Ερευνητική εργασία

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ FREDERICK | ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ

Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Αφροδίτη Μιχαήλ

Επιβλέποντες καθηγητές: Παναγιώτης Τουλιάτος, Μάριος Πελεκάνος, Νάσω Χρυσοχού, Νίκος Γεωργίου

Λευκωσία, 2015

Ευχαριστίες: Θα ήθελα να ευχαριστήσω τους καθηγητές µου Παναγιώτη Τουλιάτο, Μάριο Πελεκάνο και Νάσω Χρυσοχού που µού δίδαξαν την αξία της παραδοσιακής αρχιτεκοντικής. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον καθηγητή Νίκο Γεωργίου που µου δίδαξε την αξιοποίηση και την εφαρµογή της βιοκλιµατικής αρχιτεκτονικής. Οι γνώσεις που αποκόµισα µε οδήγησαν στο να ερευνήσω περισσότερο την βιοκλιµατική παραδοσιακή αρχιτεκτονική και να παρατηρήσω των τρόπο λειτουργίας και εφαρµογή της. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω των καθηγητή Δηµήτρη Θοµώπουλο που µού υπέδειξε πως η παραδοσιακή αρχιτεκτονική µπορεί να µεταφερθεί και να εξελιχθεί σε µια σύγχρονη αρχιτεκτονική, βάσει των σύγχρονων µορφών και αναγκών.

Η παρούσα εργασία αποτελεί µελέτη των βιοκλιµατικών αρχών της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής της Κύπρου, αλλά και άλλων παραδειγµάτων από την αρχαιότητα. Περιγράφει πως αυτές οι έννοιες µπόρουν να µεταφερθούν στην σύγχρονη αρχιτεκτονική βάσει των σύγχρονων κανονισµών, αναγκών και µορφών. Τα σηµερινά κτίρια που µας περιβάλλουν δεν έχουν καµία σχέση µε τα παραδοσιακά, όχι µόνο µορφολογικά, αλλά και βιοκλιµατικά, σε σχέση µε το µεσογειακό κλίµα που επικρατεί στην Κύπρο. Δεν κατασκευάζονται µε βάση την τοπογραφία, τον προσανατολισµό και τα υλικά που προσφέρει η γη µας.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

ABSTRACK

The present study is a study of the bioclimate principles of the Cypriot traditional architecture and of the other examples since ancient time. It describes the way that these principles can be transferred to the contemporary architectural base of the present regulations, needs and shapes. Today´s buildings that surround us are not related to the traditional ones, not only in their shape but bioclimatically in relation to the meditterranean climate that Cyprus has. They are not constructed based on the location, the orientation and the materials that our land offers.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ H διατύπωση των βασικών βιοκλιµατικών αρχών σχεδιασµού: .............1 Φυσικός Φωτισµός..........................................................................1 Φυσικός Αερισµός...........................................................................3 Παθητική Ηλιακή Θέρµανση............................................................5 Παθητική Ψύξη...............................................................................7 1. Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΒΑΣΕΙ ΤΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ: 1.1 Νεολιθική περίοδος .....................................................................11 1.2 Πρώιµη, Μέση και Ύστερη Χαλκολιθική περίοδος.......................15 1.3 Αρχαϊκή και Κλασική περίοδος.....................................................16 1.4 Ελληνιστική περίοδος...................................................................17 1.5 Περίοδος Ρωµαϊκής Αυτοκρατορίας.............................................19 1.6 Βυζαντινή Περίοδος......................................................................20 1.7 Περίοδος Φραγκοκρατίας και Ενετοκρατίας ...............................22 1.8 Οθωµανική κατοχή.......................................................................23 1.9 Αγγλοκρατία ................................................................................24 2. ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ: 2.1 Ο επηρεασµός της τοπογραφίας στους οικισµούς: ..............27 2.1.1

Ορεινοί οικισµοί.....................................................27

2.1.2

Πεδινοί οικισµοί.....................................................28

2.1.3

Αστiκοί οικισµοί.....................................................30

2.2 Η τοποθεσία της κατοικίας στον οικισµό: ..............................31 2.2.1

Προσανατολισµός.................................................32

2.2.2

Διάταξη κτιρίων και τυπολογία..............................33

2.2.3

Χωροθέτηση και λειτουργία..................................35

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

2.3 Το µικρόκλιµα στην παραδοσιακή κατοικία: .........................38 2.3.1

Ηλιακός ................................................................38

2.3.2

Εσωτερική αυλή: ..................................................40 2.3.2.1

Βλάστηση......................................42

2.3.2.2

Υγρό στοιχείο................................44

2.4 Η λειτουργία ως βιοκλιµατικό χαρακτηριστικό: ....................44 2.4.1

Ανοίγµατα.............................................................45

2.4.2

Μπαλκόνι..............................................................48

2.4.3

Σαχνισί..................................................................50

2.4.4

Γείσα.....................................................................50

2.4.5

Εξωτερικές σκάλες ...............................................50

2.4.6

Τζάκια – Τσιµινιά...................................................52

2.4.7

Χρώµα...................................................................52

2.5 Η βιοκλιµατική στο δοµικό σύστηµα της κατοικίας: ..............53 2.5.1

Τοιχοποιία: ...........................................................54

2.5.2

Στέγαση: ...............................................................59

3. Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ: 3.1 Η µορφή της σύγχρονης κατοικίας: ........................................65 3.1.1

Μίµηση από τα ευρωπαϊκά πρότυπα..................66

3.1.2

Τα σύγχρονα υλικά...............................................69 3.1.2.1

Μπετόν..........................................70

3.1.2.2

Μέταλλο.........................................72

3.2 Οι βιοκλιµατικές αρχές από την παραδοσιακή στην σύγχρονη κατοικία: .....................................................................................72 3.2.1

Φυσικός Φωτισµός:...............................................74

3.2.2

Φυσικός Αερισµός:................................................76

3.2.3

Στρατηγική Θέρµανσης:........................................77

3.2.4

Στρατηγική Ψύξης:................................................80

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 3.3 Κριτική των σύγχρονων κανονισµών: ...................................83 3.3.1

Κανονισµοί περί χωροθέτησης και αποστάσεων της κατοικίας....................................................................84

4. ΣΥΓΧΡΟΝΑ

3.3.2

Αποστάσεις κατοικίας από το όριο του τεµαχίου.......84

3.3.3

Ορισµοί για υπαίθριους και ηµιυπαίθριους χώρους..86

3.3.4

Καθορισµός ορόφων.................................................88

3.3.5

Βοηθητικές οικοδοµές και χρήσεις............................90

3.3.6

Χώροι στάθµευσης....................................................92

3.3.7

Χώρος στάθµευσης παραδοσιακών οικοδοµών........94

3.3.8

Πολεοδοµικοί κανονισµοί...........................................94

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ

ΒΑΣΕΙ

ΤΩΝ

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ

ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΚΑΙ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ: 4.1 Νεοπτόλεµος Μιχαηλίδης: .......................................................97 4.1.1

Κατοικία Κάνθου Θεοδότου.......................................98

4.1.2

Κατοικία Νεοπτόλεµου Μιχαηλίδη...........................101

4.2 Ζήνων Σιερεπεκλής: ...............................................................103 4.2.1

Συγκρότηµα πέντε κατοικιών ..................................104

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ........................................................................................................108 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙA........................................................................................................112 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ......................................................................................................116 ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ.............................................................................................................138

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η Κύπρος είναι ένα νησί µε έντονο µεσογειακό κλίµα, µε µεγάλης διάρκειας ξηρά καλοκαίρια. Λόγω της τοποθεσίας του νησιού στο γεωγραφικό χάρτη έχει κατακτηθεί από διάφορους λαούς µε αποτέλεσµα να έχει αφοµοιώσει πολλά διαφορετικά χαρακτηριστικά που επηρέασαν την αρχιτεκτονική του τόπου. Το πρώτο κεφάλαιο αποτελεί µελέτη της αναπτυσσόµενης ιστορικής πορείας της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής σε σχέση µε το κλίµα της Κύπρου και την βιοκλιµατική προσέγγιση. Ο πρώτος οικισµός που χρονολογείται κατά την πρώιµη Νεολιθική εποχή στην 9η χιλιετηρίδα π.Χ., ήδη λαµβάνει κατά την κατασκευή του, υπόψη το κλίµα και τις βασικές αρχές βιοκλιµατικού σχεδιασµού, οι οποίες είναι ο φυσικός αερισµός, ο ηλιασµός, η παθητική θέρµανση, η φυσική ψύξη. Το κυκλικό σχήµα εξελίσσεται σε ορθογώνιο σχήµα και κατά την Ελληνιστική, Ρωµαϊκή περίοδο διαµορφώνονται τα περίκλειστα αίθρια και οι ηµιυπαίθριοι χώροι. Τα γοτθικά µνηµεία που διασώζονται από την περίοδο της Φραγκοκρατίας είναι κυρίως ναοί και κάστρα που συνδυάζουν βυζαντινά και δυτικά στοιχεία. Η οθωµανική κατοχή δεν επέτρεψε µεγάλη ανάπτυξη των οικισµών. Από την ίδρυση της Κυπριακής Δηµοκρατίας, το 1960, διαµορφώνεται µια πλούσια ποικιλόµορφη αγροτική αρχιτεκτονική µε επιρροές από την αρχαιότητα, που βασίζεται κυρίως στις κλιµατολογικές συνθήκες και τα υλικά που προσφέρει η τοπογραφία του κάθε οικισµού. Στο δεύτερο κεφάλαιο περιγράφονται οι βασικές βιοκλιµατικές αρχές της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Σηµαντικό ρόλο έχει το ανάγλυφο και το είδος του εδάφους, καθώς επηρεάζει την κατασκευή ενός κτιρίου. Ακολούθως, σηµαντικό παράγοντα διαδραµατίζει και ο προσανατολισµός, όπως η κατεύθυνση των ανέµων, η κίνηση του ήλιου και η τυπολογία του κτιρίου εναρµονισµένα πάντοτε µε το φυσικό περιβάλλον. Λόγω της έλλειψης οικονοµικής ευχέρειας, οι χώροι ήταν οι κυρίως αναγκαίοι, οι οποίοι αποτελούνταν κυρίως από το Μακρινάρι, το Δίχωρο, τον Ηλιακό, το Σώσπιτο και την Αυλή. Η διαµόρφωση του ηλιακού και της αυλής επιτυγχάνει την δηµιουργία µικροκλίµατος, τα οποία καθίστανται απαραίτητα για το κλίµα της Κύπρου. Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η σηµερινή κατάσταση της Κύπρου µε την σύγχρονη µορφή, η οποία είναι επηρεασµένη από τα ευρωπαϊκά πρότυπα διαφορετικών

κλιµατολογικών

συνθηκών.

Επίσης,

παρουσιάζονται

τρόποι

µεταφοράς των βιοκλιµατικών χαρακτηριστικών της παραδοσιακής κατοικίας στη σύγχρονη µορφολογία. Καταγράφονται οι κανονισµοί της πολεοδοµικής αρχής, που εισάγονται κυρίως κατά την περίοδο της Αγγλοκρατίας, το 19ο αιώνα, οι οποίες δεν ανταποκρίνονται στις σηµερινές ανάγκες της Κύπρου και χρειάζονται πλήρη εκσυγχρονισµό.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα εργασία προέκυψε λόγω της δραµατικής ανάπτυξης των σύγχρονων κτιρίων στην Κύπρο, που απαιτούν µεγάλη δαπάνη ενέργειας. Η παρέκκλιση από τις βιοκλιµατικές αρχές συνέβηκε λόγω της τεχνολογικής ανάπτυξης, που συντελέστηκε στον κόσµο και λόγω των πηγών ενέργειας που ανακαλύφθηκαν, όπως το πετρέλαιο κ.ά. Αυτό είχε ως αποτέλεσµα, η περίοδος της βιοµηχανικής επανάστασης να δηµιουργήσει στις µέρες µας κλιµατικές αλλαγές λόγω της αύξησης των ρύπων στην ατµόσφαιρα, που δηµιουρεί το φαινόµενο του θερµοκηπίου. Οι προβληµατισµοί που οδήγησαν στην έρευνα αυτή είναι τα ενεργειακά προβλήµατα που υπάρχουν στις µέρες µας, τα οποία χρειάζονται άµεση προσαρµογή και εναρµόνιση µε τα κλιµατικά δεδοµένα για την απεξάρτηση των οικοδοµών από τις ενεργειακές ανάγκες. Για να επιτευχθεί ο στόχος της ενεργειακής απεξάρτησης πρέπει να στραφούµε στον βιοκλιµατικό σχεδιασµό, όπως αυτό των παραδοσιακών οικοδοµών. Ο σκοπός της έρευνας αυτής είναι να καταδείξει πως θα ήταν καλύτερα να σταµατήσει η µίµηση προτύπων από χώρες που δεν έχουν τις ίδιες κλιµατικές συνθήκες µε την Κύπρο και να προωθηθεί η εξέλιξη της παραδοσιακής κατοικίας στα σηµερινά δεδοµένα της σύγχρονης αρχιτεκτονικής. Οι νοµοθεσίες αλλάζουν και ο σκοπός αυτός δεν είναι εύκολος, αλλά µε έξυπνες λύσεις µπορεί κανείς να φτάσει σε ένα άρτιο αποτέλεσµα. Ο στόχος της έρευνας αυτής είναι η µελέτη και διατύπωση των βασικών αρχών της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, ωσότου να

µεταφερθούν στη σύγχρονη

αρχιτεκτονική µε την ελάχιστη κατανάλωση ενέργειας βάσει των νοµοθεσιών και την αξιοποίηση των φυσικών πόρων, που προσφέρει το νησί. Τα σηµαντικότερα ερωτήµατα που τίθονται για να απαντηθούν στην παρούσα έρευνα είναι: •

Πώς το παραδοσιακό µπορεί να είναι και σύγχρονο;

•

Πώς µπορεί να κατασκευαστεί ένα πρότυπο σύγχρονου κτιρίου βασισµένο στις βιοκλιµατικές παραδοσιακές αρχές σχεδιασµού;

•

Πώς οι σύγχρονοι κανονισµοί µας στερούν την µεταφορά των βιοκλιµατικών χαρακτηριστικών της παραδοσιακής κατοικίας στην σύγχρονη;

1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

(21/12) 77

ο

55

ο

(21/06) 30

ο

Εικόνα 1. Γωνιά πρόσπτωσης ηλίου Ακτινοβολία ήλιου

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 2 «Για να αντιληφθούµε το πόσο επηρεάζει τα κτίρια ο περιβάλλων χώρος τους, αρκεί

να

ανατρέξουµε

στους

παλιούς

παραδοσιακούς

οικισµούς

και

στα

οικοδοµήµατα, που δεν χτίστηκαν ύστερα από επισταµένες µελέτες, αλλά από απλούς ανθρώπους, οι οποίοι επέλεξαν τη θέση του οικισµού τους, την τυπολογία και την µορφολογία των κτισµάτων τους, εναρµονισµένα µε το φυσικό περιβάλλον. Δηλαδή έλαβαν υπόψη τους την κατεύθυνση των ανέµων, την κίνηση του ηλίου, το ανάγλυφο και το είδος του εδάφους»1. Οι βιοκλιµατικές αρχές σχεδιασµού διαφοροποιούνται ανάλογα µε τις καιρικές συνθήκες που επικρατούν στην κάθε χώρα. Το κλίµα της Κύπρου χαρακτηρίζεται από ήπιους χειµώνες. Κατά την διάρκεια της ηµέρας υπάρχει ηλιοφάνεια και την νύχτα χαµηλές θερµοκρασίες. Το καλοκαίρι επικρατούν θερµές ηµέρες και κατά την νύχτα χαµηλώνει η θερµοκρασία κατά πολύ. Αξιοποιώντας τα φυσικά στοιχεία που προσφέρει το περιβάλλον και τα ανθρωπογενή στοιχεία επιτυγχάνεται η µηδενική κατανάλωση ενέργειας για τις βασικές ανθρώπινες ανάγκες διαβίωσης. Οι βασικές ανάγκες είναι ο φυσικός φωτισµός, ο φυσικός αερισµός, η παθητική ηλιακή θέρµανση και η παθητική ψύξη. Φυσικός Φωτισµός: Στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική η κύρια πηγή φωτισµού ήταν ο φυσικός φωτισµός. Λόγω της εσωστρέφειας που υπήρχε στις κατοικίες, ο φυσικός φωτισµός ήταν λιγοστός στο εσωτερικό του κτιρίου. Ο τρόπος αντιµετώπισης της εσωστρέφειας γινόταν µε την δηµιουργία υπαίθριων και ηµιυπαίθριων χώρων. Συγκεκριµένα, πηγές φωτισµού ήταν η εσωτερική αυλή και ο ενδιάµεσος χώρος, ο ηλιακός. Η άλλη πηγή φωτισµού εξασφαλιζόταν µέσω των ανοιγµάτων, τα οποία ήταν ελάχιστα, ιδιαίτερα στον ισόγειο χώρο. Ο καταλληλότερος προσανατολισµός για τα ανοίγµατα είναι ο νότιος, λόγω του ότι η προσπίπτουσα ηλιακή ακτινοβολία είναι σχεδόν τριπλάσια σε σχέση µε την ανατολική και την δύτική πλευρά κατά την περίοδο του χειµώνα. Τον χειµώνα, ο ήλιος κινείται πιο χαµηλά στον ορίζοντα και έτσι οι ακτίνες του κτυπούν σχεδόν κάθετα στη νότια όψη των κτιρίων. Το καλοκαίρι, ο ήλιος κινείται πιο ψηλά και το µεσηµέρι, η ηλιακή ακτινοβολία είναι πιο κατακόρυφη και σχεδόν παράλληλη µε την νότια όψη. (Εικόνα 1)

1

Κ. Κατσιµίγα, Βιοκλιµατικός σχεδιασµός κτιρίων και περιβάλλοντα χώρου, Κοµοτηνή, 12.11.2005

3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Εικόνα 2.

Αερισµός

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 4 Άρα, το καλοκαίρι η νότια όψη µπορεί να σκιαστεί εύκολα µε µικρές οριζόντιες προεξοχές όπως σκίαστρα, και το χειµώνα που είναι πιο χαµηλός ο ήλιος να µπορεί να εισέρχεται στο εσωτερικό η ακτινοβολία του ήλιου. 2 Ο Φυσικός Αερισµός: Παρατηρείται η αξιοποίηση του αερισµού από τις πρώτες κατοικίες που κατασκευάστηκαν στο νησί µέχρι σήµερα. Ο άνεµος στην Κύπρο έχει συνήθως βορειοδυτική κατεύθυνση στις ορεινές περιοχές και νοτιοδυτική κατεύθυνση στις παραθαλάσσιες περιοχές. Τα προσανατολισµένα ανοίγµατα στο νότο παρέχουν πιο δροσερό αερισµό, το καλοκαίρι για το λόγο ότι οι δροσεροί άνεµοι έχουν διεύθυνση από νοτιοδυτικά ή νοτιοανατολικά. Όταν η διεύθυνση του ανέµου έχει απόκλιση 45ο κατά την διεύθυνση των ανοιγµάτων, προκαλούνται κυκλικές κινήσεις στο χώρο για την οµοιόµορφη διανοµή του αέρα. Ο φυσικός αερισµός είναι πιο αποτελεσµατικός όταν το ρεύµα του αέρα αλλάζει κατεύθυνση στο χώρο. Οι τρόποι µε τους οποίους µπορεί να γίνεται αλλαγή στην κατεύθυνση του ανέµου επιτυγχάνεται µε την χρήση βλάστησης και µικρών θάµνων, που τοποθετούνται µπροστά απο τα ανοίγµατα για τον έλεγχο του έντονου αέρα, καθώς και µε το µέγεθος και την θέση των ανοιγµάτων σε σχέση µε τον προσανατολισµό. Ανάλογα µε την κατεύθυνση και το µέγεθος των ανοιγµάτων επιτυγχάνονται διαφορετικές συνθήκες όπως στην περίπτωση που έχουµε µεγάλο άνοιγµα εισόδου από το νότο και µικρό άνοιγµα από την ανατολή, επιτυγχάνεται έτσι χαµηλή ταχύτητα διακίνησης του αέρα. Το φαινόµενο venturi είναι όταν το άνοιγµα εισόδου του αέρα είναι µικρό και της εξόδου µεγάλο και έτσι επιτυγχάνεται µεγάλη ταχύτητα διακίνησης. Το ίδιο συµβαίνει και µε το αντίθετο. (Εικόνα 2) Εποµένως, η κατάλληλη αξιοποίηση του αερισµού µέσω των υπαίθριων και ηµιυπαίθριων χώρων υποδηλώνει τις συνθήκες άνεσης στο εσωτερικό του κτιρίου 3.

2

3

Ε.Ανδρεάκη–Χρονάκη, Βιοκλιµατική Αρχιτεκτονική, Παθητικά - Ηλιακά Συστήµατα, Θεσσαλονίκη 1985, σελ.48. Ε.Ανδρεάκη–Χρονάκη, ό.π., σελ.60 – 63.

5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Εικόνα 3. Κέρδη Κελύφους Ακτινοβολία ήλιου Αποθήκευση θερµότητας

Εικόνα 4.

Φωτισµός

Εικόνα 5. Βορινή προστασία Άνεµος

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 6

Παθητική Ηλιακή Θέρµανση: Η αποθήκευση θερµότητας για αξιοποίησή της τον χειµώνα γίνεται ανάλογα µε την χωροθέτηση των κατοικιών στον οικισµό και συγκεκριµένα προέρχεται από την δεσµευµένη ηλιακή ενέργεια του κελύφους. Το κέλυφος συλλέγει τη θερµότητα µέσω της στέγασης, της τοιχοποιίας, του δαπέδου και των ανοιγµάτων. Το κάθε υλικό και δοµικό στοιχείο της κατασκευής αποθηκεύει την θερµότητα σε διαφορετικές ποσότητες ανάλογα µε την µάζα του. H θερµότητα αποθηκεύεται κατά την διάρκεια της ηµέρας και εκπέµπεται στο εσωτερικό του κτιρίου, κατά τις βραδινές ώρες όταν η θερµοκρασία είναι χαµηλότερη. (Εικόνα 3) Η

θερµική

αδράνεια

της

κατασκευής

επιτυγχάνεται

µε

υλικά

µεγάλης

θερµοχωρητικότητας, όπως η πέτρα. Η θερµική αδράνεια επιβραδύνει τη µεταφορά θερµότητας στον εσωτερικό χώρο µέσα από τα συµπαγή υλικά, µε τα οποία κατασκευάζονται οι τοιχοποιίες και η στέγαση. Οι θολωτές επικαλύψεις είναι οι πιο κατάλληλες για το ξηρό και ζεστό κλίµα. Στις παραδοσιακές οικοδοµές η επικρατέστερη στρατηγική θέρµανσης για την συλλογή ηλιακών κερδών είναι µέσω του νότιου προσανατολισµού. Η αποθήκευση της θερµικής ενέργειας γίνεται έµµεσα µέσω του αέρα. Καθώς θερµαίνεται ο αέρας µέσω του ήλιου και βάσει της κίνησης και της κατεύθυνσης του, µεταφέρει την θερµότητα στα συµπαγή υλικά. Υπάρχει και ο άµεσος τρόπος, ο οποίος γίνεται µέσω της ηλιακής ακτινοβολίας, η οποία θερµαίνει τα δοµικά υλικά µε αποτέλεσµα την αποθήκευση της µέσω των µορίων. Η ηλιακή ακτινοβολία µέσω των ανοιγµάτων µεταφέρεται στον εσωτερικό χώρο, όπου παγιδεύεται και δηµιουργείται το φαινόµενο του θερµοκηπίου µέσω της προσπίπτουσας ηλιακής ακτινοβολίας.4 (Εικόνα 4) Άλλη στρατηγική θέρµανσης είναι η προστασία των βόρειων επιφανειών της κατοικίας µε ελάχιστα ανοίγµατα, µε την φύτευση αειθαλών δένδρων, µαντρότοιχων, γειτονικών οικοδοµών, κ.λ.π. 5 (Εικόνα 5)

4 5

Ό.π., σελ. 34- 36. Μ. Φιλοκύπρου, Α. Μιχαήλ, Η Βιοκλιµατική Διάσταση της Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής της Κύπρου, Λευκωσία 2014, σελ.19.

7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Εικόνα 6. Διαµπερής Αερισµός λόγω του µεγέθους των ανοιγµάτων. Άνεµος

Εικόνα 7. Προστασία ηλιακής ακτινοβολίας Ακτινοβολία ήλιου Στέγαστρα – Πορτοπαράθυρα

Εικόνα 8.

Ηλιακός –

Πόρτιο,

Άνεµος

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 8

Φυσική Ψύξη: Το µεσογειακό κλίµα στην Κύπρο κατά την περίοδο του καλοκαιριού έχει πολύ υψηλές θερµοκρασίες. Όταν τα κτίρια εκτίθενται άµεσα στην ηλιακή ακτινοβολία το καλοκαίρι, υπερθερµαίνονται και µεταφέρουν την θερµότητα στο εσωτερικό, µε αποτέλεσµα να µην υπάρχει θερµική άνεση. Η υπερθέρµανση αντιµετωπίζεται µε κατάλληλη ηλιοπροστασία και τον κατάλληλο προσανατολισµό για δροσερό αερισµό. Οι κυριότερες στρατηγικές φυσικού δροσισµού και ψύξης κατά την καλοκαιρινή περίοδο είναι η εξασφάλιση επαρκούς φυσικού αερισµού, ο σκιασµός του κτιρίου και η ηλιοπροστασία των ανοιγµάτων, η θερµική αδράνεια της κατασκευής και το χρώµα των εξωτερικών επιφανειών. Η εξασφάλιση επαρκούς φυσικού αερισµού γίνεται κυρίως κατά τις νυχτερινές ώρες για να αποµακρύνεται το επιπλέον θερµικό φορτίο από τους εσωτερικούς χώρους. Ο φυσικός αερισµός επηρεάζεται από τις κλιµατικές συνθήκες, από την τοποθέτηση των ανοιγµάτων ως προς τον προσανατολισµό, το µέγεθος των ανοιγµάτων, τη λειτουργία του κτιρίου, την υφή του υλικού και το χρώµα της εξωτερικής επιφάνειας. (Εικόνα 6) Ο σκιασµός του κτιρίου και η ηλιοπροστασία των ανοιγµάτων προστατεύουν το εσωτερικό του κτιρίου, αλλά και την εξωτερική του επιφάνεια. Αυτό επιτυγχάνεται µε την βλάστηση ή τα φυλλοβόλα δέντρα στον σωστό προσανατολισµό. Άλλος τρόπος σκιασµού είναι τα στέγαστρα, που καλύπτουν την επιφάνεια και τα εξωτερικά σκούρα παντζούρια µε κινητές περσίδες. (Εικόνα 7) H τυπολογική διάταξη του “πόρτιου“ µαζί µε τον ηλιακό και την εσωτερική αυλή προσφέρουν την βέλτιστη φυσική ψύξη στην κατοικία. Το “πόρτιο”, που είναι ο εσωτερικός ηλιακός σε συνδυασµό µε τον εξωτερικό ηλιακό (λότζια) τοποθετούνται εγκαρσίως στο κύριο µέρος του κτιρίου, ενισχύοντας έτσι την φυσική ψύξη και αποφεύγοντας την υπερθέρµανση της τοιχοποιίας. Η εσωτερική αυλή παρέχει φυσική ψύξη στην κατοικία µέσω του υγρού στοιχείου. Αυτό επιτυγχάνεται µέσω της βλάστησης ή στοιχείων νερού. 6 (Εικόνα 8)

6

Ε.Ανδρεάκη–Χρονάκη, Βιοκλιµατική Αρχιτεκτονική, Παθητικά - Ηλιακά Συστήµατα, Θεσσαλονίκη 1985, σελ. 47- 60.

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΒΑΣΕΙ ΤΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ

1.1 Νεολιθική περίοδος Χοιροκοιτία_Καλαβασός- Τέντα_Μεσοποταµία

1.2 Πρώιµη, Μέση και Ύστερη Χαλκολιθική περίοδος Άλασσα Παλιοταβέρνα_Κίτιον

1.3 Αρχαϊκή και Κλασική περίοδος Αρχαία Αγορά στην Αθήνα

1.4 Ελληνιστική περίοδος Οικία στην Ποµπηία

1.5 Περίοδος Ρωµαϊκής Αυτοκρατορίας Αγροτικός οικισµός

1.6 Βυζαντινή Περίοδος Κατοικία Αγίας Φιλοθέης στην Αθήνα

1.7 Περίοδος Φραγκοκρατίας και Ενετοκρατίας 1.8 Οθωµανική κατοχή Οικία Χατζηγιωργάκη Κορνέσιου

1.9 Αγγλοκρατία

ΚΕΦΑΛΑΙΟ

1ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ

11

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΒΑΣΕΙ ΤΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ

Εικόνα 9. Χοιροκοιτία: Αναπαράσταση Κατοικιών. Πηγή: www.hellinon.net

Β

Η τοπογραφία του Κιτίου της Εποχής του Σιδήρου

2

Εικόνα 10. Χοιροκοιτία Νοτιοανατολικός Άνεµος

(/el/)

Αρχική (/el/)

Έργο (/el/to-ereynhtiko-ergo/)

Άρθρα (/el/episthmonikes-symboles/)

Νομίσματα (/el/nomismatikh-bash-dedomenw

Βιβλιογραφία (/el/bibliografikh-bash-dedomenwn/)

Εκδηλώσεις (/el/hmerologio-ekdhlwsewn/)

Σύνδεσμοι (/el/syndesmoi/)

Επικοινωνία (/el/epikoinwnhste-sxetika-me-ergo-silcoincy/)

Η τοπογραφία του Κιτίου της Εποχής του Σιδήρου Fourrier, Sabine Γαλλική Αρχαιολογική Αποστολή Κιτίου και11. Σαλαμίνας Εικόνα Χοιροκοιτία HiSoMA - UMR 5189

Ακτινοβολία ήλιου

Maison de l’Orient et de la Méditerranée - Jean Pouilloux Αποθήκευση θερµότητας

Εικ. 2: Αποκατάσταση της κυπρο-αρχαϊκής Ι φάσης του ιερού Κιτίου-Παμπούλας (© Γαλλική αρχαιολογική αποστολή Κιτίου και Σαλαμίνας, O. Callot)

Αρχική (/el/) / Άρθρα (/el/episthmonikes-symboles/) / Αρχαιολογία (/el/episthmonikes-symboles/category/arkhaiologia)

Αναζήτηση (/el/an

1ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΒΑΣΕΙ ΤΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ

Ο άνθρωπος από την αρχαιότητα προσπαθούσε να δηµιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες διαβίωσης χωρίς να γνωρίζει από αρχιτεκτονική ή βιοκλιµατικές αρχές. Μέσω της ανάγκης ενός στεγασµένου χώρου ανακάλυψε διάφορες αρχές που του παρείχαν τις σωστές συνθήκες διαβίωσης. Η ανάγκη για µια κατοικία εξελίσσεται µέσα από τις περιόδους και διαµορφώνεται ανάλογα από της συνθήκες που επικρατούν. Οι συνθήκες που επηρεάζουν την διαµόρφωση µιας κατοικίας είναι ο πολιτισµός, οι κατακτητές, η θρησκεία, τα ήθη και έθιµα του τόπου.

1.1 Νεολιθική περίοδος (7000-3900 π.Χ.) Την Νεολιθική περίοδο ανακαλύφθηκαν οικισµοί σε διάφορα µέρη της Κύπρου. Οι κύριες ασχολίες των κατοίκων για επιβίωση ήταν η γεωργία, η κτηνοτροφία, το κυνήγι και το ψάρεµα7. Ένας από τους πρώτους προϊστορικούς οικισµούς της περιόδου αυτής χρονολογείται κατά την 10η χιλιετία π.Χ. και βρίσκεται στην Χοιροκοιτία. Ο οικισµός αυτός είναι τοποθετηµένος σε λόφο µε νότιο προσανατολισµό κοντά από τον ποταµό στο Μαρώνι, που βρίσκεται στα βόρεια και νοτιοανατολικά του οικισµού, µε εξασφάλιση θαλάσσιας επικοινωνίας σε απόσταση 6 χλµ. Ο οικισµός χωριζόταν σε οµάδες κτισµάτων, που πιθανόν η κάθε οµάδα κτισµάτων να ήταν µιας οικογένειας, που αποτελούνταν από πολλά κυκλικά κτίσµατα. (Εικόνα 9) Η κάθε οµάδα κτισµάτων ήταν τοποθετηµένη γύρω από ένα υπαίθριο χώρο που ήταν η αυλή. Όλες οι κατοικίες ήταν στραµµένες προς το αίθριο µε άµεση πρόσβαση στα κτίσµατα από αυτό. Η τοποθέτηση της εισόδου προς το αίθριο βοηθούσε στην καλή λειτουργία του αερισµού. (Εικόνα 10) Οι οικοδοµές είχαν απόσταση µεταξύ τους και αποτελούνταν από διάφορα µεγέθη, πιθανόν ανάλογα µε την χρήση και τον αριθµό ατόµων που θα έµεναν στο καθένα. Τα κτίσµατα που ήταν κατοικίες είχαν ως πηγή φωτισµού και αερισµού µόνο την είσοδο, που ήταν 0,5 µέτρα και σε µερικές περιπτώσεις υπήρχε και ένα µικρό παράθυρο σε πιο ψηλό σηµείο. Επίσης, σε πολλές αναπαραστάσεις των κατοικιών υποδεικνύεται µια κεντρική οπή στην στέγη για τον εξαερισµό από την φωτιά, αλλά και για φωτισµό 8. Η τοιχοποιία ήταν φτιαγµένη στο κάτω µέρος από λίθους και έτσι αποδεικνύεται πως ήταν πιο ανθεκτική κατασκευή προς το νερό και την υγρασία, ώστε να προστατεύεται η την θερµότητα από τον ήλιο το χειµώνα, κατά την διάρκεια της ηµέρας και να την εκπέµπουν τη νύκτα στο εσωτερικό. (Εικόνα 11)

7 8

Α.Παυλίδης , Α.Ερκολανι , Ιστορία της Κύπρου του Φλώριου Βουστρωνιου, Λευκωσία 1998, σελ. In΄. Ιστοσελίδα Τµήµατος αρχαιοτήτων (10/08/2015)

ο 13 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΒΑΣΕΙ ΤΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ

Εικόνα 12. Καλαβασός, Τέντα Πηγή: kupros1974.weebly.com

Εικόνα 13. Καλαβασός -Τέντα: Διακίνηση του θερµού αέρα από την φωτιά στο κέντρο του αιθρίου

Εικόνα 14. Μεσοποταµία: Αεροφωτογραφία του Jerf el-Ahmar Πηγή: www.hominides.com

1ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 14 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΒΑΣΕΙ ΤΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ

Το καλοκαίρι πιθανόν να είχαν ανοικτή την είσοδο που είχε κατεύθυνση προς την αυλή για να αερίζεται και να δροσίζεται ο χώρος µε την βοήθεια του νερού από τον ποταµό. Το έδαφος ήταν από χώµα και πηλό, όπου είχε θερµοµονωτικές ιδιότητες και έτσι οι θερµοκρασίες στο εσωτερικό των κτισµάτων διατηρούνταν σε κανονικά επίπεδα. Το καλοκαίρι, το χώµα λόγω της σκίασης από το κτίριο ήταν πιο δροσερό και το χειµώνα λόγω της µονωτικής ιδιότητας του δεν άφηνε την θερµότητα της φωτιάς να διαφύγει. Επίσης, σηµαντικό χαρακτηριστικό του κυκλικού σχήµατος είναι η συµπεριφορά του προς τον άνεµο, ο οποίος διακινείτο περιµετρικά της τοιχοποιίας, και όχι εφαπτοµενικά, που πιθανόν να βοηθούσε τον χειµώνα, στην αποφυγή των έντονων βορινών ανέµων 9. Ένας άλλος οικισµός της νεολιθικής περιόδου όµοιος µε αυτόν της Χοιροκοιτίας βρίσκεται στην Καλαβασό-Τέντα. Είναι ένα παράδειγµα της πρώιµης µόνιµης εγκατάστασης πληθυσµών στην Κύπρο 5000 π.Χ. – 1450 π.Χ. Ο οικισµός αυτός περιβάλλεται από ένα αµυντικό τοίχο περίφραξης. Τα κτίσµατα είναι κυκλικά και τα υλικά που χρησιµοποιούνταν για την τοιχοποιία στο πάνω µέρος ήταν ωµός πλίνθος και βότσαλα, ενώ στο κάτω µέρος ήταν από λίθο. (Εικόνα 12) Οι στέγες ήταν επίπεδες µε ελάχιστη κλίση για τα νερά. Η φωτιά σε αυτή την περίπτωση δεν βρισκόταν στο εσωτερικό της κατοικίας, αλλά εξωτερικά, στην αυλή. Αυτό πιθανόν να βοηθούσε στο να ζεσταίνεται ο αέρας, ο οποίος κινούνταν στην αυλή και να µεταφέρεται ακολούθως µέσω της εισόδου στα κτίσµατα για να θερµαίνεται ο χώρος.3 (Εικόνα 13) Παρόµοιος τύπος οικισµού µε αυτό της Κύπρου υπάρχει και στην Συρία και συγκεκριµένα στην Μεσοποταµία, στο Jerf al Ahmar που χρονολογείται το 1200 π.Χ. Υπάρχει όµοιος τρόπος κατασκευής µε κυκλικά κτίσµατα σε οµάδες, αλλά στον συγκεκριµένο οικισµό παρατηρούµε την προσπάθεια να εξελιχθεί και να αλλάξει το σχήµα από κυκλικό σε ορθογωνικό. (Εικόνα 14) Προσπαθώντας οι άνθρωποι να εξελίξουν στα κτίσµατα ορθές γωνιές και κατανοώντας την ανάγκη ενός ηµιυπαίθριου στεγασµένου χώρου, παρατηρεί κανείς τις προεξοχές που υπάρχουν στα θεµέλια, πέρα από το κλειστό ορθογωνικό σχήµα του κτίσµατος, που πιθανόν να βοηθούσε στις εργασίες το καλοκαίρι από τον έντονο ήλιο και το χειµώνα από τις βροχές. (Εικόνα 15)

9

Συλλογικός Τόµος, ΚΥΠΡΟΣ Από την Αρχαιότητα εως Σήµερα, Αθήνα 2007, σελ. 9.

