earthquake monument juli - augustus - der aa-kerk
henk stallinga expositie van 8 installaties
henk stallinga earthquake monument installaties en sculpturen We leven in een door de mens gemaakte wereld. We worden omringd door objecten, van gebruiksvoorwerpen tot kunst. Dat is een bron van inspiratie en dat roept vragen op. Henk Stallinga (1962) is een gelauwerd ontwerper. Nu slaat hij zijn vleugels uit als beeldend kunstenaar waarbij hij de betekenis van de dingen onderzoekt in monumentale conceptuele installaties en sculpturen. Stallinga: ‘het hoogste haalbare is als ik je anders naar de werkelijkheid laat kijken.’ In de Groninger Der Aa-kerk toont hij recente werken over ruimte, licht en tijd. Zijn beeldtaal is geworteld in De Stijl, Japanse architectuur, de minimal- en concept art. Hij verweeft visuele elementen met beweging en geluid. Kenmerkend voor zijn installatiekunst is dat je er door wordt omringd. Het gaat om een sensorische ervaring. En de kijker is het middelpunt. Foto’s doen de multimediale installaties van Stallinga geen recht; zijn installaties doen een appèl op de zintuigen en het lichaam van de kijker. Het Earthquake Monument staat centraal in deze tentoonstelling. Het suggereert de ervaring van een aardbeving, en zet de beleving van ruimte en tijd op losse schroeven. Stallinga reisde vaak naar het door aardbevingen geteisterde Japan. Na Groningen zal het Earthquake Monument te zien zijn in het nieuwe kunstmuseum in het Japanse Oita (OPAM), waar hij in 2017 een solo-tentoonstelling krijgt.
earthquake monument Een herinnering aan het verleden, vastgelegd voor de toekomst. Monumenten gaan over tijd. Tegelijkertijd wordt in deze installatie een extreme situatie verbeeldt waarin tijd en ruimte ongrijpbaar worden. Bij het betreden van het Earthquake Monument lijkt de wereld te deinen. Ondertussen sta je met beide benen op de grond. Je probeert je blik te fixeren op een van de honderden draaiende schijven, maar het enige wat houvast biedt zijn de wijzers van de klokken. Die tikken onverstoorbaar voort, terwijl je de grond onder je weg voelt zinken. De tijd vormt een bedrieglijk ankerpunt. Het lichaam verkeerd in een fundamentele staat van verwarring. De installatie is een herinnering aan deze verwarring, een monument van een fysieke ervaring.
chain reaction Chain Reaction bestaat uit een krans van 144 aan elkaar geschakelde zwevende lichtcirkels. Eenvoudig opgebouwd uit lusjes licht, bewegen de delen ten opzichte van elkaar als in een ketting. Ze gloeien beurtelings op en markeren het verstrijken van het licht op een dag. De hoek van 23,4 graden, waaronder de lampen wentelen, verwijst naar de stand van de aarde ten opzichte van de zon en de wisseling van de seizoenen. Stallinga: ‘Ik wilde laten zien dat tijd samenhangt met licht en beweging. Onze ervaring van tijd is subjectief.’
lounge chairs Deze ‘Lounge chairs’ zijn gemaakt van onbe handeld staal. Dit staal corrodeert hevig in de zon en buitenlucht, waardoor de ‘Lounge chairs’ worden getransformeerd tot fluwelige, roodbruin geroeste sculpturen. De Lounge Chair is gereduceerd tot haar essentie: en profiel bezien, vormen de rugleuning en zitting een enkele dynamische lijn. Een lijn die verwijst naar glooiende duinen en golven. En meeuwen. De lounge chairs zijn niet zozeeer om op te gaan liggen. Het idee achter deze zitsculptuur is eerder een ironische ondermijning van de promotioneel effectieve beloften van de “feel-good-industrie”. Immers, wanneer iedere kantine wordt uitgeroepen tot een lounge, een willekeurige versleten stoel een lounge stoel wordt genoemd en elke achter-kamer wordt aangeduid als een wellness-oase, dan raakt de echte waarde van ontspanning verloren.
