Trúbótin 500 ár. 1517 - 2017 Talgild útgáva

TRÚBÓTIN 500 ÁR 1517-2017

INNIHALDSYVIRLIT 03

Lutherárið 2017 / Jógvan Fríðriksson, biskupur

04

Luthersblað – teknirøð, plakat og skrá / Uni Næs, dómpróstur

05

Búmerki

06

Stýrisbólkurin

07

Trúbótin og ávirkan hennara

08

Vitjan av Knut Alfsvåg

11

Morgunstjørnan yvir Wittenberg

13

Luther filmur

14

Nýtt frímerki

15

Sálmar í nýggjum hami

17

Útvarpssendingar ... við Tórði á túri

18

Frá Lutheri til Facebook

19

Credo. Trúbótin v/ Jákupi Reinert Hansen

20

Barnaútvarp

21

Morgunlestrar 20. okt. – 2. nov.

22

Ljóðmandi boðan við Meinhardi Bjartalíð

23

Fagnaðarkonsert v/ Føroya Symfoniorkestri og kóri

25

Fagnaðarguðstænasta

26

Luther í hvørt hús

27

Teir 95 avlátssetningarnir - hurðar

28

50 ár, ið broyttu heimin

30

Teir 95 avlátssetningarnir - plakat

31

Martin Luther teknirøð

33

Luther sum evni á www.snar.fo

34

Jóhannes passiónin

35

Teitur spælir nýggjar sálmar

36

Føðingardagstiltak

37

Luthers Katekismus í nýggjari útgávu

38

Granskarashow - trúbótin LIVE

39

Lutherdagar í Norðurlandahúsinum

42

Fyrilestrar. Lutherski arvurin og Mikkjal á Ryggi. Dømi

43

Øll tiltøkini í raðfylgi

48

Teir 95 avlátssetningarnir

55

Føroyskt Kirkjumál

Í 2017 hátíðarhelt fólkakirkjan, at 500 ár vóru liðin síðan reformatiónina.

Nógv tiltøk vóru kring landið. Í hesum sambandi fingu vit Ólav í Geil fyri Advent Management at samskipa hetta stóra átak fyri Fólkakirkjuna. Í hesum bóklingi hevur Føroyskt Kirkjumál gjørt eitt yvirlit yvir tey mongu tiltøkini. Talan er um fjølbroytt skrivligt tilfar, útvarps- og sjónvarpstilfar um reformatiónina, og í bóklinginum er eisini dentur lagdur á at fáa lætta atgongd til hetta tilfarið.

Bóklingurin er tøkur sum prentaður faldari og eisini sum talgildur faldari. Í bókliga faldaranum sæst, hvat tilfar ber til at síggja ella hoyra á talgilda faldaranum. Talgildi faldarin liggur tøkur á www.kirkjan.fo. Í hesum faldara eru tekn.

Hetta teknið merkir, at tilfarið kann hoyrast, og hetta teknið kann síggjast á talgilda faldaranum, sum er at finna á https://www.folkakirkjan.fo/utgavur/lesnadur

merkir, at tilfarið

Útgevarin hevur eftirkannað, at tilfarið, ið víst verður til, er tøkt á kvf.fo. Kortini hevur útgevarin ikki ábyrgd av, at tilfarið framhaldandi er tøkt á www.kvf.fo. Í góðum samstarvi við Snar.fo hjá Námi, Kringvarp Føroya, Fróskaparsetur Føroya, Mentamálaráðið og mentanarfólkið og stovnar í Føroyum bar til hjá Fólkakirkjuni at seta í verk tiltøk og fáa tey knýtt saman til tess at heiðra og varpa ljós á trúbótina. Ikki minst vóru kirkjur, kirkjuráð, prestar og onnur knýtt at kirkjuliðinum kring landið við til at seta sín dám á.

Tøkk fái tit øll.

Tilfarið er upplýsandi, og við ávísum tillagingum er hetta væl egnað í undirvísingarhøpi í skúlum, kirkjum og samkomum. Í nevndini fyri Reformatiónsárið sótu: Uni Næs, formaður Meinhard Bjartalíð Maria Jørðdal Niclasen Ása Justinussen

LUTHERÁRIÐ 2017 VÆLKOMIN /JÓGVAN FRÍÐRIKSSON, BISKUPUR

Liðin eru 500 ár, síðan munkurin Martin Luther órógvaði og kveikti ta vesturlendsku hugsanina innan samfelag og kirkju. Tann kirkjuliga nýhugsanin leitaði aftur til røturnar, aftur til Guðs orð.

Í løgtingslóg nr. 60 frá 2007 stendur: „Fólkakirkjan í Føroyum er evangelisk luthersk.“ Yvirskipaða greiningin vísir til nýbrotið í miðøldini og arvin frá trúbótini.

Hóast arvurin frá Lutheri er berandi bulur í fólkakirkjuni, verður ásannað, at eisini Martin Luther var eitt menniskja, ið framdi stór mistøk og tók skeivar avgerðir, svá eftirtíðin metir.

Sjónarmið Luthers eru ein berandi bulur í kirkjunum í Evropa. Sjálvt um Luther mótmælti andaligari misnýtslu í tí katólsku kirkjuni, mega vit ásanna, at eisini katólska kirkjan flutti seg og kom aftur á slóðina, sum tíðin leið.

Á skuggasíðuni kunnu vit t.d. nevna støðu hansara móti bóndunum, tá ið teir stríddust fyri betri umstøðum og lívskorum.

Somuleiðis var støða hansara móti jødunum ógvuslig og niðrandi.

Vit hátíðarhalda og fegnast um tað góða, sum vit hava fingið í arv frá Lutheri.

Tað er lættari at vísa á mistøk hjá øðrum enn sjálvur at rætta kumpass. Eisini tann lutherska kirkjan, bæði sum almenn kirkja og fríkirkja, hevur sínar myrku blettir í nýggjari tíð. Heldur ikki í dag er kirkjan fullkomin, men Harri hennara, Jesus Kristus, er fullkomin og verdur at tæna.

Hátíðarhald uttan halgimenni!

Jógvan Fríðriksson, biskupur

Nú vit hátíðarhalda trúbótina verður undirstrikað, at Martin Luther gav kristnu kirkjuni ein hollan førning bæði í samtíð og eftirtíð. Gudfrøði hansara, ið byrjaði sum ein leitan eftir einum náðigum Guði, fann svarið í Skriftini.

Bíblian er tann evsti myndugleikin.

Menniskjan verður einans frelst vegna Guðs náði og fyrigeving, við trúgv á Jesus Krist sum Harra og Frelsara.

Sola Scriptura – Skriftin aleina.

Solus Christus – Kristus aleina.

Sola Gratia – Náðin aleina.

Sola Fide – Trúgvin aleina.

3

LUTHERSBLAÐ – TEKNIRØÐ, PLAKAT OG SKRÁ VÆLKOMIN / UNI NÆS, DÓMPRÓSTUR

Luthersblaðið er ein útgáva av serblaðnum hjá Kirkjutíðindum um Luther, sum kom út í vár. Felagið fyri kirkjuráðslimir gav út.

Nevndin fyri Trúbótarárið takkar fyri loyvi at geva serblaðið út við heitinum Luthersblaðið. Blaðið er ein víðkað útgáva av serblaðnum.

Saman við Luthersblaðnum er eisini ein teknirøð, sum á einfaldan hátt sigur søguna um Luther.

Saman við Luthersblaðnum og teknirøðini um Luther er eisini ein plakat við teimum 95 setningunum, sum festir vórðu upp á slotskirkjudyrnar í Wittenberg. Á baksíðuni á plakatini er eitt yvirlit yvir tiltøk, sum fara at vera í heyst. Nøkur tiltøk hava longu verið og onnur koma afturat. Fyrivarni skal takast fyri møguligum broytingum í skránni. Dagførd skrá er at finna á kirkja.fo og á facebooksíðuni „Reformatiónin 500 ár".

Luthersblaðið verður sent í hvørt heim í Føroyum, har lesarin vónandi fær eitt gott innlit í, hvat hendi í samband við trúbótina.

Luther skrivaði og umsetti nógv. Størsta verk hansara er uttan iva týðingin av Bíbliuni til týskt mál.

Bíblian og at prædika á móðurmálinum vóru størstu eyðkennini hjá trúbótini.

Vegna nevndina fyri Trúbótarárið og Grunnin Føroyskt Kirkjumál.

Vit hava eisini fleiri av verkum Luthers á føroyskum máli. Nevnt kann verða t.d. Lítla og Stóra katekismusin, Frælsi teirra kristnu og Kirkjan í Bábilskum fangilsi. Eisini eru fleiri av sálmunum hjá Lutheri týddir til føroyskt, t.d. „Vár Guð er føst og haldgóð borg“ og „Nú frøi seg hvør kristin sál“. Sum kunnigt eru eisini tvær týðingar av Bíbliuni á føroyskum máli.

Uni Næs, dómpróstur

4

BÚMERKIÐ

Mynd: Rikke Mia Skovdal

Hugskotið til búmerkið eigur Oggi Lamhauge Listamaðurin Jón Sonni Jensen hevur sniðgivið búmerkið, sum varð nýtt í samband við Trúbótarárið.

www.jonsonnijensen.com

5

STÝRISBÓLKURIN

Ein arbeiðsbólkur varð settur at leggja Lutherárið til rættis. Nevndin byrjaði at fyrireika Lutherárið longu í 2015, í tøttum samstarvi við donsku fólkakirkjuna og føroyskar myndugleikar og stovnar.

