Jaarverslag 2017 Airborne Museum Hartenstein by Airborne Museum Hartenstein

JAARVERSLAG 2017

JAARVERSLAG 2016

VOORWOORD De missie van het Airborne Museum ‘Hartenstein’ luidt als volgt:

Airborne Museum ‘Hartenstein’ vertelt, als kennisinstituut en als enig museum van Nederland, het historische en sociaal culturele verhaal rondom de Slag om Arnhem voor (internationaal) publiek, dat op zoek is naar kwalitatieve ontspanning en/of een plek van herinnering; in een tijdperk van toenemende interesse voor persoonlijke geschiedbeleving en authenticiteit.

JAARVERSLAG 2017

et Airborne Museum (hierna museum) vervult sinds jaar en dag de rol als kenniscentrum van de Slag om Arnhem. Het museum programmeert 363 dagen per jaar een primair en secundair activiteitenprogramma voor een breed en divers publiek. Het museum is tevens een belangrijk herinneringscentrum en ontmoetingsplek voor veteranen en 1e- dan wel 2e-lijns betrokkenen en vervult, tijdens de septemberdagen, een belangrijke functie en centrale rol. Vele organisaties steunen op het museum voor inhoud en expertise. Lokale en regionale afstemming en samenwerking is van het grootste belang. Het museum neemt dan ook actief deel aan de activiteiten binnen de Airborne regio en de planvorming in Gelderland. Nationaal werkt het museum samen met twaalf andere musea en herinneringscentra via de Stichting Musea en Herinneringscentra 40-45 (SMH). Via de SMH is het museum vertegenwoordigd in het samenwerkingsverband Platform Tweede Wereldoorlog. Voor dit nationale samenwerkingsverband ontwikkelde het museum in 2017, samen met het Nationaal Onderduikmuseum in Aalten, het programmaplan van het nationale verzetsjaar in 2018. Op (inter)nationaal niveau werkt het museum nauw samen met de Stichting Liberation Route Europe en is betaald lid vanaf het eerste uur. Lokaal en regionaal werkt het museum samen binnen het verband van de vier Airborne gemeenten. Een belangrijk voorbeeld is de bijzondere samenwerking met de gemeente Arnhem en de realisatie van een nieuwe museale dependance aan de Rijnkade in Arnhem, getiteld Airborne at the Bridge. Op 30 maart 2017 opende Airborne at the Bridge, na haast vier jaar voorbereidingstijd, de deuren. Hoogtepunten 2017 Het afgelopen jaar kende vele hoogtepunten. Zo vestigde het museum, samen met zijn nieuwe dependance Airborne at the Bridge, een bezoekersrecord van meer dan 120.000 bezoekers! De stijging van de bezoekersaantallen is een gevolg van enerzijds de opening en het grote succes van Airborne at the Bridge. Anderzijds is dit succes te danken aan het nieuwe beleid, wat vanaf begin 2016 is ingezet, om te focussen op primaire programmering (tijdelijke tentoonstellingen). Dankzij een toename van het herhaalbezoek en het aanspreken van nieuwe doelgroepen blijven de bezoekersaantallen en dus de publieke belangstelling tussen de grote herdenkingsjaren op een hoog peil.

JAARVERSLAG 2016

AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’

Een belangrijke mijlpaal in 2017 was de realisatie van het tweejarige project Kennisborging en -verdieping door vrijwilligersbeleid; een zeer belangrijk intern project wat bijdraagt aan de professionalisering van het personeels- en vrijwilligersbeleid enerzijds en kennisborging van vrijwilligers over de Airborne-collectie anderzijds. Dit project is mede mogelijk gemaakt dankzij de bijdragen van het Mondriaan Fonds, Prins Bernhard Cultuurfonds en de gemeente Arnhem. Er gaat veel dank uit naar de vrijwilligers van het museum, die met open vizier en positiviteit meewerken aan deze transitie. Vanaf 2018 zijn de uitkomsten van het project in de organisatie definitief geïmplementeerd. De twee Novelle tentoonstellingen behoorden zeker ook tot de hoogtepunten van 2017. Op 26 januari 2017 opende het museum de expositie Moederliefde. Ella & Audrey. Deze tentoonstelling ging over de jeugd van Audrey Hepburn in het bezette Arnhem en de rol van haar moeder tijdens de start van Audrey’s carrière. Tijdens de opening waren Audrey’s jongste zoon Luca Dotti, kleinzoon Vincenzo en Unicef ambassadeur Paul van Vliet aanwezig. Gelijktijdig bij de opening verscheen de nieuwe roman van bekend schrijfster Miriam Guensberg: Het geheim van Audrey H (uitgeverij De Kring). Dankbetuigingen voor de realisatie van deze tentoonstellingen gaan uit naar vele fondsen en personen; welke in dit jaarverslag uitvoerig aan de orde zullen komen.

Het grootste succes van 2017 was het feit dat de stafleden en vrijwilligers een tomeloze inzet hebben getoond tijdens de organisatie van alle activiteiten in het museum. Veel dank aan een ieder voor alle inspanningen en loyaliteit! Wij zijn trots op de behaalde resultaten en nodigen u uit tot het lezen van dit jaarverslag. Sarah Heijse - Directeur Cees van den Vlekkert - Bestuursvoorzitter Maart 2018

Het jaar 2017 stond in het teken van twee militaire jubilea, namelijk 25 jaar Luchtmobiele Brigade en 75 jaar rode baret. Ter ere van deze twee jubilea is een Novelle tentoonstelling geopend op 31 augustus 2017. Tijdens dit jaar is er een bijzondere samenwerking tot stand gekomen tussen de Luchtmobiele Brigade in Schaarsbergen en het museum. Zo zijn er verschillende ceremoniële activiteiten georganiseerd in en rond Hartenstein, waaronder de commando-overdracht. P

Het project Nieuwe Zondagen, een project om eenzaamheid tegen te gaan onder ouderen, is in 2017 gecontinueerd vanwege het grote succes en de enorme deelname. Dit project is mede zo’n groot succes, dankzij de hulp en inzet van vrijwillige gastvrouwen en -heren, die ouderen één keer per maand ontvangen en begeleiden tijdens een gezellige middag. Bekende Nederlanders waaronder bestseller auteur Herman Koch en journalist Ad van Liempt hebben bijgedragen aan het programma. Sinds 2016 wordt gewerkt aan de realisatie van een Masterplan. Een plan dat beoogt om in de periode 2016-2019 grootschalige restauraties uit te voeren aan het exterieur en interieur van Villa Hartenstein en een vernieuwing ambieert van de museale vaste presentatie. In juni 2017 is restauratie-aannemer Cuppens + zn., onder toeziend oog van Rappange Restauratie Architecten, gestart met de restauratiewerkzaamheden aan het exterieur van villa Hartenstein. Dit betreft de tweede fase van het Masterplan en is in uitvoering gekomen dankzij bijdragen van verschillende fondsen, particulieren, bedrijven en de provincie Gelderland. In 2018 zal een groot deel van de werkzaamheden worden opgeleverd. Tevens is, in het licht van de vernieuwingen, een nieuwe huisstijl ontwikkeld door ontwerpbureau Beautiful Minds en is er in september een nieuwe website gelanceerd. De derde fase behelst de restauratie van het interieur; hiervoor ontving het museum op 5 december 2017 een bijdrage van Stichting Dioraphte van € 75.000,-. De laatste fase betreft de vernieuwing van de vaste presentatie. Hiervoor ontving het museum eind 2017 een eerste toekenning, in de vorm van een geweldige bijdrage van het vfonds van € 750.000,-. In 2018 zal het museum hopelijk het restant werven. Het draagvlak voor de ontwikkelde plannen is in ieder geval ongekend groot. Zo won het museum eind 2017 de Gouden Gelderse Roos, de erfgoedpublieksprijs van Gelderland; met maar liefst meer dan 25% van alle stemmen.

JAARVERSLAG 2017

Opening tentoonstelling Moederliefde. Ella &Audrey. V.l.n.r. Unicef ambassadeur Paul van Vliet, auteur Miriam Guensberg, bestuursvoorzitter Cees van den Vlekkert, directeur Sarah Heijse, kleinzoon van Audrey Hepburn, Vincenzo en zoon Luca Dotti.

AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’

INHOUD

JAARVERSLAG 2017

Airborne at the Bridge

Presentatie en Evenementen

Collectie

Publiek – Marketing & Sales

Museumshop/VVV

Organisatie

Opleiding en scholing

Masterplan

Ambassadeurs en donateurschap

Samenwerking

Organisatie bestuur

Financiën

Bijlagen

AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’

2 Vrijwilligers nemen afscheid van het Informatiecentrum Slag om Arnhem.

AIRBORNE AT THE BRIDGE O

p donderdag 30 maart 2017 werd de nieuwe dependance van het museum, Airborne at the Bridge in Arnhem, geopend. Na maanden van hard werken, werd het gebouw van het voormalige restaurant Humphrey’s aan de Rijnkade verbouwd tot een museale dependance en informatiecentrum over de Slag om Arnhem. De inrichting werd verzorgd door tentoonstellingsbouwer Heijmerink Wagemakers, samen met MCW Creative Agency en Pronk Studio. Door middel van drie persoonlijke perspectieven wordt hier verteld over de gevechten bij de Rijnbrug in september 1944. Bezoekers kunnen gratis naar binnen en kunnen een 3D film bekijken, authentieke objecten zien en ieder half jaar een wisselende tentoonstelling bewonderen. Een koffiehoek en museumshop maken het bezoek compleet. Het voormalige Informatiecentrum Slag om Arnhem, gevestigd in het gebouw van Volkshuisvesting, werd op 10 januari 2017 leeg opgeleverd. Het pand is leeggehaald en bruikbare materialen zijn veiliggesteld. Uiteraard is er nog door de groep vrijwilligers van het informatiecentrum op gepaste wijze afscheid genomen van de oude locatie.

De Britse veteranen Geoff Roberts, Arthur Letchford en David Whiteman.

Eén van de plechtigheden tijdens de openingsceremonie van Airborne at the Bridge ‘het loslaten van een aantal witte duiven’. V.l.n.r. wethouder Gerrie Elfrink van de gemeente Arnhem, directeur Sarah Heijse, voorzitter raad van bestuur vfonds mr. Robert Croll, gedeputeerde provincie Gelderland Jan Jacob van Dijk en brigadegeneraal Kees Matthijssen.

Voor de vaste presentatie in Airborne at the Bridge is een aantal collectiestukken in een vitrine geplaatst. Een van deze stukken is een wiel van een Duits pantservoertuig dat na de slag bij de brug werd gevonden. Dit object stond eerst in het Airborne Museum in Oosterbeek. Een groot deel van de vrijwilligers uit het voormalige informatiecentrum maakte de overstap naar Airborne at the Bridge. Deze overstap is vormgegeven binnen het nieuwe vrijwilligersbeleid van het museum. Er is een zogenaamd buddytraject gevormd, waarbij men werd getraind door collega’s van de andere vestiging in het gebruik van de kassa en winkelbeheer. Om de bezetting van Airborne at the Bridge te optimaliseren, zijn extra vrijwilligers aangetrokken en ingewerkt. Tevens hebben alle vrijwilligers van de locatie in Arnhem een BHV-training ondergaan.

