JAARVERSLAG
2015
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
JAARVERSLAG
2015
INHOUDSOPGAVE
7. 9. 17. 21. 24. 26. 28. 32. 34. 39. 42. 46.
VOORWOORD PRESENTATIE EN EVENEMENTEN COLLECTIE EN BIBLIOTHEEK EDUCATIE INFORMATIECENTRUM SLAG OM ARNHEM MASTERPLAN PRESENTATIE 2016-2018 PUBLIEK – MARKETING & SALES MUSEUMWINKEL EN VVV SERVICEPUNT ORGANISATIE BESTUURS- EN PERSONEELSWISSELINGEN FINANCIEËN BIJLAGEN
COLOFON © 2016 Airborne Museum ‘Hartenstein’. Teksten en foto’s: Airborne Museum ‘Hartenstein’. Ontwerp en vormgeving: Artefakt Design Nuenen – Michał Kuścielek.
4 |
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
| 5
VOORWOORD De missie van het Airborne Museum ‘Hartenstein’ luidt als volgt:
Voorwoord
Het Airborne Museum ‘Hartenstein’ vertelt als kennisinstituut en als enige museum van Nederland het historische en sociaal culturele verhaal rondom de Slag om Arnhem voor (internationaal) publiek, dat op zoek is naar kwalitatieve ontspanning en/of een plek van herinnering; in een tijdperk van toenemende interesse voor persoonlijke geschiedbeleving en authenticiteit. Naast een museum met tentoonstellingen en educatieve activiteiten, is het Aiborne Museum ‘Hartenstein’ een plek van herinnering. Een plek waar jaarlijks duizenden mensen naar toe komen om te herdenken, te herinneren en te eren. De Airborne Herdenkingsweek neemt hierin een bijzondere plaats in, maar ook buiten de septemberdagen doen veteranen met hun naasten, maar ook jongere generaties in grote getale Oosterbeek aan. Het is kostbaar dat het museum kan voldoen aan een duidelijke behoefte van veel mensen en een herkenbare rol heeft als het gaat om het reflecteren op kernwaarden als democratie, vrijheid en vrede. Multi-perspectief Om in de toekomst de herinnering aan de Slag om Arnhem in de samenleving actueel en relevant te laten zijn, is het van belang dat het museum door middel van zijn activiteiten en presentaties zichtbaar en invoelbaar maakt wat mensen tijdens de Slag om Arnhem heeft bewogen, welke waarden men belangrijk vond en welke keuzen men heeft gemaakt onder de druk van oorlog en bezetting. Er zal
6 |
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
meer aandacht worden gevestigd op het presenteren vanuit een Multi-perspectief. Alleen dan kunnen huidige generaties, ongeacht hun afkomst, zich tot de mensen en de gebeurtenissen uit het verleden verhouden. Kennis nemen van verhalen, het verwerven van democratische vaardigheden, het deelnemen aan herdenkingen en het participeren in educatieve projecten rondom historische plekken is hiervoor onontbeerlijk. Buitenplaats Hartenstein Buitenplaats (en de villa) Hartenstein heeft hierin een onmiskenbare rol. Het was hier waar de Britten in de septemberdagen ‘44 hun hoofdkwartier inrichtten en zich gedurende een negen dagen durende turbulente strijd uiteindelijk hun meerdere in de Duitse bezetters moesten erkennen. Hartenstein is de enige 19e eeuwse buitenplaats die toegankelijk is voor publiek in Oosterbeek en symboliseert daarmee de abrupte transitie die Oosterbeek heeft doorgemaakt tussen 1940-1945 – van een eens belangrijk toeristische centrum, naar een ietwat ingeslapen dorp. Deze context mag niet vergeten worden! De komende jaren zal deze context meer tot uiting worden gebracht in de museale presentatie. Hoogtepunten 2015 Het afgelopen jaar kende vele hoogtepunten. Zo ontving het museum met zijn Informatiecentrum Slag om Arnhem in 2015 ca. 105.000 bezoekers!
slaagde om veel bekendheid te genereren voor het feit dat er weldegelijk sprake was van verzetsactiviteiten door burgers rondom de septemberdagen van ’44 – dit werd tot dat moment in de literatuur tegengesproken. Veel dank gaat uit naar mevrouw Els Kuik, Ad van Liempt en Chris Ververs van de Telegraaf. De komende jaren, en zeker in 2018, zal het museum dankzij onderzoek verschillende publicaties en exposities rondom dit thema ontwikkelen. Het museum heeft in 2015 ook kunnen bijdragen aan een goed doel, door een geslaagde inzamelactie voor de Voedselbank te organiseren tijdens de Gelderse Museumdag. Er zijn die dag meer dan 20 kratten voedsel verzameld. Een van de grootste successen van 2015 was het feit dat de stafleden en vrijwilligers een tomeloze inzet hebben getoond tijdens de directieloze periode van januari tot en met april. Veel dank ieder voor alle inspanningen en loyaliteit! Wij zijn trots op de behaalde resultaten en nodigen u uit tot het lezen van dit jaarverslag. Sarah Thurlings-Heijse - Directeur Cees van den Vlekkert - Bestuursvoorzitter April 2016
Absoluut hoogtepunt van 2015 was de opening van de tentoonstelling ‘Gebroeders Kuik. Tieners in het verzet’, waarmee het museum dankzij eigen onderzoek erin
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
| 7
PRESENTATIE EN EVENEMENTEN Dankzij het grote succes werd de tijdelijke tentoonstelling ‘Van Huis en Haard’ verlengd tot en met februari 2016. De tentoonstelling, die het verhaal vertelt over de evacuatie van Arnhem en omgeving in september 1944, ontving lovende reacties van publiek. Het was duidelijk dat de bezoekers nog niet klaar waren met deze tentoonstelling en dat het verhaal nog niet geheel was verteld. Bezoekers kunnen in het gastenboek een reactie achterlaten over hun bezoek aan het museum, we delen graag een paar reacties naar aanleiding van ‘Van Huis en Haard’:
Presentatie en Evenementen
• It has been a long time since I have visited a museum, but it was one of the best I have seen. - Unknown • Een museum dat veel indruk op ons heeft gemaakt. Het schetst een duidelijk beeld van wat er is gebeurd in omgeving Arnhem. – Bjorn & Ilse • Wat is er een prachtige tentoonstelling gemaakt! Alles komt terug!! Dit heb ik zelf meegemaakt. Toen ik tien jaar was. – Truus v.d. Heuvel • Erg indrukwekkend. Bijzonder om dit gezien te hebben. - Fam. Knop In 2015 ontwikkelde en realiseerde Airborne Museum ‘Hartenstein’ natuurlijk ook weer talloze nieuwe activiteiten en presentaties. Hieronder worden enkele hoogtepunten uiteengezet.
Een grenzeloos conflict Op 3 april 2015 lanceerde het Airborne Museum in samenwerking met het NIOD, Het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid, Paul Maas (cartografie), Marie Baarspul (tekstredactie), Carillon (audiovisuals) en multimediaal bureau Kiss the Frog het project: ‘Een grenzeloos conflict’.
Van Huis en Haard - Tentoonstelling
Dit multidisciplinaire en cross-institutionele samenwerkingsproject is een initiatief van concept- en ontwerpbureau Perspekt. ‘Een grenzeloos conflict’ is een gelaagde, multimediale presentatie, die de gebruiker inzicht geeft in de samenhang en gelijktijdigheid van beslissende momenten wereldwijd rond en tijdens de Tweede Wereldoorlog. Met behulp van een multimediale tafel reist de gebruiker aan de hand van drie levensverhalen door de tijd en door de wereld. Rabbijn Chaim Nussbaum, vrijwilliger bij het Vrouwenkorps-KNIL, Theophilia Berkenveld en SS -oorlogsverslaggever Jan Rudolf Hommes zijn personen die als gevolg van de oorlogsgebeurtenissen een wereldwijde beweging maken, maar ook een link met Nederland hebben. Met ‘Een grenzeloos conflict’ plaatst het Airborne Museum de Slag om Arnhem in een wereldwijde context. Een dynamische kaart toont de voortdurend wisselende machtsverhoudingen aan, vanaf het Chinees-Japanse
→
8 |
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
| 9
conflict begin jaren ‘30 tot de oprichting van het Warschaupact in 1955. Aan de hand van foto’s, films en verhalen ontstaan verbindingen tussen de historische gebeurtenissen en de individuele levensverhalen. Vaak zijn deze verhalen subjectief en soms spreken ze elkaar tegen. ‘Een grenzeloos conflict’ is tot stand gekomen met steun van het Nationaal Comité 4 en 5 mei, het VSBfonds en het vfonds.
70 jaar bevrijding In mei werd nationaal ’70 jaar bevrijding’ herdacht en gevierd. In dit kader vonden er in die maand in het museum verschillende activiteiten plaats. In de provincie Gelderland hebben 4 en 5 mei een dubbele betekenis. Tijdens de bevrijding van Midden- en Noord-Nederland, in april en mei 1945, was de Zuid-Veluwse regio verlaten, aangezien alle burgers gedwongen waren te evacueren na de Slag om Arnhem in september 1944. Toen de Canadezen in april 1945 de regio Arnhem/ Oosterbeek en omgeving op de bezetter veroverden was er dus geen sprake van een echte bevrijding en geen burgers die de troepen konden verwelkomen. Die burgers konden pas in de periode na 5 mei 1945 terugkeren naar hun verwoeste en leeggeplunderde woonplaatsen. De Slag om Arnhem heeft diepe sporen achtergelaten. De publieksevenementen in de maand mei, die ter ere van ’70 jaar bevrijding’ werden georganiseerd, werden onder de titel ‘Sporen van de Slag’ georganiseerd.
10 |
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
Een Meet & Greet met Arnhem-veteranen Sinds het einde van de oorlog worden de geallieerde veteranen ieder jaar in september als helden binnengehaald. De verbazing onder de Airborne-veteranen over de warme ontvangst en hechte vriendschappen die na de oorlog ontstonden worden vaak gememoreerd. Op zondag 3 mei kwamen er 160 Britse Tweede Wereldoorlog veteranen waaronder ook Arnhem/Market Garden veteranen, in Londense taxi’s naar het Airborne Museum en Park Hartenstein. De veteranen werden door duizenden mensen ontvangen. Deze dag werd aangekleed met een show van Airborne Battle Wheels en een optreden van de West Arnhemsche muziekvereeniging. In het museum kregen bezoekers de kans om in twee ronden kennis te maken met Arnhem veteranen. Dit was ook de eerste keer dat de nieuwe directeur Sarah Thurlings-Heijse (aangesteld per 1 mei 2015) kennis maakte met de veteranen. Verhalen van ooggetuigen Naast deze bijzondere dag met de veteranen werden er nog een drietal andere activiteiten georganiseerd. De Verhalenstoel: ooggetuigen vertelden hun verhaal op 4 en 5 mei. Op 6 mei vond de boekpresentatie plaats van ‘Liefdeslied: levensverhaal van een muzikaal oorlogskind’ (auteur: Karianne Verdonk). Het boek vertelt het waargebeurde verhaal van Leni Immink, een inmiddels 83 jarige, Arnhemse pianiste en ooggetuige van de Slag om Arnhem. Op 9 mei werd tot slot een wandeling georganiseerd door park Hartenstein om de sporen van de slag in de bomen en in het park te bekijken.
Alle activiteiten waren toegankelijk tegen reguliere entreeprijs.