Nevndin varð mannað við: Una Næs, formanni Meinhardi Bjartalíð Mariu Jørðdal Niclasen Ásu Justinussen

Nevndin heitti á Ólav í Geil í Advent Management at samskipa tiltøkini.

Mynd: Birgir Kruse, Birkblog

Myndina eigur Birgir Kruse. Myndin varð tikin í sambandi við tíðindafund, tá ið skráin og tiltøkini í Lutherárinum vórðu almannakunngjørd. Á myndini eru: Meinhard Bjartalíð, Uni Næs, Ása Justinussen og Ólavur í Geil.

6

TRÚBÓTIN OG ÁVIRKAN HENNARA FAKSEMINAR 31. AUG. / FRÓÐSKAPARSETUR FØROYA

Í sambandi við at tað í 2017 vóru 500 ár síðan, at Martin Luther skrivaði og almannakunngjørdi teir 95 setningarnar, ið seinni gjørdust grundarlagið undir siðaskiftinum ella trúbótini, skipaði Søguog samfelagsdeildin á Fróðskaparsetrinum fyri einum seminardegi at minnast hesa hending.

Skráin fyri dagin var henda: Kl: 10:00 - Jákup Reinert Hansen Vælkomin Kl: 10:10 - Hans Andrias Sølvará Samfelagsligar avleiðingar av trúbótini Kl: 10:55 - Jákup Reinert Hansen „Et Større Ljús.” Siðaskiftið í Føroyum lýst við fólksins bókum.

Endamálið við degnum var at varpa ljós á ta ávirkan, ið siðaskiftið hevði á Evropa út frá fleiri ymsum sjónarhornum, m.a. búskaparligum, politiskum og teologiskum.

Kl 11:35 Jógvan D. Hansen Heimspekiligar avleiðingar av trúbótini

Til tiltakið vóru bæði staðbundnar og útlendskar kreftir eins og fakligu fortreytirnar hjá teimum, ið hildu fyrilestrarnar, vóru sera fjøltáttaðar.

12:20 – 13:00 Steðgur 13:00 Zvonko Mrdalo The long-run Economic effects of the Protestant Reformation – A Survey

Tiltakið varð skipað við fyrilestrum, har høvi varð hjá teimum, ið luttóku, at seta fyrilestrahaldarunum spurningar, og at kjakast sínamillum.

Mynd: Wikipedia.org Listamaður: Lucas Cranach 1529

13:45 Knut Alfsvåg Hva var det Luther egentlig ville?

7

VITJAN AV KNUT ALFSVÅG 09:25 Andakt í Sands kirkju.

10:00 Morgunmatur í Ungmannafelagshúsinum á Sandi.

10:30 Evni: Lív Luthers og samband hansara við jødar.

12:00 Døgurði 13:15 Evni: Lóg og evangelium sambært Lutheri.

15.00 - 16.00 Evni: Dópur og trúgv sambært Lutheri. ALMENNUR FYRILESTUR.

Leygarkvøldið 2. september kl. 19:30: almennur fyrilestur í Fríðrikskirkjuni á Toftum.

Evni: Skriftens autoritet hos Luther.

Sunnudagin 3. september, kl. 11:00: Gudstænasta í Fríðrikskirkjuni.

Knut Alfsvåg prædikaði og Ovi Brim var liturgur. Gudstænastan varð útvarpað.

Knut Alfsvåg er prestur og professari í gudfrøði við lærda vísindaliga háskúlan VID, fyrrverandi Misjonshøgskolen i Stavanger (MHS).

Mynd: Vid.no

Skráin fyri vitjan hansara í Føroyum var henda: Hósdagin 31. august: Fyrilestur á Fróðskaparsetri Føroya, Søgu- og samfelagsdeildini.

Evnið: Hva var det Luther egentlig ville?

Fólkakirkjan skrivaði soleiðis á heimasíðuni um vitjan hansara: „Í sambandi við 500 ára trúbótarhátíðarhaldið fer viðurkendi norski professarin og presturin at hava fyrilestrar runt landið. Knut Alfsvåg dugir at gera fløkt viðurskifti greið, og er lættur at skilja. Talan er um bæði almennar fyrilestrar og fyrilestrar fyri innbodnum.

Fríggjadagin 1. september: Prestakonvent í Tórshavn. Alfsvåg undirvísti í evninum: Den reformatoriske oppdagelse og dens konsekvenser.

Leygardagin 2. september: Kirkjudagur í Sandoyar prestagjaldi.

Fyrraparturin var ætlaður kirkjuráðslimum og kirkjutænarum í Sandoyar prestagjaldi.

Knut Alfsvåg hevur skrivað fleiri bøkur um Martin Luther millum aðrar Møter med Luther og Skrifter om Kristus, frelsen og kirken, sum báðar komu út fyrr í ár."

8

VITJAN AV KNUT ALFSVÅG

Mynd: kvf.fo

Hvat vildi Martin Luther? var heitið á sendingini CREDO í Kringvarpi Føroya, sum varð send 10. september 2017. 500 ár síðani trúbótin byrjaði.

Mynd: kirkjan.fo

Gudstænastan í Fríðrikskirkjuni, har Knut Alfsvåg prædikaði, varð send í Kringvarpi Føroya.

Upptøkur og sendingar eru at finna á talgildu útgávuni á www.kirkjan.fo

Luther stríddist fyri at finna náðigan Guð og hann fann Hann.

Luther sannaði, at menniskjan er tað skapta og Guð er Skaparin. Menniskjað kann bert koma við tómum hondum, tí um alt kemur frá Guði, hvat skal so menniskjan geva Guði?

Knut Alfsvåg var gestur í sendingini.

9

VITJAN AV KNUT ALFSVÅG Í sambandi við kirkjudagar í Sandoyar prestagjaldi undirvísti Knut Alfsvåg kirkjuráðslimum og kirkjutænarum í evnunum:

Harafturat varð upptøka gjørd av almenna fyrilestrinum

"Lív Luthers og samband hansara við jødar."

Upptøkurnar vórðu gjørdar í samstarvi við Iktus, kristiligt sjónvarp.

"Dópur og trúgv sambært Lutheri."

og "Lóg og evangelium sambært Lutheri"

"Lív Luthers og samband hansara við jødar."

Skíggjamynd: Sandoyar prestagjald

Upptøkur og sendingar eru at finna á talgildu útgávuni á https://www.folkakirkjan.fo/utgavur/lesnadur

"Lóg og evangelium sambært Lutheri" Skíggjamynd: Sandoyar prestagjald

"Dópur og trúgv sambært Lutheri."

Skíggjamynd: Sandoyar prestagjald

10

MORGUNSTJØRNAN YVIR WITTENBERG SJÓNLEIKUR 6.-8. OKT. / POSTHÚSKJALLARIN Í KLAKSVÍK

EYMALEIK við Eyð Matras á odda frumframsýndi henda væleydnaða leik í Posthúskjallaranum í Klaksvík.

Tjúkkar bøkur eru skrivaðar um Martin Luther, men tað er ikki fyrr enn í nýggjari tíð, at áhugi er fyri hjúnabandinum og konu hansara Katharine von Bora, ið var nunna og giftist Luther 24 ára gomul.

Katharine var tann, ið „ráddi fyri borgum”, hon stóð fyri øllum tí fíggjarliga og sigst at hava verið ómetaliga dugnalig at fyriskipa.

Sambandið teirra millum gjørdist fyridømi hjá modernaða lutherska hjúnabandinum.

Mynd: Wikimedia Commons

Luther elskaði sína Kæthe, og í brøvum kallar hann hana: „Mín hjartans kæra”, „Morgunstjørnan yvir Wittenberg” og í spølni eisini: „Mín Harra Kæthe.” Á heimasíðuni www.in.fo stóð soleiðis skrivað: "Eyð Matras hevur bæði skrivað handritið, og hon framførir eisini dramatisku forteljingina, um lívið hjá hesi serstøku kvinnuni, einsamøll á pallinum.

Leikstjórin, Ria Tórgarð hevur lagt dent á sambandið ímillum frásøguna, ið Eyð Matras ber fram, tónleikin, ið Magni Husgaard hevur komponerað og sjálvt hølið, ið við sínum ráu betongveggjum verður livandi karmur um sýningina.

Einrøðuleikurin um Katharinu von Bora er soleiðis bæði upplýsing, ein spennandi søga og ein heildaruppliving við tónleiki, atmosferu, ljósi, litum og lukti."

11

Mynd: Eymaleik

MORGUNSTJØRNAN YVIR WITTENBERG

SJÓNLEIKUR 6.-8. OKT. / POSTHÚSKJALLARIN Í KLAKSVÍK

Umrøða um leikin var á heimasíðuni 24.fo: Katharine vaks upp í einum kleystri og 16 ára gomul gjørdist hon nunna. Men í 1523 flýggjar hon úr kleystrinum saman við 11 øðrum nunnum og kemur til Wittenberg.

24 ára gomul giftist hon við Martini Luther, sjálvum trúbótarmanninum.

Katharine hevði stóran týdning fyri lív og virksemi Luthers. Í brøvum kallar hann hana „Mín hjartans kæra” og „Morgunstjørnan yvir Wittenberg”, og hjúnaband teirra gjørdist fyridømi hjá modernaðu Luthersku familjuni. Katharine von Bora var ágrýtin og sjálvstøðug og hevði ábyrgdina av húsarhaldinum, sum til tíðir taldi 40-50 fólk. Hon var lærd, stóð fyri øllum tí fíggjarliga og var ómetaliga dugnalig at fyriskipa. Í spølni kallar Martin Luther hana eisini fyri „Mín harra Kæthe”. „Morgunstjørnan yvir Wittenberg”, ið Eyð Matras hevur skrivað, er ein dramatisk forteljing um lívið hjá hesi serstøku kvinnu.

