Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хуулийн сургамж, татварын боловсрол
Л.Аззаяа /”ПрайсуотерхаусКуперс Такс ТМЗ ХХК” ТМЗ, МУМНБ/
Татварын боловсрол ба нөлөөлөх хүчин зүйлс Татварын хууль хэрэгжилтийн түвшин (татвар төлөлт, тайлагналт, шалгагдсан ААН-ээс татварын зөрчилтэй ААН–ийн %, татварын зөрчлийн илрэлт – татварын өршөөл) Татварын боловсролд нөлөөлөх хүчин зүйлс: • Төрд итгэх итгэл ба ил тод байдал • Татвар төлөгчдийн зан төлөв, татварын соёл • Татварын хууль тогтоомжийн ойлгомжтой хялбар байдал • Татварын албаны үйлчилгээ болон татварын хяналт PwC
2
Татварын хууль хэрэгжилтэд нөлөөлөх хүчин зүйлс Нийгмийн хандлага, нийгмийн сэтгэл зүй
Татварын хууль тогтоомж тодорхой байх
Татварын албаны хууль хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаа
PwC
3
Татварын өршөөл (ЭЗИТБДТХууль)-ийн зорилго Татварын хуулийн хэрэгжилтийг өршөөл үзүүлэх хэлбэрээр сайжруулах, алдааг залруулах боломж олгох
Далд эдийн засгийг бууруулах
Татварын орлогыг нэмэгдүүлэх
PwC
4
Татварын өршөөл • Олон улсын туршлага • Түгээмэл эрсдлүүд • Сургамж, дүгнэлт
PwC
5
Татварын өршөөл- Олон улсын туршлага – Итали улс Зорилго
-
• Гадаадад нуусан орлого хөрөнгийг ил болгох зорилгоор 2013 онд татварын өршөөлийн хууль баталсан
Хуулийн хүрээ • Холбогдох татвар, хүүг төлүүлсэн • Харин торгуулиас нь чөлөөлсөн
Үр дүн
-
• Тайлагнасан орлогын 70 хувь нь Швейцарь улсад, бусад нь Сингапур, Монако, Люксембург улсуудын банкуудад байршуулсан байсан. • 60 тэрбум ам.долларын хөрөнгө гадаадад байршуулсан байснаас холбогдох татвар болон хүүг төлүүлж 4 тэрбум ам.долларын татварын орлого олсон. • Тайлагнасан тохиолдолд нуусан орлогоо эх орондоо татахыг шаардаагүй PwC
6
Татварын өршөөл- Олон улсын туршлага – Тайланд улс
Зорилго
Хуулийн хүрээ
Үр дүн
PwC
• Татвар төлөгчөөр бүртгүүлэх явцыг сайжруулах • 350 мянга гаруй жижиг дунд бизнес эрхлэгч ААН (830,000 $ бага жилийн орлоготой) зориулан 2016 оны 01 сарын 01-нээс эхлэн татварын өршөөлийн хууль хэрэгжиж байгаа. • Жилд төсөвт нэмэлт 5 тэрбум $ олно гэж төлөвлөж байгаа • Татварын өршөөлд хамрагдсан ААН: • 2016 онд ашгийн татвараас чөлөөлөгдөнө • 2017 онд ашгийн татварыг 50%-иар төлөх • Өмнөх жилүүдийн татварын шалгалтаас чөлөөлөгдөнө
• Хараахан хэрэгжиж дуусаагүй байгаа • Тайлан авах процесс явагдаж байна
7
Татварын өршөөл- Олон улсын туршлага -
PwC
• 2014 он хүртэлх хугацааны: • Орлогын татвар • Хөрөнгийн татвар • Бэлэглэлийн татвар • Үл хөдлөх хөрөнгийн тусгай татвар • Суутган татвар • Хэрэглээний татвар • Онцгой албан татваруудыг хамарсан. • Хүү, торгуулиас бүрэн чөлөөлсөн.