ο 15 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΒΑΣΕΙ ΤΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ

Εικόνα 15. Μεσοποταµία: Ένδειξη ορθογωνικής µορφής µε προεξοχή. Πιθανόν τα πρωταρχικά στάδια του ηλιακού. Ακτινοβολία ήλιου

Η τοπογραφία του Κιτίου της Εποχής του Σιδήρου

2

Εικόνα 16. Άλασσα-Παλιοταβέρνα: Αρχική (/el/) Έργο (/el/to-ereynhtiko-ergo/) Νομίσματα (/el/nomismatikh-bash-dedomenw Πηγή: Συλλογικός Τόµος, ΚΥΠΡΟΣ από την Άρθρα (/el/episthmonikes-symboles/) Βιβλιογραφία (/el/bibliografikh-bash-dedomenwn/) Η τοπογραφία του Κιτίου της Εποχής του Σιδήρου 2/9/15 1:52 μ.μ. Αρχαιότητα εως Σήµερα, Αθήνα 2007. (/el/) Εκδηλώσεις (/el/hmerologio-ekdhlwsewn/) Σύνδεσμοι (/el/syndesmoi/) Αναζήτηση (/el/a

Επικοινωνία (/el/epikoinwnhste-sxetika-me-ergo-silcoincy/)

Αρχική (/el/)

Έργο (/el/to-ereynhtiko-ergo/)

Άρθρα (/el/episthmonikes-symboles/) (/el/)

el (/el/)

Νομίσματα (/el/nomismatikh-bash-dedomenwn/)

Βιβλιογραφία (/el/bibliografikh-bash-dedomenwn/)

Εκδηλώσεις (/el/hmerologio-ekdhlwsewn/)

Σύνδεσμοι (/el/syndesmoi/)

Αναζήτηση (/el/anazitisi/)

Επικοινωνία (/el/epikoinwnhste-sxetika-me-ergo-silcoincy/)

Η τοπογραφία του Κιτίου της Εποχής του Σιδήρου

Η τοπογραφία του Κιτίου της Εποχής του Fourrier, Sabine Σιδήρου

Γαλλική Αρχαιολογική Αποστολή Κιτίου και Σαλαμίνας Fourrier, Sabine HiSoMA - UMR 5189 Εικόνα 17. Κίτιον-Παµπούλας: Αναπαράσταση της Γαλλική Αρχαιολογική Αποστολή Κιτίου και Σαλαμίνας Maison de l’Orient et de la Méditerranée - Jean Pouillouxφάσης Κυπρο-αρχαΪκής Εικ. 2: Αποκατάσταση της κυπρο-αρχαϊκής Ι φάσης του ιερού Κιτίου-Παμπούλας (© Γαλλική HiSoMA - UMR 5189 Πηγή: αποστολή Maison de l’Orient et de la Méditerranée - Jean Pouilloux O.Callo, Γαλλική αρχαιολογική αρχαιολογική αποστολή Κιτίου και Σαλαμίνας, O. Callot) Εικ. 2: Αποκατάσταση της κυπρο-αρχαϊκής Ι φάσης του ιερού Κιτίου-Παμπούλας (© Γαλλική Κιτίου και Σαλαµίνας

αρχαιολογική αποστολή Κιτίου και Σαλαμίνας, O. Callot)

Αρχική (/el/) / Άρθρα (/el/episthmonikes-symboles/) / Αρχαιολογία (/el/episthmonikes-symboles/category/arkhaiologia)

Αρχική (/el/) / Άρθρα (/el/episthmonikes-symboles/) / Αρχαιολογία (/el/episthmonikes-symboles/category/arkhaiologia) / Η τοπογραφία του Κιτίου της Εποχής του Σιδήρου (/el/episthmonikes-symboles/details/arkhaiologia/e-topographia-tou-kitiou-tes-epokhes-tou-siderou)

/ Η τοπογραφία του Κιτίου της Εποχής του Σιδήρου (/el/episthmonikes-symboles/details/arkhaiologia/e-topographia-tou-kitiou-tes-epokhes-tou-siderou)

1ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 16 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΒΑΣΕΙ ΤΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ

1.2 Πρώιµη, Μέση και Ύστερη Χαλκολιθική περίοδος (4000 – 2500 π.Χ.) Το σηµαντικότερο χαρακτηριστικό της περιόδου αυτής είναι η εξέλιξη της κυκλικής κάτοψης σε ορθογωνική, ίσως για σκοπούς πιο εύκολης και οικονοµικής στέγασης. Οι οικισµοί γίνονται µε πιο πολλή οργάνωση και πιο προσεκτική δόµηση. Οι βοηθητικοί χώροι, από τους υπαίθριους χώρους τοποθετούνται εντός της οικίας, όπως και το αίθριο. Ξεκινά η τυποποίηση της κάτοψης και ο τρόπος διάταξης των χώρων

10

. Αυτή την περίοδο διαµορφώνονται τα δηµόσια κτίρια, και ένα από τα

µεγαλύτερα βρίσκεται στην Άλασσα Παλιοταβέρνα, η οποία βρίσκεται πάνω σε βράχο. (Εικόνα 16) Αποτελείται από τετράγωνη κάτοψη µε µεγάλη εσωτερική αυλή. Αναπτύσσονται οι χώροι γύρω της για να υπάρχει αερισµός και φωτισµός. Είναι ανοικτή στην ανατολή πιθανόν για να θερµαίνονται οι χώροι τα πρωινά, ενώ προς την δυτική έχει έναν ηµιυπαίθριο χώρο, που προστατεύει την τοιχοποιία από την υπερθέρµανση, το καλοκαίρι. Όλες οι σηµαντικές χρήσεις τοποθετούνται στην νότια κατεύθυνση, που είναι η πιο άρτια για την θερµική άνεση, όλες τις εποχές 11 . Ένα σηµαντικό παράδειγµα οικισµού της περιόδου αυτής είναι το Κίτιον, το οποίο οργανωνόταν γύρω από το λιµάνι, και τα κατάλοιπα του βρίσκονται κάτω από την σηµερινή Λάρνακα. Περιµετρικά της πόλης υπήρχαν τείχη που την προστάτευαν. Τα αρχαιότερα

αρχιτεκτονικά

καταλύµατα

χρονολογούνται τον 13ο αιώνα π.Χ.

12

που

βρέθηκαν

από

ανασκαφές

Από τις ανασκαφές που έγιναν βρέθηκαν

πολλά δηµόσια κτίρια. Μερικά από αυτά ήταν τα δύο ιερά στην περιοχή ΙΙ . Σηµαντικό χαρακτηριστικό των ιερών ήταν ο υπαίθριος περίβολος που βοηθούσε στον αερισµό των χώρων, καθώς και για την εισαγωγή του φωτός εντός του χώρου. Ο αρχιτέκτονας έπρεπε να συνδέσει ένα χώρο λατρείας µε έναν χώρο παραγωγής. Οπότε δηµιούργησε ηµιυπαίθριο χώρο που βοηθούσε στην σκίαση της διακίνησης, αλλά και της προστασίας της τοιχοποιίας από την υπερθέρµανση κατά τους καλοκαιρινούς µήνες. Αναπτύσσονταν χώροι παραγωγής στο σηµείο εκεί, από εργαστήρια µεταλλουργίας και υφαντουργίας. (Εικόνα 17) 1.3 Αρχαϊκή και Κλασική περίοδος (725 - 310 π.Χ.) Οι πόλεις είχαν γίνει βασίλεια και είχαν µείνει ελάχιστα λόγω των εχθρών και των κατακτητών. Παρατηρείται ιδιαίτερη σηµασία στα δηµόσια κτίρια και κυρίως στα ιερά. Από την κλασική εποχή, υπάρχει µια εσωστρέφεια στις κατοικίες και στα δηµόσια

10 11 12

Συλλογικός Τόµος, ό.π., σελ.8- 9. Ό.π., σελ.10-11. Α. Παυλίδης, Α.Ερκολάνι , Ιστορία της Κύπρου του Φλώριου Βουστρώνιου, Λευκωσία 1998, σελ. 11.

ο 17 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΒΑΣΕΙ ΤΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ

Εικόνα 18. Ελληνιστική περίοδος: Το Atriun Αναπαράσταση από τον πίνακα του Boulanger Πηγή: Ν.Τσίπουρας

Εικόνα 19. Ελληνιστική Περίοδος: Σχέδια οικίας στην Ποµπηία Πηγή: Ν.Τσίπουρας

Εικόνα 20. Ελληνιστική Περίοδος: Αναπαράσταση οικίας στην Ποµπηία Πηγή: Ν.Τσίπουρας

1ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 18 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΒΑΣΕΙ ΤΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ

κτίρια

διαµορφώνοντας

εσωτερικά

αίθρια

µε

αναπτύσσονται οι υπόλοιποι χώροι περιµετρικά του.

περιστύλια 13

και

ακολούθως

Ένα παράδειγµα της περιόδου

αυτής, το οποίο βρίσκεται στην αρχαία Αθήνα είναι η αγορά, που αποτελείται από έναν ηµιυπαίθριο χώρο, την στοά, που πρόσφερε σκίαση και προστασία από τις καιρικές συνθήκες και λειτουργούσε ως σηµείο συνάθροισης .

1.4 Ελληνιστική Περίοδος (310 – 30 π.Χ. ) Την Ελληνιστική περίοδο εισάγονται νέες αντιλήψεις από την Ελλάδα όσον αφορά στην καλλιέργεια του πνεύµατος και την οργάνωση του ελεύθερου χρόνου. Στην Κύπρο εισάγονται πλέον στα αστικά κέντρα, η εκπαίδευση και τα θέατρα. Από τις κατοικίες της ανώτερης τάξης καµία δεν έχει ανασκαφεί ή µελετηθεί πλήρως. Μία από τις οικίες που βρέθηκαν ήταν µια µεγάλη οικοδοµή µε κεντρική αυλή και περιστύλιο. Όπως είναι αντιληπτό η κεντρική αυλή είχε µεγάλη σηµασία την εποχή εκείνη, καθώς διαµορφώνονταν οι χώροι περιµετρικά της. Βοηθούσε την κατοικία στον αερισµό του χώρου και τον φωτισµό, όπως και για την θέρµανση του κτιρίου τους χειµερινούς µήνες και την ψύξη του τους καλοκαιρινούς.14 Ένα παράδειγµα που παροµοιάζεται µε της οικίας της Ελληνιστικής περιόδου, της οποίας διατηρήθηκαν τα σχέδια της µέχρι σήµερα, υπήρξε στην Ποµπηία. Στο βιβλίο του Ν.Τσιπούρα αναφέρεται πως πάντα οι Βυζαντινοί χρησιµοποιούσαν τον κλιµατολογικό παράγοντα του αρχαίου ελληνικού ρυθµού, µε στοά στο δηµόσιο µέρος. (Εικόνα 18) Ισχυρίζεται ακόµη πως η διαµόρφωση των κατοικιών διαµορφώνεται ανάλογα µε τα ήθη, τα έθιµα, την θρησκεία και το πολίτευµα και γι' αυτό, αυτήν την περίοδο οι κατοικίες ήτανε εσωστρεφείς, και τους ανοικτούς χώρους τους τοποθετούσανε στο εσωτερικό. (Εικόνα 19) Η εικόνα αναπαράστασης της οικίας αυτής απεικονίζει ένα φρούριο κατοικία χωρίς πολλά ανοίγµατα περιµετρικά του κτιρίου και έτσι υπάρχουν τα κεντρικά αίθρια µε στοά περιµετρικά. Το ένα το αίθριο είναι ιδιωτικό, λόγω των πολλών δωµατίων που αναπτύσσονται περιµετρικά του, ενώ το άλλο αίθριο είναι δηµόσιο και αναπτύσσονται οι πιο δηµόσιοι και µεγάλοι χώροι περιµετρικά του. Τα εσωτερικά αίθρια χρησιµεύουν στην εισαγωγή του φωτός µέσα στην οικία, λόγω των ελάχιστων ανοιγµάτων που υπάρχουν προς τα έξω. Επίσης, το αίθριο βοηθά στον εξαερισµό και τον δροσισµό του χώρου. (Εικόνα 20) 15

13 14 15

Συλλογικός Τόµος, ΚΥΠΡΟΣ Από την Αρχαιότητα εως Σήµερα, Αθήνα 2007, σελ. 14-21. Συλλογικός Τόµος, ό.π., σελ.22-23 Ν.Τσίπουρας, Αρχιτεκτονικές βάσεις προς Δηµιουργίαν Νέου Ελληνικού Ρυθµού, Αθήνα 1921, σελ. 36-38

ο 19 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΒΑΣΕΙ ΤΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ

Εικόνα 21. Ρωµαϊκή Περίοδος: Αραδίππου, Παναγία Αιµατούσα: Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα Πηγή: Αρχείο Κυπριακού Μουσείου

Εικόνα 22. Ρωµαϊκή Περίοδος: Αραδίππου, Παναγία Αιµατούσα: Κατάλοιπα οικίας 1996. Πηγή: Δήµος Αραδίππου: http://www.aradippou.org.cy ( 09.10.2015 )

Εικόνα 23. Βυζαντινή περίοδος: Διαµπερής διάταξη πόρτιου. Φωτογραφία: Μ.Φιλοκύπρου, Α.Μιχαήλ

1ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 20 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΒΑΣΕΙ ΤΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ

1.5 Περίοδος Ρωµαϊκής Αυτοκρατορίας (30 π.Χ.-330 µ.Χ.) Η Ρωµαϊκή περίοδος χαρακτηρίζεται από τις επιδράσεις στην αρχιτεκτονική της Κύπρου και ιδιαίτερα τις επεµβάσεις που γίνονταν στα δηµόσια κτίρια, όπως στην ακρόπολη του Κουρίου, όπου βρέθηκαν Λουτρά, Νυµφαίο και στοές.16 Η ρωµαϊκή κυριαρχία διήρκεσε τριακόσια χρόνια και οι γνώσεις που έχουν διασωθεί για τις κατοικίες των απλών ανθρώπων είναι µειωµένες. Βρέθηκαν κυρίως αστικά κέντρα µε ρωµαϊκές βίλες και διοικητικά κτίρια. Αυτή την περίοδο, η Λευκωσία υποδιαιρείται σε πιο µεγάλα τεµάχια, στα οποία χτίζονται οικοδοµές µε εσωτερικά αίθρια για την βιωσιµότητα λόγω των έντονων καιρικών συνθηκών που επικρατούσαν. Οι πιο απλές κατοικίες είχαν νότιο προσανατολισµό µε τον ηµιυπαίθριο ηλιακό για τον δροσισµό και την θέρµανση του κτιρίου αντίστοιχα. 17 Ο µοναδικός οικισµός που βρέθηκε µε επιρροές αυτής της περιόδου βρίσκεται στην Παναγία Αιµατούσα στην Αραδίππου (Εικόνα 21). Είναι ένας αγροτικός οικισµός πάνω στα κατάλοιπα προηγούµενου που είχε διαφορετική χρήση. Από πολλές ανασκαφές που έγιναν από το πανεπιστήµιο της Κοπεγχάγης ανακαλύφθηκε πως η τοιχοποιία ήταν 0,5 µέτρα και ήταν επιχρισµένη µε πηλό ή γύψο που πιθανόν να χρησιµοποιούνταν ως θερµοµονωτικό υλικό (Εικόνα 22). Το κτίριο αυτό αποτελείτο από µικρότερους χώρους που είχαν πολλαπλή λειτουργία, όπως αποθηκευτικούς χώρους και εργαστήρια. Τους αποθηκευτικούς χώρους, τούς τοποθετούσαν στον υπόγειο χώρο, όπου υπήρχε σταθερή θερµοκρασία για να προστατεύονται οι τροφές από τις καιρικές συνθήκες. Οι χώροι διαφύλαξης τους βρισκόντουσαν συνήθως σε βόρειο προσανατολισµό, όπου επικρατούσαν τις πλείστες φορές χαµηλές θερµοκρασίες για να διατηρηθούν τα προϊόντα

18

.

1.6 Βυζαντινή Περίοδος (330 – 1191 µ.Χ.) Αυτήν την περίοδο εισέρχεται στην Κύπρο η χριστιανική θρησκεία. Τα πλείστα κτίρια της εποχής αυτής είναι εκκλησίες. Η Λευκωσία έγινε πρωτεύουσα του νησιού και αποτέλεσε διοικητικό και στρατιωτικό κέντρο. Ένας νέος τύπος οικοδόµησης που εµφανίζεται αυτήν την περίοδο και επικρατεί σε όλο τον αστικό ιστό της Λευκωσίας είναι αυτός της δόµησης επί του οδικού συνόρου µε στενούς δρόµους. Η δόµηση στα όρια του δρόµου προσφέρει σκιασµό στον στενό δρόµο, καθώς επίσης, και τα ίδια τα

16

Ό.π., σελ. 28-32. Ν. Χρυσοχού, Κυπριακή Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, Λευκωσία 2014, σελ. 63.

18 Συλλογικός Τόµος, ΚΥΠΡΟΣ Από την Αρχαιότητα εως Σήµερα, Αθήνα 2007, σελ. 31-32, Δήµος Αραδίππου: http://www.aradippou.org.cy ( 09.10.2015 ) 17

ο 21 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΒΑΣΕΙ ΤΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ

Εικόνα 24. Βυζαντινή περίοδος: Αθήνα: Aρχοντικό των Μπενιζέλων της οικογένειας Αγίας Φιλοθέης: Νότια όψη µε ηλιακό στο ισόγειο και στον όροφο. Πηγή: Παναγιώτης Τουλιάτος

Εικόνα 25. Βυζαντινή περίοδος: Αθήνα: Aρχοντικό των Μπενιζέλων της οικογένειας Αγίας Φιλοθέης: Λίθινη τοιχοποιία Ξύλινη τοιχοποιία Πηγή: Παναγιώτης Τουλιάτος

Εικόνα 26. Περίοδος Ενετοκρατίας-Φραγκοκρατίας: Ηλιακός στο ισόγειο και στον όροφο µε νότιο προσανατολισµό – Αρσέρα µε βορινό προσανατολισµό.

1ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 22 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΒΑΣΕΙ ΤΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ

κτίρια αλληλοσκιάζονται. Με αυτόν τον τρόπο δεν υπερθερµαίνονται τα κτίρια το καλοκαίρι και είναι πιο εύκολη η διακίνηση των πεζών στο δρόµο. Ένα σηµαντικό χαρακτηριστικό που εντάσσεται την περίοδο αυτή βάσει της διάταξης της εισόδου στο όριο του δρόµου είναι το λεγόµενο “πόρτιο”. Είναι ένας κεντρικός χώρος, ο οποίος συνδέεται µε τον νότιο εξωτερικό ηλιακό και διαδοχικά την εσωτερική αυλή. Αυτή η τυπολογία προσφέρει καλύτερη θερµική άνεση σε όλους τους χώρους. Προσφέρει διαµπερή αερισµό από τον εξωτερικό ηλιακό προς την θύρα εισόδου και επαρκή φωτισµό. 19 (Εικόνα 8, 23) Την βυζαντινή περίοδο, µε την αλλαγή της θρησκείας, αλλάζει και η µορφή της κατοικίας. Το εσωτερικό αίθριο ξεκινά να βγαίνει προς τα έξω και να µετατρέπεται σε ηλιακό. Ένα όµοιο πρότυπο οικίας µε αυτό της Κύπρου βρίσκεται στην Ελλάδα και συγκεκριµένα στην Αθήνα, το οποίο είναι το αρχοντικό των Μπενιζέλων της οικογένειας Αγίας Φιλοθέης. (Εικόνα 24) Είναι µια διώροφη κατοικία µε µεγάλα ανοίγµατα στον νότο και πιο µικρά στον βορρά. Χρησιµοποιείτε ξύλινη κατασκευή στον νότο για να λαµβάνει περισσότερο τα θερµικά κέρδη και λίθινη στον βορρά για να λειτουργεί ως θερµοµόνωση για τον χειµώνα. Στον βορρά τοποθετεί τον εξώστη, σαχνισί, για να λειτουργεί ως δροσερός χώρος το καλοκαίρι. (Εικόνα 25) 1.7 Περίοδος Φραγκοκρατίας (1191 – 1489 µ.Χ.) - Περίοδος Ενετοκρατίας (1489 – 1570 µ.Χ.) Σηµαντικό βιοκλιµατικό χαρακτηριστικό της περιόδου αυτής, είναι ο ηλιακός στον όροφο, ο οποίος παρέχει προστασία στην τοιχοποιία τους καλοκαιρινούς µήνες από την ακτινοβολία του ήλιου και επιτρέπει τoν χειµώνα να εισέλθουν, λόγω του ότι ο ήλιος είναι πιο χαµηλός. Επίσης, στον όροφο υπάρχουν περισσότερα και µεγαλύτερα ανοίγµατα για τον αερισµό, και την ψύξη κατά την καλοκαιρινή περίοδο. Άλλες επιρροές που εισέρχονται στον αρχιτεκτονικό σχεδιασµό της κατοικίας αυτή την περίοδο είναι η διαµόρφωση µικρών ανοιγµάτων στον ισόγειο χώρο, οι λεγόµενες "αρσέρες". Η "αρσέρα" ήταν η πιο σηµαντική πηγή φωτός και αερισµού και την τοποθετούσαν συνήθως πάνω από την κύρια είσοδο. Ο θερµός αέρας πηγαίνει προς τα πάνω. Με την τοποθέτηση της "αρσέρας" βόρεια για τον εξαερισµό του κτιρίου, υπάρχει ένα άλλο άνοιγµα στην παράλληλη πλευρά σε πιο χαµηλό σηµείο, συνήθως θύρα-, δηµιουργώντας το φαινόµενο “venturi”. Τα ανοίγµατα στο ισόγειο ήταν ελάχιστα, εξαιτίας του φόβου που υπήρχε από τους κατακτητές.20 (Εικόνα 26)

19

20

Μ.Φιλοκύπρου, Α.Μιχαήλ, Η Βιοκλιµατική Διάσταση της Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής της Κύπρου, Λευκωσία 2014, σελ.13 Μ.Φιλοκύπρου, ό.π., σελ.13 - 14

ο 23 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΒΑΣΕΙ ΤΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ

Εικόνα 27. Οθωµανική περίοδος: Οικία Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου: Εξωτερική όψη

Εικόνα 28. Οθωµανική περίοδος: Οικία Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου: Όψη από την εσωτερική αυλή

Εικόνα 29. Αγγλοκρατία: Λάρνακα – Μουσείο Πιερίδη: Υπερυψωµένο κτίριο µε στεγασµένο µπαλκόνι στον όροφο και ξύλινη στέγη. Πηγή: www.ethnos.gr

1ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 24 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΒΑΣΕΙ ΤΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ

1.8 Οθωµανική κατοχή (1570 – 1878 µ.Χ.) Η Οθωµανική περίοδος διήρκεσε για τριακόσια επτά χρόνια αφήνοντας πολλές επιρροές στον πολιτισµό της Κύπρου. Τα σπίτια διαχωρίζονταν σε µικρότερα τεµάχια και οι επεµβάσεις που γίνονταν στα υφιστάµενα σπίτια ήταν φτηνές κατασκευές από ωµόπλινθο και ξύλο. 21 Μια από τις πιο αντιπροσωπευτικές οικίες που δέχτηκε επέµβασης την περίοδο αυτή είναι η οικία του Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου. Ένα σηµαντικό βιοκλιµατικό χαρακτηριστικό που εµφανίζεται την οθωµανική περίοδο στις διώροφες κατοικίες είναι το “σαχνισί”, το οποίο υπήρχε για λόγους προστατευτικούς και για να µην φαίνονται οι γυναίκες, αλλά να µπορούν να έχουν οπτική επαφή µε τον δρόµο. (Εικόνα 27) Το σαχνισί εξασφάλιζε βέλτιστο αερισµό κατά την διάρκεια του καλοκαιριού και προτιµάται από τους κατοίκους, κυρίως ως χώρος διηµέρευσης κατά το καλοκαίρι, ενώ αντίθετα έχει νότιο ηλιακό για το χειµώνα. Το σαχνισί είναι ένας χώρος που προεξέχει από τον δεύτερο όροφο προς τον δρόµο σαν µπαλκόνι αλλά είναι κλειστό. Στον νότο υπήρχε ηλιακός µε πολλά µεγάλα ανοίγµατα, τα οποία βοηθούν στον αερισµό του κτιρίου. Το σηµαντικότερο στοιχείο στα ανοίγµατα είναι τα ξύλινα παντζούρια µε κινητές περσίδες, που ελέγχουν την είσοδο της ακτινοβολίας του ήλιου. Όταν είναι κλειστά το καλοκαίρι, προστατεύουν τα ανοίγµατα και το εσωτερικό από τον ήλιο. Όταν είναι ανοικτά, το χειµώνα, παρέχουν άµεσα ηλιακά κέρδη στην κατοικία

22

. Στο κέντρο της αυλής υπάρχει µια µνηµειακή κρήνη, όπου το υγρό

στοιχείο παρέχει δροσισµό τους καλοκαιρινούς µήνες µέσω του αέρα.23 (Εικόνα 28) 1.9 Αγγλοκρατία (1878 – 1960 µ.Χ.) Την περίοδο της Αγγλοκρατίας εισάγονται οι ξύλινες στέγες µε τα κεραµίδια που αξιοποιούνται πολύ γρήγορα ειδικά στα ορεινά. Στην κεκλιµένη οροφή τοποθετείται εξαεριστήρας για τον αερισµό του χώρου. Την περίοδο αυτή διαµορφώνονται τα στεγασµένα µπαλκόνια και οι βεράντες στο νότο. Κατά την βιοµηχανική επανάσταση τον 19ο αιώνα εισάγεται το οπλισµένο σκυρόδεµα που επηρεάζει πολύ γρήγορα την αρχιτεκτονική της Κύπρου.24 (Εικόνα 29)

21

Α.Θεοδοσίου, Α.Πίττας, Οικισµοί Αρχιτεκτονική Ακάµα, Λευκωσία 1996, σελ.116 Μ.Φιλοκύπρου, Α.Μιχαήλ, Η Βιοκλιµατική Διάσταση της Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής της Κύπρου, Λευκωσία 2014, σελ.14- 21.

23 Τµήµα Αρχαιοτήτων: http://www.mcw.gov.cy ( 09.10.2015 ) 24 Μ.Φιλοκύπρου, Α.Μιχαήλ, Η Βιοκλιµατική Διάσταση της Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής της Κύπρου, Λευκωσία 2014, σελ.14.

22

ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ

2.1 Ο επηρεασµός της τοπογραφίας στους οικισµούς 2.1.1 Ορεινοί οικισµοί 2.1.2 Πεδινοί οικισµοί 2.1.3 Αστικοί οικισµοί

2.2 Η τοποθέτηση της κατοικίας µέσα σε οικισµό 2.2.1 Προσανατολισµός 2.2.2 Διάταξη κτιρίων και τυπολογία 2.2.3 Χωροθέτηση και λειτουργία

2.3 Το µικρόκλιµα στην παραδοσιακή κατοικία 2.3.1 Ηλιακός _ Εσωτερικός και Εξωτερικός ηλιακός 2.3.2 Εσωτερική αυλή 2.3.2.1 Βλάστηση _ Ηλιοπροστασία και Ανεµοφράκτης 2.3.2.2 Υγρό στοιχείο

2.4 Η λειτουργία ως βιοκλιµατικό χαρακτηριστικό 2.4.1 2.4.2 2.4.3 2.4.4 2.4.5 2.4.6 2.4.7

Ανοίγµατα _ Θύρα και Παράθυρο Μπαλκόνι Σαχνισί Γείσα Εξωτερικές σκάλες Τζάκια-Τσιµινιά Χρώµα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.5 Η βιοκλιµατική στο δοµικό σύστηµα της κατοικίας 2.5.1 Τοιχοποιία 2.5.1.1 Λίθος 2.5.1.2 Ωµόπλινθος 2.5.1.3 Ξύλο 2.5.2 Στέγαση 2.5.2.1 Δώµα 2.5.2.2 Κεκλιµένη στέγη µε κεραµίδια 2.5.2.3 Θολωτή στέγη

27 2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.1 Ο ΕΠΗΡΕΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑΣ ΣΤΟΥΣ ΟΙΚΙΣΜΟΥΣ

Εικόνα 30. Αγρός: Ορεινός οικισµός Πηγή: http://www.snipview.com (13.10.2015)

Εικόνα 31. Ορεινοί οικισµοί Επιφάνεια Απώλειας Θερµότητας

Εικόνα 32. Μαρώνι: Πεδινοί οικισµοί Πηγή: https://www.flickr.com

2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 28 ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.1 Ο ΕΠΗΡΕΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑΣ ΣΤΟΥΣ ΟΙΚΙΣΜΟΥΣ

2.1 Ο επηρεασµός της τοπογραφίας στους οικισµούς: Στην Κύπρο υπάρχουν τρία είδη οικισµών: ο ορεινός, ο πεδινός και ο αστικός οικισµός. Ο κάθε οικισµός διαφοροποιείται βάσει των χαρακτηριστικών που υπάρχουν στο σηµείο τοποθεσίας του. Τα σηµαντικότερα χαρακτηριστικά που καθορίζουν την µορφή του οικισµού είναι η τοπογραφία, οι καιρικές συνθήκες, ο προσανατολισµός, οι ανάγκες και τα φυσικά υλικά αγαθά που προσφέρει ο τόπος.

2.1.1 Ορεινοί οικισµοί: Οι ορεινοί οικισµοί συνήθως βρίσκονται σε βουνοπλαγιές και τα κτίρια τοποθετούνται βαθµιδωτά ανάλογα µε την κλίση του βουνού, όπως ο Ασκάς,

ο

Αγρός, η Άλωνα, η Λάπηθος κ.ά. (Εικόνα 30) Η βαθµιδωτή διάταξη των κτιρίων µειώνει την απώλεια της θερµότητας λόγω του ότι η µισή κατοικία βρίσκεται µέσα στο βουνό και έτσι µένουν ελάχιστες επιφάνειες εκτεθειµένες στις καιρικές συνθήκες. (Εικόνα 31) Ο προσανατολισµός συνήθως είναι νότιος ή νοτιοανατολικός. Η κατεύθυνση αυτή βοηθά στην θέρµανση του οικισµού λόγω της κατεύθυνσης του ήλιου, καθώς βοηθά και στον φυσικό φωτισµό. Τα ορεινά χωριά συνήθως έχουν πυκνή δόµηση για να µειώνονται οι επιφάνειες και η απώλεια θερµότητας, οι προεκτάσεις γίνονται καθ’ ύψος της οικοδοµής για να τοποθετούν τα ζώα στον ισόγειο χώρο, ώστε η θερµότητα τους να θερµαίνει τον πάνω όροφο. Η πυκνή δόµηση δεν έδινε την δυνατότητα ανάπτυξης της κατοικίας γύρω από την εσωτερική αυλή, οπότε είναι ελάχιστες οι εσωτερικές αυλές και τοποθετούνται κυρίως µακριά από το κεντρικό πυρήνα του χωριού και νοτιοανατολικά. Επίσης, και η ύπαρξη ηµιυπαίθριων χώρων, όπως ο ηλιακός, είναι λιγοστός στους ορεινούς οικισµούς λόγω του ότι ο ήλιος είναι επιθυµητός όλο τον χρόνο και αν υπάρχει έχει νότια κατεύθυνση για να εκµεταλλεύεται τον ήλιο το χειµώνα, και τοποθετείται κυρίως στον όροφο. Η πυκνή και ψηλή δόµηση µαζί µε τα στενά δροµάκια εµποδίζουν τον ήλιο να εισχωρήσει το καλοκαίρι, ώστε να σκιάζονται και να δηµιουργούν δροσερές συνθήκες διακίνησης. Τον χειµώνα λόγω του ακανόνιστου σχήµατος των δρόµων και των στροφών που δηµιουργούνται, αποκόπτονται οι έντονοι άνεµοι, ώστε να µειώνεται το κρύο. 25 2.1.2 Πεδινοί οικισµοί: Οι πεδινοί οικισµοί είναι τοποθετηµένοι κοντά σε ποταµό µε θέα προς την

25

Σ. Σίνου, Αναδροµή στην Λαϊκή Αρχιτεκτονική της Κύπρου, Αθηνα 1976. σελ.13, 33-35.