Weekend van het oorlogsboek Op zaterdag 30 mei heeft de Vereniging Vrienden van het Airborne Museum in samenwerking met het Airborne Museum voor de 24e keer de boekenbeurs in het aan het museum gelegen Park Hartenstein georganiseerd. Op de markt die gratis te bezoeken was, verkochten standhouders tweedehands boeken en documenten over de Tweede Wereldoorlog. De boekenbeurs is de enige boekenbeurs die alleen de Tweede Wereldoorlog tot onderwerp heeft. Op zondag 31 mei stonden foto’s uit de Tweede Wereldoorlog centraal. In het bijzonder foto’s die recent zijn opgedoken uit schoenendozen of vergeelde fotoalbums. Zelfgemaakte beelden die vaak, behalve door de naaste familie, nooit door anderen zijn aanschouwd. Veel van deze foto’s zijn indrukwekkend door hun compositie en het historische moment waarop ze genomen zijn; iconische beelden. De vraag die centraal stond, was of niet ontdekte foto’s nog iconische beelden kunnen worden, 70 jaar na data. In de middag gingen schrijvers Ingrid D. Jacobs (Arnhem 40-45 (WBooks 2014)) en Joost Rosendaal (De bevrijding in beeld, Van Neerpelt tot Wesel, 1944-1945 (Vantilt 2014)) in gesprek met kunsthistoricus Ton Schulte, werkzaam bij CASA (Centrum voor Architectuur en Stedenbouw Arnhem) en als theoriedocent bij ArtEZ Arnhem, over hun recent gepubliceerde fotoboeken. Ook Ton heeft zich verdiept in fotografie tijdens de Tweede Wereldoorlog en stelde de publicatie Emmy Andriesse: Arnhem
→
september ‘45 samen. Naast de vele fraaie foto’s brachten de auteurs ieder hun eigen verhaal. Ondersteund door de beelden, want ‘één beeld zegt meer dan duizend woorden’, leverden ze een gedegen wetenschappelijk werk op. Tevens kregen bezoekers de gelegenheid om vragen te stellen. Tijdens de lezing verzorgde Hennie Vaessen, auteur van de trilogie in stripvorm Slag om Arnhem, september 1944, twee workshops voor jong en oud. Hoe komt een strip tot stand? Teken van inspiratie tot eindproduct waarbij een eigen iconisch beeld werd gecreëerd. Na afloop was er een signeersessie van de schrijvers en de tekenaar.
Presentaties in de schenkingsvitrine Het Airborne Museum ontvangt het hele jaar door schenkingen, maar deze werden sinds de verbouwing in 2009 niet meer getoond. Vanaf 1 augustus 2015 werd daarom de schenkingsvitrine in ere hersteld. Schenkingen waar een bijzonder verhaal achter schuil gaat, worden voor publiek weer toegankelijk gemaakt. Het museum streeft ernaar minimaal zes maal per jaar een andere schenking te laten zien. In augustus vonden bezoekers een ontroerend verhaal over een babyhemdje in de aanwinstvitrine. Babyhemdje Op 12 juni 1944 wordt Evelien PasmanVeldhuizen geboren in Arnhem tijdens een bombardement. Wanneer in september 1944 het evacuatiebevel van de Duitsers klinkt, vertrekt de familie Veldhuizen richting Nieuwkoop in Noord-Holland, waar zij
een vakantiehuis hebben. Na twee dagen in Kasteel Rozendaal (bij Arnhem) te hebben doorgebracht, zijn ze al lopend verder gegaan en kwamen ze terecht in Scherpenzeel.
hangen tal van foto’s van de Tweede Wereldoorlog en wat blijkt: er hangen tevens foto’s van de ober Han Rummenie. Evelien
Hotel de Hole Voet In Scherpenzeel werden zij naar het terras van Hotel De Hole Voet gebracht waar soep voor evacuees klaarstond. Door gebrek aan water was Evelien, toen 3 maanden oud, een aantal dagen niet gewassen en huilde ze constant. De ober van Hotel De Hole Voet, Han Rummenie, ontfermde zich over moeder en baby en zette in de keuken van het restaurant een kom met warm water, zeep, een handdoek en een schoon hemdje voor Evelien klaar. Diepe indruk Na 71 jaar is het hemdje nog steeds bewaard gebleven en geschonken aan het Airborne Museum door Evelien PasmanVeldhuizen. Geïntrigeerd door het verhaal van de familie is het Airborne Museum op onderzoek uit gegaan en bezocht het Hotel De Hole Voet (nu hotel De Witte Holevoet) met Evelien PasmanVeldhuizen. Tijdens het bezoek is uitvoerig gesproken over de evacuatie uit Arnhem en de rol die het hotel tijdens de evacuatie heeft gespeeld. Veel evacuees zijn bij het hotel opgevangen en verzorgd. In het hotel
Krantenartikel hemdje Evelien Pasman-Veldhuizen
Pasman-Veldhuizen was diep onder de indruk van de verhalen en de foto’s die haar hielpen een beeld te vormen bij het verhaal van haar moeder. Ze vond het een
→
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
| 11
bijzondere ervaring om weer terug te zijn bij het hotel waar ze 71 jaar geleden als baby is geweest.
Afternoon teas In 2015 is het Airborne Museum gestart met afternoon teas in het museum. Een afternoon tea is een typisch Britse cultuurtraditie die zelfs tijdens de Eerste- en Tweede Wereldoorlog door militairen werd voortgezet om het gemeenschapsgevoel te waarborgen en rustmomenten in te lassen. De afternoon teas worden georganiseerd in samenwerking met het familiebedrijf Ma Baker. Ma Baker is gespecialiseerd in het organiseren van afternoon teas op bijzondere locaties. De producten worden gemaakt van pure producten, die ze zelf importeren uit Engeland. Sinds september vindt iedere laatste zondag van de maand een afternoon tea plaats in de Hall of Fame van het museum. Met de afternoon tea wil het museum de bezoekers een typisch Britse traditie laten ervaren en daarmee het aanbod voor bezoekers verder uitbreiden.
Airborne herdenkingsweek Tijdens de herdenkingsweek in september hebben er tal van activiteiten plaats gehad in het museum. Na de kranslegging bij De Naald op 17 september en de bloemlegging bij het Monument People of Gelderland op 18 september was er na afloop voor de genodigden de mogelijkheid om koffie te drinken in de Hall of Fame in het museum. Tony Sheldon, de auteur van het boek ‘De Verschrikking van de nacht’, over de ooggetuigen van de Slag om Arnhem, gaf een boekpresentatie voor bezoekers van het museum. Ook werd
het jeugdboek ‘Sprong op Normandië’ van Anke Manschot gelanceerd. Dit boek is gebaseerd op waargebeurde verhalen van Amerikaanse parachutisten in de Tweede Wereldoorlog. Hiervoor was een klas van het Dorenweerd College uitgenodigd en de boekpresentatie werd geopend door burgemeester Jean-Paul Gebben. Ook bezocht de Provincie Gelderland met een delegatie van het Poolse Parlement het museum evenals een groep internationale pers op uitnodiging van de Liberation Route. De Bridge to Liberation Experience werd voor de tweede keer georganiseerd in opdracht van de gemeente Arnhem bij de John Frost Brug. In dit multimediale brugspektakel over de Slag om Arnhem werden ook filmbeelden vertoond die in de Airborne Experience van het museum enkele weken daarvoor waren gemaakt. Op 19 september vond de ‘Race to the Bridge’ plaats. Deze herdenkingstocht, die wordt verreden met originele Britse militaire voertuigen uit de Tweede Wereldoorlog, werd georganiseerd door de stichting Airborne Battle Wheels Oosterbeek . De tocht deed als eindpunt het Airborne Museum aan waar veel toeschouwers de reenactors kwamen bekijken. Het optreden van de Politie Big Band maakte het plaatje compleet. Eerder die dag werd een krans gelegd door de Dutch Royal Air Force members bij het RAF (Royal Air Force) Monument op de oprit bij het museum in Oosterbeek. In de avond vond de jaarlijkse receptie van het Parachute Regiment plaats in het museum dat dit jaar werd gecombineerd
met de jaarlijkse receptie van de Britse ambassadeur.
Gebroeders Kuik. Tieners in het verzet Bert en Hans Kuik groeiden op naar volwassenheid tijdens de verscheurende Tweede Wereldoorlog. Hun tienerleven werd gekenmerkt door ondergrondse activiteiten: het verzet tijdens hun schooltijd en tijdens de Slag om Arnhem. Op 1 oktober 2015 opende in de Hall of Fame van het museum de nieuwe tijdelijke tentoonstelling ‘Gebroeders Kuik. Tieners in het verzet’. In 2014 ontving Airborne Museum ‘Hartenstein’ de nalatenschap van de jongste telg van de familie Kuik, Wopke Kuik (19322010). Tot deze schenking behoorden brieven, foto’s en onderscheidingstekens. Het vertelt het verhaal van twee middelbare scholieren, Bert en Hans Kuik, die betrokken waren bij het verzet in Arnhem tijdens de Tweede Wereldoorlog.
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
Krantenartikel Telegraaf tijdelijke tentoonstelling Gebroeders Kuik
Nieuwe inzichten ten aanzien van verzet ‘Tot op heden werd gedacht dat verzetsactiviteiten door tieners beperkt waren. Dit onderzoek schijnt nieuw licht op de rol van tieners tijdens de Tweede Wereldoorlog in het algemeen’, aldus Ad van Liempt. Ook zou de rol van het verzet tijdens de Slag om Arnhem klein zijn, aangezien de Britten de informatie van de verzetsgroepen niet vertrouwden. Het verhaal van Bert en Hans doet nu anders vermoeden.
De drie vrienden van Hans bij de opening van de tijdelijke tentoonstelling Gebroeders Kuik
→
12 |
367 Egodocumenten Reconstructie van de verzetsactiviteiten. Naar aanleiding van deze schenking werd het verhaal rondom de jongens Bert en Hans Kuik door het Airborne Museum gereconstrueerd. Na het verwerken van 367 egodocumenten bleven er veel vragen over. Hoe werden de jongens betrokken bij het verzet? Wie waren de schakels en wat waren hun beweegredenen? En wat werd hen uiteindelijk fataal? Interviews met direct betrokkenen zoals middelbare schoolvrienden van Bert en Hans en onderzoek in het Nationaal Archief en Gelders Archief gaven nieuwe inzichten en maakten de tragische geschiedenis met noodlottige afloop van de twee broers compleet.
Aanzet voor nieuw onderzoek Dit onderzoek geeft berusting voor de familie. Na 71 jaar is nu bekend wat er precies met Bert en Hans is gebeurd. Bert en Hans groeiden op naar volwassenheid tijdens de verscheurende Tweede Wereldoorlog. Hun tienerleven werd gekenmerkt door ondergrondse activiteiten: het verzet tijdens hun schooltijd en tijdens de Slag om Arnhem. Bert en Hans verzetten zich samen met hun school- en padvindersvrienden tegen de Duitse overheersing door de bevrijders tijdens de Slag om Arnhem zo goed mogelijk te helpen. Door de inzet van Bert en Hans konden verschillende Britse soldaten uit het Sint Elisabeth Gasthuis in veiligheid worden gebracht. Bovendien hielpen ze vele burgers die als evacués de oversteek over de Rijn maakten. Hun enorme inzet tijdens de Slag om Arnhem werd hen fataal. Aanzet tot nieuw onderzoek naar burgerverzet rond de Slag om Arnhem. Bert en Hans werden slachtoffer als gevolg van een militair
→
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
| 13
conflict, maar hierin waren zij niet de enigen. Tijdens de strijd en de evacuatie van Arnhem liet een groot aantal burgers het leven. Het verhaal van Bert en Hans is een eerste aanzet tot nieuw onderzoek naar burgerverzet rond de Slag om Arnhem: verhalen die hopelijk, net als het verhaal van de Gebroeders Kuik, een plek zullen krijgen in Airborne Museum ‘Hartenstein’. Resultaat De nieuwe tentoonstelling is een verhaal over verzet, moed en burgerinitiatief en was van 2 oktober 2015 tot en met 28 januari 2016 te zien in de Hall of Fame van het museum. Over het leven van Bert en Hans is een speciaal boekje gepubliceerd dat voor € 2,95 te koop was in de museumwinkel. Het boekje werd mede mogelijk gemaakt door de Vereniging Vrienden van het Airborne Museum (VVAM). De tentoonstelling en het onderzoek hebben voorafgaande veel free publicity opgeleverd voor het museum. Geschat mediabereik is 3.2 miljoen mensen. Voorbeelden zijn: • Voorpagina Telegraaf 1 oktober 2015. • Uitzending hart van Nederland 1 oktober 2015. • NOS journaal (ochtend) 1 oktober 2015. • Tijd voor Max, Omroep Max, 1 oktober 2015. • Radio 1, 1 oktober 2015 en 3 oktober 2015. • Artikel in Gelderlander, 2 oktober 2015. • Artikel in lokale dagbladen v.a. 2 oktober 2015. • Telegraaf Digitale Zondag-editie; pagina 4, zondag 29 november 2015
14 |
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
Knutselactiviteit evacuatiekoffertje tijdens de Maand van de Geschiedenis
Actie in samenwerking met de Voedselbank Neder-Veluwe tijdens de Gelderse Museumdag
Maand van de geschiedenis Oktober is de Maand van de Geschiedenis, het grootste historische evenement van Nederland. Meer dan 1000 instellingen, boekhandels en bibliotheken brengen geschiedenis onder de aandacht bij miljoenen Nederlanders. Het thema van 2015 was Tussen Droom & Daad. In dit kader heeft het Airborne Museum het spel ‘Tussen Droom en Daad’ ontwikkeld. Door middel van een speurtocht door het museum en het beantwoorden van een aantal ‘wat zou jij doen’ vragen, kwamen kinderen erachter wat voor type mens ze zijn: Dromer, Doener of Denker. Het thema en dit spel sloten goed aan bij de tentoonstelling ‘Gebroeders Kuik. Tieners in het Verzet’. Tijdens de Maand van de Geschiedenis werd er op een aantal dagen een knutselactiviteit georganiseerd waarbij kinderen hun eigen evacuatiekoffertje konden knutselen en ‘vullen’ met zaken die zij nodig dachten te hebben tijdens een evacuatie.