Wisseltentoonstellingen Bij de opening van Airborne at the Bridge is de tijdelijke tentoonstelling Going Home. Jozef & Emilia doorgeplaatst vanuit het museum in Oosterbeek. Vanaf de eerste week september was een nieuwe tijdelijke tentoonstelling geopend over tieners in het verzet; een afgeleide van de tijdelijke tentoonstelling De Gebroeders Kuik, tieners in het verzet; die vanaf oktober 2015 enkele maanden te zien was in het museum in Oosterbeek. Dankzij de opzet in Airborne at the Bridge is het museum in staat om tijdelijke presentaties langer open te houden voor publiek. Hierdoor kunnen publieke bijdragen effectiever worden ingezet. De opening Bij de opening van Airborne at the Bridge, georganiseerd door de Gemeente Arnhem, werd op de Rijnkade een grote tent geplaatst voor de genodigden. De Britse veteranen Geoff Roberts, Arthur Letchford en David Whiteman waren speciaal naar Arnhem gekomen om de opening van Airborne at the Bridge bij te wonen. Letchford vocht tijdens de Slag om Arnhem bij de brug. Een fly-past, georganiseerd door de Koninklijke Luchtmacht, maakte de dag compleet. Enkele honderden genodigden bezochten na de plechtigheden, waaronder het vrij laten van een aantal witte duiven, Airborne at the Bridge. Sinds de opening tot het einde van het jaar trok Airborne at the Bridge 33.224 bezoekers. Voor de realisatie van Airborne at the Bridge gaat bijzonder veel dank uit naar de gemeente Arnhem, de provincie Gelderland en het vfonds. Ook gaat er dank uit naar Stichting Liberation Route Europe voor het plaatsen van een Virtual Reality presentatie in het auditorium van de dependance.

AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’’

PRESENTATIE EN EVENEMENTEN Unicef ambassadeur Paul van Vliet ontving het eerste exemplaar van de roman Het geheim van Audrey H. door de auteur Miriam Guensberg.

Auteur Miriam Guensberg tijdens de signeersessie na afloop van de openingsceremonie van de tentoonstelling Moederliefde, Ella & Audrey. P

V.l.n.r. burgemeester gemeente Renkum Agnes Schaap, brigadegeneraal Ron Smits, directeur Sarah Heijse en bestuursvoorzitter Cees van den Vlekkert.

ovelle tentoonstelling Moederliefde. Ella & Audrey Op 26 januari 2017 werd de tentoonstelling Moederliefde. Ella & Audrey geopend in de Novellezaal. De tentoonstelling draaide om de jeugd van Audrey Hepburn in Arnhem en de rol van haar moeder tijdens en voor de oorlogsjaren. Bij de opening was een van de twee zoons van Audrey Hepburn aanwezig, Luca Dotti. Hij had tevens meegewerkt aan een interview voor in de tentoonstelling. In de grote vitrine in deze zaal werden enkele persoonlijke spullen van Audrey en haar moeder tentoongesteld. Op een grote wallpaper werd de levensloop van Audrey en haar ouders zichtbaar gemaakt. Het feit dat de objecten ter beschikking werden gesteld aan het museum en de samenwerking met de kinderen van Audrey Hepburn was zeer bijzonder. De opening werd verricht door Paul van Vliet, cabaretier en goodwillambassadeur voor UNICEF en Miriam Guensberg, die met de tentoonstelling haar boek Het Geheim van Audrey H. lanceerde. Deze tentoonstelling is tot stand gekomen dankzij bijdragen van het vfonds, VSB Fonds en Mondriaan Fonds.

Demonstratie door 11 Luchtmobiele Brigade.

De rode baret In 2017 bestond 11 Luchtmobiele Brigade 25 jaar. Tevens bleek in 2017 ook de rode baret, het internationale teken van luchtlandingstroepen sinds de Slag om Arnhem, precies 75 jaar te bestaan. Aanleiding voor het museum en de brigade om in 2017 nauw samen te werken. Brigadegeneraal Kees Matthijssen, commandant 11 Luchtmobiele Brigade, en Sarah Heijse, directeur van het museum, ondertekenden op 7 maart een samenwerkingsconvenant. Dit convenant hield de ontwikkeling van een tentoonstelling in en een aantal ceremoniële activiteiten (waaronder de beëdigingen van de militairen van de School Luchtmobiel) op en rond Hartenstein.

Commando-overdracht Op 13 juli was het Airborne Museum het middelpunt van de Rode Baretten. Op het grasveld voor het museum vond de officiële commando-overdracht plaats van 11 Luchtmobiele Brigade van de Koninklijke Landmacht. Dit gebeurde in aanwezigheid van ongeveer 350 militairen van de verschillende eenheden. Een dergelijke overdracht vindt om de drie jaar plaats, maar is altijd een besloten bijeenkomst op de Oranjekazerne in Schaarsbergen, de thuisbasis van deze brigade. P

Vanwege het 25 jarig jubileum van 11 Luchtmobiele Brigade werd de overdracht, in samenwerking met het museum en de gemeente Renkum, in het openbaar gehouden. Bij de overdracht werd ook een demonstratie gegeven om de werkwijze te laten zien van de Rode Baretten, die het belang van Nederland wereldwijd dienen vanuit de lucht en op de grond. Voorafgaand aan de ceremonie, waarbij brigadegeneraal Kees Matthijssen het fanion (vaandel) overdroeg aan brigadegeneraal Ron Smits, vond de demonstratie plaats. Genodigden en publiek zagen onder andere parachutisten landen naast De Naald en een chinook overvliegen. Novelle tentoonstelling Donderdag 31 augustus 2017 werd in de Novellezaal de tentoonstelling De rode baret geopend. Aan de hand van persoonlijke objecten wordt het verhaal verteld van een aantal (voormalige) leden van de brigade, die de afgelopen 25 jaar op uitzendingen is geweest. Aan de andere kant van de vitrine wordt verhaald over de betekenis van de rode baret. Bij de opening was een groot aantal leden van 11 Luchtmobiele Brigade aanwezig, waaronder de nieuwe brigade generaal Ron Smits en burgemeester van de gemeente Renkum, mevrouw Agnes Schaap. De tentoonstelling is mede mogelijk gemaakt door de Vereniging Vrienden van het Airborne Museum en Rotaryclub Kabeljauw uit Oosterbeek.

AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’

Lifelong Learning Airborne Museum Hartenstein beoogt, door middel van diverse educatieve activiteiten voor verschillende doelgroepen, Lifelong learning te bieden: mensen op diverse momenten in hun leven, op diverse plaatsen, kennis te laten maken met het verhaal van de Slag om Arnhem. Dit houdt in dat tentoonstellingen, educatief materiaal en activiteiten worden geprogrammeerd binnen en buiten het museum. Schenkingsvitrine Sinds een aantal jaar heeft het museum de Schenkingsvitrine, een kleine vitrine in de Hall of Fame waarin bijzondere schenkingen kunnen worden getoond. Zo werden in 2017 bijzondere bodemvondsten van opgravingen rond Hotel Dreijeroord, een memoriespel gemaakt door een gezin in de schuilkelder en de brieven van Brits soldaat Frank McNaught getoond, die hij verstopte in een holster op een zolder van Landgoed Remmerstein.

Familieactiviteiten In de vakantieperiodes werden er diverse activiteiten georganiseerd voor gezinnen met kinderen. Zo konden kinderen deelnemen aan knutselworkshops, werd het bordspel ‘Hoe Nederland bevrijd werd’ gespeeld en konden er paracord armbanden worden gemaakt. Daarnaast waren er diverse speurtochten voor gezinnen zoals de Tom en Katja route en Tussen Droom en Daad. In de vakanties waren er extra ooggetuigenverhalen, oftewel De Verhalenstoel, in de Hall of Fame, welke altijd goed bezocht werden. In de herfst- en kerstvakantie konden bezoekers ook luisteren en kijken naar een presentatie van een veteraan in het kader van een samenwerking met het Veteraneninstituut in Doorn. Naast het aanbieden van veteranen in de klas, kon het museum ook weer in 2017, in speciale periodes, een beroep op het Veteraneninstituut doen voor gastsprekers. Op deze manier koppelt het museum het eigen verhaal aan de actualiteit. In de kerstvakantie is begonnen met een pilot in samenwerking met Stichting Vluchtelingenwerk Nederland. Met het programma Bekend maakt bemind biedt Vluchtelingenwerk Nederland workshops aan om vluchtelingen in contact te brengen met bewoners van wijken, werknemers in bedrijven of, in dit geval, met bezoekers van het museum. Ook hier geldt dat er op zoek is gegaan naar een sterke koppeling met de actualiteit: de Arnhemse vluchtelingen van 1944 en de vluchtelingen van nu. Boekpresentaties Boekpresentatie Almost Home Op donderdag 7 september 2017 heeft Martin Groenewoud zijn boek Almost Home gepresenteerd in de dependance van het museum Airborne at the Bridge. Martin Groenewoud vertelt over zijn oom Jacob Groenewoud. Jacob vocht en sneuvelde tijdens de Slag om Arnhem in september 1944. Zijn verhaal maakt deel uit van de vaste presentatie van Airborne at the Bridge.

Boekpresentatie Onder vuur Op vrijdag 8 september 2017 is het boek Onder vuur door auteur Jeanette Molema gepresenteerd in het museum. Het eerste exemplaar werd overhandigd aan mevrouw Wil Rieken; vrijwilliger van het museum. Zij heeft de oorlog zelf meegemaakt als klein meisje en gaf veel input voor het boek.

Kinderen aan het werk in het museum met de Tom & Katja familieroute.

Septemberherdenkingen De Septemberherdenkingen vonden dit jaar plaats van vrijdag 15 september tot en met zondag 17 september. Een groot aantal herdenkingen en evenementen wordt jaarlijks georganiseerd door diverse organisaties. Hieronder worden enkele herdenkingen en evenementen genoemd die rondom het museum plaatsvonden of waar het museum direct bij betrokken was. Op 15 september startte het herdenkingsweekend met een kranslegging bij het Airborne monument De Naald in Oosterbeek. Direct daarna vond er een bloemlegging plaats bij het monument van de provincie Gelderland. Beide herdenkingen volgden met een receptie voor genodigden in het museum. In de avond vond de herdenkingsceremonie in Arnhem plaats, gevolgd door het evenement Bridge to Liberation Experience. Het museum leverde voor deze publieksvoorstelling een inhoudelijke bijdrage voor de verhaallijn. Op zaterdag 16 september waren de Airborne luchtlandingen met een officiële herdenkingsdienst op de Ginkelse Hei Ede. Vrijwilligers van het museum waren deze dag aanwezig met een stand om bezoekers van het evenement van informatie over het museum te voorzien. In de middag hield de Royal Air Force en Koninklijke Luchtmacht een herdenking bij het RAF monument bij het museum. De Politie Bigband gaf vervolgens een mooi optreden voor bezoekers op het grasveld achter het museum. Met dank aan de Stichting Airborne Feelings die dit financieel mogelijk maakte. Aan het eind van de middag deed de Race to the Bridge het museum aan. Deze jaarlijkse herdenkingstocht met gerestaureerde WO II militaire voertuigen rijdt van Renkum naar de John Frost brug in Arnhem en Oosterbeek en wordt georganiseerd door de Stichting Airborne Battle Wheels Oosterbeek. Veel mensen uit Oosterbeek en omgeving stonden langs de kant van de weg om de deelnemers te ontvangen en kwamen vervolgens in groten getale naar villa Hartenstein om de voertuigen, die voor het museum werden opgesteld, uitgebreid te bekijken. In de avond vond de receptie van het Parachute Regiment en de Britse ambassade plaats in een grote tent voor het museum.

Het boek Almost Home van auteur Martin Groenwoud.

Het boek Onder vuur van auteur Jeanette Molema.

De schenkingsvitrine in de Hall of Fame van het museum.

Het herdenkingsweekend werd afgesloten met een dienst op de Airborne begraafplaats in Oosterbeek. Met een bloemlegging door de kinderen, de aanwezigheid van veteranen, mooie speeches en de kransleggingen is dit ieder jaar weer een indrukwekkende dienst en afsluiting.

JAARVERSLAG 2017

AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’

Nationale Museumweek Tijdens de derde Nationale Museumweek, die plaats vond van 3 t/m 9 april, plaatsten musea hun pronkstukken in de schijnwerpers. De Nationale Museumweek is een initiatief van de Museumvereniging, die zoveel mogelijk inwoners van Nederland kennis wil laten maken met prachtige museumcollecties door hen te inspireren met kunst en erfgoed; ons échte goud. In het museum was de jachthoorn van John Frost het pronkstuk van de Museumweek. Voor volwassenen werd er een lezing gehouden over de jachthoorn en kinderen konden in een workshop zelf jachthoorns maken. Ook was er de gelegenheid om naar ooggetuigen van de Slag om Arnhem te luisteren. Maand van de Geschiedenis In oktober vond de landelijke Maand van de Geschiedenis weer plaats, dit jaar met het thema Geluk. Het museum ontwikkelde hiervoor de speciale speurtocht voor gezinnen: De Kindergeluksroute waarbij, binnen de presentatie, werd gezocht naar verhalen en objecten die binnen dit thema pasten.