29 2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.1 Ο ΕΠΗΡΕΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑΣ ΣΤΟΥΣ ΟΙΚΙΣΜΟΥΣ

Εικόνα 33. Πεδινοί οικισµοί : Αραιή δόµηση

Εικόνα 34. Λευκωσία: Αστικοί οικισµοί Πηγή: www.lifo.gr

Εικόνα 35. Αστικοί οικισµοί: Πικνή δόµηση

2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 30 ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.1 Ο ΕΠΗΡΕΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑΣ ΣΤΟΥΣ ΟΙΚΙΣΜΟΥΣ

θάλασσα όπως στο Μαρώνι, Λύµπια, κ.ά. (Εικόνα 32) Οι πλείστοι οικισµοί έχουν συνήθως αµφιθεατρική θέση, εφόσον ξεκινούν από βουνό και καταλήγουν σε θάλασσα, όπως η οροσειρά του Πενταδακτύλου. Τα κτίρια είναι συνήθως κτισµένα σε αραιή διάταξη τοποθετηµένα µέσα στην φύση, εφόσον υπάρχει ο δροσερός αέρας της θάλασσας που περνά µεταξύ των κτιρίων και προσφέρει δροσισµό. (Εικόνα 33) Η Λάπηθος είχε την πιο µεγάλη ανάπτυξη ως προς την ανέγερση σπιτιών, έχοντας τα µεγαλύτερα σπίτια σε σχέση µε τα άλλα χωριά της Κύπρου. Η τυπολογία στις πεδινές κατοικίες συνήθως είναι σε σχήµα «Γ» µε εσωτερική αυλή για να λαµβάνουν την µεγίστη βιοκλιµατική λειτουργία. Δηµιουργούν το µικρόκλιµα µέσω της αυλής και της φύτευσης για δροσισµό το καλοκαίρι και για θέρµανση το χειµώνα.26 Η ύπαρξη δεύτερου ορόφου συνήθως ήταν σπάνια, και κυρίως προοριζόταν για χώρο ύπνου το καλοκαίρι, εφόσον εκεί ήταν ένας πιο δροσερός χώρος.27 2.1.3 Αστικοί οικισµοί: Οι αστικοί οικισµοί είναι αποτέλεσµα εξέλιξης των αγροτικών οικισµών λόγω επιδράσεων από τους Φράγκους, Ενετούς και Οθωµανούς. Το κύριο πρότυπο αστικού οικισµού βρίσκεται στην Λευκωσία. (Εικόνα 34) Η επιλογή της τοποθεσίας της Λευκωσίας έγινε µε κριτήριο, ώστε να την διασχίζει ο ποταµός για την παροχή νερού, καθώς επίσης εξυπηρετούσε και τον δροσισµό από την εξάτµιση του νερού το καλοκαίρι, καθώς ο αέρας δρόσιζε τον οικισµό. Επίσης, λόγω των έντονων ανέµων από τον βορρά τοποθετείται σε σηµείο που προστατεύεται ο οικισµός από τα ψηλά βουνά του Πενταδακτύλου. Υπάρχει συνεχή δόµηση στο όριο του δρόµου µε εσωτερικά αίθρια και τα δωµάτια παραπλεύρως σε σχήµα «Γ» ή «Π» λόγω των έντονων καλοκαιριών που επικρατούν στην περιοχή. Η πυκνή δόµηση δηµιουργεί συνθήκες δροσισµού µέσω των στενών δρόµων λόγω του ότι ο ψυχρός αέρας παγιδεύεται και χαµηλώνει την θερµοκρασία του εξωτερικού χώρου της κατοικίας. Η συνεχής δόµηση και τα στενά δροµάκια εξυπηρετούν στην προστασία της τοιχοποιίας, καθώς η µια προστατεύει την άλλη µέσω της σκίασης µε αποτέλεσµα να µειώνονται οι θερµικές ροές προς τα έξω. (Εικόνα 35) Η εσωτερική αυλή µε τον εσωτερικό και εξωτερικό ηλιακό βοηθούν στον δροσισµό του κτιρίου κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού και την θέρµανση του κτιρίου κατά την διάρκεια του χειµώνα. Υπάρχει ανάπτυξη καθ’ύψος. Η Λευκωσία δεν είναι η µόνη µε αστική αρχιτεκτονική,

26 27

Σίνου, Ό.π., σελ.19, 38-42. Ν. Χρυσοχού, Κυπριακή Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, Λευκωσία 2014, σελ. 28.

31 2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.2 Η ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΜΕΣΑ ΣΕ ΟΙΚΙΣΜΟ

Εικόνα 36. Προσανατολισµός

2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 32 ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.2 Η ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΜΕΣΑ ΣΕ ΟΙΚΙΣΜΟΥΣ

άλλα υπάρχει και η Λάρνακα, η Λεµεσός, η Κερύνεια και η Αµµόχωστος, οι οποίες αναπτύχθηκαν λόγω των λιµανιών.28 2.2 Η Τοποθέτηση της κατοικίας µέσα σε οικισµό: Η οργάνωση ενός οικισµού αντανακλά τις κοινωνικές επιδράσεις, τα έθιµα και την τοπογραφία του τόπου. Η χωροθέτηση των κτιρίων σε ένα χωριό ή σε µια πόλη µεταβάλλεται ανάλογα µε τις καιρικές συνθήκες είτε αυτές είναι φιλικές προς το περιβάλλον είτε όχι. Η τοποθεσία των ορεινών οικισµών εξαρτάται από την ανάγκη προστασίας τους από τους βορινούς ανέµους και την ανάγκη για ήλιο, ενώ στους πεδινούς και αστικούς οικισµούς από την ύπαρξη του υγρού στοιχείου όπως ο ποταµός και η θάλασσα και την ανάγκη για ήλιο. Η δόµηση στις ψυχρές περιοχές είναι πυκνή και στα πιο εύκρατα κλίµατα οι οικισµοί έχουν πιο ελεύθερη διάταξη.29 2.2.1

Προσανατολισµός:

Για την σωστή τοποθέτηση του οικισµού σηµαντικό παράγοντα διαδραµατίζει η τροχιά του ήλιου. Ο πιο ενεργειακός προσανατολισµός του οικισµού είναι ο νότιος και νοτιοανατολικός. Παρέχει δροσερό αερισµό το καλοκαίρι από νοτιοδυτικά ή νοτιοανατολικά. Ταυτόχρονα, βοηθά και στην δέσµευση της ηλιακής ακτινοβολίας τον χειµώνα και την ηλιοπροστασία το καλοκαίρι, λόγω της κατεύθυνσης που έχουν οι ακτίνες του ήλιου προς την νότια κατεύθυνση. Ο προσανατολισµός του οικισµού ενδέχεται να καθορίζει την σκίαση του µέσω διάφορων παραγόντων που εξαρτώνται από την τοποθεσία του. Σκίαση προσφέρουν τα δέντρα, οι λόφοι, οι ψηλοί µαντρότοιχοι και οι όγκοι των κτιρίων που επιτυγχάνουν τον σκιασµό στους δρόµους.

30

(Εικόνα 36) Αξιοποιώντας τα ευνοϊκά στοιχεία του κλίµατος µέσω του

προσανατολισµού του οικισµού, τα κτίρια έχουν συνήθως βόρια προς νότια κατεύθυνση. Στο βορρά συνήθως τοποθετείται ο χώρος εισόδου και στο νότο, η εσωτερική αυλή. Οι χώροι του κτιρίου τοποθετούνται ανάλογα µε την λειτουργία τους και την ανάγκη για θερµική άνεση. Ο καταλληλότερος προσανατολισµός για τους χώρους µε την σηµαντικότερη λειτουργία είναι ο νότιος που παρέχει ολοχρονα ηλιοφάνεια. Για την ολόχρονη θερµική άνεση των χώρων στο νότο λαµβάνει σηµαντικό ρόλο η τοποθέτηση του ηλιακού. Τον χειµώνα ο ήλιος είναι πιο χαµηλός

28 29

30

Ν. Χρυσοχού, ό.π., σελ. 63. Ε. Ανδρεάκη–Χρονάκη, Βιοκλιµατική Αρχιτεκτονική, Παθητικά - Ηλιακά Συστήµατα, Θεσσαλονίκη 1985, σελ.12- 13. Ε. Ανδρεάκη–Χρονάκη, ό.π., σελ. 20,24.

33 2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.2 Η ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΜΕΣΑ ΣΕ ΟΙΚΙΣΜΟ

Εικόνα 37. Ταύρου: Στενός διάδροµος – Λεύκαρα: συνεχής δόµηση κεντρικού δρόµου Πηγή: Στέφανου Σίνου

2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 34 ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.2 Η ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΜΕΣΑ ΣΕ ΟΙΚΙΣΜΟ

και µε το µήκος προεξοχής του ηµιυπαίθριου στεγασµένου χώρου (ηλιακός), βοηθά στην αποθήκευση της θερµότητας στην τοιχοποιία. Το καλοκαίρι, ο ηλιακός προστατεύει την τοιχοποιία από την κατακόρυφη ηλιακή ακτινοβολία που φτάνει στις 77ο. (Εικόνα 1) Η λειτουργία του ηλιακού προσφέρει και δροσισµό, µέσω της εσωτερικής αυλής και του υγρού στοιχείου, καθώς επίσης προσφέρει και φυσικό φωτισµό σε όλους τους χώρους.

2.2.2 Διάταξη κτιρίων και τυπολογία: Η κατοικία τοποθετείται σε σχέση µε το σχήµα και το µέγεθος του οικοπέδου, γι’ αυτό συνήθως είναι µακρόστενη, και η διάταξη της γίνεται µε την µεγάλη πλευρά να εκτίθεται στο νότο, γιατί τον χειµώνα εξασφαλίζει θέρµανση, και η παράλληλη πλευρά είναι εκτεθειµένη στο βορρά, που παρέχει δροσισµό το καλοκαίρι. Οι αστικοί οικισµοί που έχουν συνεχή δόµηση ελαχιστοποιούν την έκθεση της επιφάνειας στην Ανατολή και την Δύση, για την αποφυγή της υπερθέρµανσης. Το συµπαγές σχήµα του κτιρίου και η συνεχής δόµηση των ορεινών οικισµών µειώνει την επιφάνεια του κτιρίου για την αποφυγή της θερµικής απώλειας τον χειµώνα και της υπερθέρµανσης το καλοκαίρι. Υπάρχουν δύο τρόποι κατασκευαστικής δόµησης: η µια είναι όταν τα δυο σπίτια που έχουν κτιστεί κοντά το ένα µε το άλλο δεν έχουν την ίδια µεσοτοιχία, δηµιουργώντας στενά δροµάκια πενήντα εκατοστών χωρίς ανοίγµατα,

κάτι που

συνήθως συναντά κανείς στους πεδινούς οικισµούς και ο άλλος τρόπος είναι η συνεχής δόµηση. 31 (Εικόνα 37) Λόγω της ποικιλοµορφίας που έχουν τα εδάφη της Κύπρου δεν παρουσιάζονται οι ίδιοι τύποι κτιρίων. Η τυπολογία ήταν απλή και δεν χρειαζόταν ο µάστορας να σκεφτεί κάτι πολύπλοκο γιατί η κύρια ανάγκη του χρήστη ήταν ένας κλειστός χώρος, το µακρινάρι, που να τον προστατεύει από τις καιρικές συνθήκες, και ένας ηµιυπαίθριος χώρος, ο ηλιακός, για να του παρέχει την βιωσιµότητα στην κατοικία. Ακολούθως, τοποθετούνται οι υπόλοιποι χώροι ανάλογα µε τις ανάγκες σε σχήµα κάτοψης «Ι» ή «Γ» ή «Π», ώστε να παρέχουν σκιασµό και να αξιοποιούν ή να αποκόπτουν τον άνεµο32. Οι αγροτικοί οικισµοί διαµορφώνονται ανάλογα µε την τοπογραφία, όπως ο τύπος της

πεδινής,

της

ηµιορεινής

και

της

ορεινής.

Τα

κτίρια

συνήθως

είναι

προσανατολισµένα στη νότια και νοτιοανατολική κατεύθυνση πάνω στο σύνορο του οικοπέδου, ενώ οι µεταβατικοί χώροι βρίσκονται ανάµεσα στην ανατολή και την

31 32

Σ.Σίνου, Αναδροµή στην Λαική Αρχιτεκτονική της Κύπρου, Αθηνα 1976, σελ.25 Σ.Σίνου, ο.π., σελ.111

35 2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.2 Η ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΜΕΣΑ ΣΕ ΟΙΚΙΣΜΟ

Η τοπογραφία του Κιτίου της Εποχής του Σιδήρου

(/el/)

2

Εικόνα 38. Πρότυπο κάτοψης Κλειστοί χώροιΑρχική (/el/) Έργο (/el/to-ereynhtiko-ergo/) Νομίσματα (/el/nomismatikh-bash-dedomenw Ηµιυπαίθριοι χώροι Άρθρα (/el/episthmonikes-symboles/) Βιβλιογραφία (/el/bibliografikh-bash-dedomenwn/) Ανοικτοί χώροι Εκδηλώσεις (/el/hmerologio-ekdhlwsewn/)

Σύνδεσμοι (/el/syndesmoi/)

Αναζήτηση (/el/a

Επικοινωνία (/el/epikoinwnhste-sxetika-me-ergo-silcoincy/)

Β

2

1

3

Η τοπογραφία του Κιτίου της Εποχής του Σιδήρου

Η τοπογραφία του Κιτίου της Εποχής του Σιδήρου

Fourrier, Sabine

0

2

5m

Γαλλική Αρχαιολογική Αποστολή Κιτίου και39. Σαλαμίνας Εικόνα Μακρυνάρι HiSoMA - UMR 5189

1. Κύρια διαµονή

Αρχική (/el/) Maison de l’Orient et de la Méditerranée - Jean Pouilloux 2. Στάβλος

Έργο (/el/to-ereynhtiko-ergo/)

Νομίσματα (/el/nomismatikh-bash-dedomenw

Εικ. 2: Αποκατάσταση της κυπρο-αρχαϊκής Ι φάσης του ιερού Κιτίου-Παμπούλας (© Γαλλική

(/el/)

3.Σέντε

Άρθρα (/el/episthmonikes-symboles/)

Βιβλιογραφία (/el/bibliografikh-bash-dedomenwn/)

αρχαιολογική αποστολή Κιτίου και Σαλαμίνας, O. Callot)

Εκδηλώσεις (/el/hmerologio-ekdhlwsewn/)

Σύνδεσμοι (/el/syndesmoi/)

Αναζήτηση (/el/a

Επικοινωνία (/el/epikoinwnhste-sxetika-me-ergo-silcoincy/)

Β

Αρχική (/el/) / Άρθρα (/el/episthmonikes-symboles/) / Αρχαιολογία (/el/episthmonikes-symboles/category/arkhaiologia) / Η τοπογραφία του Κιτίου της Εποχής του Σιδήρου (/el/episthmonikes-symboles/details/arkhaiologia/e-topographia-tou-kitiou-tes-epokhes-tou-siderou)

1

Η τοπογραφία του Κιτίου 2 της Εποχής του Σιδήρου Εισαγωγή: Η πόλη κάτω από την πόλη Η αρχαία πόληSabine του Κιτίου βρίσκεται κάτω από τη σύγχρονη πόλη της Λάρνακας [Εικ. 1]. Η τοποθεσία αυτή επηρέασε Fourrier, 5m 0

Λήψη 

την ιστορία και την αρχαιολογία του. Από τη μια πλευρά, τα αρχαία λείψανα είναι γνωστά από παλιά, αναφέρονται

Διαθέσιμο επίσης στα Εικόνα 40. Δίχωρο 1. Κύρια διαµονή Αγγλικά (/en/scientific-texts/d συστηματικές ανασκαφές περιορίζονται- στα των άκτιστων οικοπέδων: Περιοχές I-III (Χρυσοπολίτισσα) και II Maison de l’Orient et de la Méditerranée Jean όρια Pouilloux 2: Αποκατάσταση της κυπρο-αρχαϊκής Ι φάσης του ιερού Κιτίου-Παμπούλας (© Γαλλική 2. Διαχωριστική Εικ. νευκά 3 από περιηγητές και «ανασκάφτηκαν» από ερασιτέχνες Γαλλική Αρχαιολογική Αποστολή Κιτίου και Σαλαμίνας1· λόγω κατασκευαστικών έργων τις τελευταίες δεκαετίες, πολύ

περισσότερες HiSoMA - UMR θέσεις 5189 και λείψανα βρέθηκαν κατά τη διάρκεια σωστικών ανασκαφών2. Από την άλλη πλευρά, οι (Καθαρή) των ανασκαφών του Τμήματος Αρχαιοτήτων · Παμπούλα (Γαλλική Αρχαιολογική Αποστολή Κιτίου και

αποσπασματική

αρχαιολογική αποστολή Κιτίου και Σαλαμίνας, O. Callot)

Σαλαμίνας)4· επίσης, πιο πρόσφατα στο Μαντοβάνι (Τμήμα Αρχαιοτήτων) και Περιβόλια (Γαλλική Αρχαιολογική Αποστολή Κιτίου και Σαλαμίνας). Παρά την

γνώση της αρχαίας τοπογραφίας της πόλης, οι

ανασκαφές αποκάλυψαν ένα ευρύ πεδίο αρχαιολογικών συμφραζομένων (ταφικών, οικιστικών, ιερών) που

Πώς να παραπέμψετε στ

καλύπτουν ολόκληρη την ύπαρξη της πόλης, από την ίδρυσή της μέχρι το τέλος του Κιτίου ως ανεξάρτητου

Fourrier, Sabine, «Η τοπογραφ

βασιλείου.

του Σιδήρου», στον ιστότοπο:

Αρχική (/el/) / Άρθρα (/el/episthmonikes-symboles/) / Αρχαιολογία (/el/episthmonikes-symboles/category/arkhaiologia) / Η τοπογραφία του Κιτίου της Εποχής του Σιδήρου (/el/episthmonikes-symboles/details/arkhaiologia/e-topographia-tou-kitiou-tes-epokhes-tou-siderou) Ιδρυμένο ως μείζον αστικό κέντρο, προστατευμένο από εντυπωσιακά τείχη, στην όψιμη Ύστερη Κυπριακή περίοδο

Ιστορία, Αρχαιολογία & Νομισμα

kyprioscharacter.eie.gr/el/t/AY

2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 36 ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.2 Η ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΜΕΣΑ ΣΕ ΟΙΚΙΣΜΟ

δύση, που συνήθως είναι παράλληλοι µε τα γειτονικά κτίρια. Η επικρατέστερη τυπολογία είναι το σχήµα Γ στα πεδινά, λόγω της ανάγκης για φωτισµό όλων των χώρων και θέρµανση τον χειµώνα και η πιο ακατάστατη διάταξη λόγω της ανάγκης για δροσισµό και ψύξη το καλοκαίρι. Στα ορεινά, η δόµηση είναι πιο πυκνή για την συλλογή της θερµότητας όλους του µήνες33. Η συνεχής δόµηση υιοθετείται και στην αστική αρχιτεκτονική, όπως και η οικοδόµηση κατά µήκος του οικοπέδου µε εσωτερική αυλή στο πίσω µέρος, συνήθως σε τυπολογία «Γ» ή «Π».

2.2.3. Χωροθέτηση και λειτουργία: Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική δεν εξυπηρετεί µονάχα την διαµονή και τις καθηµερινές ασχολίες των κατοίκων. Εξυπηρετεί και άλλες λειτουργίες που καθορίζουν την βιωσιµότητα της κατοικίας βάσει του κλίµατος και της τοποθεσίας, όπως η δηµιουργία κλειστών χώρων, ηµιυπαίθριων και ανοικτών (Εικόνα 38). Οι βασικές ανάγκες µιας οικογένειας δεν ωθούσαν τον µάστορα σε αναζήτηση περίπλοκης κάτοψης. Η εσωτερική οργάνωση των λειτουργιών των χώρων δεν επηρεάζουν την µορφή του κτιρίου, καθώς η µορφή ακολουθεί την κατασκευή. Το παραδοσιακό σπίτι αποτελείται από τέσσερις χώρους: το “µακρυνάρι”, τo “δίχωρo”, το “σώσπιτο”, τον ηλιακό και την εσωτερική αυλή. Το “µακρυνάρι” έχει στενό και µακρύ σχήµα και µπορεί να κατασκευάζεται µε τα µικρά δοκάρια που προσφέρει ο τόπος. Σύµφωνα µε την επισκόπηση του B.J.Surridge o µισός πληθυσµός της υπαίθρου είχε ένα µόνο δωµάτιο µέχρι το 1930. Το “µακρυνάρι”, ήταν ο µόνος χώρος διαβίωσης. Η µια πλευρά αφορούσε το στάβλο µε τα ζώα και την αποθήκευση αγαθών και η άλλη πλευρά ήταν σε διαφορετικό υψοµετρικό επίπεδο, µε ένα σκαλί διαφορά. (Εικόνα 39) Το “µακρυνάρι” µετά επεκτάθηκε και έγινε το ”δίχωρο”, γιατί χωρίζεται σε δυο κλίτη µε κιονοστοιχία ή τοξοστοιχία. Η οργάνωση των λειτουργιών παραµένει η ίδια µε το “µακρυνάρι”. (Εικόνα 40) Ένας άλλος χώρος που προστίθεται είναι το “σώσπιτο”, ο οποίος ήταν χώρος αποθήκευσης και µαγειρείο, όπου βρισκόταν η “τσιµινιά” και ο φούρνος. Το σώσπιτο τοποθετείται στον βορρά, εφαπτόµενο µε άλλα δωµάτια, ώστε να διατηρεί σταθερή θερµοκρασία για διαφύλαξη των τροφίµων, αλλά και για να αποκόπτει τον βορρά, τον χειµώνα, από τους σηµαντικούς χώρους διαβίωσης (Εικόνα 41). Το “µακρυνάρι” επεκτείνεται και στον όροφο για τον χώρο των δωµατίων

33

Ν. Χρυσοχού, Κυπριακή Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, Λευκωσία 2014, σελ. 17.

Η τοπογραφία του Κιτίου της Εποχής του Σιδήρου

2/

37 2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.2 Η ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΜΕΣΑ ΣΕ ΟΙΚΙΣΜΟ

Αρχική (/el/)

Έργο (/el/to-ereynhtiko-ergo/)

Άρθρα (/el/episthmonikes-symboles/) (/el/)

Νομίσματα (/el/nomismatikh-bash-dedomenw

Βιβλιογραφία (/el/bibliografikh-bash-dedomenwn/)

Εκδηλώσεις (/el/hmerologio-ekdhlwsewn/)

Σύνδεσμοι (/el/syndesmoi/)

Αναζήτηση (/el/an

Επικοινωνία (/el/epikoinwnhste-sxetika-me-ergo-silcoincy/) Β

2

1

Η τοπογραφία του Κιτίου της Εποχής του Σιδήρου

Η τοπογραφία του Κιτίου της Εποχής του Σιδήρου

Fourrier, Sabine

0

5m

Γαλλική Αρχαιολογική Αποστολή Κιτίου και 41. Σαλαμίνας Εικόνα Σώσπιτο HiSoMA - UMR 5189

1. Δίχωρο

Maison de l’Orient et de la Méditerranée - Jean Pouilloux 2. Σώσπιτο

Αρχική (/el/)

Έργο (/el/to-ereynhtiko-ergo/)

Νομίσματα (/el/nomismatikh-bash-dedome

(/el/episthmonikes-symboles/) Βιβλιογραφία (/el/bibliografikh-bash-dedomenwn/) Εικ. Άρθρα 2: Αποκατάσταση της κυπρο-αρχαϊκής Ι φάσης του ιερού Κιτίου-Παμπούλας (© Γαλλική

(/el/)

Εκδηλώσεις (/el/hmerologio-ekdhlwsewn/) (/el/syndesmoi/) αρχαιολογική αποστολή Κιτίου και Σαλαμίνας, Σύνδεσμοι O. Callot)

Αναζήτηση (/el/

Επικοινωνία (/el/epikoinwnhste-sxetika-me-ergo-silcoincy/)

Β

1

2

Αρχική (/el/) / Άρθρα (/el/episthmonikes-symboles/) / Αρχαιολογία (/el/episthmonikes-symboles/category/arkhaiologia) / Η τοπογραφία του Κιτίου της Εποχής του Σιδήρου (/el/episthmonikes-symboles/details/arkhaiologia/e-topographia-tou-kitiou-tes-epokhes-tou-siderou)

4 3 Εποχής του Η τοπογραφία του Κιτίου της Σιδήρου

Εισαγωγή: Η πόλη κάτω από την πόλη

Λήψη

Fourrier, Sabine 5m 0 Η αρχαία πόλη του Κιτίου βρίσκεται κάτω από τη σύγχρονη πόλη της Λάρνακας [Εικ.

1]. Η τοποθεσία αυτή επηρέασε



την ιστορία και την αρχαιολογία του. Από τη μια πλευρά, τα αρχαία λείψανα είναι γνωστά από παλιά, αναφέρονται Γαλλική Αρχαιολογική Αποστολή Κιτίου και Σαλαμίνας από περιηγητές και «ανασκάφτηκαν» από ερασιτέχνες1· λόγω κατασκευαστικών έργων τις τελευταίες δεκαετίες, πολύ Διαθέσιμο επίσης στα Εικόνα 42. Παραδοσιακή κατοικία HiSoMA - UMR 5189 περισσότερες θέσεις και λείψανα βρέθηκαν κατά τη διάρκεια σωστικών ανασκαφών2. Από την άλλη πλευρά, οι 1. Δίχωρο Maison de l’Orient et de la Méditerranée - Jean Pouilloux Αγγλικά (/en/scientific-texts/d 2: Αποκατάσταση της κυπρο-αρχαϊκής φάσης του ιερού Κιτίου-Παμπούλας συστηματικές ανασκαφές περιορίζονται στα όρια τωνΕικ. άκτιστων οικοπέδων: Περιοχές ΙI-III (Χρυσοπολίτισσα) και II (© Γαλλική

2. Σώσπιτο 3. Αποθήκη πρόσφατα στο Μαντοβάνι 4. Ηλιακός

αποστολή Κιτίου και Σαλαμίνας, O. Callot) και (Καθαρή) των ανασκαφών του Τμήματος Αρχαιοτήτων3· Παμπούλααρχαιολογική (Γαλλική Αρχαιολογική Αποστολή Κιτίου

Σαλαμίνας)4· επίσης, πιο

(Τμήμα Αρχαιοτήτων) και Περιβόλια (Γαλλική Αρχαιολογική

Αποστολή Κιτίου και Σαλαμίνας). Παρά την αποσπασματική γνώση της αρχαίας τοπογραφίας της πόλης, οι

ανασκαφές αποκάλυψαν ένα ευρύ πεδίο αρχαιολογικών συμφραζομένων (ταφικών, οικιστικών, ιερών) που

Πώς να παραπέμψετε στ

καλύπτουν ολόκληρη την ύπαρξη της πόλης, από την ίδρυσή της μέχρι το τέλος του Κιτίου ως ανεξάρτητου

Fourrier, Sabine, «Η τοπογραφ

Αρχική (/el/) βασιλείου.

του Σιδήρου», στον ιστότοπο:

/ Άρθρα (/el/episthmonikes-symboles/) / Αρχαιολογία (/el/episthmonikes-symboles/category/arkhaiologia)

/ Η τοπογραφία του Κιτίου της Εποχής του Σιδήρου (/el/episthmonikes-symboles/details/arkhaiologia/e-topographia-tou-kitiou-tes-epokhes-tou-siderou) Ιστορία,

Ιδρυμένο ως μείζον αστικό κέντρο, προστατευμένο από εντυπωσιακά τείχη, στην όψιμη Ύστερη Κυπριακή περίοδο

(τέλη 14ου αι. π.Χ.), το Κίτιο υπέστη μια μνημειακή ανανέωση στο 12ο αι. π.Χ., την εποχή των μεγάλων αναστατώσεων στην ανατολική Μεσόγειο. Τα «χρόνια της κρίσης», που επηρέασαν βαθύτατα την Κύπρο

Αρχαιολογία & Νομισμα

kyprioscharacter.eie.gr/el/t/AY

(http://kyprioscharacter.eie.gr/

(εγκαταλείψεις και μετατοπίσεις οικισμών), υπήρξαν προφανώς χρόνια εξάπλωσης για το Κίτιο. Το κυκλώπειο τείχος, του οποίου η διαδρομή Εισαγωγή: Η πόλη είναι κάτωακόμα από και τηνσήμερα πόλη ορατή νότια της σύγχρονης Λάρνακας [Εικ. 1, κόκκινη γραμμή], σε μεγάλη απόσταση από τα βόρεια όριά του που αποκαλύφθηκαν στην Καθαρή, περιέκλειε μια τεράστια έκταση (η Η αρχαία πόλη του Κιτίου βρίσκεται κάτω από τη σύγχρονη πόλη της Λάρνακας [Εικ. 1]. Η τοποθεσία αυτή επηρέασε οποία δεν πρέπει να ήταν οικοδομημένη στο σύνολό της)5. Το λατρευτικό συγκρότημα που ανακαλύφθηκε στην την ιστορία και την αρχαιολογία του. Από τη μια πλευρά, τα αρχαία λείψανα είναι γνωστά από παλιά, αναφέρονται Καθαρή, με τον μνημειακό Ναό 1 και τα πλούσια ευρήματα, μαρτυρεί τον πλούτο της παραθαλάσσιας πόλης. Δεν από περιηγητές και «ανασκάφτηκαν» από ερασιτέχνες1· λόγω κατασκευαστικών έργων τις τελευταίες δεκαετίες, πολύ υπήρξε ύφεση ούτε μετακινήσεις πληθυσμών, όπως συνέβη σε άλλες περιοχές της Κύπρου: η μετάβαση από την Εικόνα 43. Άγιος Θεόδωρος: Ηλιακός ανασκαφών2. Από την άλλη πλευρά, οι περισσότερες θέσεις και λείψανα βρέθηκαν κατά τη διάρκεια σωστικών Εποχή του Χαλκού στην Εποχή του Σιδήρου (αρχές 11ου αι. π.Χ.) τεκμηριώνεται αρχαιολογικά στο ανεσκαμμένο Πηγή: Στέφανου Σίνου συστηματικές ανασκαφές περιορίζονται στα όρια των άκτιστων οικοπέδων: Περιοχές I-III (Χρυσοπολίτισσα) και II βόρειο τμήμα της πόλης, μέσω μιας συνεχούς διαδοχής στρωμάτων κατοίκησης. (Καθαρή) των ανασκαφών του Τμήματος Αρχαιοτήτων3· Παμπούλα (Γαλλική Αρχαιολογική Αποστολή Κιτίου και

Σαλαμίνας)4·

επίσης, πιο πρόσφατα στο Μαντοβάνι (Τμήμα Αρχαιοτήτων) και Περιβόλια (Γαλλική Αρχαιολογική

Αποστολή Κιτίου και Σαλαμίνας). Παρά την αποσπασματική γνώση της αρχαίας τοπογραφίας της πόλης, οι

Απουσία «Σκοτεινών Χρόνων»: Η Πρώιμη Γεωμετρική περίοδος (11ος και 10ος αι. π.Χ.)

ανασκαφές αποκάλυψαν ένα ευρύ πεδίο αρχαιολογικών συμφραζομένων (ταφικών, οικιστικών, ιερών) που καλύπτουν ολόκληρη την ύπαρξη της πόλης, από την ίδρυσή της μέχρι το τέλος του Κιτίου ως ανεξάρτητου

Λήψηκλειδιά Λέξεις

 ιερό / ιερά (/el/episthmonikes

νεκροταφείο (/el/episthmonik

Διαθέσιμο επίσης στα

φοινικικός (/el/episthmonikes Αγγλικά (/en/scientific-texts

τοπογραφία (/el/episthmonik

πόλη (/el/episthmonikes-sym

Πώς να παραπέμψετε σ

Fourrier, Sabine, «Η τοπογρα

του Σιδήρου», στον ιστότοπ βασιλείου. http://kyprioscharacter.eie.gr/el/episthmonikes-symboles/details/arkhaiologia/e-topographia-tou-kitiou-tes-epokhes-tou-siderou Ιδρυμένο ως μείζον αστικό κέντρο, προστατευμένο από εντυπωσιακά τείχη, στην όψιμη Ύστερη Κυπριακή περίοδο

Ιστορία, Αρχαιολογία & Νομισ

kyprioscharacter.eie.gr/el/t/A

2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 38 ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.2 Η ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ ΜΕΣΑ ΣΕ ΟΙΚΙΣΜΟ

και η αυλή αρχίζει να οριοθετείται µε περιτοίχισµα.34 (Εικόνα 42) Ακολούθως, για την βελτίωση του µικροκλίµατος διαµορφώθηκε ο ηλιακός που έχει άµεση σύνδεση µε την εσωτερική αυλή. Γύρω από την εσωτερική αυλή διαµορφώνονται οι χώροι στα όρια του οικοπέδου για να αφήσουν τον κεντρικό χώρο κενό. Έτσι, η κάτοψη της κατοικίας είναι σε σχήµα «Ι», «Γ», ή «Π». Η εσωτερική αυλή βοηθά την θερµοκρασία κατά την χειµερινή περίοδο να διατηρείται σε υψηλότερα επίπεδα σε σχέση µε άλλους ανοικτούς χώρους λόγω των δοµικών στοιχείων που την περιβάλουν και συγκρατούν την θερµότητα. Ακόµη, η υγρασία εµφανίζεται µε µικρότερη διακύµανση. Στην εσωτερική αυλή υπάρχει φύτευση, που λειτουργεί ως στοιχείο ηλιοπροστασίας για την αποφυγή της υπερθέρµανσης του κελύφους.35 2.3 Το µικροκλίµα στην παραδοσιακή κατοικία: Το µικροκλίµα διαµορφώνεται από ανθρωπογενείς παρεµβάσεις και επιδράσεις. Οι ανθρωπογενείς επιδράσεις είναι κυρίως οι παρεµβάσεις που προκαλεί ο άνθρωπος για να επιτύχει την προστασία του κτιρίου από τα φυσικά φαινόµενα, όπως η σκίαση που προσφέρουν τα γειτονικά κτίρια βάση της θέση και του µεγέθους τους. Οι επιδράσεις είναι η αλληλοπροστασία, η σκίαση, η απόκλιση ανέµου, η εκποµπή θερµότητας. Στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική η επίδραση γίνεται µέσω του ηλιακού της αυλής της κατοικίας, του µπαλκονιού κ.ά. Ο ηλιακός και η εσωτερική αυλή ελέγχουν την θερµότητα στο εσωτερικό και εξωτερικό της οικίας.