waiting in the hallway Elke ‘Wall Seat’ is gemaakt uit één stuk. Het zware metaal is gebogen tot een rank silhouet die balans en stabiliteit vindt tegen de muur. De zestien ‘Wall Seats’ variëren onderling in breedte en zijn op verschillende afstanden van elkaar geplaatst. Hierdoor lijkt de afstand langer dan dat ze daadwerkelijk is, net zoals wachten langer duurt dan de tijd.
a couch to match the painting Het in diskrediet geraakte ‘schilderij boven de bank’ is eerder genoemd als een nimmer aflatende behoefte: “Modern art seems to have broken every taboo in the course of its history, but there is still one that people are reluctant to mention. It’s a genre riduculed in public, but secretely enjoyed – the couch painting.” (Walter Graskamp). Het is deze behoefte die Henk Stallinga aan de kaak stelt met het anti-illusionistische ‘A couch to Match the Painting. Deze installatie is een poging het onwrikbare maar beperkte huwelijk tussen bank en schilderij uit zijn verband te trekken. Het schilderij is herleid tot zijn materiele essentie van spierraam en canvas en hangt los (en omgedraaid) in de ruimte. De bank is opgebouwd uit hetzelfde materiaal met de onderliggende structuur van het spierraam duidelijk zichtbaar.
Z seat Strikt genomen bestaat deze installatie uit een ‘tapijt’ dat fungeert als tegenwicht voor de zitting. Een zitting kan nauwelijks verder terug worden gebracht tot de essentie; een enkele gepolijste staalplaat gebogen tot een bank. Echter, omdat de omgeving wordt gere flecteerd in de diepte van de Z seat lijkt zelfs deze strikte, formele structuur ongrijpbaar; de grond valt letterlijk onder je voeten vandaan. Het werk van Stallinga is niet bedoeld ter decoratie, in tegendeel, wanneer de Z seat wordt geplaatst in een overdadig decoratieve omgeving verdwijnt hij, geabsorbeerd door zijn omgeving.
mirror mirror In deze spiegel worden onze verwachtingen en veronderstellingen over ruimtelijke repre足 sen足足tatie hevig op de proef gesteld. Het rode frame is gemaakt uit 辿en stuk maar lijkt te bestaan uit twee met elkaar verweven losse lijsten waarvan de verdwijnpunten in verschillende richtingen wijzen. Een dubbel vals perspectief. Mirror Mirror heeft een ambigu karakter en stelt de logica achter onze gewaarwording op de proef.
politics and attitudes De zestien ogenschijnlijk vriendelijke rode vogeltjes zijn draadloze luidsprekers. De bionische vogels roepen beurtelings ‘YES’ in verschillende toonhoogte en intonaties. Hun welluidende stemmen zwellen aan tot een eensgezind koor. Tot er een twijfelend en dan een beslist ‘NO’ klinkt, waarna de neezeggers de overhand krijgen en een nieuwe consensus is aangebroken. De symfonie van deze elektronische vogeltjes is een eindeloos voortdurende discussie. Wandelend door de installatie volg je het verschuivende discours of luister je naar een individuele stem die verloren raakt in de symfonie.
henk stallinga earthquake monument installaties en sculpturen tekst: Anne Berk Als je de cylindrische ruimte van het Earthquake Monument (2015) binnengaat, word je blik gevangen en word je omsponnen door een zoemend geluid. De aanblik is hypnotisch en alarmerend tegelijk. Zo’n 500 roodomrande cirkels slingeren zachtjes om een as, maar omdat die niet in het midden zit ontstaat een subtiel schommelende beweging. Je probeert je blik te fixeren op een van de honderden draaiende schijven, maar het enige wat houvast biedt zijn de wijzers van deze klokken. Die tikken onverstoorbaar voort, terwijl de grond onder je weg lijkt te zinken. De tijd vormt een bedrieglijk ankerpunt. Er gaapt een kloof tussen wat je ogen zien, en wat je lichaam ervaart. Je lichaam verkeerd in een fundamentele staat van verwarring. Stallinga speelt met de optische illusie. Het Earth Quake Monument geeft een duizelingwekkende ervaring die je onzeker maakt over ruimte en tijd. De wereld lijkt te deinen, en ondertussen sta je met beide benen op de grond. Nog wel, maar voor hoelang? Dat is in het Groningse allerminst zeker. De rood witte schijven doen denken aan stopborden. De alarmbellen gaan af. Voor Groningers en Japanners is het golven van de aarde meer dan een optische illusie. Ze hebben het beven aan den lijve ervaren. En dat raakt Stallinga. Stallinga heeft een grote voorliefde voor Japan, en voelt zich verwant met hun ingetogen vormentaal en technologische cultuur. Stallinga komt er vaak, en heeft verschillende bevingen meegemaakt. ‘In 1995 zat ik in het vliegtuig, toen Kobe werd getroffen. Alles stortte in. Ik ken mensen die alles verloren. En in 2011 zag ik de gevolgen van de zeebeving en daaropvolgende kernramp van Fukushima.
