ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ_ΤΕΥΧΟΣ 97

ΤΕΥΧΟΣ 97 • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ-ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ 185 37

Επιχορηγείται από ΥΠ.ΠΟ. - YEN - ΥΕΘΑ/ΓΕΝ-ΝΑΤ

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ

97

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ // ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ // ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 02

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΤΑΚΤΙΚΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΣΥΝΕΛΕΥΣΗΣ ΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΟΥ ΝΜΕ

04

ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΚΔΟΤΗ

06

Συμμετοχή Πολεμικών Πλοίων στον Εορτασμό Αγ. Νικολάου και Επετείου Νικηφόρων Ναυμαχιών Βαλκανικών Πολέμων 1912-13

08

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΝΕΑΣ ΕΚΔΟΣΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑΣ ΝΑΥΤΙΚΟΥ «Μεθ’ Ορμής Ακαθέκτου. Επίτομη Ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού 1821-1945»

22

2016 Έτος Φιλίας Ελλάδας-Ρωσίας Ελληνο-ρωσικές προσεγγίσεις ναυτικής ιστορίας Ημερίδα του Κέντρου Ελληνο-ρωσικών Ιστορικών Ερευνών στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος

26

Υποναύαρχος Ιβάν Βότσης O πρώτος Έλληνας αξιωματικός στο Ρωσικό Πολεμικό Ναυτικό Του Π. Στάμου PhD (Hist.)

30

Ο παράπλους του Νέαρχου Του Αντιναυάρχου εα Ιωάννη Παλούμπη ΠΝ

34

Εκδότης - Διευθυντής: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ. Η συνεισφορά του στις διεθνείς σχέσεις και στις στρατηγικές σπουδές Του Πλατιά Αθανάσιου, Αναπληρωτή Καθηγητή, Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, Πάντειο Πανεπιστήμιο

40

Ένα πλοίο που το ‘λέγαν Αμφιτρίτη, Μπουμπουλίνα, Μαλβίνα… Του Ηλία Νταλούμη

Διεύθυνση Σύνταξης: Γιάννης Παλούμπης

44

ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΗΡΙΑ ΜΝΗΜΕΙΟΥ ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ Του Χαράλαμπου Γιακουβάκη

48

Πηνελόπη Βουγιουκλάκη Αρχαιόλογος Μ.Δ.Ε. Βυζαντινής Αρχαιολογίας

ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ Ελεύθερη μετάφραση: Υποναυάρχου Μάρκου Μάστρακα ΠΝ (εα)

52

Ιωάννα Μπερμπίλη Αρχαιόλογος Μ.Δ.Ε. Βυζαντινής Αρχαιολογίας

103η Επέτειος Ενωσης της Κρήτης με τη μητέρα πατρίδα Επιμέλεια: Εμμανουήλ Πετράκης, Αρχιπλοίαρχος (Μ) Π.Ν. ε.α., Πρόεδρος Ν.Μ.Κρήτης & Μαριτίνα Τσουβαλά, Αρχαιολόγος Ν.Μ. Κρήτης

54

Στον «ταρσανά» του Ναυτικού Μουσείου Κρήτης Της Φωτεινής Καραμαλούδη, Oικονομολόγου-Συγγραφέως

58

ΜΕΜΑΣ ΚΑΛΟΓΗΡΑΤΟΣ. Του Αντιναυάρχου εα Ιωάννη Παλούμπη ΠΝ

61

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΕΥΑΣ ΔΙΒΑΡΗ

62

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ & ΘΑΛΑΣΣΑ

68

Παρουσίαση ελculture.gr

69

ANAΚΟΙΝΩΣΗ - ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ. Το Φωτογραφικό Αρχείο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

70

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ. Σύνδεσμος Γυναικών Θεσσαλονίκης-Μακεδονίας «εν Αθήναις»

72

ημερολογιο μουσειου

78

baρομετρο

ΤΕΥΧΟΣ 97 • ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ-ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ-ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

ΜΑΡΙΝΑ ΖΕΑΣ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ 185 37

Επιχορηγείται από ΥΠ.ΠΟ. - YEN - ΥΕΘΑ/ΓΕΝ-ΝΑΤ

ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΑ ΕΚΔΟΣΗ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ

Εξώφυλλο Εύα Δίβαρη, Πρωτεύς. Λάδι σε καμβά, 60x100 εκ.

08

Τριμηνιαία Έκδοση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Κωδ. 2528 Ιδιοκτήτης: Ναυτικόν Μουσείον της Ελλάδος Μαρίνα Ζέας, Πειραιάς 185 37 Τηλ.: 210 45 16 264 • Fax: 210 45 12 277 E-mail: info@hmmuseum.gr, hellenicmaritimemuseum@gmail.com Website: www.hmmuseum.gr

Επιμέλεια Έκδοσης: Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

Διαφημίσεις: Κ. Μανωλιός, Ν. Νικολαΐδης Τηλ./Fax: 210 24 35 075 Γραμματεία: Κλεοπάτρα Ρηγάκη

26

30

48

Εκτύπωση: ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΣΤΕΡΓΙΟΥ Μον. ΙΚΕ Στα μέλη του Μουσείου διανέμεται Δωρεάν Οι απόψεις που εκφράζονται στον ΠΕΡΙΠΛΟΥ είναι προσωπικές των συγγραφέων και δε δεσμεύουν το ΝΜΕ, ούτε ερμηνεύουν την πολιτική ή τις αποφάσεις του.

56 54

Το λιμάνι των Χανίων. Φωτογραφία Anag.

4 Περιπλους

Φ

ίλες και φίλοι, αγαπητοί αναγνώστες του «Περίπλου», Είναι ιδιαίτερη κάθε φορά η διάθεση όταν γράφω αυτό το σημείωμα στην αρχή του καινούργιου χρόνου, γιατί νιώθω σαν να κάνουμε όλοι, μαζί με το Μουσείο μας, μια καινούργια αρχή. Αυτή η ιδέα του νέου χρόνου μου δημιουργεί μια αισιοδοξία, η οποία μπορεί να μη δικαιολογείται από αντικειμενικούς παράγοντες, είναι όμως εδώ παρούσα, σαν μια νότα χαράς και μας κάνει να αντιμετωπίζουμε τις καταστάσεις με νέα διάθεση και με την πίστη ότι όλα θα πάνε καλύτερα τον νέο χρόνο. Θα προσπαθήσω να αποφύγω τον απολογισμό του χρόνου που έφυγε, δεδομένου ότι θα έχετε όλοι τη δυνατότητα να τον ακούσετε αναλυτικά στη Γενική μας Συνέλευση στις 19 Μαρτίου. Δράττομαι της ευκαιρίας να παρακαλέσω όλες και όλους να είναι παρούσες και παρόντες στις 19 Μαρτίου γιατί η παρουσία σας είναι σημαντική στη διαμόρφωση των αποφάσεων για την ορθή πορεία του Μουσείου μας. Η δράση στην οποία θα ήθελα να σταθώ είναι το ταξίδι στην Αυστραλία του μεγάλου μοντέλου της τριήρους «Ολυμπίας». Όταν θα διαβάζετε αυτές τις γραμμές το μοντέλο, κατάλληλα συσκευασμένο από μεταφορική εταιρεία που ειδικεύεται στη μεταφορά έργων τέχνης, θα ταξιδεύει για το Σύδνεϋ, όπου ευρίσκεται το Εθνικό Ναυτικό Μουσείο της Αυστραλίας. Πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα Ναυτικά Μουσεία του κόσμου, του οποίου ο Γενικός Διευθυντής κ. Kevin Sumption, όταν είχε έλθει στην Αθήνα είχε ξεναγηθεί στο δικό μας Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος. Το Αυστραλιανό Εθνικό Ναυτικό Μουσείο ζήτησε να εκθέσει το μοντέλο της αθηναϊκής τριήρους, ως του πιο χαρακτηριστικού και καλύτερα τεκμηριωμένου, τύπου αρχαίου πολεμικού πλοίου της Μεσογείου,

το οποίο παρέμεινε στο προσκήνιο της Ιστορίας για περισσότερο από επτά αιώνες και αποτέλεσε τον πρόγονο όλων των λοιπών τύπων κωπήλατων πολεμικών πλοίων, που ακολούθησαν αργότερα. Έτσι από τις 12 Ιανουαρίου 2017 αναχώρησε για το Σύδνεϋ της Αυστραλίας το μεγάλο μοντέλο που είχε κατασκευαστεί στο πλαίσιο του προγράμματος πειραματικής αρχαιολογίας, το 1985 στο εργαστήριο ναυπηγικής του Ε.Μ.Π. σε κλίμακα 1/10. Αποτελούσε το πρότυπο του λειτουργικού αντιγράφου της τριήρους «Ολυμπιάς» που κατασκευάστηκε με βάση τα σχέδια και την έρευνα των Βρετανών J. Morrison και J. F. Coates και την χορηγία του Πολεμικού Ναυτικού. Το ομοίωμα θα επιστρέψει κατά τα τέλη Σεπτεμβρίου 2017. Είναι περιττό να αναφέρω ότι η αίτηση και η αποστολή του εκθέματός μας στο Σύδνεϋ, μας κάνει ιδιαίτερα υπερήφανους, με το δεδομένο ότι οι χιλιάδες επισκέπτες από όλο τον κόσμο θα περάσουν από το μεγάλο Μουσείο και θα ενημερωθούν όχι μόνο για την Τριήρη ως πλοίο, αλλά και για τον ρόλο που ιστορικά έπαιξε στην ανάπτυξη του Ελληνικού και κατ’ επέκταση του δυτικοευρωπαϊκού πολιτισμού. Θα ήταν παράλειψη να μην αναφέρουμε την θέρμη με την οποία αγκάλιασε το όλο εγχείρημα η ελληνική κοινότητα του Σύδνεϋ, η οποία προγραμματίζει πολλές εκδηλώσεις με αφετηρία το μοντέλο της τριήρους «Ολυμπίας». Θέλουμε να πιστεύουμε ότι το Μουσείο συνεχίζει το εξωστρεφές του ταξίδι και επεκτείνει την απήχησή του, όχι μόνο στο εσωτερικό της χώρας, αλλά και στο εξωτερικό. Εύχομαι σε όλες και όλους Καλή και Ευλογημένη Χρονιά. Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Πρόεδρος ΝΜΕ

Περιπλους 5

Το Πολεμικό Ναυτικό γιορτάζει τον Άγιο Νικόλαο και την επέτειο των Νικηφόρων Ναυμαχιών των Βαλκανικών Πολέμων 1912-13 Την Τρίτη 6 Δεκεμβρίου 2016 και ώρα 10:00 πραγματοποιήθηκε στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων, η τελετή εορτασμού του προστάτη του Πολεμικού Ναυτικού, Αγίου Νικολάου, και της επετείου των νικηφόρων Ναυμαχιών των Βαλκανικών Πολέμων του 1912-1913.

Τ

ην τελετή τίμησε με την παρουσία του η Α. Ε. ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, κ.κ. Προκόπιος Παυλόπουλος, χοροστατούντος του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Θηβών και Λεβαδείας κ.κ. Γεωργίου και συγχοροστατούντος του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Πειραιώς κ.κ. Σεραφείμ. Παρέστησαν ο Υπουργός Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής κ. Παναγιώτης Κουρουμπλής, ως εκπρόσωπος της Κυβέρνησης, η Βουλευτής Α΄ Πειραιά και Νήσων κα. Γεωργία Γεννιά ως εκπρόσωπος του Προέδρου της Βουλής, o Υπουργός Εθνικής Άμυνας κ. Πάνος Καμμένος, ο Αναπληρωτής Υπουργός Εθνικής Άμυνας κ. Δημήτριος Βίτσας, εκπρόσωποι Αρχηγών Κοινοβουλευτικών Κομμάτων, μέλη του Κοινοβουλίου, εκπρόσωποι Αρχηγών

ξένων Κρατών, ο Αρχηγός ΓΕΕΘΑ Ναύαρχος Ευάγγελος Αποστολάκης ΠΝ, οι Αρχηγοί των Γενικών Επιτελείων Ενόπλων Δυνάμεων και Σωμάτων Ασφαλείας, ο Δήμαρχος Πειραιά κ. Ιωάννης Μώραλης, οι τοπικές Πολιτικές, Νομαρχειακές και Πολιτειακές Αρχές, τέως υπουργοί, επίτιμοι Αρχηγοί, τα μέλη του Ανωτάτου Ναυτικού Συμβουλίου, εν αποστρατεία στελέχη του Πολεμικού Ναυτικού, μέλη της ευρύτερης Ναυτικής και Ναυτιλιακής κοινότητας, αντιπροσωπείες Αξιωματικών και Υπαξιωματικών από όλους τους κλάδους των Ε.Δ και Σ.Α και αντιπροσωπείες μαθητών Στρατιωτικών Σχολών. Κατά την διάρκεια της τελετής, ο Αρχηγός ΓΕΝ Αντιναύαρχος Γεώργιος Γιακουμάκης ΠΝ ανέγνωσε την ημερήσια Διαταγή του.

Ε

ξοχότατε Κύριε Πρόεδρε της Δημοκρατίας Αξιότιμοι προσκεκλημένοι, Εκ μέρους του Πολεμικού Ναυτικού, σας ευχαριστώ για την παρουσία σας, εδώ στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων. Η σημερινή μέρα αποτελεί τη μεγαλύτερη εορτή για την ναυτική οικογένεια. Σήμερα εορτάζουμε στο πανελλήνιο τη μνήμη του Αγίου Νικολάου, προστάτη των ναυτικών. Ακόμα το Πολεμικό Ναυτικό μαζί με την ελληνική πολιτεία τιμά την επέτειο των νικηφόρων ναυμαχιών της Έλλης και της Λήμνου. Οι Έλληνες από αρχαιοτάτων χρόνων έλκονται από την θάλασσα και είναι ποντοπόροι. Είναι φυσικό και ανθρώπινο, μέσα στον διαρκή αγώνα του με την θάλασσα, ο έλληνας ναυτικός να νιώσει την ανάγκη της προστασίας του θείου, που για εμάς εκφράζεται στην ιερή μορφή του Αγίου Νικολάου. Η μορφή του Αγίου συντροφεύει τους ναυτικούς μας στις γέφυρες και τα μηχανοστάσια των πολεμικών και εμπορικών πλοίων, σε ώρες γαλήνης και σε ώρες φουρτούνας, σε ώρες εύκολες και σε ώρες δύσκολες. Κεντρικό γεγονός όμως της σημερινής εορτής είναι και οι δυο νικηφόρες ναυμαχίες του στόλου μας, που έγιναν στις αρχές του προηγούμενου αιώνα. Η πρώτη στο ακρωτήριο της Έλλης της Καλλίπολης στις 3 Δεκεμβρίου του 1912 και η δεύτερη στη Λήμνο στις 5 Ιανουαρίου του 1913. Κοιτώντας στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, με υπερηφάνεια ανατρέχουμε στις πολεμικές επιτυχίες του ελληνικού στόλου, με ναυαρχίδα το «ΑΒΕΡΩΦ», που κράτησε τον τουρκικό στόλο στα Δαρδανέλια. Ο Στόλος έπλεε στο Αιγαίο και ελευθέρωνε νησιά με την άνεση που του χάριζε η πεποίθηση στο δίκαιο του αγώνα, αλλά και η επίγνωση της δύναμής του. Αποτέλεσμα ήταν η απελευθέρωση της Λήμνου, της Ίμβρου, της Θάσου, του Αγίου Ευστρατίου, της Σαμοθράκης, των Ψαρών και της Τενέδου. Όταν τελικά οι δύο στόλοι συναντήθηκαν, ο ελληνικός νίκησε κατά κράτος. Η νικηφόρα έκβαση της ναυμαχίας της Έλλης επέτρεψε την απελευθέρωση της Λέσβου και της Χίου, ενώ η νικηφόρα έκβαση της ναυμαχίας της Λήμνου μετέτρεψε το Αιγαίο κυριολεκτικά σε ελληνική θάλασσα. Και επειδή αυτός που κυριαρχεί στο Αιγαίο νομοτελειακά κυριαρχεί στην Ελλάδα και σίγουρα στις ψυχές των Ελλήνων, ο Ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης και το θωρηκτό Αβέρωφ αγαπήθηκαν διαχρονικά τόσο πολύ από τους Έλληνες.

6 Περιπλους

Το Πολεμικό Ναυτικό κατά τούς βαλκανικούς πολέμους έδωσε δυναμικά το παρόν και έπραξε στο ακέραιο το καθήκον του. Καταδείχθηκε και πάλι η τεράστια σημασία της θαλάσσιας ισχύος για την ασφάλεια, την επιβίωση και την επικράτηση του έθνους, το οποίο επιβεβαιώνεται και στις μέρες μας. «Μέγα το της θαλάσσης κράτος» λέει ο Θουκυδίδης. Επιβεβαιώθηκε ότι η θάλασσα αποτελεί το κυρίαρχο στοιχείο και το συνδετικό κρίκο για τη συνοχή χιλιάδων μιλίων ακτών και χιλιάδων νησιών, όπου επί αιώνες ζει, αναπτύσσεται και προοδεύει ο Έλληνας. Αποτελεί το στρατηγικό βάθος της χώρας και το οξυγόνο του λαού της. Ελλάδα και θάλασσα είναι ένα. Εμείς οι άνθρωποι του πολεμικού ναυτικού συνεχίζουμε τη μεγάλη και ένδοξη παράδοση, που μας κληροδότησαν οι ναυμάχοι πρόγονοί μας. Συνεχίζουμε με τον ίδιο ζήλο την αποστολή μας έχοντας μεγάλο συμπαραστάτη μας τον ελληνικό λαό, ο οποίος ανέκαθεν προσβλέπει με ελπίδα και εμπιστοσύνη στο ναυτικό του. Βασική συνιστώσα της θαλάσσιας ισχύος της χώρας μας, εκτός από τα πολεμικά πλοία, αποτελεί και το πανταχού παρόν εμπορικό ναυτικό, η συμβολή τού οποίου σε όλους τους αγώνες του έθνους, από την εθνική παλιγγενεσία, τους βαλκανικούς πολέμους και τους δύο παγκόσμιους πολέμους υπήρξε ανεκτίμητη. Σε καιρό ειρήνης, τα πλοία του εμπορικού ναυτικού μεταφέρουν περήφανα την ελληνική σημαία σε όλους τους ωκεανούς και σε όλα τα σημεία της υδρογείου, ως μόνιμοι πρεσβευτές της χώρας μας και σε πολλές περιπτώσεις ως συνδετικός κρίκος με τους απόδημους Έλληνες.

Άνδρες και γυναίκες του πολεμικού ναυτικού, Θέλω να τονίσω ότι, ζωή στα σκαριά, νόημα στα συστήματα που διαθέτουμε, μαχητικό πνεύμα στον Στόλο, δίνετε εσείς. Μέρα νύχτα, στη στεριά και στη θάλασσα, με τις άοκνες προσπάθειες που καταβάλετε, εξασφαλίζετε την επιτυχή ολοκλήρωση των αποστολών, που αναλαμβάνει το ΠΝ. Εσείς είστε η κύρια δύναμη πίσω από κάθε προσπάθεια, και κάθε δραστηριότητα. Η απόδοσή σας, η προσήλωσή σας στο καθήκον, η αγάπη σας για το ναυτικό και την Ελλάδα με γεμίζουν καθημερινά υπερηφάνεια και αισιοδοξία για τα επόμενα βήματα. Έχουμε ιερή υποχρέωση να μετατρέψουμε μια περίοδο κρίσης σε πηγή αναγέννησης, σεβόμενοι πάντα τις παραδόσεις και τις αξίες του Πολεμικού Ναυτικού Σας ευχαριστώ για μια ακόμα φορά. Εξοχώτατε κύριε Πρόεδρε Το Πολεμικό Ναυτικό έχει υψηλή επιχειρησιακή αξία και εξαιρετικές δυνατότητες σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, που το καθιστούν σημαντικότατο παράγοντα ισχύος στην άμυνα της χώρας και αξιόλογο συντελεστή στο διεθνές περιβάλλον άμυνας και ασφάλειας. Το Πολεμικό Ναυτικό αποτελεί ιστορικά ισχυρό και αξιόπιστο σύμμαχο κάθε έθνους που προασπίζεται την ειρήνη, το δίκαιο, την ελευθερία και τη δημοκρατία, αλλά ταυτόχρονα και αμείλικτο εχθρό έναντι οιουδήποτε, που επιβουλεύεται αυτά τα αγαθά. Η δύσκολη περίοδος που διανύουμε επιβάλλει περιορισμούς, που για να τους αντιπαρέλθουμε οφείλουμε να επιδείξουμε όχι μόνο υψηλή επαγγελματική ευσυνειδησία και ήθος, αλλά προσήλωση στην αποστολή, και διαρκή ετοιμότητα. Τα στελέχη του πολεμικού μας ναυτικού, με υψηλό ηθικό και αξιοπρέπεια, εργάζονται καρτερικά. Υπερβάλουν εαυτόν, ξεπερνούν δυσκολίες, επιδεικνύουν αξιοθαύμαστη ωριμότητα, αίσθημα ευθύνης και εμμονή στο σκοπό. Ο ελληνικός λαός μπορεί να είναι βέβαιος ότι κάθε ώρα και στιγμή φυλάττουμε Θερμοπύλες και υπερασπίζουμε αποτελεσματικά τα κυριαρχικά μας δικαιώματα και τα εθνικά μας συμφέροντα. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να σας ενημερώσω για τις προτεραιότητες που έχομε θέσει στο ΠΝ. Πρώτη μας προτεραιότητα φυσικά παραμένει η διατήρηση της μαχητικής ικανότητας και της επιχειρησιακής ετοιμότητας του στόλου μας. Ο στόλος μας ενισχύθηκε ποιοτικά και αριθμητικά με την ένταξη των Υ/Β ΠΙΠΙΝΟΣ και ΜΑΤΡΩΖΟΣ, του εκσυγχρονισμένου υποβρύχιου ΩΚΕΑΝΟΣ καθώς και της πέμπτης πυραυλακάτου SUPERVITA, την ΤΠΚ ΡΙΤΣΟΣ. Στις αρχές του 2017 θα ενταχθεί επιχειρησιακά στο Στόλο και το ΥΒ ΚΑΤΣΩΝΗΣ. Με την συνδρομή της πολιτικής ηγεσίας του ΥΠΕΘΑ συνεχίζονται οι εργασίες ναυπήγησης των ΤΠΚ Νο6 και 7 τ. ΡΟΥΣΣΕΝ, στα Ναυπηγεία Ελευσίνας. Εξελίσσεται ομαλά το πρόγραμμα επανενεργοποίησης των πέντε υφιστάμενων αεροσκαφών ναυτικής συνεργασίας. Η ολοκλήρωση και αυτού του προγράμματος θα μας ξαναδώσει μια δυνατότητα, η οποία είναι κομβική, για θέματα επιτήρησης και επιχειρήσεων στο Αιγαίο και στην ανατολική Μεσόγειο, τόσο σε εθνικό όσο και σε συμμαχικό πλαίσιο. Παράλληλα έχουν αναληφθεί ενέργειες για την επισκευή και αναβάθμιση των συστημάτων πρόωσης, οπλισμού και Ηλεκτρονικών των πλοίων και ελικοπτέρων μας, καθώς και για την αναβάθμιση των συστημάτων επιτήρησης και επικοινωνιών. Πολλά περισσότερα όμως πρέπει να γίνουν όταν η οικονομική κατάσταση της χώρας το επιτρέψει. Στο έργο μας αυτό έχουμε και την συνδρομή της ευρύτερης ναυτικής οικογένειας, ανθρώπων που συνεισφέρουν στο Πολεμικό Ναυτικό με χορηγίες, συμβουλές ή υπηρεσίες, ενώ αρκετοί από αυτούς μας τιμούν σήμερα με την παρουσία τους. Το λιγότερο που μπορώ να κάνω είναι να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μας και να σας διαβεβαιώσω ότι η βοήθειά σας αξιοποιείται με τον καλύτερο τρόπο. Συμμετέχουμε στην επιχείρηση διαχείρισης των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών από τη θάλασσα, αλλά και στις επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης των ανθρώπων αυτών, έχοντας εξαιρετική συνεργασία με το Λιμενικό Σώμα αλλά και με τους συμμάχους μας. Έχουμε αναπτύξει επίσης αξιόλογη διεθνή συνεργασία με τα σημαντικότερα ναυτικά της λεκάνης της Μεσογείου, αλλά και παγκοσμίως, αναδεικνύοντας τη γεωστρατηγική θέση της χώρας και την προστιθέμενη αξία του Πολεμικού Ναυτικού. Τα πλοία μας είναι παρόντα σε διεθνείς επιχειρήσεις και ασκήσεις στο εξωτερικό στο πλαίσιο του NATO, της ΕΕ, του ΟΗΕ και άλλων πρωτοβουλιών. Αυτή η ουσιαστική παρουσία των πλοίων μας στον ευρύτερο χώρο εθνικού ενδιαφέροντος καταδεικνύει ότι το Π.Ν αποτελεί και ένα πολύτιμο εργαλείο ενάσκησης εξωτερικής πολιτικής. Ο κύριος παράγοντας που μας επιτρέπει να λειτουργούμε σωστά και

ο σημαντικότερος πολλαπλασιαστής ισχύος μας, είναι το προσωπικό μας. Στελέχη άξια, εκπαιδευμένα, με υψηλό ηθικό και εμμονή στον σκοπό. Τίποτα δεν είναι πάνω από τους ανθρώπους του ναυτικού και εμείς προσπαθούμε καθημερινά να το αποδεικνύουμε με πράξεις. Έχοντας θέσει ως υψηλή προτεραιότητα την ενίσχυση της ανθρωποκεντρικής διοίκησης, προσπαθούμε καθημερινά να διαχειριζόμαστε το προσωπικό μας με δικαιοσύνη, αξιοπρέπεια και ανθρωπισμό, προωθώντας την αξιοκρατία και την επιβράβευση της αριστείας. Προσπαθούμε καθημερινά, στο πλαίσιο των δυνατοτήτων, να παρέχουμε την απαραίτητη μέριμνα στο προσωπικό μας. Σας αναφέρω ενδεικτικά τη σταδιακή αναβάθμιση του εξοπλισμού, των πτερύγων περίθαλψης και των υπηρεσιών του Ναυτικού Νοσοκομείου Αθηνών, την προσπάθεια επίλυσης προβλημάτων στέγασης, τη βελτίωση των υποδομών παραθερισμού και τις διάφορες δανειακές διευκολύνσεις στο προσωπικό μας. Σεβαστοί απόστρατοι συνάδελφοι, Αποτελείτε τις ζώσες ρίζες μας και αναπόσπαστο μέρος της μεγάλης οικογένειας του Πολεμικού Ναυτικού. Είσαστε μία από τις δυνάμεις που μας έχουν διαμορφώσει και εμείς έχουμε το χρέος να παραδώσουμε το Ναυτικό στους επόμενους, σφυρηλατημένο με τις αρχές που εσείς μας παραδώσατε. Κυρίες και κύριοι, Σας ευχαριστώ και πάλι για την παρουσία σας στην γιορτή του Πολεμικού μας Ναυτικού. Αυτή την μεγάλη ημέρα θυμόμαστε επιτεύγματα και ανθρώπους αξιοθαύμαστους, θυμόμαστε τις στιγμές που ο Άγιος Νικόλαος «έβαλε το χέρι του» και αναλογιζόμαστε την βαριά ευθύνη που έχουμε, καθώς όπως είπε και ο Θεμιστοκλής «Έχουμε γη και πατρίδα όσο έχουμε πλοία στην θάλασσα». Στο σημείο αυτό, ως ελάχιστη ένδειξη τιμής και σεβασμού προς το μεγαλείο του Πολεμικού Ναυτικού, αποτίνω χαιρετισμό στην Πολεμική μας Σημαία και υποκλίνομαι στους ήρωες και στους ηρωικά πεσόντες νεκρούς των Ναυτικών αγώνων, άλλα και στους ήρωες της ειρηνικής περιόδου. Κλείνοντας, εύχομαι ο άγιος Νικόλαος να χαρίζει σε όλους υγεία, δύναμη και στους θαλασσοπόρους πάντα να στέκει φύλακας και προστάτης στην πλώρη τους. Και τώρα σας καλώ όλους να αναφωνήσουμε: Ζήτω το έθνος. Ζήτω το Πολεμικό Ναυτικό. Περιπλους 7

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΝΕΑΣ ΕΚΔΟΣΗΣ Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού

«Μεθ’ Ορμής Ακαθέκτου. Επίτομη Ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού 1821-1945» του Υποπλοιάρχου (ΕΦ/Ο) Παναγιώτη Γέροντα ΠΝ Την Τετάρτη 14 Δεκεμβρίου 2016 και ώρα 18.00 πραγματοποιήθηκε στo χώρο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος με τη συμμετοχή πλήθους κόσμου η παρουσίαση της νέας έκδοσης της Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού «Μεθ’ Ορμής Ακαθέκτου. Επίτομη Ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού 1821-1945».

Η

έκδοση έρχεται να καλύψει ένα σημαντικό κενό στην βιβλιογραφία που σχετίζεται με την ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού, καθώς είναι η πρώτη φορά που η σύγχρονη ιστορία του Όπλου συγκεντρώνεται σε ένα μόνο τόμο. Στις σελίδες του εξιστορείται η εξελικτική πορεία του Πολεμικού Ναυτικού από τον Τρινήσιο Στόλο (Ύδρα, Σπέτσες και Ψαρά) σε ένα οργανωμένο στρατιωτικό σύστημα. Η αφήγηση, αν και συνοπτική, είναι περιεκτική και επιστημονικά τεκμηριωμένη καθώς στηρίζεται σε πρωτογενείς πηγές και ιστορικά αρχεία διαφόρων φορέων (Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού, Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, Εθνικό και Ιστορικό Μουσείο, Γενικά Αρχεία του Κράτους, Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού κ.α), ενώ παράλληλα πλαισιώνεται από πλούσιο φωτογραφικό υλικό και ντοκουμέντα, πολλά από τα οποία παρουσιάζονται στο ευρύ κοινό για πρώτη φορά. Ο τίτλος του βιβλίου προέρχεται από το περίφημο σήμα του Ναυάρχου Παύλου Κουντουριώτη πριν από την Ναυμαχία της Έλλης: «Με την δύναμιν του Θεού, τας ευχάς του Βασιλέως μας και εν ονόματι του Δικαίου, πλέω μεθ’ ορμής ακαθέκτου και με την πεποίθησιν της νίκης εναντίον του εχθρού του Γένους». Για την έκδοση μίλησαν ο Επίτιμος Α΄ Υπαρχηγός ΓΕΕΘΑ Αντιναύαρχος Ιωάννης Παλούμπης, ο Διευθυντής της Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού Πλοίαρχος Λεωνίδας Τσιαντούλας, ο καθηγητής Ιστορίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Ευάνθης Χατζηβασιλείου, καθώς 8 Περιπλους

και ο συγγραφέας του βιβλίου Υποπλοίαρχος Παναγιώτης Γέροντας. Την τελετή τίμησαν με την παρουσία τους ο Υφυπουργός Ναυτιλίας κ. Νεκτάριος Σαντορινιός, ο Αντιπρόεδρος της ΝΔ κ. Άδωνις Γεωργιάδης, οι Βουλευτές κ. Αθανάσιος Δαβάκης, κ. Δημήτριος Καμμένος, κ. .Ελένη Σταματάκη ως εκπρόσωπος του Προέδρου της Βουλής, ο Αντιπεριφερειάρχης Νήσων κ. Παναγιώτης Χατζηπέρος, κ. Σπύρος Σπυρίδων πρώην Γ.Γ. Αποκεντρωμένης Διοίκησης Αιγαίου, ο Επίτιμος Α/ΓΕΝ και πρωην Υφυπουργός Εθνικής Άμυνας Ναύαρχος ε.α. Δημήτριος Ελευσινιώτης ΠΝ, ο Αρχηγός Στόλου Αντιναύαρχος Κωνσταντίνος Καραγεώργης ΠΝ, ο Υπαρχηγός ΓΕΝ Υποναύαρχος Δημοσθένης Χέλμης ΠΝ, ο Υπαρχηγός ΛΣ-ΕΛ.ΑΚΤ Αντιναύαρχος Γεώργιος Μπαρκατσάς ΛΣ, ο Διοικητής ΔΝΕ/ΣΝΔ Υποναύαρχος Αλέξανδρος Διακόπουλος ΠΝ, ο Πρόεδρος της Ένωσης Αποστράτων Αξιωματικών Ναυτικού Αντιναύαρχος ε.α. Σπυρίδων Περβαινάς ΠΝ, πλήθος αποστράτων στελεχών του Πολεμικού Ναυτικού, εκπρόσωποι φορέων και οργανισμών, μέλη και φίλοι του Μουσείου. Στο τέλος της εκδήλωσης ο Σύνδεσμος Βετεράνων Ποδοσφαιριστών Ολυμπιακού Πειραιώς εκπροσωπούμενος από το Γενικό Γραμματέα του ΔΣ του κ. Αντώνη Γλύκα βράβευσε το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, την Πρόεδρο Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη και την Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού για την προσφορά τους

Ομιλία Πλοιάρχου Λεωνίδα Τσιαντούλα ΠΝ Διευθυντή της Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού

Κ

ύριε Υφυπουργέ Κύριοι Βουλευτές Κύριοι Αντιπεριφερειαρχες Κύριε Αρχηγέ Στόλου Σεβαστοί παλαίμαχοι Αξιότιμοι προσκεκλημένοι Θα ήθελα καταρχάς να εκφράσω τις θερμές ευχαριστίες της Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού προς το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, όχι μόνο για την διάθεση του φιλόξενου χώρου του για την διεξαγωγή της παρουσίασης του νέου βιβλίου μας, αλλά και για την παροχή απεριόριστης πρόσβασης στο πλουσιότατο φωτογραφικό του αρχείο για τις ανάγκες αυτής της έκδοσης. Χωρίς αυτό το υλικό το βιβλίο μας δεν θα ήταν τόσο όμορφο! Η εξαίρετη συνεργασία μας με το Ναυτικό Μουσείο σκοπεύουμε να συνεχιστεί με εντεινόμενο ρυθμό δεδομένου ότι είναι αναμφισβήτητα αμοιβαία επωφελής και ενισχυτική των σκοπών και των 2 μας. Ο τίτλος του βιβλίου που παρουσιάζουμε σήμερα, «Μεθ΄ορμής ακαθέκτου», είναι όπως οι περισσότεροι γνωρίζετε μια φράση από το μνημειώδες σήμα του Ναυάρχου Κουντουριώτη προς τα πλοία του Στόλου λίγα λεπτά πριν την έναρξη της ναυμαχίας της Έλλης. «Με την δύναμην του Θεού, τας ευχάς του Βασιλέως μας και εν ονόματι του Δικαίου, πλέω μεθ’ ορμής ακαθέκτου και με την πεποίθησιν της νίκης εναντίον του εχθρού του Γένους». Αυτή η «ακάθεκτος ορμή» πιστεύουμε ότι είναι ο συνδετικός κρίκος, το κοινό στοιχείο, στην ένδοξη ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού της νεώτερης Ελλάδος. Είναι η φράση που περιγράφει την τόλμη των μπουρλοτιέρηδων του ’21, αλλά και την αυταπάρνηση των πληρωμάτων των ελληνικών πολεμικών πλοίων του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου. Στη διάρκεια του χρόνου, η φλόγα στις ψυχές των ανδρών του Πολεμικού μας Ναυτικού έχει πάντα την ίδια λάμψη και την ίδια θέρμη. Επομένως ο τίτλος του βιβλίου είναι ταυτόχρονα διαπίστωση μιας ιστορικής πραγματικότητας αλλά και στόχος και πρότυπο για όλους εμάς που φέρουμε με τιμή τη στολή του Πολεμικού Ναυτικού. Η ΥΙΝ έχει μακρά εκδοτική παράδοση. Μεγάλος αριθμός βιβλίων έχει εκδοθεί μέχρι σήμερα. Κάθε ένα από αυτά κατέχει σημαντικό μερίδιο στο έργο της καταγραφής της ιστορίας του Πολεμικού Ναυτικού. Η νέα μας έκδοση έχει κατά την άποψή μου 3 σημαντικές αρετές: Καταρχάς είναι μια πανέμορφη αισθητικά έκδοση, αντάξια της ένδοξης ιστορίας του Πολεμικού μας Ναυτικού. Χορταστικό, πλούσιο σχήμα 570 σελίδων, θαυμάσια εμπλουτισμένο με εικόνες, χάρτες, φωτογραφικό υλικό. Και ταυτόχρονα σε προσιτή τιμή για κάθε αναγνώστη. Θα πωλείται 20 Ευρώ και ειδικά απόψε για τους παρευρισκόμενους θα πωληθεί στην μισή τιμή: μόνο 10 Ευρώ. Πρόκειται

10 Περιπλους

Ο Διευθυντής της Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού Πλοίαρχος Λεωνίδας Τσιαντούλας ΠΝ στο βήμα.

για ένα βιβλίο που σου φωνάζει: Αγόρασέ με! Βάλε με στη βιβλιοθήκη σου! Κάνε με δώρο στους φίλους σου! Δεύτερη αρετή: Για πρώτη φορά έχουμε συγκεντρωμένη σε ένα μόνο τόμο ολόκληρη την πιο σημαντική περίοδο της νεώτερης ιστορίας του ΠΝ. Από την Επανάσταση του ’21 μέχρι την απελευθέρωση από τους Γερμανούς. 1821-1945. Στην υπάρχουσα πλούσια και σημαντική βιβλιογραφία για την ιστορία του ΠΝ θα βρείτε πλήθος εξαίρετων πονημάτων τα οποία ασχολούνται αναλυτικά με συγκεκριμένες χρονικές περιόδους. Για να έχει κάποιος μια συνολική εικόνα της ιστορικής περιόδου 1821-1945, απαιτείται να έχει στη βιβλιοθήκη του γύρω στους 10 τόμους διαφορετικών συγγραφέων. Αυτό βεβαίως είναι και το σωστό για όσους επιθυμούν να εντρυφήσουν αναλυτικά στην συναρπαστική ιστορία του Όπλου. Τι γίνεται όμως για αυτό που συνηθίζουμε να αποκαλούμε «μέσο αναγνώστη»; Πως θα παρακινήσουμε αυτή την, όπως φαίνεται, πλειοψηφία του αναγνωστικού κοινού, που ίσως το μέγεθος και η λεπτομέρεια της υφιστάμενης βιβλιογραφίας τον αποθαρρύνουν; Η επίτομη ιστορία του Υποπλοιάρχου Γέροντα δίνει την ευκαιρία σε αυτόν τον διστακτικό αναγνώστη να κοσμήσει την βιβλιοθήκη του με ένα όμορφο και οικονομικά προσιτό έργο που θα του προσφέρει την πρώτη συνοπτική αλλά επιστημονική πληροφόρηση και ενδεχομένως τον παρακινήσει να εμβαθύνει στην μελέτη του, ανατρέχοντας στα άλλα εξαίρετα έργα της υπάρχουσας βιβλιογραφίας. Έχοντας αυτό στο μυαλό μου θα ήθελα να ανακοινώσω ότι αρχίζοντας από το ερχόμενο έτος η ΥΙΝ θα προσφέρει δωρεάν από ένα τόμο του έργου αυτού σε κάθε αποφοιτού-

ντα από ΣΝΔ και ΣΜΥΝ νέο συνάδελφο. Για να αποτελέσει ερέθισμα για αυτούς να γνωρίσουν από πού ερχόμαστε ως Ναυτικό και πως πρέπει να πορευτουμε για να είμαστε αντάξιοι της ιστορίας μας. Τρίτη αρετή: Το βιβλίο που παρουσιάζουμε σήμερα, παρά την κατ΄ανάγκη συνοπτική φύση του δεν αδικεί εκείνες τις περιόδους της ιστορίας που είναι λιγότερο φωτισμένες, αφού είναι ειρηνικές και όχι πολεμικές περίοδοι. Είναι οι λιγότερο «φαντεζί» περίοδοι, όμως είναι εκείνες που καθορίζουν την φύση της επόμενης πολεμικής αναμέτρησης και ενδεχομένως και την τροπή της. Σε αυτές τις περιόδους κυριαρχούν τα θέματα οργάνωσης-εκπαίδευσης-εξοπλισμών-διοικητικής μέριμνας. Είναι και τα επιτεύγματα σε αυτούς τους τομείς που έκαναν το Ναυτικό μας ένδοξο. Δεν θα μπω σε λεπτομέρεια. Πιστεύω ότι θα το θίξουν στη συνέχεια οι πιο ειδικοί από εμένα. Θέλω απλώς να τονίσω ότι παρά τον αναγκαστικά συνοπτικό χαρακτήρα του επίτομου αυτού έργου, οι περίοδοι αυτές της ιστορίας του ΠΝ όχι μόνο δεν αδικούνται αλλά αναδεικνύονται και τοποθετούνται στη διάσταση που τους αρμόζει. Αφού λοιπόν σας ανέφερα τις κατά την άποψή μου αρετές του βιβλίου, επιτρέψτε μου να εκμεταλλευτώ την ευκαιρία για να σας πω και δυο λόγια για την τρέχουσα εκδοτική δραστηριότητα της Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού. Το βιβλίο του Υποπλοιάρχου Γέροντα είναι η Τρίτη εκδοτική δραστηριότητά μας τους τελευταίους 12 μήνες. Τον περασμένο Δεκέμβριο εκδώσαμε την 1η ψηφιακή έκδοση της ΥΙΝ, το μητρώο του Θωρηκτού Αβέρωφ σε κασετίνα με CD και επεξηγηματικό φυλλάδιο (το οποίο επιμελήθηκε ο κ. Γέροντας). Τα 1000 αντίτυπα της έκδοσης εξαντλήθηκαν μέσα σε 6 μήνες.

Πάνω: Οι ομιλητές της παρουσίασης. Από αριστερά ο Καθηγητής Ιστορίας του ΕΚΠΑ κος Ευάνθης Χατζηβασιλείου, ο Αντιναύαρχος εα κος Ιωάννης Παλούμπης ΠΝ, ο Διευθυντής της ΥΙΝ Πλοίαρχος Λεωνίδας Τσιαντούλας ΠΝ και ο συγγραφέας Υποπλοίαρχος (ΕΦ/Ο) Παναγιώτης Γέροντας ΠΝ. Κάτω, αριστερά: Στιγμιότυπο από την εκδήλωση. Κάτω, δεξιά: Κατά την εκδήλωση προβλήθηκαν αποσπάσματα από το ιστορικό ντοκιμαντέρ με συνεντεύξεις βετεράνων του Β’ Π.Π. παραγωγής της Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού.

Τον περασμένο Μάιο εκδώσαμε το βιβλίο «Τριήρης. Τακτική και επιχειρησιακό περιβάλλον στην Αρχαία Ελλάδα» της συγγραφέως κας Κρίστυ Εμίλιο Ιωαννίδου. Από τα 1500 αντίτυπα, μόνο λίγα έχουν μείνει αδιάθετα. Ελπίζουμε και το νέο μας εκδοτικό εγχείρημα να τύχει της ίδιας υποδοχής από το αναγνωστικό κοινό. Δυό λόγια τώρα για το τι ετοιμάζουμε στην ΥΙΝ το προσεχές έτος: Τον Φεβρουάριο θα φιλοξενηθεί σε αυτό το χώρο μια νέα κινητή έκθεση για την ιστορία του ΠΝ, βασιζόμενη σε αυτό το βιβλίο. Η έκθεση όπως είπα θα είναι μεταφερόμενη. Θα αποτελείται από πτυσσόμενα πανό και οθόνες τηλεοράσεως και θα έχει την δυνατότητα να στήνεται και να ξεστήνεται μέσα σε λίγα λεπτά και να μεταφέρεται εύκολα μέσα σε ένα ημι-

φορτηγάκι, μια κανονιοφόρο, ένα αρματαγωγό ένα C-130 κλπ. Η ύπαρξη και οι δυνατότητες της έκθεσης αυτής θα τεθούν υπόψιν των Δήμων και Κοινοτήτων της χώρας, με στόχο αυτή να περιοδεύει την Ελλάδα είτε φιλοξενούμενη από αυτούς σε κατάλληλο χώρο, είτε επί πλοίου, είτε στα κτίρια των Ναυτικών Διοικήσεων και Ναυτικών Σταθμών. Επίσης, εντός του πρώτου διμήνου του 2017 θα αρχίσει τη λειτουργία της μέσα στο κτίριο της ΥΙΝ στο Βοτανικό, η νέα αίθουσα Ναυάρχου Φωκά. Πρόκειται για ένα πολυχώρο ο οποίος περιλαμβάνει βιβλιοθήκη-αναγνωστήριο- μικρό μουσείο και αίθουσα παρουσιάσεων. Ο χώρος θα είναι διαθέσιμος σε μελετητές καθημερινά τα πρωινά, αλλά και κάποια απογεύματα θα διοργανώνουμε ομιλίες-παρουσιάσεις και συζητήσεις για θέματα

ναυτικής ιστορίας και ναυτικής παράδοσης, με ελεύθερη είσοδο για το κοινό. Φιλοδοξούμε ακόμα, πάντοτε αναλόγως των διαθέσιμων κονδυλίων, να κάνουμε εντός του 2017 τρείς εκδόσεις βιβλίων και μια ακόμα έκδοση πολυμεσικής εφαρμογής σε DVD. Παράλληλα συνεχίζουμε την έκδοση του περιοδικού «Ναυτική Επιθεώρηση» το οποίο τον ερχόμενο Μάρτιο κλείνει αισίως 100 χρόνια κυκλοφορίας του. Επιστρέφοντας στο βιβλίο που παρουσιάζουμε σήμερα και κλείνοντας την εισαγωγή μου, αφού σας ευχαριστήσω όλους για την σημερινή παρουσία σας, θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τον χορηγό της έκδοσης, την εταιρεία Motor Oil, που για μια ακόμα φορά στέκεται δίπλα στο Πολεμικό Ναυτικό υποστηρίζοντας την προσπάθειά του. Περιπλους 11

Χαιρετισμός της Προέδρου του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος Αναστασίας Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη

Κ

υρίες και κύριοι. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος σας καλωσορίζει στις φιλόξενες αίθουσές του και συγχρόνως καλωσορίζει την έκδοση της επίτομης Ιστορίας του Πολεμικού Ναυτικού την οποία συνέγραψε ο Υποπλοίαρχος κ. Παναγιώτης Γέροντας και επιμελήθηκε η Υπηρεσία Ιστορίας Ναυτικού. Η επιλογή του Μουσείου ως του χώρου παρουσίασης της εκδοτικής προσπάθειας της Υπηρεσίας Ιστορίας του Ναυτικού, είναι η πλέον αρμόζουσα καθώς στις 3 από τις 9 αίθουσές μας παρουσιάζονται τα ηρωικά κειμήλια και ενθυμήματα της δράσης του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού από την εποχή της δημιουργίας του, μετά τον αγώνα της Ανεξαρτησίας, μέχρι και τα πρόσφατα χρόνια. Ο χαιρετισμός μου δεν θα επεκταθεί σε αναφορά συγκεκριμένων ιστορικών περιόδων, αυτό άλλωστε είναι το έργο του συγγραφέα και των παρουσιαστών. Προσωπικά ήθελα μόνο να επισημάνω ότι μια επίτομη συνοπτική ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού ήταν κάτι που έλλειπε παρά την πληθώρα των εκδόσεων που αναφέρονται σε περιόδους με περιορισμένους χρονικούς ορίζοντες. Θα ήθελα όμως να τονίσω ότι η θαλασσινή πολεμική προσπάθεια του 1821 αναλήφθηκε και έφτασε σε αίσιο πέρας από το προεπαναστατικό εμπορικό Ναυτικό, γεγονός που αποδεικνύει ότι η ναυτιλία των Ελλήνων είναι μία, αδιαίρετη και αδιάσπαστη. Η αλήθεια αυτή επιβεβαιώθηκε σε όλες τις μετέπειτα πολεμικές περιπέτειες της χώρας, τις Κρητικές εξεγέρσεις, τους Βαλκανικούς Πολέμους, τη Μικρασιατική εκστρατεία, τους

12 Περιπλους

Η Πρόεδρος του ΝΜΕ στο βήμα.

δύο Παγκοσμίους Πολέμους, κατά τη διάρκεια των οποίων το Εμπορικό Ναυτικό αποτελούσε το τέταρτο Όπλο που υποστήριζε την πολεμική προσπάθεια της πατρίδας μας. Με αυτό το δεδομένο οι προσπάθειες Πολιτείας και ιδιωτών θα πρέπει να επικεντρωθούν στην κτιριακή και εκθεσιακή αναβάθμιση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, που έχει εθνικό χαρακτήρα, εδρεύει στον ιστορικό χώρο όπου ναυλοχούσαν οι Τριήρεις της Σαλαμίνας και λειτουργεί πάνω από 60 χρόνια αδιάλειπτα στην ναυτική πρωτεύουσα της χώρας, τον Πειραιά, προβάλλοντας και διδάσκο-

ντας τη ναυτική μας κληρονομιά και παράδοση. Σήμερα τιμούμε το Πολεμικό μας Ναυτικό και αισθανόμαστε την τιμή που μας επέλεξε ως τον χώρο παρουσίασης της ιστορίας του. Παράλληλα νιώθουμε υπερηφάνεια γι αυτό που αντιπροσωπεύει ο φορέας μας, τη μεγάλη ελληνική ναυτική παράδοση που μετρά μια ιστορία 100 και πλέον αιώνων. Κυρίες και κύριοι καλώς ήλθατε στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος. Εύχομαι Καλό Ταξίδι στο νέο βιβλίο του Παναγιώτη Γέροντα και της Ιστορικής Υπηρεσίας Ναυτικού.

Share our Passion for Shipping

Capital Product Partners L.P. 3 Iassonos St., Piraeus 18537, Greece, Tel: +30 210 4584950, Fax: +30 210 4284285, E-mail: info@capitalpplp.com, www.capitalpplp.com

Oμιλία Ιωάννη Παλούμπη Αντιναυάρχου εα ΠΝ

Κ

υρίες και κύριοι. Το βιβλίο του Παναγιώτη Γέροντα που παρουσιάζουμε σήμερα είναι μια επίτομη αφήγηση των 200 ετών της ιστορικής διαδρομής του Πολεμικού Ναυτικού. Όπως όλοι γνωρίζουμε υπάρχει μια πολύ πλούσια βιβλιογραφία, είτε από ιστορικούς, είτε από αξιωματικούς του Ναυτικού ιστοριοδίφες, οι οποίοι έχουν γράψει και παρουσιάσει με πολλές λεπτομέρειες περιόδους της ιστορικής αυτής διαδρομής, κυρίως εκείνες, στη διάρκεια των οποίων συνέβησαν γεγονότα με ιδιαίτερο ενδιαφέρον, ή συνδέονταν με σημαντικές στιγμές της ιστορίας του Ελληνικού έθνους. Έτσι έχουν γραφεί πάρα πολλά άρθρα, μονογραφίες, δοκίμια, βιβλία, μελέτες, για μεμονωμένα επεισόδια, ναυμαχίες, πολεμικές περιόδους και γενικά για γεγονότα, που περιγράφουν τη συμβολή του Ναυτικού στην προσπάθεια εκπλήρωσης των εθνικών στόχων της εποχής. Μια ιδέα της πλούσιας βιβλιογραφίας μπορεί κανείς να πάρει με μια ματιά στις 13 σχετικές σελίδες του βιβλίου, όπου αναφέρονται οι 157 βιβλιογραφικές πηγές από τις οποίες άντλησε στοιχεία ο συγγραφέας. Το βιβλίο δεν έρχεται να προστεθεί σαν μια ακόμα προσπάθεια καταγραφής ενός ιδιαίτερου τμήματος της Ιστορίας του Ναυτικού. Προσπαθεί να συνοψίσει και να παρουσιάσει μια περιληπτική, συνεκτική ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού και απευθύνεται στον αναγνώστη που θέλει να διαβάσει την ιστορία του Σώματος, αλλά το ενδιαφέρον του δεν φτάνει μέχρι τις λεπτομερειακές αναλύσεις της πληθώρας των υπαρχουσών ιστορικών πηγών. Κυρίες και κύριοι. Η Ιστορία του κράτους μας αριθμεί 186 χρόνια, αν θεωρήσουμε ως αρχή του το Πρωτόκολλο του Λονδίνου της 3ης Φεβρουαρίου 1830 και μπορούμε ενδεχομένως να ανεβάσουμε την ηλικία στα 195 χρόνια, αν θεωρήσουμε ως αρχή της αριθμήσεως την έναρξη της Επανάστασης, το 1821. Η ιστορία όμως του Ναυτικού ξεκινά αρκετά νωρίτερα και θα πρέπει να ανιχνευθεί και να καταγραφεί δεδομένου ότι το Ναυτικό αποτέλεσε πρωταγωνιστικό παράγοντα της επιτυχίας της Επανάστασης. Χωρίς να παραγνωρίζεται η επίδραση όλων των λοιπών συγκυριακά ευνοϊκών παραγόντων, εκφράζεται η άποψη ότι αν δεν υπήρχε το Ναυτικό, ενδέχεται η Επανάσταση του 1821 να είχε την ίδια έκβαση όπως και οι πολλές προηγούμενες στη διάρκεια των τεσσάρων αιώνων σκλαβιάς, δηλαδή αποτυχία. Τούτο διότι μέσω των θαλασσίων επικοινωνιών έφθαναν ανεμπόδιστα ενισχύσεις και εφόδια στους Οθωμανούς που βρίσκονταν στον Ελλαδικό χώρο και εύκολα καταστέλλονταν οι εστίες αναταραχής. Το βιβλίο λοιπόν ξεκινά νωρίτερα, από τον 18ο αιώνα και παραθέτει όλες τις ιστορικές συγκυρίες και τους παράγοντες, που συνετέλεσαν στη δημιουργία ενός ισχυρού, γεμάτου σφρίγους Εμπορικού Ναυτικού, που βρέθηκε έτοιμο στην έναρξη της Επανάστασης. Το Ναυτικό αυτό, που αποτελείτο κυρίως από μικρά ιστιοφόρα φορτηγά, μπάρκα, μπρίκια, γολέτες, μύστικα και άλλα ανάλογα, επαν14 Περιπλους

Ο Αντιναύαρχος εα Ιωάννης Παλούμπης ΠΝ στο βήμα.