2.3.1 Ηλιακός: Ο ηλιακός έχει σηµαντικό ρόλο στην οργάνωση του σπιτιού. Παρέχει µείωση της θερµοκρασίας στο εσωτερικό των κτιρίων κατά τη θερινή περίοδο. Οι µικροκλιµατικές συνθήκες του ηλιακού λειτουργούν παράλληλα µε την εσωτερική αυλή για την σωστή θερµική συµπεριφορά του κτιρίου. Υπάρχει ο εσωτερικός ηλιακός ή “πόρτιο” και ο εξωτερικός. 36 Το “πόρτιο”, είναι ο χώρος εισόδου και συνήθως βρίσκεται στην βόρεια προς νότια κατεύθυνση της κατοικίας και έχει άµεση σύνδεση µε τον εξωτερικό ηλιακό. Το πόρτιο λόγω της άµεσης σύνδεσης που έχει µε τον ηµιυπαίθριο χώρο και µέσω των

34 35

36

Σ. Σίνου, Αναδροµή στην ΛαΪκή Αρχιτεκτονική της Κύπρου, Αθηνα 1976, σελ. 111-121. Μ.Φιλοκύπρου, Α.Μιχαήλ, Η Βιοκλιµατική Διάσταση της Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής της Κύπρου, Λευκωσία 2014, σελ. 20. Μ.Φιλοκύπρου, Α.Μιχαήλ, ό.π., σελ. 39.

39 2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.3 ΤΟ ΜΙΚΡΟΚΛΙΜΑ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ

Εικόνα 44. Ηλιακός : Προστασία απο την ηλιακή ακτινοβολία

Εικόνα 45. Κλιµαταρια: Προστασία απο την ηλιακή ακτινοβολία Δροσερός Αέρας

Εικόνα 46. Γερόλακκος: Όψη από το αίθριο µε τις καλλιέργειες Πηγή: Στέφανου Σίνου

2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 40 ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.3 ΤΟ ΜΙΚΡΟΚΛΙΜΑ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ

ανοιγµάτων που έχει, -και ιδιαίτερα των υψηλών ανοιγµάτων, που είτε είναι η αρσέρα είτε το ψηλό άνοιγµα πάνω από την είσοδο, επιτρέπει την διαµπερή διακίνηση του αέρα στους παράλληλους χώρους του πόρτιου. Λόγω της κατεύθυνσης του, το καλοκαίρι, όταν ανοίγει η κύρια είσοδος, που είναι βορεινή µεταφέρει στο εσωτερικό τον ψυχρό αέρα. Επίσης, το πόρτιο τοποθετείται και στον δεύτερο όροφο -αν υπάρχει και συνδέεται µε εσωτερική σκάλα, ώστε να επιτρέπει στον θερµό αέρα του ισογείου να διαφεύγει. Το ύψος του ισόγειου χώρου συνήθως είναι µέχρι τα τέσσερα µέτρα. (Εικόνα 8) Ο εξωτερικός ηλιακός συνήθως, τοποθετείται στα νότια ή στα ανατολικά του σπιτιού για την δηµιουργία ευνοϊκού µικροκλίµατος. Είναι ένας στεγασµένος, ηµιυπαίθριος χώρος που χρησιµοποιείται για τις εργασίες της οικογένειας κατά τους καλοκαιρινούς µήνες. (Εικόνα 43) Παρέχει προστασία της τοιχοποιίας από την υπερθέρµανση τους καλοκαιρινούς µήνες και ελέγχει την είσοδο του ήλιου στο εσωτερικό, µέσω των ανοιγµάτων. Κατά την χειµερινή περίοδο, η ακτινοβολία του ήλιου είναι πιο χαµηλή και το µήκος του ηλιακού αφήνει τον ήλιο να εισέλθει µέχρι την τοιχοποιία για να αποθηκεύσει την θερµότητα και να την διοχετεύσει στο εσωτερικό, κατά τις βραδινές ώρες. (Εικόνα 44) Συνήθως, οι πλαϊνές πλευρές του είναι κλειστές µε τοιχοποιία ή µε άλλους χώρους για την προστασία από τους ανέµους. Ο ηλιακός είναι χώρος µε εξωτερική λειτουργία. Στο ένα άκρο της µικρής του πλευράς τοποθετείται η γούρνα (βρύση) και στο άλλο ο φούρνος, λόγω του προστατευµένου στεγασµένου χώρου, αλλά παράλληλα και του ανοιχτού, για την έξοδο του καπνού. Πολλές φορές, ο ηλιακός αναπληρώνεται µε κληµαταριά, που είναι φυλλοβόλο φυτό και αναρριχώµενο και που τοποθετείται σε ελαφρές κατασκευές και παρέχει επιπλέον ηλιοπροστασία και δροσισµό τους καλοκαιρινούς µήνες. Παράλληλα, το πότισµα των φυτών βελτιώνει τις εξωτερικές συνθήκες µικροκλίµατος.37 (Εικόνα 45) 2.3.2 Εσωτερική αυλή: Η εσωτερική αυλή στα πλαίσια του µεσογειακού κλίµατος διαδραµατίζει µεγάλο ρόλο στην ζωή της οικογένειας, λόγω της εσωστρέφειας που υπήρχε στη δόµηση της κατοικίας από την

ανάγκη ιδιωτικότητας. Η οικία ήταν περιτριγυρισµένη από

µαντρότοιχους µε την κύρια είσοδο απέναντι από το σπίτι. Στην αυλή υπήρχε ένας µικρός χώρος µε λιθόστρωτα για την αποφυγή της συγκέντρωσης των νερών.

37

Ν. Χρυσοχού, Κυπριακή Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, Λευκωσία 2014, σελ.19

41 2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.3 ΤΟ ΜΙΚΡΟΚΛΙΜΑ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ

Εικόνα 47. Εσωτερική αυλή : Δροσερός αερισµός απο την δεντροφύτευση

Εικόνα 48. Δροµολαξιά – Λάρνακα: Όψη της κληµαταριάς από την εσωτερική αυλή, το καλοκαίρι.

Εικόνα 49. Ηλιοπροστασία

2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 42 ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.3 ΤΟ ΜΙΚΡΟΚΛΙΜΑ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ

Συνήθως, στην αυλή υπήρχαν λίγα ζώα και οι απαραίτητες καλλιέργειες για την οικοκυρά. (Εικόνα 46) Γύρω από την αυλή αναπτύσσονταν τα δωµάτια για να έχουν καλό αερισµό και δροσισµό λόγω της χαµηλής θερµοκρασίας, που πρόσφερε ο ανοικτός καλλιεργηµένος χώρος που µετέφερε τον δροσερό αέρα στα δωµάτια.38 Οι αρχιτέκτονες Αιµίλιος Μιχαήλ και Μαρία Φιλοκύπρου αναφέρουν για το µικρόκλιµα ότι: «στις εσωτερικές αυλές των οικοδοµών η διαπνοή και η εξάτµιση της υγρασίας από το φύλλωµα των δέντρων και η διαφορά θερµοκρασίας που δηµιουργείται λόγω σκίασης διατηρεί τον αέρα δροσερό στα χαµηλότερα επίπεδα, και παράλληλα δηµιουργείται ανοδικό ρεύµα θερµού αέρα λόγω διαφοράς πυκνότητας». 39 (Εικόνα 47) 2.3.2.1 Βλάστηση: Λόγω της πυκνής δόµησης η βλάστηση είναι ελάχιστη εντός του οικισµού. Η βλάστηση περιορίζεται στην εσωτερική αυλή της παραδοσιακής οικίας, διαµορφώνει το µικροκλίµα και προστατεύει την οικία από τον ήλιο και τον άνεµο. 40 Η ηλιοπροστασία που παρέχει η βλάστηση επιτυγχάνεται µέσω της απορρόφησης και κατανάλωσης της ηλιακής ακτινοβολίας από τη φωτοσύνθεση και έτσι αυτή δεν εκπέµπεται πίσω. Επίσης, τα φυλλοβόλα δέντρα παρέχουν προστασία κατά την καλοκαιρινή περίοδο από την ακτινοβολία του ήλιου, ενώ τον χειµώνα αφήνουν τις ακτίνες να περάσουν. Ένα από αυτά τα δέντρα είναι η κληµαταριά, η οποία είναι αναρριχώµενη. (Εικόνα 48) Λόγω της σκίασης που δηµιουργούν τα δέντρα διατηρεί των αέρα δροσερό και ανάλογα µε την απόσταση που έχει σε σχέση µε την οικοδοµή παρέχει προστασία στην τοιχοποιία κατά τους καλοκαιρινούς µήνες, ενώ τον χειµώνα αφήνει τις ηλιαχτίδες να περάσουν και ζεσταίνει την τοιχοποιία.41 «Κατά την διάρκεια της νύκτας, η διαφορά θερµοκρασίας εσωτερικού και εξωτερικού χώρου αυξάνεται λόγω της πτώσης της θερµοκρασίας και της διαπνοής των φυτών. Με τον τρόπο αυτό ενισχύεται ιδιαίτερα η δυνατότητα νυκτερινού δροσισµού, καθώς διευκολύνεται η αποµάκρυνση του θερµού αέρα, που έχει δηµιουργηθεί εσωτερικά, καθ’ όλη την διάρκεια της ηµέρας».42 (Εικόνα 49)

38 39

40 41 42

Σ. Σίνου, Αναδροµή στην ΛαΪκή Αρχιτεκτονική της Κύπρου, Αθηνα 1976, σελ. 42 -43. Μ.Φιλοκύπρου, Α.Μιχαήλ, Η Βιοκλιµατική Διάσταση της Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής της Κύπρου, Λευκωσία 2014, σελ. 19 Μ.Φιλοκύπρου, Α.Μιχαήλ, ό.π., Λευκωσία 2014, σελ. 20. Ν. Χρυσοχού, Κυπριακή Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, Λευκωσία 2014, σελ.21 Μ.Φιλοκύπρου, Α.Μιχαήλ, Η Βιοκλιµατική Διάσταση της Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής της Κύπρου, Λευκωσία 2014, σελ.20

43 2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.3 ΤΟ ΜΙΚΡΟΚΛΙΜΑ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ

Εικόνα 50. Ανεµοφράκτης Βορινός ανεµος

Εικόνα 51. Λευκωσία: Οικία Χατζηγεωργάκη ΚορνέσιουΣτέρνα (Χαβούζα)

Εικόνα 52. Εσωτερική αυλή : Δροσερός Αέρας απο το υγρό στοιχείο

2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 44 ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.3 ΤΟ ΜΙΚΡΟΚΛΙΜΑ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ

Δεύτερος

κλιµατικός

παράγοντας

µετά

τον

ήλιο

είναι

ο

άνεµος.

Ο

προσανατολισµός του κτιρίου επηρεάζει σηµαντικά τον άνεµο, που καθορίζει την θερµική λειτουργία του κτιρίου. Στην περίπτωση ψυχρών ανέµων τον χειµώνα η βλάστηση µπορεί να εµποδίσει τις απώλειες θερµότητας από το εσωτερικό του κτιρίου. Η πιο ευνοϊκή θέση του κτιρίου προς την κατεύθυνση του ανέµου είναι σε ακµή και στην µικρή του πλευρά. Εναλλακτικά, υπάρχει ο παράγοντας της βλάστησης που χρησιµοποιείται ως ανεµοφράκτης. Η προστασία που παρέχει από τον άνεµο ο ανεµοφράκτης λειτουργεί ως φίλτρο που µειώνει την ταχύτητα του ανέµου.43 (Εικόνα 50) 2.3.2.2 Υγρό στοιχείο: Το υγρό στοιχείο στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική εµφανίζεται υπό µορφή δεξαµενής, στέρνας, συντριβανιού ή πηγαδιού, το οποίο είναι τοποθετηµένο στην εσωτερική αυλή. (Εικόνα 51) Επίσης, η ύπαρξη λίµνης ή θάλασσας σε κοντινή απόσταση βοηθά στον δροσισµό της οικοδοµής. Με τον σωστό προσανατολισµό του υγρού στοιχείο ως προς τον άνεµο επιτυγχάνεται ο δροσισµός του αέρα µέσω των υδρατµών, που παράγει το νερό. Με την βοήθεια του ανέµου και τα ανοίγµατα της κατοικίας προς την εσωτερική αυλή επιτυγχάνεται η ψύξη και ο δροσισµός της οικοδοµής.44 (Εικόνα 52) Παράλληλα, το πότισµα των φυτών βελτιώνει τις εξωτερικές συνθήκες του µικροκλίµατος, λόγω του ότι ο αέρας ψυχραίνεται όταν περνά µέσα ή επάνω από τα φυλλώµατα. 45 Επίσης, και το πότισµα των αυλών βελτιώνει τις εξωτερικές συνθήκες του µικροκλίµατος.46 2.4 Η λειτουργία ως βιοκλιµατικό χαρακτηριστικό: Στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική όλα τα µορφολογικά χαρακτηριστικά της οικοδοµής έχουν λειτουργία. Η λειτουργία αυτή µπορεί να είναι στατική ή να συµβαίνει για βιοκλιµατικούς λόγους.

43 44

45 46

Ανέλιξη : http://www.anelixi.org ( 28.9.2015) Α. Μιχαήλ, Αρχιτέκτονας Νεοπτόλεµος Μιχαηλίδης, η Βιοκλιµατική Διάσταση στο Έργο του, Αθήνα 2003,σελ. 28. Ν. Χρυσοχού, Κυπριακή Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, Λευκωσία 2014, σελ.24 Μ. Φιλοκύπρου, Α.Μιχαήλ, Η Βιοκλιµατική Διάσταση της Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής της Κύπρου, Λευκωσία 2014, σελ. 20.

45 2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.4 Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΩΣ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΟ

Εικόνα 53.

ΑΝΟΙΓΜΑΤΑ

2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 46 ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.4 Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΩΣ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΟ

2.4.1 Ανοίγµατα: Η σωστή τοποθέτηση των ανοιγµάτων βρίσκεται στη νότια κατεύθυνση για τις σωστές συνθήκες αερισµού του κτιρίου, αλλά και για την δέσµευση της ηλιακής ακτινοβολίας τον χειµώνα και την ηλιοπροστασία, το καλοκαίρι. Η τοποθεσία και το µέγεθος των ανοιγµάτων κατορθώνουν διαφορετικές ταχύτητες διακίνησης του αέρα. Όταν η είσοδος του κτιρίου βρίσκεται στο νότο και υπάρχει παράλληλα άλλο µικρότερο άνοιγµα σε υψηλότερο σηµείο, τότε επιτυγχάνεται χαµηλή ταχύτητα διακίνησης του αέρα. Όταν όµως η είσοδος του αέρα γίνεται από το νότο µε ένα µικρό παράθυρο και στην απέναντι του πλευρά υπάρχει ένα µεγαλύτερο ή µια θύρα, τότε επιτυγχάνεται µεγάλη ταχύτητα διακίνησης του αέρα.47 (Εικόνα 53) Η κύρια είσοδος του σπιτιού στους αγροτικούς οικισµούς ήταν από το “ξωπόρτι” προς την αυλή, και στους αστικούς οικισµούς η είσοδος βρισκόταν παράλληλα µε τον δρόµο και οδηγούσε προς τον εσωτερικό ηλιακό. Η κατασκευή της θύρας ήταν κυρίως από ξύλο. Μετά την περίοδο της βιοµηχανικής επανάστασης προστίθεται πάνω στην θύρα ανοιγµένο τµήµα µε γυαλί κυρίως στους αστικούς οικισµούς. Ανάλογα µε την οικονοµική ευχέρεια που είχε ο ιδιοκτήτης ήταν και η µορφολογία της. Πολλές θύρες προεκτείνονταν προς τα πάνω µε άνοιγµα ηµικυκλικού τόξου για να εισέρχεται το φως και να υπάρχει διαµπερής αερισµός. Συνήθως παραπλεύρως της θύρας της κατοικίας υπήρχαν παράθυρα µε προστατευτική σιδεριά για να µην εισέρχονται ανεπιθύµητοι επισκέπτες και µε αυτό τον τρόπο έµπαινε ο φωτισµός στο σπίτι και αεριζόταν, όταν η πόρτα ήταν κλειστή. Πάνω από τα ανοίγµατα τοποθετούσαν ανακουφιστικό τόξο για να µην φορτίζεται το σηµείο του ανοίγµατος και να είναι πιο οµαλή η κατανοµή των φορτίων.48 (Εικόνα 54) Παράθυρο: Στα παλαιότερα χρόνια δεν υπήρχαν µεγάλα παράθυρα ή ήταν ελάχιστα, γιατί υπήρχε ο φόβος των κατακτητών και ο αερισµός των κτιρίων γινόταν µέσω ψηλών, µικρών ανοιγµάτων τις λεγόµενες “αρσέρες”.49 Μικρά ανοίγµατα, όπως οι “αρσέρες” τοποθετούνταν σε υψηλά σηµεία στις όψεις των κτιρίων όπου την θερινή περίοδο, οι θερµές µάζες ανεβαίνουν ψηλά και οδηγούνται προς τα έξω. 50

47

48 49 50

Ε. Ανδρεάκη–Χρονάκη, Βιοκλιµατική Αρχιτεκτονική, Παθητικά - Ηλιακά Συστήµατα, Θεσσαλονίκη 1985, σελ. 62-63. Γ.Χ.Παπαχαραλάµπους, Η Κυπριακή Οικία, Λευκωσία 1968, σελ. 13-19. Γ.Χ.Παπαχαραλάµπους, ό.π., σελ. 19. Ε. Ανδρεάκη–Χρονάκη, Βιοκλιµατική Αρχιτεκτονική, Παθητικά - Ηλιακά Συστήµατα, Θεσσαλονίκη 1985, σελ. 54-60.

47 2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.4 Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΩΣ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΟ

Εικόνα 54. Λευκωσία: Ανοίγµατα: Θύρα - Παράθυρο

Εικόνα 55. Ανοίγµατα: Παράθυρα: Αγροτικός οικισµός ι: Μαρών - Αστικός οικισµός: Λευκωσία: Οικία Στ. Τουφεξή

Εικόνα 56. Λάρνακα - Κίτι: Μπαλκόνι

2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 48 ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.4 Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΩΣ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΟ

Για την έξοδο του θερµού αέρα πρέπει η “αρσέρα” να είναι τοποθετηµένη στο νότο

και στην απέναντι του πλευρά να υπάρχει ένα µεγαλύτερο παράθυρο ή µια θύρα για να επιτυγχάνεται µεγάλη ταχύτητα διακίνησης του αέρα.51 Τα παράθυρα είχαν κάθετες στενόµακρες αναλογίες, µε εξώφυλλα από πλατιές σανίδες ή περσίδες εξωτερικά που έλεγχαν την εισροή του αέρα, την ηλιακή ακτινοβολία, άλλα και την ορατότητα προς το εσωτερικό του σπιτιού. Τα ξύλινα ανώφλια συνήθως ήταν από πεύκο, κυπαρίσσι ή αόρατο. Πάνω από τα παράθυρα, τις πλείστες φορές υπάρχει ένα ανακουφιστικό τόξο πετρόκτιστο για να µην φορτίζεται το άνοιγµα, αλλά να κατανέµονται οµαλά οι φορτίσεις στα πλάγια.52 Στους αγροτικούς οικισµούς δεν υπήρχε γυαλί, γι’ αυτό τοποθετούσαν τα “παρµάτζια”, ξύλινα προστατευτικά για ασφάλεια. Όταν ήταν ανοικτά χρησίµευαν για να αερίζουν και να φωτίζουν τον εσωτερικό χώρο. Τον χειµώνα, λόγω του κρύου υπήρχαν ξύλινα παραθυρόφυλλα στην εσωτερική πλευρά, τα οποία ήταν θερµοµονωτικά και έκλειναν (Εικόνα 55). Στους αστικούς οικισµούς τα κουφώµατα; τοποθετούνται στο εξωτερικό της τοιχοποιίας, λόγω του ότι ο ήλιος, το καλοκαίρι, όταν ακτινοβολεί στην εξωτερική τοιχοποιία δεν εισέρχεται στο εσωτερικό. Αν το άνοιγµα τοποθετηθεί στο εσωτερικό, η ακτινοβολία ή ο κρύος αέρας θα εισέρχεται πιο εύκολα στο εσωτερικό. Στο εσωτερικό των ανοιγµάτων υπάρχουν επιµέρους σανίδες ξύλου, που χωρίζονται σε τέσσερα κοµµάτια και που ανοίγουν το καθένα µόνο του. Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται η επιλογή του φωτισµού και του αερισµού στο εσωτερικό. (Εικόνα 55) Επίσης, σηµαντικό παράγοντα διαδραµατίζει και το µέγεθος των ανοιγµάτων. Μετά την βιοµηχανική επανάσταση, τα ανοίγµατα ήυαν από γυαλί όπου είναι ηλιακός συλλέκτης και αποτελεί πηγή θερµικών απωλειών σε σχέση µε τις άλλες επιφάνειες του κτιρίου. Ανάλογα όµως µε τον προσανατολισµό µπορεί να αποτελεί και πηγή θερµικών πηγών.53 2.4.2 Μπαλκόνι: Το µπαλκόνι συνήθως τοποθετείται πάνω από το χώρο εισόδου και προσφέρει σκιασµό και κάλυψη από τις καιρικές συνθήκες. Προεξέχει προς τον δρόµο και µε αυτό τον τρόπο προστατεύει την τοιχοποιία και εξασφαλίζει την ηλιοπροστασία των περαστικών. (Εικόνα 56) Η κίνηση του αέρα διακόπτεται µέσω του κτιρίου και διαµοιράζεται προς τα πλαϊνά και προς τα πάνω. (Εικόνα 57)

51 52 53

Ε. Ανδρεάκη–Χρονάκη, ό.π., σελ. 62-63. Ό.π., σελ. 114. Ό.π., σελ. 27.

49 2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.4 Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΩΣ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΟ

Εικόνα 57. Μπαλκόνι: Κίνηση του αέρα βάσει των εµποδίων που δηµιουργεί το κτίριο

Εικόνα 58. Λευκωσίια: Σαχνισί

Εικόνα 59. Μαρώνι: Εξωτερική σκάλα

2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 50 ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.4 Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΩΣ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΟ

Ο αέρας που κινείται προς τα πάνω δηµιουργεί στροβιλισµούς µέσω των

προεξοχών του µπαλκονιού µε αποτέλεσµα να µπαίνει ο αέρας µε µεγαλύτερη ταχύτητα µέσα στο εσωτερικό. Τα στεγασµένα µπαλκόνια προσφέρουν σκιασµό στο χώρο τους και έτσι ο αέρας ψυχραίνεται κατά την µεταφορά του προς το εσωτερικό, µε αποτέλεσµα να δροσίζονται οι χώροι .54 2.4.3 Σαχνισί: Την οθωµανική περίοδο εντάχθηκε στην παραδοσιακή µας αρχιτεκτονική το σαχνισί. Τοποθετείται πάνω από την εισόδου του κτιρίου, βγαίνει προβολικά προς τον δρόµο και είναι από ελαφριά κατασκευή, από ξύλο. (Εικόνα 58) Το σαχνισί δηµιουργήθηκε βάσει της νοοτροπίας των Οθωµανών, όταν οι γυναίκες έπρεπε να ήταν κρυµένες και να µην φαίνονται. Έτσι, χρειαζόντουσαν ένα χώρο, ο οποίος να τους παρέχει οπτική επαφή µε τον δρόµο. Ο τρόπος κατασκευής του παρέχει στο κτίριο και ιδιαίτερα στον όροφο θερµική άνεση. Η προεξοχή του σαχνισί παρείχε περισσότερα ανοίγµατα λόγω της πυκνής δόµησης των οικοδοµών. Συνήθως, είναι τοποθετηµένο στην βορινή κατεύθυνση πάνω από την είσοδο. Η ύπαρξη κάποιου παράλληλου ανοίγµατος του βοηθά τον εξαερισµό και τον δροσισµό του χώρου το χειµώνα µέσω του βορεινού διαµπερούς αερισµού προς το νότο. Τα πολλαπλά ανοίγµατα παρείχαν φυσικό φωτισµό στον εσωτερικό χώρο. Επίσης, η προεξοχή του σαχνισί σκίαζε το δρόµο και την είσοδο, παρέχοντας καλύτερες συνθήκες διακίνησης. 55 2.4.4 Γείσα: Η στέγαση που είναι κεκλιµένη µε κεραµίδια, συνήθως καταλήγει σε γείσο που βρίσκεται περιµετρικά του κτιρίου µε µικρό ή µεγαλύτερο πλάτος, το οποίο εξαρτάται από το υψόµετρο του οικισµού και τις κλιµατολογικές συνθήκες. Το γείσο προστατεύει την εξωτερική τοιχοποιία .56 2.4.5 Εξωτερικές σκάλες : Οι εξωτερικές σκάλες αποτελούνται από τα τρία αρχικά σκαλιά από λιθοδοµή και ακολούθως από ξύλινη κατασκευή ή ολοκληρωτικά από λιθοδοµή.

54

55

56

Μ. Φιλοκύπρου, Α.Μιχαήλ, Η Βιοκλιµατική Διάσταση της Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής της Κύπρου, Λευκωσία 2014, σελ. 27. Ε. Ανδρεάκη–Χρονάκη, Βιοκλιµατική Αρχιτεκτονική, Παθητικά - Ηλιακά Συστήµατα, Θεσσαλονίκη 1985, σελ. 62-63. Σ. Σίνου, Αναδροµή στην Λαϊκή Αρχιτεκτονική της Κύπρου, Αθηνα 1976, σελ. 83-92.

51 2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.4 Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΩΣ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΟ

Εικόνα 60. Μαρώνι: Τζάκια – Τσιµινιά

Εικόνα 61. Οικία Χατζηγιεωργάκη Κορνέσιου: Εσωτερικό θερµό χρώµα για το χειµώνα µε νότιο προσανατολισµό

Εικόνα 62. Οικία Χατζηγιεωργάκη Κορνέσιου: Εσωτερικό ψυχρό χρώµα για το καλοκαίρι µε βόρειο προσανατολισµό

2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 52 ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.4 Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΩΣ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΟ

Η λίθινη σκάλα µερικές φορές κατασκευαζόταν µε εσοχές στην όψη για τον χώρο του

σταµνοστάτη,που µε την διακίνηση του ανέµου και την εξάτµιση του νερού προσέφερε δροσισµό στην κατοικία. Η παρουσία της λίθινης σκάλας χρησίµευε ως επιπλέον θερµοµονωτικό στοιχείο στην τοιχοποιία λόγω του ότι το µεγάλο πλάτος της δεν επιτρέπει την εισαγωγή της εξωτερικής θερµοκρασίας προς τα µέσα και ούτε της εσωτερικής θερµοκρασίας προς τα έξω. 57 (Εικόνα 56, 59) 2.4.6

Τζάκια – Τσιµινιά:

Τα τζάκια χρησίµευαν κυρίως για τον χειµώνα, καθώς ήταν η κύρια πηγή θέρµανσης του χώρου µέσω της φωτιάς. (Εικόνα 60) Άλλος τρόπος θέρµανσης του χώρου ήταν η τσιµινιά, η οποία ήταν η κύρια πηγή µαγειρέµατος και µέσω της φωτιάς, ζέσταινε το χώρο. Το τζάκι και η τσιµινια λόγω του µικρού ανοίγµατος που είχαν στην οροφή και του µεγάλου στο εσωτερικό της κατοικίας, δηµιουργούσαν το φαινόµενο της καµινάδας. Προκαλούσε κατακόρυφο ρεύµα αέρος που χρησίµευε κυρίως για αερισµό του χώρου τους καλοκαιρινούς µήνες.

2.4.7

Χρώµα:

Το χρώµα στο εσωτερικό και το εξωτερικό του κτιρίου χρησιµοποιούνταν από πιο εύπορες οικογένειες. Για την προστασία του τοίχου, ο οποίος ήταν από ωµόπλινθο και λίθους χρησιµοποιούνταν ο χωµατοπηλός ή γυψοκονίαµα ή ασβεστοκονίαµα και για την συντήρησή του, καλυπτόταν από µία λεπτή στρώση ασβέστη που σε µερικές περιπτώσεις τοποθετείτο χρώµα από σκόνη ώχρας ή λουλακί. Στους αγροτικούς οικισµούς συναντά κανείς σπάνια το χρώµα και αν αυτό υπάρχει είναι κυρίως στον χώρο του ηλιακού και είναι το λουλακί που παραπέµπει στους δροσερούς χώρους. Τα θερµά χρώµατα όπως η ώχρα, την συναντά κανείς κυρίως στους βορινούς χώρους που χρησιµοποιούνται κυρίως το χειµώνα, (Εικόνα 61) ενώ τα πιο ανοικτά χρώµατα, τα ψυχρά όπως το λουλακί, τα συναντά κανείς στους πιο νότιους χώρους που χρησιµοποιούνται το καλοκαίρι.58 (Εικόνα 62) Τα κτίρια στην Κύπρο συνήθως έχουν εξωτερικό επίχρισµα µε ασβεστοκονίαµα, το οποίο είναι άσπρο. Οι πιο εύπορες οικογένειες είχαν επίχρισµα µε χρώµα, όπως το λουλακί και αποχρώσεις της ώχρας. Τα πιο σκούρα επιχρίσµατα προστατεύουν την εξωτερική τοιχοποιία από την υπέρυθρη ακτινοβολία του ήλιου και δεν την

57 58

Ν. Χρυσοχού, Κυπριακή Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, Λευκωσία 2014, σελ. 28. Ν. Χρυσοχού, ό.π., σελ. 43.

53 2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.5 Η ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΣΤΟ ΔΟΜΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ

Εικόνα 63.

Τοιχοποιία από πέτρα, ωµόπλινθο

2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 54 ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.5 Η ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΣΤΟ ΔΟΜΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ

απορροφούν όσο το άσπρο χρώµα. Το άσπρο χρώµα έχει την ιδιότητα να αντανακλά

την ηλιακή ακτινοβολία µικρού µήκους κύµατος.59 2.5 Η βιοκλιµατική στο δοµικό σύστηµα της κατοικίας: Τα παραδοσιακά µας κτίρια κτιζόταν κυρίως από τα υλικά που µας πρόσφερε η φύση και σε κάθε τόπο διέφεραν λόγω της διαφορετικής τοπογραφίας. Τα δοµικά υλικά αυτά προέρχονταν από την φύση: το χώµα, η πέτρα, τα Φυτά: τα οποία είναι το ξύλο, τα άχυρα, τρίχες ζώων. Τα υλικά που προαναφέρθηκαν όσο και το µέγεθος της τοιχοποιίας έχουν διάφορες µονωτικές ιδιότητες που καθιστούν εφικτή την θερµική άνεση.

2.5.1 Τοιχοποιία: Τα κύρια δοµικά υλικά που χρησιµοποιούνται στην Κύπρο για την κατασκευή της τοιχοποιίας ενός κτιρίου είναι η πέτρα και ο ωµόπλινθος µε ξύλο σε µικρή ποσότητα, κυρίως στους ορεινούς οικισµούς. Mε την πάροδο του χρόνου αναπτύχθηκαν τεχνικές και τεχνογνωσίες ως προς την στατικότητα και την βιοκλιµατικότητα της κατασκευής. (Εικόνα 63) Οι παραδοσιακές τοιχοποιίες επιχρίζονταν εξωτερικά µε ασβεστοκονίαµα, -που παρέχει την ιδιότητα της εισροής του αέρα για να “αναπνέει”, αλλά όχι της εισροής της βροχής, καθώς και εσωτερικά µε γυψοκονίαµα, για να επιτρέπεται η φυσική αποµάκρυνση της υγρασίας από τους τοίχους. Μια βιοκλιµατική στρατηγική που χρησιµοποιείται για το µεσογειακό µας κλίµα είναι το σηµαντικό πάχος τοίχου, που προσφέρει θερµική αδράνεια στο κέλυφος. Λόγω των υλικών που χρησιµοποιούνται στο κέλυφος που κτιρίου, έχουν πιο µεγάλη θερµοχωρητικότητα. Το καλοκαίρι προστάτευαν την τοιχοποιία µέσω της σκίασης από τον ηλιακό, εξωτερικά στέγαστρα, µπαλκόνια και γείσο. Ο λόγος είναι ότι ο ήλιος είναι πιο ψηλά και η ακτινοβολία του πιο κάθετη, µε στόχο ο νυχτερινός δροσισµός να µένει αποθηκευµένος στην τοιχοποιία και να υπάρχει φυσικός δροσισµός στο κτίριο κατά την διάρκεια όλης της ηµέρας. 60

59

Σ. Σίνου, Αναδροµή στην Λαϊκή Αρχιτεκτονική της Κύπρου, Αθηνα 1976, σελ. 35.

J John R.Goulding J.Owen lewis theo C.Steemers, Energy Conscious Design-A Primer for Architects, µετάφρ. Α. Μακρής – παιδεία Α.Ε., Ενεργειακός Σχεδιασµός, Εισαγωγή για Αρχιτέκτονες, Θεσσαλονίκη 2009, σελ. 91.

60 Ε. Ανδρεάκη–Χρονάκη, Βιοκλιµατική Αρχιτεκτονική, Παθητικά - Ηλιακά Συστήµατα, Θεσσαλονίκη 1985, σελ. 34- 60.

55 2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.5 Η ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΣΤΟ ΔΟΜΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ

Εικόνα 64. Μαρώνι: Πέτρινη τοιχοποιία πάνω από θύρα

Εικόνα 65. Κίνηση ανέµου µέσα από την πέτρινη τοιχοποιία

Εικόνα 66. Μαρώνι: Τοιχοποιία από ωµόπλινθο µε πέτρινη θεµελίωση

2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 56 ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.5 Η ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΣΤΟ ΔΟΜΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ

Λιθοδοµή:

Η πέτρα ήταν από τα παλιά χρόνια ένα από τα πιο αξιοποιήσιµα υλικά κτισίµατος.

