www.ruzgor.tj
№01 (001) 05 июни соли 2013
ЌИССАЊО АЗ РЎЗГОРИ ЭШОНИ СУЛТОН, АЉДОД ВА ПАЙВАНДОНИ Ў Дар бораи эшони Султон бисёр навиштаанду гуфтаанд. Аз ў њатто устод Садриддин Айнї дар навиштањояшон ёд кардаанд. Муњаќќиќони мухталифи ѓайритољик низ дар бораи ў андешањои худро рўи коѓаз овардаанд. Вале њама он чизе, ки то ин лањзањо навишта шудаанд, аксаран дар зери таъсири идеологияи замони шўравї иншо гардидаанд. сањ. 13
Бирав, зи таљрибаи рўзгор бањра бигир!
№ 01 (001) 05 июни соли 2013
ruzgor@mail.ru info@ruzgor.tj
сањ.4
ЊАБИБУЛЛО АБДУРАЗЗОЌОВ: "АЙБ ДАР ТАМОШОБИН НЕ, ДАР ТЕАТРЊОИ МОСТ"
Њафтаномаи иљтимої-фарњангї
сањ.6-7
НИКОЊИ ХЕШУТАБОРЇ ТАНЊО МУШКИЛИ ТОЉИКИСТОН АСТ? Пешнињоди вакили парлумони Тољикистон Саодат Амиршоева дар мавриди ворид кардани таѓйиру иловањо ба Кодекси оила ва аз роњи ќонун манъ кардани никоњи хешутаборї таи чанд муддати ахир мавзўи доѓе барои расонањо гардиду дар шабакањои иљтимої њам мавриди бањс ќарор гирифт. сањ. 5
сањ.11
БУЊРОНИ АФЃОНИСТОН ВА ЗАВОЛИ "ОСИЁИ МАРКАЗЇ"
сањ.15
ШЕРАКИ ОРИЁН: АДАБИЁТИ ДАВРОНИ ИСТИЌЛОЛИ МО АДАБИЁТИ ЌАВЇ АСТ
БИШКАНАД ДАСТЕ, КИ БОЗУИ ЗАИФОН БИШКАНАД! ДАР ИН ШУМОРА: Садамаи маргбор љони журналистро рабуд сањ.2
Намоишњои эътирозї 67 шањри Туркияро фаро гирифтанд
сањ.2
Рўзгоратон ободу хуррам бод, њамватанони азиз! сањ.3
Болоравии нархи тамосњои телефонї чи таъсире ба буљаи мардум дорад? сањ.10 Сарвазир зарари бетартибињои оммавиро 4 миллион доллар эълон кард сањ.10
сањ. 8-9
БОЗОР СОБИР:
Тахти Љамшед: Он чї гуна бунёд шуду чї таќдире бар сараш омад?
«ДУБОРА СОЗАМАТ ВАТАН…» ruzgor@hotmail.com
Русия ва Амрико: Нокомињо дар талоши њалли бўњрони Сурия сањ.12
сањ.14
"Гумонбарони ќатли писарам 4 мансабдори Шўроободанд" info@ruzgor.tj w w w . r u z g сањ.15 or.tj
2
№01 (001) 05 июни соли 2013
Ширкати Эмомалї Рањмон дар маросими оѓози сохтмони ќитъаи роњи оњани Туркманистон - Афѓонистон - Тољикистон
Ќарор аст имрўз, 5-уми июни соли 2013, сарони кишварњои Тољикистон, Афѓонистон ва Туркманистон дар маросими оѓози сохтмони ќитъаи туркманистонии роњи оњани Туркманистон-Афѓонистон-Тољикистон ширкат намоянд.
Садамаи наќлиёт љони хабарнигори «Тољикистон» ва сомонаи Pressa.tj дар вилояти Суѓд Барно Абдурањмоноваро рабуд. Ин њодисаи мудњиш шаби 30 май дар наздикии театри Љавонони пойтахти кишвар рух дод. Бино ба иттилои БДА-и шањри Душанбе таќрибан соатњои 22-20 даќиќаи бегоњирўзї автомашинаи сабукрави тамѓаи «Леганзе», бо раќами давлатии ЕН 84-74 РТ-01, ки аз љониби Усмоналї Рустамов идора карда мешуд, ќоидаи њаракати роњро вайрон намуда, ба канори роњ баромадааст ва бо суръати баланд ба пиёдагардон бархўрдааст. Ду тан аз ин зарардидагон, ки Барно Абдурањмонова яке аз онњо буд, ба бемористони Ќарияи Боло интиќол дода шуданд. Журналисти тољик баъди ду соати фољеа дигар ба худ наёмада љон месупорад ва љабрдидаи дигар, ки сокини ноњияи Исфара будааст, дар њоли вазнин дар шўъбаи эњёгарии бемористон мехобад. Ахиран Рамазон Рањимов, вазири корњои дохилии Тољикистон аз афзоиши марги нобо-
Агентии давлатии иттилоотии Туркманистон (TDN), хабар дод, ки дар љаласаи њукумат вазири корњои хориљии ин кишвар Рашид Мередов оиди омодагї ба њузури сарони мамлакатњои Афѓонистону Тољикистон дар маросими оѓози сохтмони ќитъаи туркманистонии «Атамират-Имамназар-Акин»-и роњи оњани минтаќавии «Турманистон-Афѓонистон-Тољикистон» гузориш додааст. Њамзамон бо ин эњтимол меравад Эмомалї Рањмон ва Њомид Карзай дар чорабинињои бахшида ба ифтитоњи шањраки Гарлиќ дар вилояти Лебопи Туркманистон низ иштирок кунанд. Тарњи роњи оњани ёдшуда 20уми марти соли љорї дар мулоќоти сељонибаи роњбарони воломаќоми Туркманистон, Тољикистон ва Афѓонистон дар Ишќобод бо имзои Ёддошти тафоњум нињої шуда буд ва њоло амалан бунёди он оѓоз гардидааст.
Садамаи маргбор љони журналистро рабуд
лиѓон бар асари садамањо изњори нигарон карда буд. Дар давоми 5 соли охир ва се моњи аввали соли равон дар роњњои автомобилгарди Тољикистон 7920 њодисањои роњу наќлиётї ба ќайд гирифта шудааст, ки дар натиља 2 355 нафар иштирокчиёни њаракат дар роњ ба њалокат расиданд. Аз ин њисоб 20 дар сади фавтидагонро наврасони то синни 16-сола ташкил медињанд.
Чархболи президенти Эрон ба садама дучор шуд Расонањои эронї аз садамаи чархболи президенти ин кишвар Мањмуди Ањмадинажод дар баландињои кўњи Албурз хабар доданд.
www.ruzgor.tj
Ахбори Тољикистон ва љањон
www.ruzgor.tj
e mail: info@ruzgor.tj
Вазири корњои дохилии Тољикистон, ки дар маросими ифтитоњи озмуни 3-юми љумњуриявии «Нозирони навраси њаракат дар роњ» суханрон мекард, гуфт аз ним зиёди њодисањои наќлиётии ба ќайд гирифташуда бо айби ронандагони синну солашон то 28-сола содир шудааст, ки дар натиља 1184 нафар ба њалокат расида, 5278 нафар љароњатњои љисмонї бардоштаанд
Бино ба навиштаи пойгоњњои иттилоърасонии ин кишвар Мањмуди Ањмадинажод аз чорабинии ифтитоњи тарњи калонтарин наќб дар вилояти Мозандарон бармегашт. Аммо дар њамин роњи бозгашт халабони чархбол нољурие дар парвоз эњсос кард ва ногузир шуд тасмим бигирад ба замин нишинад. Президент ва њамроњони ў осеб надиданд ва баъди фурсате савори мошинњо озими Тењрон шуданд. Бино ба гуфтаи манбаъњои хабарї чархбол то муддате, ки таъмир нашавад, дар љойи њодиса хоњад монд. Дар бораи љузъиёти њодиса иттилои аз бештар дода нашудааст. Ќарор аст 14 июн интихоботи президентии Эрон баргузор шавад ва моњи август Мањмуди Ањмадинажод ваколатњои худро ќатъ мекнуад.
ruzgor@mail.ru
Намоишњои эътирозї 67 шањри Туркияро фаро гирифтанд Дар љараёни беназмињо дар Туркия бештар аз 1700 нафар боздошт шуданд, вале намоишњои эътирозї ба сурати пароканда њамоно идома доранд. Дар ин бора рўзи душанбе France-Presse истинодан ба вазири умури дохилии ин кишвар Муаммар Гюлер иттилоъ дод. Вазир гуфтааст, ки аксари дастгиршудагон баъди сўњбатњои муќаддамотї љавоб дода шуданд.
Муаммар Гюлер њамчунин иттилоъ додааст, ки дар маљмўъ зарфи чанд рўзи охир ба дифоъ аз тарњи харобсозии боѓи машњур дар маркази Истамбул дар 67 шањри ин кишвар 235 намоиши эътирозї ба ќайд гирифта шуд, ки бар асари он 58 нафар аз љумлаи ширкаткунандагони тазоњурот ва 115 нафар кормандони маќомоти њифзи њуќуќ љароњат бардоштанд. Аммо њамзамон бо ин вазир даъвои мудофиини њуќуќи башарро, ки аз захмї шудани садњо нафар ва њалокати чанд тан хабар медоданд, бепоя номид. Бино ба иттилои вазир аз рўзи љумъаи гузашта ба њудудан 100 мошини пулис, 94 маѓоза ва са-
дњо мошинњои хусусї зарар расонда шудааст. Њаљми хисорати ворида дар маљмўъ баробар ба 8 миллион евро эълон шудааст, вале њоло њам ин њисоби даќиќ нест, чун беназмињо тамоми рўзи душанбе идома доштанд. Тазоњуроти оммавї дар Туркия, ки тањлилгарони ѓарб дар он нишонањои "бањори арабиро" дидаанд, рўзи 31-май оѓоз гардид. Бањонаи аввал дарахтбуррї дар майдони машњури пойтахти ин кишвар буд ва баъдан бо бањонаи пуштибонї аз тазоњуркунандагони Истамбул дар шањрњои дигари мамлакат низ одамон ба кўчањо рехтанд. Онњо њукумати исломгарои Эрдуѓонро ба диктаторї муттањам мекунанд.
Хуруљи бемории меъдаи Зайд Саидов Вакилони дифои Зайд Саидов, соњибкори муваффаќи тољик, ки аз 19 май ба инљониб дар боздоштгоњ ба сар мебарад, аз интизории шахси зерњимояашон ба муоинаи табибон хабар додаанд. Рўзи душанбе, 3 июни 2013, Шўњрат Ќудратов, як тан аз вакилони мудофиаи Зайд Саидов иттилоъ дод, ки дарди меъдаи ў хуруљ кардааст, вале ба вай кўмаки амалии тиббї расонда намешавад. Аввали њафта вакилони мудофиа эълон карданд, ки бори дигар расман маќомоти тафтишотиро аз ниёзи шахси зерњимояашон ба назорати тиббї дар љараён хоњанд гузошт. Вазири пешини саноати Тољикистон, соњибкори варзида ва бунёдгузори њизби њанўз номнависношудаи "Тољикистони нав" Зайд Саидов аз љониби Агентии назорати молиявї ва мубориза бо коррупсия ба љиноятњои иќтисодї, сўистифода аз мансаб, тамаъљўї ва ришва айбдор мешавад, ки солњои вазир буданаш гўё содир кардааст. Вале Зайд Саидом њама иттињомоти воридаро то имрўз комилан рад кардааст. Зайд Саидов, соњибкори муваффаќи тољик, собиќ вазири саноати Тољикистон, баъди эълони таъсиси Њизби сиёсии "Тољикистони нав", 19-уми май боздошт шуда, дар боздоштгоњи муваќќатии Кумитаи давлатии амнияти миллї дар шањри Душанбе нигоњдорї мешавад. Вай ба љиноятњои вазнини иќтисодї, ки ба иддаои маќомот, дар замони вазири саноат буданаш, дар солњои 2002-2007, аз љумла, ба суистифода аз мансаб, тамаъљўї ва тасарруфи маблаѓ дар њаљми махсусан калон муттањам мешавад.
Табрикот ва таманниёт
www.ruzgor.tj
№01 (001) 05 июни соли 2013
3
РЎЗГОРАТОН ОБОДУ ХУРРАМ БОД, ЊАМВАТАНОНИ АЗИЗ! Баробари ба фаъолият оѓоз кардани ташкилоти љамъиятии «Рўзгор» дар соли 2009 мо, муассисон, сайти онро бо њамин ном роњандозї кардем. Сайти «Рўзгор» яке аз аввалин торномањои мустаќили тољикист, ки бо усули чандрасонаї дар шабакаи љањонии Интернет матолиби хешро ба нашр мерасонад. Торнома дар тўли беш аз чањор соли арзи вуљуд доштанаш наздик ба 10 њазор хабару маќола, лавњаву мусоњиба ва дигар матлабро дар мавзуъњои мухталифи њаёти сиёсиву иќтисодї, иљтимої, илмиву фарњангии кишвар ва љањон аксаран бо усули чандрасонаї ба нашр расондааст. Аккаунти «Рўзгор» дар YouTube»-ро, ки дар тўли камтар аз се сол беш аз 310 навори видеоиро пешкаши алоќамандони сомонаи «Рўзгор» ва дигар муштариёни ин шабакаи љањонї кардааст, истифодабарандагони Интернет беш аз 3 миллиону 200 њазор маротиба дар беш аз 100 кишвари љањон дидан кардаанд. Тибќи хабарњои даќиќ бархе аз ин наворњоро телевизионњои бонуфузи љањон низ дар барномањои худ мавриди истифода ќарор додаанд. Гўшаи аксњои «Рўзгор» низ яке аз сермуштаритарин гўшањои ин сомона ба шумор меравад. Истифодабарандагони Интернет дар он аз аксњои манзарањои зебои кўњистони Ватани азизамон, аз љойњои таърихии он шуруъ карда то аксњои маъруфтарин чењрањои сиёсї, илмиву фарњангии кишвар ва гузоришњои
ИБРОЊИМ УСМОНОВ, профессор, собиќ мудири кафедраи рўзноманигории байналмилалии факултети журналистикаи Донишгоњи Миллии Тољикистон: Нашрияи рўзномаи «Рўзгор»-ро барои хонандагони тољик, барои њамватанони азиз, табрик мекунам. Зеро пайдо шудани њар кадом нашрияи нав фазои иттилоотии кишварро пурратар мекунад ва амнияти фазои иттилоотии кишварро аз тааррузи воситањои ахбори бегона, аз тааррузи фикру аќидањои аз беруноянда, таъмин менамояд. Яъне њар ќадар, ки кишвар ќавитар бошад дар воситањои ахбори омма, эњтиёљ ба воситањои ахбори оммаи дигар камтар боќї мемонад. Ва муњим он аст, ки коргардони ин рўзномаи нав, шахсе, ки дар ин кор иќдом кардааст, аслан дар муњити фарњангї ва иљтимоии Тољикистон шахсияти шинохта шудааст. Вай пеш аз њама бо суханњои њаќе, ки дорад, бо њаќиќатнигорие, ки дорад, ба мардум худро шиносондааст. Султони Њамад, бо ростгўињояш, бо китобњои мусоњибањояш, бо њаќиќатнигорона нигоштани воќеањои таърихи љанги шањрвандї ва таърихи оштии халќи тољик, бо њаќиќатнигорона гуфтани воќеањое, ки дар солњои 90-уми ќарни 20 ва аввали ќарни 21 ба амал омаданд, бештар шуњрат дорад. Ва аз њама асосї сухани бисёр самимї, сухани бисёри хуб дорад. Ман умед мекунам, ки рўзномаи «Рўзгор»-е, ки ба вуљуд меояд, ба монанди нашрияи дигари ин шахс, ба монанди сомонаи «Рўзгор» таваљљуњи мардумро ба худ бикашад ва ба мардум њаќиќат бирасад ва њаќиќати дилхоњро бирасонад. Ин нашрия гарчанде равияи фарњангї дорад, лекин фарњанг њам як љузъи сиёсат, љузъи иљтимоии њар кадом давлат аст. Дар фарњанг чењрањои њаќиќии одамон ошкор мешаванд. Ман умед мекунам, ки ин фарњанги сулњ, фарњанги муколама мешавад. Ва дар ин љо портретњои воќеии шахсиятњоеро, ки барои миллати тољик коре кардаанд, мо пайдо мекунем. Ривољи кор, бародари азиз, ба шумо ва ба рўзномаи шумо.