Gelderse Museumdag Op 24 oktober 2015 vond de Gelderse Museumdag met als thema ‘Tussen Droom & Daad’ plaats. Het Airborne Museum opende zijn deuren voor slechts €1, -per persoon en wilde op deze dag graag samen met haar bezoekers een daad stellen.
→
Vanaf 25 september 1944, na de Slag om Arnhem, kwam een grote vluchtelingenstroom op gang toen maar liefst 150.000 burgers op bevel van de Duitsers het gebied moesten verlaten. Zij waren toen volledig aangewezen op de hulp van anderen. Ook nu zijn mensen in de regio Arnhem en Oosterbeek afhankelijk van hulp. Gelukkig kunnen zij een beroep doen op de Voedselbank. Het Airborne Museum draagt dit initiatief een warm hart toe en wilde deze organisatie tijdens de Gelderse Museumdag samen met haar bezoekers ondersteunen.
De Voedselbanken zijn helaas hard nodig in Nederland. Maar liefst 1 miljoen mensen leven onder de armoedegrens. Het afgelopen jaar groeide het aantal klanten van de Voedselbanken wederom. Bij de Voedselbank Neder-Veluwe en omstreken, die verantwoordelijk is voor de gemeente Renkum, Rhenen en Wageningen, worden wekelijks 225 huishoudens voorzien van een voedselpakket. De Voedselbank werkt met vele vrijwilligers om de armste mensen te ondersteunen. Het Airborne Museum vroeg bezoekers op 24 oktober een voedselproduct mee te ne-
men en daarmee de Voedselbank NederVeluwe te ondersteunen. De Voedselbank ontvangt graag producten die houdbaar zijn zoals rijst, koffie, pastasaus of shampoo. Resultaat De Gelderse museumdag was een groot succes. Het museum ontving meer dan 900 bezoekers en er werden maar liefst twintig kratten gevuld voor de Voedselbank. Ook heeft de actie veel free publicity gegenereerd voor het museum in regionale en lokale media. Geschat mediabereik is 600.000 mensen.
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
| 15
COLLECTIE - BIBLIOTHEEK Het Airborne Museum heeft een omvangrijke collectie: in december 2015 bevat de collectie 15012 geregistreerde objecten. De collectie is dynamisch en groeit zowel in omvang door schenkingen als in kennis door middel van onderzoek. De dynamiek wordt veroorzaakt door het bruikleenverkeer en de verschillende contexten waarin de collectie getoond wordt. Hierdoor krijgen de objecten meerdere betekenissen, wat een meerwaarde vormt voor de collectie.
Collectie en Bibliotheek
De collectie is fysiek over verschillende depots verdeeld. De deelcollectie ‘realia’ kent verschillende depots. Onder realia wordt verstaan de wapens en munitie, gereedschap en uitrusting, munten en penningen, memorabilia, kleding, transportmiddelen, medailles en emblemen, onderscheidingstekens en schilderijen. Ook de deelcollectie ‘werken op papier’ wordt in twee depots bewaard. Het betreft prenten, tekeningen, foto’s, negatieven, dia’s, ansichtkaarten, documenten en boeken. Aan deze deelcollectie worden tegenwoordig ook audiobronnen, audiovisuele en oral history bronnen toe gerekend.
Niet weggooien! Op 14 augustus 2015 heeft het museum meegedaan aan de actie ‘Niet weggooien!’. Dit is een initiatief van musea en instellingen die zich met de Tweede Wereldoorlog bezig houden. Het doel is om voorwerpen en documenten uit de oorlogsjaren die nu nog thuis op zolder liggen te bewaren voor de toekomst. Mensen kunnen twee keer per jaar hun objecten naar het museum brengen.
16 |
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
In augustus leidde dit tijdens deze actie tot dertien nieuwe schenkingen. Een opvallende schenking is een witte Amerikaanse parachute van zijde. De kleur wit verwijst naar een piloten parachute.
Schenking familie Timmerman. Dit is de kinderkruiwagen die voor Jaap Timmermans verjaardag is gemaakt tijdens de evacuatie.
Schenkingen Naast de dertien schenkingen tijdens de actie ‘Niet Weggooien!’ kreeg het museum in 2015 nog meer schenkingen aangeboden. Uiteindelijk zijn er 204 schenkingen die unieke en authentieke objecten bevatten aangenomen. Het betrof zowel werken op papier als realia. Enkele voorbeelden zijn: - De familie Timmerman heeft een grote familiecollectie geschonken. Deze schenking bestaat onder ander uit een kinderkruiwagen, egodocumenten en een houten speelboerderij. Een van de opvallendste stukken is de bolderkar
waarmee de familie spullen vervoerde tijdens hun evacuatie. Dit object zal in 2016 te zien zijn in de tijdelijke tentoonstelling ‘Ego. Menselijk perspectief tijdens de Slag om Arnhem’. - Mevrouw Veldhuizen heeft haar kinderhemdje aan het museum geschonken. Dit hemdje heeft zij tijdens de evacuatie in hotel de Holle Voet van de ober van het hotel gekregen. Dit object heeft in de zomermaanden van 2015 in de aanwinstenvitrine gelegen en veel publiciteit gegenereerd.
→
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
| 17
Daarnaast zal het archief tevens het museum adviseren over digitale ontsluiting en digitaliseringsvraagstukken. In 2016 zal deze samenwerking verder worden geïntensiveerd en zullen de eerste objecten verplaatst worden.
van een handleiding waarin de eenduidige vorm van invoeren volgens de nationale en internationale regels is vastgelegd. Daarnaast is er een start gemaakt met een plan van aanpak om de registratieachterstanden van de collectie ‘werken op papier’ aan te pakken. Deze worden sinds eind 2015 structureel en systematisch ingebracht in Adlib. Ook worden hiaten en fouten structureel aangevuld en verbeterd. Voorbeeld van een registratie in Adlib. Hier is de geschonken Amerikaanse parachute te zien.
Aankopen In 2015 zijn er ook een aantal objecten door het museum zelf aangekocht. Het betreft twee penningen, vier litho’s en drie boeken.
Bibliotheek In 2015 zijn er voor de bibliotheek 28 boeken geschonken of aangeschaft. In dit jaar is er verzamelbeleid vastgesteld op het gebied van de bibliotheek. Van alle titels wordt geprobeerd twee exemplaren aan te schaffen. Hiervan wordt er één geoormerkt als collectie en opgeslagen in het depot. Het andere exemplaar is inkijkexemplaar en zal in de bibliotheek beschikbaar blijven.
Bruiklenen Het museum wordt regelmatig benaderd door andere organisaties om objecten uit de collectie tijdelijk in bruikleen te nemen. Zo is in 2015 het uniformjasje van Generaal W.E. Sikorski aan het Pools Legermuseum uitgeleend.
1
Daarnaast maakt het museum zelf ook regelmatig gebruik van de mogelijkheid om tot een bruikleen over te gaan. Zoals bij de tentoonstelling ‘Van Huis & Haard – Airborne Memories’. Deze tentoonstelling is wegens succes en voorbereidingen op een nieuwe tentoonstelling verlengd. Zodoende zijn de bruiklenen ook verlengd. 1 Voor de tentoonstelling over de gebroeders Kuik zijn er een viertal objecten in bruikleen genomen. Het betreffen een fiets, padvindersjasje, dolk en riem.
Adlib De collectie wordt geregistreerd en gedigitaliseerd in het registratiesysteem Adlib. Het ontsluiten van de collectie in Adlib is één van de speerpunten van de afdeling Collectie. In 2015 hebben een aantal medewerkers een Adlib cursus gevolgd. Er is tevens aandacht geweest voor het standaardiseren van de werkwijze en het ontwikkelen
Voor de tentoonstelling ‘Van Huis en Haard’ is er met 28 particulieren een bruikleenovereenkomst afgesloten.
18 |
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
Tot slot is in 2015 Adlib Plus aangeschaft. Dit is een upgrade van het huidige Adlib Basis. Deze upgrade heeft meer mogelijkheden en capaciteiten. Hierdoor kan de collectie op een professionelere manier worden ontsloten. In 2016 zal deze versie geïmplementeerd worden.
Onderzoek In 2015 heeft het museum een lange termijn onderzoeksagenda bepaald ten aanzien van de tijdelijke tentoonstellingen. Ieder jaar zal er een nieuwe tentoonstelling worden geopend met de omvang van de wisseltentoonstelling ‘Van Huis en Haard’. Om deze tentoonstellingen te realiseren en van de juiste inhoud te voorzien, heeft de afdeling Collectie het doen van onderzoek ten behoeve van deze tentoonstellingen tot speerpunt gemaakt. Om dit te bewerkstelligen is de staf van het museum uitgebreid met 0,8 fte. In 2015 heeft deze nieuwe medewerker onderzoek gedaan naar de gebroeders Kuik en gewerkt aan de eerst volgende tijdelijke tentoonstelling ‘Ego’. Deze zal in 2016 geopend worden. Dank gaat uit naar de vrijwilligers op deze afdeling. Bijzondere dank gaat uit naar Robert Voskuil en Luuk Buist met betrekking tot hun hulp bij het opstellen van projectplannen.
→
Samenwerking met de wetenschap Vele onderzoekers weten de weg naar de collectie van het Airborne Museum te vinden. In 2015 zijn er vijf externe onderzoekers in het museum actief geweest. Ze kwamen voor verschillende onderwerpen en doeleinden. Voorbeelden zijn de glider pilots, het zoeken naar een scriptieonderwerp, het inzien van specifieke literatuur en onderzoek naar een Duitse militair. Tevens zijn in 2015 samenwerkingen verkend met een drietal universiteiten, te weten: de Radboud Universiteit, de Universiteit van Amsterdam (Master publieksgeschiedenis) en de Universiteit van Utrecht (leerstoel Kunstgeschiedenis en architectuur). In 2016 krijgt deze samenwerking verder vorm.