Leikstjórin, Ria Tórgarð, hevur lagt dent á sambandið ímillum frásøguna, ið Eyð Matras ber fram, tónleikin, ið Magni Husgaard hevur komponerað, og sjálvt hølið, ið við sínum ráu betongveggjum verður livandi karmur um sýningina.

Einrøðuleikurin um Katharinu von Bora er soleiðis bæði upplýsing, ein spennandi søga og ein heildaruppliving við tónleiki, atmosferu, ljósi, litum og lukti.

Toymið kring leikin: Rithøvundur: Eyð Matras – Leikstjóri: Ria Tórgarð – Leikari: Eyð Matras – Tónleikur og ljóðmynd: Magni Husgaard – Ljóssniðgevi: Árni Baldvinsson – Pallmynd: Ria Tórgarð – Pallgerð: Nicolaj Falck og Klæmint Isaksen – Props og rekvisittir: Ria Tórgarð, Guðrið Poulsen – Búni: Marita Samson Sigurdardóttir – Framleiðslustjóri og PR: Durita Samuelsen."

Felagið Hugmynd gjørdi eina upptøku aftan á frumsýningina. Og Í sendingini Nón var meira frætta um leikin.

Upptøkur og sendingar eru at finna á talgildu útgávuni á https://www.folkakirkjan.fo/utgavur/lesnadur

Mynd: Felagið Hugmynd

Mynd: kvf.fo

LUTHERFILMUR (2003)

Spælifilmurin Luther kom út í 2003.

Filmurin varð sýndur tvær ferðir í sambandi við Lutherárið.

Fyrru ferð í SALT á Tvøroyri og seinnu ferð í Havnar Bio tann 27. oktober.

Sýningin í SALT var í sambandi við fyrilesturin „Luther í orðum og myndum" hjá Jákupi Reinert Hansen.

Sýningin í Havnar Bio var í somu viku, sum hátíðarguðstænasturnar í sambandi hátíðardagin 31. oktober, vóru.

Lutherfilmurin vann 4 heiðurslønir í 2003 og 2004.

Ein røð av kendum leikarum vóru í filminum. Millum onnur: Joseph Fiennes sum Martin Luther Alfred Molina sum John Tetzel Claire Cox sum Katharina von Bora Bruno Ganz sum Johann von Staupitz Jonathan Firth sum Girolamo Aleander Sir Peter Ustinov sum Fríðrikkur tann vísi Eric Till leikstjórnaði

Myndir: imdb.com

13

NÝTT FRÍMERKI FRÍMERKI / POSTA

Frímerkjadeildin hjá Posta gav eitt serligt frímerki út tann 2. oktober 2017, og Havnar Kirkja var karmur um eina móttøku, har frímerkið varð víst fram.

Virði: 18,00 kr. Nummar: FO 869.

Frímerkjastødd: 40 x 30 mm.

Stødd, smáark: 60 x 80 mm.

Listafólk: Anker Eli Petersen.

Prentingarháttur: offsett.

Prentsmiðja: Cartor Security Printing, Frakland.

Postgjaldsbólkur: stórbrøv í Føroyum - 51100 gr Anker Eli Petersen skrivaði ein tekst til útgávuna av nýggju frímerkjunum. Allur teksturin kann lesast á www.stamps.fo.

Brot úr tekstinum kann lesast niðanfyri: Lítið mundi hann gruna tað vespureiður hann var við at stinga hondina í, tann góði Martin Luther, tá hann tann 31. oktobur 1517 hongdi sínar 95 tesur upp á dyrnar til Slotskirkjuna í Wittenberg í Týsklandi. Ei heldur øsingina ið lá fyri framman og tær umfatandi avleiðingar ið eftirhondini skuldu standast av gerðini.

Tað hevði higartil ikki verið nakað ið bendi á, at munkurin, presturin og professarin í gudfrøði í Wittenberg skuldi vinna sær sess millum tey mest eyðsýndu stórmenni í heimssøguni. Gløggi námsarbeiðarasonurin, føddur tann 10. novembur 1483 í Eisleben, hevði gingið í góðum skúla. Eftir at hava staðið filosofikum á lærda háskúlanum í Erfurt, skuldi hann, eftir faðir síns ynski, hava lisið jura. Men eftir eina skelkandi uppliving í toruveðri hevði hann lovað at fara í kleystur og gerðast munkur...

Myndir: Posta.fo

14

SÁLMAR Í NÝGGJUM HAMI KONSERT 24. OKT. / NORÐURLANDAHÚSIÐ

Mynd: Dimma.fo

Soleiðis stóð skrivað á heimasíðuni hjá fólkakirkjuni: Ein einføld, men hugvekjandi heildaruppliving við íblástri úr kirkjuligari liturgi í eini samanrenning av ljósi, ljóði og upplestri tulka ymiskir sangarar og tónleikarar frítt sálmar úr Sálmabókini: Annika Hoydal, Teitur Lassen, Jón Aldará, Niels Midjord, Sissal Grækarisdóttir Magnussen og Greta Svabo Bech tulka sálmar.

Tónleikarar: Torleik Mortensen, Andrias Tykjær Restorff, Knút Háberg Eysturstein, Per Ingvald Højgaard

Konsertin var tilnevnd á Faroese Music Awards 2019 undir bólkinum „ársins útgáva ella konsert".

Ljóð: Theodor Kapnas Pallseting og upplestur: Annfinnur Heinesen

15

SÁLMAR Í NÝGGJUM HAMI KONSERT 24. OKT. / NORÐURLANDAHÚSIÐ

Kringvarp Føroya gjørdi upptøku av konsertini:

Mynd: kvf.fo

Ein stutt samrøða varð gjørd við Annfinn Heinesen:

Mynd: kvf.fo

16

ÚTVARPSSENDINGAR

Mynd: kvf.fo

Mynd: folkakirkjan.fo

VIÐ TÓRÐI OG LUTHERI Á TÚRI Vitjað varð í m.a. býnum Leipzig, slottinum í Wartsburg, har Luther umsetti Nýggja Testamenti, og í heiminum hjá Lutheri, Katharinu og børnum teirra.

Stórt ferðalag, ið taldi um 120 fólk, hevði leitað sær til Týsklands at ganga í fótasporum Martin Luthers. Vitjað varð á støðum, ið hava serligt tilknýti til ella týdning fyri lív og virki hansara.

Eisini varð vitjað í Mariukirkjuni i Wittenberg, har eisini guðstænasta varð hildin á føroyskum máli henda dagin. Á døgum Luthers var Mariukirkjan sóknarkirkja í býnum, og har prædikaði Luther sjálvur yvir túsund ferðir.

Tórður var við á túrinum.

Sendingin varð send í KVF 29. mai 2017

Kringvarp Føroya gjørdi nógv burturúr Lutherárinum. Hóast leiklutur Kringvarpsins ikki var partur av almennu skránni í Lutherárinum, sum Fólkakirkjan skipaði fyri, er her ein røð av sendingum, ið vóru at hoyra í Kringvarpinum.

17

ÚTVARPSSENDINGAR

CREDO: FRÁ LUTHERI TIL FACEBOOK / 19. SEPTEMBER 2017

Mynd: folkakirkjan.fo

Soleiðis stóð á heimasíðuni hjá Kringvarpinum um sendingina: Sosialu miðlarnir á døgum Luthers høvdu avgerandi týdning fyri trúbótina. Men merkir tað, at vit ókritiskt skulu kasta okkum í føvningin á Facebook og hinum sosialu miðlunum, so at Mark Zuckerberg kann gerast ríkari, meðan lív okkara kanska gerst fátækari? Í øllum førum rinda vit fyri Facebook við okkara tíð.

Jóannis Fonsdal, sóknarprestur, cand. theol. og cand. IT. lýsir bakgrundina og tilgongdina í luthersku trúbótini. Her verður hugsað um leiklutin hjá sosialu miðlunum á døgum Luthers.

Eisini verður mett um nýtsluna, týdningin og virðið av sosialu miðlunum nú.

Upptøkur og sendingar eru at finna á talgildu útgávuni á https://www.folkakirkjan.fo/utgavur/lesnadur

18

ÚTVARPSSENDINGAR

CREDO: TRÚBÓTIN 1:2 OG 2:2 / 17.-18. OKTOBER 2017

Augustinaramunkurin, Martin Luther, var plágaður av iva, tí hann leitaði eftir náðigum Guði, sum hann umsíðir fann.

Martin Luther var ein úrmælingur. Hann var ein klókur og djarvur maður. Hann stríddist við iva, hvussu og hvar kundi hann finna ein náðigan Guð.

Orðini í Rómverjarabrævinum sannførdu hann um ein góðan Guð, sum menniskjan kemur í samband við.

Ikki gjøgnum gerningar ella offur, fyri at blíðka ella tekkjast Guði, men við tómum hondum, so sum tú ert.

Lektari í kirkjusøgu, Jákup Reinert Hansen, segði frá í tveimum sendingum um Martin Luther.

