TGLS!
Nr. 2
OVER DE VLOER | MAGAZINE
Zelf kaneel- els f stroopwean! k k ba 16
Nationale Nederlanden 09
Van alle markten thuis in Rotterdam In dit nummer:
TGLS! bouwt mee aan PI Zaandam
De toekomst van de bouw
Principeakkoord zandcementdekvloeren
22 Op 1 januari 2015 van kracht
04
RAUW RAUW (‘wij maken alles zelf, ook onze website’) is een nieuwe eetgelegenheid op een industrieterrein in Amersfoort. Een bijzonder restaurant met, zo vertelt de zelfgemaakte website, ‘een slagerij in huis, aan tafel handgeslagen carpaccio en elke week een koe opdelen met elkaar’. Daar hoort bijzonder tegelwerk bij: belettering met zwarte tegels waar we ter plekke de hoekjes van afslepen om de letters vorm te geven. Mooi toch?
20 28
12
Inhoudsopgave In de rij voor de rei
04
Principeakkoord zandcementdekvloeren
Tegeltovenarij 06 Vloeren met gepatenteerde clips
Copyright Koninklijke Mosa bv
Van alle markten thuis
08
Wand- en vloertegels
Jumboklus in Den Haag
10
Nieuwe manier van werken
Puzzelkampioen 12 Reinier de Graaf Gasthuis Delft
09
Ouderwetse stroopwafels 16 Hoe maak je ze eigenlijk?
Tegelvloer met elleboogpatroon
18
Albert Heijn XL Eindhoven
Het oergevoel van Afrika
20
Fotograaf Henk Ruitenbeek vertelt
De toekomst van de bouw
22
Edwin Boon over ketensamenwerking
Te mooi om niet te laten zien
26
Retail, automotive en horeca Ontwerp, drukwerk en realisatie: www.studiofreeke.nl Tekst en redactie: www.sobriquet.nl Foto’s (tenzij anders vermeld): Henk Ruitenbeek Fotografie
Win een jaar lang gratis stroopwafels!
27
04
Is kwaliteitsborging van de druksterkte van de vloer van belang? Dan werkt TGLS! met gecertificeerde mortels.
In de rij voor de rei Met ingang van 1 januari 2015 is het nieuwe principeakkoord zandcementdekvloeren van kracht. Dit akkoord verbetert de
Voorbereidingen om de mechanische rei te kunnen plaatsen.
arbeidsomstandigheden van vloerenleggers en zorgt dat zij minder lichamelijke belasting ervaren tijdens het werk. Het principeakkoord is ook van toepassing op het traditionele tegelzetten. Patrick de Winter vertelt over de veranderingen: ‘Wij werken al helemaal volgens de nieuwe richtlijnen.’ Het akkoord is de uitkomst van jaren van gesprekken tussen
Patrick: ‘Het uitgangspunt van het akkoord is dat je, als dat
Inspectie SZW (voorheen Arbeidsinspectie), NOA, FNV Bouw
mogelijk is, een mechanische rei of robot gebruikt. Daarnaast
en CNV Vakmensen. Al in 2010 maakte de afbouwsector met
moeten de vloerenleggers de taken rouleren als de ploeg uit
Inspectie SZW afspraken over de arbeidsomstandigheden bij het
meer dan één persoon bestaat. Ook geldt er een maximum
aanbrengen van traditionele cementdekvloeren. Uit onderzoek
aantal vierkante meters per vloerenlegger. Zo blijft de lichamelijke
door het Academisch Medisch Centrum van Amsterdam bleek
belasting binnen de perken.’ Dat dit geen overbodige luxe is, blijkt
namelijk dat vloerenleggers te vaak op hun knieën zitten en
wel uit de Arbocatalogus Afbouw: 77% van de vloerenleggers
gebogen werken. De nieuwe afspraken maken hier nu ook voor
vindt het werk zwaar, 53% kampt met rugklachten en 59% heeft
zandcementdekvloeren een einde aan.
last van pijnlijke en stijve armen.
TGLS! werkt volgens de laatste richtlijnen Kermis Het mechanisme van de rei lijkt een beetje op dat kermisapparaat waarmee je met een grijper een prijs, meestal een knuffeldier, moet oppakken en voorzichtig naar een opening moet verplaatsen. In plaats van een grijper heeft de rei een roterende
Overige bepalingen
kop die de specie egaliseert en verdicht. Dat gaat niet handmatig,
Verder bevat het akkoord bepalingen over het mengen en
zoals bij de kermisgrijper, maar automatisch aan de hand van
spreiden van de specie, het vullen van de vloerpomp en wat
vooraf ingestelde waarden. Ook beweegt de rei niet in een kast,
te doen als het gebruik van een mechanische rei niet mogelijk
maar over aluminium latten die meestal op 2,5 meter afstand van
is. Afhankelijk van de werkwijze – automatisch, semimachinaal
elkaar worden geplaatst.
of handmatig – geldt er een dagelijks maximum voor het te bewerken vloeroppervlak. ‘Het vergt wat extra planning’, legt
Patrick: ‘De vloerenlegger schept de specie en vlakt dit enigszins
Patrick uit. ‘Maar eigenlijk was dit gedeelte van het akkoord het
uit, waarna de machine de rest doet. Dankzij de mechanische
gemakkelijkst te implementeren.’
rei kan vloerspecie zonder veel bukken en knielen automatisch worden uitgevlakt, geëgaliseerd en verdicht. Het apparaat is verrijdbaar, licht van gewicht en eenvoudig te monteren en
Wil je het hele principeakkoord zandcementdekvloeren (slechts 1 A4’tje!) inzien?
demonteren. Ideaal dus.’