Үр дүн
• Татварын орлого нэмэгдүүлэх зорилготой татварын өршөөлийн хуулийг: • 2013 оны 5 сард • 2015 оны 3 сард тус тус баталсан
Хуулийн хүрээ
Зорилго
Пуэрто-Рико улс
• Татварын орлого нэмэгдсэн • Татвар төлөгчдийн татвараа хугацаанд нь төлөхийг дэмжсэн
8
Татварын өршөөл- Олон улсын туршлага - Aвстрали улс Зорилго. Гадаад улсад байршуулсан орлого, хөрөнгө оруулалтаа тайлагнаагүй хувь хүмүүс их байгаатай холбогдуулан тэдэнд зориулсан татварын өршөөлийн хууль 2014.12.15 хүртэл хэрэгжүүлсэн. Австрали улсын хамгийн сүүлчийн байж болох татварын өршөөлийн хууль гэж зарласан Хуулийн хүрээ. Хувь хүмүүс Үндсэн төлбөрийн 10 хувиар торгууль төлөх (торгууль 75 хувь байсан) Хүүний орлогыг бүрэн тайлагнаж төлөх Мөрдөн байцаах, шалгах ажиллагаанаас чөлөөлөх
Швейцарь, Израиль, Голланд, Хонгконг, Өмнөд Африкийн банкуудад дансанд орлогоо байршуулсан 1750 хүвь хүний, 1.7 тэрбум $ хөрөнгө, орлого тайлагнасан байна. PwC
9
Татварын өршөөл- Олон улсын туршлага - Турк улс Зорилго • 2013 оны 04 сарын 15-наас өмнө гадаад улсад байршуулсан хөрөнгийг буцаан татах, 2 хувийн хөрөнгийн татварыг төлүүлэх • 2013 оны 12 сарын 31-нээс өмнө гадаад улсаас эх үүсвэртэй олсон орлогыг тайлагнуулах зорилгоор
Хуулийн хүрээ • Тайлагнасан орлогод ногдох татвараас чөлөөлсөн • Өршөөлийн хуулинд хамрагдсан хувь хүн, аж ахуйн нэгжүүдийг 2013 он дуустал татварын хяналт шалгалтаас чөлөөлсөн • Хөрөнгө гэдэгт бүх төрлийн валют, алт, хувьцаа, бусад санхүүгийн хэрэгслүүд мөн үл хөдлөх хөрөнгийг тооцно.
PwC
10
Татварын өршөөл- Олон улсын амжилтгүй туршлагууд Бразил улс: • 6000 гаруй Бразилчууд гадаадын банкинд (ихэвчлэн Швейцарь улсын) 150 тэрбум $ тэнцэхүйц нууц хөрөнгө байгаа гэсэн мэдээлэлд үндэслэн 3 тэрбум $ татварын торгуулийн орлого улсын төсөвт төвлөрүүлнэ гэж төсөөлөн, шударгаар тайлагнасан иргэдэд 35 % торгууль оногдуулахаар 2015 онд хуульчилсан. Гэвч амжилтгүй болж, торгууль хэт өндөр хувиар тогтоосон бөгөөд хямралын таагүй цаг хугацаатай давхацсан тул эргээд нуусан хөрөнгөө тайлагнахгүй байхад хүргэсэн.
Энэтхэг улс • Энэтхэг Улс мөн 2015.12.31 хүртэл хугацаанд татвар төлөгчдийн гадаадад байршуулсан хөрөнгө орлогоо тайлагнавал үнийн дүнгийн 30% татвар, 30% торгууль ногдуулах татварын өршөөлийн хууль хэрэгжүүлсэн нь амжилтгүй болж ердөө 644 тайлан хүлээн авсан байна (363 сая $ татвар, торгуулийн орлого авсан).
PwC
11
Татварын өршөөл- Олон улсын туршлага, сургамж Татвар төлөгч Ихэвчлэн хуулийг чангатгахын өмнө татварын өршөөлийн хууль батлагддаг. Хууль хэрэгжилтийн жишиг тогтох хандлагатай. Хууль бус орлого, хөрөнгийн эх үүсвэрийг хуульчлах боломж олгодог. Эдийн засгийн харилцаанд хөрөнгө эргэлтэд оруулах эрх тэгш боломж олгодог.
PwC
12
Татварын өршөөл- Олон улсын туршлага, сургамж Татварын алба •
Татварын бааз суурь, орлого нэмэгдүүлэх. Тухайн илчилсэн дүнтэй дүйцэхүйц хэмжээний орлого, хөрөнгийг дараа жилд мөн тайлагнана гэсэн хүлээлт байдаг.
•
Татвараас зайлсхийх, зугтах явдлыг цэгцлэх, нуугдсан орлого, хөрөнгийг илрүүлэх.
