52.1’ini, ikinci faktör ise %11.7’sini temsil etmektedir. Birinci faktörde psikomotor etkinlik, yönelim, dikkat, bellek, düşünce

süreci,

dalgalanma;

uyku

ikinci

uyanıklık

faktörde

ise

döngüsünde algılama,

bozulma,

duygudurumda

düşünce

içeriği,

güniçi

değişkenlik/dalgalanma bulunmaktadır. Düşünce süreci ve uyku uyanıklık döngüsünde bozulmanın her iki faktörde de kritik değerin (0.50) üzerinde olması dikkat çekicidir.

Geçerlilik çalışmaları Yüzey geçerliliği için 5 psikiyatrist ile görüşülmüştür. Burada ölçeğin deliryum şiddetini ölçmek için uygun maddeleri barındırıp barındımadığı, bunların doğru biçimde sorulup sorulmadığı, kullanım kolaylığının bulunup bulunmadığı ve anlaşılır olup olmadığı sorulmuştur. Sonuç olarak tüm psikiyatristlerden ölçeğin uygun biçimde geliştirildiği doğrultusunda yanıtlar alınmıştır. Ölçüt geçerliliği çalışmalarında özgüllük ve duyarlılık analizleri yapılmış ve üç kesme noktası hesaplanmıştır. Birinci kesme noktası deliryum grubu ile kontrol grubunun DDÖ puanlarının ROC analizinden elde edilmiştir ve 6/7 7

bulunmuştur (Şekil 1). Bu kesme noktasının duyarlılığı %96.00, özgüllüğü %93.10, pozitif yordama değeri %96.42 ve negatif yordama değeri %93.30’dur. İkinci kesme noktası deliryum grubu ile diğer psikiyatrik bozukluk (şizofreni, major depresyon ve demans) gruplarının DDÖ puanlarının ROC analizinden 11/12 olarak hesaplanmıştır (Şekil 2). Duyarlılığı %89.65, özgüllüğü %82.97, pozitif yordama değeri %76.47 ve negatif yordama değeri %92.85 olarak bulunmuştur. Üçüncü kesme noktası ise deliryum grubu ile diğer psikiyatrik bozukluk grupları ve kontrol grubunun DDÖ puanlarının ROC analizinden 11 olarak elde edilmiştir (Şekil 3). Bu kesme noktasının duyarlılığı %89.65, özgüllüğü %88.88, pozitif yordama değeri %76.47 ve negatif yordama değeri %95.52 olarak bulunmuştur.

TARTIŞMA Bu çalışmada, daha önceden ülkemizde bulunmayan bir deliryum derecelendirme ölçeği geliştirilmiş ve geçerlilik ve güvenilirlik çalışmaları yapılmıştır. Ölçeğin geçerli ve güvenilir biçimde kullanılabileceği saptanmıştır.

Trzepacz ve ark.18 tarafından geliştirilen deliryum derecelendirme ölçeğinin maddeleri, deliryumdan diğer psikiyatrik tanıları ayırt etmeye yönelik olarak hazırlanmıştır. Geliştirdiğimiz ölçekte ise deliryumun klinik tablosunun ayrıntılı biçimde sorgulanması hedeflenmiştir. Buna bağlı olarak, bilişsel yetiler tek tek sorgulanmıştır. Ancak, adı geçen ölçekte18 deliryumun kliniğine egemen olan dikkat, bellek, yönelim gibi bilişsel yetiler bir maddeye toplanmıştır. Ayrıca, aynı ölçekte psikotik belirtilerin sorgulanmasında klinik tabloyu ortaya koymaktan çok, psikozlardan ayırt etme kaygısının baskın olduğu gözlenmiştir. Ölçeğimizde ise yalnızca psikotik belirtilerin varlığı ve şiddetinin belirlenmesi hedeflenmiştir. Geliştirdiğimiz ölçeğin hedefleri deliryumun şiddetini ve sağaltım değişimini belirlemek olduğu için, bu yönde doğrudan yararı olmayacağına inandığımız bedensel hastalığın bulunup bulunmadığı ve belirtilerin bedensel hastalığı izleyerek aniden ortaya çıkıp çıkmadığı soruları kapsanmamıştır. Zaten tanı gereği bu ölçütlerin karşılanması gerekmektedir. Öte yandan, deliryum tanısını

karşılamayan

eşikaltı

formların

şiddetinin

belirlenmesi

için

kullanıldığında ise, söz konusu soruların deliryumun klinik tablosunun şiddetini gösterir nitelik taşımadıkları düşünülmüştür.