Verhuizing gedeelte collectie naar Gelders Archief
Naast depotvraagstukken, werkt het Airborne Museum inhoudelijk veel samen met het archief. Zo mag het museum foto’s uit de collectie van het Gelders Archief gebruiken voor zijn online activiteiten en is collega Geert Maassen (projectleider Gelderland 40-45; Gelders Archief) een geweldige vraagbaak tijdens onderzoek. In 2015 is hij onder andere nauw betrokken geweest bij het onderzoek naar de Gebroeders Kuik en bij de voorbereidingen van de nieuwe tentoonstelling in 2016.
Samenwerking Gelders Archief Om de collectie boeken, werken op papier, het fotomateriaal, de films en geluidsopnames onder de beste omstandigheden te bewaren is het museum een beheer samenwerking aangegaan met het Gelders Archief. Daar waar mogelijk zal het museum onderdelen van haar collectie de komende jaren onderbrengen in de geklimatiseerde depots van het archief.
Collectiebeheerder Roland Boekhorst in het depot foto: berrydereusfotografie.nl
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
| 19
EDUCATIE Met de educatieve programma’s en activiteiten richt het Airborne Museum zich vanaf 2015 op life long learning: gerichte programma’s voor verschillende doelgroepen en leeftijden. Doel is om de bezoeker in verschillende levensfasen te betrekken bij het aanbod van het museum. Jonge kinderen leren over de geschiedenis, over identiteit, vraagstukken over goed of fout. Middelbare scholieren worden middels verschillende educatieve programma’s geïnteresseerd in het verhaal van de Slag om Arnhem. Jong volwassenen worden betrokken door het programmeren van een sessie met ooggetuigenverhalen en films over veteranen en burgers. Doel is dat men zich in kan leven hoe het moet zijn geweest voor jonge mensen om betrokken te zijn bij dergelijke gevechten. Door het tonen van het burgerperspectief en de verhalen van bijvoorbeeld de evacuees, en door het grote aanbod aan activiteiten voor gezinnen tijdens vakanties, worden jonge gezinnen aangesproken maar ook de oudere generaties.
Educatie
→
20 |
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
De programma’s voor scholen en gezinnen richten zich op kinderen vanaf 8 jaar. Educatie voor latere leeftijdsgroepen richt zich vooral op de materialen die worden ontwikkeld voor tentoonstellingen en de vaste presentatie zoals begeleidende gidsen bij tentoonstellingen en de audio/ visuele ondersteuning en de presentaties. Door de inzet van het gehele team van de afdeling Educatie wordt ieder schoolbezoek weer een succes. Voor het jaar
Schoolkinderen bezig met het koffertjesproject
2015 gaat ontzettend veel dank uit naar alle museumdocenten en met name naar vrijwilliger Guus Versmissen, die met niet aflatende toewijding de schoolbezoeken inplant en organiseert. In 2016 zal het ontwikkelen binnen het thema life long learning verder worden uitgewerkt in een meerjarige beleidsvisie met een nieuw educatieplan. Huidige educatieprogramma’s zullen worden geëvalueerd. Tevens zal er voor de volwassendoelgroep een museale gids worden ontwikkeld met verdieping op de museale collectie.
Programma’s primair en voortgezet onderwijs Koffers vol verhalen Aan de hand van verschillende voorwerpen in de koffers komen leerlingen uit de bovenbouw van het lager onderwijs en de onderbouw van het middelbaar onderwijs erachter bij welke ooggetuige in het museum hun koffertje hoort. In 2015 is be-
sloten om de duur van het programma te verlengen van 1 uur en 30 minuten naar 1 uur en 45 minuten. Dit om de gelegenheid te geven voor een constructieve nabespreking van het project met de leerlingen en docenten. Ooggetuigen vertellen Ook in 2015 hebben veel scholen, zowel primair als voortgezet onderwijs, gebruik gemaakt van de mogelijkheid om een ooggetuige te laten vertellen. In de educatieve ruimte van het museum, of op locatie bij de school, doen de ooggetuigen van de Slag om Arnhem verslag van hun belevenissen die zij als kind meemaakten. In 2015 is Gé Bijlsma officieel toegetreden tot de ooggetuigen en vertelt tijdens schoolbezoeken, maar ook tijdens vakantie-activiteiten, zijn verhaal.
→
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
| 21
tijdens de Slag om Arnhem, werd ook tijdens de verschillende vakanties goed bezocht. Een aantal activiteiten waren van bijzondere aard. Samenwerking met War Child In samenwerking met War Child werd er tijdens de voorjaarsvakantie een workshop georganiseerd voor kinderen over de invloed van oorlog en vrede op kinderen.
Begraafplaats Op de Airborne Begraafplaats kunnen scholieren van groepen van zowel de bovenbouw lager onderwijs als de onderbouw voortgezet onderwijs onder begeleiding van een gids vanuit het Airborne Museum, of zelfstandig met een opdrachtenformulier vanaf de website van het museum, een bezoek brengen en van alles leren over de soldaten die daar zijn begraven. Een bezoek aan de begraafplaats kan worden gecombineerd met een educatief programma in het museum. Voor de schoolkinderen uit de gemeente Renkum wordt door Stichting Airborne Herdenkingen jaarlijks in september de bloemlegging op de begraafplaats georganiseerd. Op de website van het museum zijn hiervoor enkele lesbrieven te vinden. De Vriendschapsarmband In het educatieve programma ‘de Vriendschapsarmband’ gaan leerlingen van de 3e en 4e klas HAVO en VWO actief aan de slag met zelfstandig bronnenonderzoek in het museum. Aan de hand van een historisch verhaal en een storyboard komen ze meer te weten over (de persoonlijke verhalen achter) de Slag om Arnhem. Hiervoor maken ze gebruik van originele
22 |
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
Meet & Greet met veteranen in de meivakantie
bronnen in de vorm van objecten, foto’s, documenten en interviews met oogge tuigen. Museumopdrachten VMBO Aan de hand van een opdrachtencarrousel gaan scholieren per verdieping zelfstandig aan de slag in het museum en leren over de gebeurtenissen in september 1944. De opdrachten gaan zowel over soldaten als over burgers en de leerlingen beleven in de Airborne Experience in de kelder hoe het destijds was.
Programma schoolvakanties Tijdens vakantieperiodes werden er in het museum verschillende activiteiten georganiseerd voor gezinnen met kinderen. In 2015 werden er twee speurtochten met educatieve inhoud ontwikkeld, zowel voor buiten als binnen het museum. Er waren tijdens alle schoolvakanties verschillende knutselactiviteiten en kinderen konden zich in de zomervakantie verkleed laten fotograferen op de tank buiten het museum. De Kinderverhalenstoel, waarbij een ooggetuige vertelt over zijn of haar ervaringen
Meet & Greet met veteranen Tijdens de meivakantie was er voor het publiek de mogelijkheid om veteranen te ontmoeten. Daarnaast was er een boekpresentatie en werd de ‘Bomen-app’ gepresenteerd. In samenwerking met defensie ging Wim van Eck, onderzoeker innovatieve visualisatietechnieken, op zoek naar sporen van de strijd in de bomen rond de buitenplaats Hartenstein. Rabo Kids museumweek Oktober 2015 was een drukke maand. Zowel de Gelderse Museumdag, als de Rabo Kids Museumweek vielen in deze maand. Daarbij was oktober de Maand van de Geschiedenis. Speciaal hiervoor zijn enkele activiteiten ontwikkeld die ook tijdens de herfstvakantie werden ingezet. Naast de reeds bestaande educatieve activiteit Kinderverhalenspoor, ontwikkeld in het kader van de tentoonstelling ‘Van Huis en Haard’, werd het spel ‘Tussen Droom en Daad’ gemaakt, een speurtocht door het museum waarbij je ontdekt wat voor mens je bent: een Dromer, een Denker of een Doener. Een andere activiteit tijdens de herfstvakantie was de knutselactiviteit ‘ontwerp je eigen evacuatiekoffer’. Hierbij konden kinderen kiezen wat ze nou echt mee willen nemen op het moment dat ze huis en haard moeten verlaten.
Informatiecentrum Slag om Arnhem
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
| 23
INFORMATIECENTRUM SLAG OM ARNHEM Aan de zuidzijde van het centrum van Arnhem ligt de brug over de Rijn die het einddoel was van Operation Market Garden. Deze brug die in september 1944 een ‘bridge too far’ bleek te zijn, heet sinds 1978 de John Frost brug, vernoemd naar de Britse Luitenant Kolonel John Dutton Frost, die met zijn manschappen destijds ruim vier dagen manmoedig standhield tegen een Duitse overmacht. Aan de voet van de brug bevindt zich sinds september 2007 het Informatiecentrum ‘Slag om Arnhem’. Hier zie je unieke beelden en geluidsfragmenten van getuigen: burgers – evenals Duitse en geallieerde militairen. Het informatiecentrum maakt onderdeel uit van het Airborne Museum ‘Hartenstein’. Samen vertellen deze twee locaties het hele verhaal rondom de Slag om Arnhem.
Nieuwe ontwikkelingen Het informatiecentrum is in 2007 gerealiseerd met het idee er circa 5.000 bezoekers per jaar te ontvangen. Inmiddels zijn deze bezoekersaantallen ruim overstegen en ontving het informatiecentrum in 2015 meer dan 16.000 bezoekers. Omdat de huidige faciliteiten niet bestand zijn tegen deze hoeveelheid bezoekers zijn er verschillende plannen ontwikkeld voor een upgrade en uitbreiding van het educatieve aanbod. In 2014 werd daartoe de eerste stap gezet door het initiëren van een structureel samenwerkingsverband tussen het museum, de Eusebiuskerk en de gemeente Arnhem. De drie locaties onderscheiden zich door:
24 |
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
- Paviljoen Slag om Arnhem is een museale dependance met een sneak peak functie – thema’s als informeren, herinneren en verleiden tot bezoek aan partnerlocaties staan centraal. Uitgangspunt is gastvrij ontvangst voor de stad Arnhem. De John Frostbrug en de verhalen daaromheen is leidend. - De Eusebiuskerk heeft een duidelijke herinneringsfunctie en staat illustratief voor de burgerbevolking van Arnhem. De kerk beschikt over mogelijkheden tot het realiseren van een geweldig uitkijkpunt over het gebied. - Het Airborne Museum ‘Hartenstein’ vertelt vanuit een Multi-perspectief en een breed historisch narratief het verhaal van de Slag om Arnhem en biedt jaarlijks verschillende thematische tentoonstellingen en evenementen. Inhoud, herdenken en beleving gaan op deze locatie hand in hand.
Samenwerking Het is de nadrukkelijke bedoeling om samenwerking met andere locaties mogelijk
Nieuwe locatie Paviljoen ‘Slag om Arnhem’
te maken en te intensiveren, dit zijn locaties zoals het Informatiecentrum PolenDriel en de toekomstige Drop-zone Ede. Deze samenwerking wordt gefaseerd gerealiseerd (planvorming behelst de periode 2015-2018). De eerste fase wordt afgerond door de realisatie van een nieuwe bezoekerscentrum wat in de plaats van het huidige informatiecentrum wordt gerealiseerd. Paviljoen Slag om Arnhem wordt naar verwachting in het eerste kwartaal 2017 gerealiseerd op een prachtige nieuwe locatie aan de Rijnkade 150 te Arnhem – 50 meter van het huidige informatiecentrum. Het Airborne Museum is de gemeente Arnhem en de Eusebiuskerk zeer dankbaar voor de prettige samenwerking het afgelopen jaar. Bijzondere dank gaat uit naar de vele de vrijwilligers die met tomeloze inzet een gastvrij ontvangst voor de stad Arnhem verzorgen.