Kijk dan op www.tbafbouw.nl of www.noa.nl. Op www.tgls.nl/projecten/ actueel/rei vind je een filmpje van een mechanische rei in werking.
Het principeakkoord zandcementdekvloeren geldt ook voor rütteln, een Duitse methodiek voor zwaarbelaste vloeren in bijvoorbeeld supermarkten en brandweerkazernes. Niet pruttelen maar rütteln Rütteln, Duits voor ‘schudden’, werkt met een speciaal apparaat, de rüttelmachine. Patrick: ‘Je gebruikt conische tegels van 15 mm dik. Je bestrooit het cementbed met droge cement en legt de tegels erop. Dan ga je er met de rüttelmachine overheen. Door de trillingen komt het water omhoog en hechten cement en tegels tot een onverwoestbaar pakket.’ Duitse degelijkheid, uitgevoerd met Hollandse nuchterheid. De mechanische rei staat opgesteld en is klaar voor gebruik.
Patrick: ‘Wij hebben voor verschillende grote Duitse supermarkten de vloeren gerütteld en zijn naar mijn weten de enige partij in Nederland die deze werkwijze toepast voor retailvloeren.’
06
Tegeltovenarij Als het aan projectleider Joop ligt, schuift hij al in het voortraject aan en neemt hij ook de ondervloer voor zijn rekening. ‘Zo kunnen we de vlakheid van de ondervloer garanderen.’ Helaas, je hebt het niet altijd voor het zeggen. Voor die gevallen waarbij de vlakheid niet voldoet aan Joops – toegegeven – hoge eisen, maakt TLGS! gebruik van slimme clips bij het tegelzetten. ‘Hiermee liggen zelfs de grootste tegels waterpas, ook waar de ondervloer dat niet is.’
Hip met de clip Waar vroeger 30 x 30 cm de norm was, zijn tegenwoordig afmetingen als 60 x 60 heel gebruikelijk. Of denk aan langwerpige tegels van wel twee meter lang: het kan sinds enige tijd allemaal. Die grote tegels zien er prachtig uit, maar vanaf een tegelgrootte van 45 x 45 zijn afwijkingen in de ondervloer zichtbaar. Een oplossing is om de ondervloer te egaliseren, maar daar kleven nadelen aan. Projectleider Joop Goedhart legt uit: ‘De egaline die je hiervoor gebruikt, vormt een extra laag en is de zwakste schakel in de keten van ondergrond, egaline en lijm. Dat betekent een extra risico voor de duurzaamheid van de vloer.’
Niet vanuit de ondergrond, maar vanuit de tegelzetter
Met behulp van de clips en de wigjes worden de tegels waterpas gesteld. Na het uitharden van de vloer zijn ze eenvoudig te verwijderen.
‘Dat is
Gepatenteerd In plaats daarvan gebruikt Joop nu een gepatenteerde clip met een wigje. Joop: ‘Waar we dus eerst werkten vanuit de ondergrond, werken we nu vanuit de tegelzetter. Met de clip en het wigje stelt deze de tegels waterpas ten opzichte van elkaar: hij trekt de tegels naar elkaar toe. Zonder dat hiervoor nog egaline nodig is.’ Voegmateriaal Dan blijven de clips dus in de vloer zitten? ‘Dat klopt’, bevestigt
De clips worden al veel gebruikt bij woningen, met name door
Joop. ‘Maar zodra de vloer is uitgehard, kun je die gemakkelijk
particulieren. TGLS! is een van de voorlopers bij het gebruik
afbreken. Het deel van de clip dat achterblijft in de voeg is niet
ervan in professionele projecten. Hoe zou het komen, dat de
zichtbaar en het hele proces duurt eigenlijk nauwelijks langer dan
particuliere markt op dit punt voorloopt op de professionele? ‘Ik
de traditionele werkwijze met egaline.’
weet het niet zeker’, reageert Joop. ‘Misschien vinden sommige tegelzetters het hun eer te na: een clipje met een wigje dat eenvoudig de plek inneemt van hun vakmanschap.’ En is dat zo? Joop: ‘Nee, zo moet je het niet zien. Doordat je geen egaline nodig hebt, kun je de kwaliteit van de vloer beter beheersen. En het eindresultaat, dat is waar het uiteindelijk om gaat.’ Zitten er nog haken en ogen aan het clipje? ‘Ja, één’, antwoordt Joop. ‘Je hebt speciaal voegmateriaal nodig. Wat? Dat vertel ik niet, dat is het geheim van de tegeltovenaar!’
het geheim van de tegeltovenaar!’
08 20
MARKTWALHALLA Door nieuwe Europese regelgeving moet de verkoop van bijvoorbeeld vlees, vis en kaas in de buitenlucht aan steeds striktere regels voldoen. Dus wat deden ze in Rotterdam? Ze bouwden de eerste overdekte marktvloer van Nederland. Een kleine honderd versunits telt de Markthal Rotterdam: etenswaren, delicatessen, maar ook bloemen en planten. Een hypermodern expeditiecentrum in het souterrain met koel-, opslag- en preparatieruimtes vormt het logistieke hart van het complex. De schil bestaat uit 102 appartementen en 24 penthouses. En alsof dat nog niet genoeg is: op het plafond prijkt de Horn of Plenty, met een oppervlakte van 11.000 m2 het grootste kunstwerk van Nederland. TGLS! voorzag zes versunits en restaurants van mooie muur- en vloertegels. Stoer, stijlvol en degelijk. Precies zoals dat hoort bij een stad als Rotterdam.