НАЗРИ ЯЗДОНЇ, шоир ва файласуфи тољик: Бо камоли мамнуният нашри навиштории "Рўзгор"-ро табрик мекунам ва барори кор мехоњам. Хушбахтона, Тољикистон дар минтаќа аз њайси озодии сухан ва интишори матбуоти электронї, навишторї, гуфторї, дидорї мартабаву эътибори љањоншумул дорад. Дар ин арса ба майдон омадани як нашрияи нави навишторї майдони истиќлолияти тафаккури љомеъаро умед дорам, ки фарохтар кунад. Аввалин таваќќуъе, ки аз ин нашрия дорам салоњиятмандї ва асрї будан аст. Ќудрат дошта бошад по ба пои рўзгори сареъуссайрї замонаро њамќадамї ва њамнафасї карда тавонад. Орзуи мо, ки зиракї ва њушёрии тафаккури њамватанон дар бањри пурталотум, пуртуѓён, саршор аз љинбодњо ва гирдобњои нав ба нав ѓайри интизор, ѓайри маъмулї аст мусоидати тафњим ва рањнамої карда тавонад. Маќсади ман на суханбозињои њаваскорона дар мавзўи сиёсати љањон, балки тањлили салоњиятмандона аз нуќтаи назари манфиатњои сиёсї, иќтисодї ва барои ман бисёр муњим аст, фарњангии миллї бошад. Барору тавфиќ орзу мекунам.
мусаввар аз рухдодњои муњими мамлакатро пайдо карда метавонанд. Бойгонии торнома барои њамагон ќобили дастрас аст. Имрўз нахустин шумораи навиштории «Рўзгор» дар шакли њафтанома ба дасти хонанда мерасад. Ин интизориро дер боз муштариёни торнома аз мо доштанд. Имрўз, шукри Худованди бузург, ки он љомаи амал пўшид. Калимаи рўзгор дар фарњангу луѓатномањои форсиву тољикї яке аз сермаънотарин вожа ба шумор меравад. Нахуст он ба маънои зиндагї, њаёт, умр омадааст. Маънои дигари калимаи рўзгор ин замон, айём, давр, муддати дароз, аср, мавсим, фасл, ањд мебошад. Ба маънии толеъ, бахт, таќдир, ќисмат низ омадааст. Баъзе аз шуарои гузашта калимаи рўзгорро ба маънои олам ва шуѓлу пеша низ истифода кардаанд. Азизони дил, мо талош мекунем, ки дар сањифањои њафтаномаи «Рўзгор» бароятон аз одаму олам бигўем то дар вањдату маслињату њамбастагї роњи боз њам бењтари зиндагиро пайдо бикунем, то баъдан ибрози надомат аз ќисмати хеш нанамоем ва дар замона номи неке аз худ боќї бигузорем. Вале ин бештар вобаста аст ба худи мо, ба он ки чи гуна ба шуѓлу пеша ва њамчунин ба њамрешаи худ муносибат хоњем кард. Рўзгоратон ободу хуррам бод, њамватанони азиз! ЊАЙАТИ ЭЉОДИИ «РЎЗГОР».
АТО МИРХОЉА, љонишини аввали сармуњаррири рўзномаи «Љумњурият» «Рўзгор»-и чопии Султони Њамад зодаи «Рўзгор»-и олами маљозии электронии ўст. То кунун ин расона як навъ чизи тахайюлї буд, њоло дар њаюло забт ва ќобили сурат гардид. «Рўзгор»-и электронї яке аз фаъолтарин сомонањои олами журналистикаи кишвари мост. Вижагии ин сомона он аст, ки ба тамоми талаботи расонаи хабарї љавоб медињад: њодисањоро бидуни ѓарази сиёсї, иљтимої ё мазњабї, чунонки иттифоќ уфтодааст, инъикос менамояд; ба тамоми табаќањои иљтимоии љомеа назари яксон дорад; инсофро дар мадди аввал мегузорад ва њар рўз нав мешавад. Нигањдори сомона журналисти маъруфи мо Султони Њамад сарсупурдаи касби хеш аст. «Аз коса њамон бурун таровад, ки дар ўст». Ин њама сифатњои хуби сомонаи «Рўзгор», албатта, сифатњои њамидаи Султони Њамаданд. Ў ба танњої ин њама бори вазнинро мекашад, зеро сарфи назар аз бузургии синнаш бузургии ќалби беќарор ва масъулияташ дар назди миллату Ватан ўро вомедоранд, ки дар љабњаи иттилоотии Тољикистон корнамої бикунад. Чопи шумораи нахустини њафтаномаи «Рўзгор»-ро барои дўсти азизам Султони Њамад табрик арз мекунам. Умедворам, ки ин «Рўзгор» њам расонаи љавонмардї, инсоф ва беѓаразї мегардад ва танњо барои иттињоду вањдати тољикистониёну шукуфоии Тољикистон хидмат мекунад.
ЌОСИМШО ИСКАНДАРОВ, доктори илмњои таърих: Нашри шумораи нахустини њафтаномаи "Рўзгор, бешубња дар њаёти фарњангї ва иттилоотии кишвар воќеаи хурсандибахш аст. Боз як нашрияи мустаќил, ки инъикоскунандаи афкор ва ниёзмандињои ќишрњои васеи љомеаи Тољикистон мебошад, ба фазои иттилоотии мо ворид мегардад. "Рўзгор" то имрўз номи як сомонаи љамъиятиву сиёсї буд, ки хонандагони зиёд дошт. Сомона ба масоили фарњангї ва иљтимої таваљљўњ махсус дорад кўшиш ба харљ медињад бидуни мавзеъгирии хос дидгоњњои мухталифро рољеъ ба масъалањои доѓи љомеа низ ба чоп бирасонад. Мо умед дорем, ки њафтаномаи "Рўзгор" њамин анъанаро давом хоњад дод. Дар љомеаи имрўзаи тољик ќишрњои гуногуни ањолї аз пўшиши иттилоотї мањруманд, масъалањои фарњангї, суннат ва анъанањои миллї, њунар ва њунармандї дар расонањои пурра инъикос наёфта, ба ањамияти онњо дар ташаккули худшиносї ва њувияти миллї камтар таваљљўњ мешавад. "Рўзгор" бояд ин халоъро пурра кунад, ва инчунин бо риояи асли гуногунандешї рўзгори гуруњњои мухталифи ањолиро инъикос намуда, минбари нашри афкор ва дарду ниёзњои онњо бошад. Ба "Рўзгор" дар татбиќи њадафњои оиномавиаш муваффаќият орзу мекунем.
ruzgor@hotmail.com
info@ruzgor.tj
www.ruzgor.tj
4
№01 (001) 05 июни соли 2013
Аз рўзгори њунармандон
www.ruzgor.tj
Њунарманди халќии Тољикистон Њабибулло Абдураззоќов аз зумраи маъруфтарин њунармандони кишвар мањсуб ёфта, дар синамову театр наќшњои зиёдеро офаридааст ва чун коргардон дар театрњои тољик зиёда аз 30-намоиш тањия кардааст. Чанд муддат дар вазифаи раиси Иттифоќи ходимони театри Тољикистон ифои вазифа намудааст. Баъдтар театри хусусии "Падида"-ро таъсис дода, айни замон дар њамин театр фаъолият дорад…. -Устод, ташаккур, ки барои суњбат розї шудед. Бо Шумо њамчун як њунармади солору саршиноси мо, њамчун як њунарманде, ки дар театру синамои кишвар таљрибаи зиёд дорад, мехоњем атрофи вазъи имрўзи театру синамои кишвар суњбате дошта бошем. -Ташаккур. Ман њоло дар театри "Падида" кор мекунам. Театри "Падида" дар як иморате
устод Икромиву Улуѓзодаву Фотењ Ниёзиву Фазлиддин Муњаммадиеву Мењмон Бахтиву дигарон ё пир шуданд, ё фавтиданд ва ё Тољикистонро тарк карданд. Дар театри имрўзаи мо, ки ана чанд моњ пеш фестивали "Парасту"-ро гузаронид, мутаассифона чизи нав пайдо нашуда истодааст. На аз љињати драматургия, на аз љињати њунарї ё кори коргардонї. Сол ба сол театри тољик аз миќёси љањонї по-
Њабибулло Абдураззоќов:
буд. Њар нафаре, ки ба Душанбе меомад, аввал аз театри Лоњутї дидан мекард. Њоло 95 дарсади ањолии Душанбе тољик аст. Аммо дањ соли охир њамеша театрњо холї. Он зиёиву он тамошобине, ки омада, дар назди хазинаи театр банавбат меистод куљо шуд? Бубинед, кор дар Тољикистон соати 5 -и бегоњ тамом мешавад. Њоло ягон театри тољик пас аз соати 6-и бегоњ намоиш нишон намедињад. Тамошобин хоњад њам, корро партофта чї хел ба театр меояд? Ба њамин њам ќудрати театрњо нарасида истодааст, ки на-
ри Лоњутї тарбия ёфтаанд. Онњо дар театр кор мекарданд, њар як намоишро панљу шашборї медиданд. Театр бояд асоси тањрики зиёиёни мамлакат бошад. Сабаби ќафомонии њунари театрии мо дар он аст, ки ба ќадри њунарманд намерасем. Театри Лоњутї рўбарўи масљиди марказист ва замони ободии театр мардуми аз масљид дида, ба театр бештар меомаданд. Њоло чї? Ќобили ќиёс њам нест. Кишвари мо кишвари дунявї аст. Кишвари демокративу дунявї бо оркестру театри худ зинда аст. Масљид рафтан хуб аст, аммо дар ќатори масљид боз театр раванд, андешаи мардум љањонї мешавад. -Бархе њунармандони мо мегўянд,ки дар театрњои тољик намоишњои хуб тањия мешаванд, аммо мардум таваљљуњ надоранд, чун асри синамову интернет аст. - Ин аслан фикри нодуруст аст. Агар намоиши хуб бошад, тамошобин меояд. Спектаклњои Фаррух Ќосимов куљое мешуд, толор лабрези тамошобин ме-
"АЙБ ДАР ТАМОШОБИН НЕ, љойгир аст, ки асоси тамоми њунари Тољикистон аз соли 1929, замоне, ки њанўз на театри опера буд, на театри Лоњутиву Маяковский ва Тољикистон нав чун давлати мустаќил ба њайати Шўравї пазируфта шуд, дар ана њамин бино тањкурсии театрњо гузошта шудааст. Аввалин драма, аввалин суруд, аввалин оркестр, аввалин коргардону оњангсоз низ дар њамин љо фаъолияти худро оѓоз кардаанд. Барои он ин чизњоро мегўям, ки инњо то андозае дар олами театрии тољик фаромўш шудааст. Њамон муќаддасот, њамон патриотизм, љонро фидо кардан барои њунарро фаромўш кардаем. -Пас вазъи театру синамои кишварро имрўз чї гуна мебинед? -Файласуфе гуфтааст, ки ба кадом кишваре равї, аввал аз театрњои он дидан кун. Агар театри он кишвар обод бошад, драмнавису коргардону бозигарњои хуб дошта бошад, ин нишонаи пешравии њамон миллату њамон давлат аст. То он бадбахтињое, ки ба сари миллати тољик дар ибтидои солњои навадуми асри гузашта омад, театри тољик чун бузургтарин театр дар собиќ Шўравї шинохта шуда буд, Тољикистонро макони театр мегуфтанд. Мо Маскав, Петербург ё Тбилисиву Тошканд равем, мегуфтанд, ки театри тољик омад ва албатта Гран-прї аз онњост. Спектакли тољикї бошад њама љамъ мешуд, гирди театри Фаррух, театри Барзу, театри Лоњутї ё љавонон. Њунарманду коргардон ва рассомону бозигарони бузург њам кино ва њам санъати театрии моро дар тамоми дунё муаррифї карда буданд. -Пас чаро имрўз ин гуна нест? - Агар бо забони мардум оддї карда гўем ба театру синамои мо чашм расид. Хуб дар пайи он воќеањои маълум ќариб 10-сол театрњо кор намекарданд, нооромї буд, мутахассисони хуби мо аз инљо рафтанд. Драмнависони хуби мо мисли
www.ruzgor.tj
дертар доданд. -Бархе гуфтанд дар "Нигоњи нав" љавонони хаваскор љамъ омада буданд… - Аксари иштирокчиёни "Нигоњи нав" донишкадаи санъатро хатм карда буданд. Онњо касбї њастанд. Аммо малакаашон дар режиссураву бозигарї камтар аст. Барои ин бояд кор кард ва ин осон њам ба даст намеояд. Њељ касс аз модар режиссёр ё актёр таваллуд намешавад. - Чанд сол аст, ки Шуморо дар синамои тољик намебинем. Барои наќш офаридан коргардонњо даъват мекунанд? - Рости гап маро бисёр даъват мекунанд, аммо ман мегўям, ки аввал филмномаро хонам, баъд тасмим мегирам. Ваќте филмномаро мехонам, дарк мекунам, ки бисёр ноуњдабароёна, бисёр сатњї навишта шудааст. Аз ин рў ман барои даъваташон ташаккур мегўяму розї намешавам. Охирон филме, ки ман наќш бозида будам, филми "Дар орзуи падар" буд. Барои он ки аввалан романи хуб буд ва режиссурааш њам бад набуд. Ќодирї коргардони бомањорат аст. Барои њамин њам ин филм машњур шуд, мардум дўст дошт. -Бо коргардонхои хориљї њамкорї надоштед? -Ман дар тўли ин 10-сол дар Ирон дар як филми 56-сериягї
ДАР ТЕАТРЊОИ МОСТ" ёнтар мераваду заифтар мешавад. Бингаред, њатто дар театри Лоњутї ё дар Вазорати фарњанг студияи драмнависњо нест. Улуѓзодаву Икромї нестанд. Дигар Ѓанї Абдулло нест. Бояд Вазорати фарњанг, Њукумати Тољикистон бо нияти хуб пул људо карда, курсњои драмнависиву коргардонї ва актёрї ташкил кунанд. Театрро кї меофарад? Ман бовар дорам, ки режиссёр бошад, театр мешавад. -Аммо дар Тољикистон театрњои зиёде фаъолият доранд… Албатта, дар њама љо театрњо кор мекунанд, дар Кўлоб, Бадахшон, Хуљанд, Конибодом, Ќурѓонтеппа. Ин театрњо кўшишњои зиёд доранд. Ин хуб аст, аммо афсўс, ки драматургия надорем. Боз мегўям, ки асоси театр режиссу-
Њунари волои Њабибуллоњ Абдураззоќов эљодкоронро илњом додааст, барои комёбии нависандае чун Икромї мусоидат кардааст, њунарпешагони њамкорашро барои љустуљуњои тозаи эљодї сафарбар намудааст… Муњаммадљон Шакурии Бухорої ра ва драматургия аст. -Шояд як сабаби аз нигоњи мардум то љое дур мондан, ба завќи тамошобин нахўрдан ва холї будани толори театрњои мо њам дар њамин бошад? - Бале, ваќте мо охири солњои панљоњум ба фаъолият шуруъ кардем, танњо њафт дарсади ањолии Душанбе тољик буду халос. Њафт дарсадро бинед, ки театрро чї ќадар обод мекарданд. Шумо бовар мекунед, ки дар театри Лоњутї билет пайдо карда наметавонистанд мардум. Театр љойи њар зиёиву коргару дењкон
e mail: info@ruzgor.tj
моишњоро пас аз соати 6:30 сар кунанд. Замоне, ки мо кор мекардему театр обод буд, намоиш соати њафт ё њашти бегоњ сар мешуд. Он ваќт тамошобин меомад, њоло тамошобин театрро комилан фаромўш кардааст. -Њамкорињои адибону њунармандони театр њам густардатар буд… - Бубинед, театри Лоњутї оркестр дошт, театри Маяковский оркестр дошт, композотирњову адибон дар атрофи театр буданд. Турсунзодаву Улуѓзодаву Икромї ва дигар нависандањои бузурги советии тољик дар теат-
ruzgor@mail.ru
шуд. Театрњо бояд тамошобинро ба худ љалб карда тавонад, намоиши хуб бошад, дар њама давр тамошобин барои диданаш меравад. -Чанде ќабл љашнвора- озмуни театрии љавонон "Нигоњи нав" дар Душанбе баргузор шуд. Оё Шумо намоишњои ин љавононро дидед ва ба њунари љавонони мо чї бањо медињед? Мешавад ба онњо умед баст? - Ман хеле шод шудам аз дидани намоишњои "Нигоњи нав". Ин дуввумин љашнвораи "Нигоњи нав" буд ва хуб њам буд. Лекин эълони онро ду моњ пеш аз озмун не, барваќттар додан даркор, то љавонон хубтар омода шаванд. Љашнвораи аввалаашон аз имсола хеле бењтар буд. Имсол нигоњи нав камтар буд. Барои он ки эълони озмунро
наќши асосиро бозидам. Дар Олмон дар як филм наќш офаридам, ки он филм њам Гран-прии љашнворањои љањониро гирифт. -Ба синамои мо чї намерасад? - Ман бисёр мехоњам, ки дар кино њам режиссёри касбї бошад, сенарияи хуб бошад, њунармандњои хубро љалб кунанд, буљаи хуб дошта бошад. Азбаски аксари филмњо сатњї офарида мешаванд, ман намехоњам иштирок кунам. Ман намехоњам, ки дар пириям гўянд, ки Њабибуллоњи Асад Махсум, Њабибуллоњи Бадриддинро имрўз бинед дар чї филме наќш офаридааст. -Барои дар сатњи баланд тањия кардани филм аз њама муњим маблаѓ аст ё садоќат ба касб? Дар давраи аввал намешавад, ки бо маблаѓи камтар, аммо бо њунармандону режиссёри хуб ва сена-
Бањси рўзгор рияи комил филми хуб омода кард? - Масалан барои як филм ман Америкаро намегўям, ана Ќазоќистонро мегирем, онњо филми хурдтаринро бо 10-15 миллион доллар мегиранд. Њатто дар Афѓонистон 5-6 миллион доллар барои як филм масраф мекунанд. Дар мо касе њанўз бо сад њазор доллар филм набардоштааст. Як метр лента 10 доллар аст. Барои як филм зиёда аз 25 њазор метр лента даркор аст. Худи њамин 300 њазор доллар арзиш дорад. Боз барои лабаратория кардани ин лента њамин миќдори дигар маблаѓ лозим мешавад. Шумо бояд либос дўзед, декоратсия кунед ва боз њазор кори дигар. Гуфтаи Шумо дуруст аст, аммо бояд гуфт, ки барои камбаѓалтарин филм њам камаш ду миллион доллар даркор аст. -Дар мо ба 10-15 њазор доллар њам филм мегиранд… - Бале, спонсорњои мо мехоњанд, ки ба панљ њазору дањ њазор доллар филми хуб тањия шавад. Ин албатта кўшиши бењуда аст, синамои тољик чї хеле, ки њаст њамон хел мемонад. -Шумо дуруст гуфтед, барои сабти як филм дар Њолливуду Болливуд миллионњо доллар сарф мешавад. Лекин пас аз тањияи филм онњо маблаѓи сарфкардаи худро чандин баробар бештар карда, љамъ меоваранд - Албатта, ин тиљорат аст. -Лекин филми тољикї бо њамин гуна маблаѓи њангуфту режиссёру сенариянависи хуб њам тањия шавад, оё њамон маблаѓашро дубора љамъ оварда метавониста бошад? - Мешавад, филми хуб бошад, тамоми дунё мехарад. Филми "Марги судхўр" дар ќатори садгонаи бењтарин филмњои дунё ќарор гирифтааст. Њоло њам имкон дорад. Мо адабиёти хуб, торихи хуб дорем, як "Шоњнома" сенарияи садњо филм шуда метавонад. - Филмњои тољикии замони Шўравї, ки бисёр касбиву бомуваффаќ офарида шудаанд, њамин гуна буљаи бузург доштанд? - Албатта, як империяи бузург онњоро малаѓгузорї мекард. Буљаи филмњои "Рустаму Суњроб", "Достони Сиёвуш", "Ќисмати шоир" ва "Марги судхўр" аз филмњои Амрико кам набуданд. Барои тањияи онњо миллионњо рубл сарф мешуд. Аммо як чизи дигарро мехоњам гўям, хазинаи он филмњои тољикие, ки дар замони Шўравї офарида шудаанд, дар Маскав аст. Мо инљо шакли позитиви онњоро дорем, негативњо дар Маскав нигањдорї мешаванд. Пас аз њар чанд сол ин позитив куњна мешавад ва боз бояд аз негативи Маскав нашр карда оварем. Лекин он чизе, ки њаст дар хазинаи Маскав ба мо барои 500-сол кифоя аст. - Имкон нест, ки њамон шаклњои негативии филмњо аз Маскав оварда шаванд? - Онњо намедињанд. Негатив ќимат аст. Негатив 1000-сол Русияро мехўронад. Баъдан, мо барои нигоњ доштани онњо љой њам надорем. -Хуб устод, ташаккур барои суњбати самимї… "Рўзгор"
www.ruzgor.tj
№01 (001) 05 июни соли 2013
5
Никоњи хешутаборї танњо мушкили Тољикистон аст? П
ешнињоди вакили парлумони Тољикистон Саодат Амиршоева дар мавриди ворид кардани таѓиру иловањо ба Кодекси оила ва аз роњи ќонун манъ кардани никоњи хешутаборї таи чанд муддати ахир мавзўи доѓе барои расонањо гардиду дар шабакањои иљтимої њам мавриди бањс ќарор гирифт. Аслан, ин пешнињоди депутат Амиршоева сухани наве њам нест, зеро 2 соли пеш ба њамин мазмун Вазорати тандурустї аз парлумон дархост карда буд, ки тавассути ќонун никоњи хешутаборї дар кишвар ба танзим дароварда шавад.