Watt lamp. 1993
Daar moest ik iets mee. Het Earthquake Monument roept de fysieke ervaring van een aardbeving op. De wereld lijkt vloeibaar te worden. De muren bewegen en de klok beweegt mee. Het is letterlijk bewogen tijd. Een klok geeft de tijd aan, maar wat is tijd?’ Tijd en licht Het motief van de tijd wordt verder onderzocht in de installatie Chain Reaction (2015), een ketting van 144 aan elkaar geschakelde zwevende lichtcirkels. Ze gloeien beurtelings op en markeren het verstrijken van het licht op een dag. En ze wentelen onder een hoek van 23,4 graden, als verwijzing naar de stand van de aarde ten opzichte van de zon en de wisseling van de seizoenen. ‘Ik wilde laten zien dat tijd afkomstig is van licht. Onze ervaring van tijd is subjectief.’ Chain Reaction kreeg nog extra dimensie in de interactie met dansers. De choreografen Emio Greco en Pieter Scholten hebben Chain Reaction als ankerpunt genomen in hun choregrafie “Extremalism”, uitgevoerd door Ballet National de Marseille & ICKamsterdam. Dit is afgelopen juni in première gegaan in Carre tijdens het Holland Festival. Begin jaren negentig: ontleden van dingen en ready mades Stallinga’s eerste werken getuigen van een DIY mentaliteit. Deze ontwerpen waren niet persé comfortabel. Stallinga deconstrueerde gebruiksvoorwerpen, waarmee hij vragen opriep over het fenomeen lamp of stoel. Wat heb je minimaal nodig voor verlichting? Hoe kun je de grootste eenvoud bereiken bij het construeren van een stoel? Uit een gloeilamp en een versterkte stroomdraad ontstond een zich oprichtende gloeilampje (de Watt-lamp). Vier lijmklemmen en twee plankjes veranderen in een handomdraai in de Lijmklemstoel, zijn afstudeerwerk aan de Rietveld. ‘Verbinding is niet nodig. Je kunt alles bij de Gamma halen,’ zei Stallinga. Uiteindelijk zette de readymade de kunst destijds op een doodlopend spoor. Wat moet je dan nog maken? Duchamp bracht het eind van zijn leven door met schaken. Voor Stallinga ligt de uitdaging juist in het maken. Hij is er een meester in. Zijn ogenschijnlijk simpele
Clamp Chair. 1992
objecten berusten op geavanceerde technieken. Stallinga zet vraagtekens bij ons gebruik van objecten. Hij is geïnteresseerd in ideeën, maar esthetiek en techniek spelen bij hem in toenemende mate een rol. Minimalistisch De vorm van de Z Bank vloeit voort uit een handeling met materiaal. Een elementaire aanpak die doet denken aan de minimalistische staalsculpturen van Richard Serra (1939) in de jaren zeventig. De Amerikaanse beeldhouwer zag een sculptuur als de logische uitkomst van een handeling met materiaal. In zijn beroemde Verb-list (1967-8) beschrijft hij wat je ermee kan doen: vouwen, rollen, stapelen, leunen etc. In de twintigste eeuw mondde de modernistische zoektocht naar de essentie uit in de abstracte minimal art. Die stroming heeft Stallinga zeker beïnvloed. Maar het zoeken naar de essentie sluit ook aan bij zijn achtergrond. Stallinga komt uit een calvinistische schippersfamilie. Hij bracht zijn jeugd door op een schip, een compacte ruimte die zo efficiënt mogelijk moet worden ingericht. En dat scherpte zijn bewustzijn over functionaliteit en materiaalgebruik. Tegelijkertijd groeide de vrijheid die hij als schipperskind genoot uit tot een mentaliteit. Stallinga laat zich niet in een hokje stoppen, en zoekt voortdurend de grenzen op. Zo is de conceptuele installatie A Couch to Match the Painting (2015) een knipoog naar het-schilderij-boven-de-bank. A Couch to Match the Painting haalt de traditionele hiërarchie tussen kunst en vormgeving onderuit. Maar het stelt ook vragen over de meerwaarde van kunst. Technologie en betekenis Begin deze eeuw leert Stallinga als industrieel ontwerper de industrie van binnenuit kennen; hij ontwierp onder meer producten voor Heineken en Sony. Dit bracht hem in aanraking met geavanceerde productietechnieken en elektronica. Deze kennis en vaardigheden zijn terug te zien in zijn installatiekunst.
TunnelVision
In zijn werk verschuift Henk Stallinga van vormgeving naar beeldende kunst. Wat begon met een klok en een lamp, verandert in een onderzoek naar tijd en licht. Geleidelijk verschuift Stallinga’s aandacht van functie en constructie, naar de betekenis van de dingen. Een functioneel lampje evolueert moeiteloos in een sacrale lichtkrans. Een speels klokje in een dramatisch monument. Het is een intuïtief proces. Het een komt uit het ander voort. Zijn werk blijft van een visuele eenvoud, maar is technisch steeds geavanceerder. In zijn laatste installaties is de rol van technologie zèlf het onderwerp geworden. In Tunnel Vision groeien de snoeren, geluidsboxen en beeldscherm uit tot een ‘natuurlijk’ boeket. En in Politics and Attitudes veranderen de geluidsboxen in prachtig ontworpen bionische vogels. ‘Yes’ roepen ze beurtelings, en hun welluidende stemmen zwellen aan tot een eensgezind koor. Tot er een twijfelend en dan een beslist ‘no’ klinkt, waarna de nee-zeggers de overhand krijgen. De elektronische vogels zijn in staat tot de meest wezenlijke menselijke communicatie. Zal de techniek ons ooit overvleugelen? In zijn boek What Technology Wants (2011), beschrijft Kevin Kelly de ontwikkeling van de techniek als een autonoom evolutionair proces. Mensen maken dingen om te overleven, of worden wij geleefd door de dingen?
Henk Stallinga (1962) is beeldend kunstenaar en industrieel ontwerper. In 1993 studeerde hij af aan de Gerrit Rietveld Academie en starte hij zijn studio. In 1998 wordt Annemarie Galani mede eigenaar en voert hij samen met haar de directie over de studio. Werk van Stallinga is onderdeel van de volgende permanente collecties: • • • • • • • • • • • •
Museum of Modern Art, New York San Francisco Museum of Modern Art Cooper Hewitt Museum, New York Louisiana Museum, Copenhagen Fonds National d’Art Contemporain, Paris Stedelijk Museum, Amsterdam Akzo Nobel Art Foundation, Amsterdam Achmea Art Foundation, Amsterdam Museum of Bags and Purses, Amsterdam Amsterdam Museum, Amsterdam The Ekard Art Collection, Wassenaar verschillende internationale privécollecties
Tentoonstellingen 2015 New Dakota Centre of Contemporary Art, Amsterdam, ‘A Couch To Match The Painting’ 2014 Museum Sculptures at Sea, The Hague; Museum Castle Sypesteyn, Loosdrecht, ‘Castles in the Air’; Stedelijk Museum Amsterdam, ‘Super Models’ 2013 Centre for Visual Arts Amsterdam; Muziekgebouw aan ‘t IJ (Music Hall) Amsterdam, ‘Waiting in the Hallway’ 2011 Art Fair Amsterdam; Gallery Chiedi Alla Polvere, Milan, ‘Optical Realities’ (solo); Chambre d’Amis, De Rijp, The Netherlands; Maison & Object, Paris, ‘Hors Piste’ by
François Bernard; Centre for Visual Arts Emmen, Netherlands 2010 Gorcums Museum, Netherlands, ‘Nederlicht’; Gallery Leidelmeyer, Amsterdam 2009 MoMA New York, ‘Rough Cut: Design Takes a Sharp Edge’; Art Fair Amsterdam (solo); Van Gogh Museum Amsterdam (solo), Design Estafette Dutch Design in Tajan, Paris 2008 Gallery Serious Affairs, Amsterdam 2007 Chambre d’Amis, De Rijp, The Netherlands 2006 National Gallery Prague, Czech Republic; Design Factory