Masterplan Presentatie 2016-2018
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
| 25
MASTERPLAN PRESENTATIE 2016-2018 De laatste grootschalige museale vernieuwing is inmiddels 7 jaar gelden. Omdat de vaste presentatie aan onderhoud toe is, worden plannen ontwikkeld voor een upgrade. Deze gelegenheid wordt aangegrepen om de huidige vorm van presentatie te evalueren en verbeteringen/wijzigingen aan te brengen daar waar nodig wordt geacht. Doel is om uiteindelijk in 2018/2019 deze upgrade te realiseren met als doel om een Multi-perspectief integraal in de museale presentatie te verwerken. Hier is nadrukkelijk voor gekozen, omdat dankzij verschillende nationale onderzoeken blijkt dat (inter)nationaal publiek in toenemende mate geïnteresseerd is in de Tweede Wereldoorlog, maar wel een duidelijke behoefte heeft om deze invoelbaar gepresenteerd te krijgen. Door verschillende perspectieven te presenteren, kan het museum op neutrale wijze verschillende waarheden tonen waar de bezoeker vanuit zijn eigen perspectief op kan reflecteren. Er blijft aandacht voor het militair-historische verhaal, maar tevens zal er ook in toenemende mate aandacht worden besteed aan de gevolgen voor burgers. Op dit moment presenteert het museum met name het Britse en Duitse perspectief. De Polen en Nederlandse burgers zijn onderbelicht. In de toekomst wil het museum vanuit een Multi-perspectief het verhaal rondom de Slag om Arnhem gaan presenteren. In 2016 zal daartoe een haalbaarheidsstudie worden gedaan naar hoe deze verschillende perspectieven evenredig kunnen worden verwerkt.
26 |
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
In zijn huidige vorm heeft het museum te maken met een vrij statische vaste presentatie. Uiteenlopende redenen bemoeilijken wisselingen. Om meer collectie te kunnen tonen en bezoekers uit te nodigen tot herhaalbezoek is in 2015 geëxperimenteerd met het ontwikkelen van kleine exposities over recente schenkingen en/ of afgebakende persoonlijke verhalen. Dit leidde tot zeer positieve resultaten, waaronder veel media-aandacht met een groot publieksbereik. Deze vorm van tentoonstellen zal in 2016 definitief worden geïmplementeerd door de verbouwing van de huidige Burgerzaal tot tijdelijke expositieruimte. Het museum kent in zijn huidige vorm een gelaagde presentatievorm: vaste presentatie over de Slag om Arnhem, jaarlijkse thematische wisseltentoonstellingen en een beleving in de Airborne Experience. Een facet is echter nog onderbelicht gebleven: Buitenplaats Hartenstein zelf. De context van de locatie is in de museale presentatie te weinig uitgewerkt. Vragen als: Waar ben ik? Waarom is dit een belangrijke plek? Waarom zo’n gebouw hier in Oosterbeek? worden slechts ten dele beantwoord. Hartenstein was ge-
durende negen dagen Slag om Arnhem het Britse Hoofdkwartier. Dat het tevens een negentiende-eeuwse buitenplaats is, gebouwd omstreeks 1861 door de Amsterdamse effectenmakelaar Th. Sanders en daarna inclusief park verder is uitgebouwd in de Engelse landschapsstijl, realiseert de bezoeker zich vaak niet. Dat het bovendien vanaf 1942 ook als hotel dienst heeft gedaan weet haast niemand meer buiten Oosterbeek. Door het toevoegen van deze ‘context’’ aan het ‘museale aanbod’ kunnen nieuwe doelgroepen worden aangesproken, is er meer aandacht voor de intrinsieke waarde van het gebouw zelf en daarmee een hogere belevingswaarde voor bezoekers. Een dergelijke aanpak vraagt veel expertise. Daarom is in 2015 Rappange & Partners Architecten aangetrokken om gezamenlijk tot een masterplan te komen voor restauraties aan zowel het exterieur als het interieur en een plan voor meerjarige grootonderhoud te ontwikkelen. Definitieve planvorming rondom de restauraties wordt gerealiseerd in 2016 en een gefaseerde realisatie vindt plaats in 2017 en 2018.
Publiek - Marketing & Sales
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
| 27
PUBLIEK - MARKETING - SALES
Bereik Facebook Het aantal vind-ik-leuks op de Facebookpagina is in 2015 flink gestegen. Van 4602 in januari tot 7767 in december. Dit is het gevolg van het frequenter plaatsen van berichten op FB en het inzetten van Facebook advertenties vanaf juni 2015. Hier-
Bezoekcijfers In 2015 heeft het museum de doelstelling om meer bezoekers dan in het jaar 2012 te ontvangen ruimschoots behaald. In mei ontving het museum een record aantal bezoekers, mede dankzij het 70e bevrijdingsjaar.
TOTAAL AANTAL BEZOEKERS VANAF DE (HER)OPENING IN SEPTEMBER 2009
AIRBORNE MUSEUM INFOCENTRUM SLAG OM ARNHEM TOTAAL:
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
34.835
79.154
76.563
82.274
78.024
96.965
87.956
4871
15.497
14.397
14.501
13.755
17.607
16.803
39.706
94.651
90.960
96.775
91.779
114.572
104.759
BEREIK FB
BEREIK FB
AANTAL UNIEKE BEZOEKEN OP DE WEBSITE PER MAAND
UNIEKE BEZOEKERS TOTAAL:
FEBRUARI
MAART
APRIL
MEI
JUNI
11.868
14.073
14.860
31.889
38.929
73.468
JULI
AUGUSTUS
SEPTEMBER
OKTOBER
NOVEMBER
DECEMBER
108.026
95.676
189.040
147.051
164.036
185.138
Airborne Magazine
Website Het aantal bezoekers ten opzichte van 2014 is min of meer gelijk gebleven. De website kreeg in 2014 89.329 unieke bezoekers.
UNIEKE BEZOEKERS
JANUARI
E-mailnieuwsbrief De nieuwsbrief werd in 2015 vijf keer verstuurd en het aantal abonnees is gegroeid van 720 naar 814.
Online en social media
“Fantastisch mooi gelegen museum!” Villa Hartenstein is een prachtig oud pand dat op mooie wijze is vernieuwd. De collectie is schitterend en het museum is mooi ingericht. In de kelder wederom een fantastische ervaring! Zeer zeker een aanrader voor een ieder die geinteresseerd is in WOII, of de geschiedenis van Oosterbeek!
In 2015 heeft de Vereniging Vrienden van het Airborne Museum drie keer een magazine uitgebracht waarvoor het museum input leverde. Het magazine wordt naar ongeveer 900 leden verstuurd. Robert Voskuil voerde de eindredactie.
“Een aanrader”
Airborne Museum in het lijstje van ‘10 beste musea van Nederland’ In 2015 werd het Airborne Museum door Tripadvisor uitgeroepen tot een van de tien beste musea van Nederland. Het museum staat in het rijtje tussen onder andere het Rijksmuseum, het Van Gogh Museum en het Mauritshuis. Alle vrijwilligers en medewerkers zijn dan ook bijzonder trots op deze titel.
JANUARI
FEBRUARI
MAART
APRIL
MEI
JUNI
Tripadvisor
5.713
7.083
6.785
8.601
11.939
6.500
JULI
AUGUSTUS
SEPTEMBER
OKTOBER
NOVEMBER
DECEMBER
8.016
8.931
8.507
7.360
5.345
4.668
Certificaat van Uitmuntendheid Ook in 2015 ontving het Airborne Museum van Tripadvisor het certificaat van Uitmuntendheid. De reizigers van de site gaven het museum gemiddeld een 4,5 uit 5 punten. Hieronder lees je een tweetal beoordelingen. Op tripadvisor.nl vind je er nog veel meer.
89.326
door is ook het bereik van de Facebookpagina gestegen. Dit wordt in onderstaande tabel getoond. Het bereik betekent het aantal personen waaraan de berichten op Facebook is getoond. Het gaat om organisch bereik (niet betaald).
Mooi museum, waarbij je zeker in het laatste gedeelte van de tour een gedegen indruk krijgt van de verschrikkingen van een oorlog.
→
28 |
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
→
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
| 29
PR en free publicity In 2015 zijn 13 persberichten verstuurd, variërend van schenkingen, tot aankondigingen van evenementen en tentoonste llingen. Het persbericht over de tentoonstelling ‘Gebroeders Kuik. Tieners in het verzet’ werd erg goed ontvangen. Met een uitgebreid voorpagina artikel in De Telegraaf en een item in de televisieprogramma’s Hart van Nederland van SBS, Hallo Nederland van Omroep Max en Gld Vandaag van Omroep Gelderland is er veel media-aandacht geweest. Het geschatte bereik voor deze tentoonstelling voor print, tv en radio is ruim 3 miljoen. Maar ook andere persberichten deden het goed, waaronder het bericht over de schenking van een babyhemdje. Het bijzondere verhaal dat schuil gaat achter deze schenking kreeg veel aandacht in de media.
Samenwerking aankleding Albert Heijn Oosterbeek, Arnhem-Noord en Renkum
Samenwerking met toerisme Met de horeca uit de directe omgeving wordt nauw samengewerkt. Zij kunnen vooraf vouchers afnemen voor wederverkoop aan hun gasten en er zijn gezamenlijke arrangementen. Ook worden accommodaties op de hoogte gehouden van de activiteiten en tentoonstellingen in het museum. Het museum is partner van de toeristische marketing organisaties RBT KAN (Regio Marketing Gelderland) en Liberation Route Europe. Zij vertegenwoordigen het Airborne Museum op beurzen zoals de WTM in London en IBT Berlijn en het museum wordt vermeld op diverse uitgaven van deze organisaties.
30 |
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
RBT KAN organiseert jaarlijks een beurs voor front office medewerkers van horeca bedrijven. Het Airborne Museum nam hieraan deel met twee vrijwilligers die het museum vertegenwoordigden. Daarnaast is het museum te bezoeken met de kennispas die dan uitgereikt wordt. Deze pas (op aanvraag) is voor alle front officemedewerkers en hiermee kunnen zij de attracties die zich erbij hebben aangesloten gratis bezoeken.
Samenwerking met Albert Heijn Oosterbeek
Museumwinkel en VVV Servicepunt
Aankleding van drie Albert Heijn vestigingen In 2015 is tijdens de herdenkingsmaand een gezamenlijke actie op poten gezet. De winkels van de Albert Heijn in Oosterbeek, Arnhem-Noord en Renkum waren volledig in Airborne stijl uitgerust. De winkels hingen vol met banieren en plafondhanger met daarop de tekst Slag om Arnhem Beleef het in het Airborne Museum ‘Hartenstein’. Deze winkels hebben 60.000 bezoekers per week en met deze actie zijn dan ook veel inwoners uit de omgeving bereikt. Spaaractie LocalJoy In dezelfde maand (september) nam het museum deel aan de spaaractie LocalJoy van Albert Heijn waarbij klanten konden sparen voor het tweede kaartje gratis.
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
| 31
MUSEUMWINKEL EN VVV SERVICEPUNT Sinds 2009 zijn VVV Oosterbeek en het Airborne Museum nauw met elkaar verbonden. Alle bezoekers worden door de ervaren medewerkers en vrijwilligers gastvrij ontvangen in de Museumwinkel/ VVV Oosterbeek, zij vormen daarmee hét gezicht en eerste aanspreekpunt van de VVV en het Airborne Museum. De ervaren medewerkers en vrijwilligers van de VVV Oosterbeek weten op enthousiasmerende wijze hun eigen kennis en ervaring over de couleur locale van Oosterbeek en wijde omgeving over te dragen aan onze bezoekers. In de Museumwinkel/VVV Oosterbeek verkoopt men de entreekaartjes voor het museum, diverse cadeaubonnen, fiets- en wandelroutes/kaarten en beschikt men over een uitgebreid assortiment aan folders van bezienswaardigheden in de ruime regio. Een collectie textiel, souvenirs, boeken en dvd’s gerelateerd aan Operatie Market Garden en de Tweede Wereldoorlog complementeren het aanbod.