борї машѓул буданд, ахиран ба хулосае омаданд, ки хатари беАммо он замон бо чї сабабе вакилони њокимияти ќонунгузор моршавию гирифтори иллатњо гаштани кўдакони аз никоњи хеин дархости вазоратро рад карда буданду њамакнун бо гузашшовандон ба дунё омада баробар бо дигар кўдакон аст. Ин нуќти муддате худи парлумон ба ин масъала таваљљуњ зоњир намудаву пешнињоди вакил Саодат Амиршоеваро дар мавриди вотаи назарро олими амрикої Мартин Оттенхеймер, устоди донишгоњи Канзас, низ тасдиќ кардааст. Ин олим дар китоби "Африд кардани таѓиру иловањо ба Кодекси оила дар як љаласаи шўрои Маљлиси намояндагон ќобили ќабул дониста, ба ин хосонањои амрикої дар бораи никоњи хешутаборї" назарияи дар асри 19 дар Амрико шаклгирифтаи оќибатњои ногувор доштани тир гурўњи корие њам аз њисоби вакилони Маљлиси намояндагон созмон додааст. никоњи хешовандонро беасос хондааст. Олимони дигар низ дар мамолики АвруОсиё сари ин масъала зиёд гуфтаанду дар оянБа таъкиди депутат Амиршоева, ташаббуси манъи издивољи хешутаборї аз интихобкунандагонаш дар минтаќаи Ќўрѓонтеппа да боз хоњанд гуфт. Баргардем ба Тољикистон. Хонум Амиршоева "тоза кардани маншаъ мегирад, ки онњо дар суњбатњо бо вакил ташвишу нигарониашонро дар ин замина баён кардаанд. Паёмади мушкили хуни миллати тољик ва генафонди миллї"-ро њадафи дигари ин пешнињоди худ унвон кардааст. Бегуфтугў, амалї сохтани як чуникоњи хешутаборї, ки дар пайи он фарзандони маъюбу носолим ба дунё меоянд, депутатро водор кардааст, то ба ин мавзўъ нин њадаф кори савоб аст, аммо нашавад, ки мабодо дар паи афзоиши таваљљуњ ба поксозии генофонди миллї фардо издитаваљљуњ кунад ва тавонад аз роњи ќонунї пеши роњи ин падидаро бигирад. вољи занону духтарони тољик бо мардони хитої соњиби имтиёз гардад. Оё дар паи никоњи хешовандон бо њамдигар "чиркиншаМасъалаи никоњи хешутаборї, фоидаву зиён ва оќибатњои ногувори он имрўз ќариб дар аксари кишварњои љањон мавриди вии хуни миллат ва генофонди миллї" аз љињати илмї исбот шуда бошад? бањс аст ва танњо хоси Тољикистон нест. Масалан, дар 31 иёлати Амрико чунин никоњ бо роњи ќонунї манъ гардидаву дар Ба таъкиди депутат Амиршоева, "тибќи маълумоти Вазорати дигар иёлатњо низ монеагузорињо ба назар мерасад. Дар киштандурустї, дар љумњурї беш аз 25 њазор кўдакони маъюб аст, ки варњое чун Фаронса, Олмон, Англия, Шветсария, Япония, Хи60-70 дар сади онњо аз издивољњои хешу таборї ва беморињои той, Кореяи Љанубию Кореяи Шимолї модарзодї мебошанд". Саволе ба низ мањдудиятњо вуљуд доранд, вале миён меояд, ки Вазорати тандурустї Ба иттилои рўзномаи "Вечерний Бишкек", ќонуни махсусе, ки никоњи хешутаин маълумотро аз куљо ва чї тавр ба борї танзим кунад, тањия ва ќабул даст овардааст? Дар њоле ки, ба таъпешнињоди Саодат Амиршоева, депутати нагардидааст. киди Олга Романова, мудири шуъбаи парлумони Тољикистон, дар Ќирѓизистон аз Аммо Тољикистон, ки як кишвари Пажўњишгоњи гинекологияи назди Ваљониби генетики машњури ин кишвар Анора мусалмоннишин асту аксари сокинозорати тандурустї, айни замон ягон Киштобаева, директори ширкати "ДНКпажўњише дар мавриди манфиату занаш пайрави дини исломанд, мањз бо ин љињат аз мамолики дар боло технологии-Манас", мавриди истиќбол ќарор рари никоњи хешутаборї дар Тољикистон анљом нашудааст. Зеро барои гуномбаршуда фарќ мекунад. Аз ин рў, гирифтаву номбурда таклиф кардааст, ки ба Тољикистон аз зовияи кишварњои заронидани ин гуна тадќиќот озмоишњамакнун Ќирѓизистонро мебояд бо пайравї мусалмон нигоњ кардан мебояд. гоњњову таљњизоти њозиразамон ва муЊарчанд дар кишварњои Шарќи тахассисони варзида заруранд. Чї аз ин иќдоми вакили парлумони Тољикистон исломї њам ба масъалаи никоњи расад ба як чунин маркази муљањњази ташаббус нишон дињад. хешутаборї таваљљуњ зиёд аст, озмоишї, ки айни њол дар кишвар тааммо то кунун танзими ин раванд нњо як нафар мутахассиси бахши генетавассути ќонун роњандозї нашудааст. Масалан, гуфта мешатика фаъолият дораду халос (номбурда ин суханонро зимни мусоњиба бо "Азия Плюс" иброз доштааст). Магар як мутахассис тавад, ки шумораи аз њама бештари никоњ байни хешу табор дар вони онро дорад, ки кори як озмоишгоњи замонавиро анљом димамолики араб ба назар мерасад ва ќариб 50 фисади издивољ дар ин кишварњо бо хешон будааст. Дар Туркия низ солњои њад? Амалеро, ки то имрўз озмоишгоњњои пешрафтаи љањон наохир ба никоњи хешутаборї ва фоидаву зарари он таваљљуњ метавонанд ба сомон расонанд. афзудааст. Пешнињоди манъи ин навъи никоњ дар ин кишвар Бо ин њама парлумони кишвар лоињаи пешнињодии манъи ниниз чандин бор садо додаву вале њукуматдорон љуръат накаркоњи хешутабориро барои омўзиш ва баррасї ба Академияи илмњои тиб ва Пажўњишгоњи модару кўдак фиристодааст, ки ба эњтидаанд, ки ба иќдоми љиддие даст зананд. Дар Озарбойљон низ чунин вазъ дида мешавад. моли зиёд баъди гирифтани хулосаи ин ду муассисаи илмї дар Дар њамсоякишварњои Тољикистон низ нигаронињо аз афзоимуњлатњои наздик ќонуни мазкур ќабул хоњад шуд. Аммо саволи ши никоњи хешутаборї зиёд гардидааст, ки аксар маврид табибоматрањ ин аст, ки раванди татбиќи ин ќонун чи гуна хоњад буд? ну олимони соњаи тиб сари ин масъала андешаронї мекунанд. Дар масъалаи таъини љазо Саодат Амиршоева мегўяд, "дар кодекси маъмурї бояд љазо муќаррар карда шавад, ки вайронкуМасалан, ба иттилои рўзномаи "Вечерний Бишкек", пешнинандаи ќонун дар чорчўби он муљозот хоњад шуд". Мабодо рафњоди Саодат Амиршоева, депутати парлумони Тољикистон, дар ту ќонун аз љониби оилае вайрон шуд, чї љазое нисбат ба онњо Ќирѓизистон аз љониби генетики машњури ин кишвар Анора Киштобаева, директори ширкати "ДНК-технологии-Манас", мавритатбиќ мегардад? Арўсу домод бо роњи ќонунї аз њам људо карда ди истиќбол ќарор гирифтаву номбурда таклиф кардааст, ки мешаванд? Бунёди як оилаи нав вайрон мегардад? Тавассути ќонун метавон љашну маросими мардумро танзим њамакнун Ќирѓизистонро мебояд бо пайравї аз ин иќдоми вакарду масъулияти тарбияи фарзандро бар дўши волидон гузошт, кили парлумони Тољикистон ташаббус нишон дињад. аммо бо истифода аз ќонун ба зиндагии шахсии одамон дахоБо вуљуди он ки нигаронињо зиёд асту пешнињодњо фаровон, лат кардану раванди хешутабории эшонро танзим намудану аммо то ба њол оќибатњои манфии издивољи байнињамдигарии таќдири ду инсонро таѓир доданро оё мардум иљозат медода хешовандон аз љониби олимони соњаи тиб пурра исбот нашудааст. Он мисолњоеро, ки пизишкон чун далел меоранд, дар бошад? Ин аст љињати нозуки масъала. никоњњои маъмулї низ дидан мумкин аст. Олимони англис Хэмиш Спенсер и Дайан Пол, ки солиёни Аминљон ГУЛМУРОДЗОДА, зиёде ба омўзиши омори имрўза ва гузаштаи никоњи хешутамахсус барои њафтаномаи "Рўзгор"
ruzgor@hotmail.com
info@ruzgor.tj
www.ruzgor.tj
6
Рўзгори њамсояњо
www.ruzgor.tj
№01 (001) 05 июни соли 2013
1. БУЊРОНИ АФЃОНИСТОН ВА САРНАВИШТИ ОСИЁИ МАРКАЗЇ Буњрони Афѓонистон аз масъалањои печидаи замони муосир буда, дар саросари олам барои дарку баррасї ва љустуљўи роњњои њалли он њамасола дањњо нишасту мулоќоту мањфилу конфронс баргузор мешавад. Чун дар ин бора маводи фаровон дастрас аст, банда ба моњияти худи бўњрон дахолат намекунам. Хусусан, бо таваљљуњ ба ин, ки масъала то љое печидааст, ки имрўз њар касе дар бораи вазъияти Афѓонистон ва ояндаи он ба таври мутлаќ изњори назар мекунад, њайсияти илмии худро зери хатар мегузорад. Ин аст, ки мавзўи ин навишта бисёр мушаххас буда, масъалаи таъсири буњрони Афѓонистон бар сарнавишти Осиёи Марказї ва бар равандњои дохилии минтаќаро дар бар мегирад. Минтаќаи Осиёи Марказї яке аз њавзањоест, ки аз буњрони Афѓонистон таъсири амиќ пазируфтааст. Омилњои мушаххаси таърихї, фарњангї, љуѓрофї, сиёсї ва амниятї боис гаштаанд, ки таъсири он бар вазъияти Осиёи Марказї гоњо хусусияти мустаќим ва бисёр љиддї гирад. Чун моњият ва дурнамои ин мавзўъ як бањси васеъ аст, онро фаќат дар чанд тезиси кўтоњ ифода менамоем: Тезиси якум, бўњрони Афѓонистон минтаќаи Осиёи Марказиро аз њошияи сиёсати љањонї ба маркази сиёсати љањонї овард. Албатта, Осиёи Марказї бинобар ањаммияти геополитикї, иќтисодї ва энергетикии худ низ минтаќаи бисёр муњим аст ва таваљљўњи ќудратњои љањонї ба ин минтаќа баланд аст. Вале ќарор доштан дар њамсоягии Афѓонистон онро ба минтаќаи "канори бўњрон" ва "минтаќаи канори набарди абарќудратњо" табдил дода, њамчун омили љиддии иловагї ањаммияти сиёсї ва амниятии онро боз њам болотар бурд. Ин ањаммияти Осиёи Марказї хусусан, дар марњилаи нави бўњрони Афѓонистон, яъне пас аз соли 2001 ва пас аз воридшавии нирўњои эътилофи ѓарбї ба ин кишвар бисёр љиддитар гашт. Њам масъалаи љалби ин кишварњо ба "эътилофи зиддитеррористї"(1), њам масъалаи истифодаи сарзамини ин кишварњо барои интиќоли нирўњо ва имконоти низомию ѓайринизомї(2), њам масъалаи дар баъзе кишварњои минтаќа љойгир шудани нирўњои эътилоф(3) ва хусусан, масъалаи истифодаи имкониятњои ин кишварњо барои хориљшавии нирўњои НАТО аз Афѓонистон дар соли 2014 (4) дар дањсолаи охир ањаммияти минтаќаи Осиёи Марказиро дар сиёсати калони љањонї марњила ба марњила боло бурд. Њамин тавр, бўњрони тўлонї дар Афѓонистон худи таърифи љойгоњи сиёсї ва амниятии Осиёи Марказї дар сиёсати байналмилалиро комилан дигар намуд. Тезиси дуюм, бўњрони Афѓонистон хатти рўёрўии ќудратњои љањониро ба даруни Осиёи Марказї интиќол дод. Хусусан, дар марњилаи имрўзи бўњрон, пас аз соли 2001, Афѓонистон аз он наќши таърихию тањмилии худ, яъне аз наќши "минтаќаи њоил" ё "буферї" байни ќудратњои љањонї амалан, берун омада, дар дохили "минтаќаи нуфуз"-и як ќутби љањонї ќарор гирифт. Муњимтарин натиљаи ин њолат њамин буд, ки хатти рўёрўии ќудратњои љањонї аз дохили Афѓонистон ба даруни Осиёи Марказї кўчид. Ин њолати нав моњияти равандњои сиёсї дар атроф ва дохили Осиёи Марказиро комилан таѓйир дод. Дар вазъияти нави сиёсї њифзи суботу амният ва устувории њукуматњо дар Осиёи Марказї ба мавќеъ ва муносибати ќудратњои љањонї бисёр вобастатар шуд. Тезиси сеюм, ки идомаи тезиси дуюм аст, бўњрони Афѓонистон боиси фарора-
www.ruzgor.tj
Буњрони Афѓонистон ва сии марњилаи урёни рўёрўии абарќудратњо ва ќудратњои минтаќавї гашт. Дар шароити ба нафъи як љониби геополитикї аз байн рафтани "минтаќаи буферї", њудудњои нуфуз ва манфиатњои ќудратњои љањонї чї аз назари физикї ва чї аз назари стратегї ба њам бевосита наздик шуд, балки соиш хўрд. Аз љумла, нирўњои НАТО њаргиз ба Русия ва Чин аз ин самт то ин њад наздик нашуда буданд. Хусусан, љойгиршавии нирўњои эътилофи ѓарбї дар дохили кишварњои Осиёи Марказї, новобаста аз он, ки "пойгоњи низомї", "истгоњи муваќќатї" ё "нуктаи интиќоли нирўњо" номида шаванд, навъе пешравии љиддии Ѓарб дар њудудњое буд, ки дар мутолеоти геополитикии минтаќа одатан, умќи стратегии минтаќаи нуфўзи Русия ва Чин дониста мешуд. Расидани пойи нирўњои ѓарбї ба шимоли рўди Омў рўйдоде буд, ки 20 сол пештар фаќат як хаёл менамуд. Аммо дар вазъияти нав рўёрўии ќудратњо аз њолати фосилавї ба