Υπάρχουν τρία είδη πέτρας: ο ασβεστιτικός, η πυρογενής και ο ιζηµατογενής λίθος. Ο ασβεστόλιθος ήταν εύκολος στην επεξεργασία και έτσι τον επεξεργάζονταν σε ορθολογικά σχήµατα, τα οποία είχαν µεγάλη στατική αντοχή. (Εικόνα 64) Τα πυρογενή πετρώµατα όπως ο βασάλτης, ο γρανίτης και η πέτρα του τρόδους είναι πιο σκληρά και δεν επεξεργάζονται τόσο εύκολα όσο ο ασβεστόλιθος. Έτσι, τοποθετούνται µε χαλίκωµα για να αναπληρώνουν το κενό. Τα ιζηµατογενή πετρώµατα είναι οι πωρόλιθοι. Οι πέτρινοι τοίχοι κατασκευάζονταν από δεξιοτέχνες µαστόρους. Ήταν διπλοί και την εξωτερική πλευρά έκτιζε ο µάστορας, διότι έπρεπε να ήταν πιο προσεγµένη ενώ το εσωτερικό έκτιζε ένας βοηθός του µάστορα. Οι διπλοί τοίχοι ήταν γεµισµένοι στο εσωτερικό µε χαλίκωµα και χώµα. Ο συνδυασµός των ιδιοτήτων όλων των υλικών µαζί, καθώς και το πάχος της πέτρινης τοιχοποιίας, που κυµαίνεται συνήθως από 50 µέχρι 70 εκατοστά επιβραδύνει την απώλεια θερµότητας από εσωτερικά του κτιρίου προς τα έξω και αντιστρόφως από έξω προς τα µέσα. Λόγω του χώµατος, το οποίο είναι µονωτικό υλικό και λόγω του χαλικώµατος που τοποθετείται στο εσωτερικό της τοιχοποιίας, το καλοκαίρι, ο δροσερός αέρας αποθηκεύεται στο εσωτερικό του κτιρίου. Λόγω της µεγάλης απόστασης και της ακανόνιστης διάταξης των χαλικωµάτων, τα οποία πρέπει να διασχίσει στην τοιχοποιία, επιβραδύνεται κατά την µεταφορά του προς τα έξω. Το ίδιο γίνεται και το χειµώνα, κατά της βραδινές ώρες, κάτι που προκαλείται λόγω της θερµότητας που αποθηκεύτηκε στο εσωτερικό του κτιρίου κατά της µεσηµβρινές ώρες. 61 (Εικόνα 65) Ωµόπλινθος: Ο ωµόπλινθος ως υλικό χρησιµοποιείται ευρέως, διότι το κτίσιµο µε αυτό είναι από τους πιο απλούς τρόπους. (Εικόνα 66)Τα συστατικά κατασκευής του ήταν µείγµα χώµατος και αχύρου και σε µερικές περιπτώσεις έβαζαν τρίχες ζώων. Έχει θερµοµονωτικές ιδιότητες λόγω των υλικών που χρησιµοποιεί, όπως το χώµα που είναι µονωτικό υλικό και το άχυρο, λόγω του κενού που του παρέχει η διατοµή. (Εικόνα 67) Το άχυρο, το επεξεργάζονταν για δύο εβδοµάδες µέχρι να αρχίσει η σήψη. Ήταν το συνδετικό υλικό για να ενοποιηθούν τα υλικά. Το άχυρο το έβαζαν σε ξύλινα καλούπια µε διαστάσεις περίπου 0,40 x 0,30 x 0,60.

61

Γ.Χ.Παπαχαραλάµπους, Η Κυπριακή Οικία, Λευκωσία 1968, σελ. 7.

57 2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.5 Η ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΣΤΟ ΔΟΜΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ

Εικόνα 67. Κίνηση ανέµου µέσα από την πλίθινη τοιχοποιία

Εικόνα 68. Λευκωσία: Ξυλόπηκτη κατασκευή εσωτερικής τοιχοποιίας Πηγή: Νάσω Χρυσοχού

Εικόνα 69. Κίνηση ανέµου µέσα από την πέτρινη µε ξύλο τοιχοποιία

2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 58 ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.5 Η ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΣΤΟ ΔΟΜΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ

Η βάση του ωµόπλινθου συνήθως αποτελείται από πέτρα, λόγω της κακής του σχέσης µε το νερό και την υγρασία, αλλά έχει πιο καλή στατική συµπεριφορά. Το συνθετικό υλικό του πλίνθου ήταν ο πηλός. αλλά χρησιµοποιείτο και ο ασβέστης και ο γύψος. Υπάρχει και η δόµηση χωρίς συνθετικό υλικό, που ήταν φηµισµένη για τις µονωτικές και αντισεισµικές ιδιότητές της. Ο πλίνθος προσφέρει θερµική αδράνεια, καθώς µειώνει την µεταφορά της εξωτερικής θερµοκρασίας προς τους εσωτερικούς χώρους για να διατηρείται η επιθυµητή θερµοκρασία που διαµορφώνεται βάση των ανοιγµάτων. 62 Ξύλο: Τα ξύλα χρησιµοποιούνταν ανάλογα µε την αντοχή για να ενισχύσει την τοιχοποιία. Το έκοβαν συγκεκριµένη εποχή για να µην σαπίζει. Στις πεδινές περιοχές, το ξύλο περιορίζεται στην στέγη, στον ηλιακό και στο πάτωµα, στα ανώγια και στα ανοίγµατα. Στις ορεινές περιοχές, αλλά και σε πολλά αστικά χωριά παρατηρούνται πιο πολλές ξύλινες κατασκευές, κυρίως στον όροφο. (Εικόνα 68) Σε ορισµένες περιπτώσεις, οι εξωτερικοί πέτρινοι τοίχοι επενδύονται εσωτερικά µε ξύλο, όπως τα δάπεδα και οι οροφές. Αυτό συµβάλλει στην γρήγορη θέρµανση του εσωτερικού χώρου.

Μερικές

φορές,

οι

εσωτερικοί,

εξωτερικοί

τοίχοι

και

τα

κιόσκια

κατασκευάζονταν από ξύλινο σκελετό (ντολµάδες) και γεµίζονταν µε πλιθάρι, πέτρα σε συνδυασµό µε τον γύψο, µε τον οποίο το επίχριζαν. Αυτός ο συνδυασµός πρόσφερε αντισεισµικότητα στην κατασκευή.63 (Εικόνα 69)

62 63

Γ.Χ.Παπαχαραλάµπους, Η Κυπριακή Οικία, Λευκωσία 1968, σελ. 8. Σ. Σίνου, Αναδροµή στην Λαϊκή Αρχιτεκτονική της Κύπρου, Αθήνα 1976, σελ. 83.

59 2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.5 Η ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΣΤΟ ΔΟΜΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ

Εικόνα 70.

ΣΤΕΓΑΣΗ

2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 60 ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.5 Η ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΣΤΟ ΔΟΜΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ

2.5.2 Στέγαση:

Οι τυπικές µορφές στεγάσεων των κατοικιών είναι τα δώµατα, τα οποία υπάρχουν

από την πρώτη κατοικία που φτιάχτηκε, οι κεκλιµένες µε κεραµίδι, οι οποίες εµφανίστηκαν κυρίως στην Αγγλοκρατία, καθώς επίσης και σε µερικές περιπτώσεις υπάρχουν και οι θολωτές. Η θολοδοµία χρησιµοποιούνταν συνήθως για πιο µεγάλα σε κλίµακα και σηµαντικότητα κτίρια, ενώ στις κατοικίες σπανιότερα και συγκεκριµένα σε υπόγειους χώρους, ενώ τα δώµατα και οι κεκλιµένες στέγες είναι πιο συνηθισµένες. (Εικόνα 70) Δώµα: Ο τρόπος στέγασης της παραδοσιακής οικίας της Κύπρου είναι πανάρχαιος, καθώς µαρτυρείται ήδη από την Νεολιθική περίοδο. Το “δώµα” αποτελείται από δοκάρια (βολίτζια ή τάβλες) µε παχιά επίστρωση από καλάµι ή σανίδια ή χοντρά κλαδιά. Στην συνέχεια, έστρωναν φύλλα ή φύκια, αλλά κυρίως χρησιµοποιούσαν φύλλα ευκαλύπτου ή φύλλα µερσινίας, τα οποία έχουν αντισηπτικές ιδιότητες και δεν τρώγονται από έντοµα. Άνωθεν, πρόσθεταν στρώσεις χώµατος που ήταν αργιλώδες. Αυτός ήταν ο λόγος που ήταν άσπρο το δώµα, και το διαµόρφωναν µε ελάχιστη κλίση για να κυλά το νερό χωρίς να παρασέρνει µαζί του το χώµα

64

. Η στέγη ήταν

επίπεδη µε ελάχιστη κλίση και χρησίµευε στις διάφορες γεωργικές εργασίες: για την αποξήρανση διάφορων σπόρων και καρπών στον ήλιο. Επίσης, τα δώµατα αξιοποιούνταν για την συλλογή των βρόχινων υδάτων, τα οποία οδηγούνταν απο τις στέγες προς τις στέρνες για αποθήκευση. 65 (Εικόνα 71) Κεκλιµένη µε κεραµίδια: Κατά την διάρκεια της Αγγλοκρατίας εισέρχεται ο τύπος της κεκλιµένης ξύλινης στέγασης µε ταβάνωµα. Οι πιο οικονοµικά εύποροι ξεκινούν να τοποθετούν κεραµίδι. Οι κλίσεις των στεγών είναι ήπιες και καταλήγουν στο γείσο, που βρίσκεται περιµετρικά του κτιρίου66. Η κεκλιµένη στέγη αποτελείται αποκλειστικά από ξύλινα δοµικά στοιχεία. Το ξύλο είναι οργανικό και µη τοξικό υλικό. Είναι η πιο σηµαντική φυσική ανανεώσιµη πρώτη ύλη που χρησιµοποιείται ως κύριο δοµικό υλικό της στέγασης και έχει θερµοµονωτικές ιδιότητες. Τα είδη ξυλείας που χρησιµοποιούνται είναι κυρίως το κυπαρίσσι και η λεύκη, τα οποία διατηρούνται

64 65 66

Συλλογικός Τόµος, ΚΥΠΡΟΣ Από την Αρχαιότητα εως Σήµερα, Αθήνα 2007, σελ. 34. Γ.Χ.Παπαχαραλάµπους, Η Κυπριακή Οικία, Λευκωσία 1968, σελ. 4. Σ. Σίνου, Αναδροµή στην Λαϊκή Αρχιτεκτονική της Κύπρου, Αθηνα 1976, σελ. 83-92.

61 2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.5 Η ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΣΤΟ ΔΟΜΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ

Εικόνα 71. Δώµα

Εικόνα 72. Κεκλιµένη στέγη µε κεραµίδια

Εικόνα 73. Θολωτή

2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 62 ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ _ 2.5 Η ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΣΤΟ ΔΟΜΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ

περισσότερο. Τα κεραµίδια βοηθούσαν στην αποµάκρυνση της βροχής. 67 Τα µέρη,

στα οποία υπήρχαν από πολύ παλιά οι επικλινείς στέγες είναι κάποια χωριά στο Τρόδος, που βρίσκονται πάνω σε ψηλά βουνά. Ακολούθως, αυτές επεκτάθηκαν και στην αστική αρχιτεκτονική.68 (Εικόνα 72) Θολωτή: Η θολωτή στέγαση δεν είναι συχνό φαινόµενο στις κατοικίες στην Κύπρο και αν αυτή υπάρχει, συνήθως βρίσκεται σε ηµιυπόγειους χώρους. Οι λόγοι για τους οποίους επιλέγεται η θολωτή στέγαση είναι για την καλύτερη στατικότητα βάσει του εδάφους. Όταν η κατασκευή; βρίσκεται ηµιυπόγεια υπάρχει σταθερή θερµοκρασία λόγω του εδάφους. Έχει υγρασία που δροσίζει την οικία τους καλοκαιρινούς µήνες, ενώ αν τυχόν η στέγαση

ήταν ξύλινη θα σάπιζε το ξύλο µέσα στο χώµα.

διατύπωσα σωστά έτσι; Αν υπάρχει λάθος το βλέπεις ξανά. (Εικόνα 73)

67 68

Γ.Χ.Παπαχαραλάµπους, Η Κυπριακή Οικία, Λευκωσία 1968, σελ. 10. Σ. Σίνου, Αναδροµή στην Λαϊκή Αρχιτεκτονική της Κύπρου, Αθηνα 1976, σελ. 35.

Το

Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ

3.1 Η µορφή της σύγχρονης κατοικίας 3.1.1 Μίµηση απο τα Ευρωπαικά πρότυπα 3.1.1.1 Μεγάλα υαλοστάσια 3.1.2 Τα σύγχρονα υλικά 3.1.2.1 Μπετόν 3.1.2.2 Μέταλλο

3.2 Οι βιοκλιµατικές αρχές από την παραδοσιακή στην σύγχρονη κατοικια 3.2.1 Φυσικός Φωτισµός _ Μέσο διανοµής του φωτος στο εσωτερικό 3.2.2 Φυσικός Αερισµός _ Φαινόµενο της καπνοδόχου 3.2.3 Στρατηγική Θέρµανση 3.2.3.1 Συλλογή και αποθήκευση της ηλιακής ακτινοβολίας _ Παθητικά συστυήµατα _ Άµεσα και Έµµεσα ηλιακά κέρδη 3.2.3.2 Διανοµή και Διατήρηση της θερµότητας στο εσωτερικό 3.2.4 Στρατηγική Ψύξη _ Σκίαση _ Εξαερισµός _ Προστασία του κελύφους

3.3 Κριτική των σύγχρονων κανονισµών 3.3.1 Κανονισµοί περί χωροθέτησης και αποστάσεων της κατοικίας 3.3.2 Αποστάσεις κατοικίας από το όριο του τεµαχίου.

3.3.3 Ορισµοί για υπαίθριους και ηµιυπαίθριους χώρους _ Εξώστες _ Βεράντες _ Στέγαστρα εισόδου 3.3.4 Καθορισµός ορόφων _ Επίπεδο και Επικλινές έδαφος _ Βπηθητικές οικοδοµές 3.3.5 Χώροι στάθµευσης _ Υπόστεγως και Στεγασµένος χώρος στάθµευσης 3.3.6 Χώρος στάθµευσης παραδοσιακών οικοδοµών 3.3.8 Πολεοδοµικοί κανονισµοί _ Απόσταση δρόµου, πεζόδροµου σε σχέση µε την κατοικία

65 3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΑΜΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ _ 3.1 Η ΜΟΡΦΗ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ

Εικόνα 74. Αυστραλία: Σπίτι από γυαλίι Πηγή: weandthecolor.com

3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 66 Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ _ 3.1 Η ΜΟΡΦΗ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ

Η µορφή της σύγχρονης κατοικίας: 3.1 Λόγω της παγκοσµιοποίησης που υπέστη η αρχιτεκτονική πλέον υπάρχει σε µεγάλο ποσοστό µια πιο ελεύθερη διαµόρφωση της µορφής της σύγχρονης κατοικίας. Τα υλικά τοποθετούνται επί το πλείστον βάσει της αισθητικής τους και όχι της λειτουργίας τους. Οι περισότεροι αρχιτέκτονες δεν έχουν καµία ανησυχία για την βιοκλιµατική λειτουργία και την δαπάνη ενέργειας που καταναλώνει το κτίριο. Η αδιαφορία που υπάρχει από µερικούς αρχιτέκτονες για την θερµική άνεση στους εσωτερικούς χώρους ενός κτιρίου έχει ως αποτέλεσµα την ανάγκη διάφορων µηχανολογικών συστηµάτων. Πλέον, οι περισσότεροι αγνοούν τα βασικά στοιχεία της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής που καθιστούν την κατοικία βιώσιµη βάσει του κλίµατος.

3.1.1

Μίµηση από τα Ευρωπαϊκά πρότυπα:

Το µεγαλύτερο ποσοστό της σύγχρονης αρχιτεκτονικής της Κύπρου δυστυχώς µιµείται σε µεγάλο βαθµό ξένα πρότυπα που δεν αρµόζουν στο κλίµα της Κύπρου. (Εικόνα 74) Οι περισσότεροι αρχιτέκτονες δηµιουργούν κατοικίες που δεν συµπεριλαµβάνουν κανένα βιοκλιµατικό στοιχείο της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Ο αρχιτέκτονας Ζήνωνας Σιερεπεκλή στα πλαίσια σεµιναρίου για τη σύγχρονη αρχιτεκτονική στην Κύπρο, τον Νοέµβριο του 1996 έκανε µια περίληψη και αναφέρεται κυρίως στο µοντέρνο κίνηµα. Αρχικά, αναφέρεται στο τέλος της περιόδου του Δεύτερου Παγκόσµιου Πολέµου εώς το 1960, όπου θεµελιώνεται η µοντέρνα αρχιτεκτονική της Κύπρου. Οι αρχιτέκτονες που πρωτοεµφανίστηκαν αυτή την περίοδο, ήταν ελάχιστοι, µε σπουδές και πρότυπα από το εξωτερικό. Αυτό είχε ως αποτέλεσµα η αρχιτεκτονική τους να µην ήταν επηρεασµένη από την κυπριακή αρχιτεκτονική. Την περίοδο αυτή δυο προσωπικότητες ξεχώρισαν µε το έργο τους, ο Νεοπτόλεµος Μιχαηλίδης και ο Πόλυς Μιχαηλίδης, οι οποίοι σύνδεσαν την τοπική αρχιτεκτονική µε την µοντέρνα. 69 Μεγάλα υαλοστάσια: Η παραγωγή του γυαλιού ξεκινά από την αρχαιότητα, χιλιετίες προ Χριστού. Η σηµαντικότερη ιστορική ανάπτυξή του γυαλιού απαντάται στα µέσα του 18ου και 19ου αιώνα στην Ευρώπη. (Εικόνα 75) Η βιοµηχανική επανάσταση ανέπτυξε την

69

Ζ. Σιερεπεκλής, Διαδροµές της Μεταπολεµικής Αρχιτεκτονικής στην Κύπρο, CY ARCH Views on architecture &the city, (15.11.2015)

67 3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΑΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ _ 3.1 Η ΜΟΡΦΗ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ

Εικόνα 75. Βιοµηχανία γυαλιού Πηγή: http://www.taouxis.gr/262/ (06.12.2015)

Εικόνα 76. Το Crystal Palace χτίστηκε εξ ολοκλήρου από σίδερο και γυαλί από τον Joseph Paxton το 1851 στο Λονδίνο Πηγή: http://www.idanikospiti.gr (06.12.2015),

)

Εικόνα 77. Σύγχρονη αρχιτεκτονική: Glass House Πηγή: http://www.dallasvoice.com/late-gay-architectphilip-johnsons-famed-glass-house-offer-tours10170570.html (06.12.2015)

3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 68

τεχνολογία παραγωγής µετάλλου και γυαλιού για την δηµιουργία θερµοκηπίων στην βόρεια και κεντρική Ευρώπη. Η αξιοποίηση στα θερµικά κέρδη γινόταν κυρίως στα βόρεια γεωγραφικά πλάτη απ’ ό,τι στις νότιες περιοχές, λόγω της ανάγκης που υπήρχε για θερµικά κέρδη. 70 (Εικόνα 76) Στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Κύπρου παρατηρείται η αξιοποίηση του γυαλιού και ειδικότερα κατά την περίοδο της Αγγλοκρατίας. Η γυάλινη επιφάνεια είναι απαραιτήτως αναγκαία για τον φυσικό φωτισµό, αλλά πάντα προστατεύεται από τα κινητά παντζούρια, τον ηλιακό και κάποιες εξοχές, όπως τα µπαλκόνια και το σαχνισί. Στην σύγχρονη αρχιτεκτονική, οι µεγάλες επιφάνειες διαδραµατίζουν σηµαντικό ρόλο στον σχεδιασµό του κτιρίου. Στις βόρειες χώρες παρατηρείται η έντονη αξιοποίηση του υαλοστασίου λόγω της ανάγκης που υπάρχει για τον ήλιο. (Εικόνα 77) Μερικά κτίρια βορινών χωών παρουσιάζονται ως πρότυπα της σύγχρονης αρχιτεκτονικής, µε αποτέλεσµα πολλοί αρχιτέκτονες να τα µιµούνται ακόµη και στα µεσογειακά κλίµατα, όπου η ανάγκη για ήλιο δεν είναι τόσο απαραίτητη. Η δυνατότητα τοποθέτησης ενός µεγάλου ανοίγµατος δεν είναι απαραίτητα κακή, αλλά αντιθέτως δίνει πολλές δυνατότητες σύνδεσης και απολαβής θερµικών κερδών. Τα ανοίγµατα για να παρέχουν την σωστή βιοκλιµατική στα µεσογειακά κλίµατα χρειάζονται να προστατευτούν κατά την καλοκαιρινή περίοδο, ούτως ώστε η ακτινοβολία του ήλιου να εισέρχεται στο εσωτερικό µόνο κατά την περίοδο του χειµώνα. Δυστυχώς, στην Κύπρο πολλοί αρχιτέκτονες δεν κατανοούν το µεσογειακό κλίµα που επικρατεί µε τα έντονα καλοκαίρια. Διαµορφώνουν κτίρια µε γυάλινες επιφάνειες

χωρίς

να

λαµβάνουν

µέτρα

προστασίας,

µε

αποτέλεσµα

να

δηµιουργούνται κτίρια- θερµοκήπια, ολόχρονα. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα την ανάγκη µεγάλης ποσότητας δαπάνης ενέργειας για να γίνει το κτίριο βιώσιµο. Οι αρχιτέκτονες θεωρούν ότι µε την τοποθέτηση ακριβών διπλών ή τριπλών υαλοστασίων πως προστατεύονται από τις εξωτερικές καιρικές συνθήκες, ενώ απλώς µειώνουν ελάχιστα την εισαγωγή της ηλιακής ακτινοβολίας. Μερικοί προσπαθούν να το αντιµετωπίσουν µε προστατευτικές επιφάνειες στο εσωτερικό ή µε κουρτίνες, µα δυστυχώς η ηλιακή ακτινοβολία πάλι φτάνει στο υαλοστάσιο και θερµαίνει τον χώρο, κατά την καλοκαιρινή περίοδο.

70

Tsanos Glass & Σια ΟΕ, http://tsanosglasstech.gr/index.php/to-gyali/2013-04-07-08-24-26.html (06.12.2015)

69 3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΑΜΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ _ 3.1 Η ΜΟΡΦΗ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ

Εικόνα 78. Ελβετικές Άλπεις,: Lumino House by Davide Macullo Πηγή: www.archidesignclub.com

3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 70 Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΑΜΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ _ 3.1 Η ΜΟΡΦΗ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ

3.1.2

Τα σύγχρονα υλικά:

Η µεγάλη επανάσταση της τεχνολογίας έγινε κυρίως την περίοδο της βιοµηχανικής επανάστασης. Ξεκινά η ανάγκη για νέα υλικά µεγάλων ποσοτήτων. Τα δύο κύρια υλικά που χρησιµοποιούνται την περίοδο αυτή είναι ο χάλυβας, το σκυρόδεµα και ο συνδυασµός τους. Ο χάλυβας χρησιµοποιείται κυρίως στο δοµικό σύστηµα, εσωτερικά στο µπετόν για τις εφελκυστικές φορτίσεις και στα πλαίσια του υαλοστασίου. Το σκυρόδεµα έχει το ένα τρίτο του ειδικού βάρους του χάλυβα και πολύ µεγαλύτερη διατοµή.

3.1.2.1 Μπετόν: Το µπετόν πρωτοεµφανίστηκε στη Κύπρο κατά την περίοδο της Αγγλοκρατίας. Η αναλογία που αποτελείται το σκυρόδεµα του φέροντα οργανισού είνα κατα µεγάλο ποσοστό από χαλίκι, το υπόλοιπο ποσοστό αποτελείται απο άµµο, νερό, και σε ελάχιστο ποσοστό από τσιµέντο. Οι χηµικές αντιδράσεις έχουν συγκεκριµένο χρονικό διάστηµα πήξης που επηρεάζονται από πολλούς παράγοντες. Επηρεάζεται από την σωστή αναλογία των υλικών, τις καιρικές συνθήκες, το χρονικό διάστηµα που θα φτάσει στην οικοδοµή και από την σωστή µεταχείριση των εργατών. Άρα, το να πετύχεις το σωστό αποτέλεσµα πρέπει να είσαι αρκετά εξιδεικευµένος στην κατασκευή του σκυροδέµατος. Ένα απο τα θετικά χαρακτηριστικά του µπετόν είναι η αντοχή στις θλιπτικές φορτίσεις. Ένα από τα αρνητικά χαρακτηριστικά του µπετόν είναι η ελάχιστη αντοχή στις εφελκιστηκές φορτίσεις. Ο τρόπος αντιµετόπισεις του προβλήµατος είναι η τοποθέτηση του χάλυβα στα σηµεία που υπάρχουν εφελκιστεικές φορτίσεις. Το µπετόν λόγω του ότι η αρχική του µορφή είναι ρευστή , δίνη την δυνατότητα να πάρει οποια δήποτε µορφή. Το µπετόν έχει µεγάλο συντελεστή αποθήκευσης θερµότητας και γι’ αυτό χρησιµοποιείται κυρίως σε χώρες που έχουν ανάγκη για θερµότητα. (Εικόνα 78) Το µπετόν αξιοποιείται σε µεγάλο βαθµό στην Κύπρο. Για να αντεπεξέλθει το σκυρόδεµα στις καιρικές συνθήκες της Κύπρου χρειάζεται προστασία και µόνωση. «Σχεδόν 2 εκατοµµύρια τόνοι σκυροδέµατος χρησιµοποιούνται ετησίως για την κατασκευή οικιστικών κτιρίων στην Κύπρο, ποσότητα που αναλογεί σε 2,9 τόνους ανά κάτοικο το χρόνο, ενώ συνολικά, περισσότεροι από 3 εκατοµµύρια τόνοι οικοδοµικών υλικών καταναλώνονται στη χώρα µας αποκλειστικά για σκοπούς κατασκευής νέων οικιστικών µονάδων. Τα ανησυχητικά αυτά στοιχεία προέρχονται από την καταγραφή της υφιστάµενης κατάστασης όσον αφορά την κατανάλωση πόρων και ενέργειας, αλλά και τις εκποµπές αποβλήτων από τα οικοδοµικά έργα.

71 3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ _ 3.1 Η ΜΟΡΦΗ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ

Εικόνα 79. Αυστραλία: Μεταλλικό σπίτι, Αρχιτέκτονες Maddison Πηγή: www.pinterest.com

3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 72 Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΑΜΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ _ 3.1 Η ΜΟΡΦΗ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΚΑΤΟΙΚΙΑΣ

H καταγραφή έχει ολοκληρωθεί πρόσφατα στο πλαίσιο του προγράµµατος SUSCON

(SUStainable CONstruction – Αειφόρος Κατασκευή) που υλοποιείται από το Τµήµα Πολιτικών Μηχανικών και Μηχανικών Περιβάλλοντος του Πανεπιστηµίου Κύπρου, το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, το ΕΤΕΚ και κατασκευαστικές εταιρείες και τεχνικούς συµβουλευτικούς οίκους σε Κύπρο και Ελλάδα» 71.

3.1.2.2 Μέταλλο: Κατά την περίοδο του 19ου και 20ου αιώνα µε την βιοµηχανική επανάσταση αναπτύσσονται δηµιουργήθηκαν

οι

υλικές οι

και

οι

εφευρετικές

υδροµεταλλουργικές

γνώσεις.

µεθόδοι

Την

περίοδο

παραγωγής

αυτή

µετάλλων

διαµορφώνοντας και τα πρώτα κτίρια από µέταλλο. Συνήθως, οι κατασκευές από µέταλλο εφαρµόζονταν σε κτίρια µε µεγάλα ανοίγµατα, όπως σταθµοί τρένων και εργοστάσια. Η αρχική µορφή του µετάλλου ήταν κρυµένη πίσω από προσόψεις µε µορφές της εποχής εκείνης. Ακολούθως, ξεκίνησε να ‘βγαίνει ο σκελετός’ προς τα έξω και να λαµβάνει µέρος στην µορφή. Το µέταλλο ή ο χάλυβας βοήθησε στην κατασκευή πολυώροφων κτιρίων, λόγω της αντοχής που προσέφερε, της ταχύτητας της κατασκευής και της οικονοµίας 72 . Στην σύγχρονη αρχιτεκτονική το µέταλλο χρησιµοποιείται σε µεγάλο βαθµό, λόγω των δυνατοτήτων που δίνει στις ανάγλυφες µορφές, στα µεγάλα ανοίγµατα και στις µικρές διαστάσεις της διατοµής του. (Εικόνα 78) 3.2 Οι βιοκλιµατικές αρχές από την παραδοσιακή στην σύγχρονη κατοικία: Μετά την έντονη ανάπτυξη και την εξέλιξη που είχε η µορφή της αρχιτεκτονικής της Κύπρου κατά την Αγγλοκρατία διαµορφώθηκε η σηµερινή µορφή της. Η µορφή της Κύπρου µετατράπηκε σε µεγάλο βαθµό σε µια σύγχρονη αρχιτεκτονική µε µπετονένια κτίρια που δεν αρµόζουν στο περιβάλλον. Ελάχιστοι είναι οι αρχιτέκτονες που έκαναν σύγχρονα κτίρια, τα οποία να έχουν σχέση µε το περιβάλλον της Κύπρου και βιοκλιµατικά να είναι άρτια. Η έντονη ανάπτυξη της τεχνολογίας δεν είναι απαραίτητα κακή λόγω

των δυνατοτήτων που προσφέρει στην βιοκλιµατική

αρχιτεκτονική. Στις µέρες µας υπάρχει µεγάλη ανάγκη για τον σχεδιασµό των κτιρίων βάσει τις βιοκλιµατικές αρχές, την ένταξη βάσει της τοπογραφίας και του κλίµατος. Οι ανάγκες αυτές µπορούν να υλοποιηθούν χρησιµοποιώντας τις βασικές βιοκλιµατικές αρχές

71 72

Τρείς τόνοι µπετόν ανά Κύπριο το χρόνο, Φιλελεύθερος, 23.8.2006 https://el.wikipedia.org

73 3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΑΜΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ _ 3.2 ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ

Εικόνα 80. Η διανοµή του φυσικού φωτισµού µέσω ανοιγµάτων στην τοιχοποιία Ακτινοβολία καλοκαιριού

Εικόνα 81. Η διανοµή του φυσικού φωτισµού µέσω ανοιγµάτων στην οροφή Ακτινοβολία των χειµώνα

Εικόνα 82. Η διανοµή του φυσικού φωτισµού µέσω του εσωτερικού αιθρίου

3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 74 Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ _ 3.2 ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ

και κανονισµούς της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Ο νόµος 2 του 101 του 2006

καθορίζει την ενεργειακή απόδοση της οικοδοµής. Καθορίζει την µόνωση, η οποία είναι απαραίτητη σε µια κατοικία βάσει των υλικών που έχουν χρησιµοποιηθεί. Μεγάλο ποσοστό ενέργειας ξοδεύεται µέσω των συστηµάτων θέρµανσης, το ζέσταµα του νερού χρήσης, τη ψύξη, τον εξαερισµό και το φωτισµό, τα οποία υπολογίζονται µεαριθµητικούς δέκτες. Ο υπολογισµός αυτός γίνεται βάσει της θερµικής µόνωσης των δοµικών υλικών και των ανοιγµάτων, τα τεχνικά και ηλεκτροµηχανολογικά συστήµατα,

τον

προσανατολισµό

της

οικοδοµής

και

τους

κλιµατολογικούς

παράγοντες. Όλοι οι παράγοντες που προαναφέρθηκαν είναι αυτοί που καθορίζουν την θερµική άνεση στο εσωτερικό της οικοδοµής. 73 3.2.1 Φυσικός Φωτισµός Η σύγχρονη αρχιτεκτονική έχει ως µεγάλο ποσοστό πηγής φωτισµού τον τεχνητό φωτισµό. Αντιθέτως, ο φυσικός φωτισµός πρέπει να έχει σηµαντικό ρόλο στον σχεδιασµό ενός κτιρίου, καθώς προσφέρει λιγότερη δαπάνη ενέργειας. Το φυσικό φως που εισέρχεται σε ένα χώρο πηγάζει από τρεις παράγοντες. Ο πρώτος παράγοντας αποτελείται από το άµεσο φως που είναι ο ήλιος, ο δεύτερος αποτελείται από το φώς που εισέρχεται από τον ουρανό και το οποίο διαχέεται από τα αέρια στην ατµόσφαιρα και από τα σταγονίδια του νερού των συννέφων και ο τρίτος παράγοντας είναι η αντανάκλαση από το έδαφος και άλλες περιµετρικές επιφάνειες.74 Η διανοµή του φυσικού φωτισµού στο εσωτερικό της κατοικίας στα παραδοσιακά κτίρια γινόταν µέσω των ανοιγµάτων και των ηµιυπαίθριων χώρων, όπως το πόρτιο και ο ηλιακός, που πρόσφεραν φωτισµό µέχρι το εσωτερικό του κτιρίου. Ο τρόπος διανοµής του φυσικού φωτισµού είναι παρόµοιος και στην σύγχρονη αρχιτεκτονική, αλλά µε την δυνατότητα µεγάλων ανοιγµάτων και διαµπερή υλικών στην τοιχοποιία και στην οροφή (Εικόνα 80, 81). Σηµαντικός παράγοντας για την οµοιόµορφη διανοµή του φυσικού φωτισµού είναι ο προσανατολισµός, η γεωµετρία και η οργάνωση των χώρων, το σχήµα και οι διαστάσεις των ανοιγµάτων, η τοποθεσία των εσωτερικών διαχωριστικών που αποκόπτουν την διανοµή του φωτισµού. 75

73

Leginet (Κεφάλιο 96, οδοί και οικιοδοµές), σελ 3 John R.Goulding J.Owen lewis theo C.Steemers, Energy Conscious Design-A Primer for Architects, µετάφρ. Ερωτοκρίτου Π.Τσίγκα, Θεσσαλονίκη, σελ.110 - 114 75 John R.Goulding J.Owen lewis theo C.Steemers, ο.π, σελ.108 74

75 3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ _ 3.2 ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ

Εικόνα 83. Φαινόµενο της καπνοδόχου Αέρας

3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 76 Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ _ 3.2 ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ

Στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική προσπαθούσαν να τοποθετούν όσο πιο πολλά και µεγάλα ανοίγµατα τους επιτρέπαν οι διάφορες συνθήκες για την οµοιόµορφη διανοµή των ανοιγµάτων. Με την τεχνολογία και τα σύγχρονα υλικά δίνονται οι δυνατότητες της τοποθεσίας ανοιγµάτων, τα οποία δεν µπορούσαν να γίνουν προηγουµένως στην παραδοσιακή, όπως είναι ο χώρος της στέγασης, όπου µπορείς να διαµορφώσεις ένα ηµιυπαίθριο χώρο εσωτερικά του κτιρίου, κάτι που είναι αντίστοιχο της εσωτερικής αυλής.76 (Εικόνα 82) 3.2.2 Φυσικός Αερισµός: Ο φυσικός αερισµός από την παραδοσιακή αρχιτεκτονική υποβοηθούσε τον εξαερισµό, την µεταφορά του δροσερού αέρα και την θερµοκρασιακή διαβάθµιση. Ο αέρας δίνει την δυνατότητα να εξαερίσουµε το χώρο µέσω των ανοιγµάτων. Η τοποθέτηση του ανοίγµατος, καθώς και το µεγεθός του καθορίζουν την ταχύτητα του αέρα που βοηθά τον εξαερισµό. Επίσης, ο αέρας µπόρει να δροσίσει το εσωτερικό του κτιρίου. Ανάλογα από το πού περνά ο αέρας, όπως το αν υπάρχει υγρό στοιχείο ή αν

ο χώρος είναι σκιασµένος, αυτό βοηθά στον δροσισµό του αέρα. Άλλη

δυνατότητα που παρέχει ο αέρας είναι η θερµοκρασιακή διαβάθµιση της κατοικίας που συµβαίνει: «...Όταν δύο αέριες µάζες έχουν διαφορετικές θερµοκρασίες, οι πυκνότητες και οι πιέσεις τους είναι επίσης διαφορετικές και αυτό αυξάνει την κίνηση του αέρα από την πυκνότερη (ψυχρότερη) στην λιγότερο πυκνή (θερµότερη) ζώνη».77 Σηµαντικό χαρακτηριστικό διαµόρφωσης στην κατοικία για τον εξαερισµού του αέρα είναι το φαινόµενο της καπνοδόχου. Έχει την ίδια τεχνοτροπία µε την παραδοσιακή κατασκευή των κεκλιµένων στεγών, η οποία διατηρείται µέχρι σήµερα. Ο θερµός αέρας µέσω των ανοιγµάτων πήγαινε προς τα πάνω για να εξαερίζεται ο χώρος. Το φαινόµενο της καπνοδόχου είναι ένας κεντρικός ηµιυπαίθριος χώρος που καταλήγει σε ένα άνοιγµα στο κέντρο της στέγης, όπου µέσω των πλαϊνών ανοιγµάτων εισέρχεται ο αέρας και φεύγει προς τα πάνω για να εξαερίσει και να δροσίσει ένα χώρο.78 (Εικόνα 83)

76

John R.Goulding J.Owen lewis theo C.Steemers, ο.π, σελ.115 ο.π., σελ.98 78 ο.π., σελ.98 77

77 3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ _ 3.2 ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ

Εικόνα 84. Άµεσα ηλιακά κέρδη του κελύφους Ακτινοβολία ήλιου Κέλυφος

3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 78 Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ _ 3.2 ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ

3.2.3 Στρατηγική Θέρµανσης:

Ο ήλιος είναι µία ανεξάντλητη πηγή ενέργειας, ειδικά στα µεσογειακά κλίµατα,

όπως είναι αυτό της Κύπρου που µπορεί να δώσει µεγάλα ποσά θερµότητας και να µείωσει την δαπάνη κόστους για ενέργεια ηλεκτρικών συστηµάτων σε µεγάλο βαθµό. Η θερµική ενέργεια µπορεί να συλλέγεται µέσω του κελύφους, να διατηρείται και να διανέµεται στο εσωτερικό του κτιρίου.79 Ο τρόπος διανοµής της ηλιακής ακτινοβολίας χωρίζεται σε άµεσο ή απευθείας ηλιακό κέρδος και το έµµεσο για την συλλογή και µεταφορά θερµότητας.