δρωμένο με έμπειρους θαλασσινούς νησιώτες και εξοπλισμένο με λίγα μικρά πυροβόλα βραχέος βεληνεκούς για την απόκρουση της πειρατείας, τολμούσε να αντιπαρατεθεί στον πανίσχυρο Οθωμανικό Στόλο με τα τρίκροτα, δίκροτα και φρεγάτες και πέτυχε ουσιαστικά να αποκόψει τις οδούς επικοινωνίας του Αιγαίου και να απομονώσει τους Οθωμανούς, που βρίσκονταν στον γεωγραφικό κορμό της Ελλάδας, από τις ενισχύσεις και τα εφόδια που μπορούσαν να λαμβάνουν από τη Μικρά Ασία. Για την επιτυχία του αυτή το Ναυτικό των Ελλήνων της Επανάστασης χρησιμοποίησε ένα νεωτερισμό που για πρώτη φορά έβλεπε η παγκόσμια Ιστορία. Τη χρήση του «πυρπολικού». Το πυρπολικό, αυτό καθ’ εαυτό, δεν ήταν άγνωστο ακόμα και από την αρχαιότητα. Αναφέρεται χρήση του στην εκστρατεία των Αθηναίων στις Συρακούσες διαρκούντος του Πελοποννησιακού πολέμου και ήταν μάλιστα ο αποφασιστικός παράγοντας της ήττας των Αθηναίων, της καταστροφής του στόλου των και της, εκ ταύτης, καθοριστικής καμπής του πολέμου με την Σπάρτη. Η χρήση του αναφέρεται επίσης στην κατάληψη της Τύρου από τον Μεγάλο Αλέξανδρο, όπου χρησιμοποιήθηκε με σχετική επιτυχία εναντίον του Ελληνικού Στόλου, που πολιορκούσε την πόλη από τη θάλασσα. Σ’ αυτές όμως τις περιπτώσεις, όπως και σε άλλες ανάλογες θαλάσσιες συγκρούσεις κατά τον Μεσαίωνα, το πυρπολικό λάμβανε θέση προσηνέμως του αγκυροβολημένου στόχου, το πλήρωμα έθετε πυρ, εγκατέλειπε εγκαίρως το φλεγόμενο πλοίο, το οποίο με τον ούριο άνεμο, ή το ρεύμα, αφηνόταν να ξεπέσει προς τον στόχο και σε ευνοϊκή περίπτωση να επιπέσει σ’ αυτόν και να μεταδώσει το πυρ. Ο νεωτερισμός που χρησιμοποιήθηκε κατά την Επανάσταση του 1821 ήταν η καθοδηγούμενη μέχρι την τελευταία στιγμή πλεύση του πυρπολικού, η αγκίστρωση και πρόσδεση επάνω στον στόχο, όχι μόνο όταν αυτός βρισκόταν αγκυροβολημένος, αλλά ακόμα και εν πλω και η, εν συνεχεία, ανάφλεξη και διαφυγή του πληρώματός του. Κατ’ αυτό τον τρόπο πολλαπλασιάζονταν οι πιθανότητες επιτυχούς μεταδόσεως του πυρός. Αφήνω

στη φαντασία των ακροατών να αναλογισθούν την εξαιρετική ναυτική εμπειρία και επιδεξιότητα που απαιτούσε ένας τέτοιος χειρισμός, καθώς και τη γενναιότητα του πληρώματος, το οποίο υπό χάλαζα εχθρικού πυρός, στην αρχική προσέγγιση από πυροβόλα και στη συνέχεια από φορητό οπλισμό, προέβαινε στους κατάλληλους χειρισμούς προσκόλλησης του πυρπολικού στην πλευρά του εχθρικού στόχου. Οι ναυτικές επιχειρήσεις που έλαβαν χώρα στη διάρκεια των 9 ετών του αγώνα εξιστορούνται στο βιβλίο με χρονολογική σειρά και αναλύονται με εύστοχα σχόλια και παρατηρήσεις. Στο σημείο αυτό αξίζει τον κόπο να αναφερθεί ότι κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα του 1821 επιχειρήθηκαν συνολικά 59 επιθέσεις με πυρπολικά, από τις οποίες 39 ήταν επιτυχείς, 19 απέτυχαν και 1 αμφισβητείται. Όπως γίνεται αντιληπτό, στη συνέχεια, το Πολεμικό Ναυτικό ωρίμαζε και οργανωνόταν μέσα σε ένα ελληνικό κράτος, που και το ίδιο είχε τις ίδιες ανάγκες, της ωρίμανσης και της οργανώσεως. Ο 19ος αιώνας μπορεί εύλογα να χαρακτηρισθεί ως η περίοδος της δημιουργίας θεσμών για το ελληνικό κράτος. Ο πρώτος Κυβερνήτης, Ιωάννης Καποδίστριας, θέτει τα θεμέλια για τους βασικούς κρατικούς θεσμούς, δυστυχώς όμως, δολοφονείται ακριβώς διότι επιχείρησε να βάλει τάξη στις κρατικές υποθέσεις και να εφαρμόσει ένα δίκαιο σύστημα φορολογίας, για να υποστηρίξει τους πλέον αδύνατους της κοινωνίας. Η Βαυαροκρατία διαδέχεται τον Κυβερνήτη. Με στόχο να περιορισθεί η ανεξέλεγκτη εξουσία της Βασιλείας ο λαός απαιτεί και επιτυγχάνει να τεθεί σε ισχύ ένα πολύ προοδευτικό, για τα μέτρα της εποχής, Σύνταγμα. Την εποχή εκείνη αναπτύσσεται και το δόγμα της «Μεγάλης Ιδέας», που πολύ γενικά απέβλεπε στη διεύρυνση των Ελληνικών συνόρων ώστε να συμπεριλάβουν όλες εκείνες τις περιοχές που κατοικούνταν από ελληνικούς πληθυσμούς και που βρίσκονταν υπό ξένη κυριαρχία. Η «Μεγάλη Ιδέα» λειτουργούσε περισσότερο ως συνεκτικό στοιχείο της φυλής και επιβεβαιωτικό της εθνικής ταυτότητας του λαού, παρά

ως επιδιωκόμενος εφικτός εθνικός στόχος. Μέσα στη δίνη των εθνικών περιπετειών του 19ου αιώνα, το Πολεμικό Ναυτικό προσπαθεί κι αυτό να μετασχηματισθεί και να βρει τη φυσιογνωμία του. Βασικοί υποστηρικτές της μετεξέλιξής του, ένας μικρός αριθμός φωτισμένων αξιωματικών, που είχαν σπουδάσει και θητεύσει στους στόλους ξένων χωρών, όπως Αγγλίας, Γαλλίας, Ιταλίας κ.α. τα ονόματα των οποίων έχουν παραμείνει ως καθοδηγητικά παραδείγματα του Ναυτικού και της πατρίδας γενικότερα. Στην ιστορική αυτή εξέλιξη του εκσυγχρονισμού υπήρξε μια απόλυτα κατανοητή αντίδραση από το ικανότατο στελεχιακό δυναμικό του Ναυτικού της Επανάστασης, με κύριο επιχείρημα την ανεκτίμητη συμβολή του στον αγώνα της Ανεξαρτησίας και την ως εκ ταύτης απαίτησή του να διατηρήσει την αυτονομία του, από τους όποιους θεσμούς ιεραρχίας και πειθαρχίας, που θα προσιδίαζαν σε ένα σύγχρονο Ναυτικό. Τα πράγματα γίνονταν ακόμα πιο δύσκολα, καθώς συγχρόνως με τον θεσμικό εκσυγχρονισμό του Σώματος, λάμβανε χώρα και ο αντίστοιχος τεχνολογικός. Σ’ αυτόν τον τομέα, δηλαδή τον τεχνολογικό εκσυγχρονισμό, το ελληνικό Ναυτικό έχει να παρουσιάσει μια παγκόσμια πρωτιά καθώς από το 1826 είχε εντάξει στους κόλπους του, την Καρτερία, το πρώτο στην παγκόσμια ιστορία πολεμικό ατμόπλοιο που είχε λάβει μέρος σε πολεμικές επιχειρήσεις, με Κυβερνήτη τον φιλέλληνα Frank Abney Hastings, πρώην αξιωματικό του Βρετανικού Βασιλικού Ναυτικού. Παρά όμως το τεράστιο αυτό άλμα, τα ελληνικά πληρώματα δεν ήταν έτοιμα να περάσουν από τα ιστία στον ατμό ως μέσο πρόωσης των πλοίων τους, ούτε βέβαια να εγκλιματιστούν στα νεώτερα ναυτικά οπλικά συστήματα χωρίς αναταράξεις. Απαιτούνταν θεσμοί εκπαίδευσης, που να προετοιμάζουν τους άνδρες στους εκσυγχρονιστικούς νεωτερισμούς. Η αλλαγή φρουράς της Βασιλείας του νεαρού κράτους το 1864 δεν επηρέασε την πορεία του Ναυτικού, που συνέχισε να υποστηρίζει

μαζί με τον Στρατό, τις εξεγέρσεις υπόδουλων ακόμα ελληνικών πληθυσμιακών ομάδων, που επιθυμούσαν την απόκτηση της ελευθερίας τους και την ένωση με το εθνικό κέντρο. Στο τέλος του 19ου αρχές του 20ου αιώνα το Ναυτικό ήταν πλέον ώριμο να υποστηρίξει αποτελεσματικά τα οράματα της φυλής για απελευθέρωση μεγάλων γεωγραφικών διαμερισμάτων που κατοικούνταν προαιώνια από ελληνικούς πληθυσμούς. Διαθέτει νέες σύγχρονες μονάδες, οργανωτικούς θεσμούς και υπηρεσίες που εξυπηρετούν την εκπαίδευση, τη διοικητική μέριμνα και την αξιοκρατική ανέλιξη των στελεχών του. Στους Βαλκανικούς Πολέμους των ετών 1912-1913 με πρωταγωνιστές ενθουσιώδεις ηγήτορες και ηρωικά πληρώματα, κερδίζει ουσιαστικά τη στρατηγική νίκη των πολέμων, αποκόπτοντας τις θαλάσσιες επικοινωνίες του Αιγαίου και αποστερώντας τους Οθωμανούς από τη δυνατότητα να εφοδιάσουν και να ενισχύσουν τους ομοεθνείς τους, που μάχονταν στη Μακεδονία. Έτσι χάρις στο Ελληνικό Ναυτικό, παρέμειναν αδρανείς οι Οθωμανικές εφεδρείες στα παράλια της Μικράς Ασίας και της Συρίας, οι οποίες δεν είχαν άλλη δυνατότητα έγκαιρης οδικής μεταβάσεως στα θέατρα των επιχειρήσεων των Μακεδονικών μετώπων. Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι ήταν ίσως η ευτυχέστερη στιγμή για τις Ελληνικές Ένοπλες δυνάμεις μετά την Εθνική Επανάσταση του 1821, καθώς κατά τη διάρκειά τους η Ελλάδα σχεδόν διπλασιάστηκε εδαφικά και πληθυσμιακά, ελευθερώθηκαν η Μακεδονία, η Ήπειρος, καθώς και όλα τα νησιά του Αιγαίου που αποτελούν την προαιώνια κοιτίδα του Ελληνισμού. Από αυτούς τους πολέμους και πλέον συγκεκριμένα από τη φράση του σήματος του Ναυάρχου Παύλου Κουντουριώτη προς τα πληρώματα του Στόλου, πριν από τη ναυμαχία της Έλλης, αρύεται τον τίτλο του το βιβλίο που παρουσιάζουμε: «Μεθ’ ορμής ακαθέκτου». Στους Πολέμους αυτούς δύο ακόμα παγκόσμιες πρωτιές επιτυγχάνονται από το ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό, μία στις 9 Δεκεμβρίου

1912, όταν το υποβρύχιο Δελφίν επιχειρεί την πρώτη τορπιλική επίθεση από θέση καταδύσεως και δεύτερη όταν στις 24 Ιανουαρίου 1913 εγκαινιάζεται η συνεργασία του Ελληνικού Στόλου με τον αεροπορικό του βραχίονα, τη Ναυτική Αεροπορία, για αναγνώριση και βομβαρδισμό εχθρικής ναυτικής δυνάμεως. Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος που ακολούθησε σε σύντομο χρονικό διάστημα επεφύλαξε στον ελληνικό λαό έναν ακατανόητο εθνικό διχασμό, με κεντρικό ερώτημα την πλευρά με την οποία θα συμμετείχε η χώρα στον πόλεμο. Δύο κυβερνήσεις βρέθηκαν να ρυθμίζουν την τύχη των ελληνικών πραγμάτων, μία στην Αθήνα και μία στη Θεσσαλονίκη, ενώ τμήματα της χώρας καταλαμβάνονταν και από τους δύο εμπολέμους, στην προσπάθειά τους να σύρουν την Ελλάδα προς το μέρος τους. Το Ναυτικό, όπως άλλωστε και όλος ο κρατικός οργανισμός, διχάστηκε, τα πλοία του καταλήφθηκαν και για ένα διάστημα ταξίδευαν με ξένα πληρώματα. Το τέλος του πολέμου βρήκε τη χώρα ενταγμένη στο πλευρό των νικητών και τις ελπίδες του έθνους αναπτερωμένες για την ανάκτηση των εδαφών και της δόξας που είχε χάσει το 1453. Η Μικρασιατική εκστρατεία αναλήφθηκε με ενθουσιασμό, καθώς θεωρήθηκε ως προανάκρουσμα υλοποίησης της «Μεγάλης Ιδέας». Το Πολεμικό Ναυτικό πολέμησε όσο και όπου μπορούσε στις ακτές της Μικράς Ασίας και αντιπροσωπεύθηκε επάξια στις λυσσώδεις μάχες της ξηράς από τη Ναυτική Αεροπορία. Η κατάρρευση του μετώπου οδήγησε στη μεγάλη καταστροφή της Ελληνικής Ιωνίας και σήμανε την προσγείωση από τις αιθεροβάμονες φιλοδοξίες της «Μεγάλης Ιδέας» σε στόχους πολύ πλέον ρεαλιστικούς, προσγειωμένους και προσαρμοσμένους στη διεθνή ισορροπία δυνάμεων και Διεθνούς Δικαίου. Το Πολεμικό Ναυτικό εισήλθε στην περίοδο του μεσοπολέμου διατηρώντας στο σώμα του τις πληγές του εθνικού διχασμού. Το διάστημα των 19 χρόνων μέχρι την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν μια περίοδος ανασύνταξης, που χρησιμοποιήθηκε για εξοπλισμούς

Κάτω: Διακρίνονται από αριστερά ο βουλευτής κος Δημήτριος Καμμένος, ο Αντιπεριφερειάρχης Νήσων κος Παναγιώτης Χατζηπέρος, ο κος Σπύρος Σπυρίδων, ο βουλευτής και και Αντιπρόεδρος της ΝΔ κος Άδωνις Γεωργιάδης, η βουλευτής Πειραιώς κα Ελένη Σταματάκη και εκπρόσωπος του Προέδρου της Βουλής, ο πρωτοπρεσβύτερος του Ι.Ν. Αγ. Νικολάου Πειραιώς Ανδρέας Μαρκόπουλος και ο βετεράνος του Β’ Π.Π. επιζών του ναυαγίου της «Βασίλισσας Όλγας» Βασίλειος Μαγκασιανός.

Πάνω: Διακρίνονται στην πρώτη σειρά και από αριστερά ο Αρχηγός Στόλου Αντιναύαρχος Κων/νος Καραγεώργης ΠΝ, ο Υπαρχηγός ΓΕΝ Υποναύαρχος Δημοσθένης Χέλμης ΠΝ, ο Διοικητής ΔΝΕ/ΣΝΔ Υποναύαρχος Αλέξανδρος Διακόπουλος ΠΝ ο Υπαρχηγός ΛΣ-ΕΛ.ΑΚΤ Αντιναύαρχος Γεώργιος Μπαρκατσάς ΛΣ, ο Κυβερνήτης του Π.Ν.Μ. Θωρηκτό “Γεώργιος Αβέρωφ” Αρχιπλοίαρχος Σωτήριος Χαραλαμπόπουλος ΠΝ.

και εκπαίδευση στα νέα οπλικά συστήματα και τις σύγχρονες τάσεις της ναυτικής τακτικής. Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος άρχισε επίσημα για την Ελλάδα στις 28 Οκτωβρίου 1940 με την απρόκλητη και ιταμή φασιστική επίθεση εναντίον της χώρας. Για το Ναυτικό όμως ο πόλεμος είχε αρχίσει ενωρίτερα με τις ιταλικές αεροπορικές επιθέσεις εναντίον των ναυτικών μονάδων του σε διάφορα σημεία της επικράτειας. Το αποκορύφωμα των προκλήσεων ήταν ο άνανδρος τορπιλισμός στις 15 Αυγούστου 1940, από το ιταλικό υποβρύχιο Delfino και η βύθιση, του Ευδρόμου Έλλη, που βρισκόταν αγκυροβολημένο έξω από το λιμάνι της Τήνου, συμμετέχοντας στον εορτασμό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Το Πολεμικό Ναυτικό έλαβε μέρος στον πόλεμο και αφού ολοκλήρωσε κατά τρόπο άψογο τον ρόλο του στα σχέδια της στρατηγικής συγκεντρώσεως των εφεδρειών, ανέλαβε ακόμα και επιθετικές πρωτοβουλίες με υποβρύχια και μονάδες επιφανείας στο στενό του Οτράντο, παρά την εξουθενωτική ανισορροπία δυνάμεων σε σύγκριση με τον Ιταλικό στόλο και την πλήρη ανυπαρξία αεροπορίας για υποστήριξη. Έτσι κατόρθωσε όχι βέβαια να ανακόψει, αλλ’ οπωσδήποτε να προσβάλλει και να ανησυ-

χήσει τις ιταλικές εφοδιοπομπές, που κατευθύνονταν στην Αλβανία προς ενίσχυση των επιτιθεμένων ιταλικών Μεραρχιών. Σ’ αυτή την προσπάθεια καταγράφεται και η πρώτη απώλεια ναυτικής μονάδας. Το Υποβρύχιο «Πρωτεύς» ύστερα από επιτυχή επίθεση σε ιταλική νηοπομπή, υπέστη προσβολή και βυθίστηκε αύτανδρο στις 29 Δεκεμβρίου 1940, έξω από τον Αυλώνα της Αλβανίας. Κάτω από την αφόρητη πίεση δύο αυτοκρατοριών της ναζιστικής Γερμανίας και της φασιστικής Ιταλίας και δύο εχθρικών τότε προς την Ελλάδα χωρών, Βουλγαρίας και Αλβανίας, η χώρα συνθηκολογεί και καταλαμβάνεται. Το Πολεμικό Ναυτικό, όσο είχε απομείνει από τις λυσσαλέες αεροπορικές επιθέσεις της Γερμανικής αεροπορίας, είναι το μοναδικό τμήμα του Ελληνικού κρατικού Οργανισμού, που οργανωμένα και συντεταγμένα, μετασταθμεύει στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου για να συνεχίσει τον αγώνα στο πλευρό των συμμάχων. Με πυρήνα το απόδημο Ναυτικό συγκροτούνται οι ελεύθερες Ένοπλες Δυνάμεις Μέσης Ανατολής, οι οποίες μαζί με το ελληνικό Εμπορικό Ναυτικό αποτελούν τους πυλώνες στους οποίους στηρίζεται η αυτοεξό-

ριστη ελληνική κυβέρνηση και συγχρόνως είναι τα ισχυρά ερείσματα της μεταπολεμικής Ελλάδας για τη συμπλήρωση της γεωγραφικής της επέκτασης, που ξεκίνησε το 1821 και ολοκληρώθηκε το 1947 με την προσάρτηση της Δωδεκανήσου. Στη συγγραφή του βιβλίου είναι φανερή η παρουσία της Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού η οποία με τα σπάνια και πολύτιμα αρχεία της τροφοδοτεί τη συγγραφή, συνοψίζει τις πηγές, διασυνδέει και νοηματοδοτεί την ιστορία, η οποία παρουσιάζεται σε μια συνεχή αφηγηματική ροή. Η λογοτεχνική επεξεργασία του βιβλίου, εκτός της ιδιαίτερης και γνωστής επιμέλειας του ίδιου του συγγραφέα, επιβεβαιώνεται και από την παρεμβολή της Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού, η οποία δεν θα επέτρεπε την αιγίδα της σε κάτι λιγότερο από τέλειο. Το βιβλίο είναι έκδοση του Πολεμικού Ναυτικού και ο ομιλών θεωρεί ιδιαίτερη τιμή την ανάθεση σε αυτόν της σύνταξης του προλόγου και τη συμμετοχή του στην παρουσίαση της Ιστορίας του Ναυτικού, στις τάξεις του οποίου υπηρέτησε όλα τα χρόνια της ενεργού ζωής του και το οποίο αναλογίζεται πάντα με νοσταλγία και αγάπη.

Περίληψη της Ομιλίας του Καθηγητή Ιστορίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Ευάνθη Χατζηβασιλείου

Τ

α τελευταία 20 χρόνια υπάρχει μεγάλη ανάπτυξη της στρατιωτικής και ναυτικής ιστορίας στη διεθνή βιβλιογραφία. Δυστυχώς, η ελληνική βιβλιογραφία δεν αναπτύσσει τους κλάδους αυτούς όσο θα έπρεπε, και η δημοσίευση του βιβλίου του κ. Γέροντα είναι ένα ενθαρρυντικό βήμα. Πρόκειται για ένα εξαιρετικό βιβλίο, που διακρίνεται για την ιδιαίτε-

16 Περιπλους

ρα νηφάλια και αξιόπιστη ιστορική προοπτική που προσφέρει. Είναι σημαντικό να ενθαρρύνουμε τέτοιες μελέτες, ώστε η διεθνής επιστημονική συζήτηση σε τόσο κρίσιμα θέματα να μην εξελιχθεί χωρίς εμάς. Αξίζουν συγχαρητήρια στην Υπηρεσία Ιστορίας και στον συγγραφέα για την προσπάθεια αυτή, η οποία θα πρέπει να συνεχιστεί.

KATRADIS GLOBAL NETWORK Africa: Egypt (Alexandria, Port Said, Suez) • South Africa (Durban, Cape Town) • Asia: Singapore (Singapore) | Korea (Pusan) | China (Hong Kong, Shanghai, Qingdao, Zhenjiang & other ports) • Europe: Belgium (Antwerp, Zeebrugee) | Germany (Hamburg) | Netherlands (Rotterdam, Amsterdam) | Spain (Algeciras, Cadiz, Las Palmas) |Turkey (Istanbul) | Bulgaria (Varna) | Cyprus (all ports) • Middle East: U.A.E. (Fujairah, Dubai) • North America: Canada (Montreal) | USA (Houston, New Orleans, New York) • Central America: Panama (Panama)

UHMWPE, Aramid & Μixed Ropes for LNGs/LPGs and Tankers - Steel Wire Ropes - Sacrificial Anodes Anchors & Anchor Chains - Port Development Equipment - Vessel Deck Equipment

Ομιλία Υποπλοιάρχου (ΕΦ/Ο) Παναγιώτη Γέροντα ΠΝ, Συγγραφέα του βιβλίου

Κ

αλησπέρα σας, ώστε παρόλο που χωρούν σε ένα μόνο Σας ευχαριστώ όλους που μου τόμο, ο αναγνώστης να αποκομίσει μια κάνατε την τιμή να παρευρεθείτε αίσθηση πληρότητας και να παροτρυνθεί απόψε στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος. να εμβαθύνει μελετώντας την προτεινόΗ όλη ιδέα για την δημιουργία του βιμενη βιβλιογραφία και τις υποδεικνυόβλίου που παρουσιάζεται απόψε τοπομενες πηγές. θετείται 6 χρόνια πίσω στο 2010, όταν Για την δημιουργία του βιβλίου χρησιμομου ανατέθηκε να καταρτίσω εκ νέου το ποιήθηκε πρωτογενές και δευτερογενές Επετειολόγιο του Πολεμικού Ναυτικού. υλικό. Από τους συγγραφείς στους οποίΣτην προσπάθεια αυτή ήρθα σε επαφή με ους ανέτρεξα αξίζει να γίνει ιδιαίτερη πλήθος ιστορικών βιβλίων όπου εξιστομνεία στον Αντιναύαρχο Δημήτριο Φωκά ρούνταν οι ηρωισμοί και τα κατορθώματα (1886-1966), ο οποίος με τα συγγράμματων στελεχών του Όπλου. Ήδη από τότε τά του έχει φωτίσει πολλές περισσότερο ή σχημάτισα την εντύπωση ότι, αν και τα λιγότερο γνωστές περιόδους της ιστορίας περισσότερα πονήματα είναι γραμμένα του Πολεμικού Ναυτικού. Τα έργα του με τρόπο ιστορικά αναλυτικό και επιΧρονικά του Ελληνικού Βασιλικού Ναυστημονικά ακριβή, η συνολική ιστορική τικού 1833-1873, Ο Στόλος του Αιγαίου βιβλιογραφία του Πολεμικού Ναυτικού και Έκθεσις επί της δράσεως του Βασιχαρακτηρίζεται από δύο αδυναμίες, την Ο συγγραφέας του βιβλίου Υποπλοίαρχος (ΕΦ/Ο) λικού Ναυτικού κατά τον πόλεμον 1940 Παναγιώτης Γέροντας ΠΝ στο βήμα. αποσπασματικότητα και την ανισομέρεια.

-1944 αποτελούν σημαντικές και έγκυΜε την λέξη αποσπασματικότητα εννοώ ρες πηγές για τον ερευνητή της ιστορίας την πληθώρα των αξιόλογων πονημάτων, που το κάθε ένα όμως του Πολεμικού Ναυτικού. Ο Αντιναύαρχος Δημήτριος Φωκάς ήταν ο είναι επικεντρωμένο είτε σε συγκεκριμένη περίοδο του Ναυτικού ουσιαστικός ιδρυτής της Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού και ο πρώτος είτε σε μεμονωμένο γεγονός. Με τον όρο ανισομέρεια εννοώ το δυοργανωτής και μελετητής των ναυτικών αρχείων. Από πρωτογενείς σανάλογο βάρος που έχει δοθεί σε κάποιες περιόδους και δράσεις πηγές ερευνήθηκαν τα αρχεία της Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού, του έναντι κάποιων άλλων. Πόσα πολλά έχουν γραφτεί για τους ΒαλκαΕθνικού και Ιστορικού Μουσείου, των Γενικών Αρχείων του Κράτους, νικούς Πολέμους; Για το θωρηκτό Γεώργιος Αβέρωφ, τον Ναύαρχο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος καθώς και Νόμοι, Διατάγματα Παύλο Κουντουριώτη και τις ναυμαχίες της Έλλης και της Λήμνου; και δημοσιεύματα στον Τύπο της εκάστοτε εποχής. Και πόσα λίγα έχουν γραφεί για το πώς το Πολεμικό Ναυτικό οργαΘα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τα ακόλουθα πρόσωπα: Τον Διευθυνώθηκε κατά την διάρκεια των ετών από την εποχή του Καποδίστρια ντή της Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού Πλοίαρχο Λεωνίδα Τσιαντούλα μέχρι και την εποχή των Βαλκανικών Πολέμων; Παραλείπεται έτσι ΠΝ αλλά και τον προκάτοχό του Πλοίαρχο Σπυρίδωνα Μιμίκο ΠΝ για το πιο σημαντικό έπος του Όπλου, αυτό της προσπάθειας οργάνωτην αμέριστη εμπιστοσύνη που έδειξαν στις προσπάθειές μου. Τον Επίσης μέσα σε αντίξοες συνθήκες, όπως η οικονομική στενότητα και τιμο Α΄ Υπαρχηγό ΓΕΕΘΑ Αντιναύαρχο ε.α Ιωάννη Παλούμπη ΠΝ για η πολιτική αστάθεια. Ακόμα και στις περιόδους που το Ναυτικό ποτην τιμή που μου έκανε να διαβάσει το βιβλίο και να το προλογίσει. Τον λεμά, οι προσπάθειες οργάνωσής του δεν εγκαταλείπονται. Την ίδια Επίτιμο Διευθυντή Β΄ Κλάδου του ΓΕΕΘΑ Αντιναύαρχο ε.α. Αναστάσιο στιγμή που τα πολεμικά πλοία φέρουν εις πέρας επικίνδυνες αποΔημητρακόπουλο ΠΝ για τις πολύτιμες συμβουλές και υποδείξεις του στολές, ένα ολόκληρο σύστημα υποστήριξής λειτουργεί στα μετόκατά την διάρκεια της πολυετούς συνεργασίας μας. Την Προϊσταμέπισθεν. Επιπροσθέτως το υλικό δεν μπορεί να λειτουργήσει αν δεν νη του Αρχείου Ιστορικών Εγγράφων της Ιστορίας της Εθνολογικής το χειριστεί εκπαιδευμένο προσωπικό. Οι νίκες είναι το ζητούμενο Εταιρείας κα Μαρία Παπαναστασίου, η οποία τόσο η ίδια όσο και οι αλλά αυτές δεν μπορούν να έρθουν χωρίς χρόνια οργάνωση, εκπαίσυνεργάτες της μου προσέφεραν κάθε δυνατή αρωγή στην αναδίφηση δευση και προετοιμασία. του πλούσιου αρχείου ναυτικού ενδιαφέροντος που υπάρχει στο ΕθνιΑυτό το βιβλίο επιχειρεί με ταπεινότητα άλλα και πείσμα, να καλύκό και Ιστορικό Μουσείο. Την Πρόεδρο του Ναυτικού Μουσείου της ψει τα παραπάνω κενά. Περιγράφεται η μετάβασή του Πολεμικού Ελλάδος κυρία Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη και τους συΝαυτικού από τον Τρινήσιο Στόλο της Επανάστασης του 1821 σε νεργάτες της, η οποία έθεσε στην διάθεσή μου το αρχείο του Μουσείένα οργανωμένο σύστημα. Εξετάζεται η εξέλιξη σε όλους τους τοου. Τον Προεδρο και Διευθυνοντα Συμβουλο της ΜΟΤΟΡ ΟΙΛ ΕΛΛΑΣ μείς: Στόλος, Ναύσταθμος, Εκπαίδευση, Τεχνολογία-Καινοτομίες για την ευγενική χορηγία στο εργο. Την φιλόλογο Αθηνά Μαλαπάνη, η και Επιχειρήσεις. Όλα τα παραπάνω, σε συνάρτηση με την γενικόοποία επιμελήθηκε το κείμενο από φιλολογικής πλευράς. Την γραφίτερη ιστορία του Κράτους, διότι το Ναυτικό αποτελεί αναπόσπαστο στρια Ελένη Τάτση, η οποία ανέλαβε το δημιουργικό κομμάτι της έκδοκομμάτι της ελληνικής κοινωνίας. Το Ναυτικό δεν μένει ανεπηρέσης. Τον Κωνσταντίνο Κουκλέλη, ο οποίος διατηρεί σχετικό ιστότοπο αστο από τις ανατάσεις και τις κάμψεις της κοινωνίας αλλά ακόμα (mezeviris.gr), για την ευγενική παραχώρηση φωτογραφικού υλικού και στις χειρότερες δυσκολίες τα στελέχη του Πολεμικού Ναυτικού, του παππού του, Ναυάρχου Γρηγόριου Μεζεβίρη ΒΝ (1891-1978). Τέανεξάρτητα από τις τυχόν προσωπικές αδυναμίες ή πάθη, είχαν πάλος θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαίτερα το προσωπικό της Υπηρεσίας ντα δύο πράγματα στο μυαλό τους και την ψυχή τους, το καλό του Ιστορίας Ναυτικού για την πολύπλευρη και αποτελεσματική υποστήριΌπλου και το καλό της Χώρας. Το παρόν πόνημα τελικά φιλοδοξεί ξη στην δημιουργία του έργου. να παρουσιάσει την ιστορία του Ναυτικού και τα πρόσωπα – διότι Αυτό το βιβλίο αφιερώνεται στην μνήμη του πατέρα μου, Κωνστατο Πολεμικό Ναυτικό ήταν και είναι ο κόσμος του – όχι oἵoυς δεῖ ντίνου Γέροντα, ανώτατου Αξιωματικό του ΠΝ, για τις αξίες και αρεἶναι αλλά oἵoυς εἶναι. Καταβλήθηκε μεγάλη προσπάθεια όλα αυτά χές που μου έδωσε, οι οποίες αποτελούν πολύτιμο και παντοτινό να παρουσιαστούν με συνοπτικό αλλά ιστορικά ακριβή τρόπο έτσι οδηγό ζωής.

18 Περιπλους

1

3

4

2 1. Η Πρόεδρος του ΝΜΕ κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, ο Υφυπουργός Ναυτιλίας κος Νεκτάριος Σαντορινιός, η βουλευτής Πειραιώς κα Ελένη Σταματάκη και ο Αντιναύαρχος εα Ιωάννης Παλούμπης ΠΝ.

2. Η Πρόεδρος του ΝΜΕ κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, ο βουλευτής και Αντιπρόεδρος της ΝΔ κο Άδωνις Γεωργιάδης, ο Διευθυντής της ΥΙΝ Πλοίαρχος Λεωνίδας Τσιαντούλας ΠΝ. 3. Η βουλευτής Πειραιώς κα Ελένη Σταματάκη, η Πρόεδρος του ΝΜΕ κα Αναστασία ΑναγνωστοπούλουΠαλούμπη, ο Διευθυντής της ΥΙΝ Πλοίαρχος Λεωνίδας Τσιαντούλας ΠΝ και ο Αντιναύαρχος εα Ιωάννης Παλούμπης ΠΝ. 4. Ο βουλευτής Λακωνίας κος Αθανάσιος Δαβάκης, η Πρόεδρος του ΝΜΕ και ο κος Γεώργιος Καρύδης. 5. Διακρίνονται από αριστερά ο Ανδρεάς Μπονόβας και ο Αντώνης Γλύκας μέλη ΔΣ του Συλλόγου βετεράνων ποδοσφαιριστών Ολυμπιακού, ο Διευθυντή της Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού Πλοίαρχος Λεωνίδας Τσιαντούλας ΠΝ, ο Υποπλοίαρχος (ΕΦ/Ο) Παναγιώτης Γέροντας ΠΝ, ο κος Ιωάννης Πολυκανδριώτης και η Πρόεδρος του ΝΜΕ κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη.

6. Με το πέρας των ομιλιών για την παρουσίαση του βιβλίου «Μεθ’ ορμής Ακαθέκτου.» ο κος Αντώνης Γλύκας και ο κος Ανδρέας Μπονόβας εκπροσωπώντας το Δ.Σ. των Βετεράνων του Ολυμπιακού, τίμησαν το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, την Ιστορική Υπηρεσία Ναυτικού και την Πρόεδρο του κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη για την συνολική προσφορά τους στην προβολή και διάσωση της ελληνικής ναυτικής ιστορίας και παράδοσης.

7. Το μέλος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος κος Δημήτριος Λαουτάρης.

5

6

7

Υπηρετώντας την Ελληνική Ναυτιλία με Συνέπεια και Υπευθυνότητα

O Μιχάλης Πανταζόπουλος, είναι Αντιπρόεδρος του Liberian International Ship & Corporate Registry (Νηολόγιο Λιβερίας) και Γενικός Διευθυντής του ελληνικού γραφείου του Νηολογίου.

Eυχαριστούμε τους Έλληνες εφοπλιστές για την προτίμηση στη σημαία της Λιβερίας που αποδεικνύει ότι το Νηολόγιο που δημιουργήθηκε και υιοθετήθηκε από τους Έλληνες εφοπλιστές το 1948 εξακολουθεί τους ισχυρούς δεσμούς του και την προσφορά των υπηρεσιών του στην Ελληνική ναυτιλία. Η συνταγή της προσφοράς μας στην Ελληνική ναυτιλία είναι απλή και χαρακτηριστικά της είναι η συνέπεια, υπευθυνότητα, άμεση ανταπόκριση και ταχεία εξυπηρέτηση, οποιαδήποτε ημέρα και ώρα μιάς και η ναυτιλία δεν έχει ωράριο και εργάζεται σε εικοσιτετράωρη βάση. Δουλειά μας είναι να βρίσκουμε λύσεις, να στηρίζουμε το πλοίο, τον εφοπλιστή και τον ναυτικό. Η πίστη μας στις δυνατότητες των Ελλήνων εφοπλιστών που ανεξαρτήτως συνθηκών ναυλαγοράς, όπως στη παρούσα δύσκολη φάση για πλοία ξηρού φορτίου και εμπορευματοκιβωτίων, συνεχίζουν να επενδύουν και να συμβάλλουν στην Ελληνική οικονομία μας δημιουργεί πρόσθετη υποχρέωση στήριξης και αλληλεγγύης στους Έλληνες εφοπλιστές. Σήμερα το Νηολόγιο της Λιβερίας, με 4,119 πλοία, ολικής χωρητικότητας 143 εκατ. GTONS (μέση ηλικία 12 έτη), αποτελεί την πλέον ποιοτική και συμφέρουσα επιλογή του Ελληνικού εφοπλισμού. Οι Έλληνες εφοπλιστές μας έχουν τιμήσει με 950 από τα πλοία τους καθιστώντας μας το νηολόγιο πρώτης επιλογής στην Ελλάδα. Τα γραφεία μας στον Πειραιά, στο κέντρο του λιμανιού, Ευπλοίας 2, παρέχουν όλες τις υπηρεσίες που απαιτούνται στην σημερινή απαιτητική ναυτιλιακή αγορά υπηρετώντας με αφοσίωση, υπευθυνότητα, συνέπεια, και επαγγελματισμό την Ελληνική ναυτιλία και τις ανάγκες της όπως η εγγραφή πλοίου και υποθήκης, τεχνική υποστήριξη, επιθεωρήσεις, εγκρίσεις ναυτικών εγχειριδίων, έκδοση διπλωμάτων και ναυτικών φυλλαδίων κ.τ.λ.

Το 2016 ήταν μιά ακόμη χρονιά σημαντικών πρωτοβουλιών από το Νηολόγιο της Λιβεράις πρός όφελος του Ελληνικού εφοπλισμού. Η πρόταση της Λιβερίας στη πρόσφατη συνεδρίαση της Επιτροπής Προστασίας Θαλασσίου Περιβάλλοντος του ΙΜΟ στο Λονδίνο στις 2428 Οκτωβρίου, (MEPC 70), να επιτραπή σε υπάρχοντα πλοία πρόσθετος χρόνος πέραν του 2020 για την εγκατάσταση των κατάλληλων συστημάτων διαχείρισης θαλασσίου έρματος, όπως απαιτείται βάσει της Σύμβασης Δαιχείρισης Θαλασσίου Έρματος έτυχε γενικής αποδοχής και υποστήριξης από πολλά κράτη-μέλη του ΙΜΟ όπως η Ελλάδα, η Κύπρος κ.α. Το πρόγραμμα Green Award ήταν μιά ακόμη πρωτοβουλία στη κατεύθυνση επιβράβευσης πλοίων με βέλτιστες επιδόσεις στην ασφάλεια και την περιβαλλοντογική συμμόρφωση καθιστώντας την Λιβερία ως την πρώτη σημαία που συμμετέχει στο πρόγραμμα Green Award, και προσφέρει έκπτωση φόρου χωρητικότητας σε ετήσια βάση. Κλείνοντας, αφού ευχηθούμε Καλή Χρονιά με υγεία στο κόσμο της ναυτιλίας να αναφέρουμε ότι οι παρούσες ενδείξεις είναι ότι τόσο η ναυτιλία όσο και η παγκόσμια οικονομία θα αρχίσουν σιγά-σιγά να ανακάμπτουν μετά από μια παρατεταμένη κρίση. Υπάρχουν ελπίδες για συγκρατημένη ανάκαμψη των ναύλων, και πλοία «νέας τεχνολογίας» παραδίδονται και μπαίνουν στην αγορά. Υπολογίζεται ότι οι εμπορικές θαλάσσιες συναλλαγές θα υπερδιπλασιαστούν τα επόμενα δεκαπέντε χρόνια. Αλλά ακόμη και εάν η ανάκαμψη καθυστερήσει διαβεβαιώνουμε τους Έλληνες εφοπλιστές ότι η Σημαία της Λιβερίας υπερήφανα στέκεται στο πλευρό τους με τις ποιοτικές και άμεσες υπηρεσίες της να την καθιστούν τον πιο αξιόπιστο συνεργάτη τους στο απαιτητικό περιβάλλον της σύγχρονης παγκόσμιας ναυτιλίας.

Ν Η Τ Σ Α Α Ι Τ Λ Ν Ι Τ Ω Τ Υ Ε Α Ρ ΗΝ Η ΥΠ ΝΙΚ ΙΑ Τ Σ Ι Π Η Ο Ι Λ Ξ Λ Α Ι Ε ΚΑ

9 4 9 1 Ο Τ Ο Π Α , Α Τ Η

ΟΤ Ν Υ Θ Υ Ε

Π ΝΕ

Υ

Σ ΜΕ

Ε

Π Υ , ΙΑ

www.liscr.com

— A YCF GROUP MANAGED COMPANY — LISCR Hellas S.A. ΕΥΠΛΟΙΑΣ 2, ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΤΗΛ.: 210-4529670 info@liscr.gr

2016 Έτος Φιλίας Ελλάδας-Ρωσίας

Ελληνο-ρωσικές προσεγγίσεις ναυτικής ιστορίας Ημερίδα του Κέντρου Ελληνο-ρωσικών Ιστορικών Ερευνών στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος Το Σάββατο 3 Δεκεμβρίου 2016, στο Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος (ΝΜΕ) στον Πειραιά, πραγματοποιήθηκε Ημερίδα με θέμα «Ελληνο-Ρωσικές προσεγγίσεις ναυτικής ιστορίας». Η εκδήλωση ήταν η δεύτερη του ΚΕΡΙΕ που οργανώθηκε στα πλαίσια του εορτασμού του «2016, Έτος Φιλίας Ελλάδας και Ρωσίας», μετά από την πρώτη που πραγματοποιήθηκε στην Εταιρία Προστασίας Πολιτισμού και Περιβάλλοντος, στην Πλάκα, με θέμα την έκδοση του βιβλίο του Γκριγκόριι Άρς «Ο Ιωάννης Καποδίστριας στη Ρωσία» στη Σειρά Βιβλιοθήκη ΚΕΡΙΕ.

Σ

ύμφωνα με το Πρόγραμμα, τον συντονισμό της εκδήλωσης είχε ο κύριος Εμμανουήλ Λιγνός Έφορος Δημοσίων Σχέσεων ΚΕΡΙΕ, ο οποίος μετά από σύντομη εισαγωγή κατά την οποία δικαιολόγησε την απουσία του Προέδρου ΚΕΡΙΕ καθηγητού Δρ. Δρ. Εμμανουήλ Μαρμαρά για λόγους υγείας, παρουσίασε τους ομιλητές με βασικές πληροφορίες του βιογραφικού τους και έδωσε τον λόγο όπως πιο κάτω: Χαιρετισμοί.

- Η Πρόεδρος του ΝΜΕ κυρία Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, αφού καλωσόρισε τους παριστάμενους, αναφέρθηκε στη εν γένει δραστηριότητα του ΝΜΕ και ειδικότερα στη συμβολή του ΝΜΕ στην εκπαίδευση των μαθητών επισκεπτών. Στη συνέχεια αναφέρθηκε σε ιστορικά στοιχεία τα οποία συνδέουν τους φίλους λαούς της Ελλάδας και Ρωσίας, με έμφαση σε κοινές χαρακτηριστικές ιστορικές στιγμές.

- Ο Δρ. Ολέγκ Μπρεντίχιν, Πρεσβευτής-Σύμβουλος της πρεσβείας της Ρωσικής Ομοσπονδίας στην Αθήνα, σε άψογη ελληνική γλώσσα και από στήθους, αφού χαιρέτισε την εκδήλωση, αναφέρθηκε με έμφαση στις διαχρονικές φιλικές σχέσεις της Ελλάδας με τη Ρωσία, τις οποίες τεκμηρίωσε με σημαντική ιστορική πληροφόρηση. Το εύρος των πληροφοριών που ανέφερε ο Δρ. Μπρεντίχιν έτυχε ιδιαίτερης εντύπωσης στους συμμετέχοντες στην Ημερίδα.

- Ο κύριος Λιγνός ανέγνωσε χαιρετισμό του απουσιάζοντος Προέδρου του ΚΕΡΙΕ, ο οποίος αναφέρθηκε ειδικότερα στους σκοπούς του ΚΕΡΙΕ, τις δραστηριότητες και τον τρόπο λειτουργίας του στα 11 χρόνια της ενεργού ζωής του ( Έχουν εκδοθεί 6 βιβλία και 3 πρακτικά Ημερίδων, συμμετοχή σε συνέδρια και κοινά ελληνορωσικά επιστημονικά προγράμματα, κ.ά.).

- Η Προέδρος του Τμήματος Ρωσικής Φιλολογίας και Γλώσσας και Σλαβικών Σπουδών του ΕΚ Πανεπιστημίου Αθηνών (Τμ.Ρ.Σπου22 Περιπλους

δών ΕΚΠΑ) καθηγήτρια Δρ. Ελένη Στεργιοπούλου χαιρέτισε την εκδήλωση και στη συνέχεια παρέθεσε σύντομη, αλλά μεστή επιστημονική αναδρομή των παλαιών ιστορικών σχέσεων και δεσμών της Ελλάδας και Ρωσίας, από το Βυζάντιο, την περίοδο του Α’ Ρωσοτουρκικού Πολέμου και την Συνθήκη Κιουτσούκ Καϊναρτζή, που δημιούργησε την Ελληνική Ναυτιλία, την δημιουργία της Επτανήσου Πολιτείας με τον Ναύαρχο Ουσσακόβ και τον Έλληνα Ιγκόρ Μεταξά, τη δημιουργία του κράτους της Νεότερης Ελλάδας μετά τη Ναυμαχία του Ναβαρίνου με τη συμμετοχή του Ρωσικού Στόλου κ.ά. σημαντικές στιγμές της κοινής μας ιστορίας. Ομιλητές.

- Ο Δρ. Πάνος Στάμου, Γενικός Γραμματέας ΚΕΡΙΕ, ανέπτυξε το θέμα «Υποναύαρχος Ιβάν Βότσης, ο πρώτος Έλληνας αξιωματικός στο Ρωσικό Πολεμικό Ναυτικό». Ο ομιλητής αναφέρθηκε στον πρώτο Έλληνα αξιωματικό, που προσέλαβε ο Τσάρος Πέτρος ο Μέγας,

κατά την ίδρυση του Ρωσικού Πολεμικού Ναυτικού, και την συνεισφορά του ειδικότερα κατά τον πόλεμο της Ρωσίας με τη Σουηδία, όπου επιχειρούσε νικηφόρα ως Αρχηγός του Ρωσικού Κωπήλατου Στόλου, τον οποίο οργάνωσε και μεγέθυνε, δημιουργώντας και το μεγαλύτερο ναυπηγείο κωπήλατων πλοίων. Ο ομιλητής ανέφερε και την εξαιρετική συμπάθεια του Τσάρου προς τον άξιο Έλληνα, ο οποίος συνόδευσε ως «πατέρας» τον Τσάρο Μεγάλο Πέτρο στο Β’ γάμο του και του οποίου το ξίφος κράτησε ο Τσάρος ως τιμή και ανάμνηση μετά τον θάνατο του Έλληνα Ναυάρχου.

- Ο Δρ. Νικόλαος Παπαστρατηγάκης του Τμ.Ρ.Σπουδών ΕΚΠΑ ανέπτυξε το θέμα «Ρωσική Ναυτική Στρατηγική και το Αρχιπέλαγος του Αιγαίου, κατά τη βασιλεία του Τσάρου Αλέξανδρου Γ’ (1881-1895). Ο ομιλητής αναφέρθηκε στην πολιτική, στρατηγική και οικονομική σημασία των Στενών του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων για τη Ρωσία.

Ανέλυσε τον επιχειρησιακό σχεδιασμό του ρωσικού ναυαρχείου για τα Στενά, ο οποίος πρωτίστως προσέβλεπε στην παρεμπόδιση της εισόδου του ανταγωνιστικού βρετανικού ναυτικού στη Μαύρη Θάλασσα. Αναφέρθηκε επίσης στις αντιλήψεις Ρώσων αξιωματικών του ναυτικού σχετικά με τη στρατηγική και τακτική χρησιμότητα των ελληνικών νησιών του Αρχιπελάγους σε συνάρτηση με τον επιχειρησιακό σχεδιασμό για τα Στενά και με την ευρύτερη αντιπαλότητα Ρωσίας-Μεγάλης Βρετανίας. Στη συνέχεια, επισήμανε τον ρόλο που διαδραμάτισε το ρωσικό πολεμικό ναυτικό στο Αιγαίο κατά την Κρίση της Ανατολικής Ρωμυλίας (1885–1886), συμβάλλοντας στην αποκλιμάκωση της έντασης μεταξύ Ελλάδας και Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, δίχως όμως να αναλάβει εχθρικές προς της Ελλάδα ενέργειες. Σημείωσε πως από τα μέσα της δεκαετίας του 1890 η στροφή της ρωσικής πολιτικής προς την Άπω Ανατολή υποβάθμισε τη σημασία του Αιγαίου ως εν δυνάμει επιχειρησιακού θεάτρου. Συνολικά, ο ομιλητής αναφέρθηκε στην παρουσία του ρωσικού στόλου στο Αιγαίο σε μια χρονική περίοδο ελάχιστα γνωστή στο ευρύ κοινό.

- Ο Δρ. Ζήσης Φωτάκης, Λέκτωρ Ιστορίας στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων, ανέπτυξε το θέμα «Οι ναυτικές σχέσεις Ρωσίας–Ελλάδας από τον Πόλεμο του 1897 έως και την λήξη του Ψυχρού Πολέμου». Ο ομιλητής επισήμανε το ενδιαφέρον της Ρωσίας για το Αιγαίο, κατά την περίοδο που παρουσιάζει, και στην ευμενή στάση της για την ενδυνάμωση του ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού. Η Ρωσία επίσης υποστηρίζει την Ελλάδα για λήψη δανείων από τη Γαλλία. Επισημάνθηκε όμως ότι η ευμενής πολιτική ρωσική στάση εξηγείται από το ενδιαφέρον της Ρωσίας να αποκτήσει αγκυροβόλια στο Αιγαίο. Η ελληνική πολιτική στάση σταδιακά διαφοροποιείται, η πολιτική Βενιζέλου (1914) είναι αντίθετη στις ρωσικές επιδιώξεις, ενώ ο

Βασιλέας Κωνσταντίνος ευνοούσε τη Γερμανική πολιτική. Επέρχεται διαταραχή της ισορροπίας στα Βαλκάνια λόγω της ρωσικής επανάστασης, αλλά συμβαίνει και η αποτυχία της Ελλάδας στη Μικρά Ασία. Το 1924 επαναλαμβάνονται οι διπλωματικές σχέσεις με τη Ρωσία, όταν την ίδια περίοδο ενισχύεται η Τουρκική Δύναμη. Κατά τα έτη 1930-34 παρατηρείται περιορισμός εξοπλισμών και αποκαθίσταται νέα ισορροπία στην περιοχή. Η αποκατάσταση σταδιακά των Ελληνο-Ρωσικών σχέσεων επιτρέπει στο Σοβιετικό Στόλο, Πολεμικό και Εμπορικό να ανεφοδιάζονται στο Αιγαίο. Η συμμετοχή της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ λειτουργεί ως ανασχετικός παράγων της δραστηριότητας του Ρωσικού Πολεμικού Ναυτικού στο Αιγαίο, οπότε παρατηρείται ενίσχυση των σχέσεων Ρωσίας-Τουρκίας. Παρόλα αυτά, ο ελληνικός εμπορικός στόλος βοήθησε τη Σοβιετική Ρωσία κατά τη διάρκεια του ψυχρού πολέμου, όπως επίσης επετράπη η συντήρηση ρωσικών πλοίων στο Νεώριο της Σύρου. Τέλος, ο ομιλητής επεσήμανε ότι η λήξη του ψυχρού πολέμου ωφέλησε τις σχέσεις των δύο χωρών και έθεσε τις βάσεις για τον επιταχυνόμενο ρυθμό βελτιώσεως των.