Trúbótin 1:2

Trúbótin 2:2

Mynd: kvf.fo

21

ÚTVARPSSENDINGAR BARNAÚTVARP: UM LUTHER / 31. OKTOBER 2017

Soleiðis stóð skrivað um sendingina í barnaútvarpinum: “Vit hoyra um Martin Luther, nú tað eru 500 ár síðan, at hann negldi tær 95 tesurnar á dyrnar í Wittenberg. Á Skúlatrøð í Klaksvík hava næmingar havt evnisviku um Martin Luther. Katrina, Rita, Rakul og Marianna úr 4.b á Skúlatrøð í Klaksvík greiða frá”

Mynd: kvf.fo

20 21

ÚTVARPSSENDINGAR Serligir morgunlestrar vóru skrivaðir til morgunandaktinaí Kringvarpi Føroya í vikuni, sum Lutherdagarnir vórðu hildnir

Morgunlestur fríggjadagur 20. oktober 2017, Ovi Brim, prestur, skrivar og lesur lesturin

Morgunlestur leygardagur 21. oktober 2017, Ovi Brim, prestur, skrivar og lesur lesturin

Morgunlestur mánadagur 23. oktober 2017, Jónsvein Bech, prestur, skrivar og lesur lesturin

Morgunlestur týsdagur 24. oktober 2017, Jónsvein Bech, prestur, skrivar og lesur lesturin

Morgunlestur mikudagur 25. oktober 2017, Jónsvein Bech, prestur, skrivar og lesur lesturin

Morgunlestur hósdagur 26. oktober 2017, Jónsvein Bech, prestur, skrivar og lesur lesturin

Morgunlestur fríggjadagur 27. oktober 2017, Jónsvein Bech, prestur, skrivar og lesur lesturin

Morgunlestur leygardagur 28. oktober 2017, Jónsvein Bech, prestur, skrivar og lesur lesturin

Morgunlestur mánadagur 30. oktober 2017, Jákup Reinert Hansen, prestur, skrivar og lesur lestrarnar

Morgunlestur týsdagur 31. oktober 2017, Jákup Reinert Hansen, prestur, skrivar og lesur lestrarnar

Morgunlestur mikudagur 1. november 2017, Jákup Reinert Hansen, prestur, skrivar og lesur lestrarnar

Morgunlestur hósdagur 2. november 2017, Jákup Reinert Hansen, prestur, skrivar og lesur lestrarnar

Myndir: Ove Brim og Jónsvein Bech kirkjan.fo

21

Jákup Reinert Hansen setur.fo

ÚTVARPSSENDINGAR VIÐ MEINHARDI BJARTALÍÐ 22.-29. OKTOBER / MEINHARD BJARTALÍÐ LEGÐI TIL RÆTTIS

Mynd: kvf.fo

Mynd: kvf.fo

Mynd: kirkjan.fo

Meinhard Bjartalíð, sóknarprestur, legði til rættis tríggjar sendingar í útvarpinum hjá Kringvarpinum.

Ljómandi boðan vóru tvær sendingar um Luther og Bach og síðan greiddi hann frá reformatiónskantatuni hjá J. S. Bach yvir sálmin hjá Martini Luther „Vár Guð er føst og haldgóð borg.”

Upptøkur og sendingar eru at finna á talgildu útgávuni á https://www.folkakirkjan.fo/utgavur/lesnadur

Ljómandi boðan 1 Ljómandi boðan 2

Reformatiónskantatan

22

FAGNAÐARKONSERT FØROYA SYMFONIORKESTUR OG KÓR 27. OKT. / NORÐURLANDAHÚSIÐ

Myndir: kvf.fo

Fagnaðarkonsert varð hildin í Norðurlandahúsinum við Føroya Symfoniorkestri og kóri.

Upp undir stóru konsertini vóru Sissal Grækarisdóttir Magnussen, sangari, Uni Næs, dómpróstur, og Ólavur í Geil, samskipari, í útvarpsstovuni, og greiddu frá umfatandi konsertini umframt teimum rúgvusmiklu tiltøkunum, sum vóru ta vikuna.

Konsertskráin var henda: Beethoven: Coriolan Ouvertura Mendelssohn: Reformation symphony Kári Bæk: Nýskrivað verk fyri kór og orkestur við sálminum úr ref. symf: Vár Guð er føst og haldgóð borg Vaughn Williams: 100 Words Psalm Tóra Vestergaard vandi kórið og Bernhardur Wilkinson stjórnaði.

Kringvarp Føroya vísti Fagnaðarkonsertina beinleiðis í sjónvarpinum.

23

VÁR GUD ER FØST OG HALDGÓÐ BORG FØROYA SYMFONIORKESTUR OG KÓR 27. OKT. / NORÐURLANDAHÚSIÐ

Myndir: kvf.f

Føroya Symfoniorkestur við kóri framførdi sálmin "Vár Guð er føst og haldgóð borg", sum Luther yrkti í 1527, á fagnaðarkonsertini í Norðurlandahúsinum.

Ein samrøða varð gjørd við Kára Bæk í Degi og Viku stutt áðrenn sjálva konsertina.

Tóra Vestergaard vandi kórið og Bernhardur Wilkinson stjórnaði.

Útsetingina fyri symfoniorkestur og kór gjørdi Kári Bæk.

Jákup Dahl hevur týtt sálmin til føroyskt.

Kári brúkar tað gamla og kenda lagið, men tvey tey fyrstu versini eru í tí upprunaligu útgávuni, sum er lættari og meira dansikend.

Við árunum eru tónarnir javnaðir út, og ta útgávuna hoyra vit eisini í framførsluni.

24

FAGNAÐARGUÐSTÆNASTA GUDSTÆNASTA 31. OKT. / HAVNAR KIRKJA

Mynd: kirkjan.fo

Fagnaðargudstænasta var í Havnar kirkju kl. 20.00. Jógvan Fríðriksson, biskupur, prædikaði.

Eftir gudstænastuna vórðu øll boðin til ein drekkamunn á Hotel Hafnia. Gøtu kirkju ungdómskór sang undir leiðslu av Símuni Hammer.

Gudstænastan varð send í Kringvarpi Føroya.

25

LUTHER Í HVØRT HÚS Birgir Kruse skrivaði m.a. soleiðis á birkblog: „Í pakkanum frá kirkjuni eru teknirøðin um Luther, Martin Luther - munkin, sum broytti heimin, ið Nám gav út fyrr í ár, Luthersblaðið hjá Grunninum Føroyskt Kirkjumál, sum burturav er um Luther, og ein stórur kalendari, sum á framsíðuni vísir øll tey tiltøk, ið verða hildin kring landið, nú 500 ár brátt eru liðin, síðan Luther hin 31. oktober í 1517 negldi tær 95 tesurnar á kirkjudyrnar í Wittenberg, og trúbótin byrjaði. Tesurnar eru á baksíðuni. Eina løtu sluppu júst hesar 500 ára gomlu tesurnar ella avlátssetningarnir at standa á dómkirkjudyrnum í sólskininum í Havn."

Myndir: Birgir Kruse, Birkblog

24

TEIR 95 AVLÁTSSETNINGARNIR Tað var 31. oktober í 1517, at Luther hongdi tær 95 tesurnar ella avlátssetningarnar á kirkjudyrnar í Wittenberg. Soleiðis byrjaði trúbótin, sum vit á ymsan hátt fara at gera vart við í ár. Upprunaliga vórðu tesurnar skrivaðar á latíni, men skjótt týddar til týskt, tí móðurmálið var ein av hornasteinunum í arbeiðinum hjá Lutheri. Hesa ferð vórðu tesurnar týddar til føroyskt og bornar í hvørt hús.

Myndir: advent.fo

Frá mánadegnum 23. oktober til mikudagin 25. oktober stóðu tvær hurðar í gongugøtuni í Havn við teimum 95 tesunum ella avlátssetningunum.

Høvi var eisini umvegis eina sms skipan at koma við uppskotum um hóskandi nýggjar tesur, sum hava nakað at siga í okkara tíð.

Tekniski skúli í Tórshavn gjørdi hurðarnar.

Frá hósdegnum 26. okt. til mikudagin 1. november stóðu hurðarnar í forhøllini í Norðurlandahúsinum.

23

TEIR 95 AVLÁTSSETNINGARNIR Plakatin, sum Kodio sniðgav.

Allir 95 avlátssetningarnir kunnu lesast frá blaðsíðu 48

Mynd: kirkjan.fo

30

MARTIN LUTHERMUNKURIN SUM BROYTTI HEIMIN Útgávan ”Martin Luther - munkurin, sum broytti heimin”, sum varð givin út til at brúka í kristni og søgu í 6., 7. og 8. flokki.

Nám gav teknirøðina út eftir áheitan frá fólkakirkjuni.

Dann Vinther umsetti, og upprunahøvundar eru Johannes Saurer og Ulrike Albers. Günter Schuchardt hevði søguligu viðgerðina um hendi, og týska upprunaheitið er “Martin Luther - ein Mönch verändert die Welt” (2016).

Teknirøðin knýtti seg til eina temasíðu um Luther, sum undirvísingarportalurin Snar hevði gjørt í samband við Lutherárið.

Teknirøðin telur 32 blaðsíður og var til sølu í bókabúðunum fyri 98 krónur.

31

MARTIN LUTHERMUNKURIN SUM BROYTTI HEIMIN Í teknirøðini verður spurt, hvat er so serligt við Martini Luther sum ger, at vit enn tosa um hann 500 ár seinni?

Teknirøðin byrjar við hesum orðum: "Nevnir tú trúbótina, so slepst ikki undan navninum Martin Luther. Men, eins og í øllum øðrum stórum broytingum, ella reformatiónum, høvdu djørv vinfólk eisini avgerandi leiklutir.