Ο τρόπος συλλογής και αποθήκευσης της ηλιακής

ακτινοβολίας από το κέλυφος γίνεται µέσω των υλικών δόµησης και των ανοιγµάτων. (Εικόνα 84) Η συλλογή ηλιακής θερµότητας στο κέλυφος κατά µεγάλο µέρος γίνεται µέσω της απευθείας επαφής των δοµικών υλικών µε άµεση ηλιακή ακτινοβολία. Σηµαντικό παράγοντα λαµβάνει ο συντελεστής θερµοχωρητικότητας και η µάζα αποθήκευσης του υλικού που διαφέρει βάση της πυκνότητας των µορίων. Τα υλικά που έχουν µεγάλη θερµοχωρητικότητα χρειάζονται µεγαλύτερο χρονικό διάστηµα να αποθηκεύσουν την θερµότητα κατά την διάρκεια της ηµέρας, κατά την περίοδο του χειµώνα. Επίσης, χρειάζονται µεγαλύτερο χρονικό διάστηµα για να αποβάλουν την θερµότητα κατά την διάρκεια της νύχτας.

Για την µέγιστη απολαβή θερµότητας των

δοµικών υλικών στην κατοικία σηµαντικό ρόλο διαδραµατίζει ο προσανατολισµός. Επίσης, σηµαντικός παράγοντας για την συλλογή ηλιακής θερµότητας του κελύφους

στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική µέχρι και την σύγχρονη είναι τα

ανοίγµατα και συγκεκριµένα η γυάλινη επιφάνεια. Η ηλιακή ακτινοβολία καθώς διαχέεται στο υλικό, αποθηκεύεται στην µάζα των δοµικών υλικών και µεταδίδεται στο εσωτερικό του κτιρίου. Τα άνοιγµα είναι ένα σηµαντικό µορφολογικό χαρακτηριστικό της σύγχρονης αρχιτεκτονικής, και κυρίως τα µεγάλα ανοίγµατα. Δεν είναι απαραίτητα κακό ; χαρακτηριστικό αν χρησιµοποιηθεί σωστά και προστατευτεί. Το γυαλί στην κατοικία δίνει δυνατότητες σύνδεσης του εσωτερικού χώρου µε το εξωτερικό φυσικό περιβάλλον. Ο συνδυασµός του υαλοστασίου µε την έννοια του ηλιακού ως ηµιυπαίθριος χώρος προσφέρει σηµαντικά; θερµικά κέρδη στην κατοικία. Η τεχνολογική εξέλιξη προσφέρει την δυνατότητα επιλογής µέσα από πολλά είδη γυαλιών µε διαφορετική µόνωση.80 (Εικόνα 85) Ένας άλλος τρόπος συστήµατος για άµεση συλλογή θερµότητας είναι το φαινόµενο του θερµοκηπίου. Το σύστηµα αυτό συλλέγει την θερµότητα µέσω του

79 80

ο.π., σελ.55 Ε. Ανδρεάκη–Χρονάκη, Βιοκλιµατική Αρχιτεκτονική, Παθητικά - Ηλιακά Συστήµατα, Θεσσαλονίκη 1985, σελ. 68.

79 3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ _ 3.2 ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ

Εικόνα 85. Ηλιακός µε γυάλινα ανοίγµατα: Ηλιακή ακτινοβολία

Εικόνα 86. Φαινόµενο του θερµοκηπίου: Ηλιακή ακτινοβολία

Εικόνα 87. Διανοµή του αέρα σε διαφορετικά επήπεδα.

3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 80 Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ _ 3.2 ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ

υπάρχει ανάγκη γυάλινου κελύφους. Η ηλιακή ακτινοβολία που διαπερνά την ατµόσφαιρα και καταλήγει στην επιφάνεια της γης είναι περίπου το 51% της αρχικής ακτινοβολίας, την οποία εκπέµπει ο ήλιος. Η ηλιακή ακτινοβολία που φτάνει στη γη µε µικρό µήκος κύµατος και συλλέγεται µέσω του γυάλινου κελύφους, απορροφάται στα δοµικά υλικά του κτιρίου και επανεκπέµπεται µε µεγάλο µήκος κύµατος στο περιβάλλον. (Εικόνα 86) Η συλλογή της θερµότητας χρειάζεται κυρίως τους χειµερινούς µήνες, όταν για θερµότητα. Ο προσανατολισµός του γυάλινου κελύφους είναι συνήθως προς το νότο ή µε απόκλιση 30ο . Επίσης, η γυάλινη επιφάνεια έχει µεγάλη θερµική µάζα για να µπορεί να απορροφήσει τις µεταβολές της θερµοκρασίας.81 Παράλληλα, η έµµεση ηλιακή αποθήκευση γίνεται κυρίως µε δύο τρόπους. Ο ένας τρόπος είναι η απορρόφηση θερµότητας µέσω άλλων θερµότερων στοιχείων, όπως είναι οι τοίχοι και τα δάπεδα. Άλλος τρόπος είναι µέσω της µεταφοράς θερµότητας από τον περιβάλλοντα αέρα. Η µεταφορά της θερµότητας από τον περιβάλλοντα αέρα γίνεται λόγω της διαφοράς της θερµοκρασίας του αέρα και των δοµικών στοιχείων του κτιρίου. Οι ανώµαλες επιφάνειες έχουν µεγαλύτερη έκταση και µε την ταχύτητα του αέρα βοηθούν στην µεταφορά της θερµότητας. 82 Η διανοµή και η διατήρηση της θερµότητας στους εσωτερικούς χώρους γίνεται µέσω της της άµεσης ηλιακής ακτινοβολίας σε µία επιφάνεια που αποθηκεύει την θερµότητα και ακολούθως ανάλογα µε την θερµοκρασιακή διαφορά εκπέµπει την θερµότητα διανέµοντας την στο εσωτερικό. Η διατήρηση της θερµότητας στην επιφάνεια εξαρτάται από την θερµοχωρητικότητα του υλικού. Για τη διανοµή της θερµότητας στο εσωτερικό σηµαντικό παράγοντα διαδραµατίζουν τα ανοίγµατα. Λόγω της ανάγκης για διακίνηση του θερµού αέρα χρειάζονται τα ανοίγµατα για να µεταφέρουν την θερµότητα στο εσωτερικό. 83 (Εικόνα 87) 3.2.4

Στρατηγική Ψύξης:

Η στρατηγική ψύξης είναι πολύ σηµαντική σε ένα κλίµα όπως είναι αυτό της Κύπρου. Από τα παλιά χρόνια διαµόρφωναν τα κτίρια, έτσι ώστε να λαµβάνουν τον δυνατότερο εφικτό δροσισµό, στο εσωτερικό του κτιρίου. Σηµαντικός παράγοντας για τον δροσισµό ενός κτιρίου ήταν η προστασία του κελύφους και των ανοιγµάτων από

81

82 83

John R.Goulding J.Owen lewis theo C.Steemers, Energy Conscious Design-A Primer for Architects, µετάφρ. Ερωτοκρίτου Π.Τσίγκα, Θεσσαλονίκη, σελ.58 John R.Goulding J.Owen lewis theo C.Steemers, ο.π,, σελ.64 ο.π,, σελ.68

81 3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΑΜΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ _ 3.2 ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ

Εικόνα 88. Προσπίπτουσα ηλιακή ακτινοβολία: Χρήση προστατευτικών σκιάστρων και περσίδων

Εικόνα 89. Διασταυρούµενος αέρας Δροσερός αέερας Ακτινοβολία του ήλιου

Εικόνα 90. Προστασία του κτιρίου απο την άµεση ηλιακή ακτινοβολία ο Ακτινοβολία ήλιου 77 Μόνωση εξωτερική Θερµοµονωµένος Τοίχος

3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 82 Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΑΜΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ _ 3.2 ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ

τον ήλιο. Αυτό επιτυγχανόταν µε την ύπαρξη του ηλιακού και το µπαλκόνι, το οποίο

σκίαζε τα ανοίγµατα. Σήµερα η τεχνολογία προσφέρει σκίαστρα, που είτε είναι µέρος του κτιρίου είτε είναι επιπρόσθετα, και µπόρουν να χρησιµοποιηθούν µόνιµα ή κινητά ανάλογα µε την εποχή και τις καιρικές συνθήκες. Επίσης, η προστασία ενός ανοίγµατος έχει σχέση µε το µέγεθός του και το µήκος του σταθερού προβολικού σκιάστρου. Υπάρχουν πολλά είδη κινητών ρυθµιζόµενων σκιάστρων. Ένα είδος είναι αυτό που θεωρείται η εξέλιξη των ξύλινων περσίδων. Το είδος αυτό περιλαµβάνει πιο µικρές και πιο πολλές περσίδες, οι οποίες µπορούν να καλύψουν

µεγάλες

επιφάνειες,

εµποδίζοντας

την

ηλιακή

ακτινοβολία

και

επιτρέποντας στο φως να εισέλθει στο εσωτερικό του κτιρίου. Οι ξύλινες περσίδες είναι αρκετά προστατευτικές λόγω του υλικού τους που είναι θερµοµονωτικό προς τον ήλιο. Οι µεταλλικές περσίδες αντανακλούν πίσω την ακτινοβολία του ήλιου λόγω της αντανακλαστικής επιφάνειας του υλικού. 84 (Εικόνα 88) Άλλος

τρόπος

είναι

ο

διασταυρούµενος

αερισµός,

ο

οποίος

είναι

ο

καταλληλότερος για τα θερµά, ξηρά κλίµατα και είναι η εξέλιξη του παραδοσιακού τρόπου εξαερισµού µε άνοιγµα στην κεκλιµένη στέγη. Ο διασταυρούµενος αερισµός επιτυγχάνεται µέσω παράλληλων ανοιγµάτων και από τις δύο πλευρές, που εξαερίζουν και δροσίζουν το χώρο. Λόγω του ότι ο θερµός αέρας είναι πιο πυκνός και ανεβαίνει προς τα πάνω, µε αυτό τον τρόπο µπορεί να αποβληθεί ο θερµός αέρας και να εισβάλει δροσερός.85 (Εικόνα 89) Ένα από τα σηµαντικότερα χαρακτηριστικά της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, το οποίο µεταφέρεται στην σύγχρονη είναι η µορφή του ηλιακού µε τοποθέτηση υαλοστασίου. Το υαλοστάσιο δίνει την ευελιξία να καθοριστεί το εαν ο ηλιακός θα είναι κλειστός ή ανοικτός. Με το άνοιγµα του υαλοστασίου και την τοποθέτηση ανοιγµάτων στην τοιχοποιία προσφέρεται δροσισµός στο εσωτερικό του κτιρίου µέσω του στεγασµένου ηµιυπαίθριου χώρου, προστατεύοντας έτσι την τοιχοποιία από την άµεση ηλιακή ακτινοβολία. Η δυνατότητα φύτευσης, -όπως και στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική- καθιστά τον αέρα που θα εισέλθει δροσερό, µέσω της σκίασης και των υγρών φυλλωµάτων. (Εικόνα 90)

84 85

Ό.π,, σελ.79 -103. Ό.π,, σελ. 104.

83 3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ _ 3.2 ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ

3,00 µ.

3,00 µ.

Εικόνα 91. Απόσταση 3,00 µέτρα από το όριο του τεµαχίου

3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 84 Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ _ 3.2 ΟΙ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ

3.3 Κριτική των σύγχρονων κανονισµών:

Οι κανονισµοί έχουν κατοχυρωθεί κυρίως κατά την Αγγλοκρατία επηρεασµένοι

από τους αγγλικούς κανονισµούς. Από τον 19ο αιώνα µέχρι σήµερα είναι ανεπίτρεπτο να διατηρούνται και να µην εκσυγχρονίζονται βάσει των αναγκών και σε συσχετισµό µε τους παραδοσιακούς κανονισµούς που αρµόζουν στο κλίµα της Κύπρου. Οι σύγχρονοι κανονισµοί δεν έχουν καµία συσχέτιση µε τους κανονισµούς της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής της Κύπρου, σε τόσο µεγάλο σηµείο που να µην επιτρέπεται η µεταφορά των βιοκλιµατικών παραδοσιακών κανονισµών στην σύγχρονη αρχιτεκτονική.

3.3.1

Κανονισµοί περί χωροθέτησης και αποστάσεων της κατοικίας

Σηµαντικό χαρακτηριστικό των σύγχρονων κανονισµών είναι η µεγάλη αντίθεση τους σχετικά µε τους παραδοσιακούς κανονισµούς. Οι σύγχρονες ανάγκες των ανθρώπων διαφοροποίησαν σε µεγάλο βαθµό την πολεοδοµία και την χωροθέτηση σε σχέση µε την παραδοσιακή πολεοδοµία. Μερικές απο τις σύγχρονες ανάγκες είναι ο χώρος στάθµευσης και τα διάφορα σύγχρονα υλικά.

3.3.2 Αποστάσεις κατοικίας από το όριο του τεµαχίου: Η απόσταση που πρέπει να υπάρχει περιµετρικά της κατοικίας σε σχέση µε το όριο του τεµαχίου είναι τουλάχιστον 3 µέτρα. (Εικόνα 91) Όταν υπάρχουν δύο οικοδοµές στο ίδιο τεµάχιο πρέπει να υπάρχουν 6 µέτρα απόστασης µεταξύ τους. Όταν υπάρχουν άλλες ελαφριές κατασκευές, όπως εξώστες, στέγαστρα και βεράντες µπόρουν να ενταχθούν στα 3 µέτρα, αλλά µε άλλα καθοριστικά µέτρα απόστασης ανάλογα και µε την κατασκευή. Ανάλογα πάλι µε τους επιτρεπόµενους ορόφους του συντελεστή δόµησης της περιοχής ορίζονται και οι αποστάσεις από τα σύνορα του τεµαχίου. Μέχρι τους τρεις ορόφους πρέπει να απέχει 3µ. απόσταση η οικοδοµή, µέχρι τον τέταρτο όροφο 4µ. και για τους υπερκείµενους 5µ. 86 Οι παραδοσιακές κατοικίες όριζαν την πύκνωση και τις αποστάσεις τους ανάλογα µε τις καιρικές συνθήκες της τοποθεσίας τους. Οι ορεινοί οικισµοί χρειάζονται την συνεχή δόµηση και εφαπτοµενική γειτνίαση µε το γειτονικό κτίριο για να µην υπάρχουν οι απώλειες της θερµότητας και αυτό βοηθά στο να µην είναι αναγκαίες οι κλιµατιστικές συσκευές για την θερµότητα και να δαπανάται ενέργεια άσκοπα.

86

η

Οδηγός Ερµηνείας Πολεοδοµικών Κανονισµών, 2 ΕΚΔΟΣΗ, 2011, σελ.32, 34.

85 3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ _ 3.3 ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ

3,00 µ.

Εικόνα 92. Τοµή και Κάτοψη: Καλυµµένη βεράντα στον όροφο και στο ισόγειο

3,00 µ.

1,50 µ.

Εικόνα 93. Τοµή και Κάτοψη: Εξώστης

1,10 µ.

Εικόνα 94. Τοµή και Κάτοψη: Εξώσρης µε καλυµένη την µια πευρά

3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 86 Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ _ 3.3 ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ

Στους πεδινούς οικισµούς αρµόζει µια πιο ελεύθερη διάταξη, καθώς η ανάγκη απόστασης από το γειτονικό κτίριο υπαγορεύεται από την ανάγκη για δροσισµό. Στους αστικούς οικισµούς πάλι συναντά κανείς την ανάγκη για συνεχή δόµηση λόγω της έντονης ζέστης, το καλοκαίρι και του έντονου κρύου, το χειµώνα. Με τα παραπάνω παραδείγµατα προκύπτει η άποψη πως θα µπορούσαν οι κανονισµοί να εναρµονιστούν στο κάθε περιβάλλον και να µην υπάρχει η ανάγκη δαπάνης τόσης πολλής ενέργειας, εφόσον η λύση έχει βρεθεί ήδη από πολύ παλιά.

3.3.3. Ορισµοί για υπαίθριους και ηµιυπαίθριους χώρους: Οι υπαίθριοι, οι ηµιυπαίθριοι και κλειστοί χώροι χρήζουν εντελώς διαφορετικής διαχείρισης σε µια κατοικία µε κανονισµούς. Οι υπαίθριοι χώροι είναι κυρίως οι βεράντες που δεν είναι καλυµένες, οι ηµιυπαίθριοι είναι οι εξώστες, οι καλυµένες βεράντες, τα στέγαστρα εισόδου και οι κλειστοί είναι τα κιόσκια. Τα σχέδια ανάπτυξης καθορίζουν το ποσοστό που δεν πρέπει να υπερβεί η στεγασµένη βεράντα από τον δοµηµένο χώρο του ίδιου χώρου. Η καλυµένη βεράντα είναι ο καλυµένος βατός χώρος που είναι συνεχόµενος του ισογείου ή του ορόφου µιας οικοδοµής, η οποία θα είναι περιφραγµένη και θα επικοινωνεί µε την οικοδοµή µέσω θύρας µε µια πλευρά καλυµένη τουλάχιστον. (Εικόνα 92) Το συνολικό εµβαδόν των καλυµένων βεραντών σε κάθε όροφο δεν θα υπερβαίνει το καθορισµένο, από τα σχέδια ανάπτυξης. Οι υπαίθριες βεράντες επιτρέπονται σε απόσταση 3µ. από τα σύνορα και 1,20µ. ύψος από συνεχόµενο έδαφος. 87 Η καλυµένη βεράντα στον ισόγειο χώρο, στις παραδοσιακές οικίες είχε το ανάλογο της µε τον χώρο του ηλιακού και την θέση των στεγασµένων βεραντών στον όροφο κατείχαν τα µπαλκόνια που είτε ήταν από την πλευρά της εσωτερικής αυλής για την πρόσβαση µέσω της σκάλας, είτε ήταν πάνω από τον χώρο εισόδου, πάνω από τον δρόµο. Οι εξώστες είναι οι βατοί χώροι που βρίσκονται στην εξωτερική πλευρά του ορόφου οικοδοµής, οι οποίοι µπορεί να είναι και καλυµένοι. (Εικόνα 93) Πρέπει να έχει τουλάχιστον τις δύο πλευρές του ελεύθερες, καθώς πρέπει να είναι περιφραγµένο για ασφάλεια. (Εικόνα 94) Συνήθως χρησιµοποιείται για καθιστικούς σκοπούς ή και για αναψυχή. Το συνολικό εµβαδόν των καλυµένων εξωστών σε κάθε όροφο δεν θα πρέπει να υπερβαίνει το καθορισµένο, από τα σχέδια ανάπτυξης. Οι εξώστες επιτρέπονται να προεξέχουν 1,5µ. απο την οικοδοµή. Από τα όρια του δηµόσιου ανοικτού χώρου, δρόµου, πεζόδροµου, χώρου πρασίνου πρέπει ο

87

η

Οδηγός Ερµηνείας Πολεοδοµικών Κανονισµών, 2 ΕΚΔΟΣΗ, 2011, σελ.9, 18, 32.

87 3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ _ 3.3 ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ

Εικόνα 95. Τοµή και Κάτοψη: Κιόσκι

Φυσικό έδαφος Εξοµάλυνση

Εικόνα 96. Τελικό έδαφος

α)

γ)

β)

Εικόνα 97. Επίπεδο έδαφος: α) Επίπεδη πλάκα οροφής β) Κεκλιµένη µονόριχτη στέγη γ) Δίρριχτη στέγη

3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 88 Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΑΜΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ _ 3.3 ΚΡΗΤΙΚΗ ΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ

εξώστης να έχει απόσταση 3µ. 88 Οι εξώστες έχουν παρόµοια λειτουργία µε τα

µπαλκόνια στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική, τα οποία προεξέχουν της οικοδοµής και είναι στεγασµένα ή όχι. Η κύρια βιοκλιµατική του λειτουργία είναι η προστασία της τοιχοποιίας, καθώς προεξέχει από το όριο του τεµαχίου και σκιάζει τον δρόµο. Τα στέγαστρα στην είσοδο της οικοδοµής επιτρέπονται µε µέγιστο πλάτος 1,80µ και υπό µορφή προβόλου και δεν υπολογίζονται στο συντελεστή δόµησης. Τα προβολικά στέγαστρα εισόδου επιτρέπονται σε απόσταση µέχρι 2µ. από τα οδικά σύνορα. 89 Τα στέγαστρα στον όροφο, στην παραδοσιακή κατοικία είχαν και λειτουργία, καθώς ήταν το µπαλκόνι και το σαχνισί. Οι κλειστοί χώροι είναι τα κιόσκια. Ο κανονισµός τους δεν µοιάζει µε αυτόν των εξωστών και έτσι υπολογίζεται στον συντελεστή δόµησης. Τα κιόσκια έχουν όµοια λειτουργία µε το σαχνισί, αλλά πρέπει να έχουν την ίδια τοποθεσία και κατεύθυνση, η οποία συνήθως είναι πάνω από τον χώρο εισόδου µε βόρεια κατεύθυνση. Στις παραδοσιακές οικοδοµές, το σαχνισί είχε σηµαντική, κύρια λειτουργία στην βιοκλιµατική του χώρου και προέξειχε πάνω από τον δρόµο, προσφέροντας χώρο; σκίασης στους πεζούς. (Εικόνα 95) 3.3.4

Καθορισµός ορόφων:

Ο αριθµός των ορόφων µετριέται επί της κατακόρυφης τοµής της οικοδοµής σε σχέση µε το έδαφος.90 Καθορίζεται από τον συντελεστή δόµησης της κάθε περιοχής, ο οποίος αναφέρεται στο παράρτηµα Β6 περί αριθµού ορόφων και ύψους οικοδοµών. Την αφετηρία µέτρησης του ύψους και του αριθµού των ορόφων της οικοδοµής αποτελεί το τελικό επίπεδο του εδάφους µε µέγιστη τοπική εξοµάλυνση ή επιχωµάτωση 0,60µ., έτσι ώστε να µην αλλοιωθεί η µορφολογία της περιοχής. (Εικόνα 96) Ο επιτρεπόµενος αριθµός ορόφων είναι µέχρι δύο και πέρα από αυτόν, οι όροφοι καθορίζονται ανάλογα µε την κλίµακα της περιοχής που το περιβάλλει.91 Το ανώτατο όριο του ύψους ενός ορόφου σε µία κατοικία είναι 3,00 και το καθαρό ύψος χωρίς την πλάκα είναι 2,60. Εξαιρούνται από τον αριθµό ορόφων της οικοδοµής ο υπόστεγος χώρος στάθµευσης, ο υπόστεγος βοηθητικός χώρος µε ύψος 2,50µ, το µεσοπάτωµα,

88

η

Οδηγός Ερµηνείας Πολεοδοµικών Κανονισµών, 2 ΕΚΔΟΣΗ, 2011, σελ. 18, 32. η Ό.π., 2 ΕΚΔΟΣΗ, 2011, σελ. 18-19, 32.

90 Ό.π, 2011, σελ. 9.

91 Παραρτήµατα τοπικών σχεδίων 2011, Λευκωσία 2011, σελ. 53.

89

89 3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ _ 3.3 ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ

Ανώτατο ύψος 1,80 µ. Εικόνα 98. Επικλινές έδαφος: Μέσο επίπεδο συνεχόµενου φυσικού εδάφους

3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 90 Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ _ 3.3 ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ

ο καλυµένος όροφος µε ύψος 2,40µ, για αναγκαίες ηλεκτροµηχανολογικές ή

υδραυλικές εγκαταστάσεις, το υπόγειο και η σοφίτα. 92 93 Σε επίπεδο έδαφος το ύψος µετράται από το µέσο επίπεδο του συνεχόµενου εδάφους που εφάπτεται στην εξωτερική τοιχοποιία της οικοδοµής µέχρι την οροφή. Τα είδη των οροφών που υπάρχουν είναι τρία και αναλόγως καθορίζεται το σηµείο µέτρησης του ανώτατου ύψους. Το ύψος µετριέται στο πάνω µέρος της επίπεδης πλάκας οροφής, στο µέσο του κεκλιµένου γείσου µονόριχτης στέγης, στο κάτω µέρος του οριζόντιου επιπέδου του ψηλότερου γείσου δίρριχτης στέγης.94 (Εικόνα 97) Σε επικλινές έδαφος το τελικό συνεχόµενο έδαφος τεµαχίου διαµορφώνεται µετά από εργασίες εκσκαφής ή επιχωµάτωσης σε σχέση µε το αρχικό φυσικό έδαφος. Ανάλογα µε το τελικό διαµορφωµένο συνεχόµενο έδαφος καθορίζονται τα επίπεδα και το ύψος της οικοδοµής. Στην περίπτωση επικλινούς εδάφους, το ύψος της οικοδοµής, το οποίο µετράται από το χαµηλότερο σηµείο του φυσικού εδάφους, που εφάπτεται της οικοδοµής δεν θα πρέπει να είναι µεγαλύτερο από 1,80µ, από εκείνο που καθορίζεται στον ορισµό του ύψους. Mπορεί να επιτραπεί υπόστεγος χώρος µε καθαρό ύψος µέχρι 2,20µ, εφόσον προκύπτει λόγω έντονων υψοµετρικών διαφορών του τεµαχίου, Δεν τίθεται σε οποιανδήποτε κύρια χρήση και δεν ενοχλεί αισθητικά95 (Εικόνα 98). Ανάλογα µε την κατασκευή και την ανάγκη για χώρους, οι κατοικίες έφταναν µέχρι ένα ή δύο ορόφους. Ο κάθε όροφος συνήθως ήταν τέσσερα µέτρα, λόγω της ανάγκης για εξαερισµό και της ανάγκης επιπρόσθετων χώρων, σαν σέντε.

3.3.5 Βοηθητικές οικοδοµές και χρήσεις: Οι βοηθητικές οικοδοµές που βρίσκονται σε κοινό σύνορο µε το γειτονικό τεµάχιο αυξάνονταιστο 40%, όταν είναι εφαπτόµενο µε γειτονική βοηθητική οικοδοµή µε απόσταση 1,50µ. από την κύρια οικοδοµή. Δεν επιτρέπεται η επαφή µε δηµόσιο χώρο πρασίνου και οδικό σύνορο. Η επαφή µε πεζόδροµο επιτρέπεται µονάχα όταν είναι διαµπερής χώρος στάθµευσης µε ελαφριά κατασκευή, ο οποίος δεν θα είναι κλειστός από την πλευρά του πεζόδροµου. Υπάρχουν και η µη ενσωµατωµένες βοηθητικές χρήσεις, όπου συνδυάζεται ο ισόγειος στεγασµένος χώρος στάθµευσης µε βοηθητικές χρήσεις περιορισµένης κλίµακας, αλλά θα πρέπει να διατηρείται η διαµπερότητα του χώρου. Όταν οι βοηθητικές

92

η

Οδηγός Ερµηνείας Πολεοδοµικών Κανονισµών, 2 ΕΚΔΟΣΗ, 2011, σελ. 9 – 10. Τοπικό σχέδιο Λευκωσίας 2011 Πρόνεις και Μέτρα Πολιτικής, Λευκωσία 2011, σελ. 57.

94 η Οδηγός Ερµηνείας Πολεοδοµικών Κανονισµών, 2 ΕΚΔΟΣΗ, 2011, σελ. 11 – 12.

95 η Ό.π,, 2 ΕΚΔΟΣΗ, 2011, σελ. 11-17.

93

91 3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ _ 3.3 ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ

3,50 µ.

2,10 µ.

1,80 µ.

3,00 µ. Εικόνα 99. Χωροθέτηση µηχανοστασίου Μηχανοστάσιο

3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 92 Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ _ 3.3 ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ

οικοδοµές αφορούν ανάπτυξη µέχρι τετρακατοικίες, τότε επιτρέπεται η χωροθέτηση

λεβητοστασίων, µηχανοστασίων, ψησταριών και φούρνων σε απόσταση 1,80µ από τα σύνορα του τεµαχίου. Το µέγιστο ύψος που µπορεί αυτό να έχει από το επίπεδο του εδάφους του γειτονικού τεµαχίου είναι 3,50 µ.96 (Εικόνα 99)

Οι βοηθητικές οικοδοµές στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική ήταν κυρίως οι χώροι, οι οποίοι χρειαζόντουσαν πιο πολύ εξαερισµό και δεν µπορούσαν να βρίσκονται στον ίδιο χώρο µε το καθιστικό και τον χώρο ύπνου. Συνήθως, ήταν το µαειρκό, ο στάβλος και ο χώρος υγιεινής.

3.3.6

Χώρος στάθµευσης

Λόγω

της

πολεοδοµικής

διαµόρφωσης

η

δυνατότητα

οµαδικών

χώρων

στάθµευσης µε χώρο πρασίνου συναντάται ελάχιστα. Αντιθέτως, είναι υποχρεωτικό να παρέχει η κάθε κατοικία τουλάχιστον ένα χώρο στάθµευσης. Ο χώρος στάθµευσης σε οικιστική ανάπτυξη επιτρέπεται σε απόσταση 2µ. από τον δρόµο και η χωροθέτηση δύο οχηµάτων, το ένα πίσω από το άλλο ενδείκνυται σε περίπτωση διπλοκατοικίας

µέχρι

τετρακατοικίας.

Σε

περίπτωση

οµαδοποιηµένων

και

οργανωµένων χώρων στάθµευσης αυτό είναι δυνατόν να γίνει µε λιγότερη απόσταση των 2µ. από τον δρόµο.

97

(Εικόνα 99)

Ο υπόστεγος χώρος στάθµευσης πρέπει να είναι ενσωµατωµένος στην κύρια οικοδοµή και να είναι ανοικτός, τουλάχιστον στο µiσό της περιµέτρου του. Ο χώρος στάθµευσης δεν περιλαµβάνεται στον συντελεστή δόµησης σε έκταση 35% του εµβαδού του.98 Ο στεγασµένος χώρος στάθµευσης σε συνδυασµό µε την κύρια οικοδοµή πρέπει να έχει την µέγιστη επαφή 35% µε κοινό σύνορο και µε τις δύο πλευρές τουλάχιστον να είναι ανοικτές. Το εµβαδόν της βοηθητικής χρήσης µε το εµβαδόν της κύριας οικοδοµής δεν πρέπει να ξεπερνά το ανώτατο επιτρεπόµενο ποσοστό κάλυψης.99 Ο χώρος στάθµευσης δεν υπήρχε στους παραδοσιακούς οικισµούς, λόγω της απουσίας αυτοκινήτων, αλλά υπήρχε αντίστοιχα ο χώρος µε τα ζώα, τα οποία ήταν το µεταφορικό τους µέσο και λάµβανε έτσι παρόµοιο χώρο στην σύνθεση της οικίας

96

Ό.π, 2011, σελ. 22. Ό.π, σελ. 38.

98 Ό.π, σελ. 23.

99 Ό.π, σελ. 22.

97

93 3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ _ 3.3 ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ

Λ= 35% Μήκος Συνόρου 2,00 µ. Εικόνα 100. Κάτοψη: Χώρος στάθµευσης

3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 94 Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΣΤΗΝ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ _ 3.3 ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ

3.3.7

Χώρος στάθµευσης παραδοσιακών οικοδοµών

Για σκοπούς µορφολογικής εναρµόνισης µε το χαρακτήρα παραδοσιακών οικοδοµών σε ιστορικές /παραδοσιακές περιοχές, όπου δεν επιτρέπονται οικοδοµές επί υποστυλωµάτων ισογείου (PILOΤIS), ο υπόστεγος χώρος στάθµευσης θα έχει συµπαγή µορφή µε αυξηµένη την αναλογία των πλήρων στοιχείων; του. Το συνολικό εµβαδόν των πλήρων στοιχείων ή τοιχοποιιών δεν θα υπερβαίνει το 50% της περιµέτρου του υπόστεγου χώρου στάθµευσης.100 (Εικόνα 100) 3.3.8

Πολεοδοµικοί κανονισµοί

Οι οικοδοµές πρέπει να έχουν απόσταση τουλάχιστον 15µ. από το όριο αυτοκινητόδροµου ή υπεραστικού δρόµου και από τους κύριους δρόµους 10µ. 101, ενώ στους παραδοσιακούς οικισµούς οι οικοδοµές βρίσκονταν στο όριο του τεµαχίου, προσφέροντας σκίαση και θερµική άνεση στον πεζό.

