suje Cetinje kao jedan od centara srpske literature iako njegova literarna produkcija nije velika. Istovremeno primjećuje da je tamošnja književnost specifična, i da se razlikuje od ostalih srpskih književnih centara (Mostar, Novi Sad, Sremski Karlovci), među kojima praktično ne postoje značajnije stilske ili tematske razlike. Nekoliko godina nakon toga beogradski saradnik časopisa Jovan Skerlić, u prvom dijelu serije tekstova koje je posvetio srpskoj književnosti, konstatuje da su uslovi za književni život u Crnoj Gori tradicionalno veoma teški. Ni početkom 20. vijeka se, po Skerliću, ta situacija nije popravila.260 U narednim studijama u kojima je Skerlić u rečenome časopisa analizirao srpsku književnu scenu – Crnu Goru više nikad nije spomenuo. U tom periodu se u časopisu Slovanský přehled crnogorskoj problematici najviše posvećivao Vratislav Černi, koji je na nju imao sličan pogled kao Jozef Holeček, iako se za razliku od njega izražavao nešto manje egzaltirano. I on je bio poklonik tradicionalne Crne Gore, zemlje velikih junaka, herojske filozofije i načina života. Iako se biološko vrijeme legendarnih junaka iz posljednjega velikog rata u to doba već završavalo, po njegovom mišljenju, oni su stigli da uspješno predaju svoje ideale potomcima. Istina je da se današnja Crna Gora mora suočiti s velikim problemima. Međutim, u političkom i nacionalnom smislu ona je “bastion slovenstva”, dovoljno jaka da bi ih riješila, i to prije svega zahvaljujući svom idealnom vladaru knjazu Nikoli – konstatuje Černi. Kao što vidimo, knjaza je predstavljao u izrazito romantičarskom svijetlu i oštro je kritikovao “kvarenje” Crnogoraca savremenim filozofskim, socijalnim i političkim uticajima evropskog Zapada. Vratislav Černi je u svojim člancima češkoj publici predstavljao neke od najpoznatijih Crnogoraca toga doba na način koji se graničio s apsolutnim idealiziranjem i glorifikovanjem. Njegova romantična vizija Crnogoraca je u tim opisima dosegla svoj vrhunac. Jedna od ličnosti o kojoj je pisao bio je i Marko Miljanov, koji je u češkoj javnosti na prijelomu 19. i 20. vijeka bio valjda najpoznatiji Crnogorac poslije knjaza Nikole. Černi je nakon smrti Marka Miljanova napisao opširni nekrolog, jedan od najdužih koji je u časopisu Slovanský přehled ikad ob260
Jovan Skerlić: “Srbské literární poměry.” In: Slovanský přehled, VII., 19041905, 63-66.
143