Merk VVV Uit onderzoek van het EURIB (European Institute for Brand Management) blijkt dat het percentage Nederlanders dat de VVV als een onmisbaar merk ziet zeer stabiel staat op 37%. In de productcategorie “Reisorganisaties” van onmisbare merken staat het merk VVV wederom fier bovenaan! Het Regionaal Bureau voor Toerisme Arnhem Nijmegen is de licentiehouder van het VVV-merk in de regio Arnhem Nijmegen. Door het ruime aantal VVV’s (waaronder
32 |
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
de VVV Oosterbeek) en de grote spreiding door de gehele regio zorgt het Regionaal Bureau voor Toerisme Arnhem Nijmegen dat toeristische informatie gemakkelijk bereikbaar en toegankelijk is voor bezoekers aan -, en bewoners van de regio. De economische betekenis van toerisme en recreatie in de regio Arnhem Nijmegen is ca 1,3 miljard en levert ca 23.000 banen op. Daarmee is de sector qua werkgelegenheid in de regio groter dan de bouwsector, de transportsector en de publieke sector (bron: Toeristisch Recreatieve monitor Regio Arnhem Nijmegen 2014) Namens RBT KAN is sinds november 2015 Hedwig de Jong als opvolgster van Jos Neppelenbroek in dienst getreden als coördinator Museumwinkel/VVV Oosterbeek.
Productontwikkeling en voorraadbeheer Het Airborne Museum streeft een evenwichtig en aantrekkelijk assortiment na (voor ieder wat wils). Daarom is er vanaf 2015 nieuw beleid ontwikkeld met betrekking tot het assortiment en is er nadrukkelijk gekozen voor het uitwerken in drie lijnen; te weten een Airborne-, Hartenstein en VVV assortiment. Een eerste aanzet is gedaan in de vorm van twee kwaliteitswijnen: de Hartenstein Rouge en de Hartenstein Blanc met op het wijnetiket een mooie schets van de buitenplaats Hartenstein. Het museum werkte in de ontwikkeling van deze lijn samen met wijnhuis Robbens & van den Hoogen. In 2015 is ook begonnen met de uitbreiding van het assortiment Hollandsouve-
nirs, in eerste instantie tulpenbollen in een tweetal originele verpakkingsvormen (een blikje en een eierdoosje). Het voorraadbeheer alsmede het aankopen dan wel ontwikkelen van nieuwe producten is vanaf eind 2015 sterk geïntensiveerd en moet in 2016 (e.v.) leiden tot een goed in- en overzicht in de verkoop van de producten waarbij desgewenst actie kan ondernomen. Een voorbeeld hiertoe is het aanbieden van SALE – producten. Het extra onder de aandacht brengen van een specifiek deel van het aanbod tijdens speciale actieperiodes zoals Kerst en Sinterklaas zal in de toekomst naar verwachting extra verkoop genereren en wordt in nauwe samenwerking met de afdeling marketing verzorgd. Door het aanbieden van een flyer met een kortingsaanbod aan de inwoners van Oosterbeek werden ook de eigen inwoners genodigd de Museumwinkel te bezoeken. Het Airborne Museum zal dit traject in 2016 continueren.
Organisatie
Ginkelse Hei en Airborne Wandeltocht De museumwinkel nam deel aan de markt op de Ginkelse Heide en de markt tijdens de Airborne Wandeltocht op de eerste zaterdag van september. Doel van deelname is om het museum te promoten onder verschillende doelgroepen en om het museumassortiment ook buiten het museum aan te bieden.
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
| 33
ORGANISATIE Meerjaren beleidsvisie 2016-2018 Het Airborne Museum is de afgelopen jaren in staat gebleken om zijn eigen lopende exploitatiekosten grotendeels te dekken dankzij een stijgende belangstelling van het publiek. De bezoekersaantallen zijn van respectievelijk 60.000 bezoekers in 2006 gestegen naar 105.000 bezoekers in 2015. Doch echter is het museum, net als de andere Nederlandse musea, in sterke mate afhankelijk van overheden, fondsen en sponsoren als het gaat om het realiseren van grootschalige projecten en tentoonstellingen. Deze projecten zijn voor het inrichten van een toekomstbestendig museum van groot belang. Zij dragen immers bij aan het duiden van het belang van het herdenken van de gevolgen van de Slag om Arnhem voor nieuwe generaties. Ook dragen deze activiteiten bij aan het toegankelijk maken van onze collectie en om het publieksbereik te vergoten. Om dit mogelijk te maken is er in 2015 een meerjaren beleidsvisie opgesteld. Hierin is door het bestuur en de directie van het museum een duidelijke keuze gemaakt om op basis van meer inhoudelijke focus, lange termijn planning en kosten- en batenanalysen de museale activiteiten de komende jaren vorm te geven. Deze heroriëntatie vraagt om nadrukkelijke steun van onze naaste omgeving. Op basis van een SWOT-analyse is een aangescherpte missie en visie opgetekend.
34 |
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
De missie van het Airborne Museum ‘Hartenstein’ luidt als volgt; ‘Het Airborne Museum ‘Hartenstein’ is een kennisinstituut en vertelt als enige museum van Nederland het verhaal rondom de Slag om Arnhem voor internationaal publiek, dat op zoek is naar kwalitatieve ontspanning en/of een plek van herinnering; in een tijdperk van toenemende interesse voor persoonlijke geschiedbeleving en authenticiteit’. De visie luidt als volgt: - Airborne Museum ‘Hartenstein’ vertelt het verhaal van de Slag om Arnhem. Het museum presenteert zichzelf als totaalconcept (eenduidig en kwalitatief) en ontwikkelt vanuit een Multi-perspectief. Doel is om het verhaal persoonlijk en invoelbaar te ontwikkelen; - Airborne Museum ‘Hartenstein’ profileert zich als een ‘Herinneringscentrum’: een plek waar de regionale bevolking en (inter) nationale bezoekers met elkaar kunnen herdenken, eren en stilstaan bij de Slag om Arnhem en de rol binnen de Tweede Wereldoorlog; - Airborne Museum ‘Hartenstein’ betrekt in grote mate individuen, groepen en organisaties bij zijn activiteiten; met als doel publieke en financiële binding, kennisborging (onderzoek) en beleidsontwikkeling ten aanzien van materiële en immateriële collectie; - Airborne Museum ‘Hartenstein’ richt zijn bedrijfsvoering en museale werkzaamheden in volgens de Code Cultural Governance en de Museumnorm; - Airborne Museum ‘Hartenstein’ streeft naar een gezonde mix van de uitvoering van publieke kerntaken en cultureel ondernemerschap.
Financiële huishouding, bedrijfsvoering en personeelsbeleid Met het aantreden van de nieuwe directie is de organisatie door een quick scan doorgelicht en zijn op het gebied van de financiële huishouding, bedrijfsvoering en personeelsbeleid een aantal maatregelen doorgevoerd. De belangrijkste besluiten in 2015 op dit gebied zijn hieronder omschreven. Financiële huishouding Met het oog op het vertrek van de penningmeester per 1 november 2015 was het voor de organisatie een natuurlijk moment om het proces van de financiële huishouding opnieuw te doorlopen en te bepalen op welke wijze deze zou worden voortgezet. Algemeen bestuurslid mevrouw Adelheid Ponsioen heeft de rol als penningmeester van de heer Paul Tirion overgenomen en heeft, in lijn met de wens van het bestuur om vanaf 2016 meer op afstand te willen opereren, voor de dagelijkse financiële bedrijfsvoering mandaat overgedragen aan de directie (met ondersteuning van de medewerker bedrijfsvoering en managementassistentie). Om dit mandaat vorm te geven zijn een ‘Directiereglement’ en een bijlage ‘betalingsprotocol’ tijdens de vergadering van 2 december 2015 vastgesteld. De penningmeester vervult haar rol door intensieve betrokkenheid op strategische dossiers en beleidsmatige besluiten met grote impact. Deze besluiten hebben ertoe geleid dat er in 2015 een aantal beslissingen zijn genomen die per 1 januari 2016 in gang zullen treden. Zo is besloten dat dat financiële administratie en boekhouding zal worden
→
ondergebracht bij een externe accountant, te weten: Mulder Accountants in Arnhem. Personeelsbeleid Op het gebied van personeelsbeleid is door het bestuur besloten om de functieprofielen in te schalen volgens de Museum cao. Deze cao wordt alleen gevolgd met betrekking tot de salarissen. Hierdoor zijn de verschillende functies aan een schaal gekoppeld en het verloop van de salarissen tot en met een maximum van ieder schaal inzichtelijk gemaakt. Ten aanzien van de overige (secundaire) arbeidsvoorwaarden is door het bestuur besloten tot het opstellen van een personeelshandboek waarin alle afspraken worden vastgelegd. Deze zal in 2016 moeten zijn gerealiseerd. Door de groei van het Airborne Museum na de heropening van het museum in 2009 zijn de taken van de medewerker Facilitaire Zaken en Collectiebeheer dusdanig uitgebreid waardoor extra ondersteuning noodzakelijk is. Op het gebied van bedrijfsvoering is in 2015 door het bestuur daarom besloten om het facilitaire team per 1 september 2016 uit te breiden met 0,8 fte. Vrijwilligersbeleid Op het gebied van vrijwilligersbeleid is in 2015 in samenwerking met de Academie voor Cultuurmanagement een projectplan gerealiseerd ten behoeve van het ontwikkelen van vrijwilligersbeleid. De behoefte hiertoe is tweeledig. Enerzijds wil het museum samen met alle vrijwilligers duidelijke afspraken maken over taken en verantwoordelijkheden, anderzijds vindt het museum het belangrijk dat alle kennis en ervaring van vrijwilligers op uiteenlopende fronten duurzaam wordt
geborgd in de organisatie. Dit laatste zal geschieden aan de hand van een buddytraject. Uiteindelijk moet dit in 2016/17 realiseren in een handboek, maar ook verschillende educatieve middelen; waaronder een museumgids. Om dit Buddytraject mogelijk te maken is eind 2015 een fondsenwervingstraject opgestart. Het project zal starten medio 2016, maar kreeg in 2015 al de volgende toezeggingen. Bijzondere dank gaat uit naar het Mondriaan Fonds voor de toekenning van maar liefst € 50.000,- en naar de Gemeente Arnhem voor de bijdrage van € 10.000,-. Het project zal onder andere in samenwerking met de Academie voor Cultuurmanagement en Gelders Erfgoed worden uitgevoerd. Opleiding en scholing De staf heeft in 2015 aan verschillende cursussen en congressen deelgenomen. In september volgde de collectiebeheerder bijvoorbeeld de cursus Adlib Plus, aanbod Gelders Erfgoed. In oktober 2015 hebben vier stafleden
Lancering Airborne Feelings app op 18 november in het museum
deelgenomen aan het Museumcongres van de Nederlandse Museumvereniging. BHV en EHBO Er is in 2015 veel aandacht geweest voor calamiteiten, BHV en EHBO. Alle stafleden en weekendsuppoosten hebben een BHV certificaat. Er zijn meerdere onverwachte ontruimingen geënsceneerd en vrijwilligers museumwinkel en VVV en facilitaire vrijwilligers hebben in juni een EHBO cursus doorlopen.
Samenwerking met derden Verschillende organisaties zetten zich op diverse manieren in om de herinnering aan de Slag om Arnhem aan nieuwe generaties door te geven. Het Airborne Museum ‘Hartenstein’ werkt daarom graag samen. In 2015 is bijvoorbeeld samengewerkt met de volgende partijen: Stichting Airborne feelings De Stichting Airborne feelings, september 1944 is een netwerkorganisatie voor
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
→
| 35
gemeenten, organisaties, particulieren, bedrijven die met name in de maand september activiteiten willen ontplooien ten aanzien van de Slag om Arnhem. Het werkveld betreft de vier Airborne gemeenten: Renkum, Arnhem, Ede en Overbetuwe. In 2015 werkte het museum met de stichting samen door het leveren van content voor de Airborne-krant die ieder jaar in een grote oplage regionaal wordt verspreidt. Tevens heeft het museum bijgedragen aan de lancering van de Airborne feelings app die op 18 november in het museum werd gelanceerd. Stichting Airborne Herdenkingen De doelstelling van de Stichting Airborne Herdenkingen (SAH) luidt: ‘Het vaststellen van het officiële programma van de herdenkingen van de Slag om Arnhem, het coördineren van en het (doen) uitvoeren van de daarmee verband houdende aangelegenheden’. Verschillende organisaties die betrokken zijn bij de herdenkingen (waaronder het Airborne Museum), de gemeenten Arnhem, Ede, Overbetuwe en Renkum en de provincie Gelderland zijn vertegenwoordigd in de SAH. Secretaris Robert Jan Dil vertegenwoordigde het museum in 2015 tijdens de SAH vergaderingen. Ton Hover nam in december afscheid als voorzitter van de SAH. Ton Hover heeft de afgelopen tien jaar de Stichting geleid en zich onder meer blijvend sterk gemaakt voor het handhaven van de Airborne herdenkingen ter nagedachtenis aan de Slag om Arnhem in september 1944. Het Airborne Museum is hem hier dankbaar voor.