Educatie scholen Ook in 2017 heeft het museum duizenden scholieren mogen ontvangen. Voor het primair onderwijs heeft het museum sinds een aantal jaren het programma Koffers vol Verhalen. Dit programma wordt ieder jaar aangepast aan de hand van de tijdelijke tentoonstellingen en blijft op deze manier actueel. De programma’s worden uitgevoerd door een team van vrijwillige museumdocenten. Voor het voortgezet onderwijs zijn er de Vriendschapsarmband en voor het VMBO de Opdrachtencarrousel.

Alle kidsproofmusea 2018 tijdens de award uitreiking in het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid.

De standaard programma’s kunnen worden uitgebreid door middel van een ooggetuigenverhaal of een bezoek aan de Airborne begraafplaats.

Daarnaast werden er diverse lezingen georganiseerd, waaronder een lezing van een veteraan via het Veteraneninstituut over wat geluk betekent tijdens een uitzending naar het buitenland.

In 2017 is een samenwerking aangegaan met het Veteraneninstituut in Doorn waarbij scholen, die het museum bezoeken, ook gratis gebruik kunnen maken van het programma Veteraan in de klas. Hierbij wordt het verhaal van het museum verbonden met de actualiteit van vredesmissies en inzet van militairen in conflictgebieden. Dit programma wordt aangeboden als aanvulling op bijvoorbeeld het programma Koffer vol Verhalen of de Vriendschapsarmband.

Reizende tentoonstelling Rode Kruis In 2017 bestond het Rode Kruis 150 jaar. In dit kader werd door het Rode Kruis een reizende tentoonstelling georganiseerd, bestaande uit een groot rood kruis met daarin op touchscreens verhalen van 150 jaar vrijwilligers, gespeeld door acteurs. Het museum mocht twee weken deze tentoonstelling plaatsen.

Met de opening van de dependance van het museum Airborne at the Bridge is een educatief programma ontwikkeld voor deze locatie. Groepen scholieren bezoeken Airborne at the Bridge in combinatie met een speurtocht in de omgeving van de brug. De drie personages uit de presentatie vormen hierbij het uitgangspunt.

Museumkids Museumkids.nl is het online platform van de Museumvereniging voor kinderen. Kinderen kunnen via de website en een app musea inspecteren (feedback geven over het museum dat ze hebben bezocht), informatie delen, maar ook ideeën opdoen voor een museumbezoek met hun familie of klas.

Museumdocent Hans Wabeke begeleidt een schoolbezoek.

In 2017 werd ook het museum geïnspecteerd door kinderen. Het museum ontving van de museuminspecteurs een gemiddelde van 8,4 waarmee het stempel Kidsproof in 2018 werd gegeven. Van de 420 musea, die zijn aangesloten bij de museumvereniging, mogen 44 musea zich Kidsproof noemen. Op vrijdag 10 november kregen de winnende musea, waaronder dus het museum, uit handen van Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, mevrouw Ingrid van Engelshoven, de award uitgereikt in het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid.

JAARVERSLAG 2017

AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’

Project tegen eenzaamheid: Nieuwe Zondagen Gezellige zondagmiddagen voor senioren uit de gemeente Renkum en Arnhem in het Airborne Museum, dat zijn de Nieuwe Zondagen. In de eerste helft van 2017 hebben er zes Nieuwe Zondagen plaatsgevonden. Deze zondagen worden georganiseerd in combinatie met de tijdelijke tentoonstelling Ego. Vergeet mij niet. De reacties op de Nieuwe Zondagen waren zeer positief en hartverwarmend. Daarom is in het najaar van 2017 een tweede seizoen van start gegaan. In het museum zijn naastenliefde en vriendschap belangrijke thema’s. Deze thema’s verbinden we met Nieuwe Zondagen aan het nu. Iedere eerste zondag van de maand is villa Hartenstein een gezellige ontmoetingsplek voor senioren. Vanaf 14.00 uur staat er koffie en thee klaar waarna om 14.30 uur een lezing van zo’n 60 minuten start. Na de lezing wordt er met een hapje en drankje tot een uur of half vijf nagepraat over het thema. Bij Nieuwe Zondagen staat een gezellige ontmoeting tussen senioren centraal. Door het programma en de inrichting van de zaal komen de gasten gemakkelijk met elkaar in contact. Na iedere zondagmiddag wordt gasten om feedback gevraagd. Daarin komen opmerkingen als ‘prettige sfeer, gemoedelijk en gezellig’ vaak terug. Voor veel senioren is de zondag een stille dag. Nieuwe Zondagen doorbreken de stilte.

Nieuwe Zondagen met Petra Hartman, foto Rinus Wandel.

JAARVERSLAG 2017

Nieuwe Zondagen kan niet georganiseerd worden zonder de inzet van een vast team trouwe vrijwilligers. Ook gaat veel dank uit naar de sprekers die zich committeren aan Nieuwe Zondagen en de organisaties die dit ondersteunen. Dit zijn bijvoorbeeld Albert Heijn Oosterbeek en het project Ieders Museum van Erfgoed Gelderland. Bijzonder veel dank gaat uit naar vrijwilliger Genevieve Wils voor de totstandkoming van het programma en alle andere vrijwilligers die de senioren bij staan tijdens deze middagen.

AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’

COLLECTIE

ind 2017 omvat de collectie van het museum 18.470 objecten. Deels is de toename veroorzaakt door nieuwe acquisities zoals schenkingen, deels is er het afgelopen jaar een belangrijke slag gemaakt in het wegwerken van registratieachterstanden. Zo zijn er het afgelopen jaar 390 vuurwapens aan het registratiesysteem Adlib toegevoegd en is er een begin gemaakt met het wegwerken van documentatieachterstanden in de archiefcollectie.

In 2017 is aanzet gegeven voor het vormen van nieuw meerjarig collectiebeleid. In 2018 zal het bestuur dit definitief vaststellen.

Schets gemaakt door Daan Droogleever van de Oude Kerk in Oosterbeek, gemaakt op 16 augustus 1944.

De collectie is fysiek over verschillende locaties verdeeld. De deelcollectie realia kent drie depots, allen in het gebouw van het huidige museum. Deze realia betreffen voornamelijk 3D voorwerpen zoals kleding, wapens, transportmiddelen en medailles. De deelcollectie 2D wordt nu op twee locaties bewaard. In het gebouw van het huidige museum en in het geklimatiseerde depot van het Gelders Archief te Arnhem. Het gaat hier om documentatie, prenten, tekeningen, ansichtkaarten, boeken en foto’s. De collectie digitale bestanden is afgelopen jaar verder gegroeid. Hiertoe behoren onder andere audiobestanden, filmbeelden en Oral History documenten.

JAARVERSLAG 2017

Afgelopen jaar is er een start gemaakt met het registreren van de Oral History bestanden die zijn gemaakt in het kader van het project Airborne Memories. Deze interviews met burgerooggetuigen van de Slag om Arnhem worden nu als collectie bewaard. Wanneer mogelijk wordt het audio bestand van het interview gekoppeld aan het record in Adlib. Veel dank gaat uit naar de vrijwilligers van de afdeling collectie die, in het kader van het vernieuwde vrijwilligersbeleid, een actieve rol hebben gekregen in het delen en borgen van (externe en interne) kennis. Acquisitie Het afgelopen jaar zijn 468 objecten door het museum als schenking aanvaard. Deze objecten werden door 51 verschillende personen aan het museum aangeboden. Het gaat hier om zeer diverse objecten: van militaria tot egodocumenten. Van militairen, die actief waren tijdens de Slag om Arnhem, tot objecten die betrekking hebben op de burgerevacuatie en verzetsactiviteiten tijdens en na de Slag om Arnhem. Dit jaar verwierf het museum materiaal van generaal Heinz Harmel – bevelhebber van de Duitse 10e SS pantserdivisie ‘Frundsberg’ - in langdurige bruikleen van diens zoon.

AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’

Omdat deze objecten zeer zeldzaam zijn, werd er afgestapt van het beleid in beginsel geen permanente bruiklenen aan te nemen. Tot het materiaal behoort bijvoorbeeld de M-35 Helm van Harmel die hij gebruikte aan het Oostfront en waarop de schade van een kogelinslag nog duidelijk te zien is. Verder zijn talloze persoonlijke onderscheidingen in bruikleen gegeven, waaronder het Ridderkruis van het IJzeren Kruis, met Eikenloof en Zwaarden dat hij kreeg na de Slag om Arnhem. Tenslotte is door de bruikleengever gebruiksrecht gegeven over vele foto’s die Harmels volledige militaire carrière zichtbaar maken. Naar aanleiding van de tentoonstelling over Audrey Hepburn en haar moeder is gebruiksrecht verkregen door het Audrey Hepburn Children’s Fund en haar beide zonen over 51 foto’s. Deze foto’s hebben betrekking op Audrey en haar moeder, tijdens hun verblijf in Arnhem tijdens de oorlog. Samenwerkingen Gelders Archief Ten aanzien van de archiefcollectie werkt het museum nauw samen met het Gelders Archief. Het doel is om de gehele papieren collectie over te brengen naar de geklimatiseerde depots aldaar. Zo wordt het materiaal toegankelijk voor externe onderzoekers. In 2017 is al een eerste deel van de archiefcollectie overgebracht.

In 2018 zal het tweede deel verhuisd worden. Het archiefmateriaal zal vervolgens op stuks niveau geregistreerd en gedigitaliseerd worden. Wetenschap Dit jaar werd het museum benaderd gastredacteur te zijn voor het Erfgoed Magazine. Dit heeft geleid tot een nummer met als onderwerp oorlogserfgoed, met bijdragen over het Nederlandse capitulatiedocument uit 1940, de opgravingen bij Dreyeroord, dadererfgoed en het belang van het bewaren van oorlogserfgoed. De bijdragen werden onder andere geschreven door het NIOD, het Eyewitness museum en journalist Ad van Liempt.

de Nederlandse Luchtmobiele Brigade geleend. Bijzondere objecten waren een blauwe baret, gebruikt tijdens de inzet in BosniĂŤ, en een stuk van een jeep, die in Irak beschoten werd, met daarin kogelgaten.

Bibliotheek De bibliotheek is dit jaar verder uitgebreid met nieuwe publicaties op het gebied van Market Garden. Daarnaast zijn in het kader van tijdelijke tentoonstellingsprojecten publicaties aan de bibliotheekcollectie toegevoegd. Begin februari 2018 telde de bibliotheekcollectie 1.793 stukken. In 2017 werden 52 titels aan de bibliotheekcollectie toegevoegd.

Audrey (vierde van rechts) tijdens dansles in Arnhem, collectie Audrey Hepburn Childrenâ&#x20AC;&#x2122;s Fund.

De helm van Heinz Harmel met inslagschade, foto Frederik Suijkerbuijk.

Collectiemobiliteit In 2017 heeft het museum actief geprobeerd de collectiemobiliteit te vergroten. Zo zijn er verschillende Britse helmen, gevonden in Oosterbeek na de Slag om Arnhem, geleend aan het Nederlands Openluchtmuseum in het kader van hun tentoonstelling over de Canon van Nederland. Daarnaast leent het museum op regelmatige basis objecten aan het Museum Vliegveld Deelen, waaronder in 2017 een stoel uit een Stirling bommenwerper. Tevens heeft het museum het afgelopen jaar verschillende bruiklenen ontvangen. Zo zijn er voor de tijdelijke tentoonstelling over de jeugd van Audrey Hepburn persoonlijke objecten van haar kinderen en voor De rode baret verschillende persoonlijke objecten van leden van

JAARVERSLAG 2017

PUBLIEK – MARKETING & SALES Bezoekcijfers In 2017 hebben het museum en de dependance Airborne at the Bridge een bezoekersrecord gerealiseerd. Het grote succes is mede te danken aan de nieuwe dependance Airborne at the Bridge in Arnhem. Airborne at the Bridge werd eind maart 2017 geopend en overtrof alle verwachtingen. Deze nieuwe locatie trok 30% meer bezoekers dan verwacht. Daarnaast was de Novelle tentoonstelling Moederliefde. Ella & Audrey erg succesvol. Deze tentoonstelling over het leven van Audrey Hepburn en haar moeder tijdens de Tweede Wereldoorlog in Arnhem, was gedurende zes maanden te zien in het museum.