Nieuwe lijn voor Nationale Nederlanden
Op de begane grond en de eerste verdieping lag een
Nationale Nederlanden zocht een nieuwe vloertegel voor de vernieuwde lobby van het kenmerkende Gebouw Delftse Poort bij Rotterdam CS. Het werd Solids, een prachtige nieuwe tegel van Koninklijke Mosa.
natuurstenen vloer. Om de lobby een modernere uitstraling en meer allure te geven, is gekozen voor een kersverse lijn van tegelproducent Mosa: Solids. Deze is in afmeting 60 x 60 diagonaal over de bestaande vloer heen gelegd. Het resultaat is een natuurgetrouwe vloer met een robuuste en luxueuze uitstraling, waarvan iedere afzonderlijke tegel uniek is. Leuke bijkomstigheid: het is een van ’s lands eerste projecten met Solids.
Natuurg e vloer trouwe robuust met een e, lu uitstral xueuze ing
10
‘Kun je nagaan, als we tot 7uur ’s avonds hadden kunnen doorwerken!’ Het is nooit te vroegZvoo o rsnel, een mooie voeg. dat wel?!
ken
Jumboklus in Den Haag Een goede retailvloer is een perfecte balans tussen stevigheid en snelheid. Enerzijds wordt de vloer zwaar belast en moet daarom tegen een stootje kunnen. Anderzijds moet de tegelvloer zo snel mogelijk worden opgeleverd. Immers, iedere dag dat een retailer dicht is, kost hem veel geld. Voor Jumbo in Den Haag bedacht TGLS! een nieuwe manier van werken, waardoor de vloeren nóg sneller klaar waren.
Kant-en-klare voegen ‘Om te beginnen hebben we gekozen voor een kant-en-klare voeg’, vertelt projectleider Joop Goedhart. Traditioneel wordt voegspecie op het werk gemaakt met zilverzand en cement. ‘Dat is erg sterk’, legt Joop uit, ‘maar aangezien je niet in één keer genoeg voegspecie kunt aanmaken voor een hele vloer, moet het in delen. Dan krijg je onherroepelijk variatie in kleur en sterkte, want je gebruikt nooit precies dezelfde hoeveelheid cement.’ Geprefabriceerde voegspecie dus, met vastliggende verhouding en kleur. Joop: ‘Dat scheelt een hoop gedoe. En het resultaat is ook beter.’
Meer snelheid ‘Daarnaast hebben we onze manier van werken aangepast’, vervolgt Joop. ‘In de tegelbranche is het gebruikelijk dat je met drie of vier verschillende ploegen werkt en dat je het werk over die ploegen verdeelt. De ploegen werken dan niet onderling
Perfecte ba lans tussen stevig heid en snelheid
samen, met onze nieuwe aanpak doen ze dat wél.’ Wat is er dan precies anders aan de werkwijze? Joop glimlacht: ‘Dat ga ik natuurlijk niet vertellen. Maar ik wil wel verklappen dat de opdrachtgever verschrikkelijk tevreden was over het resultaat.’ Wat dat resultaat is? ‘Meer structuur, meer collegialiteit en vooral meer snelheid’, aldus Joop. ‘Tussen 7 uur ’s ochtends en 2 uur ’s middags hadden we 1.300 m2 gelegd. Toen was alles gedaan wat we op dat moment konden doen. Kun je nagaan, als we tot 7 uur ’s avonds hadden kunnen doorwerken!’
12
Uitdagende mozaïek in de hoofdstad van de keramiek
Puzzelkampioen! Delft, de hoofdstad van de keramiek. Ruim 4.500 m2 vloeroppervlakte voor de aanbouw van het Reinier de Graaf Gasthuis. Een vloermozaïek van Koninklijke Mosa met een rapport van 7,20 x 3,60 meter en niet minder dan 32 verschillende maten en kleuren... Het zijn de ingrediënten waar jongensdromen van zijn gemaakt.
In de vorige editie van TGLS! Magazine kondigden we het al aan: de tegelvloer in de centrale as en het stiltecentrum van het Reinier de Graaf Gasthuis. En niet zomaar een vloer, bekijk de foto’s maar. Het is een puzzel die bestaat uit verschillende tegels met ongelijke maten, onderbroken door ruitvormige ‘diamanten’. Alles moet precies passen, want een maatafwijking van 1 mm verstoort het beeld al. Patrick de Winter: ‘Alle tegels, maar zeker de grotere, hebben kleine maatafwijkingen. Dat is normaal, het is handwerk. Maar door het ontwerp met een voegbreedte van slechts 4 mm zie je zelfs de kleinste afwijking al. Daarom hebben we alle diamantjes afzonderlijk nagelopen: afwijking gemeten, waterpas erlangs, bijgeslepen en bijgevoegd. Zo komen de punten van alle diamantjes overal precies in het midden van de voeg uit.’ Dekvloer Dat was niet de enige uitdaging, legt Patrick uit. ‘Bij het bestuderen van het bestek bleek dat het door de tolerantie van de anhydriet dekvloer onmogelijk was om te voldoen aan de vlakheidseis van de tegelvloer. Daarom hebben we ook de dekvloer voor onze rekening genomen. Zo konden we een vloer garanderen die aan alle eisen voldoet en het uitdagende ontwerp van Mosa volledig tot zijn recht laat komen.’ Zoals Patrick graag mag zeggen: ‘Vooraf het werk doorspitten om problemen te tackelen voordat ze optreden: ook dat is TGLS!’ Het resultaat mag er zijn, al zeggen we het zelf.
‘We hebben alle diamantjes afzonderlijk nagelopen.’
‘Vooraf het werk doorspitten om problemen te tackelen voordat ze optreden: ook dat is TGLS!’
