reconversie
van duikbootbasis tot cultureel centrum: alvéole 14, sanit-nazaire, (f)
#Martijn Jaspers
Tot 2007 stond in het centrum van Saint-Nazaire (F) een enorme duikbootbasis te verkommeren en versperde daarenboven de doorgang tussen stad en haven. LIN Finn Geipel + Giulia Andi transformeerden dit beladen, imposante oorlogsrelict in een sereen publiek kunstencentrum: Alvéole 14. Korte geschiedenis: Nadat Groot-Brittannië in 1939 de oorlog verklaarde aan Duitsland, werd het duidelijk dat de ‘Unterseeboot’ (of U-boot) één van hun grootste zorgen van dat moment werd. Deze boten gebruikten torpedo’s om zowel gevechtsschepen als vrachtschepen tot zinken te brengen. Door de groeiende defensie van de Britten, werd het voor de Duitsers noodzakelijk de U-boten, alsook hun basissen, beter te beschermen. Vijf havens langs de Atlantische kust werden uitgekozen om deel uit te maken van het onderzeeërnetwerk van de Duitsers. Hieronder ook Saint-Nazaire. Daar bouwden ze middenin de haven een betonnen monster van 295 x 130m, dat bij de grootste in zijn soort gerekend kan worden. De oorlog had een verwoestend effect op Saint-Nazaire: 85% van de stad werd met de grond gelijk gemaakt. Daardoor werd de onderzeeërbasis de enige overgebleven link met het verleden. De dokken waren onverwoestbaar, versperden de doorgang tussen stad en haven en waren voor de inwoners gedurende ongeveer 60 jaar een doorn in het oog. Niettegenstaande de centrale ligging, stond het bouwwerk sinds de oorlog grotendeels leeg, buiten enkele kleine ruimtes die gebruikt werken voor stockage. Afbreken was geen optie. Daar de bommen van de geallieerden er nooit in slaagden dit bouwwerk plat te smijten, leek het de Franse ingenieurs ook niet mogelijk hier wel in te slagen. In hun zoektocht naar een zinvolle invulling voor de bunker besloot de stad een architectuurwedstrijd uit te schrijven. De eerste prijs ging naar LIN Finn Geipel + Giulia Andi die ervoor kozen om één van de ‘cellen’ te converteren naar een muziek- en cultuurcentrum met ruimtes voor evenementen: Alvéole 14. Transformatie Alvéole 14, letterlijk ‘Cel 14’, bevindt zich in de 14e cel van de bunker. Alle cellen zijn 19m breed en bestaan uit twee delen: een 22m lang gedeelte aan de stadszijde, vroeger gebruikt als opslagen werkplaats, en het 92m lange dok zelf, met zijn bassin aan de havenkant. Beide delen zijn van elkaar gescheiden door een 5m brede dienstgang die alle cellen met elkaar verbindt. Deze verbindt nu het eerder gerealiseerde reconversieproject ‘Ville-port I’ in cellen 8-11 met Alvéole 14, hetgeen nieuwe gebruiksmogelijkheden biedt. Over deze nieuw gedefinieerde straat hangt een lichttapijt van ongeveer 400 LED’s. Het legt meteen de subtiliteit bloot waarmee dit
14 >>
#
05
gebouw aangepakt werd en voegt een gevoel van fragiliteit toe aan de structuur. Het gehele project neemt slechts 9% van de oppervlakte van de bunker in, en wordt verdeeld over de 2 ruimtes van cel 14. Het lange, oorspronkelijke U-bootdok werd een flexibele evenementenhal (LiFE), en de oorspronkelijke opslagruimte herbergt een ‘poppodium’ (VIP). Dit laatste bevat ook opnamestudio’s, een bar, kantoren en technische ruimtes. De bar, gelegen op een balkon boven de hall, biedt het beste zicht op het podium. In LiFE werd een nieuwe betonnen vloer gestort die het onderzeeërbassin overdekt. Hierdoor werd het bassin in originele staat gelaten. Om de ruimte in een zo breed mogelijke opstelling te kunnen gebruiken, werd ervoor gekozen om de technische apparatuur te plaatsen op platformen langs de wanden en op 2 gigantische lichtbruggen die via rails verplaatsbaar zijn doorheen de zaal. Via elektrisch bestuurde lieren is het mogelijk om extra lichtconstructies en geluidsapparatuur in de ruimte aan te brengen. Door middel van een 16m lange vouwdeur kan de hal verbonden worden met de haven. Bezoekers betreden de hal via de kant van de stad, door de oude dienstgang. Vanuit deze gang is het ook mogelijk om het dak van de bunker te bereiken langs een stalen trap van negentig treden, dwars door de 4 tot 9m dikke dakconstructie. Om deze doorgang naar het dak mogelijk te maken, werd ongeveer 470m³ beton weggesneden. Bovenop het dak springt de halve bol, die dienst deed als weerbescherming van de NATO-radar op de Tempelhof luchthaven van Berlijn, in het oog. De ruimte eronder fungeert als “denk tank”, en is een experimenteel platform voor kunst- en muziekprojecten. De rest van het dak doet voor een klein deel dienst als terras, terwijl het overgrote deel nog niet toegankelijk is. Hoewel het dakplatform met de 9m hoge koepel op het eerste zicht als een extraatje overkomt, een soort van bijproduct van de reconversie om het gebouw meer aanzien te geven, is het in werkelijkheid een onmisbaar deel van het totaalconcept. Zonder de opvallende koepel, die ‘s nachts verlicht kan worden en over het havengebied uitschijnt, zouden de wijzigingen die binnenin het gebouw zijn aangebracht, van buitenaf niet waarneembaar zijn. Daarenboven heeft de nieuwe functie in het gebouw nood aan een sterk en tegelijk fragiel uithangbord, om zich te kunnen manifesteren tegen het massieve karakter van deze gigantische structuur. Het was daarnaast van essentieel belang om de betonnen schil van het gebouw ook fysiek open te breken. De trap naar het dak en het dakterras, met zicht naar stad en haven, zijn dus een logische aanvulling op de ruimtes binnen. JAGER, Frank Peter, Old & New. Design Manual for Revitalizing Existing Buildings. (Basel: Birkhauser, 2010).; ‘Alvéole 14, Saint-Nazaire, France: information + photos. e-architect.’, http://www.e-architect.co.uk/france/alveole14_lin.htm (geconsulteerd 9/04/2011).; ‘Alveole 14: The Art of War. designbuild-network.com.’, http://www.designbuild-network.com/features/feature21270/ (geconsulteerd 27/03/2011).