дар Осиёи Марказї нест. Тезиси чорум, бўњрони Афѓонистон худи геополитикаи Осиёи Марказиро комилан иваз мекунад. Яъне, бинобар фишори шадид ва интизороти мушаххаси ќудратњои љањонї аз ин кишварњо, дар оянда барои кишварњои Осиёи Марказї дар шакли имрўз идома додани сиёсатњои бисёрсамта ва ё сиёсати "дарњои боз" бисёр мушкил шуда, ин кишварњо маљбур ба интихоби мушаххастари стратегї ва геополитикї мешаванд. Њамин тавр, "давраи тиллої"-и геополитикаи Осиёи Марказї, ки аз замони фурўпошии Иттињоди Шўравї оѓоз шуда буд, анљом меёбад. Дар натиљаи чунин интихоби ногузир, кишварњои Осиёи Марказї дар њавзањои гуногуни нуфузи геополитикї ќарор мегиранд. Ин интихоб хусусан, ба масъалањои низомї, сиёсї ва амниятї дахл дошта, дар нињоят, њам ба муносибатњои байнихудии кишварњои минатќа ва њам ба мавќеъгирии онњо дар масъалаи Аф-
Њамин тавр, вазъи бўњронии Афѓонистон бар рушди иќтисодї ва вазъияти иќтисодии кишварњои Осиёи Марказї таъсири бисёр манфї гузоштааст. Зиёни ин таъсир ба рушди иќтисодиёти воќеии минтаќа дар муќоиса бо баъзе даромадњои кўтоњмуддате, ки давлатњои минтаќа аз њамкорињои низомї ва ѓайринизомї бо эътилофи ѓарбї дарёфт кардаанд, бисёр бузургтар аст. њолати "пешонизанї" ё "шох бар шох" гузашт. Масалан, дар мисоли Љумњурии Ќирѓизистон метавон дид, ки њатто дар њудуди як кишвари хурди минтаќа њамзамон нирўњои низомии ду ќутби бузурги геополитикї мустаќар шудаанд. Вазъият дар Ўзбекистон ва Тољикистон низ таќрибан чунин аст. Дар ин бора бояд гуфт, ки соли 2014 дар њаќиќат соли аз Афѓонистон ва минтаќа берун рафтани Ѓарб набуда, балки соли таѓйир ва такмили шакли њузури он дар ин минтаќа мебошад. Аз ин рў, "хориљшавии нирўњои ѓарбї аз Афѓонистон дар соли 2014" њанўз ба маънои коњиши ташаннуљи муносибати абарќудратњо
e mail: info@ruzgor.tj
ѓонистон таъсири љиддї мегузорад. Масалан, дар оянда њам њавзаи тааллуќи геополитикї ва њам мавќеъгирињои сиёсии Ќазоќистон, Тољикистон ва Ќирѓизистон аз самтгирии Ўзбекистон ва Туркманистон дар аксари масъалањои байналмилалї комилан фарќ хоњад дошт. Тезиси панљум, бўњрони Афѓонистон шароити заволи "Осиёи Марказї"-ро фароњам овардааст. Яъне, дар сурати идомаи бўњрон худи мафњуми "Осиёи Марказї" њамчун фазои ягонаи сиёсї ва амниятї ва њамчун мафњуми ифодакунандаи маљмўаи кишварњои њамсамт ва њамсў аз байн хоњад рафт. Албатта, мафњуми љуѓрофиёии Осиёи Марказї, бо
ruzgor@mail.ru
вуљуди ќироатњои мухталиф аз њудудњои он, њамчунон боќї мемонад, вале дар оянда сухан гуфтан дар бораи "Осиёи Марказї" њамчун мафњуми сиёсї ва геополитикии ягона бисёр мушкил ва номумкин мегардад, зеро ин мафњум маънои ягонаи сиёсию амниятии худро аз даст медињад. Њамин тавр, бўњрони Афѓонистон "конструкти сиёсї" ва ё "мифи сиёсї" бо номи "Осиёи Марказї"-ро, ки њудуди ду садсола дар мутолеоту муомилоти сиёсию байналмилалї роиљ буд, дар оянда барњам мезанад. 2.Таъсири бўњрони Афѓонистон бар равандњои дохилии кишварњои минтаќа Нуктањое, ки дар боло оварда шуданд, асосан, ба таъсири бўњрони Афѓонистон бар сарнавишти худи минтаќаи Осиёи Марказї ба тарзи куллї тааллуќ доштанд. Вале ин бўњрон ба даруни ин минтаќа ва ба равандњои сиёсию иќтисодию фарњангии дохили кишварњои Осиёи Марказї низ таъсири амиќ доштааст. Аввал, таъсири бўњрони Афѓонистон ба моњияти равандњои сиёсї дар кишварњои минтаќа бисёр рўшан мебошад. Ин бўњрон кишварњои минтаќа, хусусан, се кишвари њаммарз бо Афѓонистонро маљбур доштааст, ки дар сиёсати дохилии худ масъалаи таъмини амниятро дар дараљаи аввал гузоранд ва навъе "сиёсати амниятмењвар"-ро пеш гиранд. Эњсоси бими доимї аз шикасти суботи сиёсї, ки зери таъсири вазъияти Афѓонистон шакл гирифтааст, дар рушди институтњои сиёсии демократї, таъмини озодињои сиёсї ва таваљљўњ ба масоили њуќуќу озодињои фардї дар ин кишварњо таъсири бисёр манфї гузоштааст. Илова бар ин, низомњои сиёсии Осиёи Марказї аз идомаи бўњрон дар Афѓонистон ба нафъи шадидтар кардани контроли худ бар љомеа баъзе истифодањо низ намудаанд. Дар нињоят, бўњрони Афѓонистон њатто ба моњият ва характери низомњои сиёсии Осиёи Марказї ва аз љумла, ба гароиши онњо ба самти низомњои авторитарї, устувортар гаштани чунин низомњо ва њатто ба тўлонї шудани умри онњо мусоидати махсус доштааст. Дар як ибора, бўњрони Афѓонистон кишварњои Осиёи Марказиро солњо дар "вазъияти фавќулодда" нигоњ дошта, то љое ба бологирии гароишњои авторитарї дар минтаќа "машруияти иловагии хориљї" бахшидааст. Дуюм, дар вазъияти ташаннуљи амниятї ќарор доштан, бисёр фурсатњои таваљљўњ ба масъалањои рушди иљтимоиву иќтисодї дар кишварњои зикршуда-
Рўзгори њамсояњо ро аз байн бурдааст. Илова бар ин, "баста будани љануб" низ монеи љиддии татбиќи бисёре аз тарњњои рушди иќтисодї ва иртиботии ин кишварњо гаштааст. Чунин вазъиятро метавон дар мисоли муаллаќ ё нотамом мондани лоињањои љиддие чун тарњи интиќоли гази Туркманистон ба Покистону Њиндустон ("ТАПИ"), интиќоли барќи Осиёи Марказї ба Љануб (КАСА-1000), хатњои роњи оњан аз Ўзбекистон ва Тољикистон ба самти Ирону Покистон, бунёди НБО "Даштиљум", такмили роњи мошингард аз Тољикистон ба Ирон ва дањњо тарњи дигар мушоњида намуд. Њамин тавр, вазъи бўњронии Афѓонистон бар рушди иќтисодї ва вазъияти иќтисодии кишварњои Осиёи Марказї таъсири бисёр манфї гузоштааст. Зиёни ин таъсир ба рушди иќтисодиёти воќеии минтаќа дар муќоиса бо баъзе даромадњои кўтоњмуддате, ки давлатњои минтаќа аз њамкорињои низомї ва ѓайринизомї бо эътилофи ѓарбї дарёфт кардаанд, бисёр бузургтар аст. Сеюм, дар масъалањои эњёи миллию фарњангї низ бўњрони Афѓонистон бар кишварњои Осиёи Марказї таъсири манфї гузошта, боиси њароси доимии онњо аз баъзе арзишњои аслии тамаддунии худ гаштааст. Ин вазъиятро хусусан, метавон дар мисоли муносибати њукуматњои ин кишварњо бо омили дин мушоњида намуд. Аз сабаби он, ки дар афкори сиёсию љамъиятии Осиёи Марказї омили дин дар ќазияи Афѓонистон њамчун
www.ruzgor.tj
љануб, кишварњои Осиёи Марказї бо кишварњои шимол робитањои бисёр бунёдитар нисбат ба кишварњои љануб доранд. Ин зењнияти манфї боис гаштааст, ки њатто дар 20 соли истиќлолияти худ низ кишварњои Осиёи Марказї барои љуброни ин номутавозинї ё дисбаланс талоши љиддие накунанд. Њамин тавр, бўњрони Афѓонистон монеи пайванди воќеии сиёсї, иќтисодї, фарњангї ва иртиботї
Д
бо "Толибон"-ро њамчун як воќеият оддї медонанд ва бо ин гурўњ робитањои васеи расмї ва ѓайрирасмї ба роњ мондаанд. Дуюм, бинобар печидатар шудани бўњрони Афѓонистон, дар доирањои сиёсии Осиёи Марказї навъе гузаштан аз тезиси маъмўлии "њалли бўњрони Афѓонистон" ба тезиси нави "њамзистї бо бўњрони Афѓонистон" мушоњида меша-
ар нињоят, бўњрони Афѓонистон њатто ба моњият ва характери низомњои сиёсии Осиёи Марказї ва аз љумла, ба гароиши онњо ба самти низомњои авторитарї, устувортар гаштани чунин низомњо ва њатто ба тўлонї шудани умри онњо мусоидати махсус доштааст. Дар як ибора, буњрони Афѓонистон кишварњои Осиёи Марказиро солњо дар "вазъияти фавќулодда" нигоњ дошта, то љое ба бологирии гароишњои авторитарї дар минтаќа "машруияти иловагии хориљї" бахшидааст.
ёфтани кишварњои Осиёи Марказї ба "љануб" гаштааст ва ё монеи "љанубї" гаштани онњо шудааст. 3.Тањаввули нигоњи кишварњои Осиёи Марказї ба бўњрони Афѓонистон Тањлилњо нишон медињад, ки хусусан, дар панљсолаи охир дар кишварњои Осиёи Марказї як таѓйири амиќи равонї дар муносибат бо бўњрони Афѓонистон мушоњида мешавад, ки онро метавон ба
вад. Мафњуми "хасташавї аз бўњрон" ба маънои соддаи расман эълон намудани хастагї ва ё комилан даст кашидан аз талошњо барои њалли бўњрон нест. Балки "хасташавї" ба он маъност, ки дар рўзномаи амал масъалаи "њалли бўњрон" аз нуктаи якум ба нуктаи дуюм фаромада, кишварњои Осиёи Марказї ба тадриљ ба стратегияи "њамзистї бо бўњрон" њамчун бо як омили доимї мегузаранд. Зеро
заволи "Осиёи Марказї" омили низоъ ва ихтилоф шинохта мешавад, њукуматњои ин минтаќа њамеша аз чунин наќш ёфтани ин омил дар кишварњои худ дар њарос будаанд. Илова бар ин, дар фазои иттилоотии љањонї бо экстремизму терроризми динї пайваст муаррифї гаштани низои Афѓонистон ин њисро дар Осиёи Марказї боз њам ќавитар сохтааст. Њамин тавр, як намунаи мусбати наќши динро ироа накардани Афѓонистон ба сиёсати њукуматњои Осиёи Марказї дар соњаи дин ва ба муносибати љомеањои ин кишварњо ба омили дин таъсири бисёр амиќи манфї гузоштааст. Аммо таъсири манфии ин вазъият ба рушду эњёи фарњангї дар Тољикистон нисбат ба кишварњои дигари минтаќа дучандон будааст. Зеро бинобар ташаккули зењнияти манфї дар бораи эњтимоли таъсири вазъияти Афѓонистон, Тољикистон на танњо аз роњандозии робитањои солими динї, балки аз имкониятњои васеи робитањои фарњангї бо ин кишвари њамзабону њамфарњанги худ мањрум мондааст. Ё ин вазъият боис гаштааст, ки Тољикистон аз яке аз сарчашмањои муњимтарини эњёи миллию њуввиятии худ, ки дар замони эњёи пасошўравї ба он бисёр ниёз дошт, таќрибан истифода бурда натавонад. Зеро, дар њоле, ки муштаракоти фарњангии байни ду кишвар заминаи васеи робитањои мутаќобилан судманди фарњангиро фароњам овардаанд, заруратњо ва мулоњизањои ногузири амниятию идеологї ин робитањоро бисёр мањдуд нигоњ доштаанд. Дар натиља, имрўз таносуби байни имкониятњои мављуда ва робитањои мављудаи Тољикистон ва Афѓонистон дар бахши фарњанг дар маљмўъ њазор бар як мебошад. Њамин тавр, метавон гуфт, ки бўњрони Афѓонистон ба солимии раванди эњёи миллї дар Тољикистон латмаи љуброннопазир ворид намудааст. Чорум, таъсири бўњрони Афѓонистон бар самтгирии сиёсати хориљии кишварњои Осиёи Марказї низ амиќ аст. Ин бўњрон пеш аз њама, боиси дар сиёсати хориљии худ усулан ба самти Шимол ва Ѓарб тамоюл доштани кишварњои Осиёи Марказї гаштааст. Дар натиља, метавон дид, ки бо вуљуди наздикињо ва умумиятњои таърихию фарњангї ва бо вуљуди имкониятњои васеи њамкорињои иќтисодї бо
№01 (001) 05 июни соли 2013
7
аввал он њалл шавад, сипас пул месозем ё баъд ба љануб лўлаи газ мекашем ва ѓ. Яъне, дар сиёсати ин кишварњо навъе равиши идомаи татбиќи барномањо дар тўли бўњрон ташаккул меёбад. Чуноне, ки аксари кишварњои атрофи бўњрони Ховари Миёна дар мавриди ин бўњрон ба чунин ќаноати зењнї расидаанд ва инак беш аз ним аср бо ин бўњрон "њамзистї" доранд. Сеюм, бинобар рўшан набудани дурнамои бањси абарќудратњо, солњои охир кишварњои Осиёи Миёна талош менамоянд, ки аз форматњои васеи бисёрљонибаи њамкорї ба форматњои танги дуљониба ва ё се-чорљониба гузаранд. Зеро, онњо дарк мекунанд, ки дар доираи созмонњои васеъ ва эътилофњои васеи байналхалќї манфиатњои онњо ба дараљаи чандум мефарояд ва ё гоњо комилан, нодида гирифта мешавад. Дар ин самт дар сиёсати кишварњои Осиёи Марказї њоло ду гароиш мушоњида мегардад: 1.Талош барои ба роњ мондани "сиёсати худї" дар Афѓонистон, ки хусусияти ду ё сељониба дошта бошад. Масалан, њоло ин кишварњо аз форматњои калоне чун "эътилофи байналмилалї", "созмонњои минтаќавї", "6+1", "6+2" ва ѓайра амалан, фосила гирифта, ба форматњои дуљониба ва ё ба форматњои нисбатан коромадтаре чун "Ўбекистон-ИМА-Афѓонистон", "Тољикистон-Чин-Афѓонистон", "Тољикистон-Ирон-Афѓонистон", "Тољикистон-Русия-Афѓонистон-Покистон" ва ѓ. мегузаранд. Чунин гароиш дар сиёсатгузории њамсояњои љанубии Афѓонистон хеле пештар оѓоз гашта буд, ки сегонањои музокиротии "Њинд-Покистон-Афѓонистон", "Туркия-Покистон-Афѓонистон", "Ирон-Покистон-Афѓонистон" ва ѓ. намунаи онанд.