Bratislava, Slovakia, ‘Masterpieces of Contemporary Design’ 2005 Stedelijk Museum of Modern Art Amsterdam, ‘Nest’ 2004 Art Fair Rotterdam; Art Fair Amsterdam (solo); Hara Museum of Contemporary Art, The Garden Café, Tokyo 2003 Museum of Modern Art Saint Etienne, France, ‘Objects’; Gallery Arti et Amicae, Amsterdam; Art Fair Amsterdam (solo) 2002 National Museum of Contemporary Art, Seoul, Korea, ‘Moins et Plus’; Apartment Zero, Washington; Art Fair Amsterdam (solo); Art Directors Club New York 2001 MoMA New York, ‘Workspheres’; Beurs van Berlage, Amsterdam; Musee des Objects, Paris; Gallery Serious Affairs (solo), Amsterdam; Taipei Fine Arts Museum, Taiwan, ‘Moins et Plus’
1998 San Francisco Museum of Modern Art, ‘Do Normal’; Kunsthal (Art Hall) Rotterdam; Beurs van Berlage, Amsterdam Eine Ausstellung im Stillwerk, Hamburg, Germany, ‘Karussel der Ideen’ 1997 Beurs van Berlage, Amsterdam Kulturelle Institution des Bayerischen Handwerktages, Munich 1996 Louisiana Museum of Modern Art, Humlebæk, Denmark, ‘Design and Identity’; Stedelijk Museum of Modern Art Amsterdam, ‘Manufacturing Designers’ Snug Harbor Cultural Center, New York, ‘Domestic Innovations’; Art Fair Amsterdam; Danish Design Centre, Copenhagen, Denmark, ‘Tooltoys’; MoMA New York, ‘Tresholds’
1995 Neues Museum Weserburg Bremen Museum für Moderne Kunst, Germany; ‘Design Time’ Jidpo, Tokyo; ‘Dry Wit, High Style’ MoMA New York, ‘The Garden Café’; MoMA New York, ‘Mutant Materials 2000 New Museum of Contemporary in Contemporary Design’; Museum of Art New York, solo window exhibiModern Art, Den Bosch, ‘Multiples’ tion; Beurs van Berlage, Amsterdam; Karussel der Ideen, Ausstellung im 1994 Museum fur Angewandte Kunst, Stillwerk, Hamburg & Berlin; Art Fair Cologne, Germany, ‘Made in Holland’; Amsterdam Frozen Fountain, Amsterdam Kulturelle Institution des Bayerischen Handwerktages, Munich 1993 Frozen Fountain, Amsterdam Gallery Nanky de Vreeze, Amsterdam 1999 Weisse Gallery, Cologne, Germany; Beurs van Berlage, 1992 Shop Window Exhibition, Amsterdam; Design Plus in Frankfurt, de Bijenkorf, Amsterdam; Art Fair Dusseldorf, Moscow, and Barcelona; Amsterdam; Gallery Tegenover, Dragonfly, Taipei, Taiwan Design Amsterdam Centre Stuttgart, Germany; Gallery Serious Affairs, Amsterdam
Colofon Initiatief tentoonstelling: Stichting Der Aa-kerk Groningen en Cees Hendrikse Tekst: Anne Berk en Ralf Christofori Samenstelling en redactie: Annemarie Galani, Roanne van Leijden en Leonie Wendker Vormgeving brochure: Henk Stallinga | Studio Stallinga & Helga de Graaf | Studio Eye-Candy Fotografie: Michael van Oosten De tentoonstelling Earthquake Monument is mede mogelijk gemaakt door: Kunstraad Groningen, Stichting Ben Remkes Cultuurfonds, Stichting Beringer Hazewinkel, Prins Bernhard Cultuurfonds Groningen, KunstCircuit en Stichting Der Aa-kerk Groningen