Een nieuwe tijd voor Thijm Herkomst, heden en toekomst van de Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm
1. De Scholen 4 | 2. Visie: Learning Beyond Boundaries 10 | 3. De docent als regisseur 16 | 4. Een nieuwe tijd voor Thijm: Beleid 2015-2020 22 |
1
Herkomst, heden en toekomst van de Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm
Leeswijzer
Inhoudsopgave 1. De Scholen
4
Deze brochure ‘Een nieuwe tijd voor Thijm’ is geschreven voor (nieuwe) medewerkers, leerlingen, ouders en andere relaties van de Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm.
Waar staan onze scholen voor? Daarover kunt u meer lezen in deze brochure. Hoofdstuk 1 beschrijft de ontstaansgeschiedenis en organisatie. In hoofdstuk 2 komen onze missie en visie aan bod: waar doen wij het voor, wat is in onze visie ‘onderwijs
2. Visie: Learning
dat ertoe doet’? De rol van de docent staat in hoofdstuk 3 centraal. Tot slot kijken we
Beyond Boundaries
in hoofdstuk 4 vooruit: wat willen we de komende periode (2015-2020) bereiken?
10 3. De docent als regisseur
16
4. Een nieuwe tijd voor Thijm: Beleid 2015-2020
22
2
Herkomst, heden en toekomst van de Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm
Inleiding ‘Ik vind Engels heel leuk en je leert er veel van,’ zegt Fleur (9 jaar) van basisschool De Wilge. Als een van de eerste scholen in Nederland startte De Wilge in 2014 met tweetalig onderwijs vanaf de jongste groepen. En dat is geen toeval. Tweetaligheid en internationalisering is een belangrijk speerpunt voor de Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm (VSAT). In onze visie hebben leerlingen die meer dan één taal spreken straks meer kans op succes in de maatschappij. Of zoals Fleur het zelf zegt: ‘Ik wil iets met mode doen. Daar moet je goed Engels voor kunnen praten.’ Tweetalig onderwijs is geen op zichzelf staand voorbeeld van de voortrekkersrol die de VSAT graag pakt. Ook op het gebied van ICT behoren onze scholen al sinds decennia tot de toonaangevende scholen en we blijven zoeken naar innovatie en vooruitgang. Zo ontwikkelde in 2013 een docenten team van de VSAT de lessenserie Leren Programmeren voor basisschoolleerlingen. De lessen dagen kinderen uit met opdrachten als ‘maak je eigen game’ en ‘programmeer een zelfsturende robot’. ‘Zo ontdekken ze de wereld achter de techniek die ze elke dag gebruiken’, vertelt docent Thomas Meddens verderop in deze brochure. Een open houding, of het nu om tweetaligheid of ICT gaat, kenmerkt onze organisatie. En deze open houding verbindt ons ook met onze naamgever Joseph Albertus Alberdingk Thijm. Toen in 2008 het katholiek basisonderwijs samen ging werken met het katholiek voortgezet onderwijs in het Gooi, moest er een nieuw naam voor de organisatie komen. Alberdingk Thijm bleek toen nog altijd een inspiratiebron. Velen binnen de organisatie herkennen het beeld van Alberdingk Thijm. Maar waar staat de Verenigde Scholen J. A. Alberdingk Thijm nu eigenlijk voor? Daar werpt ‘Een nieuwe tijd voor Thijm’ een licht op. U kunt in deze brochure lezen over de ontstaans geschiedenis en identiteit van onze organisatie, en over de koers die wij kiezen voor de komende jaren.
3
Herkomst, heden en toekomst van de Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm
1 De
Scholen De Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm biedt primair en voortgezet onderwijs in het Gooi op katholieke grondslag. De organisatie ontstond op 1 januari 2008 toen twee katholieke onderwijsstichtingen in Gooi- en Eemland bestuurlijk fuseerden. Anno 2014 telt de VSAT achttien basisscholen en zes middelbare scholen in de gemeentes Hilversum, Laren (NH), Blaricum, Eemnes, Naarden en Wijdemeren.
Ons ‘land van herkomst’ De stichting Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm (VSAT) is in 2008 opgericht, toen de schoolbesturen Katholiek Lyceum in het Gooi (KLG – voortgezet onderwijs) en Stichting Katholieke en Algemeen Bijzonder Onderwijs Gooi & Eemland (SKOG&E – basisonderwijs) fuseerden. Er ontstond een nieuwe organisatie waarin het katholieke basis- en voortgezet onderwijs in het Gooi hun krachten bundelden. In de koepelstichting zijn twee scholenstichtingen verenigd: VSAT Primair Onderwijs en VSAT Voortgezet Onderwijs. De scholen binnen de VSAT hebben elk een eigen profiel, maar zijn verbonden door een gezamenlijke missie en visie. Deze visie is geworteld in een gezamenlijk ‘land van herkomst’: de katholieke onderwijstraditie in het Gooi. Identiteit Onze onderwijsstichting heeft een katholieke grondslag. Slechts een klein percentage van onze docenten en leerlingen is ook kerkelijk actief. Katholiek onderwijs betekent al lang geen geloofsonderwijs meer. Toch zijn de levens beschouwelijke wortels van de Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm nog altijd duidelijk herken baar in ons onderwijs. Onze scholen bieden onderwijs ‘dat ertoe doet’. We werken vanuit een traditie, waarin we de werkelijkheid in een waarde vol perspectief plaatsen. We geven betekenis aan ons onderwijs door een verband te leggen tussen geloof in een ultieme zin van ons bestaan
en het zoeken naar die zin vanuit een gevoel van verbondenheid met de totaliteit van al wat is (holisme). Ons mens- en wereldbeeld komt tot uitdrukking in onze waarden (zoals leerlingen extra kansen geven), in stijl en omgangsvormen en in maatschappelijke ambitie. > Meer over onze missie en visie, leest u in hoofdstuk 2.
Plaats voor iedere leerling Op onze scholen is plaats voor iedere leerling. Wij hanteren een ruim toelatingsbeleid en er zijn geen wachtlijsten. Ook als een leerling extra begeleiding of ondersteuning nodig heeft, onderzoeken we of de leerling toch op de school terecht kan. De VSAT vindt de keuzevrijheid van ouders (en leerlingen) belangrijk. Daarom maken we ons sterk om het katholiek basisonderwijs in kleine(re) dorpskernen in stand te houden. In het voortgezet onderwijs zetten we stevig in op variatie in het onderwijsaanbod. VSAT streeft naar een breed aanbod van scholen in de regio. Voor ons staat de menselijke maat centraal en daarom
5
6
Een nieuwe tijd voor Thijm
Herkomst, heden en toekomst van de Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm
Bestuur- en bestuursondersteuning Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm Vraag
Primair onderwijs
Voortgezet onderwijs
Aanbod
Alberdingk Thijm Institute W.J.F Nuyens Institute Alberdingk Thijm Teachers College
ICT Campus
Facilitair Bedrijf Organogram VSAT
kiezen we voor kleinschalig onderwijs, zowel in het basis- als in het voortgezet onderwijs. Groei van leerlingaantallen is geen doel van onze organisatie. We streven wél naar een optimale schoolomvang die de voordelen van kleinschaligheid combineert met voldoende totaal omvang. Organisatie met slagkracht Door het bundelen van de krachten van de twee stichtingen ontstond er meer slagkracht voor de nieuwe organisatie. Het onderwijs heeft te maken
invulling. Ook heeft een aantal scholen een specifiek onderwijskundig concept, zoals Dalton- of Jenaplanonderwijs.
met complexe maatschappelijke ontwikkelingen, zoals vergrijzing op de arbeidsmarkt, bezuini gingen, toename van leerlingen die extra begeleiding nodig hebben, impact van globalisering en de steeds complexere ICT-wereld. Om hier goed op in te kunnen spelen, heeft de VSAT afgelopen jaren verschillende instituten binnen de organisatie opgericht. Zo heeft de VSAT een eigen intern opleidingsorgaan Alberdingk Thijm Institute, het W.J.F. Nuyens Institute voor leerlingenbegeleiding, de ICT Campus met een mbo opleiding voor ICT, een ICT Service Center en
een Facilitair Bedrijf. In 2014 is het Alberdingk Thijm Teachers College opgericht, waar studenten van binnen en buiten de organisatie de masteropleiding tot leidinggevende in het katholiek funderend onderwijs kunnen volgen. Onze ‘PO-tak’ Het primair onderwijs binnen de VSAT begon in 2008 met tien basisscholen in Hilversum, Blaricum, Laren en Eemnes, die voorheen verenigd waren in de Stichting Katholiek Onderwijs Gooien Eemland. De afgelopen jaren is onze PO-tak uitgebreid met nog zeven basisscholen, waaronder scholen in Wijdemeren en Naarden. Ook heeft de International School Hilversum een Primary Department. Daarmee telt het basisonderwijs binnen onze stichting nu achttien scholen, met ruim 3.000 leerlingen (teldatum 1 oktober 2014). Ons basisonderwijs vormt een veelkleurige tak binnen onze organisatie, verspreid over een uitgebreid geografisch gebied. Veel scholen bieden Engels vanaf groep 1, een internationaal onderwijsprogramma (IPC) of ICT-verrijkend onderwijs. Elke school kiest hierin een eigen
Onze ‘VO-tak’ De VO-stichting van de VSAT kent haar oorsprong in de Rooms Katholieke HBS in Hilversum, die in 1921 werd gesticht. In het begin van de jaren zeventig krijgt de school – na toevoeging van de categorale Catharina Mavo voor meisjes – een nieuwe naam: het Alberdingk Thijm College (ATC). In 1995 fuseert het ATC met Groot Goylant en Laar & Berg. Zo ontstaat de katho lieke VO-stichting Katholiek Lyceum in het Gooi. De in 1983 opgerichte internationale afdeling van het ATC wordt een zelfstandige school binnen de nieuwe stichting. In 2004 start de mavo van het ATC als zelfstandige locatie onder de naam Alberdingk Thijm Mavo. In 2006 sluit Het onderwijs heeft te de Aloysiusschool maken met complexe voor Mavo (nu: St. Aloysius College) maatschappelijke aan. Daarmee beontwikkelingen. reikt de VO-tak de huidige omvang van zes scholen, die onderwijs over de gehele breedte aanbiedt (van vmbo tot gymnasium) in Hilversum en Laren. Het voortgezet onderwijs binnen de VSAT telt op 1 oktober 2014 ruim 3.500 leerlingen.
7
8
Herkomst, heden en toekomst van de Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm
Katholiek schrijver en emancipator
Waarom heten wij ‘Alberdingk Thijm’? ‘Vast één of andere wijze man,’ antwoordde een leerling uit Havo 4, toen Maaike Luttikhuis haar leerlingen vroeg of ze wisten wie Alberdingk Thijm was. Luttikhuis is docent Duits en conrector aan het Alberdingk Thijm College. Als student aan de masteropleiding van het Teachers College verdiepte ze zich in de vraag: wie was Alberdingk Thijm? Waar staat zijn naam voor? En hoe zien we dat terug in de scholen van nu, die als ‘Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm’ verbonden zijn door zijn naam?
‘Joseph Alberdingk Thijm (1820-1889) is vooral bekend als katholiek schrijver en emancipator. Hij was in zijn tijd een publiek figuur, of beter: een publiek katholiek. Want Thijm liet met grote werken vechtlust op vele gebieden van zich horen, maar bijna altijd diende hij de zaak van de emancipatie van de katholieken. Thijm was traditioneel in zijn geloof, maar in zijn tijd ook vernieuwend. Hij wilde er hoogstpersoonlijk voor zorgen dat het katholieke volksdeel, dat in de 19e eeuw weinig zichtbaar was, gehoord zou worden. Dus mengde hij zich in ieder publiek debat. Thijm speelde hierin een voortrekkersrol.