8

Ölçeğin

güvenilirlik

katsayı

değerleri

oldukça

yüksek

düzeyde

bulunmuştur. Benzer şekilde, Trzepacz ve ark.18 da geliştirdikleri deliryum derecelendirme ölçeğinin görüşmeciler-arası güvenilirlik katsayısını 0.97 olarak saptamışlardır.

Faktör analizi sonucunda iki faktör elde edilmiştir. Bunlardan varyansın hemen yarısını temsil eden ilk faktörün daha çok bilişsel belirtileri barındırdığı, diğer faktörün ise psikotik belirtileri içerdiği dikkat çekmektedir. Düşünce süreci ve uyku uyanıklık döngüsünde bozulma birinci faktöre ait olarak görülmesine karşın her iki faktörde de kritik değerin üzerindedir. Bu sonuçlar da deliryumun yapısında bilişsel bozukluklar boyutunun psikotik belirtiler boyutundan daha fazla önem taşıdığını ve ayrı ayrı sorgulanmasının yerinde olduğunu desteklemektedir. Ölçeğin geçerlilik çalışmalarında üç kesme noktası elde edilmiştir.

Deliryum grubu ile sağlıklı kontrol grubundan elde edilen kesme noktası (6/7) her iki grup arasındaki farklılığın çok büyük olması nedeniyle oldukça düşük çıkmıştır. Ayrıca aynı farklılık nedeniyle duyarlılık ve özgüllük değerleri de çok yüksek düzeydedir. Diğer iki kesme noktası ise 11/12 ve 11 düzeyindedir ve birbirlerine yakındır. Bu kesme noktalarındaki duyarlılık ve özgüllük değerleri beklenen düzeydedir. DDÖ’nin kesme noktasının deliryum tanılı hastaları bedensel hastalığı olup psikiyatrik bozukluğu olmayan ya da deliryum dışında herhangi bir psikiyatrik bozukluğu olan hastalardan ayırt etmesi hedef olduğundan, 11 kesme noktasının günlük uygulamada geçerli olduğu düşünülmektedir. Zaten 11 olarak hesaplanan üçüncü kesme noktasındaki duyarlılık ve özgüllük değerleri birbirlerine en yakındır. Yaşlı hastalarda kullanılmak üzere hazırlanan deliryum derecelendirme ölçeğinde de Nejo ve Pitt6 duyarlılık ve özgüllük yönünden benzer sonuçlar elde etmişlerdir.

Sonuç olarak, geliştirilen bu deliryum derecelendirme ölçeğinin geçerli ve güvenilir biçimde kullanılabileceği saptanmıştır ve kesme noktası 11 olarak hesaplanmıştır. Ölçeğin Konsültasyon-Liyezon Psikiyatrisi uygulamasında, yatak başı psikiyatrik bakıda pratik biçimde kullanılabileceği gözlenmiştir. Hem deliryumun risk etkenlerini belirlemek üzere yapılan çalışmalarda hem de sağaltım ve izlem çalışmalarında yararlı olacağını düşünmekteyiz.

KAYNAKLAR 9

1) Lipowski ZJ. Update on delirium.Psychiatric Clinics of North America 1992; 15: 335-46.

2) Lipowski ZJ. Delirium in the elderly patient. N Eng J Med 1989; 320: 578-82.

3) Rockwood K. Acute confusion in elderly medical patients. L Am Geriatr Soc 1988; 37: 150-4.

4) Prugh DG, Wagonfeld S, Metcalf D, Jordan K. A clinical study of delirium in children and adolescents. Psychosom Med 1980; 42 (suppl.): 177-195.

5) Trzepacz PT, Teague GB, Lipowski ZJ. Delirium and other organic mental disorders in a general hospital. Gen Hosp Psychiatry 1985; 7: 101-106.

6) Nejo TA, Pitt BM. Delirium in elderly people. Current Opinion in Psychiatry 1995; 8: 246-251.

7) Rabins PV, Folstein MF. Delirium and dementia: diagnostic criteria and fatality rates. Br J Psychiatry 1982; 140: 149-153.

8) Thomas RI, Cameron DJ, Fahs MC. A prospective study of delirium and prolonged hospital stay: exploratory study. Arch Gen Psychiatry 1988; 45: 937-940.

9) Koponen H, Stenbäck U, Mattila E, Scininen H, Reinikainen K, Riekkinen PJ. Delirium among elderly persons admitted to a psychiatric hospital: clinical course during the acute stage and one-year follow-up. Acta Psychiatr Scand 1989; 79: 579-585.

10) Lipowski ZJ. Delirium: Acute Confusional States. New York; Oxford University Press, 1990.

11) Zisoff S, Braff DL. Delirium: recognition and management in the older patient. Geriatrics 1986; 41: 67-78.

12) Liptzin B, Levkoff SE, Cleary PD, Pilgrim DM, Reilly CH, Albert M, Wetle TT. An empirical study of diagnostic criteria for delirium. Am J Psychiatry 1991; 148: 454-457.

13) Amerikan Psikiyatri Birliği: Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal Elkitabı, Gözden Geçirilmiş Üçüncü Baskı (DSM-III-R). Köroğlu E (çev.)

Ankara; Hekimler Yayın Birliği, 1989.

14) Amerikan Psikiyatri Birliği: Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal Elkitabı, Dördüncü Baskı (DSM-IV). Köroğlu E (çev.) Ankara; Hekimler Yayın Birliği, 1994.

10

15) Sorias S, Saygılı R, Elbi H, Vahip S, Mete L, Nifirne Z ve ark.. DSM-III-R Yapılandırılmış Klinik Görüşmesi Türkçe Versiyonu. İzmir; Ege Ü Basımevi, 1988.

16) Anthony JC, LeResche LA, Von Korff MR, Niaz U, Folstein MF. Screening for delirium on a general medical ward: the tachistoscope and a global accessibility rating. Gen Hosp Psychiatry 1985; 7: 36-42.

17) Beresford TP, Holt RE, Hall RCW, Feinsilver DL. Cognitive screening at the bedside: usefulness of a structured examination. Psychosomatics 1985; 26: 319-324.

18) Trzepacz PT, Baker RW, Greenhouse. A symptom rating scale for delirium.

Psychiatr Res 1988; 23: 89-97.

19) Morley S, Snaith P. Principles of Psychological Assessment. Freeman C, Tyrer (eds.) Research Methods in Psychiatry: A beginner’s guide. 2. baskı.

London; Gaskell, 1995: 135-152.

EK: (Ölçek puanlanırken deliryumun değişkenliği dikkate alınarak son 24 saat göz önünde bulundurulmalıdır.)

DELİRYUM DERECELENDİRME ÖLÇEĞİ 1) Psikomotor etkinlik 0. Normal 1. Ilımlı etkinlik artışı (anksiyete, huzursuzluk) ya da azalması (hareketlerde ılımlı yavaşlama) 2. Orta derecede etkinlik artışı (yatak ve sondalarla oynama, kalkıp gitmek isteme) ya da azalması (ancak uyarıyla etkinlik gösterme) 3. Aşırı derecede etkinlik artışı (tespit gerektirecek düzeyde ajitasyon, eksitasyon) ya da azalması (uyarıyla bile etkinlik göstermeme) 2) Yönelim 0. Normal 11

1. Zaman, yer ya da kişi yöneliminde bozulma 2. Zaman-yer, zaman-kişi ya da yer-kişi yöneliminde bozulma 3. Zaman, yer ve kişi yöneliminde bozulma (konfüzyon nedeniyle yanıt alınamazsa burada değerlendirilir) 3) Dikkat 0. Normal 1. Dikkati yoğunlaştırmada güçlük (kendi çabasıyla dikkati sürdürebiliyor) 2. Dikkatte dağınıklık, çelinebilirlik (uyarıyla dikkati sürdürebiliyor) 3. Dikkat tamamen dağınık (uyarıyla bile dikkati sürdüremiyor) 4) Bellek 0. Normal 1. Anlık ya da yakın bellekte bozulma 2. Anlık ve yakın bellekte bozulma 3. Anlık, yakın ve uzak bellekte bozulma (konfüzyon nedeniyle yanıt alınamazsa burada değerlendirilir) 5) Algılama 0. Normal 1. Canlı düşler ve/veya kabuslar 2. Geçici varsanı ve/veya yanılsama 3. Kesin varsanı ve/veya yanılsama (halüsinatuar yaşantı) 6) Düşünce süreci 0. Normal 1. Düşünce ve çağrışımlarda yer yer kopma 2. Düşünce ve çağrışımlar dağınık 3. Enkoherans 7) Düşünce içeriği 0. Normal 1. Aşırı değerlendirilmiş düşünce (uygun davranış göstermez, gerçek olmadığını bilir) 2. Sanrı taslağı (zaman zaman uygun davranış gösterir, gerçek olmadığını sorgulayabilir) 3. Sanrı (uygun davranış gösterir, gerçeği değerlendiremez), sanrısal yaşantı 8) Uyku-uyanıklık döngüsünde bozulma 0. Normal 12

1. Gündüz uyuklarken gecenin çoğunu uyanık geçirme 2. Gündüz uyurken tüm gece uyanık kalma 3. Gece ve gündüz boyunca hemen hemen hiç uyumama ya da sürekli uyuma 9) Güniçi değişkenlik/dalgalanma 0. Dalgalanma yok/belirti yok 1. Gündüz normal iken belirtilerin gece gözlenmesi 2. Belirtilerin gündüz zaman zaman gece sürekli gözlenmesi 3. Belirtilerin hem gece hem gündüz dalgalanarak sürekli gözlenmesi 10) Duygudurumda dalgalanma 0. Dalgalanma yok 1. Duygudurumda saatler içinde ortaya çıkan dalgalanma 2. Duygudurumda dakikalar içinde ortaya çıkan dalgalanma (korku, öfke, ağlamaklılık gibi içinde bulunduğu durumla uyumsuz duygudurum değişiklikleri) 3. Emosyonlarda şiddetli disinhibisyon (öfke nöbetleri, denetlenemeyen ağlama ya da gülmeler)

13

Tablo 1. Denek gruplarının sosyodemografik özellikleri.

Deliryum

Kontrol

Şizofreni

M. Depresyon

Demans

n=29

n=25

n=20

n=16

n=11

50.6±18.6

47.7±19.9

30.1±8.2

44.2±18.4

72.8±6.9

n

%

n

%

n

%

n

n

erkek

21

72.4

16

64.0

16

80.0

8

50.0

6

54.5

kadın

8

27.6

9

36.0

4

20.0

8

50.0

5

45.5

Okuryazar

2

6.9

3

12.0

0

0.0

2

12.5

3

27.3

değil

1

3.4

3

12.0

1

5.0

0

0.0

0

0.0

okuryazar

17

58.6

12

48.0

7

35.0

7

43.8

7

63.6

ilkokul

3

10.3

1

4.0

5

25.0

3

18.8

0

0.0

ortaokul

5

17.2

4

16.0

5

25.0

3

18.8

0

0.0

lise

1

3.4

2

8.0

2

10.0

1

6.3

1

9.1

YAŞ ort.±s.s.

%

%

CİNSİYET

EĞİTİM DUR.

yükseköğrenim

Tablo 2. Denek gruplarının DDÖ’nden elde edilen puanları* Denek grupları

min.-max.

ort. ±s. s.

Deliryum (n=29)

7-28

18.65±6.02

Kontrol (n=25)

0-9

1.48±2.01

Şizofreni (n=20)

3-14

8.05±3.47

Major depresyon (n=16)

2-11

6.93±2.61

Demans (n=11)

3-24

10.00±6.21

*istatistiksel farklılık p<0.00001

15

Tablo 3. DDÖ’nin madde-toplam puan korelasyon katsayıları (N=101) korelasyon katsayısı psikomotor etkinlik

0.8616

yönelim

0.8643

dikkat

0.8663

bellek

0.8680

algılama

0.8648

düşünce süreci

0.8618

düşünce içeriği

0.8776

uyku-uyanıklık döngüsünde bozulma

0.8682

güniçi değişkenlik/dalgalanma

0.8819

duygudurumda dalgalanma

0.8739

Tablo 4. Tüm grupta (N=101) DDÖ’nin faktör yapısı.

psikomotor etkinlik

Faktör 1

Faktör 2

0.69*

0.43 16

yönelim

0,91*

0,02

dikkat

0,80*

0,16

bellek

0,84*

0,02

algılama

0,38

0,73*

düşünce süreci

0,62*

0,55

düşünce içeriği

0,22

0,76*

uyku uyanıklık döngüsünde bozulma

0,52*

0,51

güniçi değişkenlik/dalgalanma

0,26

0,62*

duygudurumda dalgalanma

0,64*

0,18

5,21292

1,16872

52,1

11,7

özdeğeri (eigenvalue) toplam varyans (%) *değerlendirmeye alınan belirtiler

Şekil 1. Deliryum grubu (n=29) ile kontrol grubunun (n=25) DDÖ puanlarının ROC analiz eğrisi

17

102 100 98 96 94 92 90 88 86 84

Ö zg üllük Duyarlılık

3

4

5

6

7

8

9

10

11

Şekil 2. Deliryum grubu (n=29) ile diğer psikiyatrik bozukluk gruplarının (n=61) DDÖ puanlarının ROC analiz eğrisi 18

120 100

Özg üllük

80

Duyarlılık

60 40 20 0 7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

Şekil 3. Deliryum grubu (n=29) ve kontrol grubu ile diğer psikiyatrik bozukluk gruplarının (n=72) puanlarının ROC analiz eğirisi

19

120 100 Özgüllük

80

Duyarlılık

60 40 20 0 6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

20