WEBSITE AANTAL UNIEKE BEZOEKERS PER JAAR 164.280 140.000 105.000 70.000 35.000 0 Totaal 2014 Totaal 2015 Totaal 2016 Totaal 2017

AANTAL VOLGERS FACEBOOK

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Airborne Museum Infocentrum Slag om Arnhem Totaal

34.835 79.154 76.563 82.274 78.024 96.965 87.956 87.000 87.446 4.871 15.497 14.397 14.501 13.755 17.607 16.803 15.496 33.224 39.706 94.651 90.960 96.775 91.779 114.572 104.759 102.496 120.670

13.400 12.500 4.554 2.825 0

Doelgroepen Het museum wordt door jong en oud bezocht. In de schoolvakanties komen veel gezinnen met kinderen naar het museum. Buiten de vakanties om zijn dit dagjes mensen (veelal 55+), militair geïnteresseerden (voornamelijk mannen), scholen en toeristen (scholen en o.a. touroperators).

Totaal 2014 Totaal 2015 Totaal 2016 Totaal 2017

Website en social media In september 2017 is de nieuwe website van het museum gelanceerd. Gelijktijdig met dit project is een nieuwe huisstijl ontwikkeld die in 2017 in zoveel mogelijk communicatiemiddelen is doorgevoerd. In 2017 ontving de website meer dan 214.290 online bezoeken, een stijging van 23% ten opzichte van 2016. Daarnaast bezochten ruim 164.280 unieke bezoekers de website in 2017. Dit is een stijging van 30% ten opzichte van 2016.

AANTAL VOLGERS TWITTER 3.100 3.000 2.173 1.600 0

Van alle online bezoeken kwam 31% uit de AdWords campagnes.

Totaal 2014 Totaal 2015 Totaal 2016 Totaal 2017

JAARVERSLAG 2017

AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’

E-mailnieuwsbrief In 2017 werd iedere maand naar de abonnees een nieuwsbrief verzonden.

Het persbericht over de schenking van het holster van McNaught met de liefdesbrieven haalde ook veel dagbladen en Nu.nl.

Airborne Museum wint Gouden Gelderse Roos Op zaterdag 9 december vond in Fort Lent de uitreiking van de Gouden Gelderse Roos Erfgoedprijs plaats door Erfgoed Gelderland. Het Airborne Museum mocht de publieksprijs in ontvangst nemen. In totaal werden 4.256 stemmen uitgebracht, waarvan maar liefst 885 stemmen ten behoeve van de restauratie van villa Hartenstein naar het Airborne Museum gingen.

Samenwerking met toerisme Met diverse hotels en restaurants uit de directe omgeving wordt nauw samengewerkt. Zij kopen vouchers in voor wederverkoop aan hun gasten. Als losse entreekaarten en als onderdeel van een arrangement. De accommodaties worden op de hoogte gehouden van de activiteiten van het museum.

Erfgoed Gelderland staat voor Samen Verleden Toekomst Geven. Om dit kracht bij te zetten stelt Erfgoed Gelderland vanaf 2017 een tweejaarlijkse erfgoedprijs in: de Gouden Gelderse Roos. Het doel van de prijs is een podium bieden voor inspirerende erfgoedprojecten met betrekking tot de geschiedenis van Gelderland. Erfgoed Gelderland wil zo samenwerkingsprojecten en creativiteit stimuleren. De Gouden Gelderse Roos betrekt een groot publiek bij het erfgoedveld en zet de vele vrijwilligers in het zonnetje. Het publiek bepaalt uiteindelijk met stemmen de winnaar. De Gouden Gelderse Roos Publieksprijs bestaat uit een geldbedrag van € 1.000,- en een fysieke prijs, die de winnaar mag behouden en uitdragen. Erfgoed Gelderland biedt de winnaar verbinding met het netwerk en advies aan. Tripadvisor Eind 2017 hebben 650 mensen hun feedback over het museum achtergelaten op Tripadvisor.nl. Voor het vierde jaar op rij ontving het museum het certificaat van uitmuntendheid omdat de reizigers van de site het museum gemiddeld een 4,5 uit 5 punten gaven. Hieronder een tweetal beoordelingen. P

Heel bijzonder Op zondag naar het Airborne museum in Oosterbeek geweest. Mijn woonplaats maar ik was er nog nooit geweest. Het was een topmiddag. Wat het zo bijzonder maakt is dat het verhaal wat het museum wil vertellen, zich afspeelt op de originele locatie. Je ziet dus foto’s uit de oorlog van bijvoorbeeld een generaal voor hotel Hartenstein, en jij staat daadwerkelijk in het gebouw. Hartenstein was voor de oorlog een restaurant en hotel en tijdens de oorlog het HQ van zowel Duitsers als Engelsen. En nu is het het Airborne museum. De hele expo is duidelijk en helder opgezet. Je krijgt een duidelijk verhaal te horen en de looproute is ook goed aangegeven. Wat bijzonder is dat zowel de Engelse als Duitse kant wordt beschreven. Als bezoeker bevindt je je op historische grond en dat maakt het bijzonder. Integraal onderdeel zou eigenlijk ook een bezoek aan de oorlogsbegraafplaats moeten zijn. Al was het maar om je te realiseren dat vrijheid niet vanzelfsprekend is. Indrukwekkend.

Boeiend en zeer net museum in een historisch pand Jaren terug nog in het oude museum geweest, maar was al een poosje nieuwsgierig naar het in 2009 verbouwde museum. Het mooie van het museum is dat het écht de WO2 geschiedenis rondom de brug van meerdere kanten benadert, geallieerd, Nederlands en... Duits. De ‘Airborne Experience’ is heel bijzonder audiovisuele en interactieve wijze van tentoonstellen, zeer indrukwekkend. Zo indrukwekkend dat toen ik er uitkwam er nog een keer doorheen ben gelopen.

Het museum is partner van de toeristische marketing organisaties RBT KAN (Regio Marketing Gelderland) en Liberation Route Europe. Zij vertegenwoordigen het museum op beurzen, zoals de WTM in London en IBT in Berlijn en het museum wordt vermeld in diverse uitgaven van deze organisaties. Het museum laat jaarlijks folders verspreiden bij meer dan 500 hotels, restaurants, toeristische informatiepunten en campings om het museum bij zowel Nederlandse als buitenlandse toeristen onder de aandacht te brengen. Acties In het eerste kwartaal van 2017 liepen diverse acties met betrekking tot de Novelle tentoonstelling Moederliefde. Ella & Audrey. In alle romans van auteur Miriam Guensberg Het geheim van Audrey H. zat een voucher waarmee de lezer in aanmerking kwam voor een tweede kaartje gratis. Ook in Trouw verschenen meerdere arrangementen voor aankoop van de roman met een museumbezoek. In de zomervakantie liep de succesvolle Social Deal actie waarmee ruim 1.500 kaarten werden verkocht. In verband met het 125-jarig jubileum van Vitesse konden supporters en relaties van Vitesse gebruik maken van de actie ‘tweede kaartje gratis’. In de maand december liep via De Persgroep en Dagjeweg.nl een online campagne voor 50% op een online ticket. Ook in 2017 konden houders van een Gelrepas met korting een bezoek brengen aan het museum.

Directeur Sarah Heijse met de gewonnen cheque van € 1.000,- voor de Gouden Gelderse Roos Publieksprijs.

Persberichten In 2017 werden 20 persberichten verzonden over diverse onderwerpen: nieuwe tentoonstellingen, de opening van Airborne at the Bridge, schenkingen, vakantie-activiteiten, het bezoekersrecord en Nieuwe Zondagen. Het persbericht over de Novelle tentoonstelling Moederliefde. Ella & Audrey had veruit het grootste bereik (6.000.000). Vrijwel alle grote dagbladen en Nu.nl besteedden aandacht aan deze tentoonstelling en het interview in het tv-programma Jinek had hoge kijkcijfers.

JAARVERSLAG 2017

AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’’

MUSEUMSHOP/ VVV E

De bedelhangers van het bedrijf Sterck Merck.

Een groot deel van de bezoekers van het museum gaat naar huis met een of meerdere aankopen uit de Museumshop als herinnering, als verdieping of als cadeau. Het museum blijft de drie lijnen, te weten de Airborne-, Hartenstein- en VVV-lijn, aanvullen en vernieuwen. Met het kleinschalige bedrijf Sterck Merck werd een vervolg ingezet op de collectie herinneringsbedels en -hangers en de Hartensteinspeld en wel met manchetknopen, reversspelden, kettingen, een broche en oorbellen. De vraag naar artikelen voor dames werd hiermee ruimschoots ingevuld. Deze artikelen werden zeer gewaardeerd tijdens de Airborne Wandeltocht. ‘Eindelijk iets voor dames’ was die dag en veelgehoorde kreet.

De collectie speelgoed werd uitgebreid met het wereldberoemde merk Corgi: Dakota en Spitfire schaalmodellen in gelimiteerde oplages en showcase modellen van de Spitfire, Hawker Hurricane en Avro Lancaster. De Museumshop verkoopt op jaarbasis ongeveer 5.000 boeken, Nederlands- en anderstalig. Het deel voor kinderen en de jeugd werd uitgebreid met boeken zoals Oorlogswinter van Jan Terlouw, Onder Vuur van Jeanette Molema en het Stripboek het Achterhuis van Anne Frank.

Schaalmodel Dakota van het merk Corgi.

Tentoonstelling gerelateerde producten blijven waardevol voor onze bezoekers. Speldjes zijn zeer gewild (bijna 3.000

JAARVERSLAG 2017

verkochte exemplaren), het assortiment werd aangevuld met een tweetal uitvoeringen van het Victoria Cross.

de assortiment artikelen zoals boeken/ DVD’s, collectie textiel, souvenirs en fiets- en wandelroutes.

De Hartenstein-lijn werd uitgebreid met de Hartenstein pralines, acht handgemaakte gevulde pralines exclusief voor en in opdracht van het museum vervaardigd.

Een groot deel van het VVV-materiaal is uitgeven door het Regionaal Bureau voor Toerisme Arnhem/Nijmegen (RBT KAN). De VVV’s in de regio Arnhem Nijmegen vervullen de toeristische informatiefunctie voor RBT KAN. RBT KAN beschikt daarvoor door de VVV Nederland uitgegeven licenties voor het gebruik van de merknaam VVV. Daarnaast wordt de VVV informatie ook mobiel aangeboden.