Traditioneel en vernieuwend Traditie en vernieuwing - Thijm representeert het allebei. En het zijn associaties die ook passen bij onze organisatie Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm. Voortkomend uit een traditie,
die inmiddels in de da gel ijkse schoolpraktijk misschien niet meer direct als katholiek her kenbaar is, maar daarin wel duidelijk haar wor tels heeft, worden jonge mensen op het spoor van nieuwe mogelijk heden gezet. Vaardig heden met een duidelijk economisch belang in onze op vooruitgang gerichte maatschappij -tweetaligheid, creatieve technologie- worden binnen onze schoolmuren verbonden met een levensbeschouwelijke visie. Een visie waarvan de waarde veel minder makkelijk te beschrijven is, maar daarom niet minder belangrijk. Het is daarom aantrekkelijk om te stellen: Ja, de naam Alberdingk Thijm past ons, nog steeds! Maar veel belangrijker dan de vraag wat de naam Thijm voor ons betekent, is de vraag wat voor betekenis wij die naam meegeven. De naam Alberdingk Thijm verenigt traditie en ver nieuwing in zich. Dat is goed om te weten, maar ook een opdracht in de missie en de visie van onze organisatie.’ Uit: Waarom heten wij Alberdingk Thijm? Eindessay voor de module Missie/Visie Master Leadership Development Alberdingk Thijm Teachers College door Maaike Luttikhuis (Hilversum, 2012).
9
11
2 Onze visie:
‘Learning Beyond
Boundaries’ Wij streven ernaar om al onze leerlingen voor te bereiden op het vervolgonderwijs en, in het verlengde daarvan, op een plaats in de maatschappij. Dat doen we door ‘Onderwijs dat ertoe doet’ te bieden. Onderwijs dat uitgaat van het principe dat alles met elkaar verbonden is. Geen ‘leerfabriek’ waar alles draait om meetbare leeropbrengsten, maar een gemeenschap waarbinnen leerlingen zich kunnen ontplooien.
Missie en visie De Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm biedt onderwijs op katholieke grondslag. Deze grondslag betekent al lang geen geloofsonderwijs meer, zo stelden we al in het vorige hoofd-
stuk. Slechts een klein deel van onze docenten en leerlingen (zo’n 8%) is kerkelijk actief. Onze scholen hebben een modern katholiek karakter en een eigen profiel. Maar allemaal werken we
Learning Beyond Boundaries
vanuit dezelfde missie en visie, die geworteld is in ons gezamenlijke ‘land van herkomst’. Recent hebben we deze missie en visie opnieuw geformuleerd en bondig samengevat als: ‘Learning Beyond Boundaries’. Speerpunten van ons onderwijs zijn creatieve technologie en tweetaligheid/internationalisering. Alle achttien basisschoollocaties en zes middelbare scholen geven daar op een eigen wijze invulling aan.
Onze leerlingen treden de wereld van morgen open, betrokken, gewetensvol en zelfbewust tegemoet. Zij investeren in hun eigen ontwikkeling en die van de samenleving. Wij dagen hen uit creatief en oplossingsgericht te denken en te doen. Ons onderwijs gaat uit van het principe dat alles met elkaar verbonden is, het holisme. Creatieve technologie en internationalisering/tweetaligheid zijn de meest krachtige voorbeelden van hoe we binnen deze visie richting geven aan leren en lesgeven.
12
Een nieuwe tijd voor Thijm
Herkomst, heden en toekomst van de Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm
School als community Een school is geen anonieme ‘leerfabriek’, maar een sociale gemeenschap. We vinden het belangrijk dat onze leerlingen en docenten zich verbonden voelen met elkaar en met hun school. DaarVoor ons is de om kiezen we voor ‘menselijke factor’ kleinschalig onderwijs. Binnen deze van belang. veilige, sociale (leer) omgeving kunnen leerlingen hun identiteit ontdekken en zichzelf ontplooien. Onze docenten begeleiden hen hierin actief. Zo vormt de school een community, waarbinnen we streven naar goed samenleven. Wij geloven dat deze verbondenheid essentieel is voor ons mens-zijn. Geen mens kan immers bestaan zonder sociale gemeenschap.
onderwijs. Hiermee zetten we ons nadrukkelijk af tegen de reductionistische visie en de toets- en afrekencultuur, die in onze samenleving steeds meer de boventoon voert. Het mag duidelijk zijn dat deze reductionistische opvatting, waarin leerlingen beperkt worden door smalle onderwijsdoelen die enkel toewerken naar reproductie van makkelijk meetbare gegevens (‘teaching to the test’), ver afstaat van onze kijk op onderwijs.