Philipp Melanchthon er, saman við Martin Luther, høvuðspersónurin handan trúbótina.

Georg Spalatin dugir at ávirka avgerðirnar hjá prinsunum. Justus Jonas er ein hollur stuðul hjá Lutheri. Johannes Bugenhagen er skriftafaðir og ein góður vinur hjá Lutheri.

Og vit mugu sjálvandi ikki gloyma konuna, Katharinu von Bora, sum tekur sær av húsarhaldinum og peningaviðurskiftunum."

25

LUTHER SUM EVNI Á SNAR.FO Fólkakirkjan og Mentamálaráðið heittu á Nám um at gera hesa temasíðu um Luther og reformatiónina, sum tók seg upp fyri 500 árum síðan.

Snartoymið setti saman og gjørdi uppgávur. Í námsætlanum fyri kristnikunnleika og átrúnað verður kravt, at undirvíst verður í evangelisku luthersku læruni í fólkaskúlanum.

Vitja síðuna á hesum leinki: https://snar.fo/luther2017 Myndir: snar.fo

JÓHANNES PASSIÓNIN KONSERT 11. OG 12. NOV. / VESTURKIRKJAN OG FUGLAFJARÐAR KIRKJA

Tvær risa konsertir vórðu framførdar hesar báðar dagarnar - Jóhannes Passiónin, stórverk hjá J. S. Bach, av Passiónskórinum og orkestri saman við solistum undir leiðslu av Ólavi Hátún.

Solistarnir vóru úr Føroyum, Svøríki og Íslandi, og høvi var at hoyra solosang og orkesturspæl á høgum altjóða stigi.

Solistarnir vóru: Rúni Brattaberg, Martin Vanberg, Torbjørn Rúnarsson, Andri Bjørn Róbertsson, Hallveig Rúnarsdóttir og Hildigunnur Einarsdóttir.

Grein úr Sosoalinum 8.okt 2017

Ólavur Hátún, kórleiðari og Ólavur í Geil, samskipari fyri Luther árið, vóru gestir í sending í útvarpinum, har teir greiddu frá konsertunum.

34

Mynd: kvf.fo

TEITUR SPÆLIR NÝGGJAR SÁLMAR KONSERT 2. DES. / VESTURKIRKJAN

Hetta varð skrivað um konsertina: „Í samband við hátíðarhaldið fyri trúbótina gav Det Kgl. Vajsenhus í mai út nýggja kirkjusongbók. Bókin er lýst at vera margfaldar tulkingar av kristna trúðarlívium og tilveruni í samtíðini. Av teim 229 sálmunum eigur Teitur átta teirra.

Hesir átta eru nú týddir til føroyskt og fer tónlistamaðurin at syngja og spæla teir og aðrar.

Konsertin er ókeypis.

Plakatina hevur Ingilín D. Strøm gjørt."

Mynd: Ingilín D. Strøm

35

Mynd: Maria Jørðdal Niclasen

KAFFI OG SMÁKØKUR - PRESTAR LUTTAKA FØÐINGARDAGUR 24. NOV. / STEINATÚN, TÓRSHAVN

Føðingardagur varð hildin fyri Lutheri í Steinatúni, og í tí sambandi varð bjóðað kaffi og køkur. Eisini luttóku prestar í føðingardegnum, m.a. Derhard Jógvansson og Ann Dahl Hansen.

Myndir: advent.fo

36

LUTHERS KATEKISMUS Í NÝGGJARI ÚTGÁVU - Á FØÐINGARDEGI LUTHERS! BÓKAÚTGÁVA

Hendan dagin - 10. november – føðingardagin hjá Martini Luther – kom nýggj útgáva av Lutherskatekismus.

Luthers katekismus er kend bók í heimum og skúlum okkara.

Nýtt við hesi útgávuni er, at bæði Lítla og Stóra katekismus eru í einari bók.

Luther áminti foreldrini at uppala børn síni væl og læra tey tey 10 boðini, trúargreinirnar, Faðirvár, dópin og kvøldmáltíðina á móðurmálinum.

Hann álegði eisini presti og dekni í hvørjum kirkjuliði at læra ungdómin upp í hesum kristiliga barnalærdóminum.

Til børnini skrivaði hann Lítlu katekismus, sum kom út í 1529. Um somu tíð kom út Stóra katekismus, sum hann hevði skrivað fyri prestar og lærarar og sum er ein framúr greið trúarlæra og verður mett at vera nakað av tí besta, sum Luther hevur skrivað. Í samlaðu nýggju útgávuni av Luthers katekismus er Luthers Lítla katekismus eftir C.F.Balslev biskup, J. Joensen, próstur, týddi, Luthers Stóra katekismus, ið Petur Martin Rasmussen, próstur, týddi og Lítla katekismus, sum J. Dahl, próstur, týddi.

Føroyskt kirkjumál hevur staðið fyri útgávuni. Bókin kostar kr. 200,- í bókabúðunum.

37

GRANSKARASHOW TRÚBÓTIN LIVE SJÓNLEIKUR 7. DES. / NORÐURLANDAHÚSIÐ

Soleiðis stóð skrivað um tiltakið: Á fjølbroyttan hátt verður ljós varpað á trúbótina og týdning Luthers fyri nútíðar samfelagið, tá ið granskarar á lærdum háskúlum halda speed-fyrilestrar.

Granskingin verður malin í leikhúsins gandakendu maskinu, og skrúvað verður frá fyri leiklistini. Fyrilestrar blandast saman við sansaligum og listarligum innsløgum úr tónleiksins heimi, sum saman geva eina serstaka sýning um trúbótina. Tú lærir, verður undirhildin og ikki minst sansar, merkir og følir, hvønn týdning trúbótin hevur fyri heimin í dag.

3 granskarar frá 3 ymiskum fakøkjum eru vandir í leiksins ráðum og snildum til at geva snúlig og tvørfaklig sjónarmið um, hvat Reformatiónin veruliga merkir. Á pallinum verða: ’Reformatión vs. Revolution’ - Bertel Nygaard, lektari í søgu ’Frá bókaprenti til SoMe – Miðlakollvelting Reformatióninnar’ - Kristian Hvidtfeldt Nielsen, lektari í vísindasøgu ‘Nútíðar avlát – samvitska og umberingar’ - Rasmus Ugilt Holten Nielsen, post.doc. í heimspeki Myndir: Folkeuniversitetet

32

LUTHERDAGAR NORÐURLANDAHÚSIÐ / FORHØLLIN OG KRINGLAN

Framsýning av Bíblium Elsa Funding og Petur Martin Petersen greiddu frá um bíbliuframsýningina, sum var dagarnir 23., 26. og 27. oktober.

Hetta vóru Bíbliur, sum eru givnar út síðani trúbótina – heilt fram til okkara dagar. Eisini vóru nakrar postillur og katekismur og ein Isagoge hjá Peder Palladius frá 1573, sum varð prentað í Wittenberg.

Philip Melancthon hevur skrivað fororðini.

Tað var Peder Palladius sum innsetti fyrsta biskupin í Føroyum, Jens Gregersøn Riber 1. apríl 1540.

Alt tilfarið var úr Bíbliusavninum hjá Peturi Martin Petersen í Fuglafirði.

Framsýning av kirkjuklæðum Í 2012 var ein stór framsýning í Hoyvíkar kirkju av kirkjuklæðum í føroysku kirkjunum. Á framsýningini í Norðurlandahúsinum var eitt úrval av altardúkum, messuklæðum og tær tríggjar biskupskápurnar.

Tilfarið frá 2012 var nú savnað í bók, sum Paulina Eliasen, lærari á Húsarhaldsskúla Føroya og Føroya Handarbeiðsskúla í Klaksvík hevði lagt til rættis. Bókin kom út til jóla 2020.

Harafturat var ein serlig framsýning av motivinum, Jerikorósan, sum m.a. er at finna í tí elstu biskupskápuni hjá Føroya biskupi.

39

Myndir: Maria Jørðdal Niclasen

Dagarnar 25. okt. og 27. okt. greiddi Paulina Eliasen frá framsýningini og nýggju bókini um Føroysk kirkjuklæði.

LUTHERDAGAR NORÐURLANDAHÚSIÐ / FORHØLLIN OG KRINGLAN

Framsýning av Bíblium Elsa Funding og Petur Martin Petersen greiddu frá um bíbliuframsýningina, sum var dagarnar 23., 26. og 27. oktober.

Hetta vóru Bíbliur, sum eru givnar út síðan trúbótina – heilt fram til okkara dagar. Eisini vóru nakrar postillur og katekismur og ein Isagoge hjá Peder Palladius frá 1573, sum varð prentað í Wittenberg. Philip Melancthon hevur skrivað fororðini. Tað var Peder Palladius, sum innsetti fyrsta biskupin í Føroyum, Jens Gregersøn Riber 1. apríl 1540. Alt tilfarið var úr Bíbliusavninum hjá Peturi Martin Petersen í Fuglafirði.

Framsýning av kirkjuklæðum Í 2012 var ein stór framsýning í Hoyvíkar kirkju av kirkjuklæðum í føroysku kirkjunum. Á framsýningini í Norðurlandahúsinum var eitt úrval av altardúkum, messuklæðum og tær tríggjar biskupskápurnar.

Tilfarið frá 2012 var nú savnað í bók, sum Paulina Eliasen, lærari á Húsarhaldsskúla Føroya og Føroya Handarbeiðsskúla í Klaksvík hevði lagt til rættis. Bókin kom út til jóla í 2020.