TGLS! geschiedenisles Made in China is al sinds jaar en dag synoniem met goedkope, kwalitatief minderwaardige kopieën van westerse producten. De geschiedenis van de Delftse keramiek begint precies andersom: als goedkoop alternatief voor Chinees porselein. Het verhaal van Delfts blauw begint met de val van Antwerpen in 1585. Op dat moment zijn de Nederlanden in oorlog met Spanje en vlucht een aantal Vlaamse
Het is nooit te vroeH g vooore werd een D mooelieft vodeegh.oofdstad van de keramiek?
plateelbakkers (pottenbakkers) naar Delft. Hier introduceren zij het procedé van wit tingaglazuur, dat in de vijftiende eeuw in Italië en Spanje was ontwikkeld. In 1602 maakt Nederland kennis met porselein. Het blauwwitte aardewerk uit de Chinese Mingperiode wordt gedurende de zeventiende eeuw door de VOC
Op het eerste Delfts blauw
naar Nederland verscheept en vindt gretig aftrek onder de Europese rijken. Uit
worden zelfs de oosterse taferelen
concurrentieoverwegingen gaan de Delftse plateelbakkers porselein nabootsen
nageschilderd, maar al snel verschijnen
door het donkergekleurde aardewerk met een laag wit tingaglazuur te bedekken.
er oer-Hollandse afbeeldingen op de tegels, apothekersflessen, sierborden, vazen, kandelaars en het serviesgoed. Rond 1700 telt alleen Delft al 33 bakkerijen, zo succesvol is het typisch
Het blauwwitte aardewerk uit de Chinese Mingperiode wordt gedurende de zeventiende eeuw door de VOC naar Nederland verscheept en vindt gretig aftrek onder de Europese rijken.
Hollandse aardewerk in heel Europa. Honderd jaar later, in 1794, zijn er nog maar tien over. De opkomst van goedkoper en kwalitatief goed aardewerk uit Engeland heeft de bloeiende industrie de das omgedaan. In 1840 is De Porceleyne Fles als laatste overgebleven. Deze werd gesticht in 1653 en bestaat nog steeds, wat het de oudste pottenbakkerij van Nederland maakt.
Oudste ziekenhuis van Nederland Een oorkonde van paus Innocentius IV met de datum 11 oktober 1252 maakt melding van een gasthuis in Delft. Dit gasthuis wordt, wanneer rond 1400 het Sint-Jorisgasthuis wordt gesticht, voortaan aangeduid als het Oude Gasthuis. Tot in de vorige eeuw vormen beide ziekenhuizen samen het Oude en Nieuwe Gasthuis. In 1982 gaat deze instelling op in het nieuwe Reinier de Graaf Gasthuis, dat daarmee min of meer het oudste nog bestaande ziekenhuis van Nederland is. Wie was Reinier de Graaf? Arts en anatoom Reinier de Graaf leefde van 1641 tot 1673, in een tijd dat er over de bloemetjes en de bijtjes nog niet zo veel bekend was. Toen hij opperde dat een foetus uit de versmelting van een ei- en een zaadcel ontstaat, was het land te klein. Er volgde een hevige discussie tussen de ‘ovisten’ en de ‘spermatisten’ rond de vraag welke geslachtscel de erfelijke factoren inbracht. De Graaf deed baanbrekende ontdekkingen op het gebied van de voortplanting en de vrouwelijke geslachtsorganen, maar overleed voordat hij zijn werk kon voltooien op 32-jarige leeftijd.
16
18
Opvallende tegelvloer met elleboogpatroon Bijzonder ontwerp voor vernieuwde Albert Heijn XL Een retailvloer, daar is op zich niet zo veel bijzonders aan. Maar als de vloer doorloopt van buiten naar binnen en het patroon op z’n zachtst gezegd nogal uitdagend is, dan wordt het een ander verhaal. En als het dan ook nog winter is, met sneeuw en regen en geen tegelzetter die het aandurft, dan wordt het een sprookje. Met TGLS! in de hoofdrol.
De vloer loopt van buiten naar binnen en ligt verspreid over de AH XL zelf, het kassagebied, de Gall & Gall en het inpandige marktplein waar lokale leveranciers hun waar verkopen. Op het eerste gezicht lijkt het een onnavolgbaar patroon van rechthoekige tegels in licht- en donkergrijs, als een donkere splash verf over een lichte ondergrond. Toch zit er een doordachte filosofie achter, legt architect Vincent van Dijk uit. ‘De donkere plek definieert de ruimte met het inpandige marktplein. Daar zit de koffiecorner en worden de kraampjes geplaatst.’ De tegels zijn in een zogenaamd elleboogpatroon gelegd, wat vrij uitzonderlijk is voor een binnenruimte. Vincent: ‘Dit verwijst naar de typische marktpleinen die je in ieder dorp wel tegenkomt. Het hele ontwerp leidt de bezoeker als het ware van buiten naar binnen, naar het overdekte marktplein. Dat zie je vooral goed wanneer de puien van het gebouw allemaal zijn geopend.’ Complex Het ziet er fantastisch uit, maar de tegelzetter kan niet zo maar eventjes op de bonnefooi bepalen waar de lichte en de donkere tegels komen. Op de technische tekening is goed te zien hoe complex het ontwerp is. Joop Goedhart, projectleider: ‘Daar hebben we nog best wat werk aan gehad, maar het resultaat mag er zijn. Voor minder doen we het immers niet.’