таври шартї "хасташавї"-и Осиёи Марказї аз ин бўњрон номид. Мушоњидаи ин тањаввули амиќ ё "хасташавї" дар чанд самт љолиб аст: Якум, бинобар тўли тўлонии бўњрони Афѓонистон, ин бўњрон барои аксари кишварњои Осиёи Марказї моњияти пешинаи идеологї, ќавмї ва сиёсии худро ба тадриљ аз даст медињад. Дар шарњи ин тањаввул метавон гуфт, ки сиёсати ин кишварњо дар нисбати бўњрони Афѓонистон тадриљан "ѓайрисиёсї" ва "ѓайриидеологї" мешавад. Яъне, акнун бахше аз ин кишварњо воќеъбинона мебинанд, ки манфиати аввали онњо на дар дастгирии ин ё он ќавм, гурўњ, мазњаб, аќида ва ѓайра, балки дар худи барќарории амният ва субот дар Афѓонистон аст. Албатта, масъалаи арзишњо ва идеология дар сиёсати ин кишварњо комилан аз байн намеравад, балки дар марњилаи феълї он ба љои дуюм поин меояд. Аз ин рў, дар со-
лњои охир дар сиёсати онњо нисбати Афѓонистон навъе "бетафовутии идеологї" ба вуљуд омада, худи суботу амният ба њадаф ва ба идеология табдил меёбад, гоњо њатто новобаста аз он, ки субот ва амниятро дар он кишвар кадом нирў барќарор мекунад. Бо тафовут аз дањ соли пештар, ки кишварњои Осиёи Марказї худро асосан, дар љабњаи сиёсию идеологии зидди "Толибон" медиданд, имрўз бахше аз ин кишварњо њамзистї
онњо аз як сў, дарк мекунанд, ки наќши онњо дар њалли умумии масъалаи Афѓонистон чандон муассир нест ва аз сўи дигар, онњо њалли бисёр масъалањои миллии сарнавиштсози худро наметавонанд то "њал шудан"-и бўњрони Афѓонистон ба таъхир гузоранд. Масалан, ин кишварњо аз назари равонї беш аз ин наметавонанд тањаммул намоянд, ки аввал бўњрони Афѓонистон "њал шавад", баъд роњи оњан месозем ё
ruzgor@hotmail.com
2.Талош барои гузаштан аз мавќеи "таъсирпазирии мутлаќ" ба мавќеи "таъсиргузории љузъї". Яъне, кишварњои Осиёи Марказї талош доранд, ки беш аз ин аз бўњрони Афѓонистон ба таври якљониба таъсир напазируфта, балки худашон низ ба минтаќањои алоњидаи ин кишвар ва ё ба бахшњои алоњидаи иќтисодиёти он таъсиргузор бошанд. Масалан, кишварњои Ўзбекистон ва Ќазоќистон барномањои љиддиеро барои таъсиргузорї дар бозорњои шимоли Афѓонистон пиёда мекунанд, Туркманистон талош дорад, ки дар бозори маводи сўхти Афѓонистон таъсиргузор бошад ва ѓ. Њамин тавр, метавон мушоњида намуд, ки дар солњои ахир муносибати кишварњои Осиёи Марказї ба бўњрони Афѓонистон ва навъи аксуламали онњо нисбат ба ин бўњрон ба таври амиќ тањаввул меёбад. Дарки моњият ва шинохти самтњои ин тањаввул барои дарки дурусти дурнамои таъсирпазирии мутаќобилаи кишварњои Осиёи Марказї ва Афѓонистон бисёр муњимм хоњад буд. Абдуллоњи РАЊНАМО, сардори раёсати тањлил ва ояндабинии сиёсати хориљаи МТС назди Президенти ЉТ
info@ruzgor.tj
www.ruzgor.tj
8
Ойини бародарї
www.ruzgor.tj
№01 (001) 05 июни соли 2013
Бозгашти Бозор Собир ба Ватан, ки тўли як њафтаи охир зењнњоро ба худ машѓул доштааст, дар њаќиќат сазовор аст, ки ба гузаштаву имрўзи ин суханвари бењамто, роњњои пурпечухами зиндагонї, калавишњо дар афкору ашъораш назар андохта шавад. Зеро Тољикистон бори дигар бо шахсияти пуртазоде рў ба рў мешавад, ки њарчанд муддати бист сол њузури физикї надошт, вале аз ёду хотири љомеа ва давлат берун набуд. Гўиё ин лањзањо дар гардани Файзоваам, Дар таги лабгўшаи як боми беандоваам. Ёд дорам ин иморат хонаќоњи кўњна буд, Дина ман дањсолаю ин хона чумчуќхона буд. Устод Бозор Собирро дидам, ки таќрибан њама ашъорашро тањрир карда буд. Баъзан китоби навашро вараќ мезадам ва медидам он байтњое, љовидона мепиндоштам, њафз шуда. Байтњое, ки замони љавонї аз бар карда будем, байтњое, ки гумон мекардем ошної бо ќалбњои мо доранд. Аммо он чї овардам, асли њамон мисрањост, ки 25 сол пеш медонистам. Файзоваи шоиру Остонаи нигоранда ба назарам як чизе буданд бо номњои гуногун. Ва он боми беандова, ки рўзњои боронї фарши пахолиро пур аз об мекард, њамон хонаи тифлии мо буд. Аз ин шеър њамон бўи тифлї ба машоми мо мезад: борони бањор, резиши якмароми оби борон аз новањо, чакрањое, ки аз боми хонаи гилини моро мегузаштанд ва бистари нарми тифлиро тар мекарданд. Ин шеърро замоне хондему аз бар кардем, ки аз дења ба шањр омада будем ва ину боз ашъори дигар мо дењотиёни шањрнишинро ба зиндагии пурмашаќќати тифлї мепайваст. Аз ин мо назокати хонањои тифлиро пеши рў меовардем ва он хона дар тасаввури мо болотару зеботар ва пурнуртар аз баландошёнањои пойтахт буд. Вале на ину на он. Устод Бозор дар он замон бо њамон чанд шеъре соњибшўњрат шуд, ки аз забону аз миллат суруд. Сарнавишти талхи фарзонагонро ба риштаи назм кашид, аз туркталошињову турктозињо ва љабри душманон њикоят кард. Њарферо фош гуфт, ки дигарон дар мањофили гуногун бо садои нимшунаво мегуфтанд. Вале Бозор Собир онро ба шеваи исён ва басо барањнаву бепарда гуфт. Душмани донишгадояш “Дониш”-и Сино гирифт, Душмани бесуннаташ девони Мавлоно гирифт. Душмани санъатфурўшаш санъати Бењзод бурд, Душмани бехонааш дар хонаи ў љо гирифт. Ин пора аз шеъри “Забони модарї” буд. Рўи чоп омад, марказњои идеологии њизби коммунисти ваќт мањкумаш намуданд, њама дарњои илтифоту муњаббатро ба рўи шоире бастанд, ки умеди миллат, армони Ватан мебоист мешуд. Аммо ин ќалби ўро шикаста накард, балки ашъори дигарро суруд, ки ќотеътар аз ин буд. Ман, ки муњаќќиќи ашъори устод нестам ва намедонам кадом шеъри ў дунболи кадомаш рўи коѓаз омадааст. Аммо чун як хонандаи ашъораш медонам, ки баъди “Забони модарї” шеърњои “Бухоро”, “Ањмади Дониш”, “Теѓи Сино” ва ѓайраро хондему аз бар кардем. Њатто ба назарам “Забони модарї” он шабу рўз мисли гимни миллї буд, ки дар њар мањфили озодагон ќироат мешуд. Режим ин гуна ашъорро бо посухњои ба истилоњи имрўза “фабрикаи љавоб” мањкум мекард, вале аз интишорашон дар маљмўъањои шоир љилавгирї наменамуд, чун главлити он дар оѓоз дониста ё надониста ба чопаш иљоза дода буд. Ва мо љавонони он солњо бо њамин шеърњо тафакури ѓуломона шикастем, инњо ба зоти худ ашъори сиёсии даъватї буданд, даъват ба худшиносї, даъват ба инќилоби фикрї ва даъват на танњо ба ифтихороти миллї, балки рў овардан ба рушди маънавї дар асри кайњон. Ва њадафи шоир танњо на ин буд, ки аз гузашта
www.ruzgor.tj
бинозад ва хонандаи худро ба њамин нозишу ифтихори бепоя даъват намояд. Њадаф ёд овардани гузаштагон ва даъват ба он ки ин насл њам аз худ меросе гузорад, то ояндагон баъди ќарнњо аз он ифтихор дошта бошанд. Аз азал доруи тољик решаи хор асту бас, Лек то њафтод пушташ бўи Сино мекунад. Пеши ў аз зикри ноне зикри љони зинда бењ, Орзуи рўњи волою тавоно мекунад. Ва мисраъњои баъдї афсусу надоматанд. Миллате, ки Буалии бедор ба љањон дод, имрўз ѓафлатзадаву парешон ва дар хоби ноз аст. Буалї бедору халќи Буалї бедор не, Буалї ободу мулки Буалї зеру забар. Пеши аќли Буалї аќли замон кутоњ буд, Пеши дасти Буалї, дасти замон кутоњтар. РЎ БА СИЁСАТ, ШИКАСТИ КОММУНИЗМ, ЗИНДА БОД КОММУНИЗМ Њамин дард ўро тадриљан ба майдони мубориза кашид, рў ба сиёсат бурд. Устод имрўз мегўяд, ки иштибоњ кард ва набояд Шўравї пароканда мешуд, набояд пайкараи Ленин барканда мешуд, набояд парчами сурх ва ѓояи коммунизм аз миён мерафт. Аммо тарсам, ки ин њарфи ў набошад. Он дарди замон буд, ки Бозор Собирро ба майдон кашид ва Бозор шоирест, ки наметавонад бе дарди замона биншинад. Вай њатто замоне, ки дар Амрико ба сар бурд, дардаш ба дарди башар табдил шуд ва паноњандаи Амрико решањои бадбахтии инсониятро дар Кохи Сафед ва пайкараи Озодии он дид. Зистан дар маркази фитнаи љањонї чашми ўро ба сиёсат бозтар кард, вай аз Кохи Сафед ба бурљњои Кремл дида дўхт
БОЗОР СОБИР: чун дилбастаи ашъори шоир ин мисраъњоро ќабул надорам, Бозоре, ки ман мешиносам њамонест, ки мегуфт: Њар куљое санг дидам, Даст бурдам бар сараш чун бар сари фарзанди хеш. Гуфтам ўро аз Бадахшон кандаанд, Тифли ширхори маро аз банди пистон кандаанд... БОЗГАШТ БА БЎВУ ЁДИ ВАТАН Ва њоло њам сари њамин андеша ў устувору ќоим аст, на Президенту на дору дастгоњи раёсати љумњурї, балки њамин мењри Ватан ўро ба Тољикистон овард. Вале вай мунтазир буд, то ишорае аз сарвари аввали кишвар шавад ва бозгашташ бошарафона бошад. Ва њатто ин њам бегона ба хулќу тинати шоирии Бозор
Мавзегирињои сиёсї ва иљтимоии устод Бозор Собир тайи 20 соли ахир бисёр мутазоду печида буда боиси эљоди таниш, сарусадо, ихтилоф ва гоњњо навмедии љонибдорону мухотабони сарсахти ў будааст.Њоло низ касе наметавонад пешбинї кунад, ки баъди муддате аз иќомати устод дар кишвар назари ў дар бораи вазъи кунунии љомеа чї гуна хоњад буд ва чї чархиши тозае дар афкори устод иттифоќ меуфтад. Бидуни шак љомеаи мо бояд омода бошад, ки ў як шоири бисёр њассос аст ва дар оянда низ дидгоњњњои худро дар мавзуоти мухталиф бепарда баён хоњад кард”. ва фурсати тањлил дошт то ба ин хулоса расад, ки “коммунизм инсоф, виљдон, дониш ва нињояти инсон” аст. Коммунизм-нињояти инсоф, Коммунизм-нињояти виљдон, Коммунизм-нињояти дониш, Коммунизм- нињояти инсон!!! Ин њарфи шоирест, ки замоне ифтихор мекард њаргиз коммунизму коммунистро ситоиш накардааст ва сари даъвояш њаќ аст. Дар ашъори то давраи истиќлоли Бозор Собир мисрае аз ситоиши давлати Шўроњо пайдо намешавад. Аммо вай имрўз њам коммунист нест, узвияти ин њизб надорад, вале њарферо мегўяд, ки Шодї Шабдолов, рањбари коммунистони кишвар њам аз гуфтанаш ибо мекунад. Аммо инро тањаввулоти тафакури шоирии устод Бозор гуфтан њам нашояд, чун дар ин гуна мисраъњо образњои ноби шоирї дида намешаванд, инњо шиоранд, на шеър, эњсоси њамонлањзаии шоиранд, дар пасманзараи фитнањои ѓарбї ва ќиёси коммунизму капитализм дар ватани демократия рўи коѓаз омадаанд. Ман
e mail: info@ruzgor.tj
Собир аст. Вай танњо барои он баргашт, ки наметавонист беватан бошад. Наметавонист Сиёвуши Касрої ё Нодири Нодирпур бошад. Нодирпур њам иртиботи сахти маънавї бо Ватан дошт ва мегуфт: Дилам меход ба Исфањон баргардам... Вале наметавонист. Барои даъвати Нодирпур љуръати рањмонї ба њокимони Эрон намерасид, ѓурури мазњабї, ки замоне Нодирпур онро ба истењзо мегирифт ва мегуфт: Дар ин љањаннам, гули бињиштї чї гуна рўяд, иљоза намедод шоири маъруфро ба мењан хонад. Эмомалї Рањмоне набуд, ки мафкураи шоири мењанпарастро иштибоњ надонад, балки як љараён ё тафаккури сирф инфиродї хонад ва дар ин Ватани бузург маконаш дињад ва бозгардонад. Ва бо тафаккури саршор аз мењри Ватан Бозор Собир, ки гуфта буд ба Амрико акнун барои мурдан меравад, наметавонист дар ѓурбат бимирад. Ва мисолаш ин мисраъњоянд, ки ахиран шоир сурудааст: Дубора созамат Ватан, Ба хишти љони хештан
ruzgor@mail.ru