Harafturat var ein serlig framsýning av motivinum, Jerikorósan, sum m.a. er at finna í tí elstu biskupskápuni hjá Føroya biskupi.

Dagarnar 25. okt. og 27. okt. greiddi Paulina Eliasen frá framsýningini og nýggju bókini um Føroysk kirkjuklæði.

40

Myndir: Maria Jørðdal Niclasen

LUTHERDAGAR NORÐURLANDAHÚSIÐ / FORHØLLIN OG KRINGLAN

BÓKAFRAMLØGA Mikudagin 25. oktober kl. 15.00 varð bókin „Gomlu prestagarðarnir” eftir J. P. Gregoriussen løgd fram í Kringluni í Norðurlandahúsinum.

Um bókina segði rithøvundurin m.a.: „Bókin fevnir um tíðarskeiðið frá trúbótini, har kongsjørð varð løgd til tey sjey prestagjøldini sum samsýning fyri prestagerningin, soleiðis at prestarnir við lántøku sjálvir kundu byggja prestagarðarnar og røkja jørðina. Bókin er ein roynd at lýsa viðurskiftini í landinum, í hesum drúgva tíðarskeiði heilt frá trúbótini fram at okkara døgum.” Í bókini eru eisini greinir á føroyskum, donskum og enskum, sum alment lýsa prestagarðarnar sum bóndagarðar og mentanarsetur.

J. P. Gregoriussen greiddi frá og signeraði eisini bøkurnar.

Myndir: Maria Jørðdal Niclasen

34

LUTHERSKI ARVURIN OG MIKKJAL Á RYGGI FYRILESTUR VIÐ JÓANNES PURKHÚS/ Í KIRKJUM KRING LANDIÐ

Sum vit hava sæð, vóru nógvir prestar virknir við ymiskum innsløgum í hesum serliga tiltakið - Luther trrúbótin 500 ár. Á komandi blaðumsíðum sæst eitt fullfíggjað yvirlit yvir øll tiltøkini, ið vóru hetta serliga Lutherárið. Og ein teirra, ið hevði fyrilestur, var Jóannes Purkhús. Her er eitt dømi um innihaldið í hansara fyrilestri:

Fyrilesturin snúði seg um Mikkjal á Ryggi, ið sum sálmaskald stendur í eini lutherskari siðvenju. Við sálmunum hjá Mikkjali á Ryggi fingu føroyingar sálmar, ið vóru yrktir á føroyskum og tóku støði í føroyskum viðurskiftum. Á tann hátt kundu føroyingar ”syngja gleðiboðskapin” sum felagssang á føroyskum í kirkjuni og hetta gjørdi boðskapin livandi og nærverandi. Hjá Lutheri vóru hetta alt viðurskifti, ið høvdu stóran týdning, og tí ber til at siga, at Mikkjal á Ryggi í stóran mun stendur í eini lutherskari traditión og kann sigast at vera eitt lutherskt sálmaskald. Í fyrilestrinum vórðu tveir av sálmum Mikkjals nýttir sum dømi.

42

Mynd: kirkjan.fo

ØLL TILTØK Í LUTHERÁRINUM AUGUST/ SEPTEMBER Dagfesting

Slag

Hvat

Hvør

Hvar

31. august

Fakseminar

Reformatiónin og ávirkan hennara

Fleiri

Fróðskaparsetur Føroya, Tórshavn

2. september

Fyrilestur

Dópur og trúgv sambært Lutheri

Knut Alfsvåg

Ungmannafelagið Virkið, Sandur

2. september

Fyrilestur

Myndugleiki Skriftarinnar sambært Lutheri

Knut Alfsvåg

Fríðrikskirkjan, Toftir

3. september

Gudstænasta

Knut Alfsvåg

Fríðrikskirkjan, Toftir

4. september

Fyrilestur

Luther í orðum og myndum

Jákup Reinert Hansen

Glyvra kirkja

5. september

Fyrilestur

Myndafyrilestur um Martin Luther

Sverri Steinhólm

Havnar kirkja

9. september

Fyrilestur

Luther í orðum og myndum

Jákup Reinert Hansen

SALT, Tvøroyri

9. september

Filmsýning

Luther (2003)

43

SALT, Tvøroyri

FRAMHALD Á NÆSTU SÍÐU

ØLL TILTØK Í LUTHERÁRINUM FRAMHALD SEPTEMBER Dagfesting

Slag

Hvat

Hvør

Hvar

11. september

Fyrilestur

Lutherski arvurin og Mikkjal á Ryggi

Jóannes Purkhús

Rituvíkar kirkja

12. september

Fyrilestur

Fyrilestur um reformatiónina

Jákup Reinert Hansen

Vestmanna kirkja

13. september

Fyrilestur

Lutherski arvurin og Mikkjal á Ryggi

Jóannes Purkhús

Havnar kirkja

18. september

Fyrilestur

Lutherski arvurin og Mikkjal á Ryggi

Jóannes Purkhús

Glyvra kirkja

20. september

Sálmakvøld

Vit syngja reformatoriskar sálmar

Gudmund Mortensen

Havnar kirkja

44

ØLL TILTØK Í LUTHERÁRINUM OKTOBER Dagfesting

Slag

Hvat

Hvør

Hvar

1. oktober

Konsert

Bíbliusøgu- og katekismusvísur, Petter Dass á mannamunni í Føroyum

Niels Midjord

Hvalbiar kirkja

2. oktober

Móttøka

Avdúking av Lutherfrímerki

Posta.

Frímerkjadeildin

Havnar kirkja

4. oktober

Konsert

Bíbliusøgu- og katekismusvísur, Petter Dass á mannamunni í Føroyum

Niels Midjord

Kirkjubøar kirkja

6. oktober

Sjónleikur

Morgunstjørnan yvir Wittenberg.

Eyð Matras

Posthúskjallarin, Klaksvík

Konsert

Bíbliusøgu- og katekismusvísur, Petter Dass á mannamunni í Føroyum

Niels Midjord

Hests kirkja

Konsert

Bíbliusøgu- og katekismusvísur, Petter Dass á mannamunni í Føroyum

Niels Midjord

Húsavíkar kirkja

Konsert

Bíbliusøgu- og katekismusvísur, Petter Dass á mannamunni í Føroyum

Niels Midjord

Kvívíkar kirkja

8. oktober

19. oktober

22. oktober

45

ØLL TILTØK Í LUTHERÁRINUM OKTOBER FRAMHALD Dagfesting

Slag

Hvat

Hvør

Hvar

22. oktober 1. november

Ymisk tiltøk

Lutherdagar

Fleiri

Norðurlandahúsið, Tórshavn

24. oktober

Konsert

Sálmar í nýggjum hami. Føroyskir tónleikarar og sangarar tulka

Fleiri

Norðurlandahúsið, Tórshavn

28. oktober

Konsert

Fagnaðarkonsert

Føroya Symfoniorkestur

Norðurlandahúsið, Tórshavn

29. oktober

Gudstænasta

Reformatiónsgudstænastur

31. oktober

Útvarpssending

Reformatiónskantatan hjá Bach yvir sálmin hjá Lutheri “Vár Guð er føst og haldgóð borg"

31. oktober

Gudstænasta

Fagnaðargudstænasta

46

Kring landið

Meinhard Bjartalíð

Útvarp Føroya

Havnar kirkja

ØLL TILTØK Í LUTHERÁRINUM NOVEMBER OG DESEMBER Dagfesting

Slag

Hvat

Hvør

Hvar

11. november

Konsert

Jóhannespassiónin

Kór v/ Ólavi Hátún

Vesturkirkjan, Tórshavn

12. november

Konsert

Jóhannespassiónin

Kór v/ Ólavi Hátún

Fuglafjarðar kirkja

12. november

Konsert

Jóhannespassiónin

Kór v/ Ólavi Hátún

Fríðrikskirkjan, Toftir

29. november

Fyrilestur

Luther í orðum og myndum

Jákup Reinert Hansen

Kunoyar kirkja

02. desember

Konsert

Teitur spælir nýggjar sálmar

Teitur Lassen

Vesturkirkjan

07. desember

Sjónleikur

Granskarashow reformatiónin LIVE

Fleiri

Norðurlandahúsið, Tórshavn

47

TEIR 95 AVLÁTSSETNINGARNIR 1 Tá ið harri og meistari okkara, Jesus Kristus, segði: Gerið bót o.s.fr., legði hann harvið dent á, at alt lív teirra trúgvandi eigur at verða bót.

2 Hetta orð sipar ikki til bótarsakramentið, t.e. skriftamálið og bót at gera fulnað, sum er prestsins uppgáva at hava í hondum.

3 Hann sipar heldur ikki bara til innaru bótina, ja, innara bótin er eingin bót, um hon ikki útvortis gevur seg til kennar í ymsum formum at deyða holdinum.

4 Tí varir syndarevsingin eins leingi og haturin til ein sjálvan varir, – t.e. hin sanna innara bótin – til vit ganga inn í himmiríkið.

5 Pávin vil ikki og kann ikki geva eftir aðra syndarevsing enn ta, hann sjálvur hevur lagt á, antin eftir egnari avgerð ella sambært kirkjuligu lógunum.

6 Pávin kann ikki fyrigeva skuld, men bert kunngera og staðfesta, at hon er fyrigivin av Gudi, men sjálvandi kann hann geva eftir skuld í slíkum førum, tað viðkemur honum. Um hetta verður vanvirt, er skuldin framvegis í gildi.