De kledinglijn, voorzien van het Pegasuslogo, is aangevuld met polo’s en sweaters in dames- en herenvarianten. Hiertoe werd een samenwerking aangegaan met een nieuwe textielleverancier. Door de uitbreiding van het textiel zal het museum begin 2018 gaan kijken naar een efficiëntere presentatiewijze in de Museumshop. Een gratis toegankelijke Museumshop, 7 dagen in de week geopend, met een uitgebreid aanbod. Het museum vindt het belangrijk dat de lokale en regionale bevolking hiervan op de hoogte is en voor een geschenk in de zakelijke dan wel privésfeer prima in het museum terecht kan. VVV Oosterbeek De Museumshop / VVV is tevens de ontvangstruimte van alle VVV-bezoekers. De enthousiaste en betrokken baliemedewerkers zijn over het algemeen al langere tijd aan het museum verbonden. Doordat zij lokaal geworteld zijn, kunnen zij de bezoekers uitstekend informeren over lokale en regionale zaken. Daarnaast adviseren zij de bezoekers bij een keuze uit het uitgebrei-

AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’

Een medewerker van de VVV Oosterbeek voert evenementen van de Gemeente Renkum in in een landelijke databank zodat ze zichtbaar worden op consumentenwebsites als www.regioarnhemnijmegen.nl en www.vvv.nl. Eind 2017 werd de VVV cadeaukaart geïntroduceerd door VVV Nederland. De VVV cadeaukaart is te besteden in duizenden winkels en honderden webshops. De kaart wordt aan de kassa in het museum opgewaardeerd in elke gewenste waarde en is handig in delen te besteden met een 100% saldogarantie onder toezicht van DNB & AFM. Het online trainingsplatform via www.regioambassadeurs.nl van RBT KAN waar frontofficemedewerkers gratis gebruik van kunnen maken, werd uitgebreid met een training over de Veluwezoom.Bij het succesvol afsluiten van een training wordt men

beloond met een waardevol kenniscertificaat.De trainingen worden door de cursisten waaronder de VVV-medewerkers van VVV Oosterbeek als laagdrempelig, interessant en leerzaam ervaren. Het enthousiasmeren over en het vergroten van de (VVV-) kennis van de baliemedewerkers heeft de aandacht. Airborne Wandeltocht en Ginkelse Hei Ook dit jaar was het museum vertegenwoordigd in september met een verkoopstand op het start- en finishterrein van de Airborne Wandeltocht. Het museum was eveneens aanwezig tijdens de zeer regenachtig verlopen Airborne Herdenkingen op de Ginkelse Hei.

De exclusief voor het museum gevulde Hartensteinpralines.

De VVV cadeaukaart.

De stand van het museum tijdens de Airborne Wandeltocht 2017.

JAARVERSLAG 2017

AIRBORNE MUSEUM â&#x20AC;&#x2DC;HARTENSTEINâ&#x20AC;&#x2122;

ORGANISATIE Meerjarenbeleidsvisie In 2015 is een meerjarig beleidsplan opgesteld voor de periode 2016-2018. Speerpunten richten zich onder andere op: professionalisering van de bedrijfsvoering en financiële huishouding en lange termijn planvorming met betrekking tot collectiebeleid, onderzoeksagenda en tentoonstellingsprogramma. In 2017 is met name invulling gegeven aan het verder professionaliseren van het personeels- en vrijwilligersbeleid, het optimaliseren van de bedrijfsvoering en financiële huishouding en het geven van een aanzet naar nieuw collectiebeleid. Tevens is verdere uitwerking gegeven aan de realisatie van het Masterplan en de organisatie achter een meerjarige tentoonstellingsagenda. Dit laatste heeft tevens geleid tot bijzondere buitenlandse samenwerking.

Financiële huishouding Het bestuur heeft sinds 2016 de directie het mandaat gegeven voor de afhandeling van de dagelijkse financiële bedrijfsvoering (met ondersteuning van de medewerker Bedrijfsvoering en Management Assistentie). Om dit mandaat vorm te geven, zijn een Directiereglement en een bijlage Betalingsprotocol tijdens de vergadering van 2 december 2015 vastgesteld. De boekhouding wordt verzorgd en begeleid door Mulder Accountancy& Advies uit Arnhem. Jaarlijks wordt een onafhankelijke verklaring afgegeven door een externe accountant.

Door de opening van de nieuwe museale dependance Airborne at the Bridge in maart 2017 is de noodzaak ontstaan voor een medewerker Sales & relatiebeheer. De medewerker Sales & relatiebeheer is verantwoordelijk voor enerzijds de organisatie en planning van groepsboekingen en anderzijds het mede ontwikkelen en uitvoeren van het salesbeleid met als doel het publieksbereik te vergroten. De medewerker Sales & relatiebeheer werkt ten behoeve van twee locaties (het Airborne Museum en Airborne at the Bridge) en werkt nauw samen met de medewerker PR & marketing. Deze functie is per 1 juni 2017 ingevuld. In 2018 wordt het personeelsbeleid van het museum vastgelegd in een personeelshandboek. In 2017 is een vervolg gegeven aan het project Vrijwilligersbeleid; een zeer belangrijk intern verandertraject wat mede mogelijk wordt gemaakt dankzij donaties van het Mondriaan Fonds, Prins Bernhard Cultuurfonds en gemeente Arnhem.Met het ontwikkelen van een vrijwilligersbeleid wil het museum enerzijds, samen met alle vrijwilligers, duidelijke afspraken maken over taken en verantwoordelijkheden. Anderzijds is het noodzakelijk dat alle kennis en ervaring van vrijwilligers op een duurzame wijze worden geborgen in de organisatie. Hier is in 2017, in de vorm van een Buddytraject, gestalte aan gegeven. Hieronder wordt een weergave gegeven van de genomen stappen in 2017.

Vrijwilligersbijeenkomst bij het museum. In 2017 is het bestuur ieder kwartaal geïnformeerd over de financiën door middel van kwartaalrapportages en eindejaarprognose. In 2018 zal hieraan een vervolg worden gegeven en zal de rapportage worden uitgebreid met cijfers die de liquiditeit meer inzichtelijk maken. In 2017 is de professionaliseringsslag die in voorgaande jaren is ingezet verder doorgevoerd en zijn het risicobeleid, de afschrijvingspercentages, alsmede de afgesloten verzekeringen, opnieuw beoordeeld. Begin 2018 zal tot slot de voorraadsystematiek worden geautomatiseerd via het kassasysteem.

Vrijwilligersvergoedingen Naar aanleiding van de uitkomsten van de enquête onder vrijwilligers van het museum in april 2016 en de daarop volgende benchmark zijn de vrijwilligersvergoedingen aangepast. Door deze aanpassingen zijn de vrijwilligersvergoedingen geüniformeerd en aangepast aan de huidige weten regelgeving. In de bestuursvergadering van 15 maart 2017 is dit besluit genomen.

Personeels- en vrijwilligersbeleid In 2017 heeft de nadruk gelegen op de verdere uitwerking en implementatie van vrijwilligersbeleid.

JAARVERSLAG 2017

AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’

Vrijwilligersbijeenkomsten In oktober 2017 heeft de eerste vrijwilligersbijeenkomst in een nieuw jasje plaatsgevonden. Deze nieuwe samenstelling houdt in dat ieder kwartaal voor alle vrijwilligersgroepen een gezamenlijke vrijwilligersbijeenkomst plaatsvindt, in plaats van losse bijeenkomsten per afdeling. De kwartaalbijeenkomst start met een afdelingsoverleg en wordt afgesloten met een gezamenlijke bijeenkomst. In de gezamenlijke bijeenkomst geeft de directeur een korte terug- en vooruitblik op de lopende zaken. Interne nieuwsbrieven Begin november 2017 is de eerste interne nieuwsbrief verstuurd. De nieuwsbrief komt, behalve tijdens de zomermaanden juli en augustus, maandelijks uit. In de nieuwsbrief staat het laatste nieuws ten aanzien van de resultaten, (tijdelijke) tentoonstellingen, organisatiewijzigingen en andere informatie.

Interventie vrijwilligers Museumshop/VVV Uit de gesprekken, die de afgelopen maanden, in het kader van het vrijwilligersbeleid met (oud-) vrijwilligers en diverse instanties zijn gevoerd, blijkt dat de vrijwilliger Museumshop/ VVV de vrijwilligersfunctie is die het langst bestaat en de meeste veranderingen heeft ondergaan, zoals: de verbouwing in 2009, de professionalisering van de bedrijfsvoering en de toevoeging van de betaalde staf. Uit de gesprekken is gebleken dat deze veranderingen voor de vrijwilligers niet optimaal zijn begeleid in het verleden. In het kader van het vrijwilligersbeleid is hier, in de vorm van een interventie, aandacht aan geschonken. De interventie, die door Erfgoed Gelderland uitgevoerd wordt, was gepland op 11 december 2017, maar is als gevolg van het slechte weer (code rood) uitgesteld naar 1 februari 2018. Tijdens de interventie zal inzicht worden gegeven in hoe de rol van de vrijwilliger maar ook van het museum, in de loop der jaren is veranderd en hoe de huidige rol er nu uit ziet. Uiteindelijk met als doel om een streep onder het verleden te zetten, begrip te creëren voor elkaar en ervoor te zorgen dezelfde koers te varen. Met de resultaten uit deze interventie wordt het project Vrijwilligersbeleid afgerond. Het beleid, wat hier uit voort is gekomen, is vanaf 2018 geheel geïmplementeerd in de organisatie. Intranet, vrijwilligershandboek, educatieve reader en andere handvatten In 2017 is gewerkt aan de realisatie en implementatie van intranet. Deze zal op de vrijwilligersbijeenkomst van 27 februari 2018 worden gepresenteerd. Het intranet is geïntrigeerd in de website van het museum. Hierin zijn de volgende producten opgenomen: laatste nieuws, nieuwsbrief, documenten (vrijwilligershandboek, educatieve reader, declaratieformulieren, inwerkprogramma, et cetera) en kalender (communicatie-, evenementen- en educatiekalender (inclusief verjaardagen).

In de bestuursvergadering van 13 december 2017 heeft het bestuur het vrijwilligershandboek, de educatieve reader en het aangepaste vrijwilligersconvenant vastgesteld. Tevens heeft het bestuur besloten om in 2018 een extern vertrouwenspersoon te benoemen. Het vrijwilligershandboek en de educatieve reader geeft de vrijwilliger richtlijnen ten aanzien van het vrijwilligerswerk en achtergrond over de geschiedenis en het ontstaan van het museum en Airborne at the Bridge. Het vrijwilligersconvenant is op een aantal punten aangepast. Zo wordt in het convenant de rechten en plichten van de vrijwilliger en het museum duidelijker weergegeven. Tevens is een aantal punten toegevoegd zoals een opzegtermijn van één maand. Het museum wil in conflictsituaties de vrijwilliger een onafhankelijke gesprekspartner en vertrouwen bieden. De vertrouwenspersoon kan door de vrijwilliger worden benaderd voor meldingen of klachten over ongewenst gedrag zoals agressie en geweld, seksuele intimidatie/ongewenste intimiteiten. Het bestuur heeft in 2017 besloten in 2018 hier invulling aan te zullen geven. De afronding van het vrijwilligersbeleid zal begin 2018 plaatsvinden. BHV en EHBO In 2017 heeft, naast de jaarlijkse BHV-oefening in het museum, ook voor het eerst een oefening bij Airborne at the Bridge plaats gevonden. Tijdens deze bijeenkomst maken de vrijwilligers kennis met de BHV-organisatie, worden de medewerkers en vrijwilligers, door middel van een rondleiding door het gebouw, gewezen op belangrijke BHV-weetjes en wordt een calamiteit in scène gezet. De BHV-oefening bij het museum is ondersteund door de brandweer waarbij de brandweer heeft toegelicht hoe de opvolging na een melding in zijn werk gaat. Begin 2017 hebben alle vrijwilligers van Airborne at the Bridge met succes een BHV-cursus gevolgd. Installaties & beveiliging In navolging van de nulmeting in 2016 is in 2017 door Romijnders Onderhoud en Technisch beheer een Meerjaren Onderhoudsplan (MJOP) opgesteld. Een gedeelte hiervan wordt in de realisatie van het Masterplan meegenomen. Tevens is de beveiliging, die door Schekman Elektrotechniek wordt uitgevoerd in het kader van het Masterplan, verder onder de loep genomen. In juli 2017 is, onder projectleiding van Romijnders Onderhoud en Technisch beheer en in samenwerking met OTIS Liften en Aannemersbedrijf Klaassen Groep BV, een omleiding in de liftschacht gemaakt om een grote lekkage in het koelsysteem te

JAARVERSLAG 2017

repareren. Tevens is lekkage in de pijpleiding van de Airborne Experience hersteld. De werkzaamheden zijn in een tijdsbestek van zes dagen (maandag t/m zaterdag) achtereenvolgend uitgevoerd waarbij de lift in deze periode volledig buiten gebruik was. Telefonie & automatisering In 2017 heeft het museum een aantal werkplekken moeten vervangen. Tevens heeft het, vanwege de aanleg van glasvezel, afscheid kunnen nemen van een aantal providers. Tot slot is Airborne at the Bridge toegevoegd aan het systeem van telefonie en automatisering. Opleiding en scholing De staf heeft in 2017 verschillende cursussen en congressen gevolgd, op het gebied van Adlib Plus, sales en online marketing. Ook hebben twee medewerkers in oktober deelgenomen aan het Museumcongres van de Nederlandse Museumvereniging. De bedrijfsvoering en management assistent is vanaf begin 2016 gestart met een anderhalf jarige Post HBO opleiding bedrijfskunde aan de Hogeschool van Arnhem-Nijmegen (HAN). Medio 2017 heeft zij deze opleiding cum laude afgerond. De directeur volgde in 2017 een cursus Leiderschap; georganiseerd door de Academie voor Cultuurmanagement. P

De medewerker Educatie en presentatie heeft in juli 2017 deelgenomen aan het Chinese congres: The Forum for Curators of international WW2 Museums on Commemorating the 80th Anniversary of the outbreak of the War of Chinese Peoples Resistance Against Japanese Aggression; georganiseerd door The International WW2 Museum Association. Hij gaf daar een lezing over het onderzoek van het museum naar tieners in het verzet uit 2015.

BHV-cursus bij het museum.

MASTERPLAN H

et museum heeft in 2016, samen met Rappange Restauratie Architecten en Tinker Imagineers, gewerkt aan de realisatie van een Masterplan 2016-2019; een plan wat de ambitie uitspreekt voor de vernieuwing en upgrading van de vaste presentatie en het restaureren van het exterieur en interieur van villa Hartenstein. Het museum wil in de toekomst meer bezoekers kunnen verwelkomen en brede doelgroepen blijven bedienen. Het resultaat is een ambitieus, maar haalbaar plan wat gefaseerd uitgevoerd zal worden.

Aanleiding Can we handle our own succes? is op dit moment een belangrijke graadmeter voor de ontwikkeling van activiteiten van het museum. Succes (meer bezoekers, maar met meer wensen) is een factor die de ontwikkeling op dit moment kan beïnvloeden. Na de verbouwing van 2009 is het museum verdubbeld qua vloeroppervlak, presentatielast en bezoekersaantallen. Door het groeiende succes wordt er iets nieuws aan het museum gevraagd: de aanwezigheid van minimale faciliteiten sluiten bijvoorbeeld onvoldoende aan op de wensen van de bezoekers van de toekomst. Behoefte en noodzaak De eerstelijns ooggetuigen (veteranen en burgers) ontvallen ons in toenemende snelheid. Het begrip Herdenken krijgt hierdoor een andere betekenis. De primaire doelgroep van de mensen, die het hebben meegemaakt, verschuift naar mensen die het verhaal willen beleven en in het heden willen ervaren. ‘70% van de Nederlanders vindt dat kennis over de Tweede Wereldoorlog helpt om de wereld van nu beter te begrijpen’. 1 Ondanks het wegvallen van de eerstelijns ooggetuigen, bestaat er dus onder (inter)nationaal publiek een toenemende interesse voor de Tweede Wereldoorlog. Gelijktijdig zoekt een steeds grotere doelgroep naar een dagje uit met voldoende vermaak. Het is van belang om deze trends te onderzoeken en de museale faciliteiten en activiteiten hier op voor te bereiden. 1

TNS NIPO in opdracht van het NIOD/kenniscentrum oorlogsbronnen,

Zoals hierboven geschetst, heeft de verbouwing het museum na 2009 geen windeieren gelegd. Nu na negen jaar is de balans opgemaakt en is onderzocht wat er ondanks het geweldige succes na 2009, nog verbeterd kan worden. Punten van verbetering dienen gezocht te worden in een flexibelere presentatie met meer objecten uit de collectie of bijzondere bruiklenen. Ook een duidelijke contextschets (waar ben ik?) en een verbeterde routing (bezoekers flow) is nodig voor een optimale totaalbeleving die het museum zijn bezoekers graag wil bieden. Resultaat MASTERPLAN 2016-2019 Resultaat van het Masterplan is een meerjarig programma (2016-2019) waarbij enerzijds een nieuwe museale dependance wordt gerealiseerd in Arnhem nabij de John Frost brug (opening 30 maart 2017) en anderzijds in Oosterbeek een plan wordt ontwikkeld voor monumentale restauraties aan de buitenplaats en verschillende presentatiezalen worden vernieuwd ten behoeve van de vaste presentatie. Naast de activiteiten, ten behoeve van de kwaliteit van de presentaties, is ook een intern Masterplan ontwikkeld, met onder andere het opzetten van vrijwilligersbeleid met een zogenaamd buddytraject. Het Masterplan wordt gefaseerd uitgevoerd in de periode 2016-2019 en bevat de volgende onderdelen: - restauraties aan exterieur en interieur ten behoeve van lange termijn onderhoud, maar ook om oorspronkelijk karakter van de villa meer te laten spreken; - verbetering van de routing voor optimale bezoekersspreiding in het museum; - focus op context van de historische plek (zowel binnen als buiten). Waar ben ik? Wat is hier gebeurd?; - vaste presentatie met flexibele indeling (meer objecten kunnen tonen) en vanuit een multi-perspectief met invoelbare verhalen verteld. Doel is intrinsieke waarde van collectieobjecten meer te laten spreken; - upgrading van museale kwaliteit en presentatievormen; - vernieuwing educatieve programma’s, meer interactie; - upgrading van horecafaciliteiten.

de Nederlandse belangstelling voor de Tweede Wereldoorlog. Hedendaagse interesse en informatiebronnen,Amsterdam mei 2015

JAARVERSLAG 2017

Voortgang 2017 In juni 2017 is de restauratie van het exterieur gestart. De aanbesteding is gegund aan aannemer Cuppens + zn.; tevens is een werk-leerplek gecreëerd voor een leerling op het gebied van restauratiewerk. Op basis van pigment- en bouwhistorisch onderzoek is de kleurstelling van de villa door de jaren heen vastgesteld. Na beraad met verschillende experts, waaronder Welstand van de gemeente Renkum, is gekozen voor de bloeiperiode van de villa (eind 19e eeuw). De kleurstelling die het pand na oplevering zal krijgen (verwacht wordt Q1 2018) is okergeel met wit en donkergroene accenten. Het groot onderhoud en restauratie van het exterieur verlopen redelijk voorspoedig. Tegenslag is tot op heden alleen ondervonden met betrekking tot het hechten van het stucwerk (een extra gevelreiniging was noodzakelijk) en het vernieuwen van verrotte gevelankers behorende bij enkele gevelornamenten. In 2017 is door WACO groenvoorziening een prachtig terras gerealiseerd tegenover de entree van het museum, wat tevens in voorjaar en zomermaanden als evenementenplek voor het museum kan dienen. Eind 2017 is het nieuwe museumcafé Het Rode Hert opgeleverd. Vanaf 2018 zal cateraar Buitenpoort het museumcafé in gebruik gaan nemen. Het masterplan gaat uit van vier fasen. Fase 1 is afgerond in 2016 en fase 2A (restauratie exterieur) is in 2017 in uitvoering gekomen. Fase 2B behelst de restauratie van het interieur en verduurzamingsmaatregelen en fase 3 behelst de herinrichting van de vaste presentatie. In 2017 is ingezet op het verkrijgen van financiële middelen voor de investeringen van fase 2A, 2B en 3. Er is in 2017 een grote stap gezet in het betrekken van fondsen, overheden en organisaties. Dank gaat voor hun toezegging uit naar de provincie Gelderland, Stichting Dioraphte, gemeente Renkum, Meindersma Sybenga Stichting, het Prins Bernhard Cultuurfonds, vele particulieren en lokale bedrijven en het vfonds, die eind 2017, bekend maakte 750.000 euro bij te dragen ten behoeve van de herinrichting. Hartenstein in de steigers.

Aanleg terras museumcafé.

AMBASSADEURS EN DONATEURSCHAP

SAMENWERKING

artenstein is het enige hoofdhuis van een 19e-eeuwse Buitenplaats die in deze regio nog openbaar toegankelijk is. Hartenstein symboliseert de transitie die Oosterbeek, als gevolg van de verwoestingen van de oorlog, heeft doorgemaakt. Deze context en de binding van villa Hartenstein met zijn lokale omgeving wil het museum meer zichtbaar maken. Bezoekers bevinden zich namelijk op historische grond. Deze ‘sense of place’ is in de nieuwe opzet van het Masterplan een belangrijk uitgangspunt.

Lokaal draagvlak Het museum is een belangrijke historische, maar ook toeristische drager van deze regio. Meer dan 100.000 mensen bezoeken het museum per jaar. Lokaal draagvlak voor de realisatie van het Masterplan is dan ook zeer belangrijk. Het museum is eind 2016 daarom gestart met het zoeken naar ambassadeurs en andere vormen van ondersteuning bij lokale bedrijven en particulieren die de plannen een positief hart toedragen en dit breed uit willen dragen en het Masterplan financieel mede mogelijk willen maken. De eerste ambassadeur vond het museum in de A.C. van Deventer Stichting die een genereuze bijdrage toekende voor de realisatie van het Masterplan. Het bestuur van deze stichting oormerkte de donatie specifiek voor aanpassingen aan de museale routing en de realisatie van horeca. Ben Spitman (Spitman makelaars), Sytse en Graz Geertsma (SGM Control) en Bastiaan Oudenaarden (Van Goud Advocaten) voegden zich al snel toe als ambassadeurs. In 2017 volgden vele andere ambassadeurs die de plannen een warm hart toe dragen.

EN EN SA MSAEMR ER K K STERSTER

“ DE“GEMEENE VENDELEN DE GEMEENE VENDELEN ”

”

In de 16e en 17e eeuw werd de legereenheid gevormd door verschillende ‘compagnieën’. Verschillende ‘compagnieën’ samen vormden de gevechtseenheden. Elke compagnie afzonderlijk had een eigen vaandel. Daarom werden zij ‘vendel’ of meervoud `vendelen’ genoemd. In latere tijden werden deze compagnieën omgevormd tot een bataljon, bestaande uit meerdere pelotons van 20-50 militairen. De vaandels bleven gehandhaafd. Tijdens de Slag om Arnhem had iedere eenheid ook een eigen vaandel. Deze vaandels worden nog steeds gebruikt tijdens de Airborne herdenkingen in september, bijvoorbeeld op de begraafplaats in Oosterbeek. Het vaandel geeft een groep een identiteit en smeedt een band. Een groepsband is nu nodig om de herontwikkeling van het museum (mede) mogelijk te maken. Draagvlak van particulieren en bedrijven, die de doorontwikkelingen van het Airborne Museum een warm hart toe dragen en zich positief erover willen uiten. Dit draagvlak zou bekrachtigd moeten worden met een symbolische bijdrage. Alle symbolische bijdragen samen maken namelijk het verschil! Samen sta je sterker en kun je meer bereiken.

Om deze groep van founding fathers een naam te geven, is het concept van de `gemeente Vendelen` (de gedeelde vaandels) ontwikkeld.

JAARVERSLAG 2017

Verschillende organisaties zetten zich op diverse manieren in om de herinnering aan de Slag om Arnhem aan nieuwe generaties door te geven. Het museum werkt daartoe samen. In 2017 is bijvoorbeeld samengewerkt met de volgende partijen: Samenwerking 4 Airborne gemeenten en de Stichting Airborne Herdenkingen In 2016 is een convenant getekend door de bestuurders van de vier Airborne gemeenten, het vfonds en de provincie Gelderland om samenwerking mogelijk te maken en afstemming te realiseren rondom de Airborne herdenkingen en gerelateerde activiteiten. Stip op de horizon zijn de herdenkingen van 75 jaar Market Garden (2019) en 75 jaar bevrijding van Nederland (2020). In 2017 heeft het museum op vraag van het vfonds meegedacht over de nationale opgave, als ook deelgenomen aan de zogenaamde kerngroep van de Airborne regio. Binnen deze kerngroep heeft het museum de aangetrokken Airborne regiomanager van advies voorzien met betrekking tot de voortgang en ontwikkeling. Tevens heeft het museum bijgedragen aan de ontwikkeling van een huisstijl, welke als een endorsed logo gebruikt kan worden voor de regio-communicatie. Door bovenstaande ontwikkeling, wordt de komende jaren aandacht besteed aan de omvorming van de samenwerking binnen de Stichting Airborne Herdenkingen. De doelstelling van de Stichting Airborne Herdenkingen (SAH) luidt: ‘Het vaststellen van het officiële programma van de herdenkingen van de Slag om Arnhem, het coördineren van en het (doen) uitvoeren van de daarmee verband houdende aangelegenheden’. Verschillende organisaties die betrokken zijn bij de herdenkingen, (waaronder het museum), de gemeenten Arnhem, Ede, Overbetuwe en Renkum en de provincie Gelderland, zijn vertegenwoordigd in de SAH. De SAH is in 2016 gestart met het opnieuw bepalen van positie binnen het Airborne werkveld, aanleiding was bovengenoemde convenant. De positie van de SAH binnen deze samenwerkingsambitie is in 2017 nog niet verder gedefinieerd.

De directeur vertegenwoordigde het museum in 2017 tijdens de SAH vergaderingen. Stichting Musea en Herinneringscentra 40-45 en Platform WO II De Stichting Musea en Herinneringscentra 40-45 (SMH 40-45) is een samenwerkingsverband van de 13 grootste oorlogsmuseaen herinneringscentra in Nederland. De Stichting “behartigt de belangen van de Nederlandse musea en herinneringscentra, die ieder afzonderlijk en gezamenlijk op kwalitatief hoog niveau de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog overdragen aan een breed publiek, waarmee ze dit publiek aanzetten na te denken over vraagstukken met betrekking tot vrijheid en mensenrechten.” In 2017 heeft de SMH zich gefocust om vorm te geven aan haar eigen vertegenwoordiging en positie binnen het Platform WO II en het vormgeven van de beoogde gezamenlijke themajaren. In 2017 was het museum tevens voorzitter van het Educatief overleg; doelstelling was om het overleg te herstructureren en de leiding over te dragen aan de directeur van de SMH. Dit doel is in 2017 behaald.. In 2017 bestond het bestuur uit: - Bevrijdingsmuseum Zeeland, Nieuwdorp - Fries Verzetsmuseum Leeuwarden, Leeuwarden - Museon Den Haag, Den Haag - Onderduikmuseum Markt 12, Aalten - Stichting Airborne Museum ‘Hartenstein’, Oosterbeek - Stichting Herinneringscentrum Kamp Westerbork, Hooghalen - Stichting Hollandsche Schouwburg, Amsterdam - Stichting Indisch Herinneringscentrum, Arnhem - Stichting Nationaal Oorlogs- en Verzetsmuseum (Liberty Park), Overloon - Stichting Nationaal Bevrijdingsmuseum 1944-1945, Groesbeek - Stichting Nationaal Monument Kamp Amersfoort, Amersfoort - Stichting Nationaal Monument Kamp Vught, Vught - Stichting Verzetsmuseum Amsterdam, Amsterdam Stichting Liberation Route Europe In 2016 is het museum formeel betaald partner geworden van de Stichting Liberation Route Europe (LRE). Dit is in 2017 gecontinueerd. In 2017 heeft de LRE het museum ondersteund door de activiteiten van het museum te promoten via haar

AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’

communicatie uitingen, door (internationale) persbezoeken te organiseren en het museum te vertegenwoordigen richting touroperators. VVAM In 2015 is door het museum getracht om de samenwerking tussen de Vereniging Vrienden van het Airborne Museum (VVAM) en het museum vast te leggen en om gezamenlijke doelstellingen te formuleren. Het bestuur en de directie hebben gesignaleerd dat de inhoudelijke activiteiten van de VVAM steeds verder van het museum verwijderd zijn geraakt en dat de incidentele financiële bijdrage niet in verhouding staat tot hetgeen het museum nodig heeft om zijn museale taak in de toekomst uit te voeren. Het museum heeft een grote behoefte aan een steunorganisatie die zich zowel inhoudelijk (in lijn met de museale programmering) als wervend wil inzetten om het museum zijn activiteiten in de toekomst te kunnen laten uitvoeren – conform de richtlijnen die zijn gesteld in de koepelorganisatie Nederlandse Federatie van Museumvrienden. In 2015, 2016 en 2017 is het helaas – met betrekking tot een vernieuwende samenwerking tussen museum en vriendenvereniging – niet tot besluitvorming gekomen binnen het bestuur van de VVAM.

Ondanks niet vastgelegde afspraken heeft het museum alle leden van de VVAM in 2017 gratis toegang verleend tot het museum. Door het uitblijven van besluitvorming binnen de VVAM heeft het bestuur van de Stichting Airborne Museum in 2016 besloten om het verlenen van gratis toegang stop te zetten per 2018. Tevens is besloten om de informatie over de VVAM op de website www.airbornemuseum.nl per medio 2017 te verwijderen. Bovenstaande besluiten zijn aan het bestuur van de VVAM kenbaar gemaakt in 2016 per brief; en wederom eind 2017 nogmaals per brief bevestigd.

ORGANISATIE BESTUUR H

et bestuur werkt volgens de Governance Code Cultuur en bestaat uit vijf personen. Het is samengesteld uit leden met bestuurlijke, financiële, juridische en museum vakinhoudelijke kennis. De bestuurders ontvangen geen vacatiegelden daar alle werkzaamheden op vrijwillige basis worden verricht. Het bestuur heeft in het verslagjaar zes maal vergaderd. Praktisch alle vergaderingen zijn voltallig geweest. Hiermee wordt de inzet van de leden van het bestuur aangetoond. Rooster van aftreden De bestuursleden treden af volgens een door het bestuur opgemaakt rooster van aftreden met inachtneming van een zittingsduur van ten hoogste vier jaren. In tussentijdse vacatures benoemde bestuursleden nemen op het rooster van aftreden de plaats in van hun voorgangers. Het rooster van aftreden wordt zodanig opgesteld, dat elk jaar zoveel mogelijk een gelijk aantal bestuursleden aftreedt. De bestuursleden zijn tweemaal terstond herbenoembaar. Mocht(en) in het bestuur, om welke reden dan ook, één of meer leden ontbreken, dan vormen de overblijvende bestuursleden niettemin een wettig bestuur, behoudens het bepaalde in artikel 17.

Ontwikkelingen tijdens het verslagjaar In het verslagjaar heeft de directie samen met het bestuur veel aandacht besteed aan beleidsontwikkelingen, waaronder een verbeterde vorm van de financiële verslaglegging van de organisatie. Het heeft geleid tot een verbeterde kwartaalrapportage van de financiën en een eindejaar prognoserapportage. Het bestuur heeft in 2016 het besluit genomen tot het houden van een zelfevaluatie als bedoeld in de Governance Code Cultuur. De zelfevaluatie betreft de wijze van functioneren en samenwerken van de bestuursleden. In 2017 is er wederom een zelfevaluatie door het bestuur uitgevoerd. P

Al deze beleidsontwikkelingen en daarbij de ontwikkeling van het Masterplan heeft in het verslagjaar centraal gestaan in de bestuursvergaderingen waarvan de neerslag te lezen is in dit jaarverslag. Bestuurslid Robert Jan Dil heeft per 1 oktober 2017 afscheid genomen van het bestuur. Het bestuur wil dank uitspreken voor zijn jarenlange inzet. De vacante plek is ingenomen door Cees de Monchy per 1 december 2017.

van aftreden benoemd per 1e verlenging per 2e verlenging per tot uiterlijk Rooster Cees van den Vlekkert 29-01-2013 29-01-2017 Adelheid Ponsioen 13-04-2012 13-04-2016 Fokelien Renckens 15-09-2015 Ivar Goedings 01-09-2016 Cees de Monchy 01-12-2017

JAARVERSLAG 2017

AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’

Leden Bestuur Stichting Airborne Museum Cees van den Vlekkert (1947), voorzitter, heeft ruime ervaring op het gebied van management, marketing & sales. Hij bekleedde jarenlang diverse directiefuncties binnen de ANWB, onder meer op de terreinen Hulpverlening (wegenwacht), Reizen, Retail en Marketing & Sales. (Neven)functies: Bestuursvoorzitter Stichting Garantiefonds Reizen Bestuursvoorzitter Stichting Calamiteitenfonds Bestuursvoorzitter Stichting Derdengelden Reizen Bestuursvoorzitter Stichting MICE bedrijven ( Meeting, Incentives, Congressen en Events, per 01 januari 2017) Lid van de Raad van Commissarissen TIC (Travel Insurance Company) Adelheid Ponsioen (1954), penningmeester, was vele jaren directeur bedrijfsvoering bij het Nederlands Openluchtmuseum en regiodirecteur bij Connexxion.

(Neven)functies: Voorzitter Raad van Toezicht Museum Valkhof. Voorzitter bestuur Gelders Archief Penningmeester bestuur CASA, centrum voor architectuur en Stedenbouw Arnhem Nationaal Correspondent van het European Museum Forum. Deze organisatie reikt jaarlijks de Europese Museumprijs uit. Bestuurslid, penningmeester, Stichting Vrienden Gorcums museum. Voorzitter Coöperatie Nederlandse Uitdaging. Zie www.nederlandseuitdaging.nl Lid bestuur Stedelijk Netwerk Arnhem,

Ivar Goedings (1968), heeft na zijn rechtenstudie in Nijmegen gewerkt als bedrijfsjurist bij een grote verzekeraar. Vanaf 2004 is hij advocaat en mediator, zijn aandachtsgebied is ondernemings- en arbeidsrecht. (Neven)functies: Voorzitter maatschap Vallei- Advocaten @ Mediators, Ede Voorzitter Raad van Toezicht Padberg kliniek, Ede Raad van Toezicht van de Stichting Psoriasis dagbehandelingscentrum Midden-Nederland Vicevoorzitter commissie van Beroep Stimva (Rijkswaterstaat) Bestuurder Stichting Heveahaven Cees de Monchy (1950), was als partner advocaat en notaris, eerst bij Nauta Dutilh en vanaf 1992 bij De Brauw Blackstone Westbroek. Daarnaast was hij bestuurslid bij een groot aantal cultuur bevorderende stichtingen. Thans is hij bestuurder en commissaris bij diverse vennootschappen en professionele stichtingen. (Neven)functies: Lid van de Raad van Commissarissen Trifleet Lid van de Raad van Commissarissen TIIN Techfund Lid van de Raad van Commissarissen TIIN Techfund 2 Lid van de Raad van Commissarissen Shoppingparks NV Lid van de Conseil de Surveillance FIRS/Servier SAS (Parijs) Bestuursvoorzitter Administratiekantoor Movares Bestuursvoorzitter Stichting Prioriteit VVAA Bestuurslid Stichting Fin Pref aandelen Ahold Bestuurslid Stichting Mylan De ANBI kent geen beloningsbeleid omdat alle werkzaamheden op vrijwillige basis worden verricht. De bestuurders ontvangen derhalve geen vacatiegelden.