Сутун занам ба саќфи ту, Ба устухони хештан. Аз ин пеш устод Бозор Собир ду маротибаи дигар ба Ватан омад. Устод Ќаноат аз сўњбатњову мушоњидањояш ба ин натиља расида буд, ки Бозор Собир њамон ду бор њам омада буд, то бимонад, вале ишорањояшро нодида гирифтанд. Дар ин ду сафар Иттињоди нависандагон мањфили шеъри Бозорро баргузор накард, чун амр аз боло набуд. Барои амри боло бояд шахсе дар сатњи Турсунзода раиси Иттифоќи нависандагон мебуд, то Эмомалї Рањмонро мутаќоид созад, ки бозгашти шоир ва пазироии ў сиёсат аст, шўњрат аст ва гузашта аз њамаи ин эњтироми шахсиятњое чун Бозор Собир мондагорї дар таърихи миллат аст. Ва боз ин дар њолест, ки шоир мањз дар даврони њокимияти Эмомалї Рањмон зиндонї шуда буд ва кўчактарин пазирої занги ранљишро аз ќалби ў мезудоид. Вале касе ин корро накард, билохира заковати президентї худ даст ба кор шуд. Ва имрўз иќдоми президент шоиста шуд, ки Иттифоќи нависандагон дар фикри унвон ба шоир уфтад, дар пайи тарњрезии силсилачорабинињо бо ширкати ў шавад. Дар њамон сафарњо њисс мешуд, ки шоир як замони дигари бўњрони тафаккури сиёсии худро тай мекунад ва мусоњибањои зиёде дар матбуот анљом медињад, ки ба назар мерасад њарфи сари эњсосот гуфтаи шоир бидуни тањрир рўи чоп меоянд. Дар натиља афроди зиёде аз љумлаи донишмандон ва мутафаккирон худро аз ў канор мегиранд. Кор ба љое мерасад, ки Бозор Собир аз Муњаммадљон Шакурї ба хотири пуштибониаш аз президент интиќоди тунд мекунад ва ин низ расонаї мешавад. Баъдан, гоњ Њизби нањзати исломиро нолозим мешуморад ва гоњи дигар дар љомеаи мазњабии Тољикистон худро бехудо ва дур аз њар гуна эътиќод эълон мекунад. Вале ин даъвои мусоњибавї ё матбуотии ў нест, балки дар ашъораш њам љо-љо ишорањое ба ин дорад, ки таълимоти Маркс “Дин афюни халќ” -ро ба хотир меорад. Банда инро њам эњсости шоиронаи шоир медонам, ки шояд дурї аз фазои мазњабии кишвар, бародарону хоњарон ва њамватанони мусалмон, муњити озоди амрикої таъсираш кардааст ё омили дигар ва дур нест, ки тадриљан ин андеша дар зењни шоир кунд шавад. Шояд акнун аз ин ба баъд мусоњибањои адиби шинохта муназзам тањия ва сонсур шаванд, чун худи ў дўсти шоираш, вакили мардумї Низом Ќосимро маъмури иртибот бо расонањо
Ойини бародарї кардааст. Њарчанд сонсур ба тинати шоир бегона аст, њарчанд мушкил аст афкори ў идора карда шавад. Вале ба њар њол хуб аст, ки ин гуна мањдудиятњое бошанд. Бозор Собир ягона шоирест, ки намешавад ашъори ўро берун аз сиёсат тањлил кард. Бахусус, навиштањои бист соли охир ва панљ сол пештар аз он таќрибан комил олудаи сиёсатанд. Чун сиёсат як марњилаи зиндагонии шоир буд. Вай вакили парламон интихоб шуд, аз минбари парлумон њарфњоеро мегуфт, ки ба тафаккури бевитамини маънавии вакилон намеѓунљид. Дар њамон суханронињояш њам андешањои сиёсии худро шеъргуна ироа мекард. Оќибат ўро нафањмиданд, депутатњоро “мўзаи пои њукумат” номид, ваколати худро канор гузошт ва хориљ шуд. Аз Шўро хориљ шуд, вале дар тафаккуру андеша њамон Бозор Собири растохезиву демократ монд. Аз назари шоир, муњаќќиќ ва рўзноманигори тољики муќими Эрон Бењрузи Зебењулло дар ин бист соли охир Бозор Собир мавзеъгирињои пуртазоди сиёсї ва иљтимої дошт, ки дар аксар маврид боиси сару садоњои зиёд мешуданд. “Мавзегирињои сиёсї ва иљтимоии устод Бозор Собир тайи 20 соли ахир бисёр мутазоду печида буда боиси эљоди таниш, сарусадо, ихтилоф ва гоњњо навмедии љонибдорону мухотабони сарсахти ў будааст.Њоло низ касе наметавонад пешбинї кунад, ки
www.ruzgor.tj
дент дар гузашта низ борњо аз шоир бозгашташ ба Ватанро хоста буд, Бозор Собирро метавонад бештар дилгарм кунад, ки ин бор шояд тамоман бимонад. Њатто дар фурудгоњ њам натавонист хурсандии худро аз истиќболи гарми намояндагони давлат пинњон дорад. Вале ба назар мерасад њар имову ишора ва њар њарфу њиљои ўву амалкардњои давлат дар зењни баъзе инсонњои ба истилоњи Ќодиршои Мурувват тангназар он эњсосеро ба вуљуд оврадааст, ки њукумат бо таваљљўњ ба шахсияти Бозор барояш хонаву дигар имконоти зиндагониро фароњам меорад. “Агар ин мардуми тангназар боре медиданд, ки њукумат ва љомеъаи Ќирѓизистон то дар њаёт будани нависандаи бузург Чингиз Айтматов чї шароитро барояш муњайё карда буд, аз ин рафторашон хиљолат мекашиданд. Ё дар Ќазокистон нисбати шоири шањир Олжас Сулаймонов то имрўз чї имтиёзу мењрубонињо анљом меёбад! Њамагї тайи ин 19 соли ѓурбати устод Бозор сару садо доштем, ки љойи ў дар соњаи шеъри муосирамон холист ва бозгашташ ба равнаќи он муассир хохад буд. Акнун ки устоди мусофир бо кулоњи ѓарибонаи худ ба диёр омад, боз њарфу наѓмањои нав атрофаш метанем”, мегўяд Ќодиршои Мурувват, сардабири нашрияи тољикии “Паёми Алла Тао” дар Ќирѓизистон. БИСТ СОЛИ БЕ БОЗОР Бист сол Тољикистон бе шоире ба сар
надошт, аммо шеъри ў, чархишњои фикрї ва мавзегирињои сиёсиву иљтимоии вай њамчунон муайиди бедорї ва ба чолиш кашидани зењнњо дар дохили љомеа буд ва аз пур сару садотарин шоирони даврони истиќлол ба шумор меравад”. Аммо дар ин росто андешањои дигар њам вуљуд доранд. Пажуњишгари тољик Шоњмансури Шоњмирзо бар ин назар аст, ки бозгашти Бозор Собир дар фазои фарњангию сиёсии кишвар асаре нахоњад гузошт ва суол мегузорад, ки чаро? «Зеро њарфи Бозор дигар мисли гузашта харидор надорад (дар бораи шеъраш наметавонам инро бигўям, зеро шояд ашъори хубу сарае бигўяд) ва шоир бо чанд назару дидгоње, ки пас аз муњољират баён дошт, собит намуд гоње аз сари эњсос нукоте мегуяд, ки ба завќу салиќаи мардум бармехурад ва аз суханваре, ки орзу дошт “шеър дар њалќам бимирам, шоири халќам бимирам”, чандон хушоянд набуд, ба вижа ин ки мардуми мо мусулмонанд ва гуфтани бархе њарфњои эњсосбарангез аз сўи ишон чандон пазируфта нест ва ба бовару эътиќодоти мардум набояд бозї кард. Њарчанд “Забони модарї” -и Бозор нуќтаи ављи эљодиёти ў хоњад монд ва бо ин шеър аз ў ёд хоњанд кард, ки набояд онро нодида гирифт. 20 сол бе Бозор њам гузашту баъдан њам хоњад гузашт, гарчи сурудањои ў ба
№01 (001) 05 июни соли 2013
9
рў, инсофан њељ кас наметавонад таъсири устод Бозор Собирро дар муњити адабї ва иљтимоии Тољикистон њатто дар замони ѓайбати ў инкор кунад. Балки аз ин лињоз ў бештар аз шоироне, ки дар дохил буданд, дар фикру зењни ањли сухан таъсиргузортар буд ва умедворем, ки баъди бошгашт низ ин маќоми фаќулъодаи хешро дар љомеа њифз хоњад кард. Дар як калом, бозгашти устод Бозор Собир ба Ватан муњимтарин ва хушояндтарин падидаи даврони истиќлоли Тољикистон аст!» ПОЁНИ СУХАН Дар анљом як бори дигар навиштањои болоро мурур кардам ва дидам, ки њарчї бигўем боз њам ба мисли он ки чизе нагуфтаем. Ќарор бар ин шуд, ки мулоњизот рўи зиндагинома, осору афкори устод идома дода шавад. Вале њоло бояд суханро ба поён барам. Ва аз миёни пурсишњоям назари Њунарманди мардумии Тољикистон, яке аз ровиёни ашъори устод Бозор Собир Ортиќи Ќодирро муносиб ба ин хулоса ёфтам, ки гуфт: "Устод Бозор Собир яке аз тавонотарин шоирони муосири тољик аст. Ў њамеша бо рўњи озоду озодихоњу озодиталоши худ аз њама гуна ќолабњо, меъёрњои расмї ва урфу хурофот озод буд ва ба ягон такаллуфу таърифу хушомад ниёз надошту надорад. Устод Бозор бо шеъраш, бо андеша-
«ДУБОРА СОЗАМАТ ВАТАН…» баъди муддате аз иќомати устод дар кишвар назари ў дар бораи вазъи кунунии љомеа чї гуна хоњад буд ва чї чархиши тозае дар афкори устод иттифоќ меуфтад. Бидуни шак љомеаи мо бояд омода бошад, ки ў як шоири бисёр њассос аст ва дар оянда низ дидгоњњњои худро дар мавзуоти мухталиф бепарда баён хоњад кард”. ЊАРФИ ХУДАШ БОЗГАШТАШРО ЉОМАИ СИЁСЇ ПЎШОНД Дар мањофили кишвар баъзан ба бозгашти устод Бозор Собир тобиши сиёсї њам доданд. Ба он маъно, ки дар остонаи интихобот њукумат мехоњад дар таблиѓоти зидди мухолифонаш аз ў истифода кунад. Ва њарчанд дафтари матбуотии раёсати љумњурї бо суханони Абдуфаттоњ Шарифзода инро такзиб кард, вале ангезаи аслии пањн шудани ин гуна назарњо изњори назарњои худи устод дар гузашта ва имрўз буд. Дар рўзњои охири бозгашташ ба Амрико устод Бозор дар чанд мусоњиба зидди Њизби нањзати исломї, ки њамакнун давлат раќиби аслии худ медонад, садо баланд карда буд. Дар гузоришоти кўтоњи фурудгоњии худ расонањо мањз ба ин бахш аз суханони Бозор таваљљўњ карданд, ки мегуфт дар кишвар созмонњои нодаркор зиёданд. Њамин гуна як назар ба вазъи сиёсии кишвар дар ќадами аввал ба Душанбе боис шуд, ки ин гуна сару садоњо ба миён оянд. Бењрузи Забењулло низ ба ин ишора мекунад ва мегўяд: “Тафаккур ва назариёти сиёсиву иљтимоии устод Бозор дар љињати љомеасозї чандон решаї ва боањамият набуда, вале дар њавзаи адабиёт метавонад њаракати тозае эљод кунад. Дар маљмўъ, њайф аст, ки гуруњњои сиёсии дохили кишвар бихоњанд аз љойгоњи ин шоири мумтоз ба хотири њадафњои сиёсї ва идеологии хеш сўистифода кунанд”. Тањлилгари тољики муќими Русия Њабиб Саид низ њамин гуна назар дорад. Вай мегўяд: “Баргаштани шоир ба ватан хуб аст. Пеш аз ин ин ў меомаду мерафт, вале њукуматдорон гўё ки ўро намедиданд, вале дар соли интихобот ўро бо дабдабаи хосе пешвоз гирифтанд, њатто Низом Косимро котиби ў таъин карданд, то оянда шоирро зидди њизбњои оппозитсионї истифода баранд, пеш аз њама зидди њизби Кабирї”. Мулоќоти Президенти кишвар Эмомалї Рањмон бо шоири дардошно дар Кохи миллат ва тамошои ќаср, сўњбати самимиву ошкор аз он ки шахсан прези-
бурд, ки чуноне дар боло ёд кардем, талотуми бедории афкору андешаи худшиносиро дар маѓз андамаѓзи насли худ љо карда буд. Шоире бо ашъори мондагор, адибе чун Саъди Салмон кунљи зиндонро њам дид, вале њарфе аз андешаро аз даст надод. Дар ин бист сол кишвар ба тањаввулоти муњим рў ба рў шуд, садњо љилд китобњои шоирони наву кўњанаш ба нашр расид, сафи Иттифоќи нависандагонро дањњо собиќ навќаламон пур карданд, рафњои маѓозањо аз китобњое пуранд, ки кас намехарад ва намехонад. Вале љои шоире чун Бозор Собир њамоно холї буд. Бахусус, баъди рењлати Лоиќ Шералї ин холигоњро дигар касе натавонист пур кунад. Вале боз њам агар жарфтар тањлил кунем, мебинем, ки бо вуљуди дурї аз Ватан барои ин љомеа дар ин бист сол бегона намонд. Њамон Бозоре монд, ки буд, њарчанд насли шефтагони ашъораш ба солорї расиданд ва акнун замоне расид, ки ўро насли дигар шоири худ хонад. Бењрўзи Забењулло ин бист соли ѓайбати устодро дурї аз хонандаи ашъораш намедонад ва мегўяд: “Гарчанде муддати 20 соли умри хешро дар ѓурбат ба сар бурд ва дар љомеа њузури физикї
њар тариќе дастраси мардум мегаштанд ва ањли адаб аз онњо мутталеъ мешуданд»- мегўяд ў. Дар ин бист сол ва бахусус тўли дањ соли охири он дар сањифањои матбуот маќолаву мусоњибањое нашр шуданд, ки ўро дар муќобили љараёни адабии кишвар, шахсиятњои маъруф ва созмонњои мўътабар ќарор доданд. Њар сўњбату мусоњибаи ў вокунише дар љомеа дошт. Њатто ба њадде, ки шахсиятњои фарњангиву илмии кишвар бо ирсоли номае ўро ба ёвагўиву дурўѓпароканињо муттањам намуда буданд. Тавре Бењрўзи Забењулло ишора мекунад, “ашъор, маќолот ва мусоњибањои зидду наќизи устод њамеша љомеаро ба љунбиш оварда вокунишњои тундеро низ алайњи худ ба бор овардааст. Сарфи назар аз мавзегирињои бист соли ахир устод Бозор дар бораи адабиёт ва иљтимоъ , масоили дохилї ва байналмиллалї ва вокунишњое, ки нисбати шахсияти вай шакл гирифт, Бозор њамчунон аз таъсиргузортарин рушанфикрон дар љомеа мањсуб мешавад. Ашъори ў тайи ин муддат дар сари забонњо, расонањо ва мањфилњои кишвар љорї буд, ки ин як имтиёзи бузурге барои ин шоири шўрангез аст. Аз ин
ruzgor@hotmail.com
ву афкораш бо ватан, бо халќаш буду њаст. Ин ки ўро расман ба Тољикистон оварданд, ин обрўи њукумат ва ба суди худи њукумат њоњад буд. Имрўз баъди рењлати устод Лоиќ дар доирањои фарњангиву адабї ва сиёсиву иљтимоии кишвари мо фардеро, ки дар љои зарурї ва дар мавриди таќозои ваќту вазъият њарфи рост бигўяд, њаќиќатро беибо, аз дарду доѓњои љомеа ва мардум, аз бисёр беадолатињое, ки монеъи пешрафти љомеа мегарданд, ошкоро сухан гўяд, пайдо кардан душвор аст. Устод Бозор чунин љуръат ва чунин љавонмардиро дорад ва имрўз барои сарвари кишвар чунин афрод бисёр заруранд. Мо мебинем ва њис мекунем, ки Раиси љумњур аз тамаллуќкорињо, хушомадгўињо ва ѓаразљўињои атрофиёну як идда судхоњону мансабтарошон дилгир шудааст. Устод Бозор њељ гоњ дар талоши унвону мукофоту мансаб набуду нест. Умедворем бо бозгашти ў дигар дар мањофили адаб, сањнањои њунар, сўњбати барномањои телевизиону радио бештар њарфи њаќ, сухани ноб, шеъри баланд, афкору андешаи тоза садо медињад". Бобољони ШАФЕЪ, «Рўзгор»
info@ruzgor.tj
www.ruzgor.tj
10
Иќтисодиёт
www.ruzgor.tj
№01 (001) 05 июни соли 2013
Болоравии нархи тамосњои телефонї чи таъсире ба буљаи мардум дорад?
