bacteriën ‘gewone’ dendritische cel al aanslaat op een bacterie, doet een darmcel dat pas als er door andere afweercellen ook een speciale versie van de antistof IgA aan vast is geplakt. Het IgA dat je in de darmholte vindt, ziet er net iets anders uit dan IgA in het onderliggende weefsel. Ik wil uitzoeken hoe dat gecombineerde signaal van bacterie én IgA in de “black box” van de dendritische cel de afweer in gang zet.’ Chronische darmontsteking
De vraag van Den Dunnen is in eerste instantie fundamenteel van aard: hoe zit het nou eigenlijk precies? Tegelijk ziet hij ook al de nodige praktische toepassingen. ‘Bij mensen met de ziekte van Crohn of andere chronische darmontstekingen is de afweer op hol geslagen. De ontstekingsreactie die door de afweercellen in gang is gezet, blijft onterecht lang aanhouden. Voor een deel kunnen deze mensen worden geholpen door met monoklonale antilichamen de ontstekingsfactoren te blokkeren. Maar die medicijnen, biologicals, zijn ontzettend duur en werken ook niet bij iedereen. Ik hoop ergens in de black box van de dendritische cel een pad te vinden dat je met een relatief eenvoudige stof kunt afsnijden. Wat dat betreft staan de kinaseremmers tegenwoordig erg in de belangstelling. In de planning van ons project heb ik opgenomen dat we een paar veelbelovende stoffen selecteren en die gaan testen op proefdieren die je op experimentele wijze een chronische darmontsteking hebt gegeven.’ ook echt doen met afweercellen uit de darm, maar daar kom je niet zomaar aan. Als een stuk darm wordt verwijderd, kun je daar met pijn en moeite wel wat dendritische cellen uit winnen, maar het blijft moeizaam.’ Als alternatief heeft de afdeling celbiologie de afgelopen jaren een methode ontwikkeld om witte bloedcellen, onder invloed van de juiste cocktail van groeifactoren, cytokines en andere specifieke stoffen, te laten uitgroeien tot echte darm-dendritische cellen. Den Dunnen: ‘We hebben die gekweekte cellen uitgebreid vergeleken met exemplaren uit de darm, onder andere in hun reactie op darmbacteriën. Daaruit blijkt dat de door ons gekweekte cellen precies hetzelfde doen als de “echte” dendritische cellen uit de darm.’ Met die methode in de hand kunnen Den Dunnen en zijn collega’s dus gaan zoeken naar de juiste context: wanneer reageert de dendritische cel uit de darm rustig op een passerend koksmes, en wanneer slaat hij alarm? ‘Volgens mij zit de sleutel in een tweede signaal dat de cel nodig heeft om echt actief te worden. Waar een
Onderzoeker Den Dunnen ziet in zijn project ook een schreeuw om aandacht voor goed fundamenteel onderzoek. ‘De nadruk ligt tegenwoordig erg op translationele studies. Resultaten moeten zo snel mogelijk naar de praktijk worden gebracht. In mijn onderzoek zou dat betekenen dat je gewoon een hele zwik kinaseremmers neemt en die één voor één gaat testen. Misschien komt daar ook wel een bruikbaar medicijn tegen Crohn of colitis ulcerosa uit. Maar door eerst een flinke stap terug te zetten en je af te vragen wat er nou eigenlijk in de cel gebeurt, kom je volgens mij verder. In een eerder project heb ik bijvoorbeeld al gekeken naar een ontsporende afweer bij mensen met reuma. Mogelijk zijn de onderliggende mechanismen vergelijkbaar. Wat dat betreft, zou je zelfs nog kunnen denken aan vervolgonderzoek in de neurologie. Want ook bij een ziekte als Multiple Sclerose is de afweer ontspoord. Ik merk in ieder geval dat mijn onderzoek vanuit uiteenlopende medische disciplines met enthousiasme wordt gevolgd.’
AMC M aga zine april 2013
19
Illustratie: Henk van Ruitenbeek