Holistische visie Binnen de VSAT gaan we uit van het holisme. Onze scholen streven naar kwalitatief goed onderwijs vanuit de gedachte dat alles met elkaar verbonden is. In onze visie is leren verbonden met het leven zelf. Leren bestaat voor een belangrijk deel uit je bewust worden van de bestaande samenhang, op alle niveaus. Daarom creëren we op onze scholen een rijke leeromgeving, waar leerlingen relevante kennis opdoen en vaardigheden ontwikkelen. Zingeving, beleving, communicatie en eigen leefwereld zijn begrippen die wij centraal stellen in ons
Onderwijs dat ertoe doet In het onderwijs is de afgelopen jaren een enorme toetscultuur ontstaan, vanuit de gedachte dat je kwaliteit op die manier objectief kunt meten. Deze opvatting van ‘meten is weten’ sluit niet aan bij de denkbeelden van de VSAT. Voor ons is onderwijs veel meer dan alleen meetbare kennis en vaardigheden. Voor ons is ook de ‘menselijke factor’ van belang: een eigentijdse vorm van Bildung, empathie, gecombineerd met 21st century skills. In de schoolpraktijk, binnen een community van betrokkenen, krijgt dit onderwijs vorm. Elke school heeft een eigen
Holisme
Reductionisme:
Gemeenschap
Autonoom individu
Bildung
Onderwijsopbrengst
Substantiële rationaliteit
Functionele/doelrationaliteit
Werkelijkheid als samenhangend geheel ervaren
Procedures, differentiatie, specialisatie
schuwt dat dit inzicht vervaagd is: ‘Dat maakt onze tijd ingewikkeld. We beseffen niet meer dat mensen vrij worden geboren, dat wij van nature rechten hebben, en dat het onze taak is die te benutten voor een goede samenleving. Dat moeten we niet vanwege de staat en het is niet de staat die ons daartoe rechten geeft. Alles is er al, al moet het soms worden aangewakkerd.’ verhaal, een eigen identiteit. Maar allemaal werken we binnen VSAT aan onderwijs ‘dat ertoe doet’. En dat doen we door jonge mensen uit te dagen, en toe te rusten zelf ook weer verantwoordelijkheid te dragen. Aanwakkeren, niet opleggen Op onze scholen geven we onderwijs dat leerlingen stimuleert zich te ontwikkelen tot betekenis volle mensen. Daarmee houdt VSAT vast aan wat in het katholieke land van herkomst als het ‘goede leven’ wordt omschreven. Wij geloven dat de mens van nature geneigd is te streven naar het goede leven. Al het goede is al aanwezig in onze leerlingen. Onze taak als school is dit goede leven in onze leerlingen aan te wakkeren, hen te stimuleren en te faciliteren. Van buiten opgelegde doelstellingen, bijvoorbeeld op gebied van burgerschap, passen niet binnen onze filosofie. Wij hechten eraan onze eigen visie op goed onderwijs te formuleren en van daaruit ons onderwijs vorm te geven. Daarbij past een terughoudende houding van de overheid. De Nederlandse katholiek theoloog Erik Borgman waar-
Geen mens zonder sociale omgeving
In onze kijk op ‘de school als gemeenschap’ sluiten wij ook aan bij ideeën van de Canadees Charles Taylor (1931). Deze katholieke filosoof bekritiseert het verregaande individualisme in onze samenleving. Hij vindt dat er meer aandacht moet zijn voor het collectieve, voor de interactie tussen het individu en zijn omgeving. Net als Taylor beschouwen we binnen de VSAT de mens niet als autonoom. Ook de ‘modern self’ kan immers niet bestaan zonder sociale omgeving, zonder community. > Meer over Charles Taylor’s ideeën over de ‘modern self’ kunt u lezen in ‘Sources of the Self: The Making of Modern Identity.’ In het Nederlands vertaald als ‘Bronnen van het zelf: de ontstaansgeschiedenis van de moderne identiteit.’ Rotterdam: Lemniscaat, 2007
13
14
15
Goed onderwijs is meer dan mooie cijfers In de politiek zien we een stevige focus op alles wat meetbaar en direct verklaarbaar is. De kwaliteit van systemen wordt gereduceerd tot ‘harde cijfers’. Dat is makkelijk, want cijfers kun je met elkaar vergelijken, en zo lijkt het alsof je kwaliteit objectief kunt meten. Onze ziekenhuizen worden afgerekend op harde patiëntgegevens en onze universiteiten mogen status ontlenen aan het aantal publicaties dat hun onderzoekers levert. In het primair en voortgezet onderwijs zien we deze tendens terug in een doorgeslagen toetscultuur. Vanuit de gedachte dat je zo onderwijskwaliteit kunt meten en vergelijken, vliegen de reken- en taaltoetsen ons om de oren. De Nederlandse onderwijspolitiek lijkt zich uitsluitend te laten sturen door het reductionistische idee van de zogenaamd ‘effectieve school’, terwijl er bij politieke denkers inmiddels wel enige aandacht zou mogen zijn voor ‘het principe dat alles met elkaar verbonden is’, zoals wij dat in onze onderwijsvisie aanduiden. Helaas wijst in de alledaagse praktijk nog weinig op een trendbreuk. Entree-toetsen, opbrengstgericht werken en de ene na de andere aanvullende taal- of rekentest bepalen de landelijke
onderwijsagenda’s. Kennelijk willen we in Nederland onze leerlingen niet opvoeden tot uitgebalanceerde jongvolwassenen, die vanuit een eigen kader kunnen interpreteren en oordelen… Binnen de VSAT willen we dat wél. Het beste uit de leerling halen betekent bij ons: je niet beperken tot meetbare resultaten, maar leerlingen stimuleren zich te ontplooien. Zodat ze maximaal in staat zijn zelf tot het oordeel komen over wat er voor hen het meeste toe doet. Bart van den Haak is bestuurder van de VSAT.
School moet een leuke, veilige plaats zijn
Onderwijs moet niet ‘afleveren’ maar verheffen
Natuurlijk moeten leerlingen een goede fundering hebben voor hun toekomst, moeten we differentiëren en ons blijven inzetten voor goede taal- en rekenlessen. Maar wat we niet uit het oog willen verliezen, is dat de school een leuke en veilige plaats moet zijn. Om ervoor te zorgen dat het nog leuker op school wordt, vragen we de komende tijd alle leerlingen om een ontwerp te maken van een schoolplein waar zij van dromen. Wie weet worden sommige dromen wel werkelijkheid!
‘Onderwijs dat ertoe doet, dat betekent voor mij als vader van een zoon in 4 VMBO: onderwijs dat niet ‘aflevert’, maar jongeren verheft naar een hoger level dan waarmee ze de school instromen. Uitdagend onderwijs dus, dat jongeren aanspoort om het uiterste uit zichzelf te halen. En dat gericht is op een plek in de werkzame samenleving, dus aansluit bij de behoeften van het bedrijfsleven.’
Kim Bogaard, leerkracht groep 6 Augustinusschool
Gerrit Rem, vader en lid DMR Groot Goylant
16
Een nieuwe tijd voor Thijm
17
3
De docent als regisseur Wij zien de docent als regisseur van zijn vak. Bijhouden van vakkennis alleen is niet voldoende. Binnen de VSAT geven leraren zelf mede vorm aan het onderwijs. We stimuleren medewerkers voortdurend hun kennis en vaardigheden verder te ontwikkelen. Zo kunnen ze hun taken optimaal blijven uitvoeren in een snel veranderende wereld, en dragen ze tevens bij aan het ontwikkelingsproces en daarmee de onderwijskwaliteit in de school.
Samen werken aan ‘wat ertoe doet’ ‘U zult de functie gaan vervullen in overeenstemming met de grondslag, de doelstelling en de missie van de school, zoals die zijn vastgesteld door het schoolbestuur.’ Deze zin staat in de benoemingsbrief die al onze nieuwe medewerkers ontvangen bij aanvang van hun dienstverband. De VSAT hecht eraan te werken met mensen die eenzelfde visie hebben op on-
derwijs. Als je samenwerkt in een omgeving met gelijkgestemden, kun je een extra dimensie aan het leren toevoegen. En ook zo ontstaat ‘onderwijs dat ertoe doet’. Onderwijs vergt ‘een leven lang leren’ De leef- en leerwereld van ons en onze leerlingen is de laatste twee decennia sterk veranderd. Globalisering, schaalvergroting, het gebruik van informatietechnologie zijn allesbepalend
geworden. Werken in het onderwijs is geen statisch, maar juist een zeer dynamisch beroep. De snelle maatschappelijke ontwikkelingen stellen voortdurend nieuwe eisen aan het onderwijs en de docent. Dit vraagt een ‘leven lang leren’ van docenten en leidinggevenden in het onderwijs. Door voortdurend hun kennis en vaardigheden op peil te houden en uit te breiden, kunnen ze hun taken in de school optimaal uitvoeren. Bovendien draagt deze doorlopende professiona-
lisering bij aan de ontwikkeling en innovatie in de school, en daarmee ook aan de onderwijskwaliteit. Regisseur van eigen vak De VSAT ziet docenten als regisseurs van hun eigen vak. Dat gaat veel verder dan alleen het bijhouden van vakkennis. Onze onderwijs professionals stellen hun eigen curriculum samen, en ontwikkelen en beheren hun eigen
18
Een nieuwe tijd voor Thijm
leerinhoud en lesmateriaal. We hebben ver trouwen in de deskundigheid, gedrevenheid en creativiteit van de leraar en geven hem dan ook eigen verantwoordelijkheid. De VSAT is een groot voorstander van methodevervangend onderwijs: We maken graag onderwijs dat door gebruik van expertise leraren zelf wordt vormgegeven. Hier die we zelf in huis door zijn docenten hebben. meer betrokken bij hun onderwijs, de lessen worden er beter van, en de leerlingen dus ook. Onze organisatie is terughoudend met ‘kant-en-klare lespakketten’ van externe organisaties, zoals anti-pestprogramma’s en projecten op gebied van ontwikkelingssamenwerking of milieu. Het is onze overtuiging dat deze thema’s
19
– die maatschappelijk wél heel relevant zijn – in goed onderwijs vanzelfsprekend aan bod moeten komen. Eigen trainings- en opleidingsinstituut De VSAT heeft een eigen trainings- en opleidingsintituut: het Alberdingk Thijm Institute (ATI). Zo kunnen we de scholing afstemmen op de behoefte van onze medewerkers, en laten aansluiten bij onze onderwijsvisie. Door de omvang van onze organisatie kunnen we opleidingen in eigen beheer aanbieden. We maken daarbij graag gebruik van expertise die we zelf in huis hebben: veel van onze trainers zijn afkomstig uit eigen gelederen. Nieuwe docenten volgen bij ons een begeleidingstraject van twee jaar. En voor docenten met managementambitie en -capaciteiten is er het Alberdingk Thijm Teachers College: een masteropleiding tot leidinggevende in het katholiek funderend onderwijs. Voorbeeldrol Binnen de VSAT stimuleren we onze medewerkers zichzelf steeds verder te ontwikkelen. We organiseren structureel en op verschillende niveaus na- en bijscholing, waarmee onze docenten professioneel kunnen groeien. Want leraren die zichzelf ontwikkelen, kunnen hun leerlingen brede ontplooiingsmogelijkheden bieden. De leraar vervult een voorbeeldrol en is ‘leading by example’. Daarnaast dagen we onze leerlingen uit om hun leraren scherp te houden.
Lesstof betekenis geven met emmer ijswater
‘Als iets heel erg leeft onder leerlingen, dan haak ik daarop in. Bijvoorbeeld de Ice Bucket Challenge: Film jezelf terwijl je voor het goede doel een emmer ijswater over je hoofd gooit. Ik wilde met ze in gesprek over de wisselwerking tussen hypes en liefdadigheid. Ik vind het belangrijk dat ik leerlingen help dat soort zaken in kaders te plaatsen. Maar dat werkt beter
als ze dingen beleven, dan dat ze van mij horen hoe het zit. Dus voor ik het wist stond ik midden op het schoolplein en goot een emmer water over mijn hoofd. Koud! Maar daarna kwam een interessante discussie op gang. Ik geloof wel dat ik de lesstof die dag betekenis heb gegeven.’ Matthijs Aukema, docent Nederlands en maatschappijleer ATC
20
Herkomst, heden en toekomst van de Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm
leerling die zit te klieren, steeds door je heen praat, of voortdurend met zijn hand omhoog zit?
Goed voorbereid voor de klas, met EHBO
Behalve deze training krijgen nieuwe docenten in hun eerste en tweede jaar nog een aantal masterclasses aangeboden. Deze worden verzorgd door het eigen Alberdingk Thijm Institute (ATI) en gaan over uiteenlopende onderwerpen, zoals toetsing, creatief gebruik van werkvormen, en inzet van ICT. Behalve inhoudelijke verdieping, bieden deze bijeenkomsten ook gelegenheid om ervaringen uit te wisselen met andere beginnende collega’s. Erica Dral: ‘Ik wissel op mijn eigen school ook heel veel uit met de andere nieuwe docenten. Maar het is ook goed om te horen van collega’s op andere scholen, hoe zij dingen aanpakken.’
Pittig. Zo kun je ze gerust noemen, de pubers waaraan Erica Dral lesgeeft. Maar gelukkig kreeg ze eerst een training EHBO, voordat ze als docente Nederlands op het St. Aloysius College aan de slag ging. Eerste Hulp bij Onderwijs – welteverstaan. ‘Als nieuwe docent word je hier echt goed begeleid,’ vertelt Dral. Ze had al een paar jaar ervaring als leerkracht in het basisonderwijs, toen ze twee jaar geleden overstapte naar het voortgezet onderwijs. ‘Ik werkte op de basisschool altijd al het liefst in de bovenbouw, groep 7/8. Maar ik vond het toch best spannend om
ineens naar die grote pubers te gaan.’ Dankzij de ‘EHBO-cursus’, oftewel de training ‘Class Room Management’ begon ze een stuk zekerder aan haar eerste lessen. Alle beginnende docenten van de VSAT volgen deze driedaagse training, waarin ze leren omgaan met lastige situaties in de klas: hoe reageer je op een
De jonge docente heeft inmiddels haar draai helemaal gevonden, tussen haar ‘grote pubers’: ‘Ik vind dit echt een geweldig leuke leeftijdsgroep. Ze zijn natuurlijk enorm bijdehand, maar je kan ook zulke mooie gesprekken met ze voeren.’ Als docent ben je er niet alleen om lesstof over te brengen; je hebt ook een belangrijke, begeleidende rol. En daarin vindt Dral veel voldoening: ‘Ze zitten in zo’n heftige periode: zijn druk bezig met de andere sexe, hebben ruzies thuis. Ze zijn echt hun weg aan het zoeken. Ik vind het mooi als ik ze daar een beetje bij kan helpen.’ ‘Onderwijs dat ertoe doet’ is voor Dral onder-
wijs waar leerlingen iets aan hebben, waar ze zelf het nut van inzien. Ze probeert dan ook zoveel mogelijk aan te sluiten bij de belevingswereld van haar leerlingen. Voor een woordenschatles over de begrippen ‘formeel/informeel’ maakte ze bijvoorbeeld een sollicitatiebrief – ‘in spreektaal en met spelfouten’. Zogenaamd van een jongere die een zomerbaantje zocht, iets wat veel leerlingen straks ook zelf gaan doen. ‘Wordt deze jongen aangenomen? Waarom niet? Al pratend komen we dan tot de conclusie: die brief is informeel, terwijl een sollicitatiebrief formeel moet zijn. Aan eind van les zaten die woorden er helemaal in.’ Behalve voor beginnende docenten biedt het Alberdingk Thijm Institute regelmatig trainingen en workshops aan die open staan voor alle VSAT-medewerkers, ervaren of beginnend. ‘Die zijn vaak heel interessant. Ik heb vorig jaar bijvoorbeeld meegedaan met EHBO.’ Lachend: ‘Maar dan dus echte EHBO.’ Erica Dral werkt sinds 2013 als docente Nederlands op het St. Aloysius College. Ze geeft les in de onderbouw van de mavo.
21
22
Een nieuwe tijd voor Thijm
23
4 Een
nieuwe tijd voor Thijm: Beleid 2015-2020 In ons beleidsplan ‘What really matters’ zet de VSAT de lijnen uit voor de komende jaren (2015-2020). Tweetaligheid/ internationalisering en creatieve technologie blijven deze periode belangrijke speerpunten. Daarnaast richten we ons op een nieuw kerngebied: ‘What Really Matters’. Hiermee geven we inhoud aan pedagogische doelen die in de verdrukking zijn geraakt: brede ontplooiing van leerlingen tot jongvolwassenen, die een eigen betekenisvolle plaats in de samenleving kunnen verwerven.
Onze speerpunten Elke vijf jaar stellen we opnieuw vast wat de speerpunten zijn, waarmee we inhoud en richting geven aan ons onderwijs. Tweetaligheid/ internationalisering en creatieve technologie stonden de afgelopen jaren al centraal binnen de
VSAT. Beide punten blijven we de komende jaren verder ontwikkelen. Voor de periode tot 2020 zetten we een volgende stap in de richting van onderwijs ‘dat ertoe doet’ en voegen een nieuw speerpunt toe: ‘What Really Matters’. Daarmee richten we de aandacht op pedagogische
doelen, die in het Nederlandse onderwijs in de verdrukking zijn geraakt. Het gaat om een brede, betekenisvolle ontplooiing en vorming van leerlingen; een ontplooiing die het cognitieve vlak overstijgt. > Hieronder bespreken we van elk speerpunt beknopt wat we de komende jaren willen bereiken. Meer hierover kunt u lezen in ons beleidsplan (2015-2020) ‘What really matters’.
Tweetaligheid/internationalisering Tweetaligheid en internationalisering is speerpunt van de VSAT. In onze visie hebben leerlingen die meer dan één taal spreken meer kans op succes in de maatschappij. Op bijna al onze basisscholen krijgen de leerlingen al vanaf groep 1 les in het Engels. In 2014 zijn twee scholen
binnen de VSAT – D e Wilge en ISHilversum – gestart met de pilot tweetalig basisonderwijs. Op deze scholen wordt respectievelijk 30 en 50% van de lestijd in het Engels gegeven. Onze middelbare scholen bieden allemaal een tweetalig of een versterkt Engels programma aan. Het is onze overtuiging dat leerlingen een taal het beste kunnen verwerven door onderdompeling (‘immersion’) of een taalbad. We nemen dus afstand van de geïsoleerde wijze waarop kinderen in het traditionele Nederlandse schoolsysteem de Engelse taal leren: ‘in rijtjes’. De komende jaren zal het taalbeleid zich verder verdiepen en uitbreiden over onze scholen, zowel in het basisonderwijs als in het voortgezet
24
Een nieuwe tijd voor Thijm
Key Concepts in Language Development
Herkomst, heden en toekomst van de Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm
onderwijs. Uitgangspunten zijn daarbij de ‘Key Concepts of Language Development’, zie bijgevoegd schema. Daarbij leggen we een scherpe focus op ‘leren in het Engels’. Meer en meer leerlingen zullen de komende jaren natuurlijk en effectief leren communiceren en studeren in het Engels. Alle docenten binnen de VSAT kunnen opleidingen volgen om in het Engels les te geven. Creatieve technologie (ICT) De VSAT is al jaren koploper als het gaat om gebruik van ICT in het onderwijs. Zowel op het gebied van technische infrastructuur als de beschikbaarheid van digitaal lesmateriaal hebben onze scholen veel te bieden. Voor basisschoolleerlingen hebben we de lessenserie Leren Programmeren ontwikkeld (zie kader op p.26 en 27). Op steeds meer basisscholen gebruiken we tablets. Op onze middelbare scholen werken steeds meer leerlingen met een Macbook of Chromebook. Om onze voorloperpositie de komende jaren verder te versterken richten we onze focus op vijf aandachtsgebieden: 1. De docent als regisseur van het onderwijsproces. 2. Een device per leerling. 3. Alle toepassingen online. 4. ICT, meer dan een middel. 5. Optimale ondersteuning van gebruikers.
© Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm
‘We begrijpen het echt wel!’ – Early English in de praktijk ‘In alle groepen, dus ook in onze groep 4, geven we veel thematische lessen in het Engels. Bij het thema ‘Buildings and Homes’ was de opdracht: Design a Big Building. Na een stuk informatie en instructie dacht ik dat het misschien toch wel pittig was voor de kinderen. Voordat ze aan de slag gingen zei ik dus: ‘Ik zal jullie ook nog even in het Nederlands uitleggen wat de bedoeling is.’ Daarop was de reactie: ‘Hoeft niet hoor juf, we hebben het echt wel begrepen!’’ Conny de Bont, leerkracht groep 4, Paulusschool
Samen geven deze aandachtsgebieden breed richting aan de implementatie, het gebruik en het beheer van ICT op onze scholen. Met als doel: de ambities van onze organisatie waarmaken. VSAT streeft naar onderwijs waarin creatieve technologie niet meer weg te denken is uit de dagelijkse lespraktijk van al onze leerlingen. In 2020 werken onze leerlingen met eigen devices in een rijk gevulde ‘cloud’ die ‘anytime-anywhere learning’ niet alleen faciliteert, maar er ook nadrukkelijk toe uitnodigt.
25
26
27
Aan de programmeerlessen van Meddens en zijn collega’s doen kinderen uit groep 5 t/m 8 van alle basisscholen van de VSAT mee. Ze maken kennis met allerlei toepassingen van program meren, en leren daarbij gestructureerd te den ken. Maar de programmeerlessen bieden meer dan alleen intellectuele uitdaging. ‘Leerlingen moeten bijvoorbeeld robots een ingewikkeld parcours laten afleggen. Als het niet lukt, ko men ze naar ons: ‘meneer, het werkt niet!’. We stimuleren ze dan om eerst eens bij een ander groepje te gaan kijken. Hoe pakken die het aan? Want zo gaat het ook in het echt: ontwikkelaars werken altijd samen in teams.’
Onze leerlingen leren ‘lezen en schrijven’ met technologie Een nieuw computerspelletje? Andere smartphone? Kinderen leren er razendsnel mee omgaan. Ze klikken en swipen, en snappen meteen hoe het werkt. Tenminste: zo lijkt het. Maar hoe een computerprogramma echt in elkaar zit? ‘Daarvan hebben de meeste kinderen geen idee,’ zegt Thomas Meddens, groepsleerkracht op de International School Hilversum en al sinds het begin van zijn loopbaan bezig met nieuwe techno logieën in het basisonderwijs. ‘Het is alsof je leerlingen wel leert lezen, maar niet leert schrijven.’ Samen met een aantal collega’s ontwikkelde hij daarom de lessen serie Leren Programmeren.
Naast samenwerking ontwikke len de kinderen ook persoonlijke vaardigheden zoals doorzettings vermogen en geduld. ‘De opdrach ten zijn vaak best pittig. In het begin raken sommige kinderen snel gefrustreerd. Maar als ze de achter liggende techniek beter gaan begrijpen, geven ze minder snel op.’ Sommige leerlingen worden zo enthousiast dat ze thuis verder werken aan de opdrachten. ‘Dat is dus echt ‘Learning Beyond Boundaries’. Heel mooi om te zien hoe de lessen kinderen prikke len om zichzelf verder uit te dagen.’ Niet alleen de leerlingen, ook de docenten leren veel bij. ‘Dit houdt je echt scherp. Je verdiept
je in het nieuwste op je vakgebied, probeert nieuwe dingen uit.’ Ook de samenwerking met collega’s is een verrijking: ‘Ons team is echt een mix van achtergronden en ervaring, met zowel mensen uit basisonderwijs als voortgezet onderwijs. We vullen elkaar mooi aan.’ Meddens zou Dat is dus echt het toejuichen als ‘Learning Beyond er nog een vrouwelijke docent in het Boundaries’. programmeerteam kwam. ‘Dat zou een goed rolmodel zijn, want programmeren is echt niet alleen iets voor jongens. De meisjes zijn net zo enthousiast.’
28
29
‘Onderwijs dat ertoe doet’: voor Meddens betekent dat onderwijs dat op de toekomst is gericht. ‘Technologie wordt alleen maar belangrijker en raakt steeds meer verweven met ons leven. Dat vraagt flexibiliteit en inzicht: we moeten onze leerlingen leren verbanden te leggen, ‘Programmeren is hoe ze het nieuwe echt niet alleen iets kunnen verbinden met het bekende.’ voor jongens. De
meisjes zijn net zo enthousiast.’
Technologie mag dan een zee aan nieuwe mogelijkheden brengen, volgens Meddens is het allesbehalve makkelijk om die mogelijkheden op de juiste manier te benutten. En om niet overspoeld
te raken door een overvloed aan prikkels. ‘Leuke spelletjes doen kan iedereen, maar technologie echt nuttig inzetten? Dat vraagt veel meer van gebruikers. Als je niet alleen kunt ‘lezen’ maar ook kunt ‘schrijven’ met ict, dan ben je veel beter toegerust om hiermee om te gaan.’ Thomas Meddens is leerkracht (groep 5/6) op International School Hilversum. Hij ontwikkelde de lessenserie Leren Programmeren samen met Herman Rigter (directeur ICT bij VSAT), Tim van der Sluis (docent techniek op het Alberdingk Thijm College) Vincent Blokker (leerkracht en ICT-coördinator Augustinusschool) en Lennart Bon (laptopdokter ATC).
30
Een nieuwe tijd voor Thijm
31
bieden en hekelen de smalle onderwijsdoelen die enkel toewerken naar reproductie van makkelijk meetbare gegevens.
‘What really matters’ Aan het begin van dit hoofdstuk introduceerden we het speerpunt ‘What Really Matters’. De komende jaren werken we onder deze titel aan brede ontplooiing en vorming van onze leerlingen. Kern van de initiatieven is dat we leerlingen extra mogelijkheden bieden om zich te ontwikkelen als individu én lid van de community. Dat ze de ruimte krijgen om op een betekenisvolle wijze invulling te geven aan hun eigen rol. Hiermee kiest De komende jaren de VSAT nadrukkelijk werken we een aan voor pedagogische doelen, die in het brede ontplooiing huidige onderwijsklien vorming van onze maat in de verdrukking zijn geraakt, met leerlingen. de eenzijdige nadruk op ‘onderwijsopbrengsten’ en de gedachte van een ‘effectieve school’. Wij willen onze leerlingen bredere ontplooiingsmogelijkheden
Deze ontwikkeling vindt nadrukkelijk ook buiten de reguliere lessen en het kerncurriculum plaats. Het koepelbestuur heeft voor de periode 20152020 middelen beschikbaar gesteld om aan ‘What Really Matters’ invulling te geven. Verspreid over heel het Gooi zullen leerlingen van onze scholen uitgedaagd worden om hun onderwijs in niet-traditionele setting te verrijken. Scholen kunnen dit speerpunt op verschillende manieren vormgeven. Daarbij hebben we ‘What Really Matters’ uitgesplitst in drie subvelden die allemaal bijdragen aan verdieping en uitbreiding van wat leerlingen op de scholen aangeboden krijgen. We bespreken ze hieronder kort. Het subveld ‘life style’ gaat over het ontwikkelen en uitdragen van een gezonde en prettige leefstijl. De periode waarin leerlingen onze scholen bezoeken (4-18 jaar) is in belangrijke mate bepalend voor de manier van leven die zij zich voor de rest van hun leven aanmeten. Vanuit onze visie dat leerlingen in aanleg streven naar ‘het goede leven’ is de ontwikkeling van een gezonde leef-
stijl vooral een zaak van inspireren en faciliteren. Een voorbeeld: op verschillende plekken in de regio organiseren we sportieve activiteiten en projecten in de buitenlucht waar leerlingen van onze scholen aan deel kunnen nemen. Binnen dit thema besteden we ook ruim aandacht aan het bindende effect van ‘samen ondernemen’. Onder de noemer ‘food for thought’ vallen initiatieven waarmee leerlingen uitgedaagd worden geestelijke of intellectuele verrijking te vinden buiten de gekaderde praktijk van de schooldag. Hiervoor ontwikkelen we een structureel aanbod op het gebied van (moderne) filosofie, zingeving, (klassieke) muziek en het ontwikkelen van leiderschap. Dit gebeurt onder de vlag van ons eigen Alberdingk Thijm Institute,
dat zich tot nu toe voornamelijk op scholing van medewerkers richtte. Sommige activiteiten worden op de scholen aangeboden, andere op externe locaties. Onder de noemer ‘students & community’ vallen leerlinginitiatieven die direct of indirect waardevol zijn voor de gemeenschap. Als VSAT staan we kritisch tegenover door de overheid ge formuleerde onderwijsdoelen op het gebied van ‘burgerschapsvorming’. Eigen initiatieven van leerlingen op dit vlak juichen we echter toe. Binnen het beleidspunt ‘students & community’ nodigen we hiertoe uit en verankeren we deze initiatieven.
Tot slot… De komende jaren zal de VSAT de eigen koers vasthouden en doorontwikkelen. Het beleidsplan ‘What really matters’ zet daarbij de lijnen uit, maar is nadrukkelijk niet bedoeld als statisch document. Door de bijdrage die medewerkers leveren aan het realiseren van de doelstellingen en door externe omstandigheden, zal het ideaalbeeld de komende jaren verder ingekleurd en/of bijgesteld worden. Het schoolbestuur neemt daarbij een rol aan als stimulator van de ontwikkeling van leerlingen, mede op de drie kerngebieden (tweetaligheid/internationalisering, creatieve technologie en ‘community’). De organisatie staat daarbij in dienst van het primaire proces. Zoals Gabor Linthorst (voorzitter
van het koepelbestuur) het formuleert: ‘dat betekent dat elke kans in de omgeving die mogelijkerwijs ten voordeel kan zijn van het primaire proces, ofwel de organisatie, serieus bestudeerd moet worden’. Met onze solide organisatiestructuur, een ge zonde financiële positie en ruim 6700 veelbelovende leerlingen blikken we met vertrouwen en enthousiasme vooruit.
Verenigde Scholen J.A. Alberdingk Thijm Postadres: Postbus 700 1200 AS Hilversum www.atscholen.nl