Вассерман мањдудияти интиќоли пулро омили фишор ба њукуматњо медонад
Аз 1-уми июни соли равон дар Тољикистон арзиши тамосњои телефонї дар пайи гузаштан ба пули миллї боло рафт. Ширкатњои мобилии Тољикистон иброз намудаанд, ки тибќи дастури Хадамоти алоќаи кишвар њамаи тарофањои алоќаи мобилї ба пули миллї мегузаранд ва њар даќиќаи суњбате, ки ќаблан 1 сент нарх дошт, акнун 6 дирам меистад. Бо таваљљўњ ба афзоиш ёфтани нархи гуфтугўњои телефонї "Рўзгор" тасмим гирифт бо чанд тан аз соњибназарон њамсуњбат шавад. Холиќназар ЉУМЪАЕВ, сухангўи ширкати "Вавилон" - Аслан низоми нав ва ё меъёри њисобу китоби нав бояд ба муштариён њељ таъсири манфие нарасонад. Зеро дар нарху навои хизматрасонињо њељ таѓйироте ба амал наомадааст. Таѓйирот танњо дар шакли њисоб эњсос мешавад. Яъне агар то ба имрўз њисобу китоб бо доллар сурат мегирифт, аз ин ба баъд бо сомонї сурат мегирад. Масалан, агар арзиши хизматрасонї як доллар бошад, минбаъд барои он аз муштарї 4 сомониву 86 дирам ситонида мешавад. Яъне њисобу китоб тибќи ќурби Бонки миллии Тољикистон муайян карда мешавад. Барои муштарї низ минбаъд њисобу китоб ва назорати маблаѓи гузаронидашуда осонтар мешавад. Бархе бар он андешаанд, ки дар оянда бо таѓйир ёфтани ќурби асъор арзиши хизматрасонињо низ таѓйир меёбад, вале ин тавр нест. Минбаъд новобаста аз болоравї ва ё поёнравии ќурби доллар арзиши хизматрасонї таѓйир намеёбад ва дар њамон шакле, ки аз якуми июн муайян карда шуд, боќї мемонад. Асомиддин РАМАЗОНЇ, муштарї Ростї, ман хамчун як истифодабарандаи телефони мобилї њаминро гуфтаниям, ки имрўзњо ширкатњои мобилї бо зиёд шудани муштариёнашон иќдомњоеро пеш гирфта истодаанд, ки зарба ба буљаи мардум, зарба ба буљаи истифодабарандагони телефонњои мобилї аст. Ба чунин низом гузаштани ширкатњои мобилї ба њар як муштарии онњо бе таъсир буда наметавонанд. Ман аз хизматрасонињои ширкати"Вавилон" истифода мебарам ва чанд рўз ќабл пайёмаке дар ин маврид омада буд
ва њамон замон гуфтам, ки аз ин танњо муштариён зарар мебинанд. Њоло баъзењо мегўянд, њамагї чанд дирам нисбат ба низоми аввала фарќ дорад, ки таъсираш он ќадар зиёд эњсос намешавад, аммо дар шарити имрўзаи Тољикистон, ки иќтисодамон рушд накардааст, њаминро гуфтаниям, ки таъсири ин таѓйротро њар як муштарї хуб эњсос мекунад. Зулфиќори ИСМОИЛИЁН, коршиноси масоили иќтисодї Гузаштан ба низоми нав ба буљаи муштариён таъсир дорад, аммо таъсираш он ќадар зиёд нест. Чунки агар мо ба сомонї њам гузарем ќурби њамон шабу рўзаи доллар њисоб карда мешавад. Вале барои худи ширкатњо шояд як сабукие дошта бошанд. Сабукї дар хусуси њисобу китоби молиёташон. Бояд зикр намоям, ки тибќи ќонунгузории кишвар њам дар Тољикистон њама доду гирифтњо бояд бо пули миллї сурат гирад. Ба сомонї гузаштан эњтимол аст, ки худи ширкатњо фоида ба даст меоранд ва шояд ба њамин хотир ин иќдомро пеш гирифтанд. Абдулло АШЎРОВ, хабарнигор Гузариши сартосарии ширкатњои мобилї ба пули миллии сомонї арзиши зангњои телефонњои мобилро каме боло мебарад. Ба чи далел? Барои он ки аксарияти сањњомон ва моликони ширкатњои мобилї хориљї њастанд ва онњо фоидаи софи хешро хамеша бо доллар баргардон мекунанд (конвертатсия). Бинобар ин барои онњо бевосита бо доллар кор кардан ќулайтар буд. Њамакнун, ки онњо пули сомониро на њамаваќт бо арзи эълондоштаи Бонки миллї метавонанд баргардонанд, бинобар ин онњо нархи хадамоти худро, тарофањоро боло мебардоранд, то ин ки њамон фарќияти
Журналисти шинохтаи рус Анатолий Вассерман бар ин назар аст, ки Русия ирсоли пули муњољирин ба хонаводањояшонро аз соддагии интиќол ба як раванди монеъадор табдил дињад. Ин муассиртарин роњи таъсир њам ба вуруди муњољирони ѓайриќонунї мешавад ва њам аз берун рафтани пул аз кишвар љилавгирї ба амал меояд.
Ба гуфтаи ў аз миллионњо муњољири ѓайриќонунї Русия замоне истифода мебарад, ки кишваре, ки он муњољир аз он љост, дар иртибот ба Маскав даст ба амале мезанад. Дар ѓайри сурат ќонунњои танзими муњољират коромад нестанд ва барои кишвар фоида низ намеоранд. Берун рондани садњо ва њатто њазорњо муњољир таъсири чандоне ба мамлакаташон надорад. “Вале мо роњњои дигар дорем ва яке аз он бастани роњњои интиќоли пулест, ки муњољирон ба хонањояшон мефиристанд. Дуруст аст, ки мо њама роњњоро баста наметавонем ва дер ё зуд воситањои дигар пайдо мешаванд. Вале он зуд пайдо намешавад ва дар ин муддат на танњо хонаводаи муњољир, балки кишвар эњсос мекунад, ки Русия барои он чї лозим будааст”, менависад Анатолий Вассерман дар сайти Однако. асъориеро, ки дар бозори реалии асъор њаст, љуброн кунанд. Албатта ин ба љайби мардуми оддї, муштариён зарба мезанад. Чунки алоќаи мобилї воќеан мардумї аст ва њар хонадон аз ин хадамот истифода мекунад. Абдуѓаффор ЌУРБОНОВ, сардори Хадамоти матбуотии Бонки миллии Тољикистон Барои муштариён бо пули миллї ифода ёфтани тарифњо ва баќияи маблаѓњо таъсири таѓийрёбии ќурби асъорро аз байн бурда, ба соддатар шудани муњосибаи хизматрасонии ширкатњои мобилї мусоидат менамояд. Бонки миллии Тољикистон иќдоми ширкатњои мобилиро истиќбол ва дастгирї намуда, аз тамоми воњидњои хољагидорї, масъулони маќомоту идорањо ва шањрвандон даъват менамояд, ки њангоми истифодаи асъори хориљї талаботи ќонунгузориро риоя кунанд ва эњтироми пули миллиро, ки яке аз рамзњои давлатдорї ба шумор меравад, дар мадди аввал гузоранд. Њафтаи гузашта ширкатњои мобилии љумњурї аз тариќи воситањои ахбори омма ва бевосита ба муштариёни худ эълон карданд, ки аз 1 июни соли равон нархгузории хизматрасонии худро бо пули миллї анљом хоњанд дод. Ин тасмими ширкатњои мобилї љињати иљрои талаботи ќонунгузорї гирифта шудааст, ки тибќи онњо дар ќаламрави љумњурї нишон додани тамоми нархномањо, тарифњо ва воњидњо бо асъори хориљї ё воњид-њои шартї ќатъиян мамнуъ буда, бояд танњо бо сомонї ифода ёбанд. Ин ќадам яке аз чорањои навбатие мебошад, ки дар маљмўъ барои таъмин намудани маќоми истисноии пули миллї дар љомеъа равона шудааст. Тањияи Алишер ЗАРИФЇ
Сарвазир зарари бетартибињои оммавиро 4 миллион доллар эълон кард Сарвазири Ќирѓизистон Жанторо Сотиболдиев зарари расида аз бетартибињои оммавї, ки њафтаи гузашта дар ин кишвар воќеъ шудааст, баробар ба 4 миллион доллари амрикої эълон кардааст.
Жанторо Сотиболдиев, ки бо сокинони вилояти Иссиќкул сўњбат мекард, гуфт: «Зарари расида ба ширкати «Kumtor Operating Company» дар љараёни гирдињамої ва тазоњурот чор миллион доллари амрикоист». Аз сўи дигар вай эълон кард, ки рўйдодњои Иссиќкул боиси коњиши сайёњони хориљї ба кишвар шуд, ки зарари он њанўз њисоб нашудааст. Маврид ба ёдоварист, ки рўзи сешанбеи гузашта садњо тан аз сокинони Иссиќкул роњеро, ки ба самти Кумтор-калонтарин кони тиллои мамлакат мебурд, масдуд карданд. Ширкаткунандагони тазоњурот хостори таљдиди назар дар созишнома бо ширкати канадиёии Centerra Gold шуданд, ки 100% сањмияњои кони тиллоро дар дасти худ нигоњ медорад. Онњо њамчунин талаб карданд, ки ин ширкат дар бунёди бемористон сањм бигирад. Ба андешаи тазоњуркунандагон ширкат муњити зистро олуда кардааст ва пайи бехатарии саломатии мардум ибтикороте аз худ нишон намедињад. Шаби љумъа пулис тазоњуркунандагонро пароканда намуд ва њудудан 100 нафар мавриди боздошт ќарор гирифтанд. Субњи рўзи дигар сокинони мањалл дубора гирди њам омаданд ва ин бор теъдоди онњо ба маротиб бештар аз аввал буд. Онњо дар наздикии дења садњо тан кормандони пулисро дар муњосира гирифтанд ва ба сўяшон сангандозї карданд. Бар асари бархўрдњо наздик ба 20 корманди пулис захмї гардид. Рўзи љумъаи гузашта президенти Ќирѓизистон дар ќаламрави ноњияи Љети Оѓузи ин вилоят вазъи фавќулодда эълон кард.
Њамкорињо бо бонки Рушди АвруОсиё баррасї шуданд Бино ба иттилои дафтари матбуотии вазорати рушди иќтисод ва савдои Тољикистон Шариф Рањимзода бо Рашид Ќодиров, роњбари Намояндагии Бонки рушди АвруОсиё дар Тољикистон, масъалањои энергетика ва саноат ва рушди соњибкории хусусї ва сармоягузории хориљиро мавриди бањсу баррасї ќарор доданд. Манбаъ мегўяд вазири рушди иќтисод ва савдо Рашид Ќодировро ба муносибати интихоб шуданаш ба маќоми роњбари Намояндагии Бонки рушди АвруОсиё дар Тољикистон табрик намуда, изњори боварї намудааст, ки минбаъд њамкории бонки мазкур бо вазорату идорањои марбутаи Тољикистон сатњу сифати
www.ruzgor.tj
e mail: info@ruzgor.tj
ruzgor@mail.ru
навро касб хоњад кард. Аз сўи дигар Рашид Ќодиров омодагии худро љињати мусоидат ба рушду нумўи соњањои мухталифи иќтисоди миллї изњор доштааст. Инчунин, дар љараёни вохўрї самтњои дигари њамкорињои иќтисодии барои тарафайн судманд мавриди арзёбї ќарор гирифтанд.
Адабиёт ва фарњанг -Устод, солњои њаштодум ва оѓози навадуми ќарни гузашта як насли ќолабшикан ба насри мо ворид шуда буд. Насли Бањманёр, Љонибек, Муаззама, Сайф Рањимзод, Муњаммадзамон, Сайдар, Абудрофеъ Рабизода, Салими Аюбзод. Насле, ки насри моро ба маљрои нав бурд. Имрўз, ки 20-сол аз истиќлоли мо гузашта, чаро дар насри мо насле наомадааст, ки ќолабшикан бошад? Ё чаро аќќалан нафаре аз адибоне, ки тоза ба майдони адабиёт омадаанд, ба насли Шумо напайваст? Ба сатњи Шумо нарасид… Сабаб дар чї бошад, ки насри мо пеш нарафт? - Пеш аз ба ин савол љавоб додан аввал диќќати Шуморо ба тарафи дигари ин масъала љалб кардан мехоњам. Умуман, оё мо медонем, ки адабиёти 20-соли истиќлол чї адабиёт аст ва дар борааш тасаввуроти дуруст дорем ё надорем. Бубинед, баъди давлати Сомониён танњо дар соли 1924-ум давлати худмухтори Тољикистон дар њайати Узбакистон таъсис ёфт ва боиси таассуф њам њаст, ки он њама пањноњо аз даст рафту порчаяке дар куњистон монд. Баъдан соли 1929- ум Тољикистон мустаќил шуд дар њайати ИЉШС. Адабиёти нави тољик њам аз њамон соли 1929-ум шуруъ шуд. Вале њамааш шуда дар миёнањои солњои сиюм аллакай дар адабиётшиносии советии тољик китобњо арзи њастї карданд, албатта аввалин мусавадањо, аввалин ангезањо. Аз истиќлоли мо 20- сол гузашта, аммо оё ягон китобе дорем, ки адабиёти ин давраро тањлил карда бошад. Албатта ташаккур ба профессорон Худойназар Асоев, Кўчарову дигарон. Онњо китобе њам навиштанд дар бораи адабиёти тољик дар асри 20 ва ба он бобњое њам илова намуданд, ки ба адабиёти даврони истиќлол бахшида шудааст. Лекин агар аз дигар нигоњ бигирем адибони даврони истиќлол боз њамонњое њастанд, ки аллакай 70-75 солаанд. Яъне мо адабиёти замони истиќлолро ё намедонем ё дарк кардан нахоњем. -Чаро? -Албатта, баъзењо мегўянд, ки адабиёти даврони истиќлол обаш бисёр. Одамон бекор монданд, бисёрињо аз сари мансаб рафтанду ягон чї навиштанд. Пештар барои чопи китоб муаллифонро бисёр монеањо пеш меомад, онњо бояд аз ин монеањо мегузаштанд, мисле ки Сиёвуш аз даруни оташ. Инњоро касе монеъ нашуд, аз ин сабаб китоби бисёре њам ба нашр расид. Аммо новобаста аз њамаи ин гуфта намешавад, ки дар бист сол адабиёт набуд. Масалан гирем дар давраи Шуравї дар як сол њамааш шуда камтар аз сад асар чоп мешуд Њоло камаш 3-њазор китоб дар як сол ба нашр мерасад. Албатта бархе мегўянд, ки бисёри ин китобњо фачанд. Аммо бубинед рўдоб кўчак аст, аммо бањр обаш бисёртар. Дар рўдоб гулмоњї њаст. Дар бањри азим навъи бештари моњї њаст, њазорњо намудаш њаст. Њарчанд ки оби уќёнусу бањрро хўрда намешавад, лекин ќаъри ў гавњар дорад. Аз ин рў оё хато нест, ки гўем адабиёт сероб аст, аммо хуб нест… Шояд љурм дар он бошад, ки мо ба ќаъри ин адабиёт ѓўтта назадем њанўз. Чун ба ќаъри бањр фурў наравед, дар бораи он андешањоятон рўякї аст. Вобаста ба њамин ман гуфтанї њастам, ки адабиёти давраи истиќлол њанўз кашшофї нашудааст.
www.ruzgor.tj
мекунанд, ки албатта нафарони боистеъдод њам доранд. Ва танњо ин њам не, њоло адабиёти мо адабиёти муњољир шуд. Дар як кишвари Красноярск дар як сол фаќат 10 китоби шеъру њикояњо нашр мешавад, ки бењтарин њастанд. Дар тамоми Русия менависанд. Ќариб 1, 5 миллион нафар тољикон дар муњољиратанд. Соли 1929 њам ањолии кишвари мо камобеш 1 миллион буд. Дар солњои 30-юми ќарни гузашта барои њамин як миллион тољик Айнї лозим буд, Миршакар лозим буд, Лоњутї лозим буд. Пас муњољирони мо њам адабиёти худашонро офариданду меофаранд. -Шумо аз он асарњое, ки дар хориљ чоп шудаанд, кадомашро хондеду чї бањо медињед? -Масалан як китоби Шафоати Назар ба дастам расид. Ў саргузашти худаш, њамаи азобњои дар Русия кашидаашро ба воситаи нома ба духтараш навиштааст. Бењтарин асар аст. Чаро мо онро эътироф накардем? Устод
ШЕРАКИ ОРИЁН:
№01 (001) 05 июни соли 2013
11
нанд, чаро дар байнашон 30нафар набошад. Албатта њастанд нафароне чун Матлуба, Юнус Юсуфї, Бањманёр. Њатто бештари онњое ки пештар низ менавишанд ба собика монанд нестанд. Хусусан дар насри мо. Сорбон аз асарњои кўчаке ки вобастаи дењи худаш буд ба мавзуъњои љањонї даст зад. Куњзод ки бештар насри танќидї менавишт, ба насри њикмат гузашт. Аммо бадбахтии бачањое, ки дар даврони истиќлол ба адабиёт омаданд, дар он аст ки мо онњоро эътироф накардем, мо назди онњо гунањкорем. Баъди солњои истиќлол мо ягон чавони синнаш аз шаст поёнро эътироф накардем. Ягона нафаре, ки ќадр намудем Фарзона аст. Ва албатта бо ташаббуси худи сарвари давлат ў Шоири халќии Тољикистон шуд. Дигар сини кадом нависандаи халќии мо аз шаст поёнтар аст? Бачањои давраи истиќлол нисбат ба мо бедортаранду тафаккурашон низ дигар аст.
