Het harmonische stadsbeeld Lessen van vroeger wim denslagen
Bevat het verleden lessen voor de toekomst? Deze vraag wordt tegenwoordig over het algemeen ontkennend beantwoord. Merkwaardig genoeg geldt dit vooral voor historici die beweren dat het verleden een vreemd land is, zoals David Lowenthal die een boek schreef onder de titel The Past is a Foreign Country. Wat in het verleden heeft plaatsgevonden, zou onder omstandigheden zijn gebeurd die in allerlei opzichten afwijken van onze moderne wereld. Daarom zou het verleden niet met het heden te vergelijken zijn. Bovendien kunnen wij het verleden alleen maar begrijpen als bewoners van de moderne wereld, als deelgenoten van eigentijdse ontwikkelingen, zonder de mogelijkheid te ontsnappen aan de invloed die de eigen tijd op onze voorstellingen van de wereld heeft. Een objectief standpunt ten opzichte van de wereld, en dus ook van het verleden, is een illusie: onze blik op het verleden wordt altijd min of meer bepaald door onze moderne opvattingen. De studie van het verleden zou dus hoogstens een vorm van museale archeologie kunnen zijn, een intellectuele bezigheid die onze kennis van de wereld kan vergroten, maar deze kennis zou om zo te zeggen een dode kennis zijn, te vergelijken met de kennis van een dode taal. Het gevolg van deze opvatting is dat het geschiedenisonderwijs als een onderdeel wordt gezien van de culturele bagage die een ontwikkeld mens nu eenmaal behoort te hebben, te vergelijken met tekenen, handvaardigheid of muziekles. Deze vakken worden niet zozeer gemakkelijk gevonden, als wel minder nuttig. De lage status van het geschiedenisonderwijs in Nederland, bewijst dat de meeste mensen kennis van het verleden als een soort intellectuele luxe beschouwen. In het postmoderne jargon heet het dat alle geschiedschrijving een constructie is, een verhaal dat wordt verteld, maar dat door de overlevering gestileerd werd en dat gedeconstrueerd moet worden om de betrekkelijkheid ervan te kunnen aantonen. Hebben deze kritische filosofen eigenlijk wel gelijk? Valt er niets te leren van het verleden? De argumenten die ze naar voren hebben gebracht, lijken ijzersterk en vrijwel onweerlegbaar, maar de suggestie dat het verleden een ‘vreemd land’ zou zijn, is aanvechtbaar. Immers, alles wat we doen en denken komt voort uit, of is tenminste schatplichtig aan denkbeelden die we, vaak zonder dat we ons daarvan bewust zijn, hebben overgenomen van voorouders. De moderne cultuur heeft eeuwenoude wortels. We zijn met handen en voeten aan het verleden gebonden en slepen het verleden voortdurend met ons mee in de gematerialiseerde vorm van wetboe-