7 Gud fyrigevur á ongan hátt skuld uttan at vísa skuldaranum til at geva seg eyðmjúkt undir sín umboðsmann, prestin.

8 Kirkjuligu bótslógirnar eru bert lagdar á tey livandi, og tað kann sambært hesum lógum ikki leggjast nakað á tey, sum skulu doyggja.

9 Tí ger halgi andin væl móti okkum gjøgnum pávan við sínum avgerðum altíð at gera undantak viðvíkjandi deyðanum og menniskjans evstu neyð.

10 Skilaleyst og skeivt gera teir prestar, sum leggja á tey, sum skulu doyggja, kirkjuliga bót í reinsanareldinum.

11 Talan um í staðin fyri kirkjuliga revsing at áleggja revsing í reinsanareldinum er illgrasarfræ, sum vissuliga er sáðað, meðan biskuparnir svóvu.

12 Fyrr vórðu kirkjuligu revsingarnar álagdar ikki eftir, men áðrenn boðanina um fyrigeving syndanna júst fyri at royna, um angurin var sannur.

13 Tey, sum doyggja skulu, eru við deyðanum frí frá øllum krøvum og eru deyð frá krøvum í kirkjuligu lógunum, við tað at tey eru deyð frá lógarinnar myndugleika.

14 Tá ið tann, sum skal doyggja, bert ófullkomið eigur frelsandi kærleikan, so førir hetta til miklan ótta, og hesin ótti er størri, har kærleikin hevur verið lítil 15 Hesin ótti og hendan ræðsla eru í sjálvum sær – fyri ikki at tosa um annað – nóg mikið til at kalla fram líðing og revsing í reinsanareldinum, tí tey koma vónloysi og ræðslu nær.

48

TEIR 95 AVLÁTSSETNINGARNIR 16 Uttan iva skilja helviti, reinsanareldurin og himmalin seg hvørt frá øðrum sum vónloysi og tryggleiki.

17 Eins og tað uttan iva er neyðugt fyri sálirnar í reinsanareldinum at ræðsla teirra gerst minni, soleiðis er tað eisini neyðugt, at kærleiki teirra gerst størri.

18 Ein kann ikki nýta vit og skil ella skriftstøð fyri teirri áskoðan, at tær eru í eini støðu, har tær ikki kunnu fáa vinning hjá Gudi, ella at kærleikin til hansara ikki kann gerast størri.

19 Ei heldur stendur fast, at tær kunnu verða vísar í sælu síni – í hvussu er ikki allar – sjálvt um vit eru fullkomiliga vís í tí.

20 Tí hevur pávin ta áskoðan, at „fullkomilig eftirgeving av revsingum“ ikki merkir allar revsingar, men bert tær, sum hann sjálvur hevur álagt.

21 Tí fara teir avlátsprædikumenn skeivir, sum siga, at menniskjað við pávans avláti verður fríað frá allari revsing og verður frelst.

22 Hann eftirgevur jú ikki sálunum í reinsanareldinum nakra revsing, sum tær sambært kirkjulógunum skulu bera her í lívinum.

23 Um nakar kann fáa eftirgeving av øllum revsingum fyri synd, so kann hon bert verða givin teimum mest fullkomnu, t.e. tey allar fæstu.

24 Størsti parturin av teimum kristnu verður tí villleiddur við hesi markleysu og rummisku boðan um avtøku av øllum revsingum.

25 Sama myndugleika yvir reinsanareldinum, sum pávin hevur, hevur ein og hvør biskupur og prestur í sínum biskupsdømi og sókn.

26 Pávin ger rætt í at geva sálunum í reinsanareldinum eftirgeving – ikki við lyklavaldinum, sum hann ikki hevur í hesum sambandi, men í forbøn.

27 Tey, sum siga, at sálirnar flúgva úr reinsanareldinum, so skjótt sum peningarnir klirra í kistuni, læra reina og skæra mannalæru.

28 Tað er óvikaligt, at tá ið peningarnir klirra í kistuni, munnu peningagirndin og havisjúkan økjast, men forbøn kirkjunnar er eina bundin at Guds bønhoyring.

29 Hvør veit, um allar sálirnar í reinsanareldinum ynskja at verða fríar? Um heilaga Severin og heilaga Pascalis verður jú sagt tað øvugta.

30 Eingin kann verða vísur í, at angurin er sannur, heldur ikki kann ein verða vísur í at hava fingið fulla syndafyrigeving.

49

TEIR 95 AVLÁTSSETNINGARNIR 31 Eins sjáldan ein sannur iðrandi finst, eins sjáldan finst ein, sum á rættan hátt fær avlát. Við øðrum orðum: Sera sjáldan.

32 Ævigt fordømdir vilja teir verða saman við lærumeistarum sínum, sum eru vísir í frelsuni bygda á avlátsbrøv.

33 Ein skal ansa eftir teimum, sum siga, at pávans avlát er tann ómetaliga gávan, sum ger menniskjað sátt við Gud. 34 Avlátsnáðin er bert bygd á sakramentalan fulnað fyri revsingar fyri synd, sum eru álagdar av menniskjum.

35 Tað er ikki kristilig tala, slík menniskju hava fyri, sum læra, at tey, ið keypa sálir úr reinsanareldinum ella keypa avlátsbrøv, ikki hava angur fyri neyðini.

36 Ein og hvør sannur, sundurbrotin kristin hevur fullkomna eftirgeving fyri revsing og skuld, og tað fær hann eisini uttan avlátsbrøv.

37 Ein og hvør kristin, antin hann er livandi ella deyður, hevur lut í Krists og kirkjunnar ríkidømi, og tað fær hann frá Gudi uttan avlátsbrøv.

38 Ein eigur tó á ongan hátt at vraka pávans eftirgeving, tí hon er, sum sagt, kunngerð um Guds fyrigeving.

39 Tað er sera torført eisini fyri lærdastu gudfrøðingarnar samstundis fyri fólkinum at lova avlátini og tess ríku gávu og skylduna til av sonnum at iðra seg.

40 Sannur angur ynskir og elskar revsing fyri synd, men avlát fríger rummiskt frá henni og skapar hatur til revsing, í hvussu so er partvíst.

41 Ápostólska avlátið má verða boðað við varni, fyri at fólk ikki skulu fáa ta skeivu fatan, at tað hevur størri týdning enn kærleikans góðu gerningar.

42 Kristin eiga at verða lærd upp í tí, at tað ikki er pávans áskoðan, at keyp av avláti á nakran hátt kann samanberast við miskunnsemi og tess gerningar.

43 Kristin eiga at verða lærd upp í tí, at tey gera ein betri gerning við at geva til tey fátæku ella lána pening út til neyðstødd enn við at keypa avlát.

44 Tí við kærleikans gerningum veksur kærleikin og menniskjað verður betri, men við avláti verður menniskjað ikki betri, tað sleppur bara undan revsing.

45 Kristin eiga at verða lærd upp í tí, at tann, ið sær eitt menniskja í neyð og ikki tekur sær av tí, men í staðin letur pening til avlát, hann fær ikki pávans avlát, men Guds vreiði.

50

TEIR 95 AVLÁTSSETNINGARNIR 46 Kristin eiga at verða lærd upp í tí, at um tey ikki hava ríkidømi í yvirflóð, so hava tey skyldu at nýta tað til hús og heim teirra og undir ongum umstøðum oyðsla tað til avlát.

47 Kristin eiga at verða lærd upp í tí, at keyp av avláti er upp til hvønn einstakan og er ikki ein skylda.

48 Kristin eiga at verða lærd upp í tí, at pávin, tá ið hann gevur avlát, hevur meir fyri neyðini og heldur vil hava forbøn enn klirrandi myntir.

49 Kristin eiga at verða lærd upp í tí, at avlát pávans er gagnligt, tá ið ein ikki hevur álit á tí, men er skaðilig, um ein ikki hevur gudsótta.

50 Kristin eiga at verða lærd upp í tí, at um pávin visti um tann hátt, avlátsprædikumenninir nýta til at skava pengar inn undir seg, vildi hann heldur latið Pæturskirkjuna farið upp í royk í staðin fyri at bygt hana av skinni, beinum og kjøti av sínum egnu seyðum.

51 Kristin eiga at verða lærd upp í tí, at pávin, um hann so skuldi selt Pæturskirkjuna – sum tað eisini er skylda hansara – fegin vildi givið av egnu peningum sínum til tey mongu, sum ávísir avlátsprædikumenn lokka pening frá.

52 Trúgvin, at ein kann fáa frelsu við avlátsbrøvum, er ikki í samsvari við veruleikan, sjálvt um avlátsseljarin, ja, pávin við sál síni stóðu fyri slíkari læru.

53 Bert Krists og pávans fíggindar kunnu krevja, at tá ið prædikað verður avlát í eini kirkju, so skal Guds orð verða tagt burtur í hinum kirkjunum.

54 Tað verður gjørdur órættur móti Guds orði, tá í somu prædiku verður nýtt eins nógv tíð ella meir tíð upp á avlát enn upp á orðið.

55 Tað má tí vera pávans áskoðan, at tá ið avlátið – sum er tað ringasta – verður hátíðarhildið við einari klokku, við einari skrúðgongu og siði, so skal evangeliið – sum er tað størsta – verða prædikað við hundrað klokkum, hundrað skrúðgongum og siðum.

56 Ríkidømi kirkjunnar, haðan pávin býtir avlát út, er ikki nóg væl útgreinað, lýst ella kent millum kristin.

57 Tað er heilt greitt, at talan er ikki um tímiligt ríkidømi, tí mangir prædikumenn treyðugt býta út, men bert leggja inn undir seg slíkt ríkidømi.

58 Ei heldur er hetta Krists og halgimanna vinningur, tí hesin vinningur virkar til eina og hvørja tíð náði fyri ta innaru menniskju og kross, deyða og helviti fyri ta útvortis menniskju, uttan at pávin ger nakað við hetta.

59 Heilagi Laurentius segði, at kirkjunnar ríkidømi er kirkjunnar fátæku, men hann nýtti tann týdning av orðinum, sum var vanligur tá í tíðini.

51

TEIR 95 AVLÁTSSETNINGARNIR 60 Uttan at fara ov vítt kann ein siga, at tað eru kirkjunnar lyklar, sum eru givnir við Krists vinningi; hetta er hin umrøddi skatturin.

61 Tað er heilt greitt, at til at eftirgeva syndarevsing yvirhøvur og í serligum førum er pávans vald í sjálvum sær nóg mikið.

62 Kirkjunnar sanni skattur er halga evangeliið um Guds dýrd og náði.

63 Men hesin skattur er nógv forfjónaður, tí hann ger tað fyrsta til tað síðsta.

64 Avlátsskatturin er hinvegin nógv virðismettur, tí hann ger tað síðsta til tað fyrsta.

65 Tí eru gleðiboðskaparins skattir gørn, sum tey fyrr fangaðu rík fólk í.

66 Avlátsskattirnir eru gørn, sum tey í dag fanga rík fólk í.

67 Avlátið verður av prædikumonnum sínum kallað størsta náði av øllum, og tað er satt, tá ið tað snýr seg um at savna pening inn.

68 Men í veruleikanum er tað minst av øllum sammett við Guds náði og tað gudrøkni, ið heldur seg til krossin.

69 Biskupar og sóknarprestar hava við allari tign skyldu til at bjóða ápostólsku avlátsseljarunum vælkomnum.

70 Men teir hava enn meir við opnum eygum skyldu til at leggja merki til og við opnum oyrum at lurta, so at teir ikki í staðin fyri tað, ið pávin hevur álagt teimum, prædika teirra egna heilaspuna.

71 Dømdur og bannaður veri tann, ið talar ímóti ápostólskum avláti.

72 Men signaður veri tann, ið setur seg upp ímóti avlátsseljaranna grammu og freku orðum.

73 Eins og pávin av røttum hóttir við banni móti teimum, sum undir avlátslótum finna upp á snildar hugsanir til skaða fyri avlátið, 74 so er heldur endamál hansara at hótta tey, sum undir avlátslótum finna upp á snildar hugsanir til skaða fyri heilaga kærleikan og sannleikan.

75 Tað er ørskapur at halda, at pávaliga avlátið er so máttmikið at tað kann gera ein frían frá misbroti, enntá um ein hevði vanhalgað Guds móður, sum tó er ógjørligt.

76 Tvørturímóti tvíhalda vit um, at pávaliga avlátið, hvat viðvíkur skuldini, ikki kann strika ta minstu av „teimum syndum, sum kunnu fyrigevast.“ 77 Tá ið sagt verður, at sjálvt um Pætur var pávi, kundi hann ikki givið størri náðigávur, so er hetta ein háðan av heilaga Pæturi og pávanum.

52

TEIR 95 AVLÁTSSETNINGARNIR 78 Tvørturímóti tvíhalda vit um, at bæði hann og ein og hvør pávi ráða yvir nógv størri náðigávum, sum eru evangeliið, undurgerningarnir, náðigávur at grøða o.s.fr., sum vit lesa um í 1. Kor 12.

79 Tað er gudsspottan at halda, at tá ið reist verður ein avlátskrossur við pávans vápni og merki, so hevur tað sama virði sum Kristi krossur.

80 Biskupar, sóknarprestar og gudfrøðingar skulu standa til svars fyri, at teir geva loyvi til, at slík tala býðst fólki.

81 Henda vitleysa avlátsboðan ger tað torført fyri sjálvt lærd fólk at varðveita virðing fyri pávanum móti útspilling og sniðfundigum spurningum frá leikfólki.

82 Til dømis: Hví tømir pávin ikki fullkomiliga pínustaðin í reinsanareldinum av heilagum kærleika og av sálanna stóru neyð – sum jú er størsta grundin fyri tí – tá ið hann tó fríger sálir uttan tal úr honum við skitnum pengum til at byggja Pæturskirkjuna fyri – sum er ein vánalig grund?

83 Framvegis: Hví halda fram við at halda deyðsmessur og árligar sálarmessur, í staðin fyri at geva teir peningar aftur, sum til tess eru ætlaðir, ella tó geva loyvi til, at teir verða afturgoldnir, tá ið tað er skeivt at biðja fyri teimum, ið eru fríað úr reinsanareldinum?

84 Framvegis: Hvat er hetta nýggja gudrøkni hjá Gudi og pávanum fyri nakað, at teir geva loyvi til, at ein, sum er uttan gudrøkni og kærleika til Guds, fyri pening kann fría eina sál úr reinsanareldinum, eina sál, sum elskar Gud, soleiðis at teir ikki vegna neyðina hjá gudrøknu og elskaðu sálini vilja fría hana av kærleika eina uttan at gjalda pening?

85 Framvegis: Tá ið tær gomlu bótarreglurnar, ið ikki verða nýttar og nú í longri tíð hava verið settar úr gildi og gjørdar óvirknar, hví skal ein nú við avláti keypa seg frían fyri pening, sum um tær framvegis vóru í gildi?

86 Framvegis: Hví kann pávin ikki nýta sín egna pening til at byggja hesa einu kirkjuna fyri til heilaga Pætur, í staðin fyri pening hjá fátækum trúgvandi, hann, sum í dag er ríkari enn tey ríkastu?

87 Framvegis: Hvat er tað í veruleikanum, sum pávin gevur eftir og veitir teimum, ið við fullkomnum anguri hava krav upp á fult avlát og fulla náði?

88 Til seinast: Hvat kundi verið betri fyri kirkjuna, um pávin gav øllum trúgvandi avlát og náði hundrað ferðir um dagin, har hann nú bert ger tað eina ferð?

89 Tá ið nú pávin í sambandi við avlát er meir upptikin av sálanna frelsu enn av pengum, hví setur hann so útskrivað avlátsbrøv og prógv um náði úr gildi, hóast tey hava gildi enn sum áður?

53

TEIR 95 AVLÁTSSETNINGARNIR 90 Tað vekur spott og látur hjá mótstøðumonnunum fyri kirkjuni og pávanum og skapar ólukkulig kristin, tá ið ein av hesum ágangandi spurningunum hjá leikfólki bert ger vart við valdið, sum pávin hevur, og ikki kemur við rímiligum grundgevingum.

91. Um avlát varð boðað sambært pávans anda og endamáli, so hevði verið lætt at svarað hesum spurningum, ja, teir høvdu ikki verið reistir.

92. Burtur við øllum teimum profetum, sum siga við Krists fólk: „Friður, friður!“ Og tað er eingin friður.

93. Gott við øllum teimum profetum, sum siga við Krists fólk: „Krossur, krossur!“ Og tað er eingin krossur.

94. Kristin eiga at leggja sær í geyma við ídni at fylgja teirra høvur eftir, Kristusi við revsing, líðing, deyða og pínu, 95 og soleiðis heldur seta álit sítt á at ganga inn í himmiríkið við mongum trongdum enn við vissu um tryggleika og at eiga frið!

54

FØROYSKT KIRKJUMÁL Allar útgávur hjá Føroyskum Kirkjumáli fáast til keyps í bókabúðunum kring landið og í Bókamiðsøluni á Hjalla 7 b, FO-100 Tórshavn, tlf. +298 31 37 56.

Skrivstovan hjá Føroyskum Kirkjumáli er skrivstovan hjá dómpróstinum J. Paturssonargøta 20, FO-100 Tórshavn, tlf. 31 19 95, teldupostur un@kirkjan.fo, Skrivari er: Jórun Johannesen, tlf. 23 73 24, teldupostur jorun@kirkjan.fo Føroyskt Kirkjumál er stovnað við løgtingssamtykt í 1934 og skal geva út lesnað og annað, sum er gagnligt til kirkjuligt arbeiði.

Ívar Guttesen hevur sniðgivið logo hjá Føroyskum Kirkjumáli.

Tað fyrsta, sum Føroyskt Kirkjumál gav út í 1934, var Altarbókin. Síðan hevur Føroyskt Kirkjumál givið út lestrabøkur, ritualbók, sálmabøkur, lagsøvn til sálmabókina og annan lesnað. Føroyskt Kirkjumál skal m.a. syrgja fyri, at sálmabøkur altíð eru tøkar í føroysku kirkjunum.

Føroyskt Kirkjumál fær árligan stuðul á løgtingsins fíggjarlóg. Í nevndini í Føroyskum Kirkjumáli eru: Zakaris Svabo Hansen, lektari, Jenny Lydersen undirvísingarleiðari, sum eru vald av Mentamálráðnum, og Uni Næs dómpróstur, sum er fastur limur og formaður.

Trúbótin 500 ár 1517 - 2017 © Føroyskt Kirkjumál Samskipað og sniðgivið : Ólavur í Geil / Advent Management - advent.fo Givið út hevur Føroyskt Kirkjumál 2023 © ISBN 978-99918-892-4-5 Prent: Føroyaprent