- Ο Πλοίαρχος ε.α. καθηγητής Δρ. Νικήτας Νικητάκος, Πρόεδρος της Επιστημονικής Επιτροπής του ΚΕΡΙΕ, παρουσίασε τις εκδόσεις του ΚΕΡΙΕ, αναφέροντας συνοπτικά το περιεχόμενο των 6 βιβλίων της Σειράς Βιβλιοθήκη ΚΕΡΙΕ, και των 3 πρακτικών Ημερίδων. Ειδικότερα αναφέρθηκε στο νέο βιβλίο της σειράς του καθηγητού Δρ. Γιούρυ Πριάχιν «Δοκίμια Ναυτικής Ιστορίας Ελλάδος-Ρωσίας (18ος-19ος αι.). Ο ομιλητής ανέφερε ότι ο συγγραφέας παρουσιάζει εντελώς νέες ιστορικές πληροφορίες και απόψεις που αφορούν σε γεγονότα και πρωταγωνιστές της κοινής ναυτικής ιστορίας. Στα Δοκίμια γίνεται αναφορά στους Έλληνες που διέπρεψαν στις Ρωσικές Δυνάμεις και των οποίων

τα πορτρέτα κοσμούν ειδική περιοχή του Ερμιτάζ, στον παιδαγωγό του Μεγάλου Δούκα Κωνσταντίνου εγγονού της Αικατερίνης Β’, Στρατηγό Δ. Κουρούτα, στο Γυμνάσιο των Ομόδοξων Ορθοδόξων Ελλήνων, στους θεμελιωτές της ρωσικής υδρογραφικής υπηρεσίας αδελφούς Μαγγανάρη, τους Έλληνες του Κέρτς και Θεοδοσίας της Κριμαίας κ.ά σημαντικές ιστορικές πληροφορίες οι οποίες δημιουργούν μια μεγάλη περίοδο κοινής ναυτικής ιστορίας των δύο χωρών. Την λήξη της Ημερίδας κήρυξε ευχαριστώντας τους παριστάμενους ο Γενικός Γραμματέας ΚΕΡΙΕ Δρ. Πάνος Στάμου, ανταλλάγησαν αναμνηστικά δώρα και ελήφθησαν αναμνηστικές φωτογραφίες. Στη κατάμεστη αίθουσα του ΝΜΕ, εκτός από Μέλη του ΝΜΕ και του ΚΕΡΙΕ, μεταξύ των άλλων παρευρέθηκαν ο εκπρόσωπος του Αρχηγού του Πολεμικού Ναυτικού Πλοίαρχος(Ο) Ιωάννης Λόντος ΠΝ, ο πρώην Βουλευτής και Δήμαρχος Αγίας Παρασκευής κ. Λ. Χατζηανδρέου, ο Αντιναύαρχος ε.α Τιμ. Μασούρας Γραμματέας του ΝΜΕ, η Αντιπρόεδρος του ΚΕΡΙΕ καθηγήτρια Δρ. Δ. Μονιούδη-Γαβαλά, ο Ταμίας του ΚΕΡΙΕ κ. Στ. Μουζάκης, η Αντιπρόεδρος της Επιστημονικής Επιτροπής ΚΕΡΙΕ αν. καθηγήτρια του του Τμ.Ρ.Σπουδών ΕΚΠΑ Δρ. Όλγα Αλεξανδροπούλου, το Μέλος του ΔΣ ΚΕΡΙΕ κ. Π. Καμηλάκης, ο Πρόεδρος του Πολεμικού Μουσείου Αθηνών Αντιναύαρχος ε.α. Αθ. Παναγόπουλος, ο Πρόεδρος της Ακαδημίας Στρατηγικών Αναλύσεων (ΑΣΑ) Στρατηγός ε.α. Ι. Παρίσης και Μέλη του ΑΣΑ, οι Επίτιμοι Υπαρχηγοί ΓΕΕΘΑ Αντιναύαρχοι ε.α. Ι. Παλούμπης και Χρ. Καζάσης, καθηγητές και διδάσκοντες του Τμ.Ρ.Σπουδών ΕΚΠΑ, ο Συνταγματάρχης Σεργκέι Δεμιάνοβ Ακόλουθος Αμύνης της Πρεσβείας της Ρωσικής Ομοσπονδίας στην Αθήνα, ο πρώην πρόξενος Ζυρίχης, μεγάλος χορηγός και Μέλος του ΚΕΡΙΕ Δρ. Αθ. Γκέρτσος, κ.ά.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Συντονιστής κ. Εμμανουήλ Λιγνός, Νομικός-Δημοσιογράφος, Έφορος Δημοσίων Σχέσεων ΚΕΡΙΕ 10:30 Έναρξη Ημερίδας Χαιρετισμός Προέδρου ΝΜΕ κυρίας Αναστασίας Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη Χαιρετισμός Προέδρου ΚΕΡΙΕ Καθηγητού Δρ. Εμμ. Μαρμαρά Χαιρετισμός Προέδρου Τμήματος Ρωσικής Γλώσσας και Φιλολογίας και Σλαβικών Σπουδών ΕΚΠΑ Καθηγήτριας Δρ. Ε. Στεργιοπούλου Χαιρετισμός Εκπροσώπου Ρωσικής Πρεσβείας 10:50 Ανακοινώσεις 10:51 Δρ. Πάνος Στάμου (ΚΕΡΙΕ) Υποναύαρχος Ιβάν Βότσης, ο πρώτος Έλληνας αξιωματικός στο Ρωσικό Πολεμικό Ναυτικό 11:20 Δρ. Ν. Παπαστρατηγάκης (ΕΚΠΑ) Ρωσική Ναυτική Στρατηγική και το Αρχιπέλαγος του Αιγαίου, κατά τη βασιλεία του Τσάρου Αλέξανδρου Γ’ (1881-1895) 11:50 Δρ. Ζ. Φωτάκης (ΣΝΔ) Οι ναυτικές σχέσεις Ρωσίας–Ελλάδας από τον Πόλεμο του 1897 έως και την λήξη του Ψυχρού Πολέμου 12:20 Παρουσίαση εκδόσεων ΚΕΡΙΕ Πρόεδρος Επιστημονικής Επιτροπής ΚΕΡΙΕ Καθηγητής Δρ. Ν. Νικητάκος, Πλοίαρχος ΠΝ ε.α. Εκδοτική δραστηριότητα ΚΕΡΙΕ, το νέο βιβλίο «Δοκίμια Ναυτικής Ιστορίας Ελλάδας-Ρωσίας (18ος-19ος αι.)», του καθηγητού Γιούρι Πριάχιν, Επίτιμου Μέλους του ΚΕΡΙΕ, των Εκδόσεων Ασίνη 12:50 Συμπεράσματα Δρ. Πάνος Στάμου Γενικός Γραμματέας ΚΕΡΙΕ 13.00 Πέρας Ημερίδας Χορηγός Ημερίδας: Εκδόσεις Ασίνη Περιπλους 23

Χαιρετισμός Πρόεδρου ΝΜΕ

Κ

υρίες και κύριοι. Σας καλωσορίζω στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος για τη διεξαγωγή της ημερίδας σας «Ελληνορωσικές προσεγγίσεις ναυτικής ιστορίας» η οποία διοργανώθηκε στο πλαίσιο του έτους φιλίας Ελλάδος Ρωσίας το οποίο διανύουμε. Αποτελεί ιδιαίτερη τιμή για το Μουσείο μας η επιλογή του, ως χώρου διεξαγωγής αυτής της ημερίδας, που πραγματεύεται τον πυρήνα των Ελληνορωσικών σχέσεων τους τελευταίους τρεις αιώνες, σχέσεις που λαμβάνουν υπόσταση με την Ρωσική ναυτική παρουσία στη Μεσόγειο και τη συνεργασία των δύο ομοδόξων εθνών. Είμαι βέβαιη ότι στις εργασίες της ημερίδας θα αναδειχθεί η σημασία και η σπουδαιότητα των Ελληνορωσικών σχέσεων και η ευνοϊκή επίδραση που αυτές είχαν στην προετοιμασία και την επιτυχία της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, αλλά και στην μετέπειτα ίδρυση και τη σταθεροποίηση του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους μετά το 1830. Είναι γεγονός ότι από την ανάρρηση του Μεγάλου Πέτρου στο θρόνο του Τσάρου της Ρωσίας συγκεντρώθηκαν στο πρόσωπό του οι ελπίδες των υπόδουλων Ελλήνων, καθώς σ’ αυτόν έβλεπαν τον υπερασπιστή όλων των Ορθόδοξων Χριστιανών. Οι πόθοι της ελευθερίας γίνονταν ακόμα και τραγούδι στο στόμα των ραγιάδων που προσδοκούσαν βοήθεια από το «χρυσό γένος» μια παραλλαγή του «ξανθού γένους» που καθιερώθηκε αργότερα. Επειδή όμως από την εποχή του Θουκυδίδη έχει γίνει αξίωμα στο διεθνές σκηνικό ότι οι σχέσεις μεταξύ των κρατών καθορίζονται από συμφέροντα και όχι από τις συναισθηματικές διαθέσεις των κυβερνώντων, θα μπορούσαμε να συνοψίσουμε τις σχέσεις των δύο εθνών υπό την κυρίαρχη διαπίστωση, ότι από τις αρχές του 18ου αιώνα τα συμφέροντα των δύο ομοδόξων εθνών, κατ’ ευτυχή για τους Έλληνες συγκυρία, παραλληλίσθηκαν. Είναι γνωστή σε όλους και ασφαλώς θα γίνει αναφορά σ’ αυτήν και στη συνέχεια της ημερίδας, η συνεργασία των Ελλήνων νησιωτών με τις Ρωσικές ναυτικές δυνάμεις κατά τον Α΄ Ρωσοτουρκικό πόλεμο το 1770, καθώς και η Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή το 1774 που τον έκλεισε. Οι ευνοϊκές επιπτώσεις αυτής της Συνθήκης στην εξέλιξη της Εμπορικής ναυτιλίας των Ελλήνων έχουν καταστήσει τη χρονολογία της υπογραφής της εθνικό ορόσημο για την προετοιμασία του Έθνους για την εξέγερση.

Οι ναυτικές εκστρατείες του Λάμπρου Κατσώνη από το 1788 μέχρι το 1792 και οι προσπάθειές του να πληγεί ο δυνάστης με ραγιάδικες δυνάμεις παρέμειναν σαν θρύλος στο θυμικό του ελληνικού λαού και σε πολλά μέρη της χώρας τραγουδιούνται ακόμα σήμερα. Τόση ήταν η εδραιωμένη πεποίθηση ότι η Ρωσία θα βοηθούσε τους Έλληνες που ακόμα κι ο ένοπλος αγώνας της Επανάστασης άρχισε πρώτα στη Μολδοβλαχία στις 22 Φεβρουαρίου 1821, από τον Πρίγκιπα Αλέξανδρο Υψηλάντη, ο οποίος μέχρι τότε υπηρετούσε ως στρατηγός στον Ρωσικό στρατό και ήταν υπασπιστής του Τσάρου. Όταν φάνηκαν οι πρώτες επιτυχίες της Ελληνικής Επανάστασης σε στεριά και θάλασσα και ακολούθησαν οι γενοκτονικές εκκαθαρίσεις των Ελλήνων σε όλα τα μέρη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η Ρωσία αντέδρασε κατά τρόπο καινοφανή στην παγκόσμια ιστορία και στις 6 Ιουλίου 1821 επέδωσε τελεσίγραφο στην Υψηλή Πύλη απαιτώντας να σταματήσει ο αδιάκριτος σφαγιασμός των Ορθοδόξων Χριστιανών υπηκόων της, άλλως απειλούσε με πόλεμο. Οι επιπτώσεις αυτού του τελεσιγράφου υπήρξαν πολλαπλώς ευνοϊκές για την Ελληνική Επανάσταση καθώς αδρανοποίησαν μία δύναμη 15.000 περίπου Οθωμανών μαχητών στη Βουλγαρία και τη Μολδοβλαχία μέχρι το 1826, που παρέμεναν εκεί για να αποκρούσουν τη Ρωσική επίθεση. Τέλος στις 20 Οκτωβρίου 1827 και ενώ η Επανάσταση ψυχορραγούσε από τον ανηλεή αφανισμό που επέβαλε στην Πελοπόννησο ο Ιμπραήμ, η Ρωσική ναυτική Μοίρα υπό τον Κόμητα Χέϋδεν, συνέπραξε στο Ναβαρίνο με τις αντίστοιχες Αγγλική και Γαλλική και με την ολοκληρωτική καταστροφή του Οθωμανικού Στόλου έβαλαν τέρμα στην πορεία ολέθρου του Χριστιανικού πληθυσμού και έθεσαν ουσιαστικά τη σφραγίδα της ίδρυσης του ελεύθερου Ελληνικού κράτους. Κυρίες και κύριοι. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος θα παρακολουθήσει με ενδιαφέρον τη διεξαγωγή των εργασιών της ημερίδας και προσβλέπει στην καταγραφή των συμπερασμάτων που ασφαλώς θα φέρουν στο φως πολλές και ίσως άγνωστες λεπτομέρειες των ελληνορωσικών σχέσεων που τόσο πολύ καθόρισαν τη ροή της Ελληνικής Ιστορίας.. Εύχομαι μια καλή εξέλιξη της ημερίδας και καρποφόρα αποτελέσματα.

Αριστερά: Η Πρόεδρος του ΝΜΕ κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη χαιρέτησε την εκδήλωση. Δεξιά: Την εκδήλωση συντόνισε ο κος Εμμανουήλ Λιγνός, Νομικός-Δημοσιογράφος και Έφορος Δημοσίων Σχέσεων ΚΕΡΙΕ.

24 Περιπλους

2016 Έτος Φιλίας Ελλάδας-Ρωσίας

1

2

3

1. Ο Δρ Ολέγκ Μπρεντίχιν εκπρόσωπος της Ρωσικής Πρεσβείας της Αθήνας χαιρέτισε την εκδήλωση. 2. Η Δρ Ε. Στεργιοπούλου Πρόεδρος Τμήματος Ρωσικής Γλώσσας και Φιλολογίας και Σλαβικών Σπουδών ΕΚΠΑ χαιρέτισε την εκδήλωση. 3. Ο Δρ Π. Στάμου στο βήμα. 4. Διακρίνονται από αριστερά. Ο Πλοίαρχος (ο) ΠΝ Ιωάννης Λόντος, ο Επίτιμος Αρχηγός Στόλου Αντιναύαρχος ΠΝ & Γενικός Γραμματέας του ΝΜΕ κος Τιμόθεος Μασούρας, ο κος Στέλλιος Μουζάκης Ταμίας ΚΕΡΙΕ, ο κος Εμμανουήλ Λιγνός Έφορος Δημοσίων Σχέσεων ΚΕΡΙΕ, η καθηγήτρια κα Θεοδ. Μονιούδη - Γαβαλά Αντιπρόεδρος ΚΕΡΙΕ, ο καθηγητής του Π/μίου Αιγαίου κος Νικήτας Νικητάκος Πρόεδρος Επιστημονικής Επιτροπής ΚΕΡΙΕ, η Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, ο Δρ. Ολέγκ Μπρεντίχιν πρέσβυς-Σύμβουλος Υπουργός Ρωσικής Πρεσβείας, ο Δρ. Αθ. Γκέρτσος Μέλος ΚΕΡΙΕ, ο κος Παναγιώτης Καμηλάκης Μέλος ΔΣ ΚΕΡΙΕ, ο Δρ. Ν. Παπαστρατηγάκης Τμ. Ρωσ Σπουδών ΕΚΠΑ, ο Δρ. Ζήσης Φωτάκης καθηγητής Ιστορίας της ΣΝΔ, ο Δρ. Πάνος Στάμου Γεν. Γραμματέας ΚΕΡΙΕ.

4

Περιπλους 25

2016 Έτος Φιλίας Ελλάδας-Ρωσίας Ημερίδα ΚΕΡΙΕ στο Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος | 3 Δεκεμβρίου 2016

Υποναύαρχος Ιβάν Βότσης

O πρώτος Έλληνας αξιωματικός στο Ρωσικό Πολεμικό Ναυτικό Του Π. Στάμου PhD (Hist.)1

Εισαγωγή

Ο Έλληνας Κόμης

Υποναύαρχος του Ρωσικού Ο συνδυασμός των ρωσικών στρατηγικών Ναυτικού Ιβάν Βότσης στόχων και των μεθόδων πραγματοποιήσεως ή επιτεύξεως των στόχων αυτών, Μεταξύ των αλλοδαπών συμβούλων ή από την εποχή του Πέτρου Ι, και σε μεαξιωματικών, που ο Πέτρος Ι χρησιμογαλύτερη έκταση κατά την περίοδο της ποίησε για να επιτύχει τη δημιουργία και Αικατερίνης ΙΙ και των διαδόχων της τον ανάπτυξη του Ρωσικού Πολεμικού Ναυ18ο και 19ο αιώνα, αποτέλεσε σε ένα μεγάτικού (ΡΠΝ, 1703-1714), τις μεταρρυθμίσεις στις ένοπλες δυνάμεις, αλλά και την λο βαθμό τον φορέα της ταυτότητας των επιτυχή έκβαση του Ρωσο-Σουηδικού ποεπιδιώξεων του ελληνικού λαού με εκείλέμου (1700-1721) διακρίθηκε ο Έλληνας νων της ρωσικής πολιτικής, σε τμηματικές Υποναύαρχος Ιωάννης Θεοδόσιου Βότσης2 χρονικές περιόδους ή για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Οι κοινές επιδιώξεις σε εθνι(Иван Федосеевич Боцис). Ιδιαίτερη δε κό επίπεδο, αλλά και σε εκείνο των κοιήταν η συνεισφορά του Ι. Βότση στην ορνωνικών ομάδων (πολιτικών, εμπορικών, γάνωση και ανάπτυξη του Στολίσκου των στρατιωτικών), δημιούργησαν τις κοινές Γαλερών3. Υπό την ηγεσία του Ι. Βότση το ιστορικές στιγμές των λαών της Ελλάδας ΡΠΝ διεξήγαγε με μεγάλη επιτυχία παράκαι Ρωσίας κατά την περίοδο αυτή. Οι κοικτιες ναυτικές επιχειρήσεις (αποβάσεις νές ιστορικές στιγμές αφορούν σε δράσεις και προσβολή εχθρικών πλοίων ακτοτων εθνοτήτων Ελλάδας και Ρωσίας, αλλά φυλακής), διάνοιξη και άμυνα ναυτικών και σε δράσεις που συνδυάζουν κράτος ή γραμμών και ενίσχυση Δυνάμεων Ξηράς έθνος ( για την Ελλαδική περίπτωση) με τις σε κρίσιμες φάσεις του πολέμου στις περιδραστηριότητες προσώπων, ή δράσεις και οχές της Φινλανδίας και Σουηδίας. Ο Τσάρος Πέτρος Ι, ο Μέγας (1672-1725) υπηρεσίες προσώπων σε σχέση με κράτος Ο κόμης Ιωάννης Βότσης γεννήθηκε στη ή έθνος, ή κοινές δράσεις προσώπων των Δαλματία4 και, αφού υπηρέτησε στις Βενεδύο εθνοτήτων. τικές Δυνάμεις, όπου απέκτησε πολεμικές Κατά τον 18ο και 19ο αιώνα η Ρωσία, υλοποιώντας τους σκοπούς και εμπειρίες, το 1702 πέρασε στην υπηρεσία του Μεγάλου Πέτρου5. Ο την πολιτική της, αρκετές φορές υποστήριξε την ελληνική υπόθεση, πρέσβης στη Βενετία σε έκθεση του ανέφερε: «…υπηρέτησε στις κωείτε πολεμώντας για την απελευθέρωση των Ελλήνων από τον Οθωπήλατες γαλέρες με πνεύμα ανεξαρτησίας, αλλά έχαιρε καλής φήμης μανικό ζυγό, είτε ως ειρηνευτική δύναμη που υποστήριξε ή βρέθηκε στον Κυβερνήτη και γενικά στη Γερουσία για 17 χρόνια …και για την στο πλευρό των Ελλήνων. Άλλωστε, η στάση της Ρωσίας έναντι της ένδοξη υπηρεσία του έγινε διοικητής σε όλα τα νησιά του ΑρχιπελάΟθωμανικής αυτοκρατορίας είχε άμεση επίδραση στη δημιουργία του γους….και στα 17 χρόνια υπηρεσίας έχει αποκτήσει μεγάλη γνώση ελληνικού κράτους και με τη ναυμαχία του Ναβαρίνου, στην οποία στις Γαλέρες και στο χειρισμό τους σε ναυτικές επιχειρήσεις,… και ότι, έλαβε μέρος ο Ρωσικός Στόλος, και συνέργησε αποφασιστικά στην αφήνοντας τη γυναίκα του, τις τιμές, τα κτήματα του, τους υπηρέτες πραγματοποίησή του. Επίσης, κατά τον 19ο αιώνα η παρουσία ναυτιτου και τη δόξα του, ήρθε να υπηρετήσει την Αυτοκρατορική αυτού Μεγαλειότητα…». κών δυνάμεων της Ρωσίας στην Ελλάδα ήταν σε πολλές περιπτώσεις προσδιοριστική για την διατήρηση του Ελληνικού κράτους και την ειΚατά την άφιξή του στην αυλή του Πέτρου Ι, λόγω της επιτυχημένης ρήνη στην περιοχή, έναντι συνεχών επιβουλών της Οθωμανικής Πύσταδιοδρομίας του στις Βενετικές Δυνάμεις, του αποδόθηκε ο βαθμός λης. Σε αντίστοιχες δε ιστορικές περιόδους Έλληνες προσέφεραν τις του Υποναυάρχου και τοποθετήθηκε αμέσως Επικεφαλής της Εκπαίυπηρεσίες τους στη Ρωσία και στις ρωσικές ένοπλες δυνάμεις. Η συμμετοχή Ελλήνων σε μάχες στο πλευρό των Ρώσων, που σε 2 ‘Preparing the Russian Navy for Victories…’, σελ. 25, 144. Βότσης Ιβάν του πολλές περιπτώσεις ήσαν προσδιοριστικές, στις ελληνικές περιοχές ή Θεοδόσιου, Έλληνας Κόμης, Υποναύαρχος, προερχόμενος από την ‘Οθωστη Ρωσία, πολεμώντας στις ελληνικές άτακτες δυνάμεις ή στις τάξεις μανική επικράτεια’, υπηρέτησε στο Ρωσικό Ναυτικό, όπου λόγω διαφωνιών του ρωσικού στρατεύματος, αναμφισβήτητα έπαιξαν σημαντικό ρόλο του με τον Ολλανδό Ναύαρχο Cornelius Cruys, ο Τσάρος Πέτρος Ι τον τοποστην κοινή στρατιωτική ιστορία των δύο χωρών. Από τη φύση του θέτησε Διοικητή των Γαλέρων, με εντολή προς Cruys να μην ανακατεύεται όμως, αλλά και των ευέλικτων δυνατοτήτων του, τον βασικό ρόλο στη Διοίκηση αυτή.

3 Γαλέρα (Galea). Σχετικά μικρό ευέλικτο πλοίο, κωπήλατο ή ιστιοφόρο. στην κοινή στρατιωτική ιστορία έπαιξε η ναυτική δράση, το πολεμικό Ήταν το Πλοίο Γραμμής της εποχής του, μήκους μέχρι 50μ., πλάτος μέχρι ναυτικό. Εκεί δημιουργήθηκε και η κοινή, σε πολλές δραστηριότητες 7μ. και βύθισμα μέχρι 3,5μ. Είχε πλήρωμα περίπου 400 άνδρες, από τους και πτυχές, ναυτική ιστορία. οποίους 200-240 ήσαν κωπηλάτες. Είχε ταχύτητα 4-5 μίλια την ώρα. Για Χαρακτηριστική περίπτωση κοινής ναυτικής ιστορίας αποτελεί η δραπερισσότερα στο Στάμου Π. Λάμπρος Κατσώνης ο Έλληνας αξιωματικός και στηριότητα ενός από τους πρώτους Έλληνες αξιωματικούς του Ρωο Ρωσικός Στόλος της Μεσογείου, Παράρτημα 39, Αγ. Πετρούπολη 2008, σικού ναυτικού, του Υποναυάρχου Ιβάν Βότση. Η δραστηριότητα και ερευνητική εργασία στο Ινστιτούτο Ιστορίας Αγ. Πετρούπολης.. οι πολεμικές επιχειρήσεις που πραγματοποίησε ο Βότσης συνιστούν 4 Όλες οι ρωσικές και οι σουηδικές πηγές καταγράφουν αόριστα τη Δαλμαακριβώς μια από τις περιπτώσεις των κοινών στιγμών στη ναυτική τία ως γενέτειρα του Ιβάν Βότση, χωρίς να υπάρχουν άλλες πληροφορίες ιστορία των δύο χωρών.

1 Αν. Αξιωματικός ΠΝ ε.α., Γενικός Γραμματέας Κέντρου Ελληνο-Ρωσικών Ιστορικών Ερευνών (ΚΕΡΙΕ).

26 Περιπλους

καταγωγής, ενδεικτικά βλ. https://ru.wikisource.org/wiki/.

5 Βλ. βιογραφικές λεπτομέρειες για τον Ι. Βότση στη ιστοσελίδα του Σουηδικού Ναυτικού http://www.navy.su/persons/02/botsis.htm και σε αντίστοιχε ρωσικές.

Ενδεικτική διάταξη ναυμαχίας με ρωσικές Γαλέρες στις ακτές του Νέβα, Κατάληψη 2 Σουηδικών νησιών (7 Μαρτίου 1703) Κατακτήσεις της Ρωσίας από τον Μεγάλο Βόρειο Πόλεμο (με διαγώνιες γραμμές)

Βαλτική και Φινλανδικός Κόλπος 1721. Ρωσική Ίνγκρια, Βίμποργκ και Καρέλια. δευσης των αξιωματικών και της οργάνωσης των εγκαταστάσεων του Ρωσικού Κωπήλατου Στόλου. Ο Υποναύαρχος Βότσης υπήρξε ένας θαρραλέος και ανιδιοτελής αξιωματικός, που επέδειξε εξαιρετική φροντίδα για τους υφισταμένους του και ήταν «…ένας από τους λίγους ξένους που έφτασαν στη Ρωσία και ανέλαβαν «αιώνια υπηρεσία» στις ρωσικές Δυνάμεις, που δεν ζήτησαν εκ των προτέρων να συμφωνήσουν για τους μισθούς και τις άλλες παροχές τους…»6. Το 1704 Ο Υποναύαρχος Βότσης διορίσθηκε Αρχηγός του Στολίσκου των Γαλερών, ο οποίος είχε δημιουργηθεί για πρώτη φορά και ο Βότσης ήταν ο πρώτος Αρχηγός του Στολίσκου. Κατά το 1704 στο Ναύσταθμο Olonets ασχολήθηκε με την κατασκευή και εξοπλισμό των Γαλερών και τον σχηματισμό Μοιρών Γαλερών, η οργάνωση των οποίων διέφερε αισθητά από τα λοιπά πλοία. Στον Στολίσκο ανήκαν πολλές ναυτικές εγκαταστάσεις και υπηρεσίες χωρίς να υπάρχει προηγουμένως ο απαιτούμενος διοικητικός συντονισμός. Το 1708 ο Ιβάν Βότσης τοποθετήθηκε ως υποδιοικητής του Ναυάρχου Apraksin7 (Апраксин), που ήταν επιφορτισμένος με την άμυνα της Ingria8. Τότε, μετά από μια σειρά επιδρομών του Apraksin στην 6 Ίδια ιστοσελίδα Σουηδικού Ναυτικού.

7 Fedor Matveyevich Apraxin (1661-1728). Ρώσος πολιτικός και Ναύαρχος, Βαρόνος, στενός συνεργάτης του Πέτρου Ι και Αρχηγός πολλών επιχειρήσεων εναντίον των Σουηδικών Δυνάμεων κατά τον Βόρειο Πόλεμο. Από το 1718 Πρόεδρος του Ναυτικού Συμβουλίου.

8 Η Ingria (Inkeri στα Φινλανδικά) είναι ιστορική περιοχή της Ρωσικής επικράτειας στην ανατολική Βαλτική, η έξοδος της Ρωσίας στη Βαλτική Θάλασσα. Περιλαμβάνει τη νότια όχθη του ποταμού Νέβα. Κέντρο της Ingria είναι η Αγ. Πετρούπολη. Κατελήφθη από τους Ρώσους στην αρχή του Μεγάλου Βόρειου Πολέμου (1700) μετά από Σουηδική κατοχή 100 ετών.

ξηρά εναντίον του φρουρίου Βίμποργκ9 χωρίς αποτέλεσμα, εκμεταλλευόμενοι το γεγονός ότι ο Σουηδός ναύαρχος Ankarshern10 (Анкаршерн) δεν μπορούσε να πλεύσει λόγω αντίθετων ανέμων, ο Apraksin έστειλε τον Βότση με 500 ναύτες να καταστρέψει τις Σουηδικές αμυντικές εγκαταστάσεις. Ο Βότσης αποβίβασε τη Δύναμή του πλησίον του φρουρίου, κατέλαβαν την πόλη Borg, την λεηλάτησαν και την έκαψαν11. Την 13 Ιουνίου 1710 καταλήφθηκε από ρωσικά στρατεύματα και η πόλη του Βίμποργκ, 130 χλμ βορειοδυτικά της Αγίας Πετρούπολης, 38 χλμ από τα σύνορα της Ρωσίας με τη Φινλανδία. Μετά από επιτυχή πολιορκία από τα ρωσικά στρατεύματα και μαζί με παρακείμενα εδάφη, το Βίμποργκ επανενώθηκε12 με τη Ρωσία. Στη σχεδίαση της επιχειρήσεως της κατάληψης του Βίμποργκ έλαβε μέρος και συνεισέφερε ουσιαστικά η πολεμική και ναυτική τέχνη του Υποναυάρχου Ιβάν Βότση. Η κατάληψη του Βίμποργκ συνέβαλε στην τελική ήττα της Σουηδίας στον Βόρειο Πόλεμο και τη σύναψη της ειρήνης. Ο Μεγάλος Πέτρος κατανοώντας πλήρως την αξία της κατάληψης του Βίμποργκ και την ανάγκη διατηρήσεως και ενισχύσεως του, μετά από επανειλημμένες καταλήψεις στην ιστορία της, αναχωρώντας στις 19 Ιουνίου 1710 από το Βίμποργκ διέταξε τον Υποναύαρχο Ι. Βότση να παραμένει εκεί με τον Στολίσκο των Γαλερών του, και ακόμη να ηγηθεί στην κατασκευή νέων Γαλερών. Ο Βότσης καθοδηγώντας το προσωπικό και τους τεχνίτες με την πολύτιμη εμπειρία του κατάφερε και «…το Βίμποργκ έγινε τότε κέντρο ναυπηγικής βιομηχανίας…»13 Κατά την ίδια περίοδο, ο Ι. Βότσης είχε υπό τη διοίκησή του έναν Στολίσκο από 270 μικρά και μεγάλα πλοία, με κύριο όγκο τις κωπήλατες Γαλέρες. Στο εξής ο Υποναύαρχος Ι. Βότσης θα είναι ο ειδικός Επιχειρησιακός Επιτελικός αξιωματικός του Μεγάλου Πέτρου στον χειρισμό και τη διοίκηση του κωπήλατου Στολίσκου των Γαλερών του ΡΠΝ. Με το όπλο αυτό θα υποστηρίξει με επιτυχία σημαντικές νίκες επί των εχθρικών στρατευμάτων, τόσο σε αποβατικές επιχειρήσεις στις Σουηδικές ακτογραμμές, όσο και εναντίον του Σουηδικού Στόλου στο Αρχιπέλαγος. Όταν ο Apraksin βρέθηκε αποκλεισμένος από την παγωμένη θάλασσα και πολιορκημένος στην περιοχή του Βίμποργκ, ο Ι. Βότσης κατάφε9 Вы́борг (Φιλ. Viipuri, Σουηδ. Viborg, Γερμ. Wiburg) σημερινό TURKU. 10 Cornelius Didriksson Anckarstjerna (Thyssens) 1655-1714, Σουηδός Ναύαρχος (1692). Σε ηλικία 23 ετών έγινε Ταγματάρχης και κατετάγη στην Τάξη των Ευγενών οπότε έλαβε το όνομα Ankarshern. Πολέμησε στο πλευρό του Καρόλου ΧΙΙ, όχι πάντοτε αποτελεσματικά.

11 Ίδια ιστοσελίδα Σουηδικού Ναυτικού.

12 Βασίλιεφ Μ. «Η πολιορκία και κατάληψη της Βίποργκ, Ρώσοι στρατιώτες και στόλος το 1710», Στρατιωτικός Εκδοτικός Οίκος Υπουργείου Άμυνας ΕΣΣΔ, Μόσχα1953. Επίσης για το θέμα σημαντικές οι εργασίες των Адамович ((1903) και М. Бородкин (1910) και στο άρθρο YI Мошник «Выборг в 1710» και το έργο του φινλανδικού ιστορικού Ι. Руута, посвящённой истории Выборга.

13 Ίδιο. Περιπλους 27

ρε να ανοίξει δίοδο στην παγωμένη θάλασσα και με τα πλοία του αποκατέστησε τον ανεφοδιασμό των ρωσικών στρατευμάτων. Με την διάνοιξη αυτής της θαλάσσιας οδού, της γραμμής ναυσιπλοΐας του Πέτρου Ι προς την Κροστάνδη, ο Υποναύαρχος Ι. Βότσης επί πλέον εξασφάλισε την άμυνά της έναντι πειρατικών πλοίων που δρούσαν στην περιοχή. Κατά τη διάρκεια μιας εκστρατείας, τη νύχτα της 10 Αυγούστου του 1712, ο Ι. Βότσης με επιδέξια κίνηση έσπασε τη γραμμή αποκλεισμού, που είχε εγκαταστήσει το Σουηδικό Πολεμικό Ναυτικό, από το Kronshlot μέχρι το Skerries, και απέκτησε έτσι ελευθερία επιχειρησιακής δράσης στην περιοχή. Με 12 Μπριγκαντίνια14 και 12 Σκαμπαβίες15 ο Ι. Βότσης πλέοντας κοντά στις ακτές από την Ίνγκρια μέχρι τις εκβολές του ποταμού Luga, πέρασε στην ανοικτή Βόρεια Θάλασσα, στο Αρχιπέλαγος, και βρέθηκε στην πλευρά του εχθρού σε απόσταση 40 χλμ. Στη συνέχεια έπλευσε 90 χλμ, χρησιμοποιώντας άλλοτε τα κουπιά και άλλοτε τα ιστία, και στις 16 Αυγούστου, εντελώς απροσδόκητα για το Σουηδικό Ναυτικό, ο Ι. Βότσης εμφανίστηκε στην ανοιχτή θάλασσα, επιτέθηκε στον έκπληκτο εχθρό και μέσα σε 4 ημέρες συνέλαβε 6 πλοία με 4 αξιωματικούς, 137 άνδρες και 36 κανόνια. Αυτές οι επιθέσεις έχουν κάνει μεγάλη εντύπωση στον εχθρό και το γεγονός δεν παραμένει χωρίς επιρροή ακόμα και στις ενέργειες των χερσαίων δυνάμεων του Σουηδού Στρατηγού Lybecker16. Οι Σουηδικές Δυνάμεις ήταν αδύνατο να παραμείνουν στις παράκτιες θέσεις και ο Lybecker έσπευσε να υποχωρήσει στο Yarvikoski. Στις αρχές του 1713 έγινε αντιληπτό από τη ρωσική διοίκηση και τον Τσάρο ότι το κύριο θέατρο των στρατιωτικών επιχειρήσεων στον πόλεμο είναι τώρα η Φινλανδία, και ότι μόνο μέσα από αυτή βρίσκεται η πορεία προς την τελική νίκη επί της Σουηδίας17. Έτσι οι Ρώσοι αποφάσισαν να μην επιχειρήσουν από την στεριά, αλλά να πραγματοποιήσουν απόβαση από τη θάλασσα. Συγκυριακά όμως, ο Χάρτης απεικόνισης των Ρωσικών Επιχειρήσεων Σουηδικός Στόλος είχε ποιοτική και ποσοκατά τον Μεγάλο Βόρειο Πόλεμο (1700-1721)19 τική υπεροχή. Για να αντιμετωπίσει αυτό το συγκριτικό σουηδικό πλεονέκτημα η Ρωσική ηγεσία αποφάσισε να μεταφέρει στρατεύματα με τις κωπήλατες ΓαλέΣτις 14 Μαΐου1713 ρωσικές χερσαίες και ναυτικές δυνάμεις συγκερες κατά μήκος των ακτών του Αρχιπελάγους, ώστε να υπερβούν τη ντρώνονται στο Borg. Η ρωσική ηγεσία είχε αποφασίσει κοινή δράση δυναμικότητα των Σουηδών. Στρατού και Κωπήλατου Στόλου με αντικειμενικό σκοπό την κατάληΣτα τέλη του Απρίλη 1713 ο Ρωσικός Στόλος Γαλερών 204 πλοίων με ψη του Ελσίνκι και την καταστροφή των Σουηδών του Στρατηγού Λίλ. στρατεύματα 16.050 άτομα, απέπλευσαν από την Αγία Πετρούπολη Στα ρωσικά σχέδια προβλεπόταν η κατάληψη του Ελσίνκι και η στη με κατεύθυνση προς Kronshlot, με τη συνοδεία 4 πλοίων Γραμμής, συνέχεια ενίσχυσή του18.

2 Φρεγατών, ενός πλοίου ανεφοδιασμού και δύο παγοθραυστικών. Στις 25 Μαΐου 1713 τα στρατεύματα του Apraksin εκκινούν από το Borg, και αποφασίζει να στείλει μία Μοίρα Γαλερών να αντιμετωπίσει και καταστρέψει τα Σουηδικά πλοία που θα συναντήσει στην περιοχή 14 Μπριγκαντίνι (Brigantino, light-brig), μικρό ελαφρύ, ταχύπλοο κωπήλατο (εμπορικά και πολεμικά). Στις 6 Ιουνίου απέπλευσε από τη νήσο Force σκάφος αρχικά (κατά το 17ο αιώνα), εξελίχθηκε σε δικάταρτο ιστιοφόρο ο Στολίσκος των Γαλερών υπό τον Υποναύαρχο Ι. Βότση, αποτελούμεο το 19 αιώνα. Είχε μήκος μέχρι 15 μ. και πλήρωμα 50 ανδρών, οι μισοί κωνος από 27 γαλέρες και 19 Σκαμπαβίες και το απόγευμα επιτέθηκαν, πηλάτες. Κατάλληλο για αποστολές ανιχνεύσεως, μετάδοσης διαταγών, χωρίς να γίνουν αντιληπτοί από τους Σουηδούς, στο Helsingfors. διάσπαση αποκλεισμών κ.ά. περισσότερα στο Κωνσταντινίδου Τρυφ. Προφυλασσόμενος ο Ι. Βότσης πίσω από τη νησίδα Sendra-Hamn, Καράβια καπετάνιοι & συντροφοναύτες 1800-1830, Αθήναι 1954,σελ. 144. υπολόγισε τις Σουηδικές Δυνάμεις και αποφάσισε να επιτεθεί στα 15 Στην ναυτική ορολογία ονομάζονται ‘σκαμπαβίες’ οι βάρκες που υπάρεχθρικά πλοία από την ανατολική πλευρά. Τα μεσάνυχτα, τα ρωσικά χουν σε κάθε πλοίο για την εξυπηρέτησή του. Εδώ όμως, ‘σκαμπαβία’ σκάφη κινήθηκαν και ο Υποναύαρχος Ι. Βότσης με εννέα Γαλέρες είναι η μικρή Γαλέρα, όπως συνηθιζόταν να ονομάζεται στα Ναυτικά των άρχισε πυρά πυροβολικού εναντίον του Σουηδικού Στόλου. Στη συΒορείων χωρών. νέχεια, εκμεταλλευόμενοι την σύγχυση του εχθρού, το σύνολο του 16 Στρατηγός Lybecker (Lübecker) Γιώργος. Με την προαγωγή του σε ΥποΡωσικού Στόλου υποχώρησε με ασφάλεια, έχοντας χάσει μόνο έναν στράτηγο ο Σουηδός Βασιλιάς Κάρολος ΧΙΙ του απένειμε τον τίτλο του Βαάνθρωπος που σκοτώθηκε20. ρόνου (10/04/1707) και τον διόρισε Αρχηγό του Στρατού της Φιλανδίας.

17 Широкорад А.Б. Северные войны России; М.: ACT; Мн.: Харвест, 2001. Βλ. σχετικά και στο www.world-history.ru/events_about/2109.html . Επίσης λεπτομέρειες στην Στρατιωτική Εγκυκλοπαίδεια,Κεφάλαιο 12, «Ρωσικό Μάθημα στη Φιλανδία», όπως http://militera.lib.ru/h/shirokorad1/4_12.html.

28 Περιπλους

18 Широкорад А.Б. Северные войны России…

19 Широкорад А.Б. Северные войны России…

20 Широкорад А.Б. Северные войны России…

1. Η Τάξις του Πέτρου Ι με αδάμαντες. 2. Η Τάξη του Τάγματος του Ιπποτών του Αγίου Γεωργίου της Ρωσίας 3. Ο Ολλανδός Αντιναύαρχος Κορνήλιος Κρούης (1655-1727), Αρχηγός του Ρωσικού Στόλου Βαλτικής, Μέλος του Κολλεγίου του Ναυαρχείου. Στις 12 Ιουλίου 1713 στρατεύματα του Apraksin μαζί με στο Στολίσκο Γαλερών του Ι. Βότση πλησίασαν ταυτόχρονα το Ελσίνκι. Η αναμενόμενη ενίσχυση της Σουηδικής Δύναμης δεν εμφανίστηκε, οπότε η Ναυτική Δύναμη και η Φρουρά της πόλης αποφάσισαν να υποχωρήσουν χωρίς να πολεμήσουν. Μετά την κατάληψη του η Ρωσία άρχισε να ενισχύει με οχυρωματικά έργα το Ελσίνκι, γέμισαν με ογκόλιθους όλα τα περάσματα και άρχισαν να ανοικοδομούν ένα νέο φρούριο, όπου οργάνωσαν αποθήκες ανεφοδιασμού Στρατού και Ναυτικού. Στις δραστηριότητες αυτές η εμπειρία και η συνεισφορά του Υποναυάρχου Ι. Βότση ήταν πολύτιμη. Στις 17 Αυγούστου τα ρωσικά στρατεύματα κινήθηκαν από το Helsingfors προς το Abo (Φινλανδικά Turku). Μαζί επιχειρούσε και Στολίσκος 29 Γαλερών υπό τον Ι. Βότση μεταφέροντας στρατεύματα (4.000 ανδρών), που διασκορπίσθηκαν στις βραχονησίδες του Abo21. Η ρωσική ναυτική εκστρατεία του 1714 προετοιμάστηκε να αρχίσει με το λιώσιμο των πάγων, που αυτή τη χρονιά άρχισε στον Νέβα στις 20 Απριλίου. Στις 9 Μαΐου 1714 ο Στόλος των Γαλερών, από 99 πλοία διηρημένος σε 3 Μοίρες από 33 πλοία, αναχώρησε «…με εντυπωσιακό τρόπο και με συνεχή πυρά…» από την Αγία Πετρούπολη. Την εμπροσθοφυλακή, 1η Μοίρα, διοικούσε ο Υποναύαρχος Peter Mikhailov, ενώ Αρχηγός του συνόλου των Δυνάμεων ήταν ο Ναύαρχος πρίγκιπας F.M. Apraksin. Διοικητής της οπισθοφυλακής, 3ης Μοίρας, ορίστηκε ο Υποναύαρχος Ιβάν Βότσης. Αλλά, τη νύχτα πριν από τον απόπλου της Ρωσικής Ναυτικής Δύναμης, στις 8 Μαΐου 1714, ο Υποναύαρχος Ιβάν Θ. Βότσης πέθανε ξαφνικά, χωρίς να προλάβει έναν ακόμα ένδοξο απόπλου του Στολίσκου του! Το πιο πάνω συνοπτικό ιστορικό της πολεμικής δραστηριότητας του Έλληνα Υποναυάρχου Ιωάννη Θεοδόσιου Βότση, χωρίς αμφιβολία αναδεικνύει την πρώτη περίοδο, την ιστορική ‘στιγμή’, της κοινής ναυτικής ιστορίας Ελλάδας και Ρωσίας22. Η συμμετοχή και συνεισφορά του Έλληνα αξιωματικού των Ρωσικών Δυνάμεων κατά τον Μεγάλο Βόρειο Πόλεμο (1700-1721) ήταν σημαντική και ο Τσάρος Πέτρος Ι, εκτιμώντας αυτή την συμμετοχή, αλλά και την γενικότερη συνεισφορά του Βότση, τον συμπαθούσε ιδιαίτερα και τον είχε υπό την προστασία του. Χαρακτηριστικά, δεν δίστασε ο Μεγάλος Πέτρος να υπερασπιστεί τον Υποναύαρχο Βότση, όταν ο Έλληνας αξιωματικός με το θερμό μεσογειακό του ταπεραμέντο ήλθε σε ρήξη με τον Αρχηγό του Ρωσικού Στόλου της Βαλτικής Αντιναύαρχο Cornelious Cruys23, ο οποίος θεωρείται ο οργανωτής του Ρωσικού Ναυτικού.

Ο Υποναύαρχος του Ρωσικού Ναυτικού Κόμης Ιβάν Βότσης αποτελεί ασφαλώς ένα παράδειγμα των ελληνικής καταγωγής αξιωματικών του Ρωσικού Πολεμικού Ναυτικού. Ταυτόχρονα, με την αποτελεσματική δράση του στις τάξεις της Ρωσικής Δύναμης άφησε τα ίχνη του στην ναυτική ιστορία της Ρωσίας, αλλά και ως Έλλην ανήκει και στην ελληνική ιστορία. Ο Ιβάν Βότσης υπήρξε ένας από τους πάρα πολλούς Έλληνες, γνωστούς και άγνωστους ήρωες, που υπηρέτησαν τις δυο πατρίδες. Είναι σημαντικό όμως να αναφερθεί το γεγονός ότι, στη Ρωσική ιστορία έχουν καταγραφεί 135 Έλληνες οι οποίοι κατά τον 18ο και 19ο αιώνα τιμήθηκαν με το ανώτερο ρωσικό στρατιωτικό παράσημα του Τάγματος των Ιπποτών του Αγίου Γεωργίου25. Γι’ αυτό βασική προσπάθειά μας στο ΚΕΡΙΕ είναι η ανάδειξη αυτών των ιστορικών προσωπικοτήτων των δύο χωρών, οι οποίοι με τη δραστηριότητά τους συνεισέφεραν στην δημιουργία των κοινών μας ιστορικών στιγμών.

21 Широкорад А.Б. Северные войны России…

22 Ανεξάρτητα από την διασύνδεση ή όχι της δράσης του Βότση με τα γενικότερα ελληνικά συμφέροντα.

23 Επιστολή Πέτρου Ι από 27.02.1706, στη σελ. 25 του Preparing the Russian Navy for Victories. Letters of Peter I to admiral C. Cruys, St. Petersburg 2003.

24 Σύμφωνα με το Brockhaus and IA Efron Collegiate Dictionary, όπως στο http://dic.academic.ru/dic.nsf/brokgauz_efron 25 Σχετικό το Π. Στάμου Έλληνες Ιππότες Ρωσικού Πολεμικού Τάγματος του Αγ. Γεωργίου Γ’ και Δ’ Τάξεως, σελ. 331 έως 351 στο Θ.Ι. Μουρατίδης Έλληνες Ναύαρχοι και Στρατηγοί στο Ρωσικό Πολεμικό Στόλο, Μόσχα 2015.

Ο Έλληνας αξιωματικός παραπονέθηκε στον Τσάρο ότι ο Αρχηγός του Στόλου της Βαλτικής, με λανθασμένες κινήσεις και διαταγές του μειώνει την απόδοση του Στολίσκου των Κωπήλατων πλοίων. Ο Τσάρος τότε διέταξε τον Κρούης να μην διατάσσει πλέον τον Βότση, ο οποίος θα λαμβάνει διαταγές κατ’ ευθείαν από τον Τσάρο! Η εκτίμηση και συμπάθεια του Ρώσου Αυτοκράτορα προς τον Βότση, που υπογραμμίζει την αξιόλογη υπηρεσία του Βότση προς την τσαρική Ρωσία, αποδεικνύεται από τα ακόλουθα δύο σημαντικά γεγονότα. Πρώτον, όταν ο Πέτρος Ι παντρεύτηκε την δεύτερη σύζυγο του Αικατερίνη Ι Αλεξέγιεβνα (19 Φεβρουαρίου 1712) είχε πλάι του τον Υποναύαρχο Ι. Βότση ως επίτιμο πατέρα του! Δεύτερον, μετά το θάνατο του Βότση ο Μεγάλος Πέτρος κράτησε το ξίφος του Έλληνα Αξιωματικού του ΡΠΝ, ως ένδειξη εκτιμήσεως των γνώσεών του, των ικανοτήτων του και της αξιοπρέπειάς του, ενώ εξασφάλισε σημαντική σύνταξη στην οικογένειά του24. Δεν έχουν εντοπιστεί μέχρι σήμερα ιστορικές πληροφορίες για απογόνους του Ιβάν Βότση, όπως επίσης δεν έχει ανιχνευθεί σχέση του Ιβάν με τον Έλληνα ήρωα Ναύαρχο Νικόλαο Βότση, τον τορπιλητή του τουρκικού θωρηκτού «Φετχί Μπουλέντ» στις 18 Οκτωβρίου του 1912!