Мусоњибаи хабарнигори «Рўзгор» бо нависандаи саршиноси тољик Шераки Ориён (Абдурофеъ Рабизода)
АДАБИЁТИ ДАВРОНИ ИСТИЌЛОЛИ МО АДАБИЁТИ ЌАВЇ АСТ Ѓаввосон фурў нарафтаанд, ки донанд дар ќаъри он чї њаст. -Чаро мунаќќидон ба баррасии бештари ин асарњо напардохтанд? -Пештар ба адабиёт Иттифоќи нависандагон бањо медод. Ман гумон мекунам, ки имрўз дар шўъбањои ИН нафароне нестанд, ки њамаи асарњои дар ин солњо нашршударо донанд ё хонда бошанд. Зеро барои хондан ваќти бисёр лозим. Давраи истиќлол ба њама маълум аст, ки ќариб 10-солаш сарфи кашмакашњо шуд. Овора будем. Яъне ки давари аввали истиќлол пур аз фољеа, пур аз тўфон буд. Ваќте ки тўфон мешавад, овоз бисёр мешавад. Барои њамин њељ мумкин нест, ки дар адабиёти бист соли истиќлоли мо асарњои барљаста набошад. Адабиётњои бузурги дунё дар даврони шикаст офарида мешаванд. Дар даврони Шўравї Тољикистон як љузъи ин кишвари абарќудрат буд. Шўравї чанд фољеаро аз сар гузаронид. Масалан инќилоби солњои 17-ум. Бубинед баъди ин давра ки рўй зад? Албатта пеш аз њама устод Айнї. Пеш аз ин њам устод Айнї менавиштанд. Аммо як шоири миёнањол. Лекин њамин инќилоб чунон тўфонњое дошт, ки њамаи потенсиали Айниро кушод. Акнун давраи дуюми шикастро бинем. Давраи љанги дуюми љањонро. Устод Улуѓзода худашон журналист буданд дар майдонњои љанг ё Фотењ Ниёзї. Инњо дар миёни љанг рўиданду ќомат кашиданд. Ман ба он бовар њастам, ки њар давраи шикаст наслеро ба вуљуд меоварад, ки баъзе чизњоро гуфтанаш лозим аст. Худи мардум ба он ниёзманд мешавад. Фољеањои давраи аввали истиќлол азимтар буд. Дар ин давра бояд адабиёти бузург сар зада бошад. Аммо бадбахтии адабиёти тољик дар он аст, ки хонанда надорад. Касе онро
њанўз пурра тадќиќ њам накардааст. Барои ба адабиёт бањои сазовор додан онро бояд хонд. Боз њам мегўям, ки ин кори осон нест. Аммо дар он даврон Иттифоќи нависандагон ин рисолатро иљро мекард ва бењтаринњоро кашф менамуд Мисле ки Лоиќ, Бозор, Гулрухсор, Сорбон, Куњзод, Абдулњамиди Самад ва чандин нафари дигарро кашф карда буд. Ва онњо аз мададгории Иттифоќ низ бархўрдор буданд. -Аз кадом нигоњ Шумо ба адабиёти даврони истиќлол ин гуна бањо медињед? - Бубинед, адабиёт дар замони Шўравї аслан офарида мешуд дар як худи Душанбе ё Хуљанд. Њоло дар њама манотиќи Тољикистон, чї дар водии Зарафшон, чї дар Бадахшону Рашту Хатлон мањфилњои адабї амал
ruzgor@hotmail.com
Турсунзода њар љое мерафтанд то рўзномањои девориро љустуљў мекарданд, ки ки нафареро бањри адабиёт дарёбанд. Ин гунна асарњо бисёранд. Мо бояд он адабиётеро, ки дар хориљ аз кишвар навишта мешавад, хонему эътироф намоем, зеро он њам адабиёти мост. - Имрўз аксари нависандањои мо мегўянд, ки бо номи њикоя, ќисса, роман навиштањои зиёд чоп мешаванд, аммо аксари онњо моли адабиёт нестанд, бори адабиётро намекашанду баръакс завќи хонандаро паст мекунанд. - Ман бо боварии кул гуфта метавонам, ки адабиёти давраи истиќлоли мо аз адабиёти шўравиямон пурзўру тавонатар аст. Ваќте 3000 нафар эљод меку-
info@ruzgor.tj
-Шояд бархе дар Шўравї танњо барои њаќќи ќалам менавиштанд. Имрўз барои чї бошад? Барои обрў, шуњрат ё ифшои дарди дилу мењр ба адабиёт? Њам ину њам он. Лекин онњоро њам бояд эътироф кард. Насли калонсоли мо бояд љавононро муаррифї кунанд. Медонед, як бузургии Турсунзода дар он буд, ки Турсунзода њама навиштањои љавононро мехонданд. Он кас агар намехостанд на Лоиќ сар мезад, на Бозор на Гулрухсор… - Шумо ба он назар њастед, ки насри замони истиќлол истеъдодњои нокушодаи зиёд дорад? -Чизи бисёр албатта камбуди бисёр дорад. Агар биринљ бисёр бошад, дар дарунаш кўрмак низ бисёртар аст. Ду кило биринљ ду каф кўрмак дорад, 10 кило биринљ 5 -каф. Лекин 9- килои дигар биринљ аст-ку… Мисли њамин њам адабиёти давраи истиќлоли мо адабиёти бењамто аст, ки мо эътироф накардем. Мо умедвор будем, ки истиќлол биёд мо чї корњое анљом медињем. Бингаред, дар њоле ки аксари рўшанфикрони мо дар Бухорову Самарќанд нобуд шуда буданд, мо дар солњои сиюму чилум адабиёти советии тољикро навишта будем. Аммо то имрўз намедонем, ки дар адабиёти истиќлоли мо кињо њастанд? Агар адабиёти истиќлолро нависем њам онњоеро ворид мекунем, ки синнашан аз 60-сола боло аст. Давраи Шўравиро хубияш дар он буд, ки талабот ба адабиёт бештар буд. Масалан як Садои Шарќ 64 њазор нусха мунташир мешуд. Мехонданд худи мардум њам бањо медоданд. Акнун китобњо 200-300 нусха нашр мешаванд. Лекин ба њаминаш њам шукр гуфтан даркор, ки вай бо пули худаш нашр мекунад. Вай метавонист њамон пулро сарфи корњои бењуда кунад. Аз он ки шумораи китобњо бисёр аст, бо боварї метавон гуфт, ки дар дарунаш асарњои хуб њам њастанд. -Ташаккур барои суњбати хуб.
www.ruzgor.tj
12
Абарќудратњо ва низоъњо
www.ruzgor.tj
№01 (001) 05 июни соли 2013
Ба назар мерасад дар мањофили сиёсатњои байналмилалї ин њафта бањси Сурия гармтар мешавад. Гап сари он ки њам НАТО ва њам Русия расман ба фурўши силоњ ба ин кишвар оѓоз карданд. Лаѓви эмбаргои фурўши аслиња ба мухолифони низоми Башор Асад аз љониби Иттињодияи Аврупо ва интиќоли аввалин силоњи сипари зиддимушакї ба давлати Сурия аз љониби Русия. Охири њафтаи гузаша хабаре интишор ёфт, ки ба оѓози як мусобиќаи таслињотї дар ин кишвар ово мекунад. Русия тасмим гирифт музокароти њамкорињои низомиро бо Сурия аз сар гирад. Сухан сари фурўши тайёрањои низомї меравад, ки гуфта мешавад аслан муоњадаи он соли 2007 имзо шуда буд. Мебоист Маскав тибќи њамон ќарордод ба Димишќ 12 адад љангандаи МиГ-29М/ М2 мефурўхт. Аммо баъдтар ба иллати
риди тамдид накардани мањдудияти тиљорати силоњ ба мухолифони давлати Сурия миёни сиёсатмадорон ва тањлилгарон гўмагўњои тоза ба миён овард. Сиёсатшинос ва дотсенти Донишгоњи молияи Федератсияи Русия Евгения Войко бар ин назар аст, ки лаѓви эмбарго ин аз навмедии аврупоиён ба самаранокии он њикоят мекунад. «Омили лаѓв њам он буда, ки эмбарго муљиб нашуд гурўње пешрафт дошта бошад ва гурўњи дигар заъиф шуда. Башор Асад њамоно миёни мардумаш аз мањбубияти хос бархўрдор аст. Аз сўи дигар вай дорои артиши муназзаму муљањњаз аст ва аз пуштибонии Русия ва Эрон бархўрдор мебошад. Аз ин рў Иттињодияи Аврупо чора надорад ба љуз он ки ба фурўши силоњ ба мухолифони Асад ризоят дињад», - мегўяд ў. Коршиноси олмонї оид ба Ховари Миёна Михаэл Людерс ба масъалаи аксу-
мишќ бо С-300 тарроњони ин наќшаро ноумед мекунад, зеро сипари зиддимушакии С-300 ќодир аст аз њар гуна њамлањои њавої манотиќи тањти назарро њифозат кунад. Љонн Брейк, тањлилгари масоили амниятии ИМА дар маќолае изњори назар кардааст, ки лаѓви ин гуна мањдудиятњо ва ба мухолифони давлати Баѓдод расидани силоњу муњимоти љангї хатари зери њамлаи эњтимолї ќарор гирифтани Исроилро, ки дар Ховари Миёна аз муттањидони аслии ИМА мебошад, ба миён меорад. Ба андешаи ин муаллиф силоњ ба дасти гурўњњое меафтад, ки бо давлати яњудї оштинопазиранд. Наметавон гуфт, ки нерўњои мухолифи давлати Сурия идорашавандаанд. Ин боз дар њолест, ки Ѓарб аз гузаштаи Либия таљрибаи талх дорад. Ба яѓмо рафтани анборњои силоњу муњимоти љангии Муаммар Ќаззофї муљиби нерў гирифтани ќуввањои исломї
Ду ќудрати љањонї сеюмин сол аст, ки наметавонанд дар њалли як бўњрони байналмилалї забон ёбанд. Ва дида мешавад, ки ќазияи Сурия фаротар аз ќазияи як кишвар аст. Дар Сурия таќдири минтаќа њал мешавад ва иллати «њамдигарнофањмї» низ њамин аст.
Русия ва Амрико:
Башор Асад дар Сурия дастрасии Маскавро ба пойгоњи машњури Тартус, ки охирин бунгоњи нерўњои њавоии ин кишвар дар љазирањои Гаван мебошад, зери хатар ќарор медињад. Ин ва боз масоили дигар водор мекунад, ки Кремл дар канори Асад бошад ва аз њар роњи имконпазир дар њимояи ў ќарор гирад. Тањлилгари амрикої Љон Микалессин Путинро Медведев намедонад, ки бо имзо гузоштан зери ќарори Шўрои амнияти СММ ба дастури лаѓви њокимияти Муаммар Ќаззофї ризоят дода буд. Путин њозир нест ва ќасд њам надорад ин гуна иштибоњотро такрор кунад. ТАНЊОИИ СУРИЯ ДАР ОЗМОИШГОЊИ ЌУДРАТЊОИ ЉАЊОНЇ Сурия миёни ќудратхоњони олам тани танњост ва нафаќат миёни талошњои ѓарбиён, балки миёни мамолики араб ва мусалмони минтаќа. Ба љуз Љумњурии Исломии Эрон дигар ягон кишвари мусалмонї ёрои эътироз ба хостањову тавтеањои ИМА ва ёронаш надорад. Душмании аъроб ба њаддест, ки ваќте Москаву Пекин њама гуна талошњои дахолати низомии НАТО ва ИМА-ро аз тариќи Шўрои амнияти СММ хунсо карданд, Иттињодияи Араб аз кишварњо ва созмонњои ѓарбї даъват намуд, ки ба Сурия дахолати низомї кунанд. Замоне Муаммар Ќаззофї њам миёни анбўњи кишварњои араб ва мусалмон танњо буд, вале вай ѓуруре дошт бемисл. Вай ошкоро олами арабро калламушњо меномид, вале арабњо ўро ба истењзо мегирифтанд, чун медонистанд, ки аз теѓи Ѓарб илољи рањої надорад ва рўзе мерасаду суќут мекунад. Фарќияти Башор Асад аз Ќаззофї надоштани лањни шадиди муколама бо мухолифон ва кишварњои зидахл аст. Башор парвардаи хонаводаи президент ва тањсилкардаву фарогирифта бо фарњанги муколамаи ѓарб аст. Лањни шадид аз шеваи мусоњиба ў нест, вай зиракона бо ин гуна сиёсатњо бархўрд мекунад ва боз
НОКОМИЊО ДАР ТАЛОШИ ЊАЛЛИ БУЊРОНИ СУРИЯ
нек њам медонад, ки пуштибонии Москаву Пекин њам ба хотири муњаббати онњо ба Сурияву мардуми он нест. Балки ба хотири љойгоњу мавќеъ дар сиёсатњои ЊАДАФ РАФТАНИ АСАД АСТ байналмилалї ва њифзи манфиатњояОё Русия ва ИМА дар масъалаи њалли шон дар минтаќа аст. Аз ин рў коршинос дар умумри бањри Миёназамин ва Ховамушкилоти Сурия метавонанд забони ри Миёна Фабрис Баланш дар сўњбате умумї ёбанд? Ба назар мерасад, ки на. бо нашрияи «Le Nouvel Observateur» гуфДар роњи расидан ба як муколамаи сота буд: “Русия ба Асад фишор нахоњад занда ин ду кишвар амалан дар фосиовард, русњо ваќтро кашол медињанд, талаи дур аз њамдигар ќарор доранд. ИМА ва муттањидонаш њамоно аз кўмак ба мулаб мекунанд, ки њамаи маълумоти зарухолифони давлати Сурия даст намекариро, ки ба дахолати хориљї метавонад шанд ва сарнагунсозии Башор Асадро сабаб шавад, дар ихтиёрашон гузоранд”. шарти аввали њалли бўњрони Сурия меСоли гузашта аксари тањлилгарони мадонанд. Александ Вижутосоили амниятї бар вич, тањлилгари пажуњишпояи се фарзия рўйдоИМА ва муттањидонаш дњои Сурияро пешгўї гоњи стратегии Русия мегмекарданд. Аввал меўяд, “чї гуна метавон даст њамоно аз кўмак ба гуфтанд, ки НАТО биба њалли бўњроне зад, агар мухолифони давлати лохира даст ба амалиќудратњо яке аз яки дигар ёти низомї мезанад. пуштибонї кунанд ва нахоСурия даст намекашанд њанд, ки гурўњњои ба њам Ин иќдом сурат гимухолиф канор оянд”? ва сарнагунсозии Башор рифт, вале ба иллати Русия аз сиёсатњои ѓармухолифати Русия Асадро шарти аввали биён дар таќсими манотиќи Паймони Атлантики тањти нуфуз хеле зиёд љабр Шимолї натавонист њалли бўњрони Сурия дидааст ва бо имзои муоризояти Шўрои Амнињадањое мавќеъи худро дар ятро њосил кунад. Аз медонанд. минтаќањои гуногуни олам сўи дигар ба назар рааз даст додааст. Москав то њанўз намесид, ки баъди Афѓонистон ва Ироќ муштавонад фаромўш кунад, ки дар гузашта кил шуд, ки касе худро андармони бўњрони дунболадор кунад. ба пофишорињои Ѓарб сар фаровард ва Фарзияи дуюм он буд, ки роњи ямании Балканро аз даст дод. Ду сол ќабл бо суќути режими Ќаззофї Либия низ аз дасњалли бўњрон санљида мешавад. Ин роњ таш рањо шуд. Њоло бошад намехоњад ќурбонии Башор Асадро мехост, ки низ аз ин беш мавќеъи худро дар Ховари хилофи манфиатњои Маскав дар минтаќа Миёна аз даст дињад. Бо бозгашти Путин буд. Роњи яманї мањз ба њамин иллат ба кохи Кремл дар доирањои нуфузталаамалї нагардид. би Русия он ѓоя аз нав зинда шуд, ки ин Ва нињоят сеюм, коршиносон њадс мекишвар бояд беш аз њар ваќти дигар дар заданд, ки њукумат назорати авзоъро дар њалли масъалањои байналмилалие, ки сар то сари кишвар ба даст мегирад, вале сол ба поён расид ва боз ним соли дигар манфиатњои жеополитикї дорад, кўшо аз соли нав њам мегузараду Асад натабошад. Ва яке аз ин масъалањо Сурия ва вонист бахшњои зери нуфузи мухолифон дигар Эрон аст. Он њаќиќат њам рўшан мондаи кишварро ба даст орад. аст, ки шикасти Сурия ва Эрон дар минБобољони ШАФЕЪ, таќа зарбаи љуброннопазире ба манофеи «Рўзгор» Русия хоњад зад. Гузашта аз ин суќути дар Маѓриб шуда буд, ки баъдан Фаронса тасмим гирифт даст ба амалиёти низомї дар ин кишвар занад”.
шурўъи ноамнињо ва тазоњуротњои зиддињукумативу инќилобњои арабї иљрои ин тарњ мутаваќќиф шуд. Муоњадаи соли 2007 замоне ба ёди Маскав расид, ки Иттињодияи Аврупо манъи фурўши силоњ ба мухолифони давлати Асадро дигар тамдид накард ва ин амалан ба он маъно буд, ки аз ин ба баъд њар кишвари узви Паймони Атлантики Шимолї њаќ хоњад дошт, ба гурўњњои зиддидавлатї дар Сурия силоњу муњимоти љанг фурўшад. Рўзи шