ΜΕΡΟΣ Β. ΠΛΑΣΤΕΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΕΣ
στικές απεικονίσεις απηχούν τον όγκο εκείνης της επιχείρησης που ήταν οργανωμένη και τεράστια. Αυτό φαίνεται παράξενο σήμερα, γιατί το κοινό στις μέρες μας έχει απομακρυνθεί από τέτοιου είδους γλυπτά είτε είναι αυθεντικά είτε στην καλύτερη περίπτωση αλεξανδρινά αντίγραφα χαμένων προτύπων. Το σύγχρονο γούστο τα άφησε πίσω και προσπερνώντας τις ιδανικές μορφές της ζωφόρου του Παρθενώνα, στράφηκε στους ρωμαλέους αρχαϊκούς κούρους, στις καθαρές γραμμές του γεωμετρικού ρυθμού και στα αφαιρετικά σχήματα τις κυκλαδικής τέχνης. Η δημιουργία συλλογών με αρχαία γλυπτά από πολιτικούς και εκκλησιαστικούς άρχοντες και από τους ανθρώπους του μεγάλου πλούτου, θεωρήθηκε κάτι σαν υποχρέωση την εποχή εκείνη. Πρόσθετε στο γόητρο και τόνωνε το πνευματικό και κοινωνικό προφίλ τους. Το ενδιαφέρον όμως είναι ότι η γοητεία που ασκούσαν ήταν τόσο μεγάλη, ώστε ακόμη και απλά πλούσιοι ή και λιγότερο εύποροι αφιερώθηκαν στη συλλογή τους. Σε πολλές περιπτώσεις είναι φανερό ότι στο να γίνει περιλάλητο ένα άγαλμα, σημαντικό ρόλο έπαιξε και το όνομα της συλλογής στην οποία ανήκε. Η Αφροδίτη ή ο Ηρακλής χωρίς την επωνυμία de’ Medici234 ή Farnese235, είναι αμφίβολο αν θα στοίχειωναν την συλλογική ευαισθησία εκείνα τα χρόνια και θα έκαναν το κοινό να εκστασιάζεται μπροστά τους.236 Από τη στιγμή που η ζήτησή τους ήταν τόσο μεγάλη και η προσφορά μικρή, με την αγορά να μην έκαναν την εμφάνισή τους τα πλαστά γλυπτά. Ο δρόμος όμως της πλαστογραφίας ήταν πολύ πιο σύνθετος στη συγκεκριμένη περίπτωση, αφού σημαντικό ρόλο έπαιξαν ορισμένες ιδιαίτερες συμπεριφορές που διαμορφώθηκαν απέναντι στα αρχαία γλυπτά και των οποίων τα αίτια ήταν βαθύτερα. Μια από αυτές ήταν η συνήθεια, κυριολεκτικά κανόνας, να «επισκευάζουν» τα γλυπτά, να συμπληρώνουν τα μέλη, χέρια και πόδια, που έλειπαν, να καθαρίζουν την αρχαία σκουριά, να γυαλίζουν και να πατινάρουν την επιφάνειά τους. Ο απώτερος λόγος των επεμβάσεων αυτών, υπήρξε η ανάγκη των ανθρώπων να επικοινωνήσουν με τους ρυθμούς και τις αρμονίες της τέχνης που λάτρευαν σε αλώβητη μορφή. Οι πληγές των αγαλμάτων διατάρασσαν την εικόνα που είχαν για την όλβια εποχή της αρχαιότητας, όπως την φαντασιώθηκε ο J. J. Winckelmann.237 Η αισθητική του 234 Βρίσκεται στο μουσείο Uffizi στη Φλωρεντία. Σχετ. βλ. E. L. Goldberg, Patterns in Late Medici Art Patronage, Πρίνστον 1983, σσ. 227κ.ε. 235 Ο Ηρακλής βρισκόταν στη συλλογή Farnese στη Ρώμη. Σήμερα εκτίθεται στο Museo Nazionale στη Νάπολη. Βλ. Classicismo d’Età Romana, La Collezione Farnese, 1988. 236 Μαργαρίτα Γιουρσενάρ, Αρχεία του Βορρά, Αθήνα 1988, σ. 146. 237 Ο Johann Joachim Winckelmann (1717-1768) παρακολουθώντας την εξέλιξη της φόρμας (στυλ) στη γλυπτική, διέκρινε τέσσερις φάσεις στην πορεία της αρχαίας τέχνης. Τόνισε την υπεροχή της αρχαίας τέχνης κατά την περίοδο της λεγόμενης υψηλής φάσης, αποτέλεσμα των ιδιαίτερων και ανεπανάληπτων κοινωνικών, θρησκευτικών, πολιτιστικών και κλιματολογικών συνθηκών της εποχής του Φειδία. Διατύπωσε μάλιστα την άποψη ότι η αρχαία τέχνη έπρεπε να γίνει το πρότυπο για την ανάπτυξη της σύγχρονης, πράγμα που μπορούσε να πραγματοποιηθεί μέσω της μίμησης του πνεύματος της αρχαίας τέχνης, που συνόψισε στις αρχές «ευγενική απλότητα και ήρεμο μεγαλείο», και όχι μέσω της δουλικής
96