•
Татварын өршөөлийн хуулийг зөв цаг үе, зөв нөхцөл, зөв зорилтот бүлэгт хандаж хэрэгжүүлэх нь чухал. Сөрөг үр дагаврыг давхар бодолцох.
•
Татварын өршөөлийн хуулийн хэрэгжилтийн үр дүнд дүн шинжилгээ хийж, үйл ажиллагаагаа чиглүүлэх.
• PwC
Татварын хяналт, ажиглалт идэвхжүүлэх, сайжруулах. 13
Татварын өршөөл- Олон улсын туршлага, сургамж Төр ба хууль тогтоомжийн сайжруулалт
PwC
•
Хамтын хэлэлцүүлэг, хамтын шийдвэр
•
Эдийн засгийн харилцааны хууль тогтоомжуудыг сайжруулах
•
Ил тод байдал, хамтын ажиллагаа
•
Харилцан итгэлцэл, шударга байдал.
14
Татварын өршөөл– Монгол Улсад
PwC
2007
• “Татварын зарим хууль болон Нийгмийн даатгалын тухай хуулийг хэрэгжүүлэх тухай”
2015
• “Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай”
15
“Татварын зарим хууль болон Нийгмийн даатгалын тухай хууль” 2007 он
ААН тоо 43 000 – 2856 ТТ иргэд 76000 - 2200 4.5 их наяд төгрөгийн орлого ил болсон
Чөлөөлөгдсөн татварын орлого – 431.6 тэрбум төгрөг
Шинээр бүртгэгдсэн татвар төлөгч (иргэн, аан) 74
Мэдээллийн эх сурвалж : http://www.mongolchamber.mn/chamber/index.php/mainmenu-news http://khanlex.mn/wp-content/uploads/2015/04/ PwC
16
“Эдийн засгийн ил тод байдлыг дэмжих тухай хууль” 2015 -2016 он
Ил болсон хөрөнгө, орлого - 34.7 их наяд ₮
Тайлагнасан: СТ-2127, ТТ- 89394, НДШ - 4165, Гааль- 8140
Чөлөөлөгдсөн: татвар - 8.3 их наяд ₮ торгууль, алданги - 2.5 их наяд ₮
Төлөгдсөн НДШ 15.6 тэрбум ₮ Эд хөрөнгийн бүртгэл- 647 Хуулийн этгээдийн бүртгэл- 744/1176 н.ө.
Мэдээллийн эх сурвалж :http://www.mta.mn/news/show/1231 PwC
17
Эдийн засгийн ил тод байдлын тухай хуулийг хэрэгжүүлэхэд гарсан татварын түгээмэл эрсдэлүүд ба нөлөөллүүд Хууль тогтоомжийн тодорхой бус байдлаас үүдэлтэй
Татварын албаны байр суурь (нэг мөр ойлголт)
PwC
ЭЗИТБТХ ил тод болсон түгээмэл эрсдэлүүд
Татвар төлөгчдийн гаргаж буй алдаа
18
Татварын түгээмэл эрсдэлүүд •
Анхан шатны баримт дутуу бүрдүүлсэн боловч татварын зорилгоор зардал хассан байх.
•
Оршин суугч бусын НӨАТ, суутган татварыг ногдуулан тайлагнадаггүй, төлдөггүй.
•
Харилцан хамааралтай талууд үнэ төлбөргүй бараа, ажил, үйлчилгээ үзүүлэх, эсхүл зах зээлийн үнэ, нөхцлөөс ялгаатайгаар ажил гүйлгээ гүйцэтгэх үнэ шилжүүлэлтийн асуудал үүсдэг.
•
Баримт нотолгоо дутуу бүрдүүлэх эсхүл нотолгоогүйгээр давхар татварын гэрээний заалтыг ашиглан хөнгөлөлт, чөлөөлөлт эдлүүлэх
•
Монгол улсад байнга оршин суугч татвар төлөгч болох нөхцөлийг хангасан хувь хүн орлогоо тайлагнахгүй байх, эсхүл дутуу тайлагнадаг.
•
Төлөөний газар үүссэн байхад МУ-д олсон, эсхүл МУ-аас эх үүсвэртэй орлогод татвар төлөхгүй байх.