100 101

Ό.π.,σελ. 22,23. Ό.π., σελ. 33.

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΒΑΣΕΙ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΚΑΙ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ

4.1 Νεοπτόλεµος Μιχαηλίδης 4.1.1 Κατοικία Κάνθου Θεοδότου 4.1.2 Κατοικία Νεοπτόλεµου Μιχαηλίδη

4.2 Ζήνων Σιερεπεκλής 4.2.1 Συγκρότηµα πέντε κατοικιών

97 4ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΒΑΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΚΑΙ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ _ 4.1 ΝΕΟΠΤΟΛΕΜΟΣ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ

Εικόνα 101. Νεοπτόλεµος Μιχαηλίδης Πηγή: http://www.parathyro.com

Εικόνα 102. Κατοικία Κάνθου Θεοδότου: Νότια Πρόσοψη οικίας Πηγή: http://www.cy-arch.com/diadromesmetapolemikis-arrhitektonikis-stin-kipro/

Εικόνα 103. Κατοικία Κάνθου Θεοδότου: Ανατολική όψη από την αυλή Πηγή: http://www.cy-arch.com/diadromesmetapolemikis-arrhitektonikis-stin-kipro/

4ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 98 ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΒΑΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΚΑΙ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ _ 4.1 ΝΕΟΠΤΟΛΕΜΟΣ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ

4.1 Νεοπτόλεµος Μιχαηλίδης:

Ο Νεοπτόλεµος Μιχαηλίδης γεννήθηκε στην Λευκωσία το 1920. Πήγε για σπουδές

την δεκαετία του ‘40 στο Μιλάνο της Ιταλίας κοντά σε σηµαντικούς αρχιτέκτονες που του µαθαίνουν την σηµαντικότητα της αρχιτεκτονικής κληρονοµιάς. Επιστρέφει πίσω στην Κύπρο, στο τέλος του Β΄ παγκόσµιου πόλεµου µε την αρχιτεκτονική του να συνεχίζει την αρχιτεκτονική κληρονοµιά, ιδρύοντας τον Παγκύπριο Οργανισµό Αρχιτεκτονικής Κληρονοµιάς. (Εικόνα 101) Η σοφία του διαµορφώθηκε µέσα από την µελέτη της κυπριακής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, εξελίσσοντας την µέσα από µια σύγχρονη µατιά. Δηµιούργησε αρχιτεκτονική που ανταποκρινόταν στο κλίµα της Κύπρου διαµορφώνοντας την εσωτερική αυλή και τον ηµίκλειστο ηλιακό, αλλά και µε την ένταξη των σύγχρονων υλικών, όπως το γυαλί και το µπετόν.102 4.1.1 Κατοικία Κάνθου Θεοδότου Η κατοικία του Κάνθου Θεοδότου υλοποιήθηκε το 1952 και είναι η πρώτη κατοικία που σχεδίασε και υλοποίησε ο Νεοπτόλεµος Μιχαηλίδης. Οι µεθοδολογίες σχεδιασµού βασίζονται στην σύγχρονη αρχιτεκτονική, σε στοιχεία της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και στους κανονισµούς που υπήρχαν την εποχή εκείνη. Το κύριο στοιχείο που χαρακτηρίζει την κατοικία αυτή είναι η σχέση και η µετάβαση από τον κλειστό στον ηµιυπαίθριο χώρο. Ο Νεοπτόλεµος Μιχαηλίδης ήταν επηρεασµένος σε µεγάλο βαθµό από την παραδοσιακή αρχιτεκτονική διατηρώντας τις αρχές της στον σχεδιασµό του. Αυτό φαίνεται στις πιο βασικές αρχές, όπως η τοποθέτηση του κτιρίου στο τεµάχιο, νοτιοανατολικά. Άλλες αρχές σχεδιασµού είναι η τοποθέτηση των δηµόσιων χώρων στο ισόγειο και των πιο ιδωτικών χώρων στον όροφο. Στην κατοικία αυτή, ο Νεοπτόλεµος Μιχαηλίδης χρησιµοποίησε και βιοκλιµατικά χαρακτηριστικά της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Ένα από τα βιοκλιµατικά χαρακτηριστικά είναι ο ηλιακός, τον οποίο αντικαθιστά µε τον χώρο του καθιστικού στα νοτιοανατολικά, κάτι που βοηθά στον φυσικό φωτισµό και την θέρµανση του χώρου. Επίσης, χρησιµοποιεί τζάκι στον χώρο του καθιστικού για θέρµανση. Άλλο χαρακτηριστικό είναι η αποκοπή των βορινών ανέµων µέσω της ελαχιστοποίησης των ανοιγµάτων και της τοποθέτησης βοηθητικών χώρων, ούτως ώστε να µειώνονται οι θερµικές απώλειες, τον χειµώνα. Στον όροφο, στον οποίο βρίσκονται τα δωµάτια υπάρχει ένα

102

Α.Μιχαήλ, Αρχιτέκτονας Νεοπτόλεµος Μιχαηλίδης, Η βιοκλιµατική διάσταση στο έργο, Αθήνα 2013, σελ.6-7.

99 4ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΒΑΣΕΙ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΚΑΙ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ _ 4.1 ΝΕΟΠΤΟΛΕΜΟΣ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ

Εικόνα 104. Φωτογραφία του κήπου µε την λίµνη Πηγή: Περιοδικό αρχιτεκτονικής το 1966

Εικόνα 105. Διαγραµµατική τοµή της κατοικίας: Πηγή: Α.Μιχαήλ

Β

Εικόνα 106.Κάτοψη ισογείου Πηγή: Α.Μιχαήλ

4ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 100 ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΒΑΣΕΙ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΚΑΙ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ _ 4.1 ΝΕΟΠΤΟΛΕΜΟΣ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ

νότιο δωµάτιο για τους χειµωνιάτικους µήνες και ένα βορινό για τους

καλοκαιρινούς µήνες. Εξωτερικά του κτιρίου τα βιοκλιµατικά χαρακτηριστικά που χρησιµοποιούνται είναι το στοιχείο του νερού υπό µορφή λίµνης στην καλυµένη αυλή και δεξαµενής στην οροφή του ισόγειου χώρου. (Εικόνα 104) Το στοιχείο του νερού µέσω της έντονης θερµοκρασίας που υπάρχει το καλοκαίρι στην Λευκωσία εξατµίζεται µε αποτέλεσµα να δροσίζεται ο χώρος. Επίσης, χρησιµοποιείται για τον ίδιο λόγο το στοιχείο του νερού στην οροφή, αλλά και για µονωτικούς σκοπούς. Επίσης, στην αυλή χρησιµοποιείται βλάστηση, που βοηθά στον δροσισµό του χώρου, αλλά και την ηλιοπροστασία των ανοιγµάτων. Στα υλικά δόµησης της κατοικίας χρησιµοποιείται πορόπετρα και πέτρα της θάλασσας για να ταιριάξει το παλιό στοιχείο µε το καινούργιο. Η κατοικία έχει σύγχρονη µορφή και σχεδιάστηκε βάσει των σύγχρονων υλικών και τις σύγχρονες ανάγκες των κατοίκων. Τα σύγχρονα δοµικά υλικά που χρησιµοποιεί ο Νεοπτόλεµος Μιχαηλίδης είναι το οπλισµένο σκυρόδεµα και η οπτοπλινθοδοµή µε µόνωση στο εσωτερικό. Μία από τις σύγχρονες ανάγκες των κατοίκων είναι ο χώρος στάθµευσης, ο οποίος συνδυάζεται µε τον ηµιυπαίθριο χώρο στην νότια όψη. (Εικόνα 102) Στον χώρο εισόδου υπάρχει ένας µεταβατικός χώρος µε κλιµακοστάσιο, του οποίου η ανατολική του όψη αποτελείται από µεγάλα υαλοστάσια µε άµεση οπτική επαφή µε την αυλή. Η διώροφη αυτή επιφάνεια δηµιουργεί το φαινόµενο του θερµοκηπίου, το οποίο θερµαίνει τον χώρο το χειµώνα. Στην κατοικία ο αρχιτέκτονας τοποθετεί πολλά µεγάλα ανοίγµατα, φεγγίτες και ανοίγµατα στην οροφή για φυσικό φωτισµό, αλλά τα προστατεύει από την έντονη ακτινοβολία του καλοκαιριού µέσω προβόλων, εξωτερικών οριζόντιων ρολών και µε εσωτερικές κουρτίνες. (Εικόνα 105, 106) Επίσης, τα ανοίγµατα βοηθούν στον εξαερισµό και τον δροσισµό του χώρου.103 Οι κανονισµοί την περίοδο εκείνη δεν έχουν µεγάλη διαφορά µε τους σηµερινούς. Δεν υπήρχαν αντισεισµικοί κανονισµοί, οπότε η διατοµή του σκελετού ήταν αρκετά µικρή και αυτό έδινε µια ελαφριά διαµόρφωση στην κατοικία. Η κατοικία βρίσκεται στο κέντρο του τεµαχίου µε τρία µέτρα απόσταση περιµετρικά και προσπαθεί να καλύψει τα βιοκλιµατικά προνόµια της συνεχούς δόµησης µε πυκνή φύτευση.

103

Α.Μιχαήλ, Αρχιτέκτονας Νεοπτόλεµος Μιχαηλίδης βιοκλιµατική διάσταση στο έργο, Αθήνα 2013, σελ.44 – 49.

101 4ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΒΑΣΕΙ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΚΑΙ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ _ 4.1 ΝΕΟΠΤΟΛΕΜΟΣ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ

Εικόνα 107. Νοτιοδυτική άποψη της κατοικίας του Νεοπτόλεµου Μιχαηλίδη: Διακρίνονται τα οριζόντια επίπεδα Πηγή: http://www.cy-arch.com/diadromesmetapolemikis-arrhitektonikis-stin-kipro/

Εικόνα 108. Βορειοδυτική όψη της κατοικία του Νεοπτόλεµου Μιχαηλίδη Πηγή: http://www.cy-arch.com/diadromesmetapolemikis-arrhitektonikis-stin-kipro/

20

15

16 18 17

14

13 12 10

19

11

Β

ου

Εικόνα 109. Κάτοψη 1 ορόφου: 10. Καθιστικό 11. Βεράντα 12. Γραφείο 13. Βεράντα 14. Τραπεζαρία 15. Κουζίνα 16-18. Υπνοδωµάτια 19-20. Βεράντες Πηγή: Α.Μιχαήλ

4ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 102 ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΒΑΣΕΙ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΚΑΙ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ _ 4.1 ΝΕΟΠΤΟΛΕΜΟΣ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ

4.1.2 Κατοικία Νεοπτόλεµου Μιχαηλίδη

Ένα άλλο παράδειγµα κατοικίας του Νεοπτόλεµου Μιχαηλίδη είναι η κατοικία του

ιδίου µαζί µε το χώρο εργασίας του. Η κατοικία ολοκληρώθηκε το 1966 και βρίσκεται δυτικά της εντός των τειχών Λευκωσίας. Η κατοικία αναπτύσσεται από τον βορρά προς νότο, τοποθετώντας τους υπαίθριους χώρους νότια και ανατολικά. (Εικόνα 107) Επηρεάζεται κατά πολύ από την παραδοσιακή αρχιτεκτονική στο σχεδιασµό του και τοποθετεί µαντρότοιχο για να προστατεύσει την ιδιωτικότητα από τον δρόµο. Διαµορφώνει την κατοικία σε τρία επίπεδα, τοποθετώντας στο ισόγειο τους πιο δηµόσιους χώρους, στον δεύτερο τοποθετούνται όλοι οι χώροι της κατοικίας και στον τελευταίο είναι ο χώρος εργασίας του. (Εικόνα 108) Τα παραδοσιακά βιοκλιµατικά χαρακτηριστικά που χρησιµοποιεί ο Νεοπόλεµος Μιχαηλίδης είναι τα µέγιστα θερµικά κέρδη από τον νότιο προσανατολισµό. Τοποθετεί µεγάλο υαλοστάσιο σε όλη την νότια όψη, κατανέµοντας εκεί όλους τους κοινόχρηστους χώρους και τοποθετεί τα πλείστα δωµάτια του ορόφου στην νότια κατεύθυνση. Επίσης, προστατεύει όλη την νότια όψη από την έντονη ηλιακή ακτινοβολία του καλοκαιριού, όπως είναι η λειτουργία και του ηλιακού- µε αποτέλεσµα να έχει θερµικά κέρδη, µόνο τον χειµώνα, καθώς τοποθετεί για ηλιοπροστασία ανοίγµατα και φυλλοβόλα φύτευση στην νότια αυλή. Φυσικός αερισµός και φωτισµός υπάρχει κυρίως µέσω των ανοιγµάτων. Επίσης, για την θέρµανση του καθιστικού χρησιµοποιεί τζάκι, όπως συµβαίνει και στην παραδοσιακή κατοικία. Τα σύγχρονα βιοκλιµατικά χαρακτηριστικά που χρησιµοποιεί είναι η αξιοποίηση πολλών φεγγιτών, που επιτυγχάνει την διείσδυση της ηλιακής ακτινοβολίας στο εσωτερικό των χώρων. (Εικόνα 109) Ως πηγή θέρµανσης χρησιµοποιούνται ηλεκτρολογικά συστήµατα, όπως το καλοριφέρ. Η οροφή έχει θερµοµόνωση εξωτερικά µε εξηλασµένη πολυστερίνη. 104

104

Α.Μιχαήλ, Αρχιτέκτονας Νεοπτόλεµος Μιχαηλίδης βιοκλιµατική διάσταση στο έργο, Αθήνα 2013, σελ. 76 – 81.

103 4ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΒΑΣΕΙ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΚΑΙ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ _ 4.2 ΖΗΝΩΝ ΣΙΕΡΕΠΕΚΛΗΣ

Εικόνα 110. Ζήνων Σιερεπεκλής Πηγή:http://dimichri65.blogspot.com.cy/2013_0 4_01_archive.html (13.12.2015)

Εικόνα 111. Λευκωσία: Συγκρότηµα πέντε κατοικιών Πηγή: Ζήνων Σιερεπεκλής

Εικόνα 112. Λευκωσία: Συγκρότηµα πέντε κατοικιών Πηγή: Ζήνων Σιερεπεκλής

4ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 104 ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΒΑΣΕΙ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΚΑΙ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ _ 4.2 ΖΗΝΩΝ ΣΙΕΡΕΠΕΚΛΗΣ

4.2 Ζήνων Σιερεπεκλής “Δεν είναι συµβολική η αρχιτεκτονική µου… αλλά ανήκει σε µια αντίληψη που έχει να κάνει µε αυτό που είπε ο Ηράκλειτος: «Αρµονία αφανής, φανερής κρείττων».105 Ο Ζήνων Σιερεπεκλής γεννήθηκε στην Πάφο της Κύπρου. Σπούδασε αρχικά στην Αθήνα για δύο χρόνια διακόπτοντας µέχρι τα 29 του χρόνια, οπόταν πήγε στην Ρώµη. Το 1981 επιστρέφει στην Κύπρο και ακολούθως κάνει το δικό του γραφείο στην Λευκωσία. Την περίοδο εκείνη δηµιούργησαν µε άλλους αρχιτέκτονες τη νέα αντίληψη για το τι σηµαίνει ιστορικό κέντρο, τι σηµαίνει συντήρηση και διατήρηση ενός παραδοσιακού κτιρίου, αποκατάσταση της πολιτιστικής µας κληρονοµιάς, αλλά και το τι σηµαίνει το µοντέρνο. Τα βιώµατά του και η ώριµη ηλικία κατά την οποία σπούδασε, τον βοήθησαν στο να αντιληφθει την αρχιτεκτονική ως τέχνη, που έχει αναφορά την κοινωνία, τον άνθρωπο και τις ανάγκες του.106 (Εικόνα 110) 4.2.1 Συγκρότηµα πέντε κατοικιών Ένα πρότυπο κατοικίας της σύγχρονης αρχιτεκτονικής είναι το συγκρότηµα, το οποίο αποτελείται απο πέντε κατοικίες του Ζήνων Σιερεπεκλή, ο οποίος συνεργάστηκε µε τον Σπύρο Θ. Σπύρου και τον Κώστα Νεοφυτίδη. Βρίσκεται στην Λευκωσία στον Άγιο Αντρέα και υλοποιήθηκε το 2008. Σηµαντικό γνώρισµά του είναι η

εσωτερική

αυλή, η

οποία είναι το

κυρίαρχο

κοµµάτι της µεσογειακής

αρχιτεκτονικής. Η µορφή βασίζεται στις σύγχρονες ανάγκες των κατοίκων µε επριροές από την παραδοσιακή αρχιτεκτονική.107 (Εικόνα 111) Τα παραδοσιακά βιοκλιµατικά χαρακτηριστικά, τα οποία χρησιµοπούν οι αρχιτέκτονες σε αυτές τις πέντες κατοικίες που διάφέρουν ελάχιστα µεταξύ τους είναι η διάταξη σε σχήµα Γ, τοποθετώντας στον ισόγειο χώρο τις δηµόσιες χρήσεις και στον όροφο τις πιο ιδιωτικές. Το σχήµα Γ βοηθά σε συνδυασµό µε τα ανοίγµατα και τον προσανατολισµό στον δροσισµό, το καλοκαίρι και στην θέρµανση, τον χειµώνα ολόκληρου του χώρου. Άλλο βιοκλιµατικό χαρακτηριστικό, το οποίο χρησιµοποιείται είναι η εσωτερική αυλη, που βοηθά σε µεγάλο βαθµό τον δροσισµό της κατοικίας, ιδιαίτερα όταν συνδυάζεται µε την βλάστηση και το υγρό στοιχείο. (Εικόνα 113) Τα πλείστα ανοίγµατα τοποθετούνται στην νότια κατεύθυνση του κτιρίου για να λαµβάνει την περισσότερη ηλιακή ακτινοβολία τον χειµώνα για την θέρµανση. (Εικόνα 114)

105

Ζήνων Σιερεπεκλής Ε. Σταµατίου, http://www.sellandbuild.com/interview/5382, 27. 03. 2011, (13.12.2015) 107 http://www.cy-arch.com/sygkrotima-katoikiwn-agios-antreas-sierepeklis-neofitidis/ (11.12.2015) 106

105 4ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΒΑΣΕΙ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΚΑΙ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ _ 4.2 ΖΗΝΩΝ ΣΙΕΡΕΠΕΚΛΗΣ

Καθυστικό

Καθυστικό

Κουζίνα Τραπεζαρία Υποδοχή

Κουζίνα Τραπεζαρία Υποδοχή

Εικόνα 118. Τυπική κάτοψη ισογείου: Εσωτερική αυλή Ξύλινη πέργολα Πηγή: http://www.cy-arch.com/sygkrotimakatoikiwn-agios-antreas-sierepeklis-neofitidis/ (11.12.2015)

Εικόνα 119. Νότια όψη: Ανοίγµατα Πηγή: http://www.cy-arch.com/sygkrotimakatoikiwn-agios-antreas-sierepeklis-neofitidis/ (11.12.2015)

4ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 106 ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΒΑΣΕΙ ΤΩΝ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΩΝ ΒΙΟΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΚΑΙ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ _ 4.2 ΖΗΝΩΝ ΣΙΕΡΕΠΕΚΛΗΣ

Τα σύγχρονα βιοκλιµατικά χαρακτηριστικά που χρησιµοποιούνται είναι η τοποθέτηση οριζόντιων προστατευτικών περσίδων στον νότο και στην δύση και κατακόρυφα στην ανατολή για να ελέγχεται η είσοδος της ηλιακής ακτινοβολίας στο εσωτερικό. Επίσης, χρησιµοποιούνται ξύλινες πέργολες βορειοδυτικά, κατά την καλοκαιρινή περίοδο, όπου στο βορρά είναι πιο δροσεροί οι ανέµοι. Οι σύγχρονοι κανονισµοί τοποθετούν τα τρία µέτρα στην νότια πλευρά της εισόδου τοποθετώντας χώρο πρασίνου. Είναι δυνατόν κανείς να τραβήξει το εξωτερικό τοιχαράκι λίγο πιο κάτω από τα τρία µέτρα για να µπορέσει να γίνει πιο ψηλό για να φαίνεται σαν µαντρότοιχος στο όριο του τεµαχίου. Επίσης, χρησιµοποιείται ο όγκος του ορόφου, ο οποίος επεκτείνεται προβολικά µέχρι τον περιµετρικό τοίχο για να παροµοιάζεται µε το σαχνισί, το οποίο ξεπερνούσε το όριο του τεµαχίου. (Εικόνα 112) Οι κανονισµοί καθορίζουν σε ένα τεµάχιο µε πολλές κατοικίες την δυνατότητα ένωσης τους µέσω ελαφριών κατασκευών και χώρων στάθµευσης, κάτι το οποίο τού δίνει την δυνατότητα να παροµοιάζεται µε την συνεχή δόµηση. Με αυτό τον τρόπο µιµείται την συνεχή δόµηση µέσω ξύλινης πέργολας και του εξωτερικού τοίχου, ο οποίος είναι σαν µαντρότοιχος και συνεχόµενος. Άλλο χαρακτηριστικό που χρησιµοποιείται είναι οι µαντρότοιχοι, που διαχωρίζουν την ιδιωτικότητα της κάθε κατοικίας.

108 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 109 Δυστυχώς στις µέρες µας οι πλείστοι αρχιτέκτονες δεν σέβονται τα κλιµατικά δεδοµένα του τόπου και δεν εφαρµόζουν τις βιοκλιµατικές αρχές που αρµόζουν στο κλίµα της Κύπρου. Αντιθέτως στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική ήταν αυτονόητο ότι ο άνθρωπος έπρεπε να σέβεται την φύση και να αξιοποιεί τις βασικές βιοκλιµατικές αρχές στα κτίρια. Με την πάροδο του χρόνου και την εξέλιξη της τεχνολογίας ο αρχιτέκτονας θεώρησε ότι µπορεί να αντικαταστήσει τις βασικές βιοκλιµατικές αρχές µε

ηλεκτροµηχανολογικά

µέσα

θέρµανσης

και

ψύξης.

Με

αποτέλεσµα

να

δηµιουργούν χώρους εξαρτώµενους από τα µηχανολογικά µέσα προκαλώντας απίστευτη

δαπάνη

ενέργειας

και καταστροφής

στο

περιβάλλον. Κατά

την

βιοµηχανική επανάσταση και την ραγδαία εξέλιξη των υλικών αρχίζει η κατασκευή σύγχρονων κτιρίων στην Ευρώπη που παρουσιάζονται ως πρότυπα. Οι πλείστοι αρχιτέκτονες µιµούνται τα κτίρια αυτά αν και δεν αρµόζουν στο κλιµατολογικές συνθήκες του γεωγραφικού πλάτους της Κύπρου. Με αποτέλεσµα να δηµιουργούν κτίρια µη βιώσιµα και απολύτως εξαρτώµενα από τα µηχανολογικά συστήµατα. Τα κτίρια δηµιουργήθηκαν για να εξυπηρετούν την βιωσιµότητα του χρήστη και όχι απλά την αισθητική και την µίµηση των ξένων αρχιτεκτονικών προτύπων. Οι βιοκλιµατικές αρχές της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής µπορούν να µεταφερθούν στην σύγχρονη αρχιτεκτονική γιατί δεν επηρεάζουν στην αισθητική και την λειτουργία του σύγχρονου κτιρίου αλλά αυτό που αλλάζει είναι η βιωσιµότητα και η ενεργειακή απόδοση του κτιρίου προς το περιβάλλων. Η εφαρµογή των βιοκλιµατικών αρχών στα κτίρια βοηθά στο να ελαχιστοποιείτε σε µεγάλο βαθµό η δαπάνη ενέργειας που χρειάζεται σήµερα ένα κτίριο για να γίνει βιώσιµο. Η µεταφορά των βιοκλιµατικών αρχών της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής από την αρχική σύνθεση που διαµορφώνουν το µικρόκλιµα. Όπως η εσωτερική αυλή, ο ηλιακός, τα ανοίγµατα και η χρήση των υλικών είναι αναπόσπαστο κοµµάτι που δεν πρέπει να λίπη από µια σύγχρονη κατοικία της Κύπρου. Όµως βέβαια υπάρχουν και παραδείγµατα που µεταφέρουν κάποια από τα πιο πάνω χαρακτηριστικά στην σύγχρονη αρχιτεκτονική και αυτό είναι ελπιδοφόρο γιατί φαίνεται πως οι αρχιτέκτονες ξεκίνησαν να ενδιαφέρονται και πάλι για την βιωσιµότητα του κτιρίου.

112 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: −

Α.Θεοδοσίου, Α.Πίττα, Οικισµοί - Αρχιτεκτονική Ακάµα, Λευκωσία 1996.

−

Α.Μιχαήλ, Αρχιτεκτονας Νεοπτολεµος Μιχαηλιδς. Η Βιοκλιµατικη Διασταση στο Εργο του, Αθήνα 2003

−

Α.Παυλίδης, Α.Ερκολανι , Ιστορία της Κύπρου του Φλώριου Βουστρώνιου, Λευκωσία 1998.

−

Αρχιµανδρίτου Κυπριανού, Ιστορία Χρονολογική της Νήσου Κύπρου, Λευκωσία 2001

−

Γ.Χ.Παπαχαραλάµπους, Η Κυπριακή Οικία, Λευκωσία 1968.

−

Ε.Ανδρεαδάκη–Χρονάκη, Βιοκλιµατική Αρχιτεκτονική Παθητικά - Ηλιακά Συστήµατα, Θεσσαλονίκη 1985

−

Μ.Φιλοκύπρου, Α.Μιχαήλ, Η Βιοκλιµατική Διάσταση της Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής της Κύπρου, Λευκωσία 2014

−

Ν.Τσίπουρας, Αρχιτεκτονικές βάσεις προς Δηµιουργίαν Νέου Ελληνικού Ρυθµού, Αθήνα 1921

−

Ν.Χρυσοχού,Κυπριακή Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, Λευκωσία 2014

−

Οδηγός Ενεργειακού Σχεδιασµού, Βιοκλιµατική Αρχιτεκτονική & Εξοικονόµηση Ενέργειας, Θεσσαλονίκη 2011.

−

Οδηγός Ερµηνείας Πολεοδοµικών Κανονισµών, 2η ΕΚΔΟΣΗ, 2011

−

Παραρτήµατα τοπικών σχεδίων 2011, Λευκωσία 2011

−

Σ.Σίνου, Αναδροµή στη Λαϊκή Αρχιτεκτονική της Κύπρου, Αθηνα 1976

−

Συλλογικός Τόµος, ΚΥΠΡΟΣ από την Αρχαιότητα εως Σήµερα, Αθήνα 2007

−

Τοπικό σχέδιο Λευκωσίας 2011 Πρόνοιες και Μέτρα Πολιτικής, Λευκωσία 2011

−

ΧΟΙΡΟΚΟΙΤΙΑ Οδηγός στο Νεολιθικό οικισµό, Λευκωσία

ΑΓΓΛΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: −

J John R.Goulding J.Owen lewis theo C.Steemers, Energy Conscious Design-A Primer for Architects, µετάφρ. Α. Μακρής – παιδεία Α.Ε., Ενεργειακός Σχεδιασµός, Εισαγωγή για Αρχιτέκτονες, Θεσσαλονίκη 2009

−

V.Karageorgis, THE ANCIENNT CIVILIZATION OF CYPRUS, N.Y.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 113

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: −

Τµήµα Αρχαιοτήτων: http://www.mcw.gov.cy ( 10.8.2015 )

−

Ανέλιξη : http://www.anelixi.org ( 28.9.2015 )

−

Δήµος Αραδίππου: http://www.aradippou.org.cy ( 09.10.2015 )

−

Tsanos Glass & Σια ΟΕ, http://tsanosglasstech.gr/index.php/to-gyali/2013-04-0708-24-26.html ( 06.12.2015 )

−

http://www.cy-arch.com, ( 11.12.2015 )

−

Ε. Σταµατίου, http://www.sellandbuild.com/interview/5382, 27. 03. 2011, (13.12.2015)

ΔΙΑΛΕΞΕΙΣ: −

Π.Τουλιάτος, Ο βιοκλιµατικός παράγοντας στην αρχιτεκτονική της ανατολικής Μεσογείου,Λευκωσία, 23.09.2015

−

Π.Τουλιάτος, Ο ρόλος του Αρχιτέκτονα και της ιδιαιτερότητας ενός τόπου για το ορθό Ενεργειακό και Βιοκλµατικό Σχεδιασµό, Εκπαιδευτικό Πολυτιστικό Κέντρο ΕΤΕΚ, 06.10.2015

ΑΡΘΡΑ - ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ: −

Ζ. Σιερεπεκλής, Διαδροµές της Μεταπολεµικής Αρχιτεκτονικής στην Κύπρο, CY ARCH Views on architecture &the city, 15.11.2015

−

Τρείς τόνοι µπετόν ανά Κύπριο το χρόνο, Φιλελεύθερος, 23.8.2006

−

Κ. Κατσιµίγα, Βιοκλιµατικός σχεδιασµός κτιρίων και περιβάλλοντα χώρου, Κοµοτηνή, 12.11.2005

116 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

Εικόνα 120. Χοιροκοιτία: Αεροφωτογραφία Κατοικιών. Πηγή: www.pinterest.com

Εικόνα 122. Χοιροκοιτία: Γενικό του χώρου Πηγή: ΧΟΙΡΟΚΟΙΤΙΑ Οδηγός στο Νεολιθικό οικισµό

Εικόνα 123. Χοιροκοιτία: Θόλοι ΧΧVΙΙ, XXVIII και ΧΧΙΧ Πηγή: ΧΟΙΡΟΚΟΙΤΙΑ Οδηγός στο Νεολιθικό οικισµό

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Νεολιθική περίοδος (7000-3900 π.Χ.) Την Νεολιθική περίοδο συναντάµε τα πρώτα σηµάδια ανθρώπου στην Κύπρο. Χοιροκοιτία (5800 και 5500 π.Χ.) Χρονολογείται κατά την 10η χιλιετία π.Χ. Την χρονολογία την εντοπίζουµε µέσω ανάλυσης του άνθρακα. Από την περίοδο αυτή και µετά υπάρχει χρονικό διάστηµα µιας χιλιετίας από την επόµενη ένδειξη ανθρώπου.108 Η Χοιροκοιτία βρίσκεται στις πλαγιές µιας βραχώδους περιοχής στους πρόποδες της οροσειράς του Τροόδους µε 6 χιλιόµετρα απόσταση από την θάλασσα. (Εικόνα 120)

Κοντά στην περιοχή

υπάρχει ο ποταµός Μαρώνι στα βόρεια και νοτιοανατολικά του οικισµού και ψηλοί λόφοι στα δυτικά. (Εικόνα 122) Λόγω της κλίσης του εδάφους, που ήταν τοποθετηµένος ο οικισµός, στο κάτω µέρος του υπήρχε ένας τοίχος αντιστήριξης του για τυχόν µετακινήσεις των χωµάτων. Οι κύριες ασχολίες των κατοίκων ήταν η γεωργία, η κτηνοτροφία, το κυνήγι και το ψάρεµα. 109 Έφτιαχναν επίσης διάφορα αγαλµατίδια, αγγεία, µύλους κ.ά. Οι κατοικίες είναι τοποθετηµένες στην πλαγιά του λόφου προς το νότο. Έχουν κυκλικό σχήµα µε διαφορετικές διαστάσεις. Η εξωτερική διάµετρος των κατοικιών κυµαίνεται από 10 µ, µέχρι 3,30 µ. Οι διαστάσεις µας υποδεικνύουν ότι υπήρχε χωρητικότητα ενός ατόµου στις µικρές και δύο στις µεγάλες, οπότε µια κατοικία για να στεγάσει µια οικογένεια πρέπει να αποτελείται από πολλούς κυκλικούς χώρους. Μία απεικόνιση της κυκλικής οικίας αποδεικνύει πως οι κυκλικοί χώροι δεν είχαν χρήση µόνο για οίκηση, αλλά υπήρχαν και χώροι για την εστία και για το άλεσµα των σπόρων που συνδέονταν µέσω µιας αυλής. (Εικόνα 123) Σταδιακά, οι εστίες φωτιάς και οι δραστηριότητες µεταφέρονται από τον υπαίθριο χώρο στο εσωτερικό των οικιών.110Το εσωτερικό των σπιτιών διαιρείται σε τµήµατα στο επίπεδο του εδάφους µε χαµηλούς τοίχους για διαφορετικές χρήσεις. Οι χρήσεις αυτές είναι πεζούλια, “τοιχάρια”, διαχωριστικά χώρων εργασίας, χώρος ανάπαυσης, εγκαταστάσεις οικιακής χρήσης όπως εστίες, λεκάνες, γούρνες. Επίσης, σε µερικές περιπτώσεις εµφανίζεται ένας επιπρόσθετος χώρος σαν “σέντε”, το οποίο στηριζόταν πάνω σε πέτρινους στύλους.Η κατασκευή της τοιχοποιίας γινόταν από λίθους -στο κάτω µέρος, όπου είναι το θεµέλιο- για να προστατέψει την τοιχοποιία από το νερό. Η τοιχοποιία ήταν από πηλό ανάµεικτο µε άχυρο στεγνωµένο στον ήλιο. Τέλος, τον τοίχο τον επίχριζαν µε άσπρο χρώµα.

108 109 110

Συλλογικός Τόµος, ΚΥΠΡΟΣ Από την Αρχαιότητα εως Σήµερα, Αθήνα 2007, σελ.1 – 4. Α.Παυλίδης , Α.Ερκολάνι , Ιστορία της Κύπρου του Φλώριου Βουστρώνιου, Λευκωσία 1998, σελ. In΄. Συλλογικός Τόµος, ΚΥΠΡΟΣ Από την Αρχαιότητα εως Σήµερα, Αθήνα 2007, σελ. 8.