Met de keuze voor een vloer die van buiten naar binnen doorloopt, heeft de architect binnen en buiten op kunstige wijze vervlochten, maar ook een probleem geïntroduceerd. De tegels van fabrikant Mosa kennen weliswaar een vlakke variant voor binnen en een variant met reliëf voor buiten, maar hoe zorg je dat één tegelvloer zowel voor binnen als buiten geschikt is? Daarbij bleek dat andere tegelbedrijven zich er vanwege de winterse omstandigheden niet aan wilden wagen. TGLS! heeft
‘tgls! durfde de klus wél aan.’
eerder met dat bijltje gehakt, bijvoorbeeld bij het nieuwe Centraal Station in Den Haag (zie TGLS! Magazine 2014). Vincent: ‘Zij durfden de klus wél aan.’ Joop: ‘Onze ervaring kwam goed van
Garantie
pas. De juiste betonsamenstelling en het juiste afschot van de
De winkel was iets meer dan twee weken gesloten. In die periode
buitenvloer vormden de eerste stap. Vervolgens hebben we de
moest de gehele verbouwing worden afgerond. Joop: ‘We
buitenvloer afgedicht met een waterdichte laag. Daarna hebben
hebben ons tegeltje bijgedragen door ook in de weekenden
we de tegels nauwkeurig verlijmd volgens het patroon dat de
te werken. Alles om de klus op tijd af te hebben.’ Dankzij de
architect voor ogen had.’
professionele werkwijze heeft TGLS! tevens een garantie kunnen afgeven op het werk: wanneer een falen te wijten is aan de
Wil je meer weten over onze verzekerde projectgarantie?
gebruikte verwerkingsmaterialen, wordt de schade volledig
Neem dan contact op met Patrick de Winter via
vergoed conform de verzekerde projectgarantie.
patrick@tgls.nl.
De bijzonder complexe technische tekening (links) van de vloer en het uiteindelijke resultaat (rechts). Niet eenvoudig, maar wel heel mooi!
Boodschappen doen als beleving De Albert Heijn XL in Eindhoven is de eerste AH XL in een
Het nieuwe format is een samenwerking tussen
vernieuwd format. Dit concept moet van boodschappen
architectenbureau Claessens Erdmann en het
doen een belevenis maken: niet langer ‘boodschappen
Zweedse ontwerpbureau BLINK. Claessens Erdmann is
doen’ maar ‘shoppen naar etenswaren’. In een gezellige
verantwoordelijk voor het totale concept en het ontwerp
winkel waar je net als op de markt van alles kunt proeven
van het interieur, exterieur en het parkeerterrein. In
en vragen kunt stellen.
samenwerking met BLINK ontwierpen ze de grafische laag:
In de woorden van ’s lands oudste grootgrutter: er is
de opvallende belettering, borden en displays.
een keuken waar koks elke dag verse seizoensmaaltijden bereiden. Een pizzabakker waar shoppers kunnen kiezen uit tien varianten ambachtelijk bereide, vers belegde pizza’s, die meteen gebakken worden in een steenoven. Het brood wordt ter plekke gerezen en de kaasafdeling is geheel vernieuwd, onder andere met uitschepkazen en een rijpingskast. Ook is er een Sap & Salade-bar waar de hele dag door verse sappen, smoothies en salades worden
Bronnen: www.ah.nl, www.claessens-erdmann.nl,
gemaakt.
www.blinkpartners.se
20
Afrika raakt voor mij het oergevoel De aardwolf, de bruine hyena, het aardvarken, het vogelbekdier, de zeeolifant, het luipaard en de olifant. Deze lijst maakte fotograaf Henk Ruitenbeek als kind: zeven dieren die hij in hun natuurlijke omgeving wilde zien. Hij reisde er de wereld voor af, maar het is hem gelukt. Zijn foto’s van de jongen van de aardwolf waren zelfs de eerste in kleur ooit gemaakt. Het is het bekende verhaal van de
ik prachtige dingen en kon ik niet geloven
van mijn grootvader.’ De fotografie kwam
paplepel: zijn ene opa was boswachter,
hoe mooi alles was en hoe geheimzinnig.
eigenlijk min of meer toevallig op zijn
de andere was wild van alles wat groeit
De geuren en kleuren, de geluiden en de
pad, legt Henk uit. ‘Mijn vriendenkring
en bloeit en zijn vader was vogelaar. ‘Van
stilte maakten me gelukkig.’
achtte mijn natuurverhalen niet
hem leerde ik de geluiden en de soorten,
Toen hij zeven jaar oud was, wist hij wat
geloofwaardig. Toen dacht ik: dan neem
het hoe en waarom’, vertelt Henk. Als kind
hij wilde worden: Tarzan. ‘Ik wilde net als
ik er voortaan foto’s van. Al snel werd
speelde hij vaak bij zijn boswachtende
Tarzan leven tussen de wilde dieren in
ik gevraagd voor lezingen, vervolgens
opa in het bos en in het weekend trok hij
Afrika. Zo ontstond ook de lijst met zeven
heb ik vier jaar aan de Fotovakschool in
samen met papa de polder in. ‘Dan zag
dieren, die vond ik in de oude boeken
Apeldoorn een opleiding gevolgd.’
Het huis van Henk in Afrika.
De fotograaf van onze vloeren over zijn grote liefde Witnekkaalkopkraai Henk reisde de wereld over om de dieren van zijn lijst, maar ook
Die foto werd de cover van de WNF-kalender. Henk: ‘Ook dit jaar
andere, op de gevoelige plaat vast te leggen. In 1995 maakte
is de foto de wereld overgegaan, daar ben ik erg trots op.’ Zelfs
hij de eerste kleurenopnames van de pups van de aardwolf, een
zijn droom om Tarzan te worden is uitgekomen: ‘Ik heb een huis
kleine termietenetende hyena-achtige. Maar zijn mooiste foto
in de wildernis. Het staat tegen een bergwand en kijkt uit over de
nam hij van de witnekkaalkopkraai, een vogel die al meer dan
Indische Oceaan waar je de walvissen ziet zwemmen. De aapjes
twintig jaar niet was gezien.
maken me ‘s morgens wakker.’
‘Het was 45 graden met 70 procent luchtvochtigheid’, beschrijft Henk de loodzware omstandigheden. ‘Ik had 2 meter zicht en droeg 22 kilo bepakking. Samen met fotograaf Frans Lanting was ik voor het Wereld Natuurfonds naar het Ghanese regenwoud
Dit najaar start Henk met een nieuwe lezingenreeks genaamd Van polder tot Savanne. Tegelijkertijd wordt een begeleidend fotoboek uitgebracht.
gereisd om het dier te fotograferen. Je wacht en je wacht. En dan zitten er plotseling twee vogels voor de camera. Dan ga je helemaal uit je dak. Je voelt je fit en sterk en kunt de wereld weer
Kijk voor meer informatie op www.henkruitenbeekfotografie.nl.
aan.’
‘De stilte, de flora en fauna, de mensen: Afrika raakt voor mij het oergevoel. Als je in bijvoorbeeld Botswana door de wildernis loopt, kom je op plekken waar nog nooit een mens is geweest. Er is geen oorlog, geen herrie, niets van dat alles.
Zo is ooit de aarde ontstaan, denk ik dan. Het is een groot voorrecht om in die stilte te staan. Afrika wordt leeggeroofd en geplunderd. Daarom wil ik mensen vertellen wat zich daar afspeelt.’ Fotograaf Henk Ruitenbeek over zijn roeping
22
De Jong Luchtfotografie
TGLS! verzorgt het tegelwerk van PI Zaanstad
De toekomst van de bouw in de gevangenis van de toekomst Edwin Boon
(adjunct directeur speciale projecten PPS, Ballast Nedam) over ketensamenwerking
In Zaandam bouwt een speciaal voor de gelegenheid opgericht consortium aan de penitentiaire inrichting van de 21e eeuw. Ook de uitvoering is vernieuwend: het samenwerkingsverband onder leiding van bouwbedrijf Ballast Nedam verzorgt ontwerp, bouw, financiering, onderhoud en een groot deel van de facilitaire dienstverlening voor een periode van 25 jaar. Deze werkwijze zullen we volgens Edwin Boon in de toekomst steeds vaker zien: ‘De ketens die nu ontstaan zullen langdurig met elkaar samenwerken om samen efficiencyslagen te maken.’ Met het plaatsen van een geprefabriceerde cel op 19 november 2014 gaf toenmalig staatssecretaris Teeven van Veiligheid en Justitie het feestelijke startsein voor de bouw van PI Zaanstad. Toekomstbestendig, multifunctioneel en geschikt voor meerdere personen op één cel, dat is hoe de penitentiaire inrichting met ruimte voor meer dan 1.000 gedetineerden zich laat samenvatten. ‘De PI van de toekomst’, kopt een artikel in DJIzien, het magazine van de Dienst Justitiële Inrichtingen. Het klinkt paradoxaal, maar een nieuwe gevangenis bouwen, terwijl elders gevangenissen worden gesloten, bespaart geld. ‘In
Per week worden 24 prefab cellen geplaatst. Deze zijn bij
deze gevangenis werken we goedkoper’, legt een medewerker
Haitsma Beton in de fabriek vervaardigd en worden voorzien
van de dienst in het artikel uit. Dit in tegenstelling tot sommige
van alle installaties op de bouwplaats afgeleverd. Voordelen:
huidige gevangenissen. Die zijn ‘inefficiënt en hun bestendigheid
constante hoge kwaliteit, zeer korte bouwtijd en goede
is ingehaald door de tijd en door nieuw beleid. Je bent er veel tijd
prijs-kwaliteitverhouding. De mannen van TGLS! nemen het
kwijt aan overhead.’
tegelwerk van PI Zaanstad voor hun rekening. De combinatie van gevangenis en huis van bewaring moet in 2016 in gebruik worden genomen.
24
DBFMO
Kostenreductie
PI Zaanstad is een publiek-private samenwerking (PPS) in de vorm
Aannemers en onderaannemers profiteren binnen een keten van
van een 25-jarig DBFMO-contract. Dit betekent dat consortium
lagere kosten. Zo heeft ketensamenwerking een gunstige invloed
Pi2, het samenwerkingsverband onder leiding van Ballast Nedam,
op de faalkosten, die volgens schattingen niet minder dan 10
voor een periode van 25 jaar verantwoordelijk is voor design,
procent bedragen. Edwin: ‘Om faalkosten te verlagen en kennis
build, finance, maintain, operate (DBFMO) van de gevangenis.
te behouden, is het noodzakelijk dat er steeds meer met vaste
Edwin Boon: ‘De trend in de markt is dat opdrachtgevers volledig
partijen gewerkt wordt. Deze partijen raken op elkaar ingespeeld
ontzorgd willen worden.’
en voorkomen zo faalkosten.’
Door prestaties en prijzen vooraf vast te leggen in een DBFMOcontract, weet de opdrachtgever precies waar hij aan toe is. Maar hoe neem je als aannemer bijvoorbeeld de facilitaire dienstverlening voor je rekening? Edwin: ‘Het antwoord hierop is dat alle werkzaamheden, dus ontwerp, realisatie en exploitatie, onder één beheer gaan vallen om ze te kunnen sturen. Hiervoor moet er expertise worden binnengehaald.’ Een samenwerkingsverband als Pi2 derhalve, waar naast Ballast Nedam een technisch dienstverlener en verschillende architecten, onderaannemers en adviseurs bij betrokken zijn. Edwin verwacht dat deze werkwijze zich op ieder niveau
Doordat bedrijven steeds meer in een keten samenwerken, zal
in de keten zal manifesteren: ‘Zo zal de trend zijn dat de
concurrentie verschuiven van het niveau van individuele bedrijven
onderaannemer bijvoorbeeld een vloer ontwerpt, realiseert en
naar dat van de samenwerkende keten, verwacht Edwin: ‘De
gaat onderhouden. Dit alles tegen vooraf vastgestelde prestaties
innovatieve ontwikkelingen die worden ingezet, zullen worden
en prijzen.’ Maar, voegt hij toe: ‘Er zal altijd sprake zijn van een
voorbehouden aan de keten en zo een voorsprong geven op de
dirigent van de keten, een ketenregisseur. Die rol is toebedeeld
rest van de markt.’ Ook krijgen onderaannemers meer grip op
aan de hoofdaannemer.’
hun bezetting, licht hij toe: ‘Door productiestromen vroegtijdig kenbaar te maken bij onderaannemers, kunnen zij anticiperen op
Kennis en ervaring inbrengen
pieken en dalen in de bezetting en zo extra kosten voorkomen.’
Hoewel er met ketensamenwerking al goede resultaten zijn geboekt, denkt Edwin dat er in de branche als geheel nog wel het een en ander moet veranderen: ‘Het besef dat we bouwen voor een zorgeloze exploitatiefase moet nog groeien. Dit vraagt om een andere houding wat betreft materiaalkeuze en kwaliteit van het opgeleverde werk. Hier zal de komende periode de
‘Ketensamenwerking geeft voorsprong op rest van de markt.’
aandacht naar uitgaan. Ook zal het onderhoud wat nu nog wordt uitgevoerd door separate partijen verschuiven naar specialistische
Ketensamenwerking is geen trend die weer overwaait, maar een
onderaannemers.’
toekomstbestendige manier van werken met blijvende voordelen. ‘De ketens die aan het ontstaan zijn, zullen langdurig met elkaar
Deze integrale werkwijze heeft voor onderaannemers het
samenwerken om samen efficiencyslagen te maken. Wat
voordeel dat zij vroeg in het proces hun kennis en ervaring
uiteindelijk resulteert in een beter product tegen een lagere prijs.’
kunnen inbrengen. ‘Bij de ontwerpfase wordt met de onderaannemer nagedacht over bijvoorbeeld wanden en vloeren die worden voorzien van tegelwerk’, legt Edwin uit. ‘Hierbij worden alle vragen bezien vanuit het vertrekpunt van 25 jaar zorgeloos gebruik tegen de laagste onderhoudskosten.’ Een onderaannemer heeft dus rechtstreeks invloed op alle factoren die een rol spelen bij zijn werkzaamheden. Dat voorkomt onaangename verrassingen tijdens de uitvoering en exploitatie.
Bronnen: www.rijksvastgoedbedrijf.nl In Zaanstad komt de PI van de toekomst, DJIzien, nummer 5, maart 2015 Faalkostenreductie door ketensamenwerking in de bouw, Building Business, oktober 2012
‘Opdrachtgevers willen volledig ontzorgd worden.’
Ketensamenwerking in het kort
Kruisbestuiving tussen de partners zorgt voor uitwisseling
In de traditionele werkwijze zetten leveranciers en
van kennis en kunde met een beter eindproduct als resultaat.
onderaannemers alles op alles om een concurrerende prijs aan
Gezamenlijk houden de partners het ontwerp tegen het licht en
te bieden. Ze proberen zich, begrijpelijkerwijs, zo veel mogelijk
voeren bijvoorbeeld aanpassingen door die het onderhoud in de
in te dekken tegen mogelijke overschrijdingen. De risico’s komen
exploitatiefase eenvoudiger en goedkoper maken. Ook integrale
hierdoor bij andere schakels in de keten terecht. Het gevolg
controle van de uitgevoerde werkzaamheden in plaats van
is een sterke interne focus met nauwelijks aandacht voor de
individuele controle door afzonderlijke partijen zorgt voor een
andere partijen in de keten en faalkosten van niet minder dan 10
kostenbesparing. Bouwbedrijven die al op deze manier opereren,
procent.
merken niet alleen steeds verder afnemende faalkosten, maar ook een integrale kostenverlaging, een betere eindkwaliteit en een
Bij ketensamenwerking richten de partijen zich op het verlengen
kortere doorlooptijd van projecten. Een langetermijnvisie is bij
en optimaliseren van de keten, juist door samen te werken in
ketensamenwerking echter cruciaal: het kan zijn dat er initieel een
plaats van te concurreren. Het proces van initiatief tot en met
hogere investering nodig is om de exploitatiekosten uiteindelijk te
realisatie en exploitatie wordt leidend en iedere partij neemt
laten dalen.
verantwoordelijkheid voor zijn discipline.
Afnemende faalkosten, integrale kostenverlaging, betere eindkwaliteit en kortere doorlooptijd Problemen tackelen voordat ze optreden Patrick de Winter is al jaren een voorstander van ketensamenwerking: ‘Een van dingen die ik met TGLS! wil bereiken, is zo vroeg mogelijk in het proces aanschuiven om met alle partijen in de keten kennis te delen.’ Op die manier kun je problemen tackelen voordat ze optreden, legt Patrick uit. ‘Dat scheelt enorm in de kosten en de doorlooptijd, om nog maar te zwijgen van al dat gedoe doordat fouten zich in de loop van het proces hebben opgestapeld. Want zoals iedereen in de bouw weet: fouten worden eerder doorgeschoven dan opgelost. Daarom is het zo belangrijk ze voor te zijn.’ Heldere afspraken vooraf, geen gedoe achteraf. De tegelzetters van TGLS! hebben niet voor niets op hun shirts staan: ‘Een goed begin is het halve tegelwerk.’
26 Het is nooit te vroegTege voor ltje, een mootegeltj ie voege. aan
de wand...
Te mooi om niet te laten zien Hulp bij de zoektocht naar de perfecte tegel of een tegel speciaal laten ontwikkelen: TGLS! draait er de hand niet voor om. Ook als je al weet wat je wilt, of wanneer je de tegels al hebt geregeld en ze alleen nog maar geplaatst hoeven te worden. Patrick de Winter vertelt er met gepaste trots over.
Prijsvraag: verzin TGLS! tegelspreuken De nieuwe vloertegels van Zeeman, zoals ze in de kantine van TGLS! aan de muur hangen. Verzin een of meer leuke spreuken voor op de tegels en
maak kans op een jaar lang stroopwafels! De leukste, grappigste of meest inspirerende inzendingen krijgen een plekje aan de muur. Stuur je spreuken naar info@tgls.nl.
Komt jouw spreuk straks hier?
‘Vooraf bekijken we de winkel en maken we duidelijke afspraken.’
Zeemans supersnelle zoektocht Al sinds jaar en dag heeft Zeeman dezelfde gezellige uitstraling met fel blauw en geel, volle rekken en – daar kijken wij dan weer naar – dezelfde vloertegels. Alles aan de bekende inrichting was al eens gewijzigd, behalve de vloer. Daar wilde Zeeman nu
Zeemannen houden niet van gedoe
toch wel eens verandering in brengen. Een afspraak bij TGLS!
De projectmanagementbureaus die Zeeman inschakelt voor
headquarters was snel gemaakt en de perfecte nieuwe tegel was
het inrichten van de winkels zijn enthousiaste gebruikers
nog sneller gevonden: aan de muur.
van de TGLS! Geen Gedoe Garantie. Patrick: ‘We hebben al flink wat Zeemannen gevloerd. We kennen het bestek en de
Patrick: ‘Ik heb een aantal van deze vloertegels als eyecatcher aan
kwaliteitseisen. Vooraf bekijken we de winkel en maken we
de muur van de kantine gehangen. Hij bleek precies de
duidelijke afspraken. Zo voorkomen we dat er achteraf
uitstraling en eigenschappen te hebben waar Zeeman
gedoe komt over meerwerk. In overleg met de
naar op zoek was.’ De stoere grijze tegel siert nu
vestiging spreken we af wanneer het klaar moet
de vloeren van de nieuwe filialen van Zeeman,
zijn. Ook als dat op een zaterdag valt, doen we
waaronder twee in Spanje. Patrick: ‘Ik vind het
dat zonder extra kosten.’
vooral mooi dat we als onafhankelijke partij Zeeman hierin hebben kunnen begeleiden en de match met de fabrikant van de tegel mogelijk hebben gemaakt.’
28
Tegelmannen en auto’s Mercedes-Benz Eindhoven
Occasionhal Gouda
Citroën Amsterdam
Citroën Amsterdam
Infiniti Brussel Citroën Amsterdam
‘Mannen en auto’s…’ Dat geldt ook voor onze tegelmannen. Je mag ze altijd wakker maken voor een mooie tegelvloer in een autoshowroom. (Tegen een proefrit tijdens het tegelzetten zeggen ze trouwens ook geen nee.) Met trots tonen we acht showrooms die we de afgelopen periode mochten betegelen.
Peugeot-Citroën Alkmaar
Tesla Göteborg (Zweden)
Volvo Nederland hoofdkantoor Beesd
Autopalace Emmen (Peugeot en Fiat)
30
i’m ’ lovin it
Het is noorit te vroeg voo . een mooie voeg
Negen menu’s bij McDonald’s
Bij McDonald’s hebben ze alles keurig netjes vastgelegd, inclusief de vloertegels. ‘Als franchisenemer heb je keuze uit negen verschillende concepten, menu’s als het ware’, legt Patrick uit. De architect maakt vervolgens het vloerontwerp. ‘We hebben al een groot aantal Macs gedaan, dus we weten van de hoed en de rand. Dat is wel nodig bij deze vloeren, want de patronen zijn behoorlijk ingewikkeld.’
Naast de uitdagende patronen vormt ook de strakke planning een uitdaging. Patrick: ‘Vertraging is geen optie en er zijn meerdere partijen tegelijk bezig. Soms moet je op iemand wachten of moet je snel iets in orde maken zodat anderen niet op jou hoeven te wachten. Dat vereist de nodige flexibiliteit. Voor ons is dat geen probleem, desnoods werken we in het weekend of ’s avonds.’
Architect: mei architects and planners Fotograaf: Jeroen Musch
‘Desnoods werken we in het weekend of ’s avonds.’
Een goed begin is het halve tegelwerk Daarom denken we met je mee over de beste oplossing voor de beste vloer en de beste prijs. Zo voorkomen we problemen nog voordat er een tegel is gelegd. Dat scheelt geld en gedoe. Sterker nog, dat durven we zelfs te garanderen. We noemen het Geen Gedoe Garantie: • Zijn er zaken die we hadden kunnen weten? Hebben we ze vooraf goed besproken? Dan is dat geen meerwerk. • Zijn we iets vergeten? Dan maken we het goed. Zonder in te leveren op de kwaliteit. • Is er een planwijziging tijdens het project? Dan krijg je een heldere en eerlijke berekening van eventuele extra kosten.
Meer weten? Bel of mail.
Bezoekadres TGLS! B.V. Veilingweg 8 3981 PC BUNNIK
Factuuradres TGLS! B.V. Heideweg 60a 3829 BB HOOGLANDERVEEN
Telefoon 088 121 1000 Mail info@tgls.nl
Website www.tgls.nl