36 |
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
Kolonel der Koninklijke Marechaussee Kees Kuijs volgde Ton Hover in december 2015 op als voorzitter. Stichting Musea en Herinneringscentra 40-45 De Stichting Musea en Herinneringscentra 40-45 (SMH 40-45) is een samenwerkingsverband van de 13 grootste oorlogsmuseaen herinneringscentra in Nederland. De Stichting “behartigt de belangen van de Nederlandse musea en herinneringscentra, die ieder afzonderlijk en gezamenlijk op kwalitatief hoog niveau de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog overdragen aan een breed publiek, waarmee ze dit publiek aanzetten na te denken over vraagstukken met betrekking tot vrijheid en mensenrechten.” Tot medio 2015 was Liesbeth van der Horst (Verzetsmuseum Amsterdam) de voorzitter van het bestuur. Sindsdien is het voorzitterschap overgenomen door de heer Fred de Graaf. In 2015 heeft de SMH zich gefocust om vorm te geven aan haar eigen organisatiestructuur (in samenwerking met Max Meijer van TiMe) en om lange termijnbeleid op te stellen, bijvoorbeeld op het gebied van educatie – dit laatste onder andere in nauwe samenwerking met de Commissie Cohen. In 2015 bestond het bestuur uit: - Bevrijdingsmuseum Zeeland, Nieuwdorp - Fries Verzetsmuseum Leeuwarden, Leeuwarden - Museon Den Haag, Den Haag - Onderduikmuseum Markt 12, Aalten - Stichting Airborne Museum ‘Hartenstein’, Oosterbeek - Stichting Herinneringscentrum Kamp Westerbork, Hooghalen
- Stichting Hollandsche Schouwburg, Amsterdam - Stichting Indisch Herinneringscentrum, Arnhem - Stichting Nationaal Oorlogs- en Verzetsmuseum (Liberty Park), Overloon - Stichting Nationaal Bevrijdingsmuseum 1944-1945, Groesbeek - Stichting Nationaal Monument Kamp Amersfoort, Amersfoort - Stichting Nationaal Monument Kamp Vught, Vught - Stichting Verzetsmuseum Amsterdam, Amsterdam Stichting Liberation Route Europe In 2015 heeft het museum de banden met de Stichting Liberation Route Europe (LRE) verder versterkt door haar te betrekken bij de planvorming voor de tijdelijke tentoonstelling Ego. Menselijk perspectief tijdens de Slag om Arnhem. Deze samenwerking voorziet in ondersteuning van Marketing/ PR met als beoogd resultaat het vergroten van het publieksbereik/bezoekers en nationale, internationale profilering. Doel is om in 2016 gebruik te maken van de communicatie- en marketingkanalen van de LRE om naast Nederlandse ook buitenlandse geïnteresseerden te bereiken. Inhoudelijk sluit de expositie erg goed aan bij de werkwijze en het gedachtengoed van LRE, met name de internationale aanpak: het werken aan en verder ontwikkelen van de ‘multi perspective approach’; vanuit een persoonlijk perspectief (reflecteren, meerdere waarheden).
→
Social Evening van de Vrienden van het Airborne Museum (VVAM)
Naast samenwerking op het gebied van marketing zal de voor deze tentoonstelling ontwikkelde content waar mogelijk online worden gedeeld via de kanalen van de LRE. Bijvoorbeeld door video’s toe te voegen aan de beschrijving van luisterplekken of andere historische thema’s over het betreffende thema. In 2015 heeft het museum besloten om zich financieel aan de LRE te verbinden door het toekennen van een symbolische bijdrage – daartoe is besloten om de LRE uit te laten groeien tot een netwerk organisatie die onder andere het Airborne Museum kan ondersteunen bij (inter) nationale contacten van media en touroperators. Vereniging Vrienden van het Airborne Museum In 2015 is door het museum getracht om de samenwerking tussen de Vereniging Vrienden van het Airborne Museum (VVAM) en het museum vast te leggen en
gezamenlijke doelstellingen te formuleren. Het bestuur en de directie hebben gesignaleerd dat de inhoudelijke activiteiten van de VVAM de afgelopen decennia steeds verder van het museum verwijderd zijn geraakt en dat de incidentele financiële bijdrage niet in verhouding staat tot hetgeen het museum nodig heeft om zijn museale taak in de toekomst uit te voeren. Het museum heeft een grote behoefte aan een steunorganisatie die zich zowel inhoudelijk (in lijn met de museale programmering) als wervend wil inzetten om het museum zijn activiteiten in de toekomst te kunnen laten uitvoeren – conform de richtlijnen die zijn gesteld in de koepelorganisatie Nederlandse Federatie van Museumvrienden. In dit licht gaat bijzonder veel dank uit naar Robert Voskuil, Ivar Goedings en Luuk Buist voor de positieve gesprekken en de in gezamenlijkheid ontwikkelde standpunten met betrekking tot samenwerking en museaal beleid.
In 2015 is het helaas – met betrekking tot een vernieuwende samenwerking tussen museum en vriendenvereniging - niet tot besluitvorming gekomen binnen het bestuur van de VVAM. Gesprekken zullen in 2016 door het bestuur van Stichting Airborne Museum en de directie van het museum met het bestuur van de VVAM worden voortgezet. Ondanks niet vastgelegde afspraken heeft het museum alle leden van de VVAM in 2015 gratis toegang verleend tot het museum en heeft het museum bijgedragen aan enkele VVAM-activiteiten – hiervoor heeft het museum in 2015 geen financiële compensatie ontvangen. 2 Op 20 februari opende het museum voor ruim dertig leden zijn deuren voor de ‘Social Evening’ en bood de aanwezige ‘vrienden’ een uitgebreid programma aan van lezingen en rondleidingen; het museum heeft zijn faciliteiten om niet ter beschikking gesteld aan de standhouders tijdens de VVAM Boekenbeurs in mei; en op 14 november hebben de directeur en de medewerker PR en Marketing een bijdrage geleverd aan de VVAM Ledendag die plaatsvond in de Oosterbeekse Concertzaal.
2 De VVAM heeft in 2015 een eenmalige financiële bijdrage toegekend van € 3.000,- voor de totstandkoming van het boekje behorende bij de tentoonstelling Gebroeders Kuik. Tieners in het verzet.
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
| 37
BESTUURSEN PERSONEELSWISSELINGEN Bestuurssamenstelling 2015 • Voorzitter: • Secretaris: • Penningmeester: • Bestuurslid: • Bestuurslid:
Cees van den Vlekkert Robert Jan Dil 3 Paul Tirion / Adelheid Ponsioen 4 Adelheid Ponsioen Fokelien Renckens Stenneberg 5
Per 1 november 2015 is er een positie vacant voor een algemeen bestuurslid. Het bestuur is voornemens om deze vacature in 2016 te vervullen. Afscheid Paul Tirion Per 1 november 2015 heeft Paul Tirion na 12 jaar zijn functie als penningmeester neergelegd. Naast penningmeester was Paul projectleider tijdens de grootscheepse museale verbouwing die in september 2009 is afgerond. De renovatie van 2009 voorzag in een volledige upgrading van Villa Hartenstein tot een eigentijds museum. Het Rijksmonument kreeg een moderne transparante aanbouw en een nieuwe entree annex museumwinkel/VVV. Het museum werd rolstoeltoegankelijk door de realisatie van een lift en er kwamen nieuwe publieksfaciliteiten. De belangrijkste vernieuwing was echter de ondergronds gebouwde Airborne Experience (900m2); een binnen de Nederlandse museumwereld revolutionaire belevingspresentatie van de Slag om Arnhem. Na de renovatie klom het bezoekersaantal van ca. 55.000 naar ruim 80.000 bezoekers per jaar.
Bestuurs- en Personeelswisselingen
Op vrijdag 13 november 2015 heeft Paul Tirion tijdens een officiële afscheidsreceptie in de Hall of Fame van het Airborne Museum afscheid genomen. Tijdens deze ceremonie is Paul Tirion bevorderd tot Ridder in de Oranje Nassau. De vrijwilligers hebben op de kerstbijeenkomst van vrijdag 11 december afscheid genomen. Het bestuur en de directie is Paul zeer dankbaar voor alles wat hij voor het Airborne Museum heeft gedaan. Bestuurslid Adelheid Ponsioen heeft de functie van penningmeester overgenomen. Welkom Fokelien Renckens-Stenneberg Per half september is mevrouw Fokelien Renckens-Stenneberg formeel toegevoegd als bestuurslid aan de Stichting Airborne Museum. Fokelien Renckens heeft een indrukwekkende staat van dienst in de museale sector. Fokelien Renckens was van 2001 tot haar pensioen in 2014 als directeur werkzaam voor het Zaans Museum. Daarvoor was ze Hoofd Educatie van het Zuiderzeemuseum. Fokelien is nog steeds zeer actief binnen het culturele veld. Naast de bestuursfunctie in het Airborne Museum is ze tevens lid van de Taskforce Museumeducatie Museumvereniging, Lid Raad van Toezicht Forteiland Pampus en lid Raad van Toezicht Wereldmuseum Rotterdam. Het bestuur is trots Fokelien Renckens als nieuw bestuurslid te hebben aangetrokken.
Paul Tirion was een verbindende factor tussen verschillende organisaties en heeft zich ingezet voor verschillende initiatieven. Zo heeft hij zich ingezet voor de realisatie van het Vredespad en de World Peace Flame.
Per 1 januari 2015 heeft bestuurslid Robert Jan Dil de functie van secretaris van Wim Duijts overgenomen. Adelheid Ponsioen heeft per 1 november 2015 de functie van penningmeester van Paul Tirion overgenomen. 5 Per medio september is Fokelien Renckens-Stenneberg formeel toegetreden tot het bestuur van Stichting Airborne Museum. 3
Afscheid Paul Tirion Foto: berrydereusfotografie.nl
→
38 |
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
4
→
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
| 39
platform Oneindig Noord-Holland. Vanaf 2013 werd dit erfgoedplatform verzelfstandigd in een stichting en werd Sarah Thurlings door de Gedeputeerde Staten van Noord-Holland benoemd als kwartier makend directeur-bestuurder van deze nieuwe stichting. Zij ontwikkelde en realiseerde sinds 2010 verschillende grootschalige publiekscampagnes en business cases voor het culturele domein. In 2014 zette Sarah Thurlings Oneindig Noord-Holland landelijk op de kaart door de overname van de digitale nalatenschap van het Nationaal Historisch Museum (innl).
Presentatie nieuwe directeur SarahThurlings-Heijse Foto: Jet Kooderings Hoog en Laag
Indiensttreding nieuwe directeur Per 1 mei 2015 is Sarah Thurlings-Heijse in dienst getreden als nieuwe directeur van het Airborne Museum ‘Hartenstein’. Sarah Thurlings is geboren en getogen in het Zeeuwse Middelburg. Zij studeerde Urban Design aan de Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht en Kunstgeschiedenis aan de Universiteit van Utrecht. Zij startte haar loopbaan als freelancer en galeriemanager bij Morren Galeries in Utrecht en Amsterdam. In 2008 startte zij als Rijkstrainee en werkte zij twee jaar voor het Atelier Rijksbouwmeester en voor het voormalige Instituut Collectie Nederland. In 2010 verruilde zij het Rijk voor de Provincie Noord-Holland en werkte daar drie jaar als beleidsadviseur cultuurhistorie. Tijdens deze periode bedacht en ontwikkelde zij het succesvolle digitale
40 |
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
Sarah Thurlings is door het bestuur aangenomen op grond van haar ruime kennis en ervaring met cultureel ondernemerschap, haar relevante netwerk en werkervaring op het snijvlak van cultuur en toerisme. De uitdagingen waar het Airborne Museum voor staat vragen, mede door het huidige tijdsgewricht, om een onorthodoxe visie en aanpak. Om de herinnering in de toekomst levend te houden is sterk cultureel ondernemerschap van belang. Door samenwerking met andere partijen, telkens opnieuw aandacht vragen van het publiek door middel van aansprekende thema’s en het op een moderne wijze bedrijven van marketing moeten de bezoekersaantallen groeien. Reeds in 2015 heeft Sarah Thurlings onder andere met de tijdelijke tentoonstelling ‘Gebroeders Kuik. Tieners in het verzet’ en de daaruit voortvloeiende media-aandacht laten zien dat het (inter) nationale beleid van het museum met spraakmakende tentoonstellingen onder haar leiding verder vorm krijgt.
Financiën
Wisselingen staf In 2015 heeft het Airborne Museum afscheid genomen van een aantal collega’s. Deze functies zijn echter op zeer korte termijn ingevuld door nieuwe medewerkers. Per 1 juni 2015 is Natalie Rosenberg voor PR & Marketing begonnen; Marieke Martens per 1 juli als nieuwe Conservator en per 1 augustus is Hans Bruinzeel gestart als medewerker Educatie & Presentatie. Tim Streefkerk verving Marieke Martens tijdens haar zwangerschapsverlof vanaf 1 augustus; Tim Streefkerk zal op basis van zijn uitstekende research-resultaten in 2015 tijdelijk boven formatief in dienst treden als medewerker onderzoek. Tot slot, startte per 1 november Hedwig de Jong als nieuwe medewerker museumwinkel en VVV; dit op basis van een detacheringsovereenkomst met het RBT KAN.
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
| 41
FINANCIËN STAAT VAN BATEN EN LASTEN STICHTING AIRBORNE MUSEUM Baten:
2015
publieksinkomsten
BALANS
2015
2014
€ 773.312
€ 742.613
€ 882.898
overheidsbijdragen
€ 103.500
€ 123.500
€ 103.500
Vaste activa
vrijval voorzieningen en donaties
€ 4.636
€ 7.000
€ 271.171
overige inkomsten
€ 1.540
€ 1.200
€ 2.118
Materiële vaste activa
som der baten
€ 882.988
€ 874.313
€ 1.259.687
inkoopwaarde
€ 162.935
€ 171.058
€ 214.031
€ 720.053
Begroting
€ 703.255
Balans per 31 december 2015 (na resultaatbestemming)
2014
€ 3.202.961
€ 3.618.628
voorraden
€ 78.320
€ 82.387
vorderingen en transitoria
€ 119.098
€ 69.193
liquide middelen
€ 253.605
€ 198.410
€ 451.023
€ 349.990
€ 3.653.984
€ 3.968.618
stichtingskapitaal
€ 96.342
€ 96.342
algemene reserve
€ 172.044
€ 181.444
bestemmingsfonds nieuwbouw
€ 2.976.777
€ 3.380.028
bestemmingsfonds groot onderhoud
€ 169.321
€ 124.321
bestemmingsreserve wisseltentoonstellingen
€ 82.529
€ 92.500
bestemmingsfonds vrijwilligersbeleid
€ 46.800
Vlottende activa:
€ 1.045.656
Lasten:
Balans totaal actief
personeelskosten
€ 340.180
€ 346.600
€ 360.017
afschrijvingen
€ 28.964
€ 29.000
€ 26.456
marketing en communicatie
€ 61.530
€ 54.500
€ 53.970
overige lasten
€ 298.779
€ 270.700
€ 503.655
som der lasten:
€ 729.453
€ 700.800
€ 944.098
Resultaat:
€ -9.400
€ 2.455
€ 101.558
bestemmingsreserve wisseltentoonstelling algemene reserve
2015
Passiva Eigen vermogen:
€ 92.500 € -9.400
€ 2.455
€ 9.058
€ 3.543.813
€ 3.874.635
voorzieningen
€ 32.343
€ 32.943
kortlopende schulden
€ 77.828
€ 61.040
€ 3.653.984
€ 3.968.618
→
42 |
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
→
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
| 43
Toelichting: Het Stichtingsbestuur heeft het beleid om voldoende reserves op te bouwen om eigen investeringen te kunnen maken. Daarom is er in 2015 door de organisatie gewerkt aan een lange termijn programma met daarbij behorende begroting(en). Tevens is er een wervingsplan ontwikkeld voor het financieren van uiteenlopende projecten, waaronder tentoonstellingen vanaf 2016 en het project ‘Vrijwilligersbeleid’. De daarvoor toegekende middelen worden in bestemmingsfondsen en reserves beheerd. In 2015 is dankzij de toekenning van het Mondriaan Fonds een bestemmingsfonds gecreëerd voor het meerjarige project ‘Vrijwilligersbeleid’ – welke wordt uitgevoerd in 2016 en 2017. Er is in 2015 een bedrag van 45.000,- euro toegevoegd aan het bestemmingsfonds ‘groot onderhoud’, omdat het museum eind 2016/begin 2017 een groot project
beoogd te starten ten aanzien van de restauratie van het exterieur en groot onderhoudswerkzaamheden. Alle werkzaamheden ten aanzien van groot onderhoud zijn, voor zover de staat van het monument dit toelaat, opgeschort in het kader van het plan met betrekking tot restauratie en groot onderhoud. Het bezoekersaantal is in 2015 op circa 88.000 uitgekomen (er was op basis van 82.500 bezoekers begroot), echter kent het exploitatieresultaat een negatief saldo van 9.400,- euro. Dit als gevolg van de post ‘Nagekomen lasten voorgaande boekjaren’ – met name kosten uit 2013 en 2014. 6 Naar verwachting zullen deze kosten in het volgende boekjaar nihil (nul) zijn. Tevens is de post bestuurskosten hoger dan in voorgaande jaren; dit hangt samen met het feit dat er in 2015 kosten zijn gemaakt voor het werven van een nieuwe directeur.
Bijlagen
In 2015 heeft een professionaliseringsslag plaatsgevonden door de boekhouding en administratie onder te brengen bij een extern kantoor en mede als gevolg hiervan de administratie te doorlopen.
[6]
44 |
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
| 45
BIJLAGEN Bestuur Stichting Airborne Museum • Cees van den Vlekkert – voorzitter • Robert Jan Dil – secretaris vanaf 01-01-2015 • Paul Tirion – penningmeester tot 31-10-2015 • Adelheid Ponsioen – algemeen bestuurslid tot 31-10-2015; penningmeester vanaf 01-11-2015 • Fokelien Renckens – algemeen bestuurslid sinds 15-09-2015 Bestuur Stichting Beheer Collectie Airborne Museum Robert Jan Dil – voorzitter Margret Vincent – secretaris Adelheid Ponsioen – penningsmeester Robert Voskuil – algemeen bestuurslid Medewerkers in dienst De organisatie van het Airborne Museum en Informatiecentrum ‘Slag om Arnhem’ bestaat uit een staf van 8 personen. Museumstaf • Sarah Thurlings-Heijse – directeur sinds 01-05-2015 • Annemarie Hartgers – bedrijfsvoering en management assistentie • Hester Ketel – medewerker educatie tot 01-06-2015. • Hans Bruinzeel – educatie en presentatie sinds 01-08-2015 • Tessa Jansen - marketing en sales tot 01-05-2015 • Natalie Rosenberg – PR & marketing sinds 01-06-2015 • Roland Boekhorst - collectiebeheer 3D en facilitaire zaken • Marieke Helsen - conservator tot 01-08-2015 • Marieke Martens – conservator sinds 01-07-2015 • Jos Neppelenbroek - coördinator museumwinkel en VVV Oosterbeek tot 31-10-2015 • Hedwig de Jong - coördinator museumwinkel en VVV Oosterbeek sinds 19-10-2015 • Tim Streefkerk – medewerker onderzoek en collectie sinds 17-08-2015 Vrijwilligers Onze vrijwilligers zetten zich voor het Museum en het Informatiecentrum ‘Slag om Arnhem’ in binnen elf gebieden.
Weekendsuppoosten • Bart Bijl • Michael Janssen • Paul Meijer • Piet Neuman († 17 maart 2015) • Daphne Reens • Leo Reens • Ernst Ruijters • Miranda Vianen • Wilson Voordouw Ontvangstmedewerkers VVV/Museumwinkel Airborne Museum • Paul Barends • Wil van Breeschoten • Carla Busser • Ben van Dillen • Nel van Ede • Lida Gouweleeuw • Rosemarie Grootenhuis • Lieke Hendriks • Patries Hoekstra • Diny Hofmans • Annemiek Jansen • Willy Keus • Dirk Knoop • Ineke Meijer • Kim Peters • Monique Polman • Daphne Reens • Wil Rieken • Sophie Roestenberg • Anne-Marie Rolevink • Loes Scheer • Gerjan van Schijndel • Marlous Schoemaker • Serana Stockmann • Mieke van Veenendaal • José de Vries • Juul van Wuijckhuise
Ontvangstmedewerkers Informatiecentrum ‘Slag om Arnhem’ • Sytze van der Werff coördinator tot 01-10-2015 • Rogier van Balgooij • Rokus van Bergeijk • Frans Beun • Harry Blokhuis • Henk Cornelissen • Marion Deken-Dieckmann • Eugene Goossens • Theo van den Ham coördinator sinds 01-10-2015 • Dirk Hoekendijk • Derk van Huet • Louise Loor • Joost van Ree • Henk Reitsema • Gerjan van Schijndel • Hendriekske Schoneveld • Harry Schoonenberg • Hans Slegt • Rik Smit • Johan Tamo • Jan Timmerman • Gerrit Tillich • Jan de Vos
• Irene Roderkerk • Minco Snijders • Anja van Valderen • Walter van Valderen • Jeanne van Veelen • Guus Versmissen
Educatie (museumdocenten/verhalenvertellers) • Max van Aalst • Jan Averink • Gé Bijlsma ( ooggetuige ) • Thea Bouhuijs ( ooggetuige ) • Kitty Brongers • Ivon Geertman • Lieke Hendriks • Marjon Hermeling • Anouk van Ingen Schenau • Beate Knilling • Hannie Kortekaas • Wil Lamers ( ooggetuige ) • Joop Onnekink ( ooggetuige ) • Susanne Parren-Gardner
Marketing en Sales • Judy Abrahamse • Marthy Doemar • Gé Nijenhuis • Esther Schaap
Collectie/documentatie/archief • Pieter Augustinus • Egbert Donker • Derck Jan Emmerik • Willem Franken • Marinus Jansen • Philip van Lochem • Kelly Tax • Jessica Zoutendijk Collectiebeheer en Facilitaire zaken • Rein v/d Berg • Jennifer Boekhorst • Wim van Mierlo • Gregor van der Sluijs • Ronald Veldhuizen • Erik Zwartkruis
Airborne Memories • Bob Bakkenes • Aaltje den Boer • Gerrit den Boer • Jacqueline Hack • Harry Hendriksen • Froukje Venema • Rob Vlasblom
→
46 |
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
→
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’
| 47
Bedrijfsvoering en Managementassistentie • Jeannette Borgman • Bea Gangelhof • Margreet Meijer • Adrienne Plattel • Karin Reijneveld Administratie • Arianne van Dongen Septemberherdenkingen (vlaggen) • Bart van Genderen • Jaap van Genderen
48 |
AIRBORNE MUSEUM ‘HARTENSTEIN’