117

118

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

Εικόνα 124. Καλαβασός-Τέντα: Αναπαράσταση Κατοικιών. Πηγή: Τµήµα Αρχαιοτήτων

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

Η κατασκευή της στέγης υποστηριζόταν αρχικά πως ήταν θολωτή λόγω της ελάχιστης κλίσης που είχαν οι τοίχοι προς τα µέσα. Όµως, η ανεύρεση κλαδιών οδήγησε στο πόρισµα µιας επίπεδης στέγης από κλαδιά ή καλάµια µε επικάλυψη από χώµα. Επίσης, ο τρόπος στέγασης διατηρείται ο ίδιος µέχρι το τέλος του 19ου αρχές του 20ου αιώνα.111 Ο χώρος των ζωντανών και των νεκρών γίνεται ένα, λόγω του ότι έθαβαν τους νεκρούς στο πάτωµα τον οικιών ή στους ανοικτούς χώρους των οικισµών. Τους νεκρούς τους συνόδευαν διάφορα αγγεία και κοσµήµατα.112 Καλαβασός – Τέντα (5000 π.Χ. – 1450 π.Χ.) Ο οικισµός Τέντα της Καλαβασού βρίσκεται κοντά στην νότια ακτή της Κύπρου. Περιβάλλεται από τείχος λόγω του φόβου που υπήρχε για κατακτητές. Ο οικισµός είναι παρόµοιος µε αυτόν της Χοιροκοιτίας. Η φωτιά βρισκόταν στους υπαίθριους χώρους ανάµεσα στις οικίες. Στην πιο µεγάλη κατοικία του οικισµού βρέθηκε βαµµένη µε κόκκινο χρώµα και σε κάποια άλλη κατοικία βρέθηκαν τοιχογραφίες. Στο εσωτερικό κάποιων άλλων οικιών βρέθηκαν πεσσοί.113 ( Εικόνα 124) Χαλκολιθική περίοδος (4000 – 2500 π.Χ.) Η σηµαντικότερη αλλαγή αυτή την περίοδο είναι η µετάβαση της κυκλικής οικίας σε ορθογωνική, διαµορφώνοντας ένα µονόχωρο ή ένα δίχωρο. Αυξάνεται η ανάγκη για αποθήκευση και έτσι διαµορφώνονται ειδικοί χώροι και πιθάρια καθώς και άλλες εγκαταστάσεις. Πλέον η ταφή των νεκρών οργανώνεται σε νεκροταφεία δίπλα στους οικισµούς για να µπόρουν να έχουν οπτική επαφή. Κατά την Ύστερη εποχή, υπάρχουν µεγάλες αλλαγές ως προς την δοµή και την οργάνωση. Ξεκινούν να αναπτύσσονται δοµές αστικών κέντρων, όπως δίκτυα ευθύγραµµων δρόµων, τα οποία οργανώνουν και διαχωρίζουν τα κτίρια και την µεταφορά. Κτίζονται διάφορα δηµόσια κτίρια µε ξεχωριστές τεχνικές. Δείγµατα αυτής της αρχιτεκτονικής βρίσκονται στην Έγκωµη, στο Κίτιο, στην Καλαβασό, στο Μαρώνι, στην Άλασσα και στην Παλαιά Πάφο. Η ανεύρεση χαλκού φέρνει µεγάλη οικονοµική ανάπτυξη. Ξεκινούν να κτίζονται οχυρά φρούρια. Κατά την Ύστερη Κυπριακή Χαλκοκρατία, η κατοικία δηµιουργεί τον ιδιωτικό χώρο. Δηµιουργούνται εσωτερικές αυλές και συστήµατα πρόσβασης από τον δρόµο. Δηµιουργούνται τα υδραυλικά κονιάµατα για να µπορέσουν να κατασκευάσουν δεξαµενές για την αποθήκευση του νερού µέσα στα

111

Ν. Χρυσοχού, Κυπριακή Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, Λευκωσία 2014, σελ.17, 45. ΧΟΙΡΟΚΟΙΤΙΑ: Οδηγός στον Νεολιθικό οικισµό, σελ. 3-5.

113 Συλλογικός Τόµος, ΚΥΠΡΟΣ Από την Αρχαιότητα εως Σήµερα, Αθήνα 2007, σελ. 4.

112

119

120 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

Εικόνα 125. Άλλασα- Παλιοταβέρνα: Πηγή: https://www.britishmuseum.org (28/11/2015)

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

οικοδοµήµατα. Ξεκινούν να γίνονται τα αρχιτεκτονικά σχέδια και η τυποποίηση. Η τυποποίηση της οικίας γίνεται σηµαντικό χαρακτηριστικό της περιάδου αυτή. Η τυποποίηση αποτελείτο από ορθογώνια κάτοψη µε έξι δωµάτια περιµετρικά της κεντρικής αυλής. Αυτό τον τύπο τον συναντά κανείς στην Μόρφου, Έγκωµη, Πύλα, Δροµολαξιά, Άλασσα.114 Από ανασκαφές που έγιναν σε διάφορες βραχώδεις περιοχές αυτή την περίοδο υπάρχουν πολλές ενδείξεις για ξύλινες ελαφριές κατασκευές που καταδεικνύουν ότι κατασκεύαζαν υπόγειους χώρους εργασίας, πιθανόν και

για οίκηση. 115 Ένα

σηµαντικό κτίριο που χαρακτηρίζει την εξέλιξη της Πρώιµης στην Ύστερη περίοδο είναι το Μαρκί Αλώνια. Είναι ένας µακρόστενος ορθογώνιος χώρος,

ο οποίος

χωρίζεται σε δύο χώρους, ένα µεγαλύτερο και ένα µικρότερο, µέσω ενός εγκάρσιου τοίχου, το λεγόµενο δίχωρο. Διαµορφωνόταν µε διάφορες προσθήκες από δωµάτια και υπαίθριους χώρους.116 Άλασσα- Παλιοταβέρνα Ένα από τα µεγαλύτερα κτίρια βρέθηκε στην Άλασσα στα τέλη της Ύστερης Χαλκολιθικής περιόδου. ( Εικόνα 125) Όλο το κτίριο είναι θεµελιωµένο σε βράχο. Έχει τετράγωνη κάτοψη και αποτελείται από τρεις πτέρυγες που αναπτύσσονται από την µεγάλη αυλή, η οποία είναι ανοικτή προς την ανατολή. Η δυτική της πλευρά αποτελείται από έναν ηµιυπαίθριο χώρο, ο οποίος πλαισιώνεται από µία στοά και στηρίζεται σε κολόνες. Στην νότια πλευρά είναι τοποθετηµένες όλες οι σηµαντικές χρήσεις. Η είσοδος βρίσκεται στο νότο, που σε οδηγά από τον δηµόσιο δρόµο σε µια µεγάλη αίθουσα µε κεντρική εστία. Στην ανατολή και στην δύση υπάρχουν δύο οµάδες από τρία δωµάτια, η µία οµάδα ήταν λουτρά. Ο µεγαλύτερος χώρος του κτιρίου ήταν ο χώρος αποθήκευσης.117 Κίτιον Το Κίτιον ιδρύθηκε σύµφωνα µε την παράδοση από τον Χεττίµ, ένα από τους γιους του Ιάφεθ, ο οποίος ήταν γιος του Νώε.118 Το Κίτιον είναι η σηµερινή Λάρνακα των

114 115 116 117 118

Συλλογικός Τόµος, ΚΥΠΡΟΣ Από την Αρχαιότητα εως Σήµερα, Αθήνα 2007, σελ. 13. Ό.π., Αθήνα 2007, σελ. 7, 8. Ό.π., σελ. 8 -14. Ό.π., σελ. 10,11. Αρχιµανδρίτου Κυπριανού, Ιστορία Χρονολογική της Νήσου Κύπρου, Λευκωσία 2001, σελ.38

121

122 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

Εικόνα 126. Ελληνιστική Περίοδος: Κίτιον Πηγή: Τµήµα Αρχαιοτήτων

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Αλυκών και η λέξη Λάρνακα στην ελληνική γλώσσα σηµαίνει τάφος (σαρκοφάγος). Η πόλη είχε ασφαλές λιµάνι και η είσοδος της ήταν κοντά στην αλυκή. 119 Τα αρχαιότερα

αρχιτεκτονικά

κατάλυµατα

που

βρέθηκαν

από

ανασκαφές

χρονολογούνται τον 13ο αιώνα π.Χ. Περιβαλλόταν από «Κυκλώπειο» τείχος, όπως η Έγκωµη, η οποία χρονολογείται στα τέλη του 13ου αιώνα π.Χ. ( Εικόνα 126) Στην περιοχή ΙΙ στο Κίτιον βρέθηκαν από ανασκαφές διάφορα δηµόσια κτίρια. Μερικά από αυτά ήταν δύο ιερά του ίδιου τύπου µε έναν ορθογώνιο υπαίθριο περίβολο. Η είσοδος στον περίβολο γινόταν από µια στενή πλευρά του ιερού τοποθετηµένη εκτός του κύριου άξονα. Στην άλλη πλευρά υπάρχει ένας στεγασµένος χώρος. Τα ιερά κτιζόντουσαν ανεξάρτητα από τα γύρω κτίρια. Στον περιβάλλοντα χώρο των ιερών βρέθηκαν εργαστήρια µεταλλουργίας και υφαντουργίας. Αυτή η σχέση οδήγησε στο πόρισµα πως τα ιερατεία είχαν τον έλεγχο της παραγωγής.120 Οι ανασκαφές της περιοχής Παµπούλας δηλώνουν ότι η περιοχή έχει κατοικηθεί από την Γεωµετρική µέχρι την Ελληνιστική Περίοδο, εφόσον βρέθηκαν εκεί ένα ιερό και άλλα κτίσµατα. Από την αναπαράσταση του χώρου που είχε κάνει ο αρχαιολόγος O.Callot, παρουσιάζεται το ιερό να είναι τοποθετηµένο κοντά στην κύρια είσοδο του οικισµού, στα βόρεια ενός δρόµου, έχοντας ένα µεταβατικό περίβολο. Στο κεντρικό µέρος ήταν η αυλή. Στην ανατολική της πλευρά βρισκόταν µια στοά και στη δυτική µια σειρά δωµατίων και ανοιχτών χώρων, οι οποίοι φαίνεται πως προορίζονταν για βιοτεχνικές δραστηριότητες (υφαντική και µεταλλουργία). Αυτή η διάταξη απηχούσε το σχέδιο του ιερού στην Καθαρή της Ύστερης Εποχής του Χαλκού, µε τα υφαντικά και µεταλλουργικά εργαστήρια. Άλλος λατρευτικός εξοπλισµός είναι η ασβεστολιθική λάρνακα και οι άγκυρες, που ήταν τοποθετηµένες στο αύλειο δάπεδο του ιερού της Παµπούλας.121 Αρχαϊκή και Κλασική περίοδος (725 – 475 π.Χ.) Τα αστικά κέντρα είχαν γίνει πόλεις και εξελίχθηκαν σε πόλεις – κράτη, οργανωµένα ως βασίλεια. Αρχικά, υπήρχαν δέκα κρατίδια και ακολούθως άρχισαν να µειωνόνται. Τα κρατίδια που είχαν µείνει οχυρώθηκαν µε ισχυρά τείχη λόγω του θανάτου του Μεγάλου Αλέξανδρου. Τα βασίλεια ήταν οχυρωµένα και οι πλείστοι ανθρώποι δεν είχαν µόνιµες οικίες λόγω του φόβου που επικρατούσε. Αυτό µαρτυρείται και από κάποια ειδώλια της εποχής αυτής. ( Εικόνα 127)

119

Α.Παυλίδης , Α.Ερκολανι , Ιστορία της Κύπρου του Φλώριου Βουστρώνιου, Λευκωσία 1998, σελ.11 Συλλογικός Τόµος, ΚΥΠΡΟΣ Από την Αρχαιότητα εως Σήµερα, Αθήνα 2007, σελ.12,13 121 Ιστοσελίδα Τµήµατος αρχαιοτήτων (02/09/2015) 120

123

124 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

Εικόνα 127: Μετακινήσεις µε ζώα Πηγή: V.Karageorghis, Aspects of everyday life in ancient Cyprus, Λευκωσία 2006, σελ. 192.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Από µια αρχαία περιγραφή στον Πλούταρχο καταλαβαίνουµε πως δεν έδιναν ιδιαίτερη σηµασία στις συνθήκες διαβίωσης, αλλά στις οχυρώσεις «... Ο (Αθηναίος νοµοθέτης) Σόλωνας ταξίδεψε µε πλοίο στην Κύπρο και έγινε φίλος µε τον Φιλόκυπρο ... που ήταν βασιλιάς µιας πολύ µικρής πόλης... Ήταν χτισµένη σε µέρος που προστατευόταν από τους εχθρούς, αλλά αυτό ήταν άγονο. Τον έπεισε λοιπόν ο Σόλωνας, µιας και πιο κάτω υπήρχε ωραία πεδιάδα, να µεταφέρει εκεί την πόλη και να την φτιάξει πιο όµορφη και πιο µεγάλη. Και φρόντισε τον συνοικισµό; ο ίδιος προσωπικά...» . Στο Κίτιον βρέθηκαν Νεώρια του πολεµικού στόλου στην Παµπούλα, του οποίου το κάτω µέρος του βυθιζόταν στο νερό του λιµανιού για να συντηρούνται τα πολεµικά σκάφη και ο χώρος στεγαζόταν από ξύλινα στέγαστρα. Τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα των ιερών που έχουν ανασκαφεί είναι συνήθως φτωχά. Ίσως αυτό έχει σχέση µε τον κύριο αρχιτεκτονικό τύπο των ιερών, ο οποίος ήταν ένας υπαίθριος περίκλειστος χώρος από περίβολο. Η λατρεία γινόταν στον υπαίθριο χώρο µε θυσίες σε κτιστούς βωµούς. Στην Ταµασσό κατασκεύασαν τάφους για τις ανώτερες κοινωνικές τάξεις. Ευρήµατα υποδεικνύουν τις τεχνικές της περιόδου αυτής, καθώς χρησιµοποιούσαν πελεκητά κιονόκρανα ως φέροντα στοιχεία.122 Ελληνιστική περίοδος (323 – 50 π.Χ) Η Κύπρος υπό τους Πτολεµαίους έχει πρωτεύουσα της την Πάφο. Δίνεται περισσότερη σηµασία στις οικοδοµές της πρωτεύουσας. 123 Αυτή την περίοδο εισάγονται νέες αντιλήψεις από την Ελλάδα όσον αφορά την καλλιέργεια του πνεύµατος και την οργάνωση του ελεύθερου χρόνου. Στην Κύπρο εισάγονται στα αστικά κέντρα, η ενασχόληση µε την εκπαίδευση και τα θέατρα. Διάφορες γραπτές µαρτυρίες πιστοποιούν την ύπαρξη Γυµνασίων σε διάφορες πόλεις, αν και δεν έχουν εντοπιστεί µέχρι σήµερα. Ένα από τα µεγαλύτερα αµφιθέατρα που κατασκευάστηκαν αυτή την περίοδο είναι αυτό της Νέας Πάφου. Από τις κατοικίες της ανώτερης τάξης καµία δεν έχει ανασκαφεί ή µελετηθεί πλήρως. Μία οικία που διασώθηκε βρίσκεται στην Νέα Πάφο και κατασκευάστηκε στα τέλη του 2ου αιώνα π.Χ. Είναι µια µεγάλη οικοδοµή µε κεντρική αυλή και περιστύλιο. Η κεντρική αίθουσα έχει διακοσµηµένο πάτωµα από ψηφιδωτά. Αυτό και άλλα που βρέθηκαν φανερώνουν τις στενές σχέσεις που είχε η Κύπρος µε την Ελλάδα. Άλλο χαρακτηριστικό που µεταφέρθηκε από την Ελλάδα είναι οι λαξευτοί

122 123

Συλλογικός Τόµος, ΚΥΠΡΟΣ Από την Αρχαιότητα εως Σήµερα, Αθήνα 2007, σελ.14 -21. Α.Παυλίδης , Α.Ερκολανι, Ιστορία της Κύπρου του Φλώριου Βουστρώνιου, Λευκωσία 1998, σελ. Iθ΄

125

126 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

Εικόνα 128. Τάφοι των Βασιλέων: Εσωτερικό αίθριο Πηγή: pafos.org.cy

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ναοί που υπάρχουν σε διάφορα σηµεία της Κύπρου. Ιδιαίτερη εξέλιξη αυτή την περίοδο παρουσιάζει η ταφική αρχιτεκτονική. Ο δοµηµένος χώρος οργανώνεται σε έναν κάνναβο από δρόµους και στον κεντρικό άξονα βρίσκεται το αποχετευτικό κανάλι.

Οι

δρόµοι

ορίζονται

από

τα

όρια

των

κτιρίων.

124

Πιθανόν

να

πρωτοεµφανίζεται την ελληνιστική περίοδο ο ηλιακός στην οικιστική αρχιτεκτονική, αφού µέχρι τώρα υπήρχε η µορφή µε το περιστύλιο.125 Τάφοι των Βασιλέων Οι τάφοι των Βασιλέων βρίσκονται στο βόρειο τµήµα της Νέας Πάφου και αποτελούν µια σηµαντική εξέλιξη της ιστορίας. Ήταν τάφοι για τους ανώτερους αξιωµατούχους και για τους ευγενείς. Οι θαλάµοι είναι υπόγειοι σε λαξευµένο φυσικό βράχο. Δηµιουργούν εσωτερικό αίθριο, ώστε ο ήλιος να κατεβαίνει µέχρι τους τάφους. Αυτό ήταν χαρακτηριστικό στοιχείο της περιόδου αυτής της οικιστικής αρχιτεκτονικής. Από έναν κλιµακωτό δρόµο οδηγείται κανείς στο εσωτερικό αίθριο, το οποίο περιβάλλει µια υπόγεια, υπαίθρια αυλή περιµετρικά, µε κίονες δωρικού ρυθµού, χαρακτηριστικός τύπος της περιόδου αυτής.126 ( Εικόνα 128) Περίοδος Ρωµαϊκής Αυτοκρατορίας (58 π.Χ.-330 µ.Χ.) Η Ρωµαϊκή περίοδος χαρακτηρίζεται από τις ξένες επιδράσεις στην αρχιτεκτονική της Κύπρου. Κατάλοιπα και επεµβάσεις της περιόδου αυτής γίνονται κυρίως σε δηµόσια κτίρια. Σηµαντικές προσθήκες βρέθηκαν στην ακρόπολη του Κουρίου, όπως Λουτρά, Νυµφαίο, το οποίο είναι ένα τυπικό κτίριο των Ρωµαϊκών πόλεων µε το κυρίαρχο στοιχείο του νερού, µε ατµόλουτρα και στοές που ταυτίζονται µε την Ρωµαϊκή αγορά. Καθώς οι γνώσεις µας για τα σπίτια των απλών ανθρώπων είναι µειωµένες βρέθηκαν παράλληλα, αστικά κέντρα µε ρωµαϊκές βίλες και διοικητικά κτίρια.127Αυτήν την περίοδο, η Λευκωσία υποδιαιρείται σε πιο µεγάλα τεµάχια, στα οποία χτίζονται οικοδοµές µε εσωτερικά αίθρια ή πιο απλές κατοικίες, που είχαν νότιο προσανατολισµό µε τον ηµιυπαίθριο ηλιακό.128 Αγροτικός οικισµός (1ο αι. π.Χ. - 1ο αι. µ.Χ.) Οι πολλαπλές ανασκαφές στην Παναγία Αιµατούσα στην Αραδίππου έφερε στην επιφάνεια ένα αγροτικό οικισµό, ο οποίος ήταν µακριά από τα αστικά κέντρα.

124 125 126 127 128

Συλλογικός Τόµος, ΚΥΠΡΟΣ Από την Αρχαιότητα εως Σήµερα, Αθήνα 2007, σελ.22,23 Ν.Χρυσοχού, Κυπριακή Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, Λευκωσία 2014, σελ24 Συλλογικός Τόµος, ΚΥΠΡΟΣ Από την Αρχαιότητα εως Σήµερα, Αθήνα 2007, σελ.23, 24 Ό.π., ΚΥΠΡΟΣ Από την Αρχαιότητα εως Σήµερα, Αθήνα 2007, σελ. 28-32 Ν.Χρυσοχού, Κυπριακή Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, Λευκωσία 2014, σελ63

127

128 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

Εικόνα 129: Αραδίππου, Παναγία Αιµατούσα: Κατάλοιπα οικίας 1996 Πηγή: Δήµος Αραδίππου: http://www.aradippou.org.cy ( 09.10.2015 )

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Κτίστηκε πάνω σε ερείπια της Κλασικής Ελληνιστικής Περιόδου. Τα κατάλοιπα αυτά χρονολογούνται στο 1ο αι. π.Χ. µέχρι τον 1ο αι. µ.Χ. Το πάχος τον οικοδοµών είναι 0,5 µέτρα και η κατασκευή του αποτελείται από δύο παράλληλες σειρές τοιχοποιίας, που ενώνονται µε πηλό ή γύψο. Η τοιχοποιία ενισχύθηκε µε όρθιες λίθινες πλάκες. Επίσης, βρέθηκε ένα µεγάλο κτίριο που αποτελείτο από πολύ µικρότερους χώρους. Μερικοί χώροι ήταν υπόγειοι και πιθανόν να ήταν κελάρια, ενώ άλλοι χώροι είχαν κτιστούς πάγκους. Πιθανόν να ήταν κτίριο µε πολλαπλές χρήσεις και χώρους αποθήκευσης. 129 Υπό την καθοδήγηση του Wriedt Sorensen του Πανεπιστηµίου της Κοπεγχάγης ερευνήθηκε η περιοχή προς τον νότο, όπου µια δοκιµαστική τάφρος ανασκάφθηκε το 1996. Η έρευνα αυτή βρήκε πολλά στοιχεία από αποθηκευτικούς χώρους και χώρους εργασίας, που ήταν διαχωρισµένοι σε στενά δωµάτια ή διαδρόµους, φτιαγµένα από µεγάλες πελεκηµένες πέτρες. Αυτή η µονάδα περιορίζεται προς τον βορρά από έναν καλά συντηρηµένο τοίχο, προσανατολισµένος Ανατολικά/Δυτικά. Στην ανασκαµµένη περιοχή βόρεια του, το χώµα δεν περιείχε κατάλοιπα κτιρίου, κάτι το οποίο δείχνει ότι αυτό ήταν µια ανοικτή περιοχή. Οι ανασκαφές το 1998 στην Αραδίππου, στην Παναγία Αιµατούσα εκτελέσθηκαν από το πανεπιστήµιο της Κοπεγχάγης, υπό την καθοδήγηση του καθηγητή Lone Sorensen. Εντοπίστηκαν κυκλικά κτίσµατα από πέτρα, τα οποία ήταν εµπορευµατοκιβώτιο. Ο οικισµός αυτός πιθανον να λειτούργησε ως ένας σταθµός της επικοινωνίας µεταξύ των µεγαλύτερων πόλεων του Κιτίου πρός την ακτή.130 ( Εικόνα 129) Βυζαντινή Περίοδος (330 – 1185 µ.Χ.) Αυτή η περίοδος σηµατοδοτεί το τέλος του αρχαίου κόσµου, όταν εισάγεται η χριστιανική θρησκεία, που επηρεάζει την αρχιτεκτονική της κατοικίας, αλλά και των θρησκευτικών χώρων. Η θρησκευτική τελετουργία µεταφέρεται από τον υπαίθριο χώρο στο εσωτερικό. Οι οικοδοµές της περιόδου αυτής είναι συνήθως εκκλησίες λόγω της εξάπλωσης της χριστιανικής θρησκείας. Οι οικίες που κτίζονται, επηρεασµένες µε χαρακτηριστικά αυτής της περιόδου, βρίσκονται κυρίως στην πρωτεύουσα. 131 Την Βυζαντινή περίοδο, η Λευκωσία έγινε πρωτεύουσα του νησιού και αποτέλεσε διοικητικό και στρατιωτικό κέντρο. Ένας νέος τύπος οικοδόµησης που εµφανίζεται αυτή την περίοδο και επικρατεί σε όλο τον ιστό της Λευκωσίας είναι αυτός της

129

Συλλογικός Τόµος, ΚΥΠΡΟΣ Από την Αρχαιότητα εως Σήµερα, Αθήνα 2007, σελ. 31,32 Δήµος Αραδίππου: http://www.aradippou.org.cy ( 09.10.2015 ) 131 Συλλογικός Τόµος, ΚΥΠΡΟΣ Από την Αρχαιότητα εως Σήµερα, Αθήνα 2007, σελ.32 130

129

130 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

Εικόνα 130. Οθωµανική κατοχή: Λευκωσία

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ δόµησης επί του οδικού συνόρου, µε άµεση πρόσβαση από τον δρόµο. Με την διάταξη αυτή δηµιουργείται ένας κεντρικός χώρος, το πόρτιο, που εξυπηρετεί ως πέρασµα προς τον νότιο ηλιακό και διαδοχικά προς την εσωτερική αυλή (Εικόνα 1). Παράλληλα, τον κεντρικό ηµιυπαίθριο χώρο (πόρτιο) συνοδεύουν δύο χώροι εκατέρωθεν. Η διαµόρφωση αυτή δηµιουργήθηκε από την ανάγκη στέγασης χώρων ειδικών χρήσεων, όπως καταστήµατα και εργαστήρια, λόγω της άµεσης πρόσβασης σε αυτά, που χρειαζόταν να γίνεται από τον δρόµο.132 Περίοδος Φραγκοκρατίας (1191 – 1489 µ.Χ.) -Περίοδος Ενετοκρατίας (1489 – 1570 µ.Χ.) Αυτήν την περίοδο ανατέθηκε σε Φράγκους αρχιτέκτονες η µετατροπή των αστικών κέντρων της Κύπρου. Τα αστικά κέντρα της Λευκωσίας και της Αµµοχώστου έγιναν φράγκικες πόλεις µε την ανέγερση καθεδρικών ναών και δηµόσιων κτιρίων σε γοτθικούς ρυθµούς.133 Κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας και της Ενετοκρατίας γίνονταν τα οχυρωµατικά έργα για τα τείχη της Λευκωσίας. Η πόλη σταδιακά αρχίζει να αποκτά τον αστικό χαρακτήρα της. Η Ν. Χρυσοχού αναφέρει πως κατά την Λατινοκρατία απαγορεύεται οι Κύπριοι να κατοικούν εντός των τειχών µε αποτέλεσµα µόνα κτίρια που οικοδοµούνται να είναι αρχοντικά για τις τάξεις των ευγενών. Ξεκινά να αυξάνεται το πλάτος των κεντρικών δρόµων και αρχίζει η οργάνωση των σπιτιών σε σειρές. Βάσει περιγραφών διαφόρων περιηγητών που επισκεφτήκαν την Κύπρο έχουµε αναφορές πως οι αστικές κατοικίες ξεχώριζαν µε διαφορετικά µεγέθη λόγω της εµφάνισης διώροφων οικιστικών µονάδων.134 Οθωµανική κατοχή (1570 – 1878 µ.Χ.) Οι Οθωµανοί καταλαµβάνουν την Κύπρο και µένουν στο νησί για τρεις περίπου αιώνες, µε αποτέλεσµα να µεταδώσουν και τον τρόπο ζωής τους στους Κυπρίους. Κατά την Οθωµανική περίοδο, τα σπίτια διαχωρίζονται σε µικρότερα τεµάχια και οι επεµβάσεις που γίνονται στα υφιστάµενα σπίτια είναι φτηνές κατασκευές από ωµόπλινθο και ξύλο. Ο µεσαιωνικός ιστός στην Λευκωσία διαχωρίζεται για να δηµιουργηθούν

µικρότερα

τεµάχια,

αναπληρώνοντας

τον

κενό

χώρο

και

δηµιουργώντας στενά δροµάκια για την πρόσβαση προς το κέντρο, όπου βρισκόντουσαν τα νέα οικιστικά σύνολα. Τα κτίρια γίνονται ακόµη πιο εσωστρεφή για

132

Μ.Φιλοκύπρου, Α.Μιχαήλ, Η Βιοκλιµατική Διάσταση της Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής της Κύπρου, Λευκωσία 2014, σελ.13 133 Συλλογικός Τόµος, ΚΥΠΡΟΣ Από την Αρχαιότητα εως Σήµερα, Αθήνα 2007, σελ.34 134 Μ.Φιλοκύπρου, Α.Μιχαήλ, Η Βιοκλιµατική Διάσταση της Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής της Κύπρου, Λευκωσία 2014, σελ.13 - 14

131

132 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

Εικόνα 131. Οικία Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου: Εσωτερική όψη του σαχνισί

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ λόγους ασφάλειας και αλλάζει η διάταξη στο εσωτερικό για να είναι πιο συγκεντρωµένα τα δωµάτια. Κτίζονται διάφορα κτίρια, όπως λουτρά, χανιά, ισλαµικές εκκλησίες και εκπαιδευτικά ιδρύµατα135. Ένα σηµαντικό βιοκλιµατικό χαρακτηριστικό που εµφανίζεται την οθωµανική περίοδο στις διώροφες κατοικίες είναι το σαχνισί (κιόσκι). ( Εικόνα 130) Το σαχνισί είναι ένας χώρος που προεξέχει από τον δεύτερο όροφο και έχει πολλά µεγάλα ανοίγµατα. Επίσης, εµφανίζονται και τα παράθυρα µε παρµάτζια. Τα παρµάτζια είναι διακοσµηµένα κατακόρυφα κοµµάτια ξύλου µε διάκενο µεταξύ τους. Η επικρατέστερη τυπολογία αυτή την περίοδο είναι η «Γ» λόγω της ανάγκης για επαφή µε τον δρόµο 136. Οικία Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου Η οικία του Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου είναι από τα πιο χαρακτηριστικά δείγµατα της κυπριακής αστικής αρχιτεκτονικής του 18ου αιώνα. Ο Χατζηγεωργάκης Κορνέσιος ήταν δραγουµάνος, δηλαδή διερµηνέας µεταξύ των Χριστιανών και των Οθωµανών. Το αξίωµα που του έδωσαν οι Οθωµανοί τον καταξίωσε να κάνει µεγάλη περιουσία. Η οικία του αντιπροσώπευε τον πλούτο του. Η οικία του κατασκευάστηκε το 1793, όπως αναγράφεται στην είσοδο. Υπάρχουν διάφορα στοιχεία που µαρτυρούν πως το µέγεθος της οικίας αρχικά ήταν µεγαλύτερο. Αναπτύσσεται σε σχήµα Π περιµετρικά της εσωτερικής εισόδου. Στον ισόγειο χώρο υπάρχουν περιµετρικά του αιθρίου, στοές. Στο κέντρο της αυλής υπάρχει µια µνηµειακή κρήνη και ένα ιδιωτικό τουρκικό “χαµάµ”. Είναι διώροφη κατοικία και στον ισόγειο χώρο βρίσκονται οι βοηθητικοί χώροι, η κουζίνα, οι στάβλοι κ.ά. Από την εσωτερική αυλή µέσω µιας ξύλινης σκάλας µε πέτρινη βάση οδηγείται κανείς στην αίθουσα εισόδου στον όροφο. Η επίσηµη αίθουσα υποδοχής βρίσκεται στην ανατολική πτέρυγα µε πλούσια ξυλόγλυπτη επιχρυσωµένη διακόσµηση. Ο ισόγειος χώρος και η µια πλευρά του κτιρίου είναι από λιθοδοµή. Ο υπόλοιπος χώρος είναι από ελαφριά κατασκευή, από ξύλο. Ένα σηµαντικό µορφολογικό στοιχείο της περιόδου αυτής, το ”σαχνισί”, βρίσκεται στον όροφο του προβαλλόµενου όγκου προς τον δρόµο.137 ( Εικόνα 131)

135

Α.Θεοδοσίου, Α.Πίττας, Οικισµοί Αρχιτεκτονική Ακάµα, Λευκωσία 1996, σελ.116 Μ.Φιλοκύπρου, Α.Μιχαήλ, Η Βιοκλιµατική Διάσταση της Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής της Κύπρου, Λευκωσία 2014, σελ.14 137 Τµήµα Αρχαιοτήτων: http://www.mcw.gov.cy ( 09.10.2015 ) 136

133

134 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

Εικόνα 132. Αγγλοκρατία: Λευκωσία

135

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Αγγλοκρατία (1878 – 1960 µ.Χ.) Την περίοδο της Αγγλοκρατίας µεταφέρονται νέες τεχνικές και εφαρµογές στην Κύπρο, εφαρµόζονται νέοι κανονισµοί, µερικοί από τους οποίους υπάρχουν µέχρι σήµερα. Με την άφιξη των Βρετανών, στα τέλη του 19ου αιώνα, ο ιστός της πόλης ολοκληρώθηκε καλύπτοντας όλους τους κενούς χώρους. Επίσης, και η Λεµεσός γνώρισε µεγάλη ακµή αυτή την περίοδο λόγω του λιµανιού και του εµπορίου µε αποτέλεσµα την ραγδαία εξέλιξη της αστικής αρχιτεκτονικής µε νεογεννησιακά, πρωτοποριακά και ποικιλόµορφα στοιχεία. Το ίδιο συνέβηκε και στην Λάρνακα.Η παραδοσιακή κατοικία µε αυλή αντικαταστάθηκε από κατοικίες σε σειρά, όπου τοποθετούνται όλες οι λειτουργίες, αλλά σε µικρότερη κλίµακα. Ακολούθως έγινε ο νέος τύπος µε νέα παραδοσιακή κατοικία µε αυλή. Ο νέος αυτός τύπος οικοδοµείται στο όριο του οδικού δικτύου, όπου οι χώροι τοποθετούνται στα όρια του τεµαχίου περιµετρικά από την αυλή. Εισάγονται οι ξύλινες στέγες µε τα κεραµίδια που αξιοποιούνται πολύ γρήγορα από τους Κύπριους. Κάποια άλλα χαρακτηριστικά που µεταφέρονται είναι η συµµετρική στέγη, οι στρογγυλεµένες µορφές και

ο

ανεµιστήρας – ο εξαεριστήρας στο αέτωµα. 138 ( Εικόνα 132) Ανεξαρτησία (1960- σήµερα) Η περίοδος της Ανεξαρτησίας ήταν σταθµός για τον πολιτισµό της Κύπρου, καθώς ξεκίνησε η ραγδαία οικονοµική ανάπτυξη. Η περίοδος της βιοµηχανικής ανάπτυξης επέφερε αρνητικές επιδράσεις στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Κύπρου. Σοβαρή πληγή για την Κύπρο υπήρξε επίσης η Τούρκικη εισβολή, το 1974.

138

Μ.Φιλοκύπρου, Α.Μιχαήλ, Η Βιοκλιµατική Διάσταση της Παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής της Κύπρου, Λευκωσία 2014, σελ.14

138 ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ

”Αρσέρα”: Φωταγωγός ( Από το ιταλικό 'arcella' ) ”Δίχωρο”: Δωµάτιο µε κύρια βάση ως επί το πλείστων ορθογώνια, το οποίο είναι χωρισµένο σε δύο χώρους. ”Δώµα”: Επίπεδη στέγη ”Μακρυνάρι” : Δωµάτιο µε βάση ορθογώνια ¨Παρµάτζια”: Ξύλινα κάγκελα διαφόρων σχηµάτων, προσαρµοζόµενα σαν κιγκλίδωµα στα παράθυρα για να εµποδίζουν την πρόσβαση. “Σέντε”: Αποθήκη σιτηρών “Σώσπιτον”: Το εσωτερικό σπίτι, δωµάτιο που βρίσκεται εφαπτοµενικά µε το κύριο δωµάτιο της οικίας. ¨ Τσιµινιά”: τζάκι, νισκιά, κτυστή στον τοίχο θερµάστρα, καπνοδόχο