Fokelien Renckens-Stenneberg (1948), was van 2001 tot en met 2014 directeur van het Zaans Museum & Verkade Paviljoen op de Zaanse Schans en het Czaar Peterhuisje. Hiervoor was zij 17 jaar werkzaam in het Zuiderzeemuseum als projectmanager presentatie en educatie in het buiten- en binnenmuseum. (Neven)functies: Lid Raad van Toezicht Zaantheater, Zaandam Lid Raad van Toezicht Pampus, Muiden/Gooise Meren Lid Bestuur Vrienden van het Zuiderzeemuseum, Enkhuizen

FINANCIËN Toelichting op de jaarrekening In de opbouw van de jaarrekening is op advies van de accountant in 2015 de opzet van de Staat van baten en lasten veranderd. Voorheen werden in het resultaat de egalisatieafschrijvingen niet meegenomen. Voor de leesbaarheid is dit dus vanaf 2016 wel het geval. Eigen vermogen In 2017 is een bedrag van € 52.940,- toegevoegd aan de Algemene reserve; deze is ten aanzien van 2016 toegenomen tot een bedrag van € 284.192,- . Het bestuur heeft in 2017 besloten om een minimale algemene reserve (buffervermogen) te willen hebben van € 250.000,- euro. Dit doel is daarmee in 2017 behaald. In juni 2017 is het museum gestart met grootschalig onderhoud en restauratiewerkzaamheden. Uit het bestemmingsfonds Groot onderhoud is daartoe – conform begroting – een onttrekking gedaan van € 129.200,-. Tevens zijn er ten behoeve van de realisatie een aantal grote donaties en subsidies verkregen, waaronder een BRIM-subsidie van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en een subsidie van de provincie Gelderland. Eind 2017 kwam het interne project vrijwilligersbeleid tot een einde. Het project is goed afgerond en de financiële administratie is afgewikkeld. Daartoe is uit het bestemmingsfonds Vrijwilligersbeleid een onttrekking gedaan van € 40.529,-. Het bestemmingsfonds Masterplan is toegenomen in 2017, dankzij donaties en giften. Staat van baten en lasten over 2017 Het resultaat van de baten waarvoor een tegenprestatie is geleverd en de donaties, subdies en giften is conform begroting gerealiseerd. Hoewel de winkelomzet van de locatie Hartenstein minder omzet heeft gegenereerd dan begroot, is de inkoopwaarde van de tegenprestatie lager uitgevallen. Hierop is in 2017 aangestuurd en was verwacht, als gevolg van een verbeterd inkoopbeleid en de overgang van de VVV waardebonnen naar de VVV cadeaucard. De baten waarvoor een tegenprestatie is geleverd voor de locatie Arnhem (Airborne at the Bridge) zijn lager dan begroot. Het negatieve resultaat van € 18.100,- is ten laste gelegd van de voorziening Aanloopverliezen. Dit negatieve resultaat was voorzien en is enerzijds als gevolg van de vastgestelde dotaties voor huurdersonderhoud en presentatie ontstaan, maar

JAARVERSLAG 2017

gedeeltelijk ook door tegenvallend omzetresultaat van de winkel en de horeca. Personele lasten zijn lager uitgevallen dan begroot; onder andere als gevolg van een langdurige ziekte van een medewerker en een uitkering op de ziektekostenverzekering. Daarnaast zijn interne kosten doorbelast aan de locatie in Arnhem (Airborne at the Bridge), in plaats van deze activiteiten in te vullen door middel van externe inhuur. Het voordeel van deze werkwijze is dat de activiteiten in Oosterbeek en Arnhem beter en efficiënter op elkaar zijn afgestemd. De afschrijvingen zijn hoger uitgevallen dan de begroting 2017, dit doordat de afschrijvingspercentages op verzoek van de accountant opnieuw zijn beoordeeld en aangepast. Voor inventaris geldt nu één afschrijvingstermijn van 20%. In 2016 is het museum geconfronteerd met een onverwachte aanslag (met terugwerkende kracht tot en met 2014) van de WOZ-belasting. In 2017 is er bezwaar aangetekend en is een definitieve grondslag vastgesteld. In navolging van 2016 is in 2017 de bedrijfsvoering verder geprofessionaliseerd. De bestuurskosten zijn hoger uitgevallen dan begroot, dit als gevolg van het feit dat de pensioenverzekeraar Achmea eind 2016 het contract beëindigde en het museum in 2017 met een extern adviseur op zoek moest naar een nieuwe uitvoerder. Ondanks enkele onvoorziene kosten, heeft het museum een goede exploitatie gedraaid in 2017 en zijn de baten waarvoor een tegenprestatie is geleverd hoger uitgekomen dan begroot. In 2017 is dankzij de toekenningen van meerdere fondsen, overheden, bedrijven en particulieren een aanzienlijk bedrag geworven ten behoeve van het realiseren van tentoonstellingen en het realiseren van het Masterplan 2016-2019. Alle projecten zijn geheel volgens begroting gefinancierd.

AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’

STICHTING AIRBORNE MUSEUM, Oosterbeek

BALANS PER 31 DECEMBER 2017 (na resultaatbestemming)

STAAT VAN BATEN EN LASTEN OVER 2017

31 december 2017

31 december 2016

ACTIVA Vaste activa Materiële vaste activa

€ 2.391.409 € 2.787.199

Vlottende activa Voorraden € 67.400 €59.325 Vorderingen en overlopende activa € 252.818 € 122.470 Liquide middelen € 394.400 € 425.408 € 714.618 € 607.203 € 3.106.027 € 3.394.402

31 december 2017

31 december 2016

PASSIVA P

Eigen vermogen Algemene reserve Bestemmingsfonds nieuwbouw Bestemmingsfonds groot onderhoud Bestemmingsreserve wisseltentoonstelling Bestemmingsfonds vrijwilligersbeleid Bestemmingsfonds Masterplan

€ 284.192 € 231.252 € 2.170.275 € 2.573.526 € 59.556 € 188.756 € 82.529 € 82.529 € - € 40.529 € 68.859 € 24.528

€ 2.665.411 € 3.141.120

2017 Begroting 2017 2016 Baten waarvoor een tegenprestatie is geleverd 13 € 842.148 € 845.084 Subsidie- en fondsbaten 14 € 601.806 € 635.642 Giften 15 € 65.590 € 19.000 Financiële baten 16 € 557 € 1.000 *

€ 828.972 € 358.363 € 25.598 € 1100

Som der baten € 1.510.101 € 1.500.726 Inkoopwaarde van de tegenprestatie 17 € 143.496 € 192.184 € 1.366.605 € 1.308.542

€ 1.214.033 € 157.488 € 1.056.545

Personeelskosten 18 € 360.381 Afschrijvingen 19 € 444.940 Financiële lasten 20 € 3.117 Expositiekosten 21 € 309.416 Overige lasten 22 € 724.460

€ 422.468 € 434.632 € 2.355 € 276.236 € 353.547

€ 413.000 € 435.251 € 2.000 € 328.926 € 660.128

Som der lasten € 1.842.314 € 1.839.305 € 1.489.238 Resultaat €- 475.709 €-530.763 €-432.693 Resultaatbestemming Het resultaat is als volgt verdeeld: Egalisatie afschrijvingskosten €-403.251 €-403.251 €-403.251 Bestemmingsfonds groot onderhoud €-129.200 €-128.000 €-19.435 Bestemmingsfonds vrijwilligersbeleid €-40.529 €- €-6.271 Bestemmingsfonds Masterplan €-44.331 €- €-5.472 Toevoeging aan algemene reserves* €-52.940 € 488 €-37.134 €-475.709 €-530.763 €-432.693 * Dit betreft het feitelijke exploitatieresultaat van de stichting.

Voorzieningen Airborne at the Bridge € 88.567 € 75.000 Kortlopende schulden € 352.049 € 178.282 € 3.106.027 € 3.394.402

JAARVERSLAG 2017

AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’

BIJLAGEN Bestuur Stichting Airborne Museum Cees van den Vlekkert – voorzitter Robert Jan Dil – secretaris tot 01-12-2017 Cees de Monchy – secretaris per 01-12-2017 Adelheid Ponsioen – penningmeester Fokelien Renckens-Stenneberg – bestuurslid Ivar Goedings – bestuurslid

Vrijwilligers Onze vrijwilligers zetten zich voor het museum en dependance Airborne at the Bridge in binnen vijf gebieden: Weekendmanagers • Ben van Antwerpen • Noortje Blekman • Alain Broekema • Michael Janssen • Erik Kasper • Paul Meijer • Daphne Reens • Ernst Ruijters • Gerjan van Schijndel

Bestuur Stichting Beheer Collectie Airborne Museum Robert Jan Dil – voorzitter tot 01-12-2017 Adelheid Ponsioen – voorzitter per 01-12-2017 Margret Vincent – secretaris Robert Voskuil – bestuurslid Ivar Goedings – bestuurslid P

Medewerkers in dienst De organisatie van het Airborne Museum en Airborne at the Bridge bestond in 2017 uit een staf van 11 personen. Sommige functies betroffen een tijdelijke functie ten behoeve van projecten en/of vervanging van langdurige ziekte. Het museum kent voor directie en medewerkers geen CAO. Museumstaf Sarah Heijse – directeur Marieke Martens – conservator Annemarie Hartgers – bedrijfsvoering en management assistentie Hans Bruinzeel – educatie en presentatie Natalie Rosenberg – PR & marketing Roland Boekhorst – collectiebeheer en medewerker facilitair Hedwig de Jong – coördinator museumshop, VVV Oosterbeek en Airborne at the bridge Tim Streefkerk – medewerker onderzoek en collectie Annika Schöning – junior medewerker onderzoek Maddie van Leenders – junior medewerker onderzoek Jennifer Boekhorst – junior medewerker facilitaire zaken

Ontvangstmedewerkers VVV/Museumshop Airborne Museum • Paul Barends • Wil van Breeschoten • Carla Busser • Marcel Cloosterman • Ben van Dillen • Nel van Ede • Rosemarie Grootenhuis • Diny Hofmans • Annemiek Jansen • Dirk Knoop • Ineke Meijer • Daphne Reens • Wil Rieken • Sophie Roestenberg • Anne-Marie Rolevink • Loes Scheer • Gerjan van Schijndel • Mieke van Veenendaal • José de Vries • Ton op de Weegh • Rob Willemsen • Juul van Wuijckhuise

JAARVERSLAG 2017

Ontvangstmedewerkers Airborne at the Bridge • Rogier van Balgooij • Rokus van Bergeijk • Harry Bergefurt • Harry Blokhuis • Alain Broekema • Henk Cornelissen • Marion Deken-Dieckmann • John de Gier • Gerhard de Groot • Theo van den Ham coördinator • Derk van Huet • Enso Kamp • Erwin van Koppenhagen • Louise Loor • Hans Mulder • Noor Nijsen • Kitty Olde Wolbers • Mélène Pasman • Marieke Pennings • Joost van Ree • Evelyn Reichard • Henk Reitsema • Hendriekske Schoneveld • Harry Schoonenberg • Hans Slegt • Johan Tamo • Yolanthe de Thouars • Gerrit Tillich • Jan Timmerman • Jan van Veenendaal • René van der Vlist • Sebastiaan Vonk • Jan de Vos • Roelie van der Weide • Richard Wild • Rob Willemsen

Educatie (museumdocenten/verhalenvertellers) • Max van Aalst • Jenny Albers • Adriaan de Baat • Gé Bijlsma (ooggetuige) • Peter Bongers • Thea Bouhuijs (ooggetuige) • Kitty Brongers • Henk Capelle • Piet Davidse (ooggetuige) • Ivon Geertman • Marjon Hermeling • Dirk Hoekendijk • Peter Huisman • Anouk van Ingen Schenau

Bedrijfsvoering en Managementassistentie • Bea Gangelhof • Adrienne Plattel

• • • • • • • • • • • • • • • • • •

Beate von Knilling Thijs van der Laan Wil Lamers (ooggetuige) Jan Loos Koos Meeuwsen Theo Meyer Joop Onnekink (ooggetuige) Susanne Parren-Gardner Irene Roderkerk Gerrit Sleeuwenhoek Minco Snijders Anja van Valderen Walter van Valderen Jeanne van Veelen Guus Versmissen Robert Voskuil Hans Wabeke Jura van IJperenburg

Collectie/documentatie/archief • Pieter Augustinus • Aaltje den Boer • Kitty Brongers Collectiebeheer en Facilitaire zaken • Rein van de Berg • Wim van Mierlo • Gregor van der Sluijs • Erik Zwartkruis Marketing en Sales • Judy Abrahamse • Christina Antonides • Janine Knippen-Swinkels • Jet Kooderings • Gé Nijenhuis • Geneviève Wils

Overig • Bart van Genderen • Jaap van Genderen Stagiairs • Susan Scherpenisse (Onderzoek) • Bonita Jans (Secretariaat)

AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’

JAARVERSLAG 2017

AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’