•
Хөрөнгө оруулагчаас олгосон зээлийн хүүгийн зардлын хязгаарлалтыг үл анзааран татварын зорилгоор зардал хассан байх.
•
Орлого хүлээн зөвшөөрөлтөд цаг хугацааны зөрүү үүсгэх.
19
Жишээ нь: Харилцан хамааралтай талуудын хооронд олгогдсон гадаад зээлийн хүү зах зээлийн түвшнээс ялгаатай байх • • • Хууль тогтоомжийн дутмаг байдал
PwC
• • •
ТЕХ болон ААНОАТ хуульд холбоотой талуудыг өөр өөр тодорхойлсон; Өглөг, авлагыг зээл хэмээн тодорхойлох хэмжээ, нас, эргэн төлөлт, хүүтэй эсэх тодорхойгүй ; Үнэ шилжилтийн журам, аргачлал хэт ерөнхий, орчин үеийн шинэлэг харилцааг зохицуулах боломж дутмаг; Гадаад дахь харилцан хамааралтай талаасаа авсан зээлд хүүгийн ямар түвшинг жишиг болгон авах талаар тодорхой заагдаагүй; Жишиг үнийг тодорхойлох мэдээллийн эх сурвалж хангалтгүй; 2007 ТЕГ даргын 165 тушаалаар Монгол банкны статистикийн сарын мэдээнд мэдээллийн эх үүсвэр дурьдагдаагүй.
20
Жишээ нь: Харилцан хамааралтай талуудын хооронд олгогдсон гадаад зээлийн хүү зах зээлийн түвшнээс ялгаатай байх (үргэлжлэл) Алдаа •
Зээлийн хүү зах зээлийн хүүгээс ялгаатай байх.
•
Үнэ төлбөргүй зээл олгох.
Үүсэх эрсдэл • Үйлчилгээг авсан талын хувьд илүү төлсөн зээлийн хүүгийн зөрүү хасагдахгүй зардал бол; • Дутуу төлсөн зээлийн хүүгийн зөрүү, эсхүл хүүгүй авсан зээлийн хүүгийн орлогыг ТНО олсон гэж үзэх эрсдэл.
Татвар төлөгчийн гаргаж буй эрсдэлүүд
PwC
Эрсдлээс хэрхэн хамгаалах • •
ААНОАТТХ 11, ТЕХ 48 , НӨАТ 9.2.3 Үйлчилгээний үнэ зах зээлийн үнэд нийцсэн байх • 2007 оны Сангийн сайдын 86 тушаал зах зээлийн жишиг үнийн аргыг хэрхэн хэрэглэх тухай • 2007 оны ТЕГ даргын 165 тушаал дотоод үйлчилгээний зах зээлийн үнийн мэдээллийн эх сурвалж.
21
Оршин суугч татвар төлөгчийн гэрчилгээ (TRC) , бусад нотлох баримт бүрдүүлээгүй байх Давхар татварын гэрээний дагуу хөнгөлөлт эдлэхдээ дараах түгээмэл алдаа гаргадаг: •
ДТГ-тэй орнуудын Оршин суугч татвар төлөгчийн гэрчилгээ (TRC)-г хэрхэн, хаанаас шаардахаа мэддэггүй
•
Татвар төлөгчийн гаргаж буй эрсдэлүүд
PwC
TRC, гэрээ, төлбөр шилжүүлсэн баримт, төлбөр хүлээн авагчийн хаяг, гэрчилгээний хүчинтэй хугацааг харгалздаггүй • Татварын албаны цахим хуудас дээр ДТГ орны жагсаалтыг ашиглах (28-25) • ДТГ- ээр хөнгөлөгдсөн татварыг татварын тайланд тусгадаггүй, тайлагнадагүй •
TRC оршин суугч бус этгээдээс авдаггүй
•
Өөр төрлийн гэрчилгээ хавсаргах (улсын бүртгэлийн, татвар төлөгчийн бүртгэлийн гэрчилгээ гэх мэт);
•
Тухайн татварын жилд хамааралгүй сертификат ашиглах;
•
Мөн өөр улсын давхар татварын гэрээнд үндэслэн олгогдсон TRC ашиглах (жишээ нь Канад – Монгол байтал Канад-Малайз).