Επίλογος

Περιπλους 29

Ο παράπλους του Νεάρχου Το παρόν κείμενο αποτέλεσε την εισήγηση του συγγραφέα στο 2ο Διεπιστημονικό Συνέδριο «Ηθικές Αξίες, Κοινωνία και επιστημονική έρευνα» 12-14 Νοεμβρίου 2016, Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, Πειραϊκός Σύνδεσμος, Πανεπιστήμιο Πειραιώς. Του Αντιναυάρχου εα Ιωάννη Παλούμπη ΠΝ

Ν

ομίζω πως από το όλο εγχείρημα της εκστρατείας του Μεγάλου Αλεξάνδρου από το 334 π.Χ. μέχρι το θάνατο του μεγάλου στρατηλάτη το 323 π.Χ. το όνομα που παρέμεινε στην ελληνική και στην παγκόσμια ιστορία ως δεύτερο, μετά από εκείνο του Βασιλέα των Μακεδόνων ήταν του Νεάρχου. Άλλωστε την ίδια πεποίθηση διατυπώνει και ο Στέφανος Βυζάντιος που έζησε στα τέλη του 5ου μ.Χ. αιώνα στο σημαντικό γεωγραφικό λεξικό του με τίτλο «Εθνικά», όπου κάνοντας λόγο για τον Νέαρχο γράφει : «Νέαρχος ο Ανδροτίμου, Κρης, τω Αλεξάνδρω τω Μεγάλω συστρατευσαμένων ο διασημότατος». Ο Νέαρχος παρέμεινε ως ο μεγάλος Ναύαρχος εκείνης της εκστρατείας, ενώ στην πραγματικότητα στη ζωή του δεν είχε σχέση με τη θάλασσα, πριν να επιχειρήσει τον εκπληκτικό του «Παράπλου» όπως του τον ανέθεσε ο, πολύ στενός φίλος του, Αλέξανδρος. Ο Νέαρχος γεννήθηκε στην Κρήτη περίπου το 356 π.Χ. και ο πατέρας του, Κρητικός ευπατρίδης καταγόμενος από παλιά οικογένεια ναυτικών, ονομαζόταν Ανδρότιμος. Το 344 π.Χ. όταν ο Νέαρχος ήταν 12 ετών, η οικογένεια μετανάστευσε στην Αμφίπολη, που βρισκόταν στις εκβολές του Στρυμόνα ποταμού. Η Αμφίπολη ήταν αποικία των Αθηναίων και η θέση της ήταν προνομιούχος καθώς απέκλειε από ανατολάς το Βασίλειο της Μακεδονίας και βρισκόταν πάνω στη διάβαση της οδού που οδηγούσε στο χρυσοφόρο όρος Παγγαίον. Λόγω της εξαιρετικής αυτής θέσεως ο Φίλιππος, πατέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, πολιόρκησε την πόλη και την κατέλαβε. Εκεί μετανάστευσε ο Ανδρότιμος και έγινε πολίτης της Αμφιπόλεως. Δεδομένου ότι ο Βασιλεύς της Μακεδονίας Φίλιππος εστερείτο παντελώς Πολεμικού Ναυτικού, βρήκε στο πρόσωπο του Ανδροτίμου στενό συνεργάτη και φίλο και τον ενέταξε στους αξιωματούχους της Αυλής του ενώ, ο νεαρός Νέαρχος έγινε ένας εκ των προσφιλεστέρων συντρόφων της παιδικής και εφηβικής ηλικίας του συνομηλίκου του Αλεξάνδρου. Ο Νέαρχος συμπεριελήφθη σε μια ομάδα επτά συσπουδαστών του Αλέξανδρου που ονομάζονταν «συνεταίροι», οι περισσότεροι από τους οποίους έπαιξαν σημαντικό ρόλο τόσο κατά τη διάρκεια των περιπετειών του Αλέξανδρου, μέχρι την ανάληψη

30 Περιπλους

Πάνω: Χρυσό περίαπτο με απεικόνιση του Φίλιππου Β΄ του Μακεδόνα. 3ος μ.Χ. αι.

Παρίσι, Εθνική Βιβλιοθήκη. (commons.wikipedia.org)

της βασιλείας από αυτόν, μετά τον θάνατο του Φιλίππου, όσο και κατά τη διάρκεια της εκστρατείας στην Ασία και την Αίγυπτο. Οι «συνεταίροι» αποτελούσαν το άμεσο περιβάλλον και κατά κάποιο τρόπο το ιδιαίτερο επιτελείο του διαδόχου του Θρόνου. Το 340 π.Χ. όταν ο Νέαρχος ήταν 16 περίπου χρόνων πήρε το πρώτο βάπτισμα του πυρός μαζί με τους άλλους «συνεταίρους». Ο Φίλιππος έλειπε από τη Μακεδονία σε πολεμικές επιχειρήσεις και είχε αναθέσει την άσκηση της βασιλικής εξουσίας στον, επίσης 16 χρονών, Αλέξανδρο. Την απουσία του Φιλίππου θέλησαν να εκμεταλλευτούν οι Μαίδαροι, θρακική φυλή υποτελής των Μακεδόνων και αποστάτησαν. Ο Αλέξανδρος με τμήμα του στρατού και ακολουθούμενος από τους «συνεταίρους» μεταξύ των οποίων φυσικά και ο Νέαρχος, εξεστράτευσε και κατετρόπωσε τους αποστάτες, τους εκδίωξε από τη χώρα και εκεί

ίδρυσε νέα αποικία την οποία ονόμασε Αλεξανδρούπολη. Το 338 π.Χ. ο Νέαρχος έλαβε μέρος στη μάχη της Χαιρωνείας. Ο Φίλιππος θέλοντας να εξασφαλίσει την ηγεμονία των Ελλήνων ώστε χωρίς αντιπερισπασμούς να προπαρασκευάσει την εκστρατεία κατά των Περσών, την οποία μελετούσε από καιρό, κατήλθε προς νότον και τον Ιούνιο του 338π.Χ. εμφανίστηκε στην πεδιάδα της Χαιρωνείας όπου αντιπαρατάχθηκε στον ενωμένο στρατό των Αθηναίων, των Θηβαίων και των άλλων συμμάχων. Στη μάχη αυτή που απέβη υπέρ των Μακεδόνων, ο Αλέξανδρος περιστοιχιζόμενος από τους «συνεταίρους» διοικούσε μια πτέρυγα του Μακεδονικού στρατού που αντιπαρατάχθηκε στον Ιερό Λόχο των Θηβαίων. Μετά το πέρας της μάχης ο Αλέξανδρος και το Επιτελείο του απέτισαν φόρο τιμής στους γενναίους του Ιερού

Λόχου, που είχαν πέσει στο πεδίο της μάχης μέχρις ενός. Η ροπή του Φιλίππου προς τις ηδονές στάθηκε η αιτία να ψυχρανθεί με τον Αλέξανδρο. Ο Φίλιππος ερωτεύθηκε και παντρεύτηκε μια νεαρή ανιψιά, ενός των ακολούθων του, που λεγόταν Κλεοπάτρα. Στο γάμο μαζί της ο Φίλιππος παραφέρθηκε και ευρισκόμενος σε ένα παροξυσμό μανίας κινήθηκε εναντίον του Αλεξάνδρου. Μετά το επεισόδιο ο Αλέξανδρος μαζί με τους «συνεταίρους» αναγκάσθηκε να καταφύγει στην Ιλλυρία, ενώ η μητέρα του Ολυμπιάδα έφυγε στην Ήπειρο, όπου βασίλευε ο αδελφός της Αλέξανδρος. Οι «συνεταίροι» παρέμειναν στην αυτοεξορία τους κάποιους μήνες και επέστρεψαν στη Μακεδονία όταν, μετά παρέμβαση του Κορινθίου Δημάρατου, ο Φίλιππος φάνηκε να λογικεύεται. Το 336 π.Χ. με ανάλογη αιτία, ο Φίλιππος εξόρισε και πάλι τον Αλέξανδρο και τους «συνεταίρους» από τη Μακεδονία, έτσι ο Νέαρχος, θύμα της φιλίας και της αφοσιώσεώς του προς τον Αλέξανδρο, εξοριζόταν για δεύτερη φορά. Περί τα τέλη Αυγούστου του 336 π.Χ. ο Φίλιππος δολοφονήθηκε από κάποιον νεαρό ευπατρίδη της συνοδείας του ονόματι Παυσανία και ο Αλέξανδρος, 20 μόλις χρόνων, αναγορεύθηκε Βασιλεύς. Με ταχύτατες ενέργειες κατέπνιξε τις εκδηλώσεις ανταρσίας των Ιλλυριών και άλλων γειτονικών φυλών, καθώς και τις αντίστοιχες στην κυρίως Ελλάδα, τις οποίες πυροδότησε ο θάνατος του Φιλίππου, που εξέθρεψε ελπίδες αποστασίας. Την άνοιξη του 334 π.Χ. η στρατιά του Μεγάλου Αλεξάνδρου άριστα οργανωμένη, ξεκίνησε για την πραγματοποίηση των μεγαλεπήβολων σχεδίων του. Το μέγεθος του στρατεύματος διαφέρει στα κείμενα των αρχαίων συγγραφέων από 34.000 (30.000 πεζοί και 4.000 ιππείς) μέχρι και 48.500 (43.000 πεζοί και 5.500 ιππείς) σε κάθε περίπτωση πολύ μικρότερο των στρατευμάτων που επρόκειτο να αντιμετωπίσει. Σ’ αυτό το στράτευμα ο Αλέξανδρος εμπιστεύθηκε στον Νέαρχο το αξίωμα του Χιλιάρχου των Υπασπιστών. Υπήρχαν τρεις Χιλιαρχίες Υπασπιστών με γενικό αρχηγό τον Νικάνορα του Παρμενίωνα. Στο στράτευμα περιλαμβανόταν και το Ναυτικό, αποτελούμενο από 160 συμμαχικά πολεμικά πλοία (εκ των οποίων τα 20 Αθηναϊκά) και αριθμός μεταγωγικών. Ναύαρχος ήταν ο Νικάνωρ. Η περιγραφή της εκστρατείας του Μεγάλου Αλεξάνδρου δεν αποτελεί τον σκοπό αυτής της βραχείας ομιλίας αλλά θα αναφερθούμε σύντομα σε όσες φάσεις συμμετείχε ο Νέαρχος. Μετά τη μάχη του Γρανικού, ακολούθησε η κατάκτηση της Φρυγίας της Λυδίας και η απελευθέρωση των ελληνικών πόλεων της Ιωνίας, της Εφέσου, της Μιλήτου, της Αλικαρνασσού. Η πορεία συνεχίσθηκε με τη μάχη της Ισσού και την κατάκτηση διαδοχικώς της Λυκίας, Παμφυλίας, Κιλικίας, Φοινίκης, Παλαιστίνης, Συρίας και Αιγύπτου.

Πάνω: Αλέξανδρος ο Μέγας. Μαρμάρινη προτομή ελληνιστικών χρόνων. Πιθανόν από την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Βρετανικό Μουσείο. (commons.wikipedia.org) Κάτω: Ελεφαντοστέινη προτομή του Φιλίππου Β΄ από τον βασιλικό τάφο των Αιγών. Βεργίνα.

Το 332 π.Χ. ευρισκόμενος ο Αλέξανδρος στην Μέμφιδα της Αιγύπτου προέβη σε προαγωγές στο στράτευμα και την διανομή υψηλών αξιωμάτων στους διακριθέντες κατά την εκστρατεία και σε εκείνους που επέδειξαν αφοσίωση προς αυτόν. Έτσι όρισε τον Νέαρχο Σατράπη της Λυκίας. Μετά τη μάχη των Γαυγαμήλων το 331π.Χ που σήμανε και την οριστική κατάκτηση του Περσικού κράτους, ο Αλέξανδρος υπέταξε τη Σογδιανή και απεσύρθη στη Βακτριανή για να ξεκουράσει τον στρατό του. Ήταν τότε που συνέλαβε το όραμα της συνέχισης της πορείας προς ανατολάς και την υποταγή της Ινδικής χώρας. Ήταν φυσιολογικό στην προετοιμασία για τη νέα πορεία να μη λησμονήσει τον Νέαρχο, αλλά να τον καλέσει κοντά του,

φέρνοντας μαζί του ένα στράτευμα 3.000 περίπου πεζών και 500 ιππέων, όλων μισθοφόρων στρατολογηθέντων από τη Σατραπεία της Λυκίας. Έτσι ο Νέαρχος παρέμεινε Σατράπης πέντε χρόνια από το 332 π.Χ. μέχρι το 328 π. Χ. Στα τέλη της άνοιξης του 327 π.Χ. η στρατιά ξεκίνησε από τη Βακτριανή για την κατάκτηση της Ινδικής. Το φθινόπωρο του 326 π.Χ. και ενώ βρισκόταν στη δεξιά όχθη του ποταμού Ύφασι κοντά στο σημερινό Γκουρντασπούρ τερματίσθηκε η μεγάλη προς ανατολάς προέλαση του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Η αναγγελία της απόφασης για επιστροφή έγινε δεκτή με έκρηξη χαράς από τους στρατιώτες και από πολλούς με δάκρυα. Το σχέδιο του Αλέξανδρου για την επιστροφή της στρατιάς από το Δέλτα του Ινδού ποταμού στο κέντρο του Περσικού κράτους, τα Σούσα, σε πολύ γενικές γραμμές είχε ως ακολούθως : Ο στρατός χωρίσθηκε σε τρία τμήματα, το μεγαλύτερο υπό τον Κρατερό διατάχθηκε να ακολουθήσει το δρόμο μέσω της Αραχωσίας και της Δραγγιανής προς την Καρμανία. Ουσιαστικά ήταν ο δρόμος που είχε ακολουθηθεί από ολόκληρη τη στρατιά κατά την προς ανατολάς προέλαση, ο εύκολος δρόμος των καραβανιών. Ο στόλος υπό τον Νέαρχο διατάχθηκε να εξερευνήσει τις ακτές από τις εκβολές του Ινδού μέχρι τις εκβολές του Τίγρη και του Ευφράτη για να διαπιστωθεί αν υπήρχε θαλάσσια οδός επικοινωνίας με την Ινδική. Τέλος ο ίδιος ο Αλέξανδρος με επίλεκτες δυνάμεις ανέλαβε να υποστηρίξει δια ξηράς το ταξίδι του Νεάρχου, βαδίζοντας παραλιακά, ώστε να μπορεί ο στόλος να προσεγγίζει κάθε τόσο την ακτή και να ανεφοδιάζεται με πόσιμο νερό και τρόφιμα. Το σχέδιο του Αλέξανδρου απέβλεπε να εγκαινιάσει μια θαλασσία οδό επικοινωνίας μεταξύ της Ινδικής, με τις πολλές και πλούσιες πρώτες ύλες και του Περσικού κράτους, του οποίου αυτός τώρα ήταν κυρίαρχος. Ο Νέαρχος είχε πάρει εντολή να σημειώνει και να καταγράφει κάθε παρατήρηση που θα είχε την ευκαιρία να κάνει ταξιδεύοντας. Να περιγράψει λεπτομερώς την ακτή, να δώσει στοιχεία για τη διαμόρφωσή της, αν είχε χώρους ελλιμενισμού, ή αν υπήρχε δυνατότητα ιδρύσεως ναυτικών σταθμών, εμπορικών λιμανιών ή και αποικιών. Έπρεπε επίσης να καταγράφεται τι είδους έθνη κατοικούσαν τα παράλια, τα ήθη και τα έθιμά τους, καθώς και πληροφορίες σχετικές με τη χλωρίδα και την πανίδα των περιοχών. Παρόμοιες, εξ άλλου, πληροφορίες θα συγκέντρωνε και ο ίδιος ο Αλέξανδρος κατά την πορεία κατά μήκος της ακτής. Αξίζει να σημειωθεί ότι παρ’ όλη την αποσπασματικότητα των πληροφοριών που διαθέτουμε, στο ημερολόγιο του Παράπλου, αναδεικνύεται καθαρά ο επιστημονικός νους του Νεάρχου, η εύστοχη παρατηρητικότητά του και το καθολικό ενδιαφέρον του για ό,τι συναντούσε στις περιοχές από τις οποίες περνούσε. Το ταξίδι παρουσίασε απρόβλεπτες αντιξοότητες και δεν στάθηκε δυνατόν από Περιπλους 31

Πάνω: Ο παράπλους του Νέαρχου και η πορεία του Αλεξάνδρου στη Γεδρωσία. Σεπτέμβριος-Δεκέμβριος 325 π.Χ. (ΙΕΕ τ. Δ΄ σς 198-199).

παράγοντες ξένους προς τη θέληση και την επιθυμία του Αλέξανδρου να συνδυασθεί η πορεία στην ξηρά με τον πλουν του στόλου, ώστε να βρίσκουν υποστήριξη τα πληρώματα στις ακτές. Έτσι τόσο ο Αλέξανδρος όσο και ο Νέαρχος χρειάσθηκε να αντιμετωπίσουν με τα δικά τους μέσα ο καθένας τις δημιουργούμενες καταστάσεις. Ο Νέαρχος επιμελείτο προσωπικά της σύνταξης του ημερολογίου, το οποίο κρατούσε ο Γραμματέας του ο Κορίνθιος Ευαγόρας του Ευκλέωνος. Το ίδιο το ημερολόγιο δεν διεσώθη, αλλά σε αυτό στηρίχθηκε η συγγραφή του «Παράπλου της Ινδικής» από τον Φλάβιο Αρριανό, Έλληνα που γεννήθηκε στη Νικομήδεια (περίπου το 95 μ.Χ.

-180 μ.Χ.) Η αφήγηση του Αρριανού δίνει στον αναγνώστη την ευκαιρία να εκτιμήσει τις ενέργειες του Νεάρχου που κατόρθωσε παλεύοντας με μύριες δυσκολίες, κάποτε και με τα ίδια του τα πληρώματα, να οδηγήσει τον στόλο με αποφασιστικότητα και θάρρος, αλλά συγχρόνως με πραότητα και κατανόηση προς την επίτευξη του αντικειμενικού τους σκοπού, που ήταν η άφιξη στις εκβολές των ποταμών Ευφράτη και Τίγρη. Καλύτερος από τον Νέαρχο δεν θα μπορούσε να βρεθεί για να φέρει εις πέρας με τόση επιτυχία αυτή την αποστολή. Με την ευκαιρία της αφηγήσεως αυτού του περίπλου, κάποιοι ερευνητές θυμίζουν ότι σε παλαιότερα χρόνια, σύμφωνα με τη διήγηση του Ηροδότου, ο Σκύλαξ ο Καρυανδεύς, καταγόμενος από τα Καρύανδα της Καρίας, είχε πλεύσει με εντολή του Δαρείου του Α΄, στην υπηρεσία του οποίου βρισκόταν ως Ναύαρχος, από τον Ινδικό Ωκεανό, κατά μήκος των ακτών του, ως την Αρμόζεια (το σημερινό Ορμούζ). Από εκεί όμως αντί να εισπλεύσει στον Περσικό κόλπο, όπως έκανε ο Νέαρχος περιέπλευσε την Αραβία και έφτασε στον μυχό του Αραβικού κόλπου, της σημερινής Ερυθράς Θάλασσας. Οι αρχαίου ιστοριογράφοι του Αλεξάνδρου δεν 32 Περιπλους

αναφέρουν καθόλου το ταξίδι του Σκύλακα γι αυτό και διατυπώθηκαν αμφιβολίες αν πράγματι έγινε αυτό το εγχείρημα στα χρόνια του Δαρείου του Α΄. Άλλοι όμως υποστηρίζουν πως τα μνημεία που υπάρχουν στο Σουέζ αποδεικνύουν την ιστορικότητα της ενέργειας αυτής, οπότε μάλλον στην εποχή του Αλεξάνδρου είχε λησμονηθεί το παράτολμο εκείνο ταξίδι, όπως άλλωστε συνέβη και με την ανακάλυψη της Αμερικής από τον Χριστόφορο Κολόμβο και δεν έγινε μνεία ότι πρώτοι είχαν πάει εκεί οι Βίκινγκς. Μιλώντας όμως συνεχώς για στόλο παραμένει το ερώτημα σε ποιον στόλο αναφερόμαστε;; Που βρέθηκε στόλος και σε τι συνίσταται;; Όταν ο Αλέξανδρος και ο στρατός του έφτασαν στον Υδάσπη, η δεξιά όχθη του ποταμού, δηλαδή η δυτική, είχε πολλά ναυπηγεία, πρωτόγονους ταρσανάδες, όπου μεγάλος αριθμός ποταμίων σκαφών ναυπηγούνταν. Τότε ο Αλέξανδρος συνέλαβε το σχέδιο της επιστροφής, ενός τουλάχιστον τμήματος της στρατιάς του, δια θαλάσσης, με την εκτέλεση των αναλόγων επιστημονικών παρατηρήσεων που θα βοηθούσαν μελλοντικώς στην ενεργοποίηση θαλάσσιας επικοινωνίας. Έτσι διέταξε την κατασκευή του στόλου. Οι ταρσανάδες πολλαπλασιάστηκαν και κάλυψαν πολλά μίλια στη δυτική όχθη του Υδάσπη, χιλιάδες ιθαγενείς υλοτόμοι έκοπταν τα δέντρα από τα δασωμένα υψώματα κοντά στο ποτάμι, πεύκα, έλατα και κέδρους και τα μετέφεραν στα παραποτάμια ναυπηγεία με υποζύγια. Χιλιάδες εργάτες, ξυλουργοί και σιδηρουργοί, υπό τη διεύθυνση εμπείρων ναυπηγών Αιγυπτίων, Φοινίκων και Κυπρίων εργάζονταν πυρετωδώς στα ναυπηγεία, ενώ πολυάριθμα συνεργεία βαφέων και διακοσμητών χρωμάτιζαν και διακοσμούσαν τα έτοιμα πλοία και παράλληλα στις όχθες του Υδάσπη έμπειροι ναύτες τα καθέλκυαν και τα δοκίμαζαν στα νερά του ποταμού.

Περί τα τέλη Σεπτεμβρίου του 326π.Χ. ο στόλος ήταν ήδη έτοιμος. Ο εξοπλισμός των πλοίων έγινε κατά το ελληνικό πρότυπο. Ο Αλέξανδρος ονόμασε, κατά τα ελληνικά έθιμα 33 Τριηράρχους εκ των πλουσιοτέρων από τους περί αυτόν. Η τριηραρχία δημιουργούσε άμιλλα περί του ποιος θα εξοπλίσει τα καλλίτερα και περισσότερα σκάφη. Ο Αρριανός διέσωσε τα ονόματα και τις πατρίδες των Τριηράρχων. Ήταν 32 Έλληνες και ένας Πέρσης. Κατά τον Πλούταρχο η δαπάνη του καθενός Τριηράρχου ανερχόταν σε περίπου 300 τάλαντα. Εντός ολίγου χρόνου τα πλοία ήταν έτοιμα για απόπλου. Ο αριθμός των πλοίων αποτελεί ένα ακόμα σημείο αμφισβήτησης και διχογνωμιών μεταξύ των ιστορικών. Ο Αρριανός που αποτελεί την σοβαρότερη και πλέον αξιόπιστη πηγή ανεβάζει τον αριθμό των πλοίων σε 1.800 εκ των οποίων 80 Τριακόντοροι, 200 ειδικά στρογγύλα πλοία προς μεταφορά ίππων (ιππαγωγά) και τα λοιπά ήταν Ημιολίες, Κέρκουροι, Οπλιταγωγά και Φορτηγά. Οι Ημιολίες και οι Κέρκουροι δεν είχαν καμία σχέση με ό,τι σήμερα εννοούμε με αυτούς τους όρους. Ως πληρώματα επελέγησαν άνδρες έμπειροι στα ναυτικά, Έλληνες από τα παράλια της Μικράς Ασίας και τα νησιά του Αιγαίου, Φοίνικες, Αιγύπτιοι, Κάρες και Κύπριοι. Ναύαρχος διορίσθηκε ο Νέαρχος, Γραμματέας όπως αναφέραμε ο Κορίνθιος Ευαγόρας του Ευκλέωνος και Κυβερνήτης της Βασιλικής νηός ο Ονησίκριτος ο Αστυπαλαιεύς. Ενώ ο Νέαρχος επρόκειτο να ξεκινήσει τον Οκτώβριο, σύμφωνα με την εντολή του Αλέξανδρου, ώστε να έχουν σταματήσει και οι μουσώνες, αναγκάσθηκε να ξεκινήσει περίπου στις 26 Σεπτεμβρίου γιατί μετά την αναχώρηση του Βασιλέως, οι ιθαγενείς έδειξαν εχθρικές διαθέσεις απέναντι στους Έλληνες. Η λεπτομερής περιγραφή του ταξιδιού του

σίασε δυσκολίες και στις 24 Φεβρουαρίου του 324π.Χ. συντελέσθηκε η συνάντηση του στόλου με τον στρατό, που συνοδεύτηκε από πολλές εκδηλώσεις απόδοσης ανωτάτης τιμητικής διακρίσεως προς τον Νέαρχο. Έτσι τελείωσε το μνημειώδες αυτό ταξίδι το οποίο έκτοτε, προ 23 αιώνων άνοιξε στην ανθρωπότητα τον νότιο Ωκεανό. Ο Βρετανός συγγραφέας William Vincent (1739–1815) χαρακτηρίζει το ταξίδι του Νεάρχου ως εξής : «Ο Νέαρχος απομένει πάντοτε ο πρώτος ναυτικός συγγραφέας και το πρώτο κίνητρο ναυτικών επιτυχιών που επιτεύχθηκαν από όλους τους μετά αυτόν θαλασσοπόρους. Υπ’ αυτή την έννοια δεν πρέπει να θεωρούμε και τον Χριστόφορο Κολόμβο και τον Βάσκο ντε Γκάμα παρά μόνον ως αυθεντικούς μαθητές του περίφημου Ναυάρχου του Αλεξάνδρου». Πάνω: Ο Μέγας Αλέξανδρος από το ψηφιδωτό με τη Μάχη της Ισσού. 100 π.Χ. Πομπηία. Νεάπολις, Εθνικό Μουσείο. Κάτω: Αναπαράσταση της μακεδονική φάλαγγας με το χαρακτηριστικό μακρύ δόρυ, τη σάρισα. Νεάρχου και του στόλου του καθώς και των δυσκολιών που συνάντησαν στη διάρκεια του πλου εκφεύγει του σκοπού της παρούσης ομιλίας. Αρκεί να αναφερθεί ότι το ταξίδι διήρκεσε 146 ημέρες από τις εκβολές του Ινδού ποταμού μέχρι τα Σούσα, όπου έφτασε έχοντας αναπλεύσει τον Παρασιτίγριτα ποταμό, παραπόταμο του Τίγρη. Η απόσταση που διανύθηκε ήταν 1308 ναυτικά μίλια και ο στόλος περιέπλευσε τις ακτές διαδοχικά από ανατολάς προς δυσμάς των χωρών Γεδρωσίας, Καρμανίας και Περσίας. Στις χώρες αυτές κατοικούσαν λαοί των οποίων τις ονομασίες διασώζει ο Αρριανός, ως Αρραβίτες, Ωρείτες και Ιχθυοφάγοι, μερικοί εκ των οποίων δεν έδειξαν και τα φιλικότερα των αισθημάτων προς τους Έλληνες επισκέπτες τους. Φθάνοντας στις εκβολές του ποταμού Τομήρου, στο όριο μεταξύ Ωρειτών και Ιχθυοφάγων ο Νέαρχος συνάντησε έναν παράξενο λαό που ζούσε όπως οι άνθρωποι της εποχής του λίθου. Κατοικούσαν σε πνιγηρές καλύβες στους βράχους των ακτών και καθώς δεν γνώριζαν τη χρήση του σιδήρου, χρησιμοποιούσαν ως όπλα εξάπηχες ξύλινες λόγχες και το άκρο τους το πυράκτωναν στη φωτιά για να γίνει σκληρό και αιχμηρό. Ήταν περίπου 600 και είχαν παραταχθεί στην παραλία με επιθετικές διαθέσεις. Τα σώματα και τα κεφάλια τους ήταν δασύτριχα και τα νύχια τους θηριώδη που τα χρησιμοποιούσαν για σιδερένια εργαλεία. Φορούσαν δέρματα θηρίων ή μεγάλων ψαριών. Ο Νέαρχος εκτίμησε πως οι αντίπαλοι ήταν ακίνδυνοι. Ήταν λίγοι και ο πρωτόγονος οπλισμός τους δεν μπορούσε να συγκριθεί με εκείνον των Μακεδόνων. Γι αυτό διέταξε τα πλοία να μείνουν στα ανοιχτά και οι ελαφρότερα οπλισμένοι στρατιώτες να κολυμπήσουν ως τα αβαθή, να παραταχθούν σε φάλαγγα τριών ζυγών και να επιτεθούν εναντίον των ιθαγε-

νών. Στη σφοδρή σύγκρουση που ακολούθησε άλλοι από τους εχθρούς σκοτώθηκαν, άλλοι αιχμαλωτίσθηκαν και άλλοι έφυγαν στα γύρω βουνά. Όταν έφτασαν στην Αρμόζεια (Ορμούζ) ελλιμενίσθηκαν στην εκβολή του ποταμού Άναμις και μια ομάδα υπό τον Νέαρχο, μετά πορεία πέντε ημερών προς το εσωτερικό της χώρας, έφτασε στην Αλεξάνδρεια της Αραχωσίας (σημερινό Κανδαχάρ), μια ακόμη πόλη που είχε ιδρύσει ο Αλέξανδρος με το όνομά του στην προς ανατολάς πορεία του. Εκεί είχαν συνενωθεί τα δύο τμήματα της στρατιάς των Μακεδόνων που είχαν επιστρέψει προς δυσμάς με διαφορετικές οδεύσεις, το τμήμα του Αλεξάνδρου και το τμήμα του Κρατερού. Η συνάντηση του Νεάρχου με τον Αλέξανδρο περιγράφεται ως πολύ συγκινητική από τον Αρριανό. Ο παράπλους των ακτών της Περσίδος συνεχίστηκε χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα δεδομένου ότι οι ακτές ήταν σχετικά πυκνοκατοικημένες από κατοίκους πολιτισμένους χωρίς επιθετικές διαθέσεις εναντίον των πληρωμάτων. Ο ανάπλους του ποταμού Πασιτίγρητος, παραποτάμου του Τίγρη, επίσης δεν παρου-

Το ταξίδι του Νεάρχου ήταν ο πρώτος κρίκος της αλύσου συγκοινωνίας μεταξύ Ινδιών και Ευρώπης και στον Νέαρχο θα πρέπει να αποδοθούν τα εύσημα της πρώτης στον κόσμο αναληφθείσας τέτοιου είδους επιχείρησης. Το ημερολόγιο του Νεάρχου είναι το πρώτο ναυτικό ημερολόγιο, πρόγονος όλων των μεταγενεστέρων, το δε ταξίδι του το πρώτο μεγάλης σημασίας για ολόκληρο τον κόσμο. Ο Νέαρχος παρέμεινε επικεφαλής του στόλου που ναυπηγήθηκε στον Υδάσπη και μετά τον θάνατο του Αλεξάνδρου, δεν ανακατεύθηκε στις έριδες και τις επιδιώξεις των επιγόνων και παρέδωσε μάλιστα τη Σατραπεία της Λυκίας στον Αντίγονο. Πέθανε το 312 π.Χ. περίπου. Βιβλιογραφία: 1. Vincent William “Voyage de Nearque: Des bouches de l’ Indus jusqu’ a l’ Euphrate, ou journal de l’ expedition de la flotte d’ Alexandre”. Paris : Imprimerie de la Republique, 1797. 2. Καρυδάκης Νικόλαος «Νέαρχος ο Κρης Ναύαρχος του Μεγάλου Αλεξάνδρου» Αθήναι 1939. 3. Αθανασιάδης Κωνσταντίνος «Περίπλους Νεάρχου Ινδικής» Αθήναι 1929. Περιπλους 33

Θ Ο Υ Κ ΥΔ Ι Δ Η Σ Η συνεισφορά του στις διεθνείς σχέσεις και στις στρατηγικές σπουδές Πλατιάς Αθανάσιος | Αναπληρωτής Καθηγητής, Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών, Πάντειο Πανεπιστήμιο

Ο Θουκυδίδης θεωρείται ο “πατέρας” του πολιτικού ρεαλισμού, της κυρίαρχης σχολής σκέψης στις διεθνείς σχέσεις και τις στρατηγικές σπουδές. Είναι εξαιρετικά συνηθισμένο οι σύγχρονοι θεωρητικοί των διεθνών σχέσεων να αρχίζουν τα βιβλία τους με αναφορές στο Θουκυδίδη και να καταπιάνονται με τα επιχειρήματά του, ακόμα και όταν διαφωνούν με αυτά. Είναι επίσης συνηθισμένο πολιτικοί που λειτούργησαν με βάση τις αρχές του πολιτικού ρεαλισμού, όπως οι Αμερικανοί υπουργοί Εξωτερικών George Marshall και Henry Kissinger, να νιώθουν την ανάγκη να ανατρέξουν στο Θουκυδίδη για να δικαιολογήσουν τη πολιτική τους πρακτική. Το πόσο ενδιαφέρει το έργο του Θουκυδίδη φαίνεται επίσης από τη συνεχώς αυξανόμενη σχετική ξενόγλωσση βιβλιογραφία.

Σ

την Ελλάδα, αντίθετα, ο Θουκυδίδης είναι ένας “γνωστός-άγνωστος”. Είναι γνωστός γιατί το έργο του για τον Πελοποννησιακό πόλεμο διδάσκεται στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και είναι ταυτόχρονα “άγνωστος” γιατί η έμφαση που δίνεται στη μετάφρασή του κειμένου, στο συντακτικό και στη γραμματική συνήθως αποπροσανατολίζει από τη σε βάθος κατανόηση του κειμένου. Κατ’ αναλογία, η υπάρχουσα ελληνική βιβλιογραφία σχετικά με το Θουκυδίδη προέρχεται κυρίως από φιλολόγους και ιστορικούς. Το έργο του Θουκυδίδη παραμένει διαχρονικό και επίκαιρο και η Ιστορία του Πελοποννησιακού πόλεμου μας βοηθάει να κατανοήσουμε τη “δυναμική” της παγκόσμιας ιστορίας και να αποκωδικοποιήσουμε τη σύγχρονη διεθνή πολιτική. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο φιλόδοξος στόχος που έθεσε για το έργο του ο Θουκυδίδης (δηλαδή να μπορεί να προβλέπει αυτά “που πρόκειται να συμβούν στο μέλλον” και να μείνει η Ιστορία του αιώνιο κτήμα) επιτεύχθηκε απόλυτα. Η διαχρονικότητα και η επικαιρότητα της ιστορίας του Πελοποννησιακού πολέμου ενός έργου που γράφτηκε πριν από είκοσιτέσσερις αιώνες έχει επανειλημμένα επισημανθεί από πολλούς αναλυτές. Αναφορές υπάρχουν στο έργο του Thomas Hobbes τον 17ο αιώνα, ενώ πιο πρόσφατα ο Louis J. Halle παρατήρησε ότι “ο Θουκυδίδης, όπως ο ίδιος είχε προβλέψει, έγραψε όχι μόνο την ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου, αλλά και την ιστορία των Ναπολεόντειων πολέμων, του Πρώτου Παγκοσμίου πολέμου, του Δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου και του Ψυχρού Πολέμου”. Πράγματι, τα βασικά προβλήματα της διεθνούς πολιτικής (π.χ. διακρατικός ανταγωνισμός, συμμαχίες, αποτροπή, “θεωρία του ντόμινο”, καταναγκασμός, κατευνασμός, δίλημμα ασφαλείας, ισορροπία δυνάμεων, κ.λ.π.), παρά τις δραματικές τεχνολογικές αλλαγές παραμένουν αναλλοίωτα ανά τους

34 Περιπλους

Μαρμάρινη προτομή του Θουκυδίδη. Ρωμαϊκό αντίγραφο έργου των ελληνιστικών χρόνων. Νεάπολη, Εθνικό Μουσείο. (Πηγή ΙΕΕ, Τ.Γ2, σ.440)

αιώνες. Έτσι, είναι εύλογο ότι ο Θουκυδίδης θεωρείται επίκαιρος για τους στρατηγικούς αναλυτές που προσπαθούν να κατανοήσουν, για παράδειγμα, τη λογική του ανταγωνισμού μεταξύ μιας χερσαίας και μιας ναυτικής δύναμης (π.χ. Αθήνα-Σπάρτη, Ρώμη-Καρχηδόνα, Αγγλία-Γερμανία, Η.Π.Α.Σοβιετική Ένωση), τους πολιτικούς επιστήμονες να κατανοήσουν τη λογική του ιμπεριαλισμού ή τους φιλοσόφους που προ-

σπαθούν να κατανοήσουν τη σχέση μεταξύ φύσεως (ή ισχύος) και νόμου (ή ηθικής). Η ανάλυση του Θουκυδίδη μας είναι ιδιαίτερα χρήσιμη για να εξηγήσουμε το παρελθόν, να κατανοήσουμε το παρόν και να διαβλέψουμε πιθανές εξελίξεις για το μέλλον. Ένα παράδειγμα είναι αρκετό για να θεμελιώσω τον ισχυρισμό μου: αναφορικά με το ζήτημα του πολέμου, που αποτελεί το θεμελιώδες πρόβλημα στη θεωρία των διεθνών σχέσεων, ο Θουκυδίδης μας έχει προσφέρει ένα μεγάλης εμβέλειας αναλυτικό εργαλείο, καθώς ήταν ο πρώτος που συσχέτισε το ζήτημα του πολέμου με την αλλαγή στο συσχετισμό ισχύος (balance of power). Αυτή η ανάλυση έχει αποδειχτεί ιδιαίτερα χρήσιμη, για να εξηγήσει κανείς πολέμους μεταξύ μεγάλων δυνάμεων για τη πρωτοκαθεδρία στο διεθνές σύστημα (ηγεμονικούς πολέμους), και γενικότερα την άνοδο και τη πτώση των μεγάλων δυνάμεων. Το έργο του Θουκυδίδη επιτρέπει τη “θεωρητική αφαίρεση”, αφού βρίθει γενικών κρίσεων και εκτιμήσεων, πάνω στις οποίες στηρίζεται η διατύπωση επιμέρους υποθέσεων. Αξίζει να σταχυολογήσει κανείς ορισμένες από αυτές: • “Στην αρχή κάθε πολέμου οι άνθρωποι δείχνουν μεγαλύτερο ενθουσιασμό” (Β 8).

• “Η κυριαρχία στη θάλασσα είναι τεράστιο πλεονέκτημα” (Α 143).

• “Ο πόλεμος γίνεται λιγότερο με όπλα και περισσότερο με χρήματα” (Α 83).

• “Δεν υπάρχει ισχυρότερος δεσμός μεταξύ πόλεων ή ιδιωτών από το κοινό συμφέρον” (Α 124).

• “Στο πόλεμο οι ευκαιρίες δε περιμένουν” (Α 142).

• “Τα του πολέμου είναι άδηλα” (Β11).

• “Όσο γίνεται μακρύτερος ο πόλεμος, τόσο η έκβασή του καταντάει να εξαρτάται από τυχαία περιστατικά” (Α 78). Μια κατηγορία “γενικών κρίσεων” αποτελούν οι κανόνες πρακτικής φιλοσοφίας που έχουν το χαρακτήρα “συνταγών επιτυχίας”. Οι συμβουλές αυτές έχουν διαχρονική αξία.

Παραθέτω μερικές από αυτές: • “Δύο στοιχεία είναι βλαβερά όταν πρέπει να λάβει κανείς μια ορθή απόφαση: η βιασύνη και ο θυμός”.

• “Ζει ασφαλέστερα εκείνος ο οποίος δε δημιουργεί στον εαυτό του αιτία μετάνοιας επειδή ευνόησε τους αντιπάλους του”.

• “Ακολουθούν τη πιο σωστή πολιτική όσοι απέναντι των ίσων δεν υποχωρούν, απέναντι των ισχυρότερων συμπεριφέρονται με φρόνηση και απέναντι των κατωτέρων είναι μετριοπαθείς”.

• “Στο πόλεμο η σωφροσύνη και η αφθονία χρημάτων είναι οι κύριοι συντελεστές της επιτυχίας”.

• “Οι φρόνιμοι είναι πρόθυμοι να βάλουν τέρμα στο πόλεμο όταν έχουν την υπεροχή”.

• “Δεν πρέπει όπως το έχουμε συνήθεια, να δεχόμαστε συμμάχους τους οποίους πρέπει να βοηθούμε αν βρεθούν στην ανάγκη, αλλά οι οποίοι καμιά δε μπορούν να μας δίνουν βοήθεια σε ώρα δικής μας ανάγκης”.

• “Φρόνιμοι είναι εκείνοι που ξέρουν ότι ο πόλεμος δε περιορίζεται στα όρια που εκείνοι θέλουν να του επιβάλλουν, αλλά ότι η τύχη οδηγεί τη πορεία του”.

• “Φρόνιμοι είναι όσοι προστατεύουν τις επιτυχίες τους από το αμφίβολο της τύχης”. Οι συχνές αναφορές του Θουκυδίδη σε “γενικές κρίσεις” και “κανόνες επιτυχίας” έχουν καταντήσει την ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου κείμενο ιδανικό για να διδαχθεί κανείς από την ιστορία και να αναζητήσει “ιστορικούς παραλληλισμούς”. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι το έργο του Θουκυδίδη έχει γίνει τα τελευταία χρόνια ένα ιδιαίτερα δημοφιλές “διδακτικό εργαλείο”, κυρίως στον αγγλοσαξονικό χώρο. Αυτό φαίνεται από: α) την εκτεταμένη αναφορά της ιστορίας του Πελοποννησιακού πολέμου στα κυριότερα θεωρητικά εγχειρίδια των διεθνών σχέσεων και των στρατηγικών σπουδών, β) τη δημοσίευση επιλεγμένων αποσπασμάτων στα εισαγωγικά εγχειρίδια και τις ανθολογίες κειμένων για τις διεθνείς σχέσεις και τη στρατηγική, και γ) την εκτενή ανάλυση του έργου του Θουκυδίδη σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο στα πανεπιστήμια και τις στρατιωτικές σχολές. Ένα παράδειγμα αρκεί για να φανεί η χρησιμότητα του έργου του Θουκυδίδη στην ανάλυση των σχέσεων πολιτικής και στρατηγικής. Όταν ο ναύαρχος Stansfield Turner (κάτω από την εμπειρία του αδιεξόδου στο οποίο είχαν περιέλθει οι Η.Π.Α. στο Βιετνάμ) αποφάσισε να συμπεριληφθεί η ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου στη διδακτέα ύλη της Αμερικάνικης Ναυτικής Σχολής Πολέμου από τον Αύγουστο του 1972, “για πολλούς σπουδαστές ήταν ένα άγνωστο βιβλίο για ένα φαινομενικά άσχετο πόλεμο από ένα συγγραφέα του οποίου το όνομα ήταν αδύνατο και να προφέρει κανείς”. Όμως για τον Turner ήταν η ουσία της προσέγγισής του, το “καλύτερο παράδειγμα για το πώς μπορούσε κανείς να χρησιμοποιήσει τη μελέτη στρατηγικών περιπτώσεων για να διδάξει σύγχρονα στρατηγικά προβλήματα”. Η γέννηση του πολιτικού ρεαλισμού στηρίχθηκε στην μεγάλη συνεισφορά του Θουκυδίδη στην επιστήμη των Διεθνών Σχέσεων. Ο Πολιτικός Ρεαλισμός αποτελεί αναμφίβολα την κυρίαρχη προσέγγιση στη

Ο Πάπυρος της Οξυρρύγχου αρ. 16 με απόσπασμα από το ιστορικό έργο του Θουκυδίδη. Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνιας. (Πηγή ΙΕΕ, Τ. Γ2, σ.441)

μελέτη των διεθνών σχέσεων. Η κυριαρχία αυτή είναι έκδηλη τόσο στο πανεπιστημιακό όσο και στο πολιτικό χώρο, δηλαδή τόσο στη θεωρία όσο και στη πρακτική της διεθνούς πολιτικής. Σύμφωνα με μια σχετικά πρόσφατη μελέτη πάνω από το 90% των αναλύσεων που τίθενται σε εμπειρική δοκιμασία στο ακαδημαϊκό χώρο αντλούν από

τη ρεαλιστική σχολή σκέψης. Όσον αφορά στο πολιτικό πεδίο, ηγέτες όπως ο Ρισελιέ, ο Μέττερνιχ, ο Μπίσμαρκ, ο Ρούσβελτ, ο Τσώρτσιλ, ο Ντε Γκωλ και ο Κίσσιγκερ έχουν ταυτιστεί σε μεγάλο βαθμό με την πρακτική εφαρμογή του πολιτικού ρεαλισμού στην εξωτερική πολιτική. Πατέρας του πολιτικού ρεαλισμού θεωρείΠεριπλους 35

ται ο Θουκυδίδης. Η Ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου θεωρείται η “Βίβλος” των ρεαλιστών. Όπως απεφάνθη ο Martin Wight, η ιστορία του πολέμου μεταξύ Αθήνας και Σπάρτης αποτελεί “ένα από τα εξέχοντα βιβλία για τη σχέση πολιτικής και ισχύος”. Ο Robert Gilpin χαρακτηρίζει το Θουκυδίδη ως τον πρώτο πολιτικό επιστήμονα και τον πρώτο ρεαλιστή που έδωσε έμφαση στην ανάλυση του συσχετισμού ισχύος. Με ανάλογο τρόπο έχουν εκφρασθεί για τη γέννηση του πολιτικού ρεαλισμού στο έργο του Θουκυδίδη και αρκετοί άλλοι από τους σημαντικότερους σύγχρονους θεωρητικούς των διεθνών σχέσεων, όπως για παράδειγμα ο Hans Morgenthau, ο Kenneth Waltz, ο Robert Keohane, ο Joseph Nye, ο Robert Jervis και ο Hedley Bull. Μια βασική παράμετρος της ανάλυσης των Διεθνών Σχέσεων είναι η φύση του διεθνούς συστήματος. Κατά συνέπεια, σημείο εκκίνησης του πολιτικού ρεαλισμού είναι το γεγονός ότι στο διεθνές σύστημα παρατηρείται μια έλλειψη οργανωμένης τάξης κατά το πρότυπο της εσωτερικής οργάνωσης των κρατών. Σε αντίθεση με το πρότυπο της εσωτερικής διακυβέρνησης, στο διεθνές σύστημα δεν υπάρχει κεντρική εξουσία που να επιβάλλει τη τάξη. Με άλλα λόγια, το διεθνές σύστημα είναι άναρχο. Το κεντρικό επιχείρημα της πιο πάνω ανάλυσης, δηλαδή η ύπαρξη έντονου διακρατικού ανταγωνισμού σε συνθήκες διεθνούς αναρχίας, διαπνέει όλο το έργο του Θουκυδίδη. Την ιστορική αναδρομή, για παράδειγμα, που κάνει ο Θουκυδίδης από την εποχή που τελείωσε ο πόλεμος κατά των Περσών μέχρι τη έναρξη του Πελοποννησιακού πολέμου, μας παρουσιάζει ένα άκρως ανταγωνιστικό διεθνές σύστημα όπου όλοι πολεμούσαν (ή προετοιμάζονταν να πολεμήσουν) εναντίον όλων: Όταν, με τον κοινό αγώνα, απόκρουσαν τους βαρβάρους οι Έλληνες, όσοι είχαν συμπολεμήσει και είχαν αποτινάξει το ζυγό του Μεγάλου Βασιλέως, σχημάτισαν δυο παρατάξεις γύρω από τους Αθηναίους και τους Λακεδαιμονίους, που είχαν αποδειχθεί οι σπουδαιότεροι απ’ όλους, οι πρώτοι στη θάλασσα, οι δεύτεροι στη στεριά. Η μεταξύ τους συμμαχία κράτησε λίγα μόνο χρόνια και Λακεδαιμόνιοι και Αθηναίοι πολέμησαν μεταξύ τους με τη βοήθεια ο καθένας, των συμμάχων του. Και οι άλλοι Έλληνες, όσοι είχαν διαφορές μεταξύ τους, άρχισαν να στρέφονται προς τον έναν από τους δυο. Έτσι, από τα Μηδικά έως σήμερα και χωρίς διακοπές, πότε κάνοντας σπουδές, πότε πολεμώντας είτε μεταξύ τους είτε με τους συμμάχους τους που αποστατούσαν, προετοίμασαν καλά τη στρατιωτική τους δύναμη και αποκτήσαν μεγαλύτερη πείρα με τους κινδύνους του πολέμου. Σε ένα άναρχο διεθνές σύστημα, ο πόλεμος, τον οποίο ο Θουκυδίδης χαρακτηρίζει ως “δάσκαλο της βίας” είναι πάντοτε πιθανός και έτσι τα κράτη αναγκάζονται συνεχώς να προετοιμάζονται για αυτό το ενδεχόμενο. Όπως λέει ο ίδιος ο ιστορικός, τα κράτη αναγκάσθηκαν να αποκτήσουν “μεγάλη πείρα με τους κινδύνους του πολέμου”. Σε συνθήκες αναρχίας, λοιπόν, τα πάντα επιτρέπονται, αφού κυριαρχεί ο νόμος της φύσης (ή της ισχύος): “ο ισχυρός επιβάλλει ό,τι του επιτρέπει η δύναμη του και ο αδύναμος υπο36 Περιπλους

Επιτύμβια στήλη του Χαιρεδήμου και του Λυκέα, δύο νέων οπλιτών που έπεσαν στον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Περί το 420 π.Χ. Μάρμαρο. Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιώς. (Πηγή: Γ. Σταϊνχάουερ, «Το Αρχαιολογικό Μουσείο Πειραιώς», Αθήνα 2001, σ. 336.)

χωρεί όσο του επιβάλλει η αδυναμία του”. Σε ένα τέτοιο σύστημα κάθε κρατική οντότητα πρέπει από μόνη της να μεριμνήσει πρώτα απ’ όλα για την επιβίωσή της. Κάθε ρεαλιστική θεώρηση του διεθνούς συστήματος ξεκινάει από την ανάλυση του συσχετισμού δυνάμεων στο σύστημα αυτό (κυρίως μεταξύ των ισχυρότερων δρώντων).

Ο Θουκυδίδης από την πρώτη κιόλας παράγραφο της Ιστορίας του Πελοποννησιακού πολέμου, μας πληροφορεί για το συσχετισμό δυνάμεων στο διεθνές σύστημα της Αρχαίας Ελλάδας: “Όταν άρχισε ο πόλεμος, οι δύο αντίπαλοι ήσαν στην αρχή της δύναμής τους, ήσαν καλά προετοιμασμένοι, και όλοι οι Έλληνες έπαιρναν ή ήσαν έτοιμοι να

πάρουν το μέρος του ενός ή του άλλου”. Με άλλα λόγια, ο Θουκυδίδης περιγράφει ένα –κατά βάση- διπολικό διεθνές σύστημα, επικεντρώνοντας την ανάλυση του στους δύο μεγάλους πρωταγωνιστές και τις συμμαχίες τους. Ο ιστορικός αφιερώνει μεγάλο μέρος του πρώτου του βιβλίου στη λεπτομερή εξέταση του συσχετισμού δυνάμεων. Ο Θουκυδίδης, λοιπόν, όπως θα έκαναν οι σύγχρονοι ρεαλιστές, προσδιορίζει το διεθνές σύστημα με βάση τον αριθμό των μεγάλων δυνάμεων και τον μεταξύ τους συσχετισμό ισχύος. Κάθε ανάλυση του διεθνούς συστήματος πρέπει, επίσης, να προσδιορίζει τους κύριους δρώντες. Ο Θουκυδίδης, στην Ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου, επικεντρώνει τη προσοχή του, όπως θα έκαναν οι σύγχρονοι ρεαλιστές, στη πόλη-κράτος, και έτσι το έργο του θεωρείται κλασικό παράδειγμα της κρατο-κεντρικής προσέγγισης των διεθνών σχέσεων. Ο Πελοποννησιακός πόλεμος διεξάγεται μεταξύ κρατών και συνασπισμών κρατών και συνεπώς η έμφαση δίνεται στην ανάλυση αυτών των πολιτικών οντοτήτων: Κέρκυρα, Κόρινθος, Αθήνα, Σπάρτη, Πλαταιές, Μυτιλήνη, Θήβα κ.ο.κ. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν υπάρχουν και άλλοι μη κρατικοί δρώντες στον Πελοποννησιακό πόλεμο, όπως για παράδειγμα το μαντείο των Δελφών. Όμως, η σημασία αυτών των δρώντων είναι περιορισμένη, αφού διαδραματίζουν έναν υποτυπώδη ρόλο στα πολιτικά δρώμενα. Γίνεται, λοιπόν, φανερό, ότι στο έργο του Θουκυδίδη βρίσκει κανείς όλα εκείνα τα στοιχεία που χρησιμοποιούν οι ρεαλιστές για να ορίσουν ένα σύστημα: α) διάταξη του συστήματος (ιεραρχικό ή άναρχο), β) συσχετισμός δυνάμεων, και γ) προσδιορισμός του χαρακτήρα των κύριων δρώντων. Ο Θουκυδίδης ξεκινάει την ανάλυσή του από την περιγραφή ενός άναρχου και ανταγωνιστικού διεθνούς συστήματος, εξηγεί πως δημιουργήθηκε ο διπολισμός, αναλύει τον υπάρχοντα συσχετισμό ισχύος και προσδιορίζει ότι οι κύριοι δρώντες είναι οι πόλειςκράτη και οι συνασπισμοί αυτών των κρατών. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν ότι οι δομικοί ρεαλιστές από τον Thomas Hobbes μέχρι τον Kenneth Waltz, βρίσκουν την αφετηρία της προσέγγισής τους στο έργο του Θουκυδίδη. Κρίσιμες είναι οι έννοιες της απειλής και της ασφάλειας που τα κράτη επιδιώκουν. Συνέπεια της έλλειψης ρυθμιστικής εξουσίας στο διεθνές σύστημα και της συνακόλουθης επικράτησης μιας διεθνούς αναρχίας είναι η δημιουργία αισθήματος ανασφάλειας και φόβου ανάμεσα στις μονάδες τους συστήματος. Ο φόβος αυτός και το ζήτημα της αντιμετώπισης απειλών γίνεται έτσι κυρίαρχο κίνητρο στρατηγικής συμπεριφοράς. Συγκεκριμένα, η περσική απειλή αναγκάζει την Αθήνα να δημιουργήσει την αυτοκρατορία της για να κατοχυρώσει την ασφάλειά της. Δεν την αποκτήσαμε δια της βίας αλλά όταν εσείς δεν θελήσατε να συνεχίσετε τον αγώνα εναντίον των όσων βαρβάρων είχαν μείνει, οι σύμμαχοι ήρθαν σε μας και μας ζήτησαν να γίνουμε αρχηγοί τους. Ασκώντας την αρχηγία αυτή, αναπτύξαμε, από την ανάγκη των πραγμάτων, την ηγεμονία μας στο ση-

Η τριήρης αποτέλεσε το μέσο της ανάπτυξης της ναυτικής υπερδύναμης της Αθηναϊκής Δημοκρατίας για σχεδόν 2 αιώνες. Ομοίωμα της «Ολυμπίας», αθηναϊκής τριήρους του 5ου αι. π.Χ. Κλίμακα 1/10. Κατασκευή Γ. Μαργαρώνης (Εργαστήριο ΕΜΠ). Έρευνα και σχέδια J. Morrison, J.F. Coates. Συλλογή ΝΜΕ.