22
Хөрөнгө оруулалт, зээлийн харьцаа 3 дахинаас хэтэрсэн үед хасагдахгүй хүүгийн зардлыг хассан эрсдэл
Хууль тогтоомжийн дутмаг байдал
Хууль тогтоомжоор дараах асуудлууд нарийн зохицуулагдаагүй: - Хөрөнгө оруулалтын тодорхойлолт ( хөрөнгө дахин үнэлгээ) - Зээлийн бүтэц (санхүүгийн хэрэгсэл, 2 догч хөрвөх зээл орох эсэх) - Хөрөнгө оруулалт, зээлийн харьцааг тооцох цаг хугацаа (эхэн, эцэс, дундаж)авч ашиглах. Түгээмэл алдаа:
Татвар төлөгчийн гаргаж буй эрсдэлүүд
PwC
• Хөрөнгө оруулагчаас албан татвар төлөгчид олгосон зээлийн харьцаа 3:1 хэтэрснийг үл анзаарах, төлсөн хүүгийн зардлыг татварын зорилгоор хасч тооцон алдаа гаргадаг. Мөн ногдол ашгийн татварыг ногдуулдаггүй, тайлагнадагүй.
23
Татварын өршөөлийн хуулийн сургамж
Орлого, хөрөнгө ихээр нуугдсан, далд эдийн засаг:
Бодлого боловсруулагч шийдвэр гаргагчид: Татвар болон хамааралтай хууль тогтоомжийг сайжруулах
PwC
Татварын орлого ихээр алдсан: Татварын дүрэм журам, хууль хэрэгжүүлэх процессыг боловсронгуй болгох, татварын үйлчилгээ , чиг хандлагаа өөрчлөх, татварын хяналтыг сайжруулах
Хуулийн зөрчил ихээр гаргаж, татварын эрсдэл үүрдэг: Татварын хуулийг мэдэж судлах, эрсдлээ мэдэрч, сэргийлж байх Татварын мэдлэг боловсролоо дээшлүүлэх, чадваржуулах
24
Дүгнэлт Татварын боловсролд нөлөөлөх хүчин зүйлс
Татварын өршөөлийн хуулийн хэрэгжилт ба сургамжууд
Төрд итгэх итгэл ба төрийн ил тод байдал
• • •
Татвар төлөгчдийн зан төлөв, татварын соёл
PwC
•
Төр, хувийн хэвшлийн үйл ажиллагааг харилцан ил тод болгож мэдээлэл хүртээмжтэй байлгах, улмаар харилцан хяналт тавих Татварын бодлогын шийдвэрийг гаргахдаа татвар төлөгч иргэн, ААНБ-ын оролцоог хангах, хэрэгжилтийг хамтаар дүгнэх Төр – татварын алба- татвар төлөгчдийн хамтын ажиллагаа, бизнесийг дэмжих нэгдмэл зорилго зорилтууд тодорхойлох Татварын боловсрол олгох тогтолцоог иж бүрэн байдлаар хөгжүүлэх (Бага, дунд, их дээд сургуулийн сургалтын хөтөлбөрт шинэчлэл хийх, олон нийтэд татварын ач холбогдол, үр өгөөжийг таниулах, эрсдлийг ойлгуулах)
25
Дүгнэлт Татварын боловсролд нөлөөлөх хүчин зүйлс
Татварын өршөөлийн хуулийн хэрэгжилт ба сургамжууд
Татварын хууль тогтоомжийн ойлгомжтой хялбар байдал
• •
Татварын албаны • үйлчилгээ болон татварын хяналт • • •
PwC
Бодлого боловсруулагчид, шийдвэр гаргагчид татварын тогтолцоо, хууль тогтоомжийг өөрчлөн шийнэчлэх, боловсронгуй болгох Татварын тэгш, шударга байх зарчмыг хангах Татвар төлөгчийн санхүү, татвар, бүртгэлийн тооцоог сайжруулахад цахим болон бусад хэлбэрээр туслалцаа үзүүлэх, орчин бий болгох Татвар төлөгч татварын албатай мэдээлэл солилцох, хууль хэрэгжилтийн цахим орчин өргөнөөр үүсгэх Татварын цахим хяналт шалгалтыг бий болгох Татвар төлөгчдийг эрсдлээс урьдчилсан сэргийлсэн татварын үйлчилгээг илүүтэй хөгжүүлэх.
26
Анхаарал тавьсанд баярлалаа
PwC
27