μείο που βρίσκεται σήμερα, στην αρχή από φόβο, έπειτα για την τιμή και αργότερα για το συμφέρον μας. Και από τότε, επειδή δεν αισθανόμαστε ασφαλείς, εξαιτίας της έχθρας πολλών –μερικοί μάλιστα από τους συμμάχους μας είχαν κιόλας αποστατήσει και τους είχαμε αποτάξει– δεν μπορούσαμε πια να χαλαρώσουμε την επιβολή μας χωρίς να εκτεθούμε σε κίνδυνο, γιατί όσοι θα αποστατούσαν από μας θα γίνονταν σύμμαχοί σας. Κανείς δεν πρέπει να φθονεί εκείνον που προσπαθεί να κατοχυρώσει τα συμφέροντά του, όταν έχει να αντιμετωπίσει μεγάλους κινδύνους. Ο φόβος όμως παίζει καθοριστικό ρόλο και στη διαμόρφωση της στρατηγικής συμπεριφοράς της Σπάρτης. Η Σπάρτη νιώθει να απειλείται από την αύξηση της δύναμης της Αθήνας και έτσι καταφεύγει σε “παρεμποδιστικό πόλεμο”: Οι Λακεδαιμόνιοι ψήφισαν ότι έπρεπε να γίνει πόλεμος επειδή φοβόντουσαν ότι ο Αθηναίοι θ’ αυξήσουν ακόμη περισσότερο τη δύναμή τους, γιατί έβλεπαν ότι είχαν κιόλας υποτάξει το μεγαλύτερο μέρος της Ελλάδας. Αυτό αποτελεί ένα εξαιρετικό παράδειγμα αυτού που σήμερα αποκαλείται “δίλημμα ασφαλείας”, δηλαδή η κατάσταση που προκύπτει όταν τα μέτρα που αυξάνουν την ασφάλεια ενός κράτους ταυτόχρονα μειώνουν την ασφάλεια των άλλων. Όπως λοιπόν φάνηκε, η απειλή της Περσίας εξώθησε τους Αθηναίους να εγκαθιδρύσουν την αυτοκρατορία τους. Η αυτοκρατορία παρείχε ασφάλεια για την Αθήνα, αλλά σύντομα αποδείχθηκε απειλή για τη Σπάρτη και τους συμμάχους της. Αυτή η δυναμική της αμοιβαίας ανασφάλειας μπορεί να οδηγήσει σε πόλεμο. Αν πάλι οι Αθηναίοι δεν λάμβαναν τα αναγκαία μέτρα για να αυξήσουν την ασφάλειά τους, κινδύνευαν οι ίδιοι να υποστούν τις συνέπειες της αδυναμίας τους: “Δηλώνουμε ότι ασκούμε την ηγεμονία μας στην Ελλάδα για να μη γίνουμε εμείς υπήκοοι άλλων”, διακήρυξε ο Εύφημος Αθηναίος πρέσβης στη Σικελία.

Ο φόβος, λοιπόν, αποτελεί ένα πρωταγωνιστικό κίνητρο στρατηγικής συμπεριφοράς. Στη περίπτωση της Μυτιλήνης, ο φόβος υποδούλωσης οδήγησε τους Μυτιληναίους να αλλάξουν στρατόπεδο και να αναζητήσουν ασφάλεια στην πελοποννησιακή συμμαχία. Η δημηγορία των Μυτιληναίων στη συνέλευση των Σπαρτιατών εστιάζεται στο ζήτημα του φόβου με δύο τρόπους: Α) Αμοιβαίος φόβος: σύμφωνα με τους Μυτιληναίους ο φόβος είναι η πιο “ασφαλής βάση” για τη σύναψη συμμαχίας. Από τότε όμως που άλλαξε ο συσχετισμός δυνάμεων και οι Αθηναίοι έπαψαν πλέον να φοβούνται τους Μυτιληναίους, ο δεσμός αυτός χάθηκε. Αυτό οδήγησε τους Μυτιληναίους σε αποστασία, αφού πλέον κινδύνευαν να υποδουλωθούν από τους Αθηναίους. Ο αμοιβαίος φόβος είναι η μόνη ασφαλής βάση μιας συμμαχίας γιατί, αν θέλει κανείς να τη παραβιάσει, τον συγκρατεί η σκέψη ότι δεν είναι αρκετά ισχυρός για να επιβληθεί. Β) Φόβος επιβίωσης: από τη στιγμή που η Μυτιλήνη επιλέγει τη στρατηγική της αποστασίας από την αθηναϊκή συμμαχία, μια στρατηγική η οποία συνεπάγεται υψηλό ρίσκο, η μόνη της ελπίδα να αποφύγει την καταστροφή είναι η συμμαχία με τη Σπάρτη. Ικετεύουν λοιπόν οι Μυτιληναίοι τους Σπαρτιάτες να συμπεριφερθούν όπως το ζητούν οι...φόβοι τους. Σεβαστείτε, λοιπόν, τόσο τις ελπίδες που στηρίζουν οι Έλληνες επάνω σας, όσο και τον Ολύμπιο Δία μέσα στο ιερό του οποίου καθόμαστε τώρα, σχεδόν σαν ικέτες. Βοηθήστε τους Μυτιληναίους συμμαχώντας μαζί τους. Μη μας εγκαταλείψετε τη στιγμή που κινδυνεύουμε τη ζωή μας σε αγώνα που θα ωφελήσει όλους, αν πετύχουμε. Αν αποτύχουμε, όμως, επειδή δε θα έχετε πεισθεί να μας βοηθήσετε, τότε όλοι οι Έλληνες θα υποστούν τις συνέπειες της αποτυχίας μας. Φανείτε άντρες όπως σας θέλουν οι Έλληνες και όπως σας ζητούν οι φόβοι μας. Περιπλους 37

Το άγαλμα του Θουκυδίδη μπροστά από το Κοινοβούλιο της Αυστρίας.

Το άναρχο διεθνές σύστημα, λοιπόν, δημιουργεί ανασφάλεια και συνεπώς πρωταρχικός στόχος των κρατών είναι να μεγιστοποιήσουν την ασφάλεια τους. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η συμβολή του Θουκυδίδη στην ανάπτυξη μιας κεντρικής έννοιας του πολιτικού ρεαλισμού, αυτής της του κρατικού συμφέροντος. Εκτός από το φόβο, η μεγιστοποίηση του συμφέροντος αποτελεί βασικό κίνητρο της στρατηγικής συμπεριφοράς των κρατών. Αναπτύξαμε, από την ανάγκη των πραγμάτων, την ηγεμονία μας στο σημείο που βρίσκεται σήμερα, στην αρχή από φόβο έπειτα από τη τιμή και αργότερα για το συμφέρον μας. Η Ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου περιέχει πάμπολλες αναφορές στις προσπάθειες των πρωταγωνιστών να μεγιστοποιήσουν το συμφέρον τους. Πόσο όμως μακριά μπορεί να φτάσει ένα κράτος στη αναζήτηση τρόπων εξυπηρέτησης των συμφερόντων του; “Για μια πολιτεία που ασκεί ηγεμονία, τίποτε δεν είναι παράλογο αν είναι συμφέρον”, ισχυρίζονται οι Αθηναίοι. Πρώτα απ’ όλα έρχεται το συμφέρον επιβίωσης. Το άναρχο διεθνές σύστημα “τιμωρεί” όσα κράτη δε μεριμνούν για την αυτοπροστασία τους. Εκτός από την επιβίωση, οι πολιτείες πρέπει να μεριμνήσουν για τη διατήρηση της εδαφικής τους ακεραιότητας και της ανεξαρτησίας τους. Διαφορετικά κινδυνεύουν να χάσουν και τα δύο. Ο Θουκυδίδης, για παράδειγμα, περιγράφει με λεπτομέρεια τη διαδικασία με την οποία οι Αθηναίοι στερούσαν από άλλες πολιτείες την ελευθερία τους. Τα συμφέροντα κάθε πολιτείας δε περιορίζονται μόνο στην κατοχύρωση της ασφάλειάς τους. Σε ένα ανταγωνιστικό διεθνές σύστημα οι πολιτείες είναι αναγκασμένες να διατηρήσουν τη σχετική τους θέση στη κατανομή ισχύος. Αν η σχετική τους θέση χειροτερεύσει και αυτή των αντιπάλων τους καλυτερεύσει, τότε ενδέχεται να κινδυνεύσει η ασφάλεια τους. Οι πολιτείες, λοιπόν, έχουν κάθε κίνητρο να εμποδίσουν τη σχετική αναβάθμιση των αντιπάλων τους στη διεθνή κατανομή ισχύος. Αυτό, 38 Περιπλους

σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, αποτέλεσε την “πραγματική αλλά ανομολόγητη αιτία” του Πελοποννησιακού πολέμου, δηλαδή το ότι “η μεγάλη ανάπτυξη της Αθήνας φόβισε τους Λακεδαιμονίους και τους ανάγκασε να πολεμήσουν”. Με άλλα λόγια, το βασικό κίνητρο της στρατηγικής συμπεριφοράς της Σπάρτης ήταν η προστασία της σχετικής της θέσης στο διεθνές σύστημα. Αν η Σπάρτη δεν αντιδρούσε, η Αθήνα –η οποία αναπτυσσόταν με γρηγορότερο ρυθμό- θα την ξεπερνούσε και θα της αφαιρούσε την πρωτοκαθεδρία στο διακρατικό σύστημα της Αρχαίας Ελλάδας. Η Σπάρτη είχε, θεωρητικά, δύο επιλογές: είτε να προσπαθήσει να αυξήσει το δικό της ρυθμό ανάπτυξης ώστε να ξεπεράσει αυτόν της Αθήνας, είτε να σταματήσει την ανάπτυξη της Αθηναϊκής ισχύος. Καθώς η πρώτη επιλογή ήταν ανέφικτη, η Σπάρτη κατέφυγε στη δεύτερη. Η τοποθέτηση του Σπαρτιάτη εφόρου Σθενελαΐδα είναι άκρως αποκαλυπτική: “Ψηφίστε πόλεμο. Μην αφήσετε τους Αθηναίους να γίνουν ισχυρότεροι” προέτρεψε τους συμπολίτες του. Τέλος, οι πολιτείες έχουν κάθε συμφέρον να προσπαθήσουν να καλυτερεύσουν τη θέση τους στο διεθνές σύστημα, αυξάνοντας την ισχύ τους σε σχέση με αυτή των αντιπάλων τους (relative gain). Η λογική της επέκτασης, της αύξησης της δύναμης της πολιτείας, παρουσιάζεται ανάγλυφα στη δημηγορία του Αλκιβιάδη, στην οποία προτρέπει τους Αθηναίους να κατακτήσουν τη Σικελία, ώστε να αποκτήσουν την πρωτοκαθεδρία στο διεθνές σύστημα: Δεν μπορούμε να καθορίζουμε αυστηρά, σαν να ήταν διαχείριση, τα όρια της ηγεμονίας μας, αλλά είμαστε αναγκασμένοι, αφού βρισκόμαστε σε αυτήν την θέση, ν’ απειλούμε μερικούς ή να μην υποχωρούμε έναντι άλλων, αφού ο κίνδυνος για μας να υπαχθούμε στην ηγεμονία άλλων, αν δεν την ασκούμε εμείς στους άλλους. [...] Όταν θα κατακτήσουμε τα μέρη εκείνα, τότε, όπως είναι πολύ πιθανό, θα γίνομε κύριοι όλης της Ελλάδας. [...] Αν η πολιτεία μας μένει αδρανής, θ’ αρχίσει να φθείρεται και η επίδοσή της σε άλλα θα αρχίσει να χάνεται, ενώ αν αγωνίζεται, τότε θα πλουτίσει

την πείρα της, θα ενισχύσει την παράδοσή της να υπερασπίζεται περισσότερο με έργα παρά με λόγια. Με μια λέξη, θεωρώ ότι μια πολιτεία που δεν γνωρίζει την αδράνεια, θα καταστραφεί γρήγορα αν παραιτηθεί από τη δράση. Η διαδικασία με την οποία καθορίζει κάθε κράτος το συμφέρον του ποικίλλει από κράτος σε κράτος ανάλογα με τις εσωτερικές του δομές (π.χ. εσωτερικός συσχετισμός δυνάμεων). Όμως, όλα τα κράτη πρέπει, πρώτα από όλα, να δίνουν έμφαση στην κατοχύρωση των συμφερόντων ασφαλείας (δηλαδή επιβίωση, εδαφική ακεραιότητα και ανεξαρτησία). Το άναρχο διεθνές σύστημα περιορίζει τις επιλογές των κρατών και “τιμωρεί” όσα κράτη θέτουν υπέρμετρα φιλόδοξους στόχους, που ξεπερνούν τα μέσα που διαθέτουν. Για παράδειγμα, αυτό συνέβη στους Αθηναίους, οι οποίοι, ακολουθώντας τις επεκτατικές φιλοδοξίες του Αλκιβιάδη (αντί τις συνετές συστάσεις του Περικλή, που προειδοποιούσε για τον κίνδυνο υπερεξάπλωσης), ενεπλάκησαν στην καταστροφική εκστρατεία στη Σικελία, η οποία τελικά τους οδήγησε σε ήττα στον Πελοποννησιακό πόλεμο. Συνεπώς, επειδή τα κράτη είναι “ευαίσθητα στο κόστος”, είναι αναγκασμένα να συμπεριφέρονται με τρόπο ορθολογικό. Αυτό σημαίνει ότι, στα σημαντικά για την ασφάλειά τους θέματα (π.χ. πόλεμος, επέκταση), τα κράτη πρέπει να είναι σε θέση να υπολογίζουν τη σχέση κόστους/οφέλους (cost- benefit analysis) και να επιλέγουν τη στρατηγική εκείνη που μεγιστοποιεί το συμφέρον τους. Μια τέτοια ορθολογική προσέγγιση όπου αναλύεται το κόστος και το όφελος του πολέμου υπό το πρίσμα των κρατικών συμφερόντων, προσφέρεται από τον Ερμοκράτη, ηγέτη των Συρακουσών: Κανείς δεν παρασύρεται σε πόλεμο επειδή δεν ξέρει τι συμφορές σημαίνει αυτό, και κανείς πάλι δεν αποφεύγει τον πόλεμο από φόβο, όταν νομίζει ότι το αποτέλεσμα του θα τον ωφελήσει. Ο πόλεμος ξεσπάει όταν άλλοι θεωρούν ότι το κέρδος είναι μεγαλύτερο από τις συμφορές και όταν άλλοι είναι έτοιμοι ν’ αντιμετωπίσουν τους κινδύνους του, παρά να υποστούν μιαν άμεση ζημία. Η μέχρι τώρα ανάλυση, λοιπόν, μας οδηγεί στη διαπίστωση ότι τα κράτη στο άναρχο διεθνές σύστημα έχουν κάθε κίνητρο να προσπαθούν να μεγιστοποιούν το συμφέρον τους και να συμπεριφέρονται ορθολογικά σε όλα τα κρίσιμα ζητήματα. Εν κατακλείδι και συμπερασματικά καταλήγω στις εξής τρεις επισημάνσεις. Πρώτον, η προσέγγιση του μνημειώδους αυτού έργου από θεωρητικής σκοπιά βοηθάει τον μελετητή να εκτιμήσει ακόμη περισσότερο την αξία της ιστορίας του Πελοποννησιακού Πολέμου και την διαχρονική συνεισφορά της καθώς αυτή είναι πάντα επίκαιρη. Δεύτερο, η μελέτη του έργου του Θουκυδίδη μας παρέχει τα εργαλεία που χρειαζόμαστε για να αναλύσουμε σε βάθος και με νηφαλιότητα τη διεθνή πολιτική. Τρίτον, ο Θουκυδίδης μας βοηθάει να κατανοήσουμε τη λογική της στρατηγικής συμπεριφοράς των κρατών στο διεθνές σύστημα και κυρίως της λογική του πολέμου και τη ειρήνης.

Global service network. Connecting with you.

ABB Turbocharging’s Original Parts and Original Service concept is our commitment to maintaining your valuable equipment in peak condition and at optimum performance throughout its lifecycle. We use our extensive knowledge of your installations to offer proactive services, ensuring your application’s consistent operation at highlevels of performance and efficiency. Our extensive global network of professional service engineers and unparalleled logistics means you receive support and Get Original. www.abb.com/turbocharging

ABB SA Turbocharging 13th km Athens-Korinth National Road 12462 Skaramagkas Phone: +30 210 42 12 600 E-mail: turbo@gr.abb.com

Ένα πλοίο που το ‘λέγαν

Αμφιτρίτη, Μπουμπουλίνα, Μαλβίνα… Ένα από τα θύματα των γερμανικών βομβαρδισμών στο Ναύσταθμο Σαλαμίνας, τον Απρίλιο του 1941, ήταν κι ένα σκάφος που το μετασκεύαζαν σε πλωτή ανθρακαποθήκη. Όταν ήταν στην ενέργεια έφερε το όνομα Αμφιτρίτη και ήταν ένα από τα ποιο γνωστά πλοία του Ναυτικού, αφού από το 1895 έως και το 1914 ήταν η βασιλική θαλαμηγός. Αγνοούμε πότε ακριβώς είχε παροπλιστεί, καθώς δεν έχουν έως τώρα βρεθεί οι σχετικές πληροφορίες. Σίγουρα όμως αυτό θα πρέπει να έγινε περί τα μέσα της δεκαετίας του 1930. Αλλά αν το τέλος της Αμφιτρίτης είναι ένα πρόβλημα, αυτό δεν είναι ούτε το μοναδικό ούτε και το μεγαλύτερο. Γιατί υπάρχει ένα μπέρδεμα με την «γέννησή» της. Πότε, με άλλα λόγια, εντάχθηκε στο Ναυτικό. Καλύτερα όμως να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Του Ηλία Νταλούμη

40 Περιπλους

Ν

α ξεκινήσουμε λοιπόν και να πούμε ότι το όνομα Αμφιτρίτη είναι το τρίτο κατά σειρά που πήρε στο Ναυτικό και το τέταρτο από τότε που καθελκύστηκε. Αρχικά ονομαζόταν Malvina και ήταν ένα επιβατικόφορτηγό, που εκτελούσε το δρομολόγιο από το Λονδίνο στο Leith και αντιστρόφως. Εδώ να θυμίσουμε ότι το Leith είναι το επίνειο –ενωμένο τώρα πια με αυτό– του Εδιμβούργου, της πρωτεύουσας της Σκοτίας. Όταν αγοράστηκε από την Ελλάδα διατήρησε το όνομα αυτό –εξελληνισμένο βέβαια σε Μαλβίνα– μέχρι την άφιξή της στην Ελλάδα. Αμέσως μετά την άφιξή της, μετονομάστηκε σε Μπουμπουλίνα και μετά από 17 χρόνια, σε Αμφιτρίτη. Ο λόγος αυτής της αγοράς σίγουρα είναι πρωτότυπος. Εκείνη την εποχή είχαν παραγγελθεί στη Μ. Βρετανία καινούργια καζάνια –λέβητες αν προτιμάτε– για την θωρακοβάριδα Βασιλεύς Γεώργιος. Κι εδώ να κάνουμε μια παρένθεση και να διευκρινίσουμε ότι ο όρος «θωρακοβάριδα» ήταν η ελληνική απόδοση του όρου «ironclad». Έτσι χαρακτηρίζονταν κάποια πλοία στα μέσα του 19ου αιώνα. Ήσαν ξύλινα πολεμικά ατμόπλοια που έφεραν πλευρική θωράκιση από σιδερένιες ή ατσάλινες πλάκες. Πίσω στο θέμα μας τώρα. Για την μεταφορά αυτών των καζανιών ζητήθηκε ένα ποσό

–αγνοούμε το ακριβές ύψος του– το οποίο κρίθηκε υπερβολικό από την τότε ελληνική κυβέρνηση. Η λύση που βρέθηκε ήταν να αγοραστεί ένα πλοίο και μ’ αυτό να μεταφερθούν στην Ελλάδα. Το κόστος ήταν μικρότερο, λένε οι πληροφορίες, τις οποίες δεν έχουμε λόγο να αμφισβητήσουμε. Μαζί με τα καζάνια αγοράστηκαν και έξι μικρά ξύλινα σκάφη τα οποία φορτώθηκαν στο νεοαγορασμένο πλοίο κι όλα μαζί έφτασαν στον Πειραιά, χωρίς να υπάρξει το παραμικρό πρόβλημα. Κι ως εδώ όλα καλά. Το ζήτημα είναι: Πότε έγιναν αυτά; Και δεν μιλάμε για ημέρα και μήνα αλλά για χρονιά! Ο ναύαρχος Κωνσταντίνος Παΐζης-Παραδέλης στο «Τα Πλοία του Πολεμικού Ναυτικού 1830-1999», (σελ. 30, 101 & 107) και ο ναύαρχος Αναστάσιος Δημητρακόπουλος στο «Ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού 1874-1912» (τ.Β΄σελ.191), θέλουν αυτό να γίνεται το 1873. Όμως ένας άλλος ναύαρχος, ο Δημήτριος Φωκάς στο «Χρονικά του Ελληνικού Β. Ναυτικού 1833-1873» δεν αναφέρει τίποτα σχετικό. Και δε νομίζουμε ότι η αγορά ενός πλοίου –που έφτασε να γίνει και βασιλική θαλαμηγός– και έξι σκαφών, θα «περνούσε απαρατήρητη». Ιδιαίτερα όταν αυτά τα σκάφη, που μπορεί να ήσαν μικρές και ξύλινες άκατοι που τις χρησιμοποιούσαν ως σκάφη αναψυχής στον Τάμεση –pleasure boats τις αποκαλούσαν οι Βρετανοί– όμως στην Ελλάδα μετασκευάστηκαν κι αποτέλεσαν τα πρώτα τορπιλοβόλα του Ναυτικού! Ο λόγος για τα: Δήλος, Θεά, Καλυψώ, Περσεφόνη, Σαπφώ και Χίος. Είναι ποτέ δυνατόν ο Φωκάς να κάνει τέτοια παράλειψη; Άλλωστε στην σελίδα 286 του παραπάνω έργου του, αναφέρει ότι το 1872 παραγγέλθηκαν στην Μ. Βρετανία ατμαγωγοί αυλοί προκειμένου να τοποθετηθούν στον Βασιλέα Γεώργιο. Η αιτία αυτής της επισκευής ήταν ότι λόγω της κακής συντήρησης υπήρχαν σοβαρά μηχανικά προβλήματα στο πλοίο. Να μην ξεχνάμε επίσης ότι πλοίο αυτό είχε παραληφθεί μόλις πριν 2 χρόνια και μια αλλαγή καζανιών, ακούγεται πολύ εξεζητημένη. Όχι όμως και η αλλαγή ενός αριθμού ατμαγωγών, των οποίων η σχετικά συχνή αντικατάσταση δεν είναι και τόσο σπάνιο φαινόμενο. Να σημειωθεί ότι –πάντα κατά τον Φωκά– οι επισκευές στον Βασιλέα Γεώργιο, ολοκληρώθηκαν το Νοέμβριο του 1872. Είναι επομένως τελείως απίθανο την μια χρονιά να γίνονται αλλαγές ατμαγωγών, την αμέσως επόμενη αλλαγή καζανιών και ο Φωκάς να μην αναφέρει τίποτα. Πότε λοιπόν έγινε η περιβόητη αγορά; Και για μεν τα καζάνια είναι σχεδόν σίγουρο ότι δεν πρόκειται να βρούμε τίποτε. Σίγουρα όμως μπορούμε να βρούμε πότε αγοράστηκε η Malvina. Δυστυχώς όχι από ελληνικές πηγές αλλά από βρετανικές. Βλέπετε οι Βρετανοί έχουν την... κακή συνήθεια να κρατούν αρχεία. Καταφύγαμε λοιπόν σε δύο ιστοσελίδες, η αξιοπιστία των οποίων έχει αποδειχτεί και δε μπαίνει σε αμφιβολία. Την miramarshipindex.org και την clydeships. co.uk. Η πρώτη παρέχει στοιχεία για εμπορικά πλοία απ’ όλον τον κόσμο. Η δεύτερη έχει στοιχεία για πλοία που ναυπηγήθηκαν στην περιοχή του ποταμού Clyde. Σύμφωνα λοιπόν με αυτές η Malvina, που μας αφορά, καθελκύστηκε στις 02.10.1875. Πράγμα που σημαίνει ότι δεν είναι δυνατόν να πουλήθηκε το 1873. Η εν λόγω πώληση –πάντα κατά τις ίδιες ιστοσελίδες– έγινε το 1878. Μ’ αυτήν την πληροφορία συμφωνεί και το βιβλίο «Coastal Passenger Liners of the British Isles» του Nick Robins, που κυκλοφόρησε το 2011, που αναφέρει ότι η πώληση του πλοίου από την πλοιοκτήτρια London & Edinburgh Shipping Co., έγινε προς κάποιον κύριο G. Gilmour –αγνώστων λοιπών στοιχείων– ο οποίος αμέσως το μεταβίβασε στην ελληνική κυβέρνηση. Κι εδώ αξίζει να κάνουμε μια παρένθεση και να μιλήσουμε για το όνομα του εν λόγω πλοίου. Το όνομα λοιπόν Malvina, είναι δημιούργημα του –άγνωστου στους Έλληνες– αλλά μεγάλου Σκοτσέζου ποιητή James Macpherson (1736–1796). Προέρχεται Αριστερά: Σίγουρα η καλύτερη απεικόνιση της Αμφιτρίτης. Πρόκειται για την ελαιογραφία του Βασιλείου Χατζή (125x222 cm), που βρίσκεται στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος και φέρει τον τίτλο: «Η μεταφορά της σορού του Βασιλέως Γεωργίου Α’ με τη βασιλική θαλαμηγό Αμφιτρίτη». Περιπλους 41

από την έκφραση «mala mhinn» στα Gaelic –τη γλώσσα των Κελτών– που στα ελληνικά μπορεί να αποδοθεί ως «γαϊτανοφρύδα». Έγινε πολύ της μόδας –ένδειξη της εκτίμησης που έτρεφαν για τον Macpherson– στα τέλη του 18ου και ολόκληρο τον 19ο αιώνα. Έτσι είχε δοθεί όχι μόνο σε κορίτσια αλλά και σε πολλά πλοία. Πρέπει να σημειωθεί ότι δεν έχει καμία απολύτως σχέση με την ονομασία των νησιών Falkland στα ισπανικά. Αυτή προέρχεται από την γαλλική ονομασία Îles Malouines ήτοι νησιά του Saint-Malo. Γιατί αξίζει αυτή η παρένθεση; Μα επειδή η ύπαρξη κι άλλων πλοίων με το όνομα Malvina σίγουρα έχει συμβάλει στο μπέρδεμα που υπάρχει. Να επανέλθουμε όμως στο θέμα μας και να δούμε τι γράφουν κάποιες ξένες πηγές για το ζήτημα. Ο λόγος φυσικά για το Jane’s. Δυστυχώς και εδώ τα στοιχεία είναι αλλοπρόσαλλα! Έως και στο Jane’s Fighting Ships of World War I, του 1919, θέλει την Αμφιτρίτη να ναυπηγείται το 1864 και μάλιστα στο Birkenhead. Στις επόμενες εκδόσεις του –πχ από το 1922 έως και το 1939, που αναφέρεται η Αμφιτρίτη– διορθώνει την χρονολογία ολοκλήρωσης της ναυπήγησης σε 1876, εξακολουθεί όμως να αναφέρει ως τόπο το Birkenhead! Επειδή δεν είναι κανένας υποχρεωμένος να θυμάται απ’ έξω την γεωγραφία της Μ. Βρετανίας, να πούμε ότι τόσο το Dumbarton όσο και το Birkenhead βρίσκονται στη δυτική πλευρά της χώρας. Όμως το πρώτο βρίσκεται βόρεια, στην Σκοτία, κοντά στη Γλασκόβη και το δεύτερο περίπου στο κέντρο, στο Λίβερπουλ. Αν όμως το Malvina είχε ναυπηγηθεί στο Birkenhead, τότε αυτό θα είχε γίνει στα ναυπηγεία της Cammell Laird, κάτι που βεβαίως δεν έχει γίνει. Γιατί μπορεί τα εν λόγω ναυπηγεία να έχουν φτιάξει πολλά –και διάσημα– πλοία, σίγουρα όμως δεν έχουν ναυπηγήσει πλοίο που ονομάστηκε Malvina. Ως προς το 1866 τώρα. Πράγματι εκείνη την χρονιά βγήκε από ναυπηγεία του Govan –που είναι προάστιο της Γλασκόβης– πλοίο που έφερε το όνομα Malvina! Αυτό όμως που «δεν κολλάει» στην προκειμένη περίπτωση είναι ότι το εν λόγω πλοίο πουλήθηκε το 1871 στην εταιρεία Valery Freres της Μασσαλίας, μεταπουλήθηκε το 1880 στην Cie Generale Transatlantique, επίσης της Μασσαλίας και τελικά δόθηκε για διάλυση το 1910, πάντα στη Μασσαλία. Βεβαίως εφόσον υπήρχαν η μαρτυρία από τα αρχείο του ναυπηγείου –μέσω του ιστότοπου clydeships.co.uk– το πρόβλημα έπρεπε να θεωρείται λυμένο. Όμως μια επιπλέον επαλήθευση σίγουρα θα ήταν ότι καλύτερο κι επιπλέον πιθανώς να διαφώτιζε πως προκύψανε οι λάθος απόψεις. Αυτό έγινε με μια έρευνα στο αρχείο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Κι εδώ πρέπει να ευχαριστήσω το ναύαρχο Γιάννη Παλούμπη και την κ. Ιωάννα Μπερμπίλη, που φρόντισαν σχετικά. Ανοίγοντας τον σχετικό φάκελο, το πρώτο έγγραφο που υπήρχε ήταν ένα –μάλλον πρόχειρο σημείωμα– χωρίς ημερομηνία, που ανέφερε: «έτος κατασκευής 1876». Το σημαντικότερο όμως ήταν ότι κάποιος με κόκκινο μολύβι είχε διορθώσει την χρονολογία σε 1866! Επίσης υπήρχαν αναφορές στις διαστάσεις του πλοίου σε μέτρα –κανονικά με μελάνι– και σε πόδια και ίντσες, με το ίδιο κόκκινο μολύβι. Από ποιους είχαν γραφτεί όλα αυτά, παραμένει άγνωστο. Πάντως για την ολοκληρωμένη ενημέρωσή σας, δημοσιεύουμε το εν λόγω έγγραφο.

Θα ήταν παρακινδυνευμένο και θα αποτελούσε σενάριο επιστημονικής φαντασίας να προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε ποιοι και γιατί έκαναν αυτά τα λάθη. Και μιλάμε για τους αρχικούς. Οι κατοπινοί απλώς αντέγραψαν τις λανθασμένες καταχωρήσεις, εμπιστευόμενοι τις πηγές τους. Για να κλείσουμε παραθέτουμε ότι αναφέρει ο ιστότοπος clydeships. co.uk σχετικά με την Malvina.

Name

MALVINA

Official number

70769

Flag

GBR

Year built

1875

Date launched

02/10/1875

Date completed

-

Vessel type

Passenger / Cargo

Vessel description

Iron Screw Steamer

Builder

Archibald McMillan & Son, Dumbarton

Yard

Archibald McMillan & Son, Dumbarton

Yard no

187

Tonnage

1172 grt

Length

260.6 ft

Breadth

30.4 ft

Depth

-

Draft

-

Engine builder

John and James Thomson, Glasgow

Engine detail

C2cyl, 300hp, 1-screw

First owner

London & Edinburgh Shipping Co., Leith

First port of register

Leith

Registration date

-

Other names

1878 Bouboulina 1895 Amphitriti

Subsequent owner & registration history 1878 Royal Hellenic Navy Vessel history

1878 naval transport 1895 refitted as Royal Yacht 1917 submarine tender, later a training ship and headquarters ship. Later a coal hulk (prior to 1940)

End year

1941

Fate/Status

Air Attack

Disposal Detail

Destroyed by German air attack on naval dockyard in 04/1941.

Πάνω: Σχέδιο της Μπουμπουλίνας, που βρίσκεται στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, στο οποίο αναγράφεται: «Πρόσοψις τετμημένη κατά τον άξονα του θαλαμηγού «Μπουμπουλίνα» Εν Σαλαμίνι τη 23 Νοεμβρίου 1893». Στη δεξιά: Το έγγραφο που υπάρχει στα αρχεία του Ναυτικού Μουσείο της Ελλάδος και αναφέρεται σε ναυπηγικά στοιχεία της Αμφιτρίτης.

42 Περιπλους

Περιπλους 43

ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΗΡΙΑ ΜΝΗΜΕΙΟΥ ΥΠΟΒΡΥΧΙΩΝ Πάρκο Φλοίσβου, Παλαιού Φαλήρου | Πέμπτη 10 Νοεμβρίου 2016

Κ

άτω από έναν καταγάλανο Αττικό ουραΣτο ιστορικό της ανέγερσης του μνημείου αναφέρΤου Χαράλαμπου Γιακουβάκη νό και παρουσία της Αυτού Εξοχότητας θηκε ο πρόεδρος του Ελληνικού Συνδέσμου του Προέδρου της Δημοκρατίας κυρίου Προκόπη ΠαυλόΥποβρυχίων Αντιναύαρχος Παναγιώτης Ραδίτσας Π.Ν: πουλου την Πέμπτη 10 Νοεμβρίου 2016 έγιναν τα αποκα«Η παρουσία εδώ σήμερα του πρώτου τη τάξει πολίτου της χώρας, λυπτήρια του μνημείου των Υποβρυχίων. και του Αρχηγού του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού, αποδεικνύει ότι Μια προσπάθεια χρόνων για τα εκάστοτε Διοικητικά Συμβούλια του η πατρίδα δεν ξεχνά και με την πολιτειακή, και την στρατιωτική της Ελληνικού Συνδέσμου Υποβρυχίων, σήμερα έλαβε σάρκα και οστά ηγεσία, τιμά αυτούς που θυσιάστηκαν για την ελευθερία της. με αρωγό τον Δήμαρχο Παλαιού Φαλήρου κύριο Διονύση Χατζηδάκη Κύριε Πρόεδρε, εκ μέρους του Διοικητικού Συμβουλίου και των μεπου προσέφερε ό,τι χρειαζόταν για την ανέγερση του μνημείου των λών του Συνδέσμου μας, σας ευχαριστώ για την αποδοχή της πρόταΥποβρυχίων στον περιβάλλοντα χώρο του Πάρκου Φλοίσβου. σης να τελέσετε τα αποκαλυπτήρια του μνημείου υποβρυχίων. Την τελετή τίμησε με την παρουσία της και η στρατιωτική ηγεσία με Το μνημείο αυτό, είναι αφιερωμένο στους 108 νεκρούς των Υ/Β μας επικεφαλής τον Αρχηγό του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού Αντιναύκατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Παράλληλα είναι αφιερωμένο και στα αρχο Γεώργιο Γιακουμάκη Π.Ν. συνοδευόμενο από μέλη του Α.Ν.Σ., Υ/Β που απετέλεσαν κατά το παρελθόν μονάδες του στόλου μας. Που ανώτατους αξιωματικούς που υπηρέτησαν στα Υποβρύχια, σύσσωμη απετέλεσαν το δεύτερο σπίτι (και ορισμένα το τελευταίο), εκατοντάδων η Διοίκηση Υποβρυχίων και πληρώματα υποβρυχίων υπό τον Διοικηαξιωματικών, υπαξιωματικών και ναυτών που υπηρέτησαν σ’ αυτά, τή, επίτιμοι Α/Γ.Ε.Ν., επίτιμοι Α.Σ., απόστρατοι ναύαρχοι και πρώην Διστην μακρά και ένδοξη πορεία του Πολεμικού Ναυτικού. Ήταν ο χώοικηταί Υποβρυχίων, ο πρόεδρος του Πολεμικού Μουσείου Ελλάδος, ρος όπου σφυρηλατήθηκαν φιλίες και αναπτύχθηκαν αισθήματα αλοι πρόεδρος και αντιπρόεδρος της Ε.Α.Α.Ν. συνοδευόμενοι από μέλη ληλοεκτίμησης και αλληλοσεβασμού. Ήταν τα σιδερένια σώματα που του Δ.Σ., ο πρόεδρος του Συνδέσμου Αποφοίτων Σ.Ν.Δ συνοδευόμεμέσα τους έζησαν έντονες στιγμές και έγραψαν ιστορία οι ψυχές όλων νος από μέλη του Δ.Σ., η πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος αυτών των ανδρών. Ήταν υποβρύχια του Πολεμικού μας Ναυτικού, κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, ο πρόεδρος του Π.Μ./ ενός Ναυτικού που δεν ηττήθηκε και δεν υπέστειλε ποτέ την σημαία. Σ.Α.Σ.Υ./Π.Ν. συνοδευόμενος από μέλη του Δ.Σ. ο πρόεδρος του ΣυνΓιατί όμως και πως έγινε αυτό το μνημείο και ποιες οι αγωνίες της δέσμου Ναυτικής Αεροπορίας συνοδευόμενος από μέλη, ο πρόεδρος όλης προσπάθειας; του Σ.Α./Σ.Μ.Υ.Ν. συνοδευόμενος από μέλη, ο πρόεδρος του παραρΗ διατήρηση της ιστορικής μνήμης και η διαχρονική απόδοση τιμών τήματος Ε.Α.Α.Ν. Πύργου συνοδευόμενος από μέλη, εκπρόσωπος της στους συναδέλφους μας, που έδωσαν την ζωή τους για την πατρίδα, Ένωσης καρδιοπαθών, ο πρόεδρος των εργαζομένων στα ναυπηγεία είναι ένας από τους σκοπούς του Ελληνικού Συνδέσμου Υποβρυχίων. συνοδευόμενος από μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου, απόγονοι των Για αυτό το λόγο και η δημιουργία αυτού του μνημείου ήταν για πολλά πεσόντων, πλήθος αποστράτων συναδέλφων υποβρυχίων και μη, καχρόνια ένας από τους στόχους και των προηγουμένων Διοικητικών θώς και μαθητές των λυκείων της περιοχής του Παλαιού Φαλήρου. του Συμβουλίων. Πολλές προσπάθειες κατά το παρελθόν είχαν αποΗ εκδήλωση άρχισε με επιμνημόσυνη δέηση χοροστατούντος του τύχει. Όμως ο Σύνδεσμος προσηλωμένος στην επίτευξη του στόχου Μητροπολίτη Νέας Σμύρνης κ.κ. Συμεών. επέμενε. Και ο στόχος επετεύχθη με την στήριξη και αποδοχή των

44 Περιπλους

προτάσεών μας από την πρώην αλλά και την νυν ηγεσία του Πολεμικού Ναυτικού, τον Α/ΓΕΕΘΑ Ναύαρχο Ευαγ. Αποστολάκη Π.Ν και τον Α/ΓΕΝ Αντιναύαρχο Γεώργιο Γιακουμάκη Π.Ν, που ενέκριναν την παραχώρηση στον Σύνδεσμό μας, του ανασκευασθέντος εθελοντικά από το προσωπικό των Ναυπηγείων Σκαραμαγκά, παλαιού πυργίσκου του εκσυγχρονισθέντος Υ/Β ΩΚΕΑΝΟΣ, για να κοσμήσει το μνημείο. Οι οικονομικές όμως δυνατότητες του Συνδέσμου μας δεν επέτρεπαν να προχωρήσουμε στην κατασκευή του. Εδώ βρήκαμε αρωγό στην προσπάθεια τον Δήμαρχο Παλαιού Φαλήρου Κο Διονύση Χατζηδάκη, αγαπητό συνάδελφο από τις τάξεις του Πολεμικού Ναυτικού, ο οποίος αγκάλιασε από την πρώτη στιγμή την ιδέα του Συνδέσμου μας για την δημιουργία αυτού του μνημείου και άμεσα παραχώρησε τον χώρο, και ανέλαβε εξολοκλήρου την οικονομοτεχνική στήριξη της προσπάθειας. Εκ μέρους του Διοικητικού Συμβουλίου και των μελών του Συνδέσμου μας τους ευχαριστώ όλους θερμά. Κύριε Πρόεδρε, Κυρίες και Κύριοι, Τα ονόματα Λάσκος, Χατζηκωσταντής, Μαριδάκης, Τουρνάς, Κονίδης, Μέρλιν, Αρσλάνογλου, Κωστάκος, Δανιόλλος, Άννινος, Τρουπάκης, Στάμου, Αντωνίου, Μυκόνιος, Ρουσσέν, Σταράκης, Καβαλούδης Ξένος, είναι μερικά από τα ονόματα των 108 νεκρών των πληρωμάτων των Ελληνικών Υ/Β στον Β΄ΠΠ. Είναι ονόματα που το Πολεμικό Ναυτικό, έδωσε σε πλοία του στόλου μας, τιμώντας την υπέρτατη θυσία τους. Μια τιμή που αντανακλάται και στη Διοίκηση Υ/Β που αναλογικά, σύμφωνα δηλαδή με τον αριθμό των τότε υπηρετούντων σε αυτήν, είχε το μεγαλύτερο ποσοστό απωλειών από όλες τις Διοικήσεις των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων κατά τον Β! Π.Π. Είναι μερικά από τα ονόματα, που μαζί με τα υπόλοιπα που είναι χαραγμένα στο μνημείο αυτό, ανήκαν σε απλούς ανθρώπους, ανθρώπους με ιδανικά, αξίες και αρχές, που άφησαν πίσω τους σπίτια και οικογένειες, για να πολεμήσουν για κάτι ιερό γι’ αυτούς, την πατρίδα. Πρέπει να έχουν και θα έχουν, όσο εμείς ζούμε, την ευγνωμοσύνη μας, τον σεβασμό μας και την ιερή υπόσχεση ότι δεν θα ξεχαστούν. Αυτοί οι 108 ΥΠΟΒΡΥΧΙΟΙ ΝΑΥΤΕΣ έπραξαν το καθήκον τους, πιστοί στον όρκο που έδωσαν, να υπερασπίζονται τις σημαίες μέχρι την τελευταία ρανίδα του αίματός τους. Και Σημαία δεν είναι μόνο το ιερό σύμβολο κάθε κράτους, αλλά η ιδέα του ίδιου του κράτους. Υπερασπίζονταν λοιπόν την ίδια την ιδέα της πατρίδας, στην οποία έδωσαν, το πολυτιμότερο δώρο του θεού προς τον άνθρωπο, την ζωή τους. Τα ονόματά τους αποτυπώθηκαν σε κάποιες από τις πάμπολλες χρυσές σελίδες της ιστορίας της Ελλάδος. Χαράχθηκαν στο λιτό αυτό μνημείο. Είναι όλοι τους ζωντανοί στην μνήμη των απογόνων και των συγγενών τους, που είναι εδώ, παρόντες και σήμερα και όπως πάντα κοντά μας. Όμως καλύτερο θα ήταν να χαραχθούν και να είναι ζωντανοί στη μνήμη κάθε Έλληνα και κάθε Ελληνίδας. Πράξη σαν αυτή, να πεθάνεις δηλαδή για την πατρίδα, χωρίς στιγμή να σκεφτείς, τι χάνεις ή τι αφήνεις πίσω σου, είναι πράξη ηρωισμού. Δεν θα πρέπει λοιπόν να τους θυμόμαστε ευκαιριακά, αλλά θα πρέπει να τους θυμόμαστε και κυρίως να τους τιμούμε πάντα, γιατί χάρη σ΄ αυτούς, αλλά και σε άλλους σαν αυτούς, σήμερα υπάρχουμε και ζούμε ελεύθεροι. Κύριε Πρόεδρε, Κυρίες και Κύριοι, Η ελευθερία απαιτεί θυσίες. Η υπέρτατη θυσία των ανδρών αυτών στον βωμό της ελευθερίας και της ανεξαρτησίας της πατρίδας, θα αποτελεί παντοτινά παράδειγμα για όλους μας. Έτσι παραμένουν και πρέπει να παραμείνουν αθάνατοι στην μνήμη μας όσοι θυσιάστηκαν με τα Υ/Β και κοσμούν τις χρυσές ιστορικές σελίδες της Διοικήσεως των Υποβρυχίων, του Στόλου μας, του Πολεμικού Ναυτικού, της Ελλάδος μας». Σε σύντομη ομιλία/χαιρετισμό ο Δήμαρχος Παλαιού Φαλήρου κ. Διονύσιος Χατζηδάκης είπε: «Εξοχότατε κύριε Πρόεδρε της Δημοκρατίας. Αποτελεί μεγάλη τιμή για την πόλη του Παλαιού Φαλήρου και ιδιαίτερη συγκίνηση για μένα η παρουσία σας σήμερα εδώ. Ορισμένοι διερωτώνται γιατί τοποθετήσαμε τον πυργίσκο υποβρυχίου

στο Παλαιό Φάληρο και τι σημαίνει? Η απάντηση είναι ξεκάθαρη: - Για να θυμίζει την πλούσια και μεγάλη ναυτική ιστορία της πατρίδας μας.

- Για να φωτίζει την δράση και την προσφορά των Ελληνικών Υποβρυχίων.

- Για να τιμήσει τις θυσίες αυτών που συμμετείχαν στον Β! Παγκόσμιο Πόλεμο, σε μια από τις σημαντικότερες στιγμές της νεότερης ναυτικής μας ιστορίας.

- Για να θυμίζει τους κατά θάλασσα αγώνες του Πολεμικού μας Ναυτικού που προσδιόρισαν την πορεία της χώρας και μάλιστα χωρίς να υποστείλει ποτέ την σημαία του. Η πατρίδα μας στην έναρξη του Β! Παγκοσμίου Πολέμου διέθετε έξι Υποβρύχια τα οποία ανέπτυξαν ένδοξη δράση κατά την διάρκεια του πολέμου. Πρέπει λοιπόν να είναι σε όλους γνωστή η δράση του ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΗ, του ΠΡΩΤΕΑ, του ΚΑΤΣΩΝΗ, του ΤΡΙΤΩΝΑ, του ΓΛΑΥΚΟΥ και του ΝΗΡΕΑ. Οι επιτυχίες των υποβρυχίων μας έδρασαν καταλυτικά στην ανύψωση του ηθικού, όχι μόνο των μαχητών στο μέτωπο, αλλά και όλου του Ελληνικού λαού. Όμως σε ένα πόλεμο υπάρχουν και απώλειες. Έτσι χάθηκαν τα τέσσερα από τα έξι υποβρύχιά μας. Χάθηκαν 108 στελέχη της Διοίκησης Υποβρυχίων. Στελέχη που έχοντας ενστερνιστεί το υψηλό αίσθημα καθήκοντος και αφοσίωσης στο έργο τους, θυσιάστηκαν για τα ιδανικά και την Ελευθερία της πατρίδος. Εξοχότατε κύριε Πρόεδρε, Όποιος περάσει έστω και λίγες ώρες μέσα σε ένα υποβρύχιο αντιλαμβάνεται την ψυχική δύναμη, τον επαγγελματισμό και το πάθος που πρέπει να έχει το πλήρωμά του υποβρυχίου για να ανταπεξέλθει επιτυχώς στα καθήκοντά του. Αυτή την αυταπάρνηση, ικανότητα και κυρίως αποτελεσματικότητα των Ελληνικών υποβρυχίων προσπαθούμε να προβάλουμε μέσω της ανέγερσης του παρόντος μνημείου. Γι αυτό εξοχότατε κύριε Πρόεδρε, έχουμε καλέσει τα σχολεία για να Περιπλους 45

μάθουν ότι η Ελλάδα είναι ελεύθερη γιατί κάποιοι έδωσαν τη ζωή τους. Άλλωστε η προβολή της Ναυτικής Ιστορίας της πατρίδος μας και οι κατά θάλασσα αγώνες που καθόρισαν την πορεία της χώρας και του ελεύθερου κόσμου, αποτελεί υποχρέωσή μας γιατί υπενθυμίζει τα ιστορικά γεγονότα, ενώ παράλληλα διδάσκει και φρονηματίζει τις νεότερες γενιές και συγχρόνως συμβάλλει στην ανύψωση του ηθικού του λαού, ειδικότερα την παρούσα περίοδο όπου οι κίνδυνοι έναντι της χώρας μας είναι δυστυχώς ορατοί. Θα ήθελα σε αυτό το σημείο, να ευχαριστήσω το Πολεμικό Ναυτικό που διέθεσε τον πυργίσκο, το προσωπικό των Ναυπηγείων Σκαραμαγκά για τις εργασίες ανακατασκευής του, τον Πρόεδρο του Ελληνικού Συνδέσμου Υποβρυχίων Αντιναύαρχο Παναγιώτη Ραδίτσα και τα μέλη του Διοικητικού του Συμβουλίου για την αγαστή συνεργασία που είχαμε για να υλοποιηθεί το μνημείο. Κλείνω τον χαιρετισμό με κάτι προσωπικό. Ευχαριστώ από καρδιάς στο Πολεμικό Ναυτικό, που με έμαθε να σέβομαι και να τιμάω όλους αυτούς που θυσιάστηκαν για την Πατρίδα και την Ελευθερία και από την θέση του Δημάρχου που κατέχω τώρα, να αντιστέκομαι στην γενοκτονία της μνήμης, που η παγκοσμιοποίηση επιχειρεί να επιβάλλει». Ακολούθησε προσκλητήριο των 108 πεσόντων υπέρ πατρίδος πληρωμάτων των Υποβρυχίων ΠΡΩΤΕΥΣ-ΚΑΤΣΩΝΗΣ-ΤΡΙΤΩΝ-ΓΛΑΥΚΟΣ συνοδευόμενο από τον ύμνο των υποβρυχίων που έλεγαν τα πληρώματα των υποβρυχίων κατά την αναχώρησή τους για περιπολίες. Στη συνέχεια έγιναν τα αποκαλυπτήρια του μνημείου των υποβρυχίων από την Α.Ε ΠτΔ κύριο Προκόπη Παυλόπουλο ο οποίος και κατέθεσε δάφνινο στεφάνι. Τηρήθηκε ενός λεπτού σιγή και όλοι οι παρευρισκόμενοι έψαλλαν τον Εθνικό Ύμνο. Στην σύντομη ομιλία του η Α.Ε ΠτΔ κύριος Προκόπης Παυλόπουλος επεσήμανε: «Κυρίες και κύριοι, κύριε Δήμαρχε, Για εκείνους που έπεσαν μέσα στα υποβρύχια κατά τον ηρωικό αγώνα τους για την ελευθερία του Έθνους και του λαού μας, η θάλασσα δεν είναι απλώς ένας υγρός τάφος. Είναι η πιστή απεικόνιση της απεραντοσύνης της ιστορίας μας και η οραματική προσομοίωση του μέλλοντος που οφείλουμε να διεκδικήσουμε ως λαός και ως έθνος, γιατί εμείς οι Έλληνες είμαστε πρωτίστως λαός ελευθε46 Περιπλους

ρίας, λαός που αντιστέκεται, λαός που διεκδικεί την ανεξαρτησία. Γι αυτόν τον αγώνα και για την αξία της ελευθερίας, οφείλουμε ιδίως στους ταραγμένους καιρούς μας να τον μεταλαμπαδεύσουμε και σ’ άλλους. Σ’ όλους εκείνους που συμπράττουν αυτή την στιγμή για να υπάρχει εκείνο το μεγάλο αγαθό το οποίο οφείλουμε στην υφήλιο σήμερα, την ειρήνη και την δημοκρατία, διότι είναι γνωστό ότι χωρίς ελευθερία δεν είναι δυνατόν να υπάρξει ούτε ειρήνη ούτε δημοκρατία. Για να τιμούμε λοιπόν την μνήμη τους και κυρίως για να μπορούμε να περηφανευόμαστε για το παράδειγμά τους εμείς οι σύγχρονοι Έλληνες μπροστά στις μεγάλες προκλήσεις που έχουμε να αντιμετωπίσουμε, πρέπει να δεσμευτούμε ότι τα μεγάλα και τα σημαντικά για την πατρίδα θα τα πετύχουμε ομονοούντες-αποφασισμένοι και ανυποχώρητοι. Αιωνία τους η μνήμη». Η τελετή έκλεισε με επίδοση του δίτομου έργου με την ιστορία των Ελληνικών Υποβρυχίων στην Α.Ε ΠτΔ, στον Αρχηγό Γ.Ε.Ν, στον Μητροπολίτη Νέας Σμύρνης, ομοίωμα υποβρυχίου στον Δήμαρχο Παλαιού Φαλήρου, καθώς και του θυρεού του Συνδέσμου Υποβρυχίων στον πρόεδρο των εργαζομένων στα ναυπηγεία Σκαραμαγκά.

Μια κίνηση µπροστά πάντα επιβραβεύεται. Η winbank αποδεικνύει ότι είναι η Νο.1 ηλεκτρονική τραπεζική στην Ελλάδα, µε διακρίσεις και βραβεία σε Ελλάδα και εξωτερικό για τις επιτυχηµένες και πρωτοποριακές κινήσεις της.

Best Mobile Banking App στη ∆. Ευρώπη Best Integrated Consumer Bank Site στη ∆. Ευρώπη Best Global sms/text Banking στη ∆. Ευρώπη Best Consumer Internet Bank στη ∆. Ευρώπη

λεφτά στο λεπτό App

No.1 e-banking στην Ελλάδα

Η ΠΡΩΤΗ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑ∆Α

winbank.gr

ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΓΙΑ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΜΝΗΜΕΙΩΝ Πως ο αξέχαστος διάσημος Αμερικανός τραγουδιστής Elvis Presley συνέβαλε στη κατασκευή του μνημείου USS Arizona στο Ναύσταθμο του Pearl Harbor στη Hawaii Ελεύθερη μετάφραση Υποναυάρχου Μάρκου Μάστρακα ΠΝ (εα) σχετικού επίκαιρου επετειακού άρθρου στο διαδίκτυο του“US Naval Institute Staff December 7, 2016 8:04 AM”

Το περικαλλές Μνημείο.

Με την ευκαιρία συμπληρώσεως σήμερα 75 ετών από τη βύθιση του Θωρηκτού Arizona (BB39, κατασκευής 1910) μεταξύ και άλλων Πλοίων του Αμερικανικού Ναυτικού στο Ναύσταθμο του Pearl Harbor της Χαβάης την 7η Δεκεμβρίου 1941 κατά την επίθεση Ιαπωνικών αεροσκαφών, βλέπει το φως της δημοσιότητας αυτή η άγνωστη στο ευρύ κοινό ιστορία.

48 Περιπλους

Κ

ατά την επίθεση το πλοίο αυτό καταστράφηκε ολοσχερώς από σειρά εκρήξεων που προκλήθηκαν από μία βόμβα που διατρύπησε το κατάστρωμα και ενεργοποίησε τη πυριτιδαποθήκη του. Περίπου το 80% του πληρώματος εκ 1,512 ανδρών φονεύθηκε με το πλείστον εξ αυτών εγκλείστων στο βυθιζόμενο πλοίο. Το ναυάγιο χαρακτηρίσθηκε αμέσως ως Μνημείο Arizona και τα διερχόμενα Πολεμικά Πλοία απέδιδαν τιμές σ’ αυτό και το πλήρωμά του καθ’ όλη τη διάρκεια του πολέμου, (όπως φαίνεται στη χαρακτηριστική φωτογραφία που ακολουθεί). Από τις αρχές του 1943 υπήρξαν προτάσεις ανεγέρσεως ενός μονίμου μνημείου αλλά δεν ευοδώθηκαν μέχρι το 1949 οπότε συστάθηκε η Επιτροπή Δημιουργίας Μνημείων στον Ειρηνικό «Pacific War Memorial Commission (PWMC)». Το 1950 στα πλαίσια που η Επιτροπή αυτή εξέταζε θέματα επισήμου αναγνωρίσεως του ρόλου της Χαβάης στον Β’ΠΠ, που θα περιελάμβανε και ένα μνημείο για το Αριζόνα, διατάχθηκε ο Ναυτικός Διοικητής του Pearl Harbor Ναύαρχος Arthur Radford όπως υψώσει επί του ναυαγίου το σήμα του και καθημερινά να γίνεται η έπαρσή του με όλες τις προβλεπόμενες τιμές. Αυτό το σεμνό μνημείο αργότερα βελτιώθηκε περιλαμβάνοντας ξύλινες πλατφόρμες και μία αναμνηστική πλάκα. Αιτήματα όμως για διάθεση Δημοσίων πιστώσεων προς τελειοποίηση του μνημείου δεν εγκρίθηκαν διότι οι Αμερικανικές Ένοπλες Δυνάμεις είχαν άλλες προτεραιότητες λόγω εμπλοκής τους στο πόλεμο της Κορέας.

Το 1958 ο Πρόεδρος Dwight Eisenhower υπέγραψε τον «Νόμο 85-344» που επέτρεπε στην Επιτροπή PWMC όπως πραγματοποιηθεί η ανέγερση του Μνημείου Αριζόνα υπό την αιγίδα του Ναυτικού. Αρκετά σχέδια είχαν εξετασθεί μέχρι επιλογής του τελικού που επιμελήθηκε ο

Αρχιτέκτων Alfred Preis και προέβλεπε τη κατασκευή μαρμάρινης κοίλης γέφυρας πάνω από το ναυάγιο. Μία απαιτούμενη δαπάνη $500,000 που εκτιμήθηκε για τη κατασκευή αυτού του έργου είχε θετική ανταπόκριση από το κοινό. Επίσης κατά τη διάρκεια προβολής της δημοφιλούς σειράς

Πάνω: Το Θωρηκτό USS Arizona (ΒΒ-39) κατά την ενεργό δράση του. Κάτω: Το USS Arizona βυθιζόμενο στο Pearl Harbor την 7η Δεκεμβρίου 1941.

στη τηλεόραση «This is Your Life» (Αυτή είναι η ζωή σου) αφιερωμένη στην απονομή του Μεταλλίου Τιμής στον Υποναύαρχο Samuel Fuqua ξεκίνησε το αρχικό κάλεσμα για προσφορές που απέφερε $95,000. Παρ’ όλα αυτά το έργο γρήγορα βάλτωσε καθώς οι δωρεές σταμάτησαν. Στις αρχές του 1960 μόνο $155,000 είχαν συγκεντρωθεί. Τούτο οδήγησε σε μία απέλπιδα προσπάθεια για ένα ταχύ και σκληρό κτύπημα. Ο Συνταγματάρχης Tom Parker διάβασε σε μία εφημερίδα για το στραγγαλισμό αυτής της εκστρατείας και υπέβαλε την ακόλουθη ρεαλιστική πρόταση. Καθώς ο «μάνατζερ» του Elvis Presley προσπαθούσε να αποκτήσει έστω μία μικρή θετική δημοσιότητα για τον πελάτη του, ο οποίος είχε βρεθεί εκτός κυκλοφορίας για περίπου δύο χρόνια λόγω της υποχρεωτικής υπηρεσίας του στον Αμερικανικό Στρατό στον πόλεμο της Κορέας. Ο Parker υπέθεσε ότι μία συναυλία προς όφελος του μνημείου για το Αριζόνα θα απέφερε το απαιτούμενο ποσό της εκστρατείας ενώ συγχρόνως θα παρουσίαζε ότι ο Elvis είχε ακόμη δύναμη. Ο Elvis δεν ήταν μόνο ευχαριστημένος για τη παρουσίασή του αυτή στο ακροατήριο αλλά και ως πατριώτης που με γενναιοδωρία πίστεψε στη πρόταση και ήθελε να βοηθήσει. Η Επιτροπή (PWMC) αποδέχθηκε τη γενναιόδωρη προσφορά του Elvis και άρχισε τις συνεννοήσεις με το Ναυτικό για τη χρησιμοποίηση του σταδίου 4.000 θέσεων «Bloch Arena» στο Pearl Harbor ως τόπο της συναυλίας. Ήταν το ίδιο στάδιο που είχε φιλοξενήσει την εκδήλωση με τίτλο “The Battle of Music” (Η Μουσική της Μάχης) τη προηγούμενη ημέρα της Ιαπωνικής επιθέσεως το 1941, που στόχευε στο διαγωνισμό για την ανάδειξη της καλύτερης «μπάντας» πλοίου του Στόλου στον Ειρηνικό. Η «μπάντα» του Αριζόνα που ήταν παρούσα και έπαιξε χορευτική μουσική για το ακροατήριο. Ποτέ όμως δεν θα ξανάπαιζαν αφού όλη η ορχήστρα σκοτώθηκε κατά την έκρηξη το επόμενο πρωί. Με την εξασφάλιση αυτού του χώρου προγραμματίσθηκε η παράσταση για την 25η Μαρτίου 1961με τιμές εισιτηρίων $3 έως $100 που έπρεπε όλοι να έχουν προμηθευθεί. Προτάσεις προς τον Parker για συμμετοχή αξιωματούχων με «πρόσκληση» δεν έγιναν δεκτές, διαμηνύοντας ότι όλοι έπρεπε να πληρώσουν ακόμη και οι συμμετέχοντες καλλιτέχνες. Ο Elvis αγόρασε ένα εισιτήριο των $100 και πάρα πολλά που διέθεσε στο προσωπικό του Επιτελείου και τους ασθενείς στο εκεί Στρατιωτικό Νοσοκομείο. Για να μειωθούν τα αναγκαία έξοδα της συναυλίας, ο Parker προσπάθησε να πουλήσει τα δικαιώματά της για μετάδοση από τη τηλεόραση σαν ειδικό αφιέρωμα αλλά δεν πέτυχε σχετική συμφωνία. Ευτυχώς η Paramount υπέγραψε συμβόλαιο με το Elvis προκειμένου πρωταγωνιστήσει στη ταινία “Blue Hawaii”, κάτι που είχε σαν αποτέλεσμα να καλυφθούν όλα τα έξοδα διαμονής στη Honolulu αυτού και των άλλων καλλιτεχνών επ’ ωφελεία του σκοπού αυτής της εκδηλώσεως. Είναι προφανές ότι ο Elvis δεν απέβλεψε σ’ αυτή τη συναυλία ως μοναδική ευκαιρία 50 Περιπλους

προβολής του. Πήγε προετοιμασμένος να δώσει στο ακροατήριο τη καλύτερη παρουσίαση που μπορούσε. Πήρε μαζί του μία ταλαντούχα φιλαρμονική στην οποία μετείχαν αρκετοί μουσικοί του περίφημου συγκροτήματος “Nashville A-Team” όπως ο κιθαρίστας Hank Garland, στα μπάσα Bob Moore, ο πιανίστας Floyd Cramer και στο σαξόφωνο ο Boots Randolph (του οποίου η μελωδία “Yakety Sax” έχει γίνει συνώνυμο με τον κωμικό Benny Hill). Συμμετείχαν επίσης ο μόνιμος συνοδός του Elvis στα ντραμς DJ Fontana και ο κιθαρίστας Scotty Moore που δεν ήταν άγνωστος στο Pearl Harbor, έχοντας υπηρετήσει για αρκετό καιρό εκεί στο Ναυτικό πριν αρκετά χρόνια. Η παράσταση περιελάμβανε επίσης εμφανίσεις από το τοπικό κωμικό συγκρότημα «Sterling Mossman», τη χορωδία «Jordanairs» που συνόδευε τον Elvis και τον μεγάλο παλιό σταρ της Όπερας Minnie Pearl. Μετά μία σύντομη εισαγωγή από τον Υποναύαρχο Robert Campbell ο Elvis ανέβηκε στη σκηνή ενώ η νεολαία ούρλιαζε εκστατικά. Ο Βασιλιάς είχε περίλαμπρη εμφάνιση υπογραμμισμένη από την αστραφτερή ζακέτα του με ασημένια πέτα. Έβγαλε μία κραυγή σε απάντηση προς το εκστασιασμένο ακροατήριο προτού αρχίσει την επιτυχία του “Heartbreak Hotel.” Όλοι σημείωσαν ότι ο Elvis ήταν σε εξαιρετική κατάσταση, δίνοντας μία ενθουσιώδη και ενεργητική απόδοση των τραγουδιών που περιελάμβανε τις επιτυχίες του “All Shook Up,” “Don’t Be Cruel,” “Are You Lonesome Tonight” και “It’s Now or Never”. Τελείωσε τη παράσταση με μία παραλλαγή του τραγουδιού “Hound Dog” διερχόμενος ανάμεσα στο κοινό στα γόνατα!... Τα 15 τραγούδια διήρκεσαν 45 λεπτά που αποτελεί το μεγαλύτερο χρόνο του επί σκηνής στη μακρόχρονη καριέρα του. Αυτή η

συναυλία ήταν η τελευταία του για 8 χρόνια. Το όφελος ήταν η απήχηση της επιτυχίας. Από τις πωλήσεις των εισιτηρίων συγκεντρώθηκαν $47,000 και με επιπλέον δωρεές έφθασαν πάνω από $60,000 (συμπεριλαμβανομένης δωρεάς $ 5.000 του Elvis). Το αποθεματικό για το μνημείο ήταν ακόμη μικρό για το στόχο του αλλά ο ηλεκτρισμός που είχε προκαλέσει ο Elvis ενεργοποίησε την επανεκκίνηση της αναγκαίας καμπάνιας. Χρήματα άρχισαν να ρέουν από άλλες πηγές. Ο συνδυασμός των δημοσίων πιστώσεων με τις δωρεές ιδιωτών (περιλαμβάνοντας $40,000 από τις πωλήσεις μοντέλου του Arizona της εταιρίας «Revelle») έφθασε το στόχο των $500,000 τον Σεπτέμβριο του 1961 ακριβώς 5 μήνες μετά από αυτή τη συναυλία. Η κατασκευή του περατώθηκε στο τέλος του έτους. Τα επίσημα εγκαίνια του «USS Arizona Memorial» πραγματοποιήθηκαν τη 30η Μαϊου 1962.

Στον Elvis βεβαίως αναγνωρίσθηκε ο ρόλος που έπαιξε στη κατασκευή του μονίμου μνημείου για το πλήρωμα του Arizona και το επισκέφθηκε αρκετές φορές κατά τα ταξίδια του στη Hawaii. Το μνημείο έχει τη δική του μοναδική εικόνα και κάθε χρόνο καλωσορίζει 1.5 εκατομμύρια επισκέπτες. Ο Elvis δεν ξέχασε το Arizona και το Ναυτικό δεν ξέχασε τον Elvis. Όταν το 1977 ο Elvis πέθανε αιφνιδίως σε ηλικία μόλις 42 ετών (8 Ιαν 1935-16 Αυγ 1977), το Ναυτικό έδειξε την ευγνωμοσύνη του τοποθετώντας «τιμής ένεκεν» στεφάνη γύρω από το όνομά του στο Μνημείο του Arizona. Οι παρακάτω στίχοι ανήκουν στο σχετικό τραγούδι του Elvis, “He’s Your Uncle, Not Your Dad”: He’s your uncle, not your dad He’s the best friend you ever had So, come on, dig, dig, dig in until it hurts Just remember Pearl Harbor The Alamos and nothing could be worse Περιπλους 51

103η Επέτειος Ενωσης της Κρήτης με τη μητέρα πατρίδα Επίσκεψη του Προέδρου της Δημοκρατίας κου Προκόπιου Παυλόπουλου στο Ναυτικό Μουσείο Κρήτης Επιμέλεια: Εμμανουήλ Πετράκης, Αρχιπλοίαρχος (Μ) Π.Ν. ε.α., Πρόεδρος Ν.Μ.Κρήτης & Μαριτίνα Τσουβαλά, Αρχαιολόγος Ν.Μ. Κρήτης

Κατά την διάρκεια της επίσκεψης του προέδρου στο Μουσείο, παρουσιάσθηκαν για την πρώτη φορά τα νέα εκθέματα, τα οποία αποτελούν μέρος της συλλογής κ.Τζωρτζάκη, καθώς και το νέο μοντέλο πλοίου, του θρυλικού Α/Τ ΙΕΡΑΞ, που κατασκευάσθηκε από τον Αντιπλοίαρχο (Ε) Στ. Φαλιέρο Π.Ν. ε.α. Τα πλοία που ως ναυτικοί δόκιμοι όλοι εμείς ταξιδέψαμε, οργώσαμε τις θάλασσες και τους ωκεανούς και μόνο αναμνήσεις μας γεμίζει. Είναι σε μεγάλη κλίμακα κι αυτό κατασκευασμένο με πρωτογενή υλικά, κοσμεί δε τον χώρο μας. Παράλληλα δε, προετοιμάζονται και άλλα μοντέλα πλοίων τα οποία θα παρουσιασθούν σε μεταγενέστερο χρόνο. Πολλές ευχαριστίες πρέπουν τόσο στους δωρητές του Μουσείου μας Κώστα Τζωρτζάκη και Στέλιο Φαλιέρο. Οι δωρεές αυτές μας δίνουν κουράγιο και δύναμη για να συνεχίσουμε παρά τους χαλεπούς καιρούς. Ακολουθεί μία σύντομη παρουσίαση των κειμηλίων της Συλλογής Τζωρτζάκη:

Πληβείος από τη Βοημία και Ευρωπαίος προσωπικός φρουρός, Habiti antichi et moderni di tutto il Mondo, Cesare Vecellio.

Habiti antichi et moderni di tutto il Mondo di Cesare Vecellio Σελίδες από το βιβλίο του χαράκτη-ζωγράφου Cesare Vecellio, Habiti antichi et moderni di tutto il Mondo, (Βενετία,1590). Ξυλογραφίες του Christopher Krieger από τη Νυρεμβέργη. Απεικονίζεται Πληβείος από τη Βοημία και Ευρωπαίος προσωπικός φρουρός. O Ιταλός ζωγράφος και χαράκτης Cesare Vecellio ήταν ξάδελφος αλλά και βοηθός του Τιτσιάνο. Δημιούργησε το βιβλίο αυτό χρησιμοποιώντας όχι μόνο τις δικές του γνώσεις αλλά και αφηγήσεις περιηγητών, συνθέτοντας ένα βιβλίο με 600 ξυλογραφίες ενδυμασιών από περιοχές της Ευρώπης, της Αφρικής και της Ασίας.

52 Περιπλους

Discorsi di Massimo Tirio filosofo platonico, tradotti dal signor Piero de Bardi conte di Vernio academico fiorentino, Venezia, 1642 Σπάνιο δερματόδετο βιβλίο, στο οποίο περιέχονται ομιλίες του Έλληνα ρήτορα και Πλατωνικού φιλοσόφου, Μάξιμου εκ Τύρου (2ος αι. μ.Χ.), μεταφρασμένες από τον Piero de Bardi, Κόντε του Vernio. (Βενετία 1642). Ο Μάξιμος σύμφωνα με τον Ευσέβιο, άκμασε κατά τον 2ο αιώνα μ.Χ. την εποχή των Αντωνίνων και του Κόμμοδου. Ο Piero de Bardi καταγόταν από τη Φλωρεντία, ήταν Ακαδημαϊκός και μάλιστα μέλος της Φλωρεντινής Ακαδημίας. Απόκομμα από την Αινειάδα του Βιργιλίου, έκδοση 1658 (Λατινική έκδοση). Εκδόθηκε από τον John Ogibily και εικονογράφήθηκε από τον Francis Cleyn, ενώ χαράκτες ήταν οι Pierre Lombart και Wenceslaus Hollar.

To βιβλίο εκδόθηκε προς τιμήν του Δούκα του Μπώφορ, Eρρικο Σόμερσετ του Ράγκλαντ. Παρατηρείται μάλιστα το χαρακτηριστικό Οικόσημο του Οίκου των Μπόφωρ, στο οποίο αναγράφεται η φράση Mutare vel Timere Sperno «Περιφρονώ την αλλαγή και τον φόβο».

Πιο συγκεκριμένα, το κείμενο που αναγράφεται είναι ένα απόσπασμα από το 7ο βιβλίο της Αινειάδας του Βιργιλίου. Στο αυτό το βιβλίο, περιγράφεται η άφιξη του Αινεία στο Λάτιο αλλά και η πολεμική μανία που στέλνει η Ήρα στις ψυχές. Στο παρελθόν είχε δωρηθεί επίσης από τον κ.Τζωρτζάκη στο Μουσείο μία σελίδα με απόσπασμα από το 4ο βιβλίο της Αινειάδας, εκδόσεως του 1502, των Johannes Grüninger και Sebastian Brant, το οποίο κοσμείται σε κορνίζα διπλής όψεος.

με τα ταξίδια και τις περιπέτειες της θάλασσας.Στα τεύχη 509 κ 510, περιγράφεται η επίθεση που δέχεται επιβατηγό πλοίο της εποχής, το οποίο ταξιδεύει στον Ινδικό Ωκεανο, κατευθυνόμενο στη Σρι Λάνκα, από Μαλαίσιους πειρατές, του Πειρατές της Σοντ.

Σελίδες από την Εγκυκλοπαίδεια του Diderot- Diderot Encyclopedia, 1751-1772 (1780) Χάλκινα χαρακτικά κατασκευασμένα από τον Diderot και τον d’Alambert. 1. α) Χάλκινο κανόνι, εργαλεία καθαρισμού αλλά και οπλισμού του. β)Παραγωγή πυρίτιδας, μύλος για το μπαρούτι, τμήματα ενός κανονιού 24 λιβρων. 2. Ναυτικοί σιδεράδες σφυρηλατούν άγκυρα. 3. Ναυτικές σημαίες 4. Κατασκευή κανονιού 5. Χαρακτικό με τομή γαλέρας και πλοίο σε δεξαμενή.

1

«Ο Vittore Pisani αποφυλακίζεται και μεταφέρεται με θριάμβους το 1379» Χαρακτικό,σχεδιαστής Joseph Lorenzo Gatteri, χαράκτης Antonio Viviani, από το βιβλίο «Ιστορία της Βενετίας σε εκατόν πενήντα εικόνες», Βενετία 1860, τυπογραφείο Grimaldo. Το χαρακτικό συνοδεύεται από το αντίστοιχο κείμενο, στο οποίο περιγράφονται οι περιπέτειες του Pisani. Ο Vittore Pisani, ήταν κορυφαίος ναύαρχος της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας της Βενετίας. Καταδικάστηκε λόγω της ήττας του στόλου του από τους Γενουάτες όμως με την στήριξη του λαού επανεκλέχθηκε στη θέση του Ναυάρχου του Ενετικού στόλου. Εσωτερικό φρεγάτας-Χαλύβδινο χαρακτικό από τον ζωγράφο Garneray και τον χαράκτη Manceau (1838), στο οποίο απεικονίζονται δύο αξιωματούχοι να συνομιλούν με ναύτη στο εσωτερικό μίας γαλέρας.

2

3

4

5

Μηνιαίο Περιοδικό « Η ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΗ» 1. ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 1908 –SEPTEMBER 1908. Ο Ελ. Βενιζέλος απονέμει τιμητικά διπλώματα και χρηματικά βραβεία στους άριστους των πυροβολητών του ΑΒΕΡΩΦ. 2.- ΙΟΥΛΙΟΣ 1914- JULY 1914 Χαιρετισμός προς την Βασιλεύουσα, κατά το πέρασμα του Θ/Κ ΑΒΕΡΩΦ από την Κωνσταντινούπολη. Το Διεθνές Ναυτικό Απόσπασμα στο Φρούριο του Φιρκά, 17-12-1909 Card postal της εποχής, ταχυδρομημένο με ιταλικό γραμματόσημο.

Τεύχη Γαλλικού Περιοδικού «Journal Des Voyages», 1887 1. Νο 508 Δολοφονία ενός τεράστιου φιδιού. 2. Νο 509 Οι Πειρατές.

3. Νο 510 Οι Πειρατές 2. Εβδομαδιαίο, γαλλικό περιοδικό σχετικό

1

2

3

Η εφημερίδα της Κυβερνήσεως Τεύχος 16, 28/04/1833. Διάταγμα σχετικό με τις ατομικές εκδουλεύσεις των αξιωματικών του Ναυτικού και τη δημιουργία επιτροπής από τη Ναυτική γραμματεία. Αναφέρεται μάλιστα ότι Πρόεδρος της επιτροπής αυτής διορίζεται ο Ναύαρχος, Α. Μιαούλης και ως μέλη, οι Κ.Γ. Σαχτούρης, Γ. Ανδρούτσος, Α.Ν. Αποστόλης, Κ . Κανάρης, Α.Γ. Κριεζής και Ηλίας Θερμησίώτης, Γραμματέας Ναυτικών ο Ι. Κωλέττης. Το Ναυτικό Μουσείο Κρήτης, περιμένει τους κατοίκους των Χανίων και όχι μονό, να το επισκεφτούν και να θαυμάσουν από κοντά αυτά τα σπουδαία εκθέματα, Αναμένοντας τη συνέχιση της προσφοράς του δωρητή του Μουσείου μας κ.Τζωρτζάκη, το Μουσείο θα συνεχίσει την διαχρονική προσπάθειά του στην διατήρηση και προώθηση της Ιστορίας και της παράδοσης του τόπου μας. Περιπλους 53

Στον «ταρσανά»

του Ναυτικού Μουσείου Κρήτης Από το ανοιχτό παραθύρι του επάνω ορόφου προβάλλει μεγαλοπρεπής και αγέρωχος στους αιώνες ο φάρος των Χανίων. Το κρητικό πέλαγος, ήρεμο σήμερα, λικνίζει τα βαρκάκια που μπαινοβγαίνουν στο παλιό ενετικό λιμάνι. Είναι μια συνηθισμένη καλοκαιρινή ηλιόλουστη μέρα… της Φωτεινής Καραμαλούδη, Oικονομολόγου-Συγγραφέως

Β

ρίσκομαι στο Revellino del Porto, το ενετικό οχυρωματικό έργο των μέσων του 16ου αιώνα, στο γνωστό Φιρκά1. Εδώ, την 1η του Δεκέμβρη του 1913, οι γηραιοί αγωνιστές Αναγνώστης Μάντακας και Χατζημιχάλης Γιάνναρης, ύψωσαν στο γωνιακό του πυργίσκο την ελληνική σημαία παρουσία του βασιλιά Κωνσταντίνου και του πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου, σηματοδοτώντας την ένωση της Κρήτης με τη μητέρα Ελλάδα. Σήμερα, σε ένα τμήμα του οχυρού που παραχωρήθηκε στο Πολεμικό Ναυτικό, στεγάζεται το Ναυτικό Μουσείο Κρήτης. Το μουσείο, που εγκαινιάστηκε στις 27 Μαρτίου 1973, ημέρα εορτασμού της 32ης επετείου της μάχης της Κρήτης, έχει σαν σκοπό του τη διαφύλαξη και προβολή των ναυτικών παραδόσεων του τόπου μας. Δυόμιση χιλιάδες εκθέματα μέχρι στιγμής, είναι οι αδιάψευστοι μάρτυρες της ναυτικής ιστορίας της χώρας μας από την εποχή του χαλκού ως τις μέρες μας∙ σε ειρηνικές και πολεμικές περιόδους. Ο πρώτος όροφος του Μουσείου στεγάζει πιστές κατασκευές ομοιωμάτων πολεμικών μας σκαφών. Η τελειότητα της κατασκευής τους αιχμαλωτίζει ακόμη και τα πιο περίεργα βλέμματα των επισκεπτών.

1 Μ ετά την κατάληψη των Χανίων από τους Οθωμανούς το 1645, λειτούργησε ως στρατώνας. «Φιρκά» στα τουρκικά σημαίνει στρατιωτική μονάδα, στρατώνας.

54 Περιπλους

Από φέτος άνοιξε για το κοινό η πόρτα του μικρού εργαστηρίου, στο οποίο γίνεται η συντήρηση των ήδη υπαρχόντων και η κατασκευή νέων ομοιωμάτων πλοίων. Το τμήμα αυτό οργανώθηκε πιο συστηματικά το 201Ι. Πρόκειται για ένα λιλιπούτειο ταρσανά, που δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από έναν κανονικό. Τρία πλοία «δουλεύονται» ταυτόχρονα αυτόν τον καιρό. Και τα τρία είναι πλοία τύπου «λίμπερτι»(liberty). Ο τύπος αυτός του φορτηγού πλοίου ναυπηγήθηκε στην Αμερική κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, προκειμένου να εξυπηρετηθούν οι μεταφορικές του ανάγκες. Ο χρόνος κατασκευής τους ήταν πολύ μικρός, σαράντα ημέρες ή και λιγότερο. Μετέφεραν πυρομαχικά, άρματα, τρόφιμα, πετρέλαια, κάρβουνο, ατμομηχανές, στρατιωτικά οχήματα, ζώα και ζωοτροφές, φαρμακευτικό υλικό κ.α. σε όλα τα μέτωπα του πολέμου από τη Βόρεια θάλασσα μέχρι τη Μεσόγειο. Κάποια από αυτά, παρά το λιγοστό πολεμικό εξοπλισμό τους, κατάφεραν να καταρρίψουν γερμανικά αεροσκάφη και να βυθίσουν υποβρύχια. Με αυτά τα πλοία, που αποκτήθηκαν μετά το πέρας του πολέμου από Έλληνες εφοπλιστές, ξεκίνησε η ανασυγκρότηση του εμπορικού μας στόλου και η δημιουργία του θαύματος της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας. Θυμάμαι πριν από λίγα χρόνια τον καπετάν Παναγιώτη Τσάκο, σε μια εκδήλωση πάνω στο “HELLAS LIBERTY” στην ακτή Bασιλειάδη

Στην απέναντι σελίδα: Οι άνθρωποι πίσω από τα έργα. Ο κ. Στέλιος Φαλιέρος (στο κέντρο), ψυχή του εργαστηρίου, με τους βοηθούς του Νίκο Μπικάκη και Παναγιώτη Καραμπουρνιώτη. Πάνω, αριστερά: Ο μαγικός χώρος του εργαστηρίου, όπου κατασκευάζονται τώρα τρία μοντέλα πλοίων τύπου liberty.

στον Πειραιά, να διηγείται πως οι ναυτικοί μας τα θεωρούσαν παλάτια, γιατί διέθεταν κρεβάτια για να κοιμούνται και τα τριάντα πέντε μέλη του πληρώματος και ψυγείο για να μπορούν να έχουν κρύο νερό και να διατηρούν τα τρόφιμα∙ αδιανόητα πράγματα μέχρι τότε! Γι’ αυτό άλλωστε και τα αποκαλούσαν ευλογημένα. Το Μουσείο για να τιμήσει και να προβάλλει το ξεκίνημα της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας, αποφάσισε να πλουτίσει τη συλλογή του με δύο liberty, τα οποία έχουν ξεκινήσει ήδη να κατασκευάζονται στο εργαστήριο του2. Οι βιτρίνες τους στέκουν έτοιμες και τα περιμένουν αδημονώντας. Είναι συναρπαστικό να βλέπει κανείς πως ναυπηγείται, έστω και σε μικρή κλίμακα ένα πλοίο. Ο χώρος του εργαστηρίου είναι μικρός, αλλά μαγικός. Τρία πλοία πάνω στο τραπέζι, το ένα μια ανάσα απόσταση από το άλλο. Σχέδια στους τοίχους. Άπειρα μικρά συρταράκια με λογιών λογιών απαραίτητα για τη δουλειά ψιλολοΐδια. Σκελετοί πλοίων, ξύλα, φωτογραφίες, αγκυρούλες, φινιστρίνια, σύρματα σε όλα τα μεγέθη, κόλλες, μπογιές, ό,τι μπορεί να διαθέτει κι ένα αληθινό ναυπηγείο. Είναι πολύ πιο πρακτικό, μου λένε, να δουλεύονται και τα τρία ταυτόχρονα. Η αφομοίωση του κατασκευαστικού μέρους καθίσταται έτσι πιο εύκολη. Στην άκρη, κοντά στο παράθυρο του εργαστηρίου με θέα το φάρο, «χτίζεται» το εμπορικό “ΑΡΙΩΝ”, πλοιοκτησίας Νικήτα Βενιζέλου. Μπαίνοντας, το πολεμικό του αμερικανικού ναυτικού “ANDREW BRISCOE” και στη μέση το ίδιο, έχοντας πια μετατραπεί σε εμπορικό, με το όνομα “ΚΡΗΤΗ”. Το “ANDREW BRISCOE” παραδόθηκε στον εφοπλιστή Γεώργιο Μοάτσο τον Ιανουάριο του 1947 και νηολογήθηκε στα Χανιά με αριθ. νηολογίου 06. Καπετάνιος του ήταν ο Ιωάννης Φαφουτάκης. Το 1950 πουλήθηκε στην Andros steaming co. και μετά από 19 χρόνια διαλύθηκε στο Σακάϊντε της Ιαπωνίας.

2 Σ την πραγματικότητα φτιάχνονται τρία. Το τρίτο liberty, το “ΑΡΙΩΝ”, θα δωρηθεί στον κ. Παναγιώτη Καραμπουρνιώτη, μέλος της τριμελούς ομάδας του εργαστηρίου, ο οποίος είχε μπαρκάρει σε αυτό σε ηλικία 16 ετών.

Ο «αρχιμάστορας» Στυλιανός Φαλιέρος

«Αρχιμάστορας» και ψυχή του μικρού αυτού ναυπηγείου είναι ο εν αποστρατεία αντιπλοίαρχος του Πολεμικού Ναυτικού Στέλιος Φαλιέρος, που διετέλεσε διευθυντής του Μουσείου. Συνεπίκουροι στο έργο του και άλλα δύο μέλη του Δ.Σ. του Ναυτικού Μουσείου Κρήτης, ο Παναγιώτης Καραμπουρνιώτης, συνταξιούχος του Εμπορικού Ναυτικού και ο Νίκος Μπινάκης, μηχανικός. Όλοι τους είναι παθιασμένοι με το έργο τους και δουλεύουν σε εθελοντική βάση. Ο κ. Φαλιέρος είναι Ποριώτης στην καταγωγή, νυμφεύθηκε Χανιώτισσα και μετά το γάμο του εγκαταστάθηκε στα Χανιά. Σπούδασε στη Σχολή Δοκίμων Υπαξιωματικών του Πολεμικού Ναυτικού και υπηρέτησε ως πυροβολητής σε διάφορα αντιτορπιλικά του στόλου μας. Με το μοντελισμό ασχολείται από το 1980. Η κατασκευή αυθεντικών αντιγράφων πλοίων (υπό κλίμακα) είναι το χόμπι του. Ο κ. Φαλιέρος δεν ξέρει από καφενείο. Όταν οι συνομήλικοι του περνούν ώρες ολόκληρες εκεί, ό ίδιος σκύβει με μεράκι πάνω στα σκαριά των πλοίων του, απορροφημένος στο δημιουργικό του έργο. Όπως ήταν φυσικό το πρώτο πλοίο που κατασκεύασε ήταν η φρεγάτα “ΠΟΡΟΣ”, για να τιμήσει την ιδιαίτερη πατρίδα του. Έχει κατασκευάσει 15 μοντέλα, όλα πολεμικά και τα έχει προσφέρει στο Μουσείο∙ ανεκτίμητη η προσφορά του! Τώρα κατασκευάζει στο σπίτι τουόπου είναι το κυρίως εργαστήριο του- τα μοντέλα του αρματαγωγού “ΛΕΣΒΟΣ”, του πετρελαιοφόρου “ΑΡΕΘΟΥΣΑ”, και της πυραυλάκατου “ΜΑΡΙΔΑΚΗΣ”, τα οποία επίσης προορίζονται για το Μουσείο3.

3 Το κάθε ένα από αυτά τα πλοία έχει γράψει τη δική του ιστορία. Το Α/Γ “ΛΕΣΒΟΣ” με κυβερνήτη τον πλωτάρχη Ελευθέριο Χανδρινό, πληροφορήθηκε, ενώ έπλεε στη θαλάσσια περιοχή της Πάφου στις 20 Ιουλίου 1974, την τουρκική εισβολή στην Κύπρο και ενεπλάκη σε αψιμαχίες με τα εχθρικά σκάφη με αποτέλεσμα τη βύθιση του τουρκικού αντιτορπιλικού “KOCATEPE” και την πρόκληση ζημιών σε ένα άλλο. Το Π/Φ “ΑΡΕΘΟΥΣΑ” ήταν προηγουμένως πετρελαιοφόρο του αμερικανικού πολεμικού ναυτικού με το όνομα “NATCHAUG”, ναυπηγημένο το έτος 1944. Η ΤΠΚ “ΜΑΡΙΔΑΚΗΣ” πήρε το όνομα της από τον υποπλοιάρχο Γεώργιο Μαριδάκη, που χάθηκε με την αύτανδρη βύθιση του υποβρυχίου “ΠΡΩΤΕΥΣ” στην Αδριατική, στις 29 Δεκεμβρίου του 1940. Περιπλους 55

2,5 μέτρα και τα περισσότερα από αυτά έχουν παρουσιαστεί σε διάφορες ναυτικές εκδηλώσεις. Έχουν άριστη ναυπηγική συμπεριφορά από πλευράς ευστάθειας και πλευστότητας και φέρουν ηλεκτροκινητήρες και τηλεχειρισμό. Η πλεύση τους στο παλιό Ενετικό λιμάνι στο πλαίσιο του εορτασμού των Ναυτικών Εβδομάδων, έχει κάνει πολλές παιδικές ψυχούλες να ριγήσουν. Λόγω του μεγέθους τους είναι πολύ δύσκολο και δαπανηρό να μεταφερθούν εκτός της Κρήτης. Μερικές φορές όμως έχει συμβεί και αυτό. Όπως τότε στα Γιάννενα που μεταφέρθηκε με φορτηγό, μετά από πρόσκληση των εκεί μοντελιστών στο πλαίσιο της ετήσιας συνάντησής τους, η φρεγάτα “ΗΠΕΙΡΟΣ”. Την υποδέχτηκαν τα καταπράσινα νερά της Παμβώτιδας κάτω από τις επευφημίες των παρευρισκομένων και τις σαμπάνιες που έρρεαν προς τιμήν της! Πώς όμως ξεκινάει η ναυπήγηση ενός μοντέλου; Το πρώτο πράγμα είναι να αποΠάνω: Το μοντέλο του αντιτορπιλικού “ΒΕΛΟΣ “ φωτογραφημένο πάνω στα τείχη του Φιρκά. Κάτω: Πιστά αντίγραφα των πραγματικών, αληθινά στολίδια για το Μουσείο. κτηθούν τα αυθεντικά σχέδια του πλοίου που θέλουν να κατασκευαστεί. Η συνήθης πρακτική είναι να τα «κατεβάσουν» από το διαδίκτυο. Στην περίπτωση του αντιτορπιλικού “ΑΔΡΙΑΣ” τα αυθεντικά σχέδια του-και όχι πανομοιότυπα-τα έστειλε στον κ. Φαλιέρο ένας Άγγλος ναύαρχος, συμπολεμιστής του ναύαρχου Τούμπα, κυβερνήτη του “ΑΔΡΙΑ” στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ύστερα μεγεθύνουν τα σχέδια στην επιθυμητή κλίμακα. Εντοπίζουν φωτογραφίες για τα επιμέρους στοιχεία του πλοίου, ρωτούν ανθρώπους που υπηρέτησαν σε αυτό και μελετούν ό,τι σχετικό υφίσταται και είναι σε θέση να τους παράσχει και την παραμικρή πληροφορία. Το κυρίως υλικό που χρησιμοποιείται είναι το ξύλο κόντρα πλακέ σε διάφορα πάχη. Το πιο λεπτό αγγίζει μόλις τα 0,006 χιλιοστά. Προκειμένου να κατασκευαστεί ο σκελετός του πλοίου κόβουν τους νομείς και την καρίνα από παχύ κόντρα πλακέ, τα μοντάρουν και τα επενδύουν, τα πετσώνουν δηλαδή με ένα λεπτό ξύλο μπάλσα (balsa), το οποίο έχει την ιδιότητα εξαιτίας της ευκαμπτότητάς του να παίρνει τη μορφή του πλοίου. Μετά το αλείφουν Ένα πλοίο «γεννιέται» μέσα και έξω με πολυεστέρα για να δέσει και να σκληρύνει. Η γέφυΤα πλοία είναι εξ ολοκλήρου χειροποίητα. Δεν υπάρχει σχεδόν ρα κατασκευάζεται ξεχωριστά. Εδώ είναι και όλη η λεπτοδουλειά! τίποτα έτοιμο, τα πάντα κατασκευάζονται. Χίλιες δυο πατέντες Πυροβόλα, βάρκες, άγκυρες, φινιστρίνια, πόρτες, φουγάρα, σχοιεφευρίσκονται στην πράξη. Μπροστά στα έκπληκτα μάτια μου ο νιά, μέχρι και λιλιπούτειοι χάρτες κατασκευάζονται, προκειμένου κ. Φαλιέρος, περιελίσσοντας ένα απλό συρματάκι γύρω από ένα να δοθεί η εικόνα του αυθεντικού. Η δουλειά αυτή απαιτεί αυξημέσίδερο, έφτιαξε στη στιγμή ένα ράουλο μικρογραφία του πραγμανη συγκέντρωση και υπομονή. Ο κ. Φαλιέρος δεν διστάζει, όταν δεν τικού. Τα υλικά που χρησιμοποιεί είναι πρωτογενή∙ ξύλο, μέταλλο, έχει γίνει κάτι όπως πρέπει, να το χαλάσει και να το φτιάξει από την λάστιχο, χαρτί, πολυεστέρας, στόκος, χρώματα. Η κατασκευή είναι αρχή. Για το λόγο αυτό άλλωστε και τα μοντέλα του διακρίνονται σύνθετη και χρονοβόρα. Απαιτεί πλήρη γνώση του αντικειμένου για την εξαιρετική ποιότητα της κατασκευής τους. Το κόστος των και φαντασία στο πρακτικό μέρος της δουλειάς. Η δυσκολία εστιάυλικών δεν αποτελεί πρόβλημα. Το Μουσείο τους παρέχει ό,τι χρειζεται κυρίως στο επίπεδο της πληροφορίας. Κάθε λεπτομέρεια, από άζονται αλλά και ο ίδιος ο κ. Φαλιέρος πολλά από τα υλικά που χρητα πυροβόλα και τις κουπαστές μέχρι τα φινιστρίνια και τις άγκυρες, σιμοποιεί τα φέρνει από το εργαστήριο του σπιτιού του. Το κόστος τεκμηριώνεται με βάση γραπτές πηγές, φωτογραφίες και ναυπηγιγια την κατασκευή του κάθε καραβιού δεν ξεπερνά τα 500 ευρώ∙ το κά κατασκευαστικά σχέδια. Το φωτογραφικό υλικό είναι απολύτως κόστος της εργασίας όμως δεν μπορεί να αποτιμηθεί σε χρήμα… απαραίτητο. Η εικόνα του κάθε αντικειμένου που υπάρχει πάνω στο πλοίο φωτογραφημένου από πολλές πλευρές, εξασφαλίζει την όσο το δυνατόν ακριβέστερη απεικόνισή του. Η εμπειρία της προΤα μελλοντικά σχέδια ϋπηρεσίας του κ. Φαλιέρου στα πολεμικά πλοία παίζει καθοριστικό Τέλος του έτους υπολογίζουν να έχουν τελειώσει με τα liberty. ρόλο στην κατανόηση της κατασκευής τους. Μετά σκοπεύουν να καταπιαστούν με την κατασκευή του “ΑΔΡΙΑ”. Τα μοντέλα των πλοίων έχουν μήκος που κυμαίνεται από 1,5 έως Η μινιατούρα της κομμένης πλώρης του υπάρχει ήδη σε βιτρίνα 56 Περιπλους

1

2 1. Έχουν μήκος 1,5 με 2 μέτρα. Και είναι όλα αξιόπλοα. Εδώ η φρεγάτα “ΗΠΕΙΡΟΣ”. 2. Mε σύρμα, χαρτί και ασημί μπογιά! 3. Η προπέλα έχει βαφτεί και είναι έτοιμη να τοποθετηθεί στο πλοίο. 4. Προσεγμένα στην κάθε τους λεπτομέρεια. 5. Τα υλικά που χρησιμοποιεί ο κ Φαλιέρος είναι πρωτογενή.

3

του Μουσείου. Ο “ΑΔΡΙΑΣ” στις 22 Οκτωβρίου 1943 και ενώ βρισκόταν στη θαλάσσια περιοχή της Καλύμνου, επιχειρώντας μαζί με το βρετανικό αντιτορπιλικό “HURWORTH”, προσέκρουσε σε νάρκη με αποτέλεσμα να αποκοπεί από την έκρηξη όλο το πρόστεγό του. Παρά τις ζημιές που υπέστη, κατόρθωσε να φτάσει στην κοντινή τουρκική ακτή Gümüslük της Αλικαρνασσού, από όπου μετά από τις απαραίτητες επισκευές απέπλευσε με κομμένη πλώρη για την Αλεξάνδρεια, δένοντας στο λιμάνι της στις 6 Δεκεμβρίου, κάτω από τις δυνατές επευφημίες και τον ενθουσιασμό των πληρωμάτων του αγγλικού στόλου και των άλλων συμμαχικών πλοίων. Στα σχέδιά τους τους βρίσκεται επίσης η κατασκευή ενός από τα πιο ένδοξα πλοία του Πολεμικού Ναυτικού, του αντιτορπιλικού “ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΟΛΓΑ”, που συμμετείχε στις πολεμικές ναυτικές επιχειρήσεις κατά την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το “ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΟΛΓΑ” μετά την κατάληψη της χώρας μας από τους Γερμανούς διέφυγε στη Μέση Ανατολή. Βυθίστηκε στις 26 Σεπτεμβρίου 1943 κατά τη διάρκεια γερμανικής αεροπορικής επιδρομής, ενώ βρισκόταν αγκυροβολημένο στον όρμο Λακκί της Λέρου. Κατά την επιδρομή αυτή έχασαν τη ζωή τους ο κυβερνήτης, 6 αξιωματικοί και 65 υπαξιωματικοί και ναύτες. Τα σχέδια για την κατασκευή του πλοίου έχουν βρεθεί σε κάποιο κατάστημα στην Αγγλία και έχουν ήδη αγοραστεί. ***********

4

5

«Όταν η δύναμη της θέλησης συναντά το μεράκι και τη δημιουργικότητα, όταν η αγάπη για το ναυτικό στοιχείο και την ιστορία του Ναυτικού μας αλλάζει μορφή, τότε τα αποτελέσματα είναι αυτά που βλέπουμε στα μοντέλα των πλοίων του», λέει ο νυν πρόεδρος του Μουσείου, αρχιπλοίαρχος εν αποστρατεία του Πολεμικού Ναυτικού κ. Μανώλης Πετράκης, αναφερόμενος στη δουλειά του ναυτομοντελιστή κ. Στέλιου Φαλιέρου. Τα πλοία του είναι όντως πραγματικά κομψοτεχνήματα. Και το κυριότερο, πιστότατα αντίγραφα των πραγματικών, προσεγμένα στην κάθε τους λεπτομέρεια. Όσην ώρα βρίσκομαι στο εργαστήρι του Μουσείου, επισκέπτες Έλληνες και ξένοι, έρχονται και παρατηρούν από κοντά με θαυμασμό και ενδιαφέρον το πως χτίζεται ένα πλοίο. Από το 1997, που το μουσείο έχει ξεκινήσει τα εκπαιδευτικά του προγράμματα, υπολογίζεται ότι περίπου 44.000 παιδιά έχουν πάρει μέρος σε αυτά. Θέλω να πιστεύω πως κάποια παιδικά ματάκια θα έχουν μαγευτεί από τα καράβια του κ. Φαλιέρου και κάποια χεράκια θα θελήσουν κάποτε να προσπαθήσουν κι εκείνα... Περιπλους 57

Μεμaς Καλογηρaτος

Του Γιάννη Παλούμπη

Ποιος θα το’ λεγε πως το καλοκαίρι του 2016 στα Μαζαρακάτα της Λιβαθούς, στην Κεφαλονιά, κάτω από το κάστρο του Αγίου Γεωργίου της παλιάς πρωτεύουσας του νησιού, θα συναντούσαμε μια πλήρη γλυπτοθήκη από έργα σύγχρονης τέχνης, ικανή αριθμητικά και ποιοτικά να γεμίσεις τρεις χώρους έκθεσης.

58 Περιπλους

Γ

ια τον Μεμά Καλογηράτο είχαμε ακούσει καλά λόγια και μια πρώτη επαφή με το έργο του είχαμε συναντήσει στο σπίτι του εξαδέλφου του (και εξαδέλφου μας) Γιώργου Καλογηράτου στη Λάση, όπου έχει στήσει ένα πολύ όμορφο γλυπτό στον μπροστινό κήπο. Αλλά ομολογουμένως δεν φανταζόμαστε και εντυπωσιαστήκαμε από το μέγεθος και την ποιότητα της έκθεσης των Μαζαρακάτων. Δεν θεωρούμε τον εαυτό μας κατάλληλο να εκτιμήσει και πολύ περισσότερο να κρίνει έργα σύγχρονης τέχνης, αλλά η συγκεκριμένη παραγωγή του Καλογηράτου μας εντυπωσίασε γιατί συγχρόνως ικανοποίησε το όποιο καλλιτεχνικό αισθητήριο διαθέτουμε. Η δημιουργία γλυπτοθήκης που στεγάζει το υψηλής αισθητικής καλλιτεχνικό έργο μιας ολόκληρης ζωής, εκεί στον κάμπο της Λιβαθούς, μακριά από τα φώτα των κέντρων της τέχνης και τα σταυροδρόμια των βαρύγδουπων τεχνοκριτικών αναλύσεων προσδιορίζει και τη φύση του χαρακτήρα του καλλιτέχνη. Ο Μεμάς ασφαλώς δεν επιδιώκει την προβολή, τον θόρυβο και την επιφανειακή δημοσιότητα των εντύπων του life style. Είναι ένας αθόρυβος δημιουργός, που το έργο του λαμπρύνει και παιδεύει τους ανθρώπους του νησιού του και ιδιαίτερα τη νεολαία των σχολείων που επισκέπτονται τη γλυπτοθήκη, ξεναγούνται και εθίζονται στα ιδιότυπα μονοπάτια της τέχνης και ιδιαίτερα της γλυπτικής. Γεννήθηκε στα Πετρικάτα της Θηνιάς, μια περιοχή ορεινή ιδιάζουσας ομορφιάς, αλλά άγονη και απρόσφορή για οποιασδήποτε μορφής γεωργικές ενασχολήσεις. Το μόνο είδος που ευδοκιμεί είναι οι γίδες, τα κουδούνια των οποίων ακούγονται στις κατάφυτες με περνάρια πλαγιές του βουνού, που καλύπτει από την Ανατολή τα έξι χωριά της

επαρχίας και συντροφεύει σαν μουσική τις νύχτες, νανουρίζοντας τον ύπνο των λιγοστών σήμερα κατοίκων. Μεγάλωσε την εποχή του εμφυλίου και η Κεφαλονιά ήταν ίσως το μοναδικό νησί στο οποίο διεξάχθηκε ένας άγριος εμφύλιος με πολλές ωμότητες εκατέρωθεν. Η εποχή άφησε σημάδια στην ψυχή του μικρού Μεμά, αλλά συγχρόνως του καλλιέργησε την αποστροφή σε οτιδήποτε ακραίο και τη δημοκρατική αίσθηση του μέτρου και της λογικής. Σπούδασε γλυπτική στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα κοντά σε μεγάλους δασκάλους στην κατεύθυνση μεταξύ του πλαστικού ρεαλισμού, αλλά και μιας πορείας που συνδιαλέγεται με τη μοντέρνα τέχνη. Ο Μεμάς είναι περισσότερο χαλκοπλάστης και λιγότερο γλύπτης. Τα περισσότερα έργα του είναι από ορείχαλκο χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν εκτίθενται έργα από άλλα υλικά μάρμαρο, πωρόλιθο και άλλα. Στο σημείο αυτό θα θέλαμε να επισημάνουμε και να διευκρινίσουμε τη διαφοροποίηση των όρων και όσο είναι δυνατόν να περιγράψουμε τις διαφορές στις διαδικασίες, που καταλήγουν στο καλλιτεχνικό αποτέλεσμα. Δανειζόμαστε τους ορισμούς από τη «Νεοελληνική Γλυπτική (1800-1940)» των Χρύσανθου Χρήστου και Μυρτούς Κουμβακάλη-Αθανασιάδη Αθήνα 1982. «Γλυπτική είναι η τέχνη στην οποία η καλλιτεχνική μορφή προκύπτει δια της αφαιρέσεως μάζας από ένα σκληρό υλικό, όπως είναι το μάρμαρο, η πέτρα, το ξύλο. Πλαστική ονομάζεται η τέχνη στην οποία η καλλιτεχνική μορφή προκύπτει δια της προσθήκης μάζας σε ένα μαλακό υλικό, όπως είναι το κερί και ο πηλός. Δια της προσθήκης λιωμένου μετάλλου προκύπτει και το ορειχάλκινο έργο και γι αυτό και τα χυτά έργα είναι έργα πλαστικά. Βέβαια

δεν γίνεται συνήθως διάκριση και όλοι οι καλλιτέχνες, οι οποίοι ασχολούνται με την τέχνη του όγκου, ονομάζονται γλύπτες». Έτσι το κύριο βοήθημα του Μεμά για την καλλιτεχνική του δημιουργία είναι ένα χυτήριο το οποίο διατηρεί στο σπίτι του και με το οποίο εργάζεται. Η γλυπτοθήκη στα Μαζαρακάτα λειτουργεί σαν πόλος έλξης επισκεπτών από όλο το νησί, ιδίως τη θερινή τουριστική περίοδο, αλλά και πόλος παιδείας και ενημέρωσης για τα σχολεία που την επισκέπτονται όλο το χρόνο. Είχαμε την τύχη να γνωρίσουμε από κοντά τον Μεμά Καλογηράτο και να φάμε μαζί ένα βράδυ κάποια ημερομηνία μετά τα εγκαίνια της γλυπτοθήκης του. Η γνωριμία με τον άνθρωπο σε ξαφνιάζει ακόμα περισσότερο από τον καλλιτέχνη. Η απλότητα, η ειλικρίνεια και η ζεστασιά που εκπέμπεται από τη φυσιογνωμία και τον χαρακτήρα του, σε καθηλώνει και δεν σου αφήνει περιθώρια να σκεφτείς κάτι που να έχει σχέση με τους φερόμενους ως καλλιτέχνες της κοινωνικής ζωής της χώρας μας. Χαρήκαμε ειλικρινά την προσωπική γνωριμία, όσο είχαμε χαρεί και με την επίσκεψη στη γλυπτοθήκη και τη γνωριμία με το έργο του.Δεμ ξέρω αν θα φτάσουμε στο σημείο να πηγαίνουν άνθρωποι στην Κεφαλονιά μόνο για να επισκεφτούν τη γλυπτοθήκη του Μεμά Καλογηράτου, αλλά προς το παρόν είναι βέβαιο ότι δεν υπάρχει επισκέπτης του νησιού που να μην ξεναγηθεί σ’ αυτήν. Τέλος θα θέλαμε να εκφράσουμε τα ειλικρινή μας συγχαρητήρια προς την Κυρία Δώρα Μαρκάτου, η οποία είχε την επιστημονική επιμέλεια και έγραψε τα κείμενα στον Κατάλογο της Γλυπτοθήκης. Είναι μια εξαιρετική εργασία που προβάλλει και αναλύει τα γλυπτά και το κάνει με τρόπο απόλυτα κατανοητό ακόμα και σε μη μυημένους στις τάσεις της σύγχρονης τέχνης. Περιπλους 59

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ

ΕΥΑ ΔΙΒΑΡΗ Η κα Εύα Διβάρη είναι μέλος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Πρόσφατα δώρησε δύο πανέμορφα έργα της εμπνευσμένα από τις δυναμικές γραμμές των σύγχρονων εμπορικών πλοίων. Το ένα από αυτά που απεικονίζει την πλώρη του πλοίου "Πρωτέας" επιλέχθηκε για θέμα εξωφύλλου του παρόντος τεύχους.

Η

Εύα Διβάρη γεννήθηκε στην Αθήνα, όπου ζει και εργάζεται. Πήρε τα πρώτα μαθήματα ζωγραφικής από τον πατέρα της και ζωγράφο, Ανδρέα Παναγή Διβάρη. Ξεκίνησε τις σπουδές της στις Γραφικές Τέχνες στο Αθηναϊκό Τεχνολογικό Ινστιτούτο με καθηγητές τους ζωγράφους: Ζουμπουλάκη και Μυταρά, τους χαράκτες: Κατσουλίδη και Γράβαλο, τους γλύπτες: Παρμακέλη και Γεωργιάδη. Συνέχισε με Γραφιστική και Χαρακτική στο Alemizo Modern Art Studio της Νέας Υόρκης και την Ποίηση και τη Λογοτεχνία στο Εργαστήριο Ελευθέρων Σπουδών Christies με τον ποιητή και ακαδημαϊκό Τίτο Πατρίκιο. Σπούδασε στα εργαστήρια του Μουσείου Περαντινού, Γλυπτική με την Ευδοκία Παπουλή, Μαρμαρογλυπτική με τον Κώστα Γεωργίου, Ψηφιδωτό με τον Άγγελο Γαλάνη και Κόσμημα με τον Νεκτάριο Δρούγα. Ταξίδεψε τον κόσμο με εμπορικά πλοία για πάνω από 10 χρόνια και επισκέφθηκε διεθνή μουσεία, γκαλερί και εργαστήρια τέχνης, αντλώντας πολύτιμη γνώση και έμπνευση. Μούσα και θεμελιώδης πηγή της έμπνευσής της είναι η θάλασσα και οι άνθρωποι που ζουν από αυτή και ενώ

η ίδια δανείζεται τεχνικές, μορφές και υλικά από τα περισσότερα καλλιτεχνικά ρεύματα, το στυλ της παραμένει ευδιάκριτα προσωπικό. Παράλληλα με τη ζωγραφική, εργάστηκε στη διαφήμιση ως γραφίστρια, ζωγράφισε και σχεδίασε βιβλία, εξώφυλλα, ημερολόγια, έπιπλα και διάφορα αντικείμενα. Δημιούργησε γλυπτά, σχεδίασε και παρουσίασε ρούχα και κοσμήματα. Έχει στο ενεργητικό της μέχρι σήμερα πάνω από 30 ατομικές και 90 ομαδικές εκθέσεις και η δουλειά της έχει παρουσιαστεί στα περισσότερα λιμάνια της Ευρώπης, της Αμερικής της Αφρικής και της Ασίας. Έργα της βρίσκονται σε δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές της Ελλάδας και του εξωτερικού. Τα τελευταία έτη συμμετείχε, μεταξύ άλλων, στο «World Art Founda-tion» στη Καλιφόρνια (2009), στο «Grand Palais» στο Παρίσι (2010), στο «World Art Vision» στη Βαρκελώνη (2011) και στην «International Art Exchange Exhibition» στο Akashi της Ιαπωνία (2013), όπου έλαβε και βραβείο Αριστείας. Είναι μέλος του Ελληνικού Επιμελητηρίου Τεχνών, του μουσείου Ναυτιλίας της Ελλάδας και έχει λάβει τιμητικές διακρίσεις για τη συμβολή του έργου της στη Ναυτιλία.

Στην αριστερή σελίδα: Εύα Διβάρη, Τιμόνι. Λάδι σε καμβά, 100 x 60 εκ. Συλλογή ΝΜΕ.

eva.divari@gmail.com • Τηλ.: 6977 431 680

www.evadivari.com

Ένωση Ελλήνων Εφοπλιστών. Ένα ταξίδι 100 χρόνων. Γεώργιος Φουστάνος

Τ

ην Τετάρτη 9 Νοεμβρίου 2016 στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών η Ένωση Ελλήνων Εφοπλιστών γιόρτασε τα εκατοστά γενέθλια του σωματείου της με μια λαμπρή εκδήλωση στην οποία παρέστη η πολιτειακή και η πολιτική ηγεσία καθώς και όλος ο επιχειρηματικός και πνευματικός κόσμος της χώρας. Ήταν μια φαντασμαγορική βραδιά αντάξια του εορτάζοντος σωματείου και ο αντίκτυπος και η προβολή της από τα έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης έκανε γνωστή σε όλους τους Έλληνες, ακόμα και σ’ αυτούς που μέχρι τότε δεν γνώριζαν και δεν είχαν εκτιμήσει, την τεράστια σημασία της Ελληνικής Ναυτιλίας, όχι μόνο για την εθνική οικονομία, αλλά γενικότερα για τη διεθνή προβολή και θέση της χώρας. Το έχουμε γράψει πολλές φορές ότι στη διεθνή κοινότητα φαντάζει αδιανόητο μια χώρα, ουσιαστικά χρεοκοπημένη, να διαθέτει την πρώτη Εμπορική Ναυτιλία του κόσμου και να εξυπηρετεί περίπου το ένα πέμπτο του εμπορικού μεταφορικού έργου της παγκόσμιας οικονομίας. Πέραν όμως της έκπληξης που νιώθει κανείς όταν συνειδητοποιεί αυτή την αλήθεια, δεν παύει να αποτελεί στόχο επιθετικών και πολλές φορές ιοβόλων σχολίων και προτάσεων από ξένα κέντρα, τα οποία δεν μπορούν να ανεχθούν την πραγματικότητα, που θέλει την μικρή Ελλάδα να είναι παγκόσμια υπερδύναμη σε ένα τομέα της οικονομίας και η γνώμη της σε σχετικά με τη Ναυτιλία θέματα όχι μόνο να ακούγεται, αλλά και να αποτελεί πραγματικό μπούσουλα για τους διεθνείς ναυτιλιακούς οργανισμούς. Στην εκδήλωση του Μεγάρου Μουσικής παρουσιάστηκε το βιβλίο του Γεώργιου Φουστάνου «Ταξίδι ενός αιώνα. Η Ιστορία της Ενώσεως Ελλήνων Εφοπλιστών. 1916-2016». Ο Φουστάνος, εξαιρετικός γνώστης των ναυτιλιακών θεμάτων της πατρίδας μας, στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου παρουσιάζει την πορεία της ναυτιλίας στη διάρκεια του 19ου αιώνα και τη δύσκολή στροφή από τα ιστία στον ατμό. Για τους Έλληνες αυτή η μετάβαση υπήρξε μια επώδυνη περίοδος για πολλούς λόγους, ορισμένοι εκ των οποίων ήταν η ανυπαρξία χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων και θεσμών που να υποστηρίξουν τη μεγάλη δαπάνη που προϋπέθετε η ναυπήγηση ή η αγορά ατμόπλοιων, καθώς και η έλλειψη οποιωνδήποτε θεσμών παραγωγής ναυτιλιακών και τεχνικών στελεχών ικανών να υποστηρίξουν τη νέα τεχνολογία. Όλα αυτά βέβαια θα πρέπει να τα τοποθετούμε στο σωστό κοινωνικό πλαίσιο της εποχής, που διαμορφωνόταν από τη δίνη της συγκρότησης ενός νεοσύστατου κράτους, που είχε προκύψει μετά την απελευθέρωση από την Οθωμανική Αυτοκρατορία και τις συνεχείς εξωτερικές εθνικές περιπέτειες, που απειλούσαν σοβαρά την ίδια την υπόσταση αυτού του κράτους.

62 Περιπλους

Είναι άλλωστε χαρακτηριστικό γεγονός και αναδεικνύεται από τον Φουστάνο, ότι πρώτοι οι εφοπλιστές της διασποράς και ιδιαίτερα οι προερχόμενοι από τα Ιόνια νησιά, στράφηκαν προς τα ατμόπλοια διαβλέποντας γρήγορα, τα πολλά και μεγάλα πλεονεκτήματα, που συγκέντρωναν έναντι των ιστιοφόρων. Στη συνέχεια του βιβλίου ο Φουστάνος παρουσιάζει τις οικογενειακές ιστορίες των 16 Προέδρων της Ένωσης Ελλήνων Εφοπλι-στών, από τον πρώτο Λεωνίδα Εμπειρίκο, προσωπικό φίλο και συνεργάτη του Ελευ-θερίου Βενιζέλου, μέχρι τον σημερινό Πρόε-δρο Θεόδωρο Βενιάμη, γνωστό στους ναυτιλιακούς κύκλους της χώρας και του Σίτι του Λονδίνου. Μέσα από τις οικογενειακές και προσωπικές διαδρομές των Προέδρων της Ένωσης γίνονται φανερές οι ιστορικές περιπέτειες της χώρας σε όλη τη διάρκεια του 20ου αιώνα και συγχρόνως παρουσιάζεται η τυπική οικογενειακή εξέλιξη των Ελλήνων Εφοπλιστών, ναυτικός-καπετάνιος-μέτοχος-καραβοκύρης-εφοπλιστής. Φυσικά η εξέλιξη προϋποθέτει δουλειά, σύνεση, νοικοκυροσύνη και κοντά σε όλα επιχειρηματικό ταλέντο και τύχη. Άφησα τελευταία την επίδραση του Έλληνα ναυτικού για να την τονίσω περισσότερο. Με τη ναυτοσύνη, που του κληροδοτήθηκε από πολλούς αιώνες θαλασσινής παράδοσης, με το φιλότιμο, ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της φυλής, αποτέλεσε τον βασικό παράγοντα της μεγέθυνσης της Εμπορικής Ναυτιλίας. Έχω την εντύπωση ότι το βιβλίο του Φουστάνου βοηθά στην κατανόηση των συνθηκών και παραγόντων που συνετέλεσαν σ’ αυτό το, κυριολεκτικά, σύγχρονο θαύμα των Ελλήνων Εφοπλιστών. Το παρόν πόνημα αποτελεί απαραίτητο συμπλήρωμα κάθε ναυτικής βιβλιοθήκης. Αναστασία Ανγνωστοπούλου-Παλούμπη

Βιβλιοπαρουσιάσεις

Σημειώσεις του Υποπλοιάρχου του Ρωσικού Στόλου Γιεγκόρ Μεταξά. Η Ρωσική Ναυτική Μοίρα στα Ιόνια Νησιά 1798-1799. Έκδοση Ι. Μητρόπολης Κεφαλληνίας, Αργοστόλι 2016.

Τ

ην Τρίτη 22 Νοεμβρίου 2016 και ώρα 7:00 μ.μ. έγινε η παρουσίαση του βιβλίου «Σημειώσεις του Υποπλοιάρχου του Ρωσικού Στόλου Γιεγκόρ Μεταξά ενώπιον μεγάλου ακροατηρίου στην Λέσχη των Ενόπλων Δυνάμεων. Το βιβλίο που εκδόθηκε με φροντίδα του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Κεφαλληνίας κ. Δημητρίου παρουσίασαν ο πατήρ Γεώργιος Μεταλλινός, ομότιμος Καθηγητής Θεολογικής Σχολής του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, ο κύριος Νίκος Μοσχονάς ομότιμος Διευθυντής Ερευνών στο Ινστιτούτο Βυζαντινών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, η κυρία Ναταλία Νικολάου Καθηγήτρια του Κρατικού Πανεπιστημίου Μόσχας και Διευθύντρια του Σχολείου της Ελληνικής Κοινότητας Μόσχας, ο κύριος Αλεξέι Ντουνάεφ Πρόεδρος Συλλόγου Απογόνων του Ρωσικού Στρατού, Τμήμα Σεβαστουπόλεως, και ο πατήρ Γεώργιος Αντζουλάτος Γραμματέας της Ι. Μητροπόλεως Γλυφάδας, επιμελητής της ελληνικής έκδοσης. Οι σημειώσεις του Μεταξά εκδόθηκαν για πρώτη φορά στη ρωσική γλώσσα το 1915 στην Πετρούπολη, Η δεύτερη έκδοση, πάλι στη ρωσική, έγινε στη Σεβαστούπολη στις 31 Ιουλίου 2016, με πρόλογο του ελληνικής καταγωγής Αντιναυάρχου του Ρωσικού Ναυτικού Ευγένιου Χαλαΐτσε (Χαλατσίδη). Η επανέκδοση κυκλοφόρησε την ημέρα εορτασμού του Ρωσικού Πολεμικού Ναυτικού και με την ευκαιρία αυτή σχεδιάστηκε και η έκδοση στην ελληνική μετάφραση για το φθινόπωρο του 2016, χρονιά που έχει κηρυχθεί «Έτος Πολιτιστικής Αδελφοποίησης Ελλάδος-Ρωσίας». Το βιβλίο «Σημειώσεις…» είναι τα απομνημονεύματα του υποπλοιάρχου του ρωσικού στόλου Γιεγκόρ (Γεωργίου) Μεταξά, γεννημένου στην Κρήτη από πατέρα Κεφαλλήνα, τον Παύλο. Συμμετείχε στη ρωσική ναυτική δύναμη που το 1798-1799 υπό την ηγεσία του Αντιναυάρχου Φιοντόρ Ουσακώφ και την συνεργασία της Οθωμανικής Πύλης, εκδίωξαν τις δυνάμεις του Ναπολέοντα από τα Επτάνησα και εν συνεχεία κατέλαβαν τα νησιά με την εξής σειρά: Κύθηρα (Τσιρίγο), Ζάκυνθο (Τσάντε), Κεφαλληνία, Αγία Μαύρα (Λευκάδα) και Κέρκυρα (Κορφούς). Ο Γιεγκόρ Μεταξάς άρχισε να γράφει τα απομνημονεύματά του κατά τη διάρκεια της εκστρατείας και τα ολοκλήρωσε τη δεκαετία του 1820. Η ύλη του βιβλίου χωρίζεται σε 15 κεφάλαια και συμπληρώνεται από 12 κείμενα, επίσημες επιστολές και άλλα ιστορικά ντοκουμέντα, που αναφέρονται στα γεγονότα της Ρωσικής Εκστρατείας στα Ιόνια Νησιά την συγκεκριμένη περίοδο. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα τέσσερα κεφάλαια (7ο, 8ο, 9ο, 12ο ), όπου με ενάργεια περιγράφονται οι συζητήσεις που είχε ο Ρώσος αξιωματικός στο πλαίσιο διπλωματικών αποστολών με τον Αλή Πασά των Ιωαννίνων, καθώς προσφέρουν ένα θαυμάσιο ψυχογραφικό πορτρέτο του τρομερού Αλβανού δεσπότη. Διαβάζοντας το βιβλίο ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται καλύτερα όχι μόνο το ρόλο της Ρωσίας σε ό,τι αφορά την τύχη των Ιονίων Νήσων αλλά και

την προσωπική συμβολή του Ναυάρχου Ουσακώφ στην ανάπτυξη και εδραίωση των σχέσεων Ρωσίας-Ελλάδας. Οι πληροφορίες που παρέχονται στις «Σημειώσεις…» εμπλουτίζουν τις γνώσεις μας για την Επτανησιακή ιστορία και φωτίζουν άγνωστες πτυχές των γεγονότων της περιόδου 1798-1799. Είναι ένα αξιολογότατο βιβλίο και οφείλουμε πολλούς επαίνους και συγχαρητήρια για την ελληνική του έκδοση στην Ιερά Μητρόπολη Κεφαλληνίας και ειδικά στον Κεφαλληνίας Δημήτριο. Αντιναύαρχος ΠΝ(εα) Τιμόθεος Μασούρας Περιπλους 63

Η Τουρκία στην Ανατολική Μεσόγειο. Ιδεολογικές όψεις εξωτερικής πολιτικής Συγγραφείς: Ζήνωνας Τζιάρρας - Νίκος Μούδουρος

T

ελικά η 15η Ιουλίου 2016 θα αναδειχθεί σε ημερομηνία κομβικής σημασίας για την Τουρκία αλλά και για ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο, της Ελλάδας όχι απλώς συμπεριλαμβανομένης αλλά πρώτης-πρώτης. Δεν είναι το ότι έγινε απόπειρα πραξικοπήματος ανατροπής της κυβέρνησης και του προέδρου της χώρας. Στο κάτω-κάτω της γραφής τέτοιες κινήσεις στην Τουρκία μόνο σπάνιες δεν είναι. Αυτό που –κυριολεκτικά– έφερε τα πάνω κάτω, είναι το ότι συνετέλεσε να «απασφαλίσει» (εδώ βέβαια θα μπορούσαν να λείπουν τα εισαγωγικά αλλά κρατάμε τα προσχήματα…) ο Ερντογάν και να δείξει τον πραγματικό του εαυτό. Όχι βέβαια ότι τον έκρυβε και πολύ. Απλώς τηρούσε κάποια προσχήματα. Τώρα όμως έριξε …τον φερετζέ – αν και βαθύτατα πιστός και παραδοσιακός μουσουλμάνος – και λέει τα πράγματα όπως πραγματικά τα πίστευε και πιστεύει. Στο βιβλίο λοιπόν οι συγγραφείς –που διδάσκουν σε κυπριακά πανεπιστήμια– κάνουν μια σύντομη, οπωσδήποτε όμως περιεκτική, ανάλυση της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής στην ανατολική Μεσόγειο. Όπως οι ίδιοι αναφέρουν: «Εδώ προσδιορίζεται το γεωπολιτικό όραμα της Τουρκίας και αναδεικνύονται οι μέθοδοι υλοποίησής του, αναλύονται οι προσπάθειες εφαρμογής της τουρκικής ηγεμονίας στην Ανατολική Μεσόγειο, και εξετάζονται οι αντιστάσεις που αυτές οι προσπάθειες παράγουν

σε κοι­νωνικό και διακρατικό επίπεδο. Μεταξύ άλλων, σημαντικό εγχείρημα των συγγραφέων αποτελεί η αποκωδικοποίηση του τρόπου με τον οποίο οι τουρκικές πολιτικές ελίτ αντιλαμβάνονται τον ρόλο και την ισχύ της χώρας τους, όπως επίσης και η αξιολόγηση των επιπτώσεων που έχει το γεωπολιτικό όραμα στις πολιτικές και στην τουρκική στρα­τηγική υπό το ΑΚΡ. Η ιδιαιτερότητα του βιβλίου έγκειται τόσο στην έμφαση που δίνει στην Ανατολική Μεσόγειο όσο και στον συνδυασμό διεθνολογικών και κοινωνιολογικών αναλυτικών προσεγγίσεων. Τέλος, όπως αναδεικνύουν οι συγγραφείς, η Τουρκία βρίσκεται σε μια θέση όπου το φιλόδοξά της γεωπολιτικό όραμα την οδηγεί σε αναθεωρητικές πολιτικές και τη χρήση στρατιωτικής ισχύος. Ωστόσο, λόγω αδυναμίας να διαχειριστεί αυτή την «υπερεξάπλωση», αναγκά­ζεται συχνά να επιστρέφει στην ασφάλεια της Δύσης και ενίοτε στην αδράνεια του «περιμένοντας και βλέποντας». Το ζήτημα βεβαίως είναι ότι ναι μεν έχουμε επιστήμονες –κυρίως νέους– που «κατέχουν το θέμα», πόσο όμως αυτοί αξιοποιούνται από το «κατεστημένο»; Σίγουρα πάντως πρόκειται για ένα ενδιαφέρον βιβλίο, που αξίζει να διαβαστεί απ’ όσους ασχολούνται ή απλώς νοιάζονται για τα ελληνο-τουρκικά κι όχι μόνο. Ηλίας Νταλούμης

Ο πόλεμος στη θεωρία των Διεθνών Σχέσεων & της Στρατηγικής Γεώργιος Κουκουδάκης

Ο

πόλεμος είναι ένα φαινόμενο το οποίο συνδέεται άρρηκτα με τον άνθρωπο. Όποιοι και όσοι πολιτισμοί και αν αναπτύχθηκαν, σε όλους σημειώθηκαν πόλεμοι. Παρ’ όλα αυτά θα ήταν λάθος να πιστέψουμε ότι ο πόλεμος αποτελεί στοιχείο της ανθρώπινης ιδιοσυγκρασίας και συνεπώς κάτι αναπόφευκτο. Άλλωστε όταν η ολική καταστροφή ήταν εμφανής, οι άνθρωποι φρόντισαν να μην κάνουν το «τελικό βήμα» και να μην υπάρξει ένας πόλεμος που σίγουρα θα κατέστρεφε ολόκληρη την ανθρωπότητα. Ο λόγος βέβαια για την περίφημη «ισορροπία του τρόμου» που αναπτύχθηκε στα χρόνια του «Ψυχρού Πολέμου». Ο οποίος μπορεί μεν να θεωρηθεί ως μια ιδιόρρυθμη μορφή πολέμου, σίγουρα όμως δεν είχε ως αποτέλεσμα τους μαζικούς θανάτους ανθρώπων. Βέβαια την ίδια περίοδο υπήρξαν αρκετοί «μικροί» και περιφερειακοί πόλεμοι, όμως δε μπορούμε να μην δεχθούμε ότι όταν υπάρχει ανάγκη και οι άνθρωποι φερθούν λογικά, ο πόλεμος δεν επικρατεί. Με βάση λοιπόν τις παραπάνω σκέψεις είναι προφανές γιατί έχουμε –διαχρονικά– τόσα βιβλία περί πολέμου. Ο συγγραφέας είναι ένας νέος επιστήμονας ο οποίος έχει εντρυφήσει στο θέμα.

64 Περιπλους

Στην εισαγωγή του βιβλίου αναφέρει: «Σκοπός του παρόντος βιβλίου είναι ν’ αναλύσει τη βασική θεωρητική σκέψη που έχει αναπτυχθεί στη μελέτη των Διεθνών Σχέσεων, όχι μόνο γύρω από την έρευνα για την αποφυγή του πολέμου, αλλά και γύρω από την έρευνα για τη διεξαγωγή του. Ουσιαστικά, το βιβλίο αυτό φιλοδοξεί, αφενός, να εξοικειώσει τον αναγνώστη με βασικές θεωρητικές προσεγγί­ σεις των Διεθνών Σχέσεων και του υποτομέα τους, δηλαδή των Στρατη­γικών Σπουδών και, αφετέρου, να εξετάσει την εγκυρότητα αυτών των προσεγγίσεων όχι μόνο στην εποχή τους, αλλά και στο σήμερα. Με αυτό τον τρόπο, το παρόν πόνημα ευελπιστεί να προσφέρει στον αναγνώστη βασικά αναλυτικά εργαλεία Διεθνών Σχέσεων και Στρατηγικής, τα οποία θα του επιτρέψουν να κατανοήσει καλύτερα τις συλλογικές προσπάθειες πολιτικών οντοτήτων να επιβιώσουν.». Συμπερασματικά το βιβλίο είναι ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο για όποιον ενδιαφέρεται για θέματα διεθνών σχέσεων και στρατηγικής, είτε για επαγγελματικούς λόγους ή απλώς επειδή θέλει να γνωρίσει το αντικείμενο και να αποκτήσει μια πιο ολοκληρωμένη γνώση επ’ αυτού. Ηλίας Νταλούμης

Βιβλιοπαρουσιάσεις

1918-1920, Η υπόθεση του δεύτερου υποβρυχίου, ένα επεισόδιο της εποχής του διχασμού Kείμενα-Eπιμέλεια Δημήτριος Στ. Φέσσας

T

ον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο του 1918, μέσα στη δίνη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και του Εθνικού Διχασμού δύο γερμανικά υποβρύχια ξεκινούν από την Πόλα, ναυτική βάση των Αυστρογερμανών στην περιοχή της Ίστρια, διασχίζουν την Αδριατική και το Ιόνιο και αποβιβάζουν στις Μεσσηνιακές ακτές από δύο Έλληνες αξιωματικούς του Δ’ Σώματος Στρατού, που από τον Σεπτέμβριο του 1916 είχε μεταφερθεί από την Καβάλα στο Γκαίρλιτς της Γερμανίας. Αποστολή τους η διαβίβαση εντολών του εξόριστου βασιλιά Κωνσταντίνου στο γιό του Αλέξανδρο. Οι δύο αξιωματικοί του πρώτου υποβρυχίου, συνελήφθησαν, δικάστηκαν, καταδικάστηκαν και εκτελέστηκαν για κατασκοπία. Η τύχη των δύο άλλων του δεύτερου υποβρυχίου παρουσιάζεται στο βιβλίο του κ. Δημητρίου Φέσσα μέσα από τις μαρτυρίες τους. Το χρονικό της επιλογής των αξιωματικών στο Γκαίρλιτς, η μετάβασή τους στο λιμάνι της Πόλας, το ταξίδι τους με το UB-50, η αποβίβασή τους λίγο έξω από την Καλαμάτα και η απόκρυψή τους επί 32 μήνες σ’ ένα αχυρώνα πραγματικά φαντάζουν σαν ένα σενάριο κινηματογραφικής ταινίας. Η δομή του βιβλίου επιτρέπει στον αναγνώστη να κατανοήσει εύκολα τον τόπο, τον χρόνο, τα πρόσωπα και τα γεγονότα.

Οι μαρτυρίες που παρατίθενται παρουσιάζουν εναργέστατα τον τρόπο σκέψης μιας μερίδας του Ελληνικού πληθυσμού για τα εθνικά θέματα που ήταν στο προσκήνιο εκείνη την εποχή. Τα σχόλια του συγγραφέα επί των σημειώσεων του Ηλία Παπακώστα (ενός εκ των δύο αξιωματικών του δεύτερου υποβρυχίου), αποτελούν μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα ενότητα που αποτελεί κατ’ ουσία πηγή ιστορικών πληροφοριών για την κρίσιμη περίοδο 1915-1920. Οπωσδήποτε πρέπει να επισημανθεί η ποιότητα των καρτ ποστάλ της εποχής, των εικόνων και των τοπογραφικών διαγραμμάτων που χρησιμοποιούνται στο βιβλίο, τα οποία προσδίδουν ιδιαίτερα υψηλή αισθητική αρτιότητα. Κάθε βιβλίο που μας βοηθάει να κατανοήσουμε την ιστορία της χώρας μας και να προσπεράσουμε στερεότυπα που έχουν κυριαρχήσει εδώ και χρόνια, εξ’ ορισμού προσφέρει σημαντική υπηρεσία. Στη συγκεκριμένη περίπτωση στο ερώτημα, πως ένας θρίαμβος όπως αυτός των Βαλκανικών Πολέμων, διολίσθησε σε μια ρήξη, που με τη σειρά της οδήγησε σε κρίση και τελικά σ’ ένα Εθνικό Διχασμό με πολλές παράπλευρες απώλειες και μια εθνική καταστροφή, η ιστοριογραφία απαντά ολοένα και περισσότερο με νέα στοιχεία, καθώς πολλά

αρχεία «ανοίγουν» και νέες πηγές έρχονται στη δημοσιότητα. Σ’ αυτή ακριβώς την αναζήτηση έρχεται και το νέο βιβλίο των εκδόσεων ‘’ΚΑΠΟΝ’’ να καταθέσει τη δική του ψηφίδα, συμβάλλοντας ουσιαστικά στο πεδίο της έρευνας μιας ιστορικής περιόδου, για την οποία φαίνεται ότι γνωρίζουμε πολύ λιγότερα από αυτά που νομίζουμε πως γνωρίζουμε. Αντιναύαρχος (Ο) ε.α Δ. Μπαλόπουλος Π.Ν.

Τρεχαντήρι Βασίλης Χαρλαύτης

Ο

σεβαστός συνάδελφος Βασίλης Χαρλαύτης (είναι δέκα τάξεις αρχαιότερος από εμένα) μας έστειλε ένα ακόμη βιβλιαράκι με τίτλο «Τρεχαντήρι» γεμάτο με στίχους πασπαλισμένους από εκχειλίζουσα αισθαντικότητα. Ο Βασίλης δημιουργεί μια ποίηση με ρίζες θαλασσινές και αναμνήσεις της ζωής του, που πολλές φορές, όπως ο ίδιος γράφει, τον επισκέπτονται, εκεί που εκείνος: «μ΄ένα ποτήρι κρασί παρέα βρίσκεται στις παρυφές του χωρόχρονου ψάχνοντας ένα διηνεκή έρωτα, ακαταμάχητο, δυσεπίγραπτο, αλλοτινό μεγαλειώδη μοναδικό έναν έρωτα για την αλήθεια και την ομορφιά της ζωής» (Από το ποίημα «Απόπλους») Οι στιγμές και οι μνήμες της ζωής δεν ήταν πάντοτε ευχάριστες : «Κατά την πολυτάραχη και μακρινή διαδρομή μου πολλά δέχτηκα βέλη δηλητηριώδη ακόμη κι από κοντινούς μου» (Από το «Πανοπλία») Τα κίνητρα γραφής πολλά. Από τα πιο συνηθισμένα, τα καθημερινά της ρουτίνας, αυτά που κανείς αντικρίζει στο δρόμο,

στην ακρογιαλιά, στην εξοχή, στην πόλη, ο Βασίλης εμπνέεται και γράφει τις επιθυμίες που τον στοιχειώνουν, όπως στοιχειώνουν τον καθένα μας και ξεπηδούν και χορεύουν ολόγυρά μας. «Αυτή η δυνατή έκφραση έντονης επιθυμίας έμελλε να μείνει στο σάκο όλων εκείνων που δεν έγιναν ποτέ και που αργότερα μετάνιωσε» (Από το «Μπλουζ») Το Τρεχαντήρι, δεν θέλω και δεν τολμώ να γράψω πως είναι απολογισμός ζωής του Βασίλη. Ο αποχαιρετισμός όμως όλων των τόπων από τους οποίους προφανώς πέρσε ο Βασίλης με οδηγεί προς τα εκεί. «Θέλω μνήμη ευωδία τριαντάφυλλου και γιασεμιού και νυχτολούλουδου κοντά μου. Δεν έχω τίποτα να σας μοιράσω Παρά μόνο την αγάπη μου» (Από το «Εκ βαθέων εκέκραξα») Ε λοιπόν όχι Βασίλη. Έχεις πολλά ακόμα να δώσεις. Εμείς οι παλιοί φίλοι θα περιμένουμε με αγάπη, τον αξιωματικό, το φίλο, τον καπετάνιο, να μας συνεπαίρνει με τη φαντασία του σε φουρτουνιασμένα ταξίδια, στις γαλήνιες θάλασσες, στα μαγευτικά ακρογιάλια, στις χρυσαφιές δύσεις κι ανατολές.

Σ’ ευχαριστούμε που πλούτισες τη βιβλιοθήκη του Μουσείου με της ψυχής σου το απόθεμα. Γιάννης Παλούμπης Περιπλους 65

Δώρησαν στη βιβλιοθήκη του Μουσείου και ευχαριστούμε θερμά τους: Κύριον Νικόλαο Μπινιάρη: 1.«Το κάλεσμα της ερήμου» Νικ. Μπινιάρη, 2. «The call of the desert» A. Biniaris ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Κύριον Στέφανο Μπινιάρη: «Μια ολοκληρωμένη μελέτη για τη ρύπανση και την προστασία του περιβάλλοντος» των Στ. Ε. Μπινιάρη και Μίνωα Σ. Μπινιάρη ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Κύριον Ηλία Νταλούμη: 1. «Ιστορία της Ελληνικής Φωτογραφίας 1839-1970»τομ. Α’,Β’, Ξανθάκη,Α. 2. «Θαλασσινά Χαρακτικά» επιμ. Γιακουμάκη,Δημ. 3. «Χιώτες πρόσφυγες στη Σύρο» Κουφοδήμου,Απ. 4. «Αρρώστιες και ιατρική στη θάλασσα» Διαμαντή,Αρ.

5. «Β’ Σώμα Στρατού» ενημερωτικό φυλλάδιο 6. «Υποστράτηγος Χριστόδουλος Τσιγάντες» Φωτόπουλου, Χρ. 7. «Υποστράτηγος Ανδρέας Καλλίνσκης» Φωτόπουλου, Χρ. 8. «ΧΙΙ Μ/Κ Μεραρχία Πεζικού «ΕΒΡΟΥ» 9. «Η Έξοδος του Μεσολογγίου» εκδ. National Geographic 10. «Η τέχνη του πολέμου» Ant. Jomini 11. «Ιχνηλατώντας το χθές» Ι.Μπακούρου 12. «Το λιμάνι της Σούδας στο πέρασμα του χρόνου» Μ. Ποταμιτάκη 13. «70 Πολιτικοί» Αποστολοπούλου,Μ. (επιμ.) 14. «Η διαχείριση κρίσεων στην ελληνική εξωτερική και αμυντική πολιτική» Ν. Παπαναστασόπουλου 15. «Hellenic Armed Forces” Hellenic National Defence General Staff 16. «Λεύκωμα πεσόντων αεροπόρων 1950-2000» τομ. 2 Γενικό Επιτελείο Αεροπορίας 17. «Λευκή Βίβλος: για την ελληνική εξωτερική πολιτική άμυνα και ασφάλεια» Ντόκου, Θ. (επιμ.) 18. «Αρχές ναυτικής στρατηγικής» Corbett, J. ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Κύριον Γεώργιο Χάλαρη: 1. « Μνήμη θυσιασθέντων υπέρ πατρίδος» Γεωργίου Τζουβάλα τομ. 1,2, 2. «10,000 years of Greek shipping» vol I,II, 3. «Proceedings» (Jan-Feb, April-Oct 2016), 4. «Blohm+Voss: Ships and machinery for the world» Hans Georg Prager, 5. Κύριον Ηλία Μεταξά: «90 χρόνια» δεκάτομη ιστορική έκδοση της εφημ. «Το Βήμα» ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Κυρία Ευγενία Παντελοπούλου: «Στα μυστικά του βάλτου» της Πηνελόπης Δέλτα ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Κύριον Δημήτριο Φεσσά: «1918-1920: Η υπόθεση του Δευτέρου Υποβρυχίου. Ένα επεισόδιο της εποχής του διχασμού» Δημ. Φεσσά ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Γενικό Επιτελείο Ναυτικού ΓΕΝ/Α2-ΙΙ: 1. Jane’s Weapon Systems 1974-1975 2. Jane’s Merchant Ships 1982 3. Jane’s Fighting Ships 1987-1988 4. Jane’s Fighting Ships 1996-1997 5. Jane’s Fighting Ships 2000-2001 6. Jane’s Naval Weapon Systems 1990 7. Jane’s Naval Weapon Systems 2000 8. Jane’s Strategic Weapon Systems 1990 9. Jane’s Strategic Weapon Systems 2001 10. Jane’s Land-based Air Defence 1990-91 11. Jane’s Land-based Air Defence 2000-2001 12.

Jane’s all the world’s aircraft 1994-1995 13. Jane’s all the world’s aircraft 1996-1997 14. Jane’s all the world’s aircraft 2000-2001 15.

Jane’s Radar and Electronic Warfare Systems 1998-1999 16. Jane’s Radar and Electronic Warfare Systems 2000-2001 17. Jane’s Military Communications 2000-2001 18. Jane’s C41 Systems 2000-2001 19.

Jane’s Underwater Warfare Systems 2000-2001 20. The Columbia Lippincott Gazetteer of the World 1952 21. The Intelligence War 1983 22. British Defence Equipment Catalogue vol 1: Products and Services 1993-1994 23. British Defence Equipment Catalogue vol 2 Index and Directory 1993-1994

Κύριον Τιμόθεο Μασούρα: 1. «Επίσκεψη συλλόγου αποφοίτων ΣΝΔ» 2. «Σημερινές δυνατότητες & μελλοντικές εξελίξεις ΔΝΑΡ» 3. «Ο Ναύσταθμος Σαλαμίνας» φυλλάδιο 4. «Φρήντριχ Νίτσε:οι γυναίκες της ζωής του» Leis,Mario 5. «Πάττον:ο στρατηγός θρύλος» Κλάδης, Κων/νος 6. «ΤΖ.Ρ.Τόλκιν» Κόλιν Ντούριεζ 7. «Υ/Β ΓΛΑΥΚΟΣ» Γενικό Μητρώο 8. Φωτογραφικό Άλμπουμ «Επίσκεψη Μοίρας Ρωσικού Στόλου Μαύρης Θάλασσας» 1990 9. «Σκοτεινή επταετία: 1967-1974» 10. «Ο άγιος του αιώνα μας» Σ. Χονδρόπουλου 11. «Ν’ ακούω καλά τ’ όνομά σου» Σ. Δημητρίου 12. «Ιεροσόλυμα» εκδ. Μίλητος 13. «Ακρόπολη» τομ 2 εκδ. Μίλητος 14. «Ελευθέριος Βενιζέλος» εφημ.«το Βήμα» 15. «28 Θεές της θάλασσας» Έφη Σπηλιώτη ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Κύριον Ευθύμιο Χαραλαμπίδη: «Ο Αγώνας του ’21 και η υπονόμευσή του. Οι σύγχρονες μαρτυρίες και η κρίση του Σολωμού» της Μαρίας Δεληβοριά ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Κύριον Ιωάννη Οικονομόπουλο: «Σύμπαν και Γη» Ι. Οικονομόπουλου

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Κυρία Γλυκερία Γουρνοπάνου: «Δεν Λησμονώ... Μια εικόνα χίλιες λέξεις»

Κύριον Ιωάννη Αντωνόπουλο: «Η δράσις του Π/Π ΛΕΒΕΝΤΗΣ στην Κύπρο» Ι. Αντωνόπουλου

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

66 Περιπλους

Δωρεές βιβλίων & περιοδικών ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Κύριον Ιωάννη Μαζαράκη-Αινιάν-Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος: 1. Τα όπλα της Ελλάδας» Robert Elgood 2. «Πενάκια..... εφ’ όπλου!» Ο Ελληνοϊταλικός πόλεμος του 1940 στις γελοιογραφίες της εποχής» Νατάσα Καστρίτη 3. «Περιηγητές και Ζωγράφοι στην Κόρινθο, 12ος-19ος αιώνας» Σ. Παπαγεωργίου (2 αντ.) 4. «Επτανησιακά έντυπα της Ι.Ε.Ε.Ε.» τομ. Α’, Β’ Κων/να Καλαϊντζή 5. «Οι Έλληνες του Adam Friedel» Δημ. Κουκίου-Μητροπούλου 6. «Εθνικό Ιστορικό Μουσείο: Η ιστορία και οι συλλογές του» (2 αντ.) 7. «Τα ακρόπρωρα του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου» Ι.Κ. Μαζαράκη-Αινιάν (2 αντ.)

8. «Η ιστορία της Ελληνικής σημαίας» Ι.Κ. Μαζαράκη-Αινιάν (4 αντ.)

9. «Σημαίες ελευθερίας: Συλλογή Εθνικού Ιστορικού Μουσείου» Ι.Κ. Μαζαράκη-Αινιάν (2 αντ.) 10. «Το έπος του ’40 λαϊκή εικονογραφία» Ευθ. Παπασπύρου-Καραδημητρίου (2 αντ.) 11. «Εικόνες από την Ελλάδα 1833-1838» Ευθ. Παπασπύρου-Καραδημητρίου 12. «Ιστορικά προσωπεία» Ευθ. Παπασπύρου 13. «Παράδοξα φαινόμενα Δημώδη στιχουργήματα & Αγαθών παθήματα» (2 αντ.) 14. «Το Φιλελληνικό κίνημα στη Δανία» Αριστέα Παπανικολάου-Κρίστενσεν 15. «Τα Βυζαντινά μνημεία της Ελλάδος στη διεθνή έκθεση της Ρώμης του 1911» 16. «Σφραγίδες ελευθερίας 1821-1832» 17. «Κοσμήματα της Ελληνικής παραδοσιακής φορεσιάς 18ος-19ος αι.» 18. «Βαλκανικοί πόλεμοι 1912-1913» Κατάλογος έκθεσης (2 αντ.) 19. «Travelers and Artists in Corinth, 12th-19th Centuries» S. Papageorgiou 20. «Κύπρος στο γύρισμα του 20ου αιώνα» 21. «Το «Σύνταγμα» της Αθήνας σήμα αρχής» Αλ. Παπαγεωργίου-Βενετά 22. «Τρεις κήποι: Δύο οράματα και μια παρουσία στην Αττική γη» Αλ. Παπαγεωργίου-Βενετά 23. «Εύξεινος Πόντος: φωτογραφικό λεύκωμα των αδελφών Κακούλη» 24. «Η Εκστρατεία της Μικράς Ασίας» 25. «Η Φιλική Εταιρία» Ι.Κ. ΜαζαράκηΑινιάν (2 αντ.) 26. «Διάγραμμα της Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας» Ι.Κ. Μαζαράκη-Αινιάν (2 αντ.) 27. «Τα ελληνικά τυπογραφεία του αγώνα 1821-1827» Ι.Κ. Μαζαράκη-Αινιάν (2 αντ.) 28. «Οι Εθνικές μας διεκδικήσεις στη συνδιάσκεψη ειρήνης, α’ εξάμηνο 1919» Ι.Κ. ΜαζαράκηΑινιάν (2 αντ.) 29.«Η απελευθέρωση της Θράκης και η Μικρασιατική εκστρατεία» Ι.Κ. Μαζαράκη-Αινιάν (2 αντ.) 30.«Μακεδονικός αγώνας» Ι.Κ. Μαζαράκη-Αινιάν (2 αντ.) 31.«Από τον Μακεδονικό αγώνα στους Βαλκανικούς πολέμους 1912-1913» Ι.Κ. Μαζαράκη-Αινιάν (2 αντ.)

32.«Η Εθνική άμυνα και το Μακεδονικό μέτωπο» Ι.Κ. Μαζαράκη-Αινιάν (2 αντ.) 33.«Το Παναθηναϊκόν Στάδιον» Αριστέα ΠαπανικολάουΚρίστενσεν (2 αντ.) 34.«Βαλκανικοί πόλεμοι 1912-1913» τομ. Α’, Β’ (2 αντ.) 35.«Ιππότης Γεράσιμος Πιτζαμάνος (1787-1825) Ζωγράφος και Αρχιτέκτων» τομ. Α’,Β’ 36.«Στην Κύπρο της γιαγιάς» Όλγα Φακατσέλη 37.«Χρωματίζοντας......την ιστορία: μια σύντομη περιήγηση στο χώρο και το χρόνο για μικρά και .......μεγάλα παιδιά» 38.«Τεκμήρια Ιστορίας:Μονογραφίες» περιοδική έκδοση (6 τόμοι) 39.«Θεσσαλονίκη: Στιγμές ιστορίας» της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος

Κύριον Βασίλειο Χαρλαύτη: «Τρεχαντήρι» Βας. Χαρλαύτη

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Κύριον Αντώνιο Ναξάκη: 1. «Κανονισμός των ασκήσεων του πεζικού» Υπ. Στρατιωτικών 2. «Κανονισμός της εκπαιδεύσεως του πεζικού» τεύχος Α’ Υπ. Στρατιωτικών 3. «Προσωρινός κανονισμός των ασκήσεων του πεζικού» τεύχος Α’, Υπ. Στρατιωτικών 4. «Κανονισμός της εκπαιδεύσεως εις την βολήν» Υπ. Στρατιωτικών 5. «Τακτική» Balck 6. «Επετηρίς των αξιωματικών του Β. Ναυτικού» 1948 7. «Αντιτορπιλλικό ΚΡΗΤΗ» Αρ. Γιαννόπουλου 8. «Υ.Χ. 101 Εγχειρίδιον διαστημομέτρων Barr & Stroud” Υπ. Ναυτικών 9. «Εmden» FranzJoseph prinz von Hohenzollern 10. «Photogravures of some of the War Ships: recently built by Laird Bros” 11. περ. «Ναυτική Επιθεώρηση» αρ. τεύχους 447,1987 12. «Βιβλιάριον σημάτων» 1924 13. «Ιστορία του Ελληνικού Ναυτικού, Σεπτ. 1824-Απρ. 1826» Ι.Θεοφανίδου ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Κύριον Θεόδωρο Βενιάμη: «Ταξίδι ενός αιώνα» Ένωση Ελλήνων Εφοπλιστών ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Κυρία Θεοδώρα Πατρινού: 1. «Υπόγειος παγκόσμιος πόλεμος» Κυριάκου Βελόπουλου 2. «Λεξικόν των βασικών ρημάτων της αρχαίας Αττικής πεζογραφίας» Π. Κόλλια 3. «Η Ελλάδα εις όλον τον κόσμον» Βαρθολομαίου Λάζαρη 4. «Η Κίμωλος στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και στην Κατοχή» Μ. Πελοποννήσιου ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Κύριον Ιωάννη Εμ. Κολλινιάτη: «Ευστάθεια-Κοπώσεις» Ι. Κολλινιάτη ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Μουσείο Μπενάκη: «Πάρις Πρέκας Paris Prekas» εκδ. Μουσείου Μπενάκη ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Γενικό Επιτελείο Στρατού. Δ/νση Ιστορίας Στρατού. Υπηρεσία Εκδόσεων/ 2: 1. Στρατιωτική Οργάνωση και Πολεμική Τέχνη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (324-1453 μ.χ.) 2.Οι πολιτικοστρατιωτικές σχέσεις Ελλάδας-Γαλλίας (19ος-20ός αι.) 3. Οι κυριότερες μάχες του Ελληνικού Στρατού (1897-1955) 4. Μνήμες Πολέμου 1897-1974. Οι Αγώνες του Ελληνικού Έθνους μέσα από προσωπικές μαρτυρίες.

5. Επιχείρηση «Καλάβρυτα». Η δράση της 117 Μεραρχίας Κυνηγών μέσα από τα γερμανικά αρχεία. 6. Η Υγειονομική Υπηρεσία του Ελληνικού Στρατού κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους 1912-1913 7. Επίτομη Ιστορία των Βαλκανικών Πολέμων 1912-1913 8.Επιχειρήσεις κατά των Τούρκων στην Ήπειρο 9. Επιχειρήσεις κατά των Βουλγάρων (τόμος Γ΄). Σχεδιαγράμματα Γ΄ τόμου. Σχεδιαγράμματα Γ΄ τόμου. Παραρτήματα Γ΄ τόμου. 10. Επίτομη Ιστορία της Συμμετοχής του Ελληνικού Στρατού στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο 1914–1918 11. Ο Ελληνοτουρκικός Πόλεμος του 1897.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Περιοδικά & έντυπα που εστάλησαν στο ΝΜΕ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ 1. ΚΥΚΛΑΔΙΚΟΝ ΦΩΣ 2. Η ΦΩΝΗ ΤΩΝ ΠΕΙΡΑΙΩΤΩΝ 3. Η ΦΛΟΓΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ.

4. Η ΦΩΝΗ ΤΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΑΠΟΣΤΡΑΤΩΝ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΩΝ ΣΤΡΑΤΟΥ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ-ΘΡΑΚΗΣ (ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ ΣΜΥ) 5. ΚΑΣΤΕΛΛΑ 6. ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΒΡΟΝΤΑΔΟΥ 7. NEA του Σ.Α.Σ.Μ.Υ.Ν.

8. ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΗ ΙΔΕΑ.

9. ΕΦΕΔΡΙΚΑ ΝΕΑ 10. ΞΙΦΙΑΣ

11. ΚΡΗΤΕΣ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ 12. ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΑ 1. SHIPPING. International Monthly Review 2. ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΣ 3. ΝΑΥΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 4. ΕΘΝΙΚΕΣ ΕΠΑΛΞΕΙΣ 5. ΠΕΙΡΑΪΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ 6. ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΟΡΟΣΗΜΟ 7. ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ 8. ΛΙΜΕΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 9. OIKONOMIKA & ΝΑΥΤΙΛΙΑΚΑ ΝΕΑ.

10. ΘΑΛΑΣΣΙΝΟΙ ΑΠΟΗΧΟΙ 11. ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ 12. ΙΣΤΙΟΠΛΟΪΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ 13. ΠΑΛΑΙΜΑΧΟΣ ΠΛΟΙΑΡΧΟΣ Ε.Ν.

14. ΗΧΩ ΤΗΣ ΠΕΣΜΕΝ 15. ΓΝΩΣΗ & ΤΕΧΝΗ 16. ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ ΣΩ.Ν.Π.Α.Π.

17. ΣΠΕΤΣΙΩΤΙΚΗ ΗΧΩ 18. ΝΕΟΣ ΕΞΑΝΤΑΣ 19. ΠΕΙΡΑΪΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ 20. ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ.

21. ΖΗΝΩΝ 22. ΕΡΜΙΟΝΗ Περιπλους 67

Η διαδικτυακή πλατφόρμα πολιτισμού και τέχνης ελculture είναι μόνιμη χορηγός επικοινωνίας του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Η προβολή εκδήλώσεων του ΝΜΕ σε μια εποχή ιδιαίτερα δύσκολη ενισχύει του σκοπούς του Μουσείου και συμβάλλει στην προσπάθεια διατήρησης και ανάδειξης της ναυτικής κληρονομιάς της χώρας μας. Ευχαριστούμε θερμά τη διεύθυνση του ελculture για την προβολή των δραστηριοτήτων μας.

Το ελculture είναι η πλουσιότερη διαδικτυακή πλατφόρμα πολιτισμού και τέχνης στην Ελλάδα. Αποτελεί την πιο έγκυρη πηγή ενημέρωσης για τα πολιτιστικά δρώμενα, προσφέροντας στους αναγνώστες του τη δυνατότητα να βρουν εύκολα και γρήγορα εκδηλώσεις μέσα από την ενημερωμένη ατζέντα του, που καλύπτει όλη την Ελλάδα. Παράλληλα, μέσα από την πρωτότυπη αρθρογραφία, με συνεντεύξεις, αφιερώματα και κριτικές παραστάσεων και ταινιών, προσφέρει καθημερινά υψηλής ποιότητας κάλυψη στα σημαντικότερα πολιτιστικά γεγονότα, τόσο από την Ελλάδα, όσο και διεθνώς. Η συντακτική ομάδα του ελc αποτελείται από τους: Αργυρώ Μποζώνη, Χρήστο Γραμματίδη, old boy, Τώνια Καράογλου, Άννα Ρούτση, Νεκτάριο Κουβαρά, Σοφία Ευτυχιάδου, Βαρβάρα Σαββίδη, Φώτη Αναστασιάδη, Γκέλυ Γρυντάκη, Δανάη Κωτσάκη. Μέσω του elculture.gr ο αναγνώστης μπορεί να ενημερώνεται για εκθέσεις, αρχαιολογικά νέα, θεατρικές παραστάσεις, βιβλία και νέες εκδόσεις, συναυλίες, παιδικές εκδηλώσεις, φεστιβάλ, κινηματογράφο, εκδηλώσεις με ελεύθερη είσοδο. Μέσα από το εβδομαδιαίο ηλεκτρονικό περιοδικό ελcmag, οι αναγνώστες λαμβάνουν στο e-mail τους τις προτάσεις του ελc για την εβδομάδα. Παράλληλα, το ελc διατηρεί ισχυρή παρουσία στα κοινωνικά δίκτυα, μέσα από τους λογαριασμούς του σε Facebook, Twitter και Instagram, που ενημερώνονται καθημερινά.

elculture.gr 68 Περιπλους

ANAΚΟΙΝΩΣΗ - ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ

Το Φωτογραφικό Αρχείο του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

Τ

ο φωτογραφικό αρχείο αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα τμήματα του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Η συλλογή πρωτογενούς φωτογραφικού υλικού άρχισε, ήδη, από τα πρώτα χρόνια της ίδρυσης του Μουσείου με σκοπό τη διάσωση, καταγραφή, μελέτη και τεκμηρίωση ιστορικών γεγονότων που έχουν ως άξονα τη ναυτική ιστορία και παράδοση του έθνους. Το φωτογραφικό υλικό προέρχεται κυρίως από δωρεές γόνων ναυτικών οικογενειών και υπερβαίνει σήμερα τις 12.000 πρωτότυπες φωτογραφίες (ασπρόμαυρες και έγχρωμες), μέρος των οποίων περιλαμβάνεται σε φωτογραφικά λευκώματα. Οι φωτογραφίες αποτελούν έργα σημαντικών φωτογράφων, όπως των, Π. Μωραΐτη, Αδελφών Ρωμαΐδη, Γ. Δαμιανού, Carl Boehringer, Γ. Μπούκα, Nelly’s, Α. Γαζιάδη, M. Καλιαμπέτσου κ.α. αλλά και παραγωγών χωρίς ταυτότητα. Παράλληλα, το αρχείο διαθέτει περισσότερα από 2.000 ταχυδρομικά δελτάρια (έγχρωμα και ασπρόμαυρα) ενώ διατηρεί ένα ικανοποιητικό αριθμό αρνητικών σε γυάλινες πλάκες (200).

Το φωτογραφικό υλικό του Αρχείου ταξινομείται στις εξής γενικές κατηγορίες: • Πρόσωπα (πορτραίτα πολιτικών, αξιωματικών κ.λπ.)

• Πλοία (πολεμικά, εμπορικά, επιβατηγά, αλιευτικά, σφουγγαράδικα κ.λπ.)

• Λιμάνια και ναυτικές εγκαταστάσεις (λιμάνια, ναυπηγεία, καρνάγια, ναύσταθμοι κ.λπ.)

• Θαλασσινά τοπία • Ήθη και Έθιμα που σχετίζονται με τη θάλασσα ή ήθη και έθιμα νησιωτικών και παράκτιων περιοχών της χώρας • Θαλασσινές δραστηριότητες • Ναυτική Εκπαίδευση (εγκαταστάσεις ναυτικών σχολών, εκπαιδευτικές ασκήσεις και γυμνάσια, εκπαιδευτικοί πλόες) • Πολεμική δραστηριότητα (ναυμαχίες, νηοπομπές, πολεμικά γυμνάσια) • Ζωή εν πλω (σκηνές καθημερινής ζωής πάνω στα καράβια, αναμνηστικές φωτογραφίες των πληρωμάτων) • Ναυτική Αεροπορία (εγκαταστάσεις, αξιωματικοί, σκηνές πολεμικής δράσης) • Ναυτικές εκδηλώσεις (εορτασμός Ναυτικής Εβδομάδας, εορτασμοί επετείων κ.λπ.) Σήμερα σε εξέλιξη βρίσκεται η διαδικασία ψηφιοποίησης του φωτογραφικού υλικού ώστε να εξασφαλισθεί η διατήρηση και διαφύλαξη, ιδίως των παλαιοτέρων τεκμηρίων, αλλά και η καλύτερη πρόσβαση σε αυτό των ερευνητών και ιστορικών μελετητών. Παράλληλα, καταβάλλονται συνεχείς προσπάθειες για τον εμπλουτισμό τους. Στο πλαίσιο αυτών των προσπαθειών κάθε ευγενική προσφορά προς ενίσχυση των αρχείων μας με επιστολικά δελτάρια και φωτογραφίες (παλαιότερες αλλά και των τελευταίων δεκαετιών του 20ου αι.) θα αποτελούσε για μας σημαντικό βοήθημα στην επίτευξη του στόχου μας. Περιπλους 69

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ

Σύνδεσμος Γυναικών Θεσσαλονίκης-Μακεδονίας «εν Αθήναις»

Μ

ε μεγάλη επιτυχία πραγματοποιήθηκε η Εκδήλωση του Συνδέσμου Γυναικών Θεσσαλονίκης- Μακεδονίας «εν Αθήναις», προς τιμήν της Μεγάλης Εθνικής Ευεργέτιδας ΑΛΙΚΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ ΠΕΡΡΩΤΗ, την Τρίτη, 29 Νοεμβρίου 2016, στο κατάμεστο Πολεμικό Μουσείο της Αθήνας. Στον χαιρετισμό της, η Πρόεδρος του Συνδέσμου κ. Καίτη Γάκη Καψή, επεσήμανε το σπουδαίο Έργο της Αλίκης Κωνσταντοπούλου Περρωτή στο «Κωνσταντοπούλειο Νοσοκομείο» Νέας Ιωνίας και στην «Αμερικανική Γεωργική Σχολή & Perrotis College» στη Θεσσαλονίκη. Ακολούθησαν οι Ομιλίες των: Δρ. Μιχαήλ Κούρτη, Διοικητή του Κωνσταντοπουλείου Νοσοκομείου και του Δρ. Σωτήριου Πατσιλινάκου, Προέδρου του Επιστημονικού Προσωπικού, και του Δρ. Πάνου Κανέλλη, Προέδρου της Αμερικανικής Γεωργικής Σχολής & Perrotis College. Η Μεγάλη ευεργέτης στην ομιλία της ευχαρίστησε το Δ.Σ. και την Πρόεδρο κ. Καψή, η οποία σε μια συγκινητική σκηνή της απέδωσε το Αριστείο του Συνδέσμου Γυναικών Θεσσαλονίκης-Μακεδονίας «εν Αθήναις», ως ένδειξη αναγνώρισης, σεβασμού και εκτίμησης του μεγάλου έργου της στην Υγεία και στην Παιδεία. Την Εκδήλωση έκλεισε η μυσταγωγική παράσταση της Συγγραφέως Άννας Μπιθικώτση «Μια δάφνη για την Αλίκη Περρωτή» με τους Σολίστ Σωτήρη Δογάνη και Κατερίνα Μεγάλου, και την Γυναικεία Χορωδία του Δήμου Παλαιού Φαλήρου, υπό τη Διεύθυνση της Κατερίνας Βασιλικού, και στο Πιάνο τον Μιχάλη Χανό. Ακολούθησε δεξίωση στο Foyer του Μουσείου. Τον συντονισμό της βραδιάς είχε η Δημοσιογράφος Μάγια Γάκη. Την βραδιά τίμησαν με την παρουσία τους ο εκπρόσωπος του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος, ο τ. Πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς και η σύζυγός του, ο Αρχηγός της Αεροπορίας, εκπρόσωποι της πολιτικής, στρατιωτικής ηγεσίας, της οικονομικής και κοινωνικής ζωής του τόπου, άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών, μέλη και φίλοι του Συνδέσμου Γυναικών Θεσσαλονίκης-Μακεδονίας «εν Αθήναις».

Διεύθυνση: Ποσειδώνος & Μεγίστης 1, ΤΚ 174 55, Άλιμος. Αθήνα. Τηλ./Fax: 210 98 48 966 E-mail: sg.thesma@yahoo.gr, sg_thesma@yahoo.gr, Linkedin: Katy Gakis Capsis / Τwitter: SG_ThesMA / Facebook: Katy Gakis Capsis 70 Περιπλους

CONTINUING CONTINUING EXCELLENCE EXCELLENCE IN IN MARINE MARINE INSURANCE INSURANCE

LONDON NEW YORK PIRAEUS LONDON NEW YORK PIRAEUS HONG KONG HOUSTON SHANGHAI HONG KONG HOUSTON SHANGHAI www.american-club.com www.american-club.com

Ημερολόγιο Μουσείου 2ο Διεπιστημονικό Συνέδριο με θέμα: «ΗΘΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ, ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ». 12-14 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2016

Σ

το πλαίσιο των εορτασμών για το έτος Αριστοτέλη διοργανώθηκε από την Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση Πειραιά «ΕΦΤΑ» το Β΄ Διεπιστημονικό Συνέδριο με θέμα: «Ηθικές Αξίες, Κοινωνία και Επιστημονική έρευνα». Οι εργασίες του συνεδρίου πραγματοποιήθηκαν στους χώρους του Ναυτικού Μουσείου Ελλάδος, του Πειραϊκού Συνδέσμου και του Πανεπιστημίου Πειραιώς. Η όλη εκδήλωση τελούσε υπό την Αιγίδα του Τμήματος Ναυτιλιακών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς. Η έναρξη των εργασιών του Συνεδρίου πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα εκδηλώσεων του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος και μας τίμησαν με την παρουσία τους πολλά μέλη και φίλοι. Από πλευράς

επισήμων παρέστησαν οι βουλευτές Πειραιώς κυρίες Ελένη Σταματάκη, Γεωργία Γεννιά, Κώστας Κατσαφάδος, Θεοδώρα Μεγαλοοικονόμου, ο πρώην Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων κος Δημήτριος Σιούφας, ο Πρόεδρος της Λέσχης Αξιωματικών Λιμενικού Σώματος κος Αντιναύαρχος εα Πελοπίδας Αγγελόπουλος Λ.Σ. ο κος Σπύρος Σπυρίδων, η πρόεδρος του Συνδέσμου Γυναικών ΘεσσαλονικήςΜακεδονίας «εν Αθήναις» κα Καίτη Γάκη-Καψή, ο διευθυντής του Ιδρύματος «Αικατερίνης Λασκαρίδη» Αντιναύαρχος ε.α. κος Κωνσταντίνος Μαζαράκης-Αινιάν ΠΝ, το μέλος του ΔΣ του ΙΔΑΛΕΝΑΠ Υποναύαρχος εα κος Δημήτριος Νεόφυτος ΛΣ και η έφορος της Ελληνικής Ιστιοπλοϊκής Ομοσπονδίας κα Αγγελική Βεντούρη-Σερφά.

ΣΑΒΒΑΤΟ 12 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2016. Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, Ακτή Θεμιστοκλέους 12, Πειραιάς 185 36 Τελετή έναρξης του Συνεδρίου 10.00-10.30: Προσφωνήσεις Εναρκτήρια Συνεδρία: Από την Αριστοτελική φιλοσοφία στον Μέγα Αλέξανδρο Προεδρείο: Κωνσταντίνος Νιάρχος, Γεώργιος Τσουκαλάς 10.30-11.00: Κωνσταντίνος Νιάρχος, Η αριστοτελική θεωρία της γνώσεως και η τυπική λογική (προσκεκλημένη ομιλία) 11.00-11.30: Βασίλειος Κωνσταντινόπουλος, Ο Νέαρχος και ο ρόλος του στην εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου 11.30-11.50: Ιωάννης Παλούμπης, Παράπλους του Νεάρχου (προσκεκλημένη ομιλία) 11.50-12.00: Συζήτηση 12.00-12.30: Διάλειμμα 12.30-12.50: Γεώργιος Τσουκαλάς, Η αρετή της μεσότητος και η δυνατότης πραγματώσεώς της στην σύγχρονη κοινωνία 12.50-13.10: Ιωάννα Μάστορα, Η φιλοσοφική διανόηση του Αριστοτέλη για τους Αθλητικούς αγώνες - Ολυμπιακό Ιδεώδες 13.10: Βράβευση Ολυμπιονικών και Παραολυμπιονικών της Ιστιοπλοΐας 14.00-15.30: Διάλειμμα Το απόγευμα του Σαββάτου 12 Νοεμβρίου 2016 και την Κυριακή 13 Νοεμβρίου 2016 οι συνεδρίες συνεχίστηκαν στον Πειραϊκό Σύνδεσμο. Οι εργασίες του συνεδρίου έκλεισαν με επιτυχία την Δευτέρα 14 Νοεμβρίου 2016 στο Αμφιθέατρο του Πανεπιστημίου Πειραιώς.

72 Περιπλους

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

Απόδοση τιμών στους Ολυμπιονίκες και Παραολυμπιονίκες της Ιστιοπλοΐας στους αγώνες του Ρίο 2016

Π

αράλληλα με την έναρξη των εργασιών του 2ου Διεπιστημονικού Συνεδρίου στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, σε συνεργασία με την Ελληνική Ιστιοπλοϊκή Ομοσπονδία, την οποία εκπροσώπησε η Έφορος Χορηγιών και Εκδηλώσεων κα Αγγελική Σερφά-Βεντούρη, σε μία συγκινητική και σεμνή τελετή βραβεύτηκαν οι ιστιοπλόοι Ολυμπιονίκες και Παραολυμπιονίκες στους αγώνες του Ρίο 2016: Παναγιώτης Μάντης και Παύλος Καγιαλής, (Χάλκινο μετάλλιο στην κατηγορία 470), Κοκκαλάνης Βύρωνας, (5η θέση στην ιστιοσανίδα RSX) και Βασίλης Χριστοφόρου-Θοδωρής ΑλεξάςΑργύρης Νοτάρογλου, (7η θέση στην κατηγορία Sonar).

Περιπλους 73

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

Αριστοτελικές Έκδοσεις της Ιστορικής Βιβλιοθήκης του «Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη»

Σ

το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος παράλληλα με τις εργασίες του συνεδρίου παρουσιάστηκαν εκδόσεις που συνθέτουν μια σύντομη ιστορική αναδρομή στην παρουσία του πολυσχιδούς έργου του Αριστοτέλη στην πορεία του εντύπου βιβλίου. Τα έργα του Αριστοτέλη απασχόλησαν ιδιαίτερα τους λόγιους της Αναγέννησης. Άρχισαν να εκδίδονται από τις αρχές σχεδόν της τυπογραφίας, συνήθως σε λατινική μετάφραση. Η πρώτη συνολική παρουσίαση του αριστοτελικού corpus στην ελληνική γλώσσα τυπώθηκε από τον σημαντικό Ιταλό λόγιο και πρωτοπόρο τυπογράφο Άλδο

Μανούτιο, την περίοδο 1495-1498. Ο Άλδος εξέδωσε σε πέντε τόμους όλα τα έργα που αποδίδονται στον Αριστοτέλη, μαζί με έργα άλλων περιπατητικών φιλοσόφων και σχολιαστών του, όπως ο Θεόφραστος και ο Αλέξανδρος ο Αφροδισιεύς. Η έκδοση αυτή αποτελεί ορόσημο για το περιεχόμενο αλλά και για την τυπογραφική φροντίδα της. Οι διάδοχοι του Άλδου επανέλαβαν την έκδοση, αυτή τη φορά σε επτά τόμους μικρότερους σχήματος, την περίοδο 1551-1552. Ένας τόμος από κάθε έκδοση εκτίθεται εδώ. Εκτίθενται επίσης, εκδόσεις των πιο γνωστών αριστοτελικών έργων (Ποιητική, Φυ-

σικά, Ηθικά Νικομάχεια, Όργανον), από σημαντικά ευρωπαϊκά τυπογραφεία του 16ου αιώνα (Morel, Oporin, Walder), καθώς και μια έκδοση του αποδιδόμενου στον Αριστοτέλη έργου Περί αρετών και κακιών από το τυπογραφείο του περίφημου θεάτρου Sheldonian (Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης). Όλα τα έργα προέρχονται από την Ιστορική Βιβλιοθήκη του «Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη», και συγκεκριμένα από τη Συλλογή Bibliotheca Graeca, που θησαυρίζει αρχέτυπα, παλαίτυπα, πρώτες εκδόσεις και το σύνολο των έργων της ελληνικής γραμματείας από τον Όμηρο μέχρι και την άλωση της Κωνσταντινούπολης.

Επίσκεψη υποτρόφων Ιδρύματος Ωνάση

Τ

ο Σάββατο 24 Σεπτεμβρίου 2016 μέλη του συλλόγου υποτρόφων του Ιδρύματος Ωνάση επισκέφθηκαν το Ναυτικό Μουσείου της Ελλάδος. Τους καλωσόρισε η Πρόεδρος κα Αναστασία ΑναγνωστοπούλουΠαλούμπη και τους μίλησε σχετικά με τους σκοπούς, τις δράσεις αλλά και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο πολιτιστικός φορέας. Στη συνέχεια ξεναγήθηκαν στην περιοδική έκθεση «Ολκάς ΙΙ: Ταξιδεύοντας από και προς το Βυζάντιο. Μεσαιωνικά λιμάνια από τον Εύξεινο Πόντο στην Ανατολική Μεσόγειο.» και στην μόνιμη έκθεση από την αρχαιολόγο του Ναυτικού Μουσείου κα Ιωάννα Μπερμπίλη και τον υπότροφο του Ιδρύματος Ωνάση κο Γιάννη Νάκα, αρχαιολόγο με ειδίκευση στην Ενάλια Αρχαιολογία, ο οποίος είχε και την πρωτοβουλία για τη διοργάνωση της επίσκεψης.

74 Περιπλους

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

Επιμορφωτικό σεμινάριο για εκπαιδευτικούς της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης

Σ

την δράση που πραγματοποιήθηκε το πρωί του Σαββάτου 5 Νοεμβρίου 2016 στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος συμμετείχαν εκπαιδευτικοί της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης σχολικών μονάδων του Δήμου Πειραιά, οι οποίοι ξεναγήθηκαν στην περιοδική έκθεση “ΟΛΚΑΣ ΙΙ: Ταξιδεύοντας από και προς το Βυζάντιο. Μεσαιωνικά λιμάνια από τον Εύξεινο Πόντο στην Ανατολική” από την Προϊσταμένη του Γραφείου Προώθησης Επιστημονικής Έρευνας και Εκπαίδευσης του Ευρωπαϊκού Κέντρου Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων Δρ Βυζαντινής Αρχαιολογίας κα Φλώρα Καραγιάννη. Ενημερώθηκαν επίσης για το εκπαιδευτικό πρόγραμμα που σχεδίασε και εφαρμόζει το τμήμα εκπαιδευτικών προγραμμάτων του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος με τίτλο «Ταξίδια στις Βυζαντινές Θάλασσες» για μαθητές των Ε’ & ΣΤ΄ τάξεων του δημοτικού από την αρχαιολόγο κα Ιωάννα Μπερμπίλη. Τέλος παρακολούθησαν το ιστορικό ντοκιμαντέρ «ΟΛΚΑΣ ΙΙ» που συνοδεύει την ομότιτλη έκθεση.

Ευχαριστούμε για την πολύ καλή συνεργασία και υποστήριξη τη Διεύθυνση Α/θμιας Εκπ/σης Πειραιά και τους Υπευθύνους Πολιτιστικών Θεμάτων και Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης κα Βασιλική Αρβανιταντώνη και κο Γεώργιο Βούλγαρη.

Επίσκεψη του πληρώματος του σκάφους ΠΤΜ «ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑ» στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος

Τ

ην Τρίτη 18 Οκτωβρίου 2016 ο κυβερνήτης, πλωτάρχης Ν. Αριατζής Π.Ν. και το πλήρωμα του πλοίου ταχείας μεταφοράς «Κεφαλληνία» πραγματοποίησαν εκπαιδευτική επίσκεψη στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος. Η Πρόεδρος του Μουσείου κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη τους καλωσόρισε και αφού τους μίλησε για τους σκοπούς και τις δραστηριότητες του φορέα, στη συνέχεια ξεναγήθηκαν στην μόνιμη έκθεση από την κα Κλεοπάτρα Ρηγάκη. Στο πλαίσιο της επίσκεψης ο Κυβερνήτης επέδωσε στην Πρόεδρο τον θυρεό του πλοίου και δώρησε την έκδοση «Ιστορία της Διοίκησης Αμφιβίων Δυνάμεων» για την Βι-βλιοθήκη του Μουσείου.

Εκδήλωση για την απονομή υποτροφιών του Πανεπιστημίου Πειραιώς

Σ

ε μια σεμνή τελετή που διοργανώθηκε στο Ναυτικό Μουσείο Ελλάδος την Παρασκευή 16 Δεκεμβρίου 2016, το Τμήμα Χρηματοοικονομικής και Τραπεζικής Διοικητικής του Πανεπιστημίου Πειραιώς και οι εκπρόσωποι 28 Χορηγών βράβευσαν τους 45 καλύτερους φοιτητές / φοιτήτριες του Τμήματος που διακρίθηκαν με βάση την ακαδημαϊκή τους επίδοση το ακαδημαϊκό έτος 20152016, με το ποσό των 95.000€. Επίσης, κατά τη διάρκεια της τελετής, βραβεύτηκαν 24 μεταπτυχι-

ακοί φοιτητές του Τμήματος που έλαβαν υποτροφία αριστείας με τη μορφή απαλλαγής διδάκτρων, συνολικής αξίας 88.110€, από τα μεταπτυχιακά προγράμματα του Τμήματος, στα οποία φοιτούν. Το Τμήμα Χρηματοοικονομικής και Τραπεζικής Διοικητικής ευχαριστεί θερμά όλους τους εκπροσώπους των χορηγών για την παρουσία τους στην τελετή αλλά και τη συμβολή τους στην ανάδειξη και εκπαίδευση της νέας γενιάς και την προετοιμασία της ως ενεργά στελέχη στην αγορά εργασίας. Περιπλους 75

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

το νμε ηταν εκει • Την Τετάρτη 9 Νοεμβρίου 2016 πραγματοποιήθηκε εκδήλωση για τον εορτασμό των 100 χρόνων από την ίδρυση της Ένωσης Ελλήνων Εφοπλιστών στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. Το Μουσείο εκπροσώπησε η Πρόεδρος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη.

• Την Πέμπτη 10 Νοεμβρίου 2016 πραγματοποιήθηκαν στο Πάρκο Φλοίσβου του Παλαιού Φαλήρου τα αποκαλυπτήρια του Μνημείου των Υποβρυχίων από την Α.Ε. τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κύριο Προκόπη Παυλόπουλο. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος εκπροσώπησαν η Πρόεδρος κα Αναστασία ΑναγνωστοπούλουΠαλούμπη και ο Γενικός Γραμματέας Αντιναύαρχος (εα) κος Τιμόθεος Μασούρας ΠΝ.

• Την Τρίτη 22 Νοεμβρίου 2016 πραγματοποιήθηκε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών Διεθνή Συνάντηση με θέμα «Φιλόξενες Πόλεις για τους Πρόσφυγες: Προωθώντας την ένταξη και προστατεύοντας τα δικαιώματα.» το οποίο διοργάνωσε η Unesco με την συνεργασία του Ιδρύματος Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος εκπροσώπησε η Πρόεδρος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη.

• Το Σάββατο 26 Νοεμβρίου 2016 πραγματοποιήθηκε στο Μουσείο Ηρακλειδών εκδήλωση για την παρουσίαση του υπό κατασκευή Μουσείου Ναυπηγικών και Ναυτικών Τεχνών Αιγαίου. Το Ναυτικό Μουσείου της Ελλάδος εκπροσώπησε η αρχαιολόγος κα Ιωάννα Μπερμπίλη.

• Την Τρίτη 6 Δεκεμβρίου 2016 πραγματοποιήθηκε στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων ο εορτασμός του προστάτη του Ναυτικού Αγίου Νικολάου και της επετείου των Νικηφόρων Ναυμαχιών των Βαλκα-

νικών Πολέμων. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος εκπροσώπησε η Πρόεδρος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη.

• Την Κυριακή 11 Δεκεμβρίου 2016 πραγματοποιήθηκε στο Ι. Ν. Αγίου Νικολάου Πειραιά επιμνημόσυνη δέηση υπέρ των ψυχών των αποθανόντων στελεχών του Λιμενικού Σώματος. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος εκπροσώπησε η Πρόεδρος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη.

• Τη Δευτέρα 12 Δεκεμβρίου 2016 πραγματοποιήθηκε στο Δημοτικό Σχολείο «Παιδαγωγική» με τη συνεργασία της ALPHA BANK η έκθεση «Ανακαλύπτω το αρχαίο νόμισμα». Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος εκπροσώπησε ο Υποναύρχος (εα) κος Παναγιώτης Παρασκευόπουλος Λ.Σ.

• Το Σάββατο 17 Δεκεμβρίου 2016 πραγματοποιήθηκε στο αμφιθέατρο του Πολεμικού Μουσείου εκδήλωση για τον εορτασμό των Δέκα Χρόνων Λειτουργίας του Κέντρου Ειδικής Φροντίδας Παίδων του Πολεμικού Ναυτικού. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος εκπροσώπησε η Πρόεδρος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη.

• Την Τρίτη 22 Δεκεμβρίου 2016 πραγματοποιήθηκε ειδική εκδήλωση προς τιμή του αποχωρούντα από τη θέση του Αντιπροέδρου της Bureau Veritas κου Λάμπρου Χαχάλη στο ξενοδοχείο Μεγάλη Βρετανία. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος εκπροσώπησε η Πρόεδρος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη.

• Την Κυριακή 1 Ιανουαρίου 2017 πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα του Δημοτικού Συμβουλίου Πειραιά η κοπή της Πρωτοχρονιάτικης πίτας. Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος εκπροσώπησε η Πρόεδρος κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη.

εταιρικεσ χορηγιεσ

Ευχαριστούμε τις εταιρείες που ανταποκρίθηκαν θετικά στο αίτημα του Ναυτικού Μουσείου και προσέφεραν από 300 ευρώ και άνω για τη συνέχιση της λειτουργίας του.

• AB MARITIME INC. • CORAL SHIPPING CORP. • DALOMAR SHIPPING S.A. • DCC BULK INC. • FAFALIOS SHIPPING S.A. • LEROS MANAGEMENT S.A.

Στον κατάλογο δεν περιλαμβάνονται οι εταιρείες που δεν επιθυμούν να δημοσιευθεί η χορηγία τους.

ΝΕΑ ΜΕΛΗ

Καλωσορίζουμε τα νέα μέλη του Μουσείου Γαλανός Άγγελος Αξιωματικός Π.Ν. ε.α Καλλιβρούσης Ιωακείμ Διαφημιστής Μπαγιώργας-Κοτσακάρης Παναγιώτης Φαρμακοποιός Μπινιάρης Νικόλαος Καθηγητής Μπινιάρης Στέφανος Δρ Μηχανικός-Μηχανολόγος Νικήτας Ιωάννης Ελεύθερος επαγγελματίας 76 Περιπλους

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

δωρέες εκθεμάτων και αρχειακού υλικού Δώρησαν στο Μουσείο και τους ευχαριστούμε θερμά: • Ο κ. Θεόδωρος Σαρμάς μία ελληνική σημαία, την οποία παρέδωσε ο Διοικητής της Ναυτικής Διοίκησης Ιονίου (τότε Ναυτική Αμυντική Περιοχή Δυτικής Ελλάδος) στον πατέρα του, όταν μπήκαν τα γερμανικά στρατεύματα στην Πάτρα το 1941.

• Ο κ. Αντώνιος Μαυρομμάτης ένα πιστόλι «NATIONALE FABRIGUE BRAOWNING» S/N 619341, με δύο γεμιστήρες και 75 φυσίγγια, ένα περίστροφο αγνώστων στοιχείων προέλευσης Αμερικής και δύο ταμπέλες από διαμερίσματα του Θ/Κ ΑΒΕΡΩΦ με επιγραφές «ΠΥΡΑΡΧΗΣ» και «ΠΥΡΙΤΑΠΟΘΗΚΗ», κειμήλια του πατέρα του, Βασιλείου Μαυρομμάτη, αξιωματικού του Π.Ν. και βετεράνου του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

• Ο κυβερνήτης Πλωτάρχης Ν. Αριατζής Π.Ν. και το πλήρωμα του ΠΤΜ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑ έναν θυρεό του πλοίου και την έκδοση «Ιστορία της Διοίκησης Αμφιβίων Δυνάμεων».

• Ο κ. Γιώργος Περδίκης ένα καπέλο τζόκεϊ του πλοίου Α/Τ ΤΟΜΠΑΖΗΣ D-215.

• Η ζωγράφος κα. Εύα Διβάρη δύο έργα της με τίτλο «PROTEUS 2» και «Τιμόνι 2». Πάνω: Ο συλλέκτης έργων τέχνης και δωρητής της ελληνικής σημαίας του 1941 κος Θεόδωρος Σαρμάς με την Πρόεδρο του Μουσείου κα Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη.

Προσφόρα Πινάκων Ζωγραφικής για τη συνέχιση της λειτουργίας του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος

Ο

ζωγράφος και μέλος του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος κ. Σωτήριος Τζαμουράνης, επί σειρά ετών προσφέρει εξαιρετικά έργα θαλασσινής θεματολογίας που φιλοτεχνεί ο ίδιος, προκειμένου να πωληθούν, συνδράμοντας κατά αυτόν τον τρόπο στην συνέχιση της λειτουργίας του φορέα μας. Φέτος μας προσέφερε 3 πίνακες: «Ρυμούλκιο», «Μπουνάτσα στον Μεσσηνιακό» και «Γατζάο». Τον ευχαριστούμε θερμά για την πολύτιμη προσφορά του. Περιπλους 77

Γράφει ο Σκάπουλος

Π

ολλές φορές με πιάνει η επιθυμία να περιγράψω κάτι απ’ τη ζωή μου στα βαπόρια της αμέσως μεταπολεμικής ναυτιλίας, κάτι σαν ένα ταξίδι;; μια μέρα;; ή κάτι ανάλογο τέλος πάντων, αλλά με συγκρατεί η συνειδητοποίηση ότι δεν διαθέτω την ανάλογη φιλολογική ικανότητα. Δεν μιλάω βέβαια για προπολεμικές καταστάσεις που δεν τις γνώρισα παρά μόνο μέσα από διηγήσεις παλιότερων συναδέλφων, αλλά για την μεταπολεμική εποχή, δηλαδή τη δεκαετία του ’40 που πρωτο-μπαρκάρισα 18 χρονών στο Liberty Επτάνησος του Σταθάτου. Επειδή λένε πως «η αρχή είναι το ήμισυ του παντός» έχω σχεδόν αποστηθίσει τις αρχές των περισσότερων διηγημάτων του Καρκαβίτσα, μήπως κι αυτό με βοηθήσει, αλλά πάντα δεν εύρισκα το άλλο μισό, παρά τη σοφία του ρητού. Έτσι στον «Κακότυχο» ξεκίναγε: Η Παντά-

78 Περιπλους

νασσα το νιόχτιστο μπάρκο του Βάραγγα, φρεσκοβαμμένο, σημαιοστόλιστο, αρμένιζε με φλόκους και πανιά στον κόρφο του Γαλαξιδιού» Θα μπορούσα εγώ να γράψω για φρεσκοβαμμένο και σημαιοστόλιστο Liberty;; Ποιος θα το πίστευε;; Σκουριά έτρεχε από τα όκια, τα ράουλα, τις μπίντες και όλα τα κουρζέτα του καταστρώματος. Θα μπορούσα να αρχίσω όπως την «Κακοσημαδιά»;; «Μας βρήκε το ηλιοβασίλεμα ανάμεσα Σίφνου και Σέριφου δυόμιση μίλια κάτω απ’ την κόκκινη Χερρόνησο. Ως εκεί βοήθησε ο γρεγολεβάντες και με πρωτοδεύτερα πανιά κατεβήκαμε απ’ τη Μύκονο και τον Τούρλο για πέντε ώρες». Δεν θα μπορούσα να προσδιορίσω με τόση ακρίβεια το στίγμα μας, ούτε βέβαια να υπολογίσω την ταχύτητα απ’ την προχώρηση. Το στίγμα μας το έβγαζε ο Ανθυποπλοίαρχος στη μέση του Νότιου Ατλαντικού με σημαντικά μικρότερη ακρίβεια και η ταχύτητα

ήταν 8-10 κόμβοι, εκτός κι αν ο καιρός ήταν αντίθετος. Νομίζω πως η αρχή απ’ τη «Γοργόνα» θα μπορούσε να ταιριάσει: «Με το Μπρίκι του καπετάν Φαράση αρμενίζαμε μισοκάναλα εκείνη τη νύχτα. Σπάνια νύχτα…» Έτσι: Με το Liberty του Σταθάτου αρμενίζαμε στη μέση του Νότιου Ατλαντικού εκείνη τη νύχτα. Είχαμε φύγει πριν πέντε μέρες από το Λάγος της Νιγηρίας φορτωμένοι μινεράλι και κόμι για το Σαν Αντόνιο της Αργεντινής. 12-13 μέρες ταξίδι ανάλογα με τον καιρό. Για περισσότερο από 6 μήνες δουλεύαμε το ίδιο δρομολόγιο ξαναγυρίζοντας στο Λάγος φορτωμένοι με σόγια και δημητριακά, στάρι και καλαμπόκι. Ίδιες δουλειές ίδια ρουτίνα. Στο λιμάνι, άνοιγμα αμπαριών, ξεφόρτωμα, καθάρισμα στα αμπάρια, φόρτωμα, κατασκευή μπουλμέδων για τα φορτία μας, κλείσιμο

αμπαριών. Ακόμα κι αυτή η απλή, όπως ακούγεται, εργασία, άνοιγμα και κλείσιμο αμπαριών, που σήμερα παίρνει κάποια λεπτά, τότε χρειαζόταν ώρες. Ξεθεωμένοι απ’ τη δουλειά της ημέρας το βράδυ αναζητούσαμε μιας στάλας ανάπαυση και μετά το φαΐ αποσυρόμαστε στις κουκέτες μας στο κομοδέσιο. Πολλές φορές οι παλιότεροι άρχιζαν την κουβέντα καλοτυχίζοντας εμάς τους νεώτερους, νιόμπαρκους, που βρισκόμαστε σε σύγχρονο βαπόρι, με τις κουκέτες μας, το φαΐ μας και το νερό, αγαθά σπάνια και εν ανεπαρκεία στα παλιότερα ιστιοφόρα ή ακόμα και στα παλιότερα βαπόρια μέχρι σχεδόν τη δεκαετία του ’30. Εν πλώ η ρουτίνα συνεχιζόταν σε άλλους ρυθμούς, με άλλες δουλειές. Η παλινδρομική μηχανή χτύπαγε ακατάπαυστα μ’ ένα ήχο βαθύ, ρυθμικό που ήταν εκεί όλες τις ώρες, τις μέρες, τις βδομάδες. Την είχαμε τόσο πολύ συνηθίσει που δεν την άκουγες, απλά το καταλάβαινες αν ποτέ σταμάταγε. Αν κατέβαινες στο μηχανοστάσιο, εκτός από το γκάπα–γκούπα της μηχανής που γινόταν εντονότερο μπορούσες ακόμα ν’ ακούσεις και το χαρακτηριστικό σφύριγμα του ατμού απ’ τα δυο καζάνια που έφευγε με πίεση για να δουλέψουν η μηχανή και όλα τα βοηθητικά μηχανήματα, αντλίες, ιππάρια, βίντσια, η μπόμπα κλπ. Ματσακόνι, όχι το ηλεκτρικό, αλλά το παλιό που έμοιαζε με σφυρί. Σου σμπαράλιαζε το χέρι, τα αυτιά, τα νεύρα. Μινιάρισμα στις ματσακονισμένες λαμαρίνες, που έκαναν το σκαρί να μοιάζει με χιλιοχτυπημένο κορμί, που στις πληγές έχεις περάσει βάμμα ιωδίου. Στις ώρες της σχόλης, εφ’ όσον δεν δούλευες υποχρεωτικό over time, τριγύριζες στο κομοδέσιο να συναντήσεις άνθρωπο, να πεις καμιά κουβέντα, απ’ τις χιλιοειπωμένες, τις βαρετές. Συνήθως για την κατάσταση στην πατρίδα όπως τη μάθαινε καθένας απ’ τα λιγοστά γράμματα που παίρναμε στα λιμάνια. Και πάνω απ’ όλα η βάρδια. Σκάπουλος σου λέει ο άλλος, ή αλλιώς αναπληρωματικός τιμονιέρης και αγγελιοφόρος, που φυσικά τις δύο ώρες απ’ τη βάρδια γινόσουν τιμονιέρης κι ο προηγούμενος γινόταν σκάπουλος. Έτσι λοιπόν με το Liberty «Επτάνησος» του Σταθάτου αρμενίζαμε στη μέση του Νότιου Ατλαντικού εκείνη τη νύχτα του Νοέμβρη στα τέλη της δεκαετίας του ‘40. Η νύχτα ήταν ασέληνη αλλά ξάστερη. Τα ατέλειωτα άστρα λες κι ήταν ασημένια καρφιά που κράταγαν το σκοτεινό στερέωμα στη θέση του. Ο αέρας είχε πέσει από το απόγευμα και παρέμενε ένα ισχυρό swell που μας κυνηγούσε στο δεξί ισχύο και υποχρέωνε το βαπόρι να σκαμπανεβάζει και να μποτζάρει αρκετά, αλλά γλυκά, χωρίς να χτυπάει. Ο Ανθυποπλοίαρχος που είχε τη βάρδια 124, ο καπτάν Παναγιώτης, μού ‘χε δώσει το στιγμόμετρο να το πατήσω μόλις θα μού ‘λεγε «τοπ» κι ο ίδιος με ένα εξάντα στο χέρι προσπαθούσε να ξεχωρίσει μέσα στην απειρία των άστρων κάποιο γνωστό, για να το χρησιμοποιήσει για τη χάραξη στον χάρτη κάποιας ευθείας θέσεως.

Κάπου ξεχώρισε το ΑΛΦΑ του Κενταύρου και με αυτό σαν βάση, μετατοπίσθηκε προς τον Σταυρό του Νότου. Μετά, όπως ο ίδιος μου είχε εξηγήσει επανειλημμένα στις πάμπολλες νυχτερινές μας βάρδιες, προεκτείνοντας νοερά τη μεγάλη διάσταση του Σταυρού τέσσαρις και μισή φορές, αν είσαι τυχερός και εφ’ όσον είναι καθαρή η νύχτα, ανακαλύπτεις ένα μικρό αστεράκι που λέγεται Σίγμα Οκτάντις (Sigma Octantis) ή Νότιος Πολικός αστέρας, το οποίο βρίσκεται ακριβώς πάνω από τον Νότιο Πόλο, κάτι αντίστοιχο με τον πολικό αστέρα του Βορείου ημισφαιρίου. Ο Σίγμα Οκτάντις είναι βέβαια πολύ αμυδρός και επομένως όχι εύκολα χρησιμοποιήσιμος από τη ναυτιλία, αλλά τουλάχιστον σου δίνει μια καλή αίσθηση για το που βρίσκεται η κατεύθυνση του Νότου και μια σχετική ένδειξη του νοτίου πλάτους σου. Φυσικά όλα αυτά σήμερα ακούγονται παρωχημένα, καθώς η πληθώρα των ναυτιλιακών βοηθημάτων και των GPS (Global Positioning System) διευκολύνουν αφάνταστα τους ναυτικούς, που είναι εφοδιασμένοι με αυτά τα συστήματα προσδιορισμού του στίγματος. Δεν πρόκειται βέβαια για κάτι διαφορετικό από τις δικές μας πρωτόγονες μεθόδους, απλά τα άστρα, που φαίνονταν

υπό προϋποθέσεις, έχουν αντικατασταθεί από μια πληθώρα σταθερών, ως προς την επιφάνεια της γης, δορυφόρων οι οποίοι προσδιορίζουν το στίγμα του πλοίου με την ίδια ακριβώς θεωρητική προσέγγιση, που συνέβαινε με τα σταθερά ουράνια σώματα, τα άστρα. Στην εποχή μας όμως οι αξιωματικοί της γέφυρας βγάζανε τα μάτια τους κοιτώντας τον ουρανό. Και μια κουβέντα για τους σύγχρονους. Δεν θα καταλάβουν ποτέ τις αρχές λειτουργίας των σύγχρονων συστημάτων τους, αν δεν κατανοήσουν την αστρονομική ναυτιλία που χρησιμοποιούσαν οι καπεταναίοι στον καιρό μας. Μέχρι ο καπετάν Παναγιώτης να εντοπίσει τον Σίγμα Οκτάντις ήρθε η ώρα να πιάσω τιμόνι. Το βαπόρι κλυδωνιζόταν ισχυρά αλλά χωρίς χτυπήματα, κάνντας συνεχή αλλεπάλληλα οχτάρια. Κρατούσαμε μια πορεία 255, τα κόκκινα νούμερα πάνω στο μαύρο φόντο έτρεχαν μια δεξιά, μια αριστερά κι έπρεπε να δουλεύω το τιμόνι ακατάπαυστα για να κρατάω το βαπόρι στη ρότα του. Ο Σκάπουλος που με σκατζάρισε κατέβηκε στην κουζίνα να ψήσει καφέδες για όλους μας. Ο καπετάν Παναγιώτης μέχρι το τέλος της βάρδιας δεν κατάφερε τίποτα με τον Σίγμα Οκτάντις. Ήπια τον καφέ μου ενώ συγχρόνως γύριζα το τιμόνι προς τη μεριά που έφευγαν τα νούμερα της πυξίδας. Στις 4 το πρωί ήρθαν οι αντικαταστάτες μας. Ο Γραμματικός άλλαξε τον καπετάν Παναγιώτη. Με το χάραμα που ξεχωρίζει καλά ο ορίζοντας και με την ανατολή του ήλιου θα εύρισκε ευκαιρίες να πάρει κάποιο ύψος, να τσεκάρει την πυξίδα και γενικά να βεβαιωθεί πως όλα πήγαιναν καλά από πλευράς ναυτιλίας στο ταξίδι. Κατέβηκα στο κομοδέσιο. Ένα κομμάτι ψωμί κομμένο απ’ το περασμένο βράδυ κι ένα τρίμμα τυρί από το ψυγείο ήταν το κολατσιό μου. Τράβηξα για την κουκέτα μου. Μια βάρδια είχε τελειώσει, μια νέα μέρα ξημέρωνε πάνω στο Liberty του Σταθάτου στη μέση του Νότιου Ατλαντικού. Περιπλους 79

Ναυτικά Μουσεία και Πολιτιστικοί Φορείς της Ναυτικής Παράδοσης ΝΑΥΤΙΚA MOYΣΕΙΑ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΕΛΛΑΔΟΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Ακτή Θεμιστοκλέους, 185 37 Μαρίνα Ζέας-Πειραιάς, Τηλ: 210 4516264, 210 4516822, Fax: 210 4512277E-mail: info@hmmuseum.gr • Website: www.hmmuseum.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΡΗΤΗΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Ακτή Κουντουριώτη, 731 33 Χανιά, Τηλ: 28210 91875, Fax: 28210 74484, E-mail: mar-mus@otenet.gr • www.mar-mus-crete.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΓΑΛΑΞEΙΔΙΟΥ (Δημοτικό) Μουσείου 3 & Σταύρου Νιάρχου, 330 52 Γαλαξείδι, Τηλ/Fax: 22650 41795 ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ - ΜΟΥΣΕΙΟ ΥΔΡΑΣ (ΥΠ.ΕΘ.Π.Θ- ΓΕΝΙΚΑ ΑΡΧΕΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ) 180 40 ΥΔΡΑ, Τηλ: 22980 52355, 54142, Fax: 22980 52355, E-mail: mail@gak-ydras.att.sch.gr • www.iamy.gr ΠΛΩΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ-Θ/Κ «Γ. ΑΒΕΡΩΦ» (Κρατικό) Μαρίνα Φλοίσβου, Τροκαντερό, 175 10 Παλαιό Φάληρο, Τηλ/Fax: 210 9888211, E-mail:averof@navy.mil.gr, Website: www.averof.mil.gr/ Α/Τ ΒΕΛΟΣ (Κρατικό) Μουσείο Αντιδικτατορικού Αγώνα, Μαρίνα Φλοίσβου, Τροκαντερό, 175 10 Παλαιό Φάληρο, Τηλ: 210 9888457 ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΜΗΣ 856 00 Γιαλός Σύμης, Δωδεκάνησα, Τηλ: 22460 72363, 22460 72569 ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΛΙΕΙΑΣ ΚΑΙ ΝΑΥΠΗΓΙΚΗΣ ΑΛΙΕΥΤΙΚΩΝ ΣΚΑΦΩΝ ΤΟΥ Δ. ΠΕΡΑΜΑΤΟΣ (Δημοτικό) Λ. Δημοκρατίας & Μ. Κιουρί (δίπλα στα Τ.Ε.Ε), 188 63 Ν. Ικόνιο, Πέραμα, Τηλ. 210 4014896, 210 4414700 ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΛΙΕΥΤΙΚΩΝ ΣΚΑΦΩΝ & ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ Ν. ΜΟΥΔΑΝΙΩΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ (Δημοτικό) Βιθυνίας 2, 632 00 Ν. Μουδανιά Χαλκιδικής, Τηλ/Fax: 23730 26166, E-mail: mfbem@hotmail.com ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ Τέρμα Αναπαύσεως, (Πύλη ΠΑΛΑΣΚΑ), 188 63 ΠΕΡΑΜΑ, Τηλ: 210 4284270, Fax: 210 4284276, E-mail: info@maritime-museum.gr • Website: www.maritime-museum.gr ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΚΑΙ ΣΠΟΓΓΑΛΕΙΑΣ ΝΕΑΣ ΚΟΥΤΑΛΗΣ (Δημοτικό) Λήμνος 81 400, Τηλ. 22540 92383, 51790, 51362, Fax: 22540 51763, E-mail: dimkout@otenet.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΖΑΚΥΝΘΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ.) Μπόχαλη, Σταυρός, 29100 Ζάκυνθος, Τηλ.: 26950 83223 / 28249, Fax: 26950 83748 ΝΑΥΤΙΚΟ - ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΙΘΑΚΗΣ (Δημοτικό) Πρώην Ηλεκτρικός Σταθμός, Βαθύ Ιθάκης, Τηλ. 2674033398 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ) Παρνασσού 2 & Λεωφ. Κηφισίας, 151 24 ΜΑΡΟΥΣΙ, Τηλ: 210 81 25 547, Fax: 210 81 25 582 Μύκονος Ενόπλων Δυνάμεων 10, 846 00 Μύκονος, Τηλ/Fax: 22890 22700, E-mail: museum@emproslines.com ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΝΔΡΟΥ (Δημοτικό) Δήμος Άνδρου, 845 00 Χώρα Άνδρου, Τηλ: 2282 0 22275, 2282 360223, Fax: 2282024166, E-mail: npdd@andros.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΘΗΡΑΣ (Ν.Π.Ι.Δ) Μπουμπουλίνας 31-33, 185 35 Πειραιάς, Τηλ: 210 4296815 Σαντορίνη Οία Θήρας, 847 00, Τηλ.: 22860 71156 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΙΟΝΙΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ.) Δημοτικό Διαμέρισμα Φάρσων Δήμου Αργοστολίου, 28100 Φάρσα Κεφαλληνίας, Τηλ: 26710 87260, Fax: 26710 25656 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΒΑΛΑΣ (Δημοτικό) Δημοτική Καπναποθήκη Καβάλας, Τηλ: 2510 233101, 6977 391 605, Ε-mail: info@nmkav.gr • Website:www.nmkav.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΛΥΜΝΟΥ (Δημοτικό) Δήμος Καλύμνου, 852 00 Κάλυμνος, Τηλ: 2243 0 51361 ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΠΗΓΙΚΩΝ ΚΑΙ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΑΙΓΑΙΟΥ (υπό ίδρυση) Πληροφορίες: Πνευματικό Ίδρυμα Σάμου "Νικόλαος Δημητρίου" Τηλ.: 22730 62286 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΚΑΡΔΑΜΥΛΩΝ ΧΙΟΥ (υπό ίδρυση) Καρδάμυλα 82 300 Χίος, Τηλ. Πληροφοριών: 2510835287/ Κιν.: 6936136145 ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ.) Αγ. Νικολάου 15, 60200 Λιτόχωρο Πιερίας, Τηλ. 2352082711, E-mail: nmlitohorou@yahoo.gr • Website: www.nmlitohorou.gr ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΟΙΝΟΥΣΣΩΝ (Ν.Π.Ι.Δ) Avra-Ship Management SA, Κολοκοτρώνη 116, 18535 Πειραιάς, Τηλ: 210 4181601-6, Οινούσσες, 821 01 Οινούσσες Χίου, Τηλ: 22720 55182, E-mail: elachl@gmail.com ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΧΙΟΥ (Ν.Π.Ι.Δ) Στέφανου Τσουρή 20, 821 00 Χίος, Τηλ: 22710 44139, Fax: 22710 44141, E-mail: naftmusi@otenet.gr • Website: www.chiosnauticalmuseum.gr ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ ΣΚΙΑΘΟΥ Παλιό Λιμάνι, Σκιάθος 37 002, Τηλ και Fax: 24270 23504, E-mail: skiathosmaritime.m@gmail.com ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΤΕΧΝΗΣ & ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ «ΑΕΙΝΑΥΤΕΣ» (Ιδιωτικό) Πούντα Ζέζα, Λαύριο, Τηλ.: 210 4133709

ΣΥΝΕΡΓΑΖΟΜΕΝΑ ΝΑΥΤΙΚA MOYΣΕΙΑ

ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΓΙΑΣ ΝΑΠΑΣ ‘’THALASSA’’ Κρυού Νερού 14, 30707Αγία Νάπα,Κύπρος, Τηλ. 00357 23816366, Fax: 003523816369, E-mail: thalassa.museum@agianapa.org.cy • Website: www.thalassamuseum.org.cy/el/

Φορείς (Ιδρύματα - Ινστιτούτα - Ναυτικές Συλλογές) ΙΔΡΥΜΑ ΑΛΣΟΥΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Παπαρηγοπούλου 2, 105 61 Αθήνα, Τηλ. 2103368517, Fax: 2103253680, E-mail:info@alsosnautikisparadosis.gr • Website: www.alsosnautikisparadosis.gr ΙΔΡΥΜΑ «ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΛΑΣΚΑΡΙΔΗ» - ΝΑΥΤΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ 2ας Μεραρχίας 36 & Ακτής Μουτσοπούλου, 185 35 Πειραιάς, Τηλ: 210 4297 540-1-2, Fax: 210 4296024, E-mail: info@laskaridou.gr • Website: www.laskaridou.gr/naftiki-sillogi ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ (Ν.Π.Ι.Δ.) Σκρα 94, 176 73 Καλλιθέα, Αθήνα, Τηλ. 2108957234 ΙΔΡΥΜΑ ΜΑΡΙΑ ΤΣΑΚΟΣ - ΔΙΕΘΝΕΣ ΚΕΝΤΡΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ Μιχαήλη Λιβανού 51, 82100 Χίος, Τηλ: 22710 82777, Fax: 22710 81979, E-mail: contact@mariatsakosfoundation.gr • Website: mariatsakosfoundation.gr ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΕΜΠΟΡΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ Γρηγορίου Λαμπράκη 154, 185 33 Πειραιάς, Τηλ: 2104191358, 2104297616, Fax: 2104281665, E-mail: museum@yen.gr ΝΑΥΤΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ Μ. ΜΕΘΕΝΙΤΗ 166 74 Γλυφάδα 80 Περιπλους

Euronav Ship Management (Hellas) Ltd 69 Akti Miaouli, Piraeus 18537, Greece - Email: admin.gr@euronav.com Tel +30 210 455 8000 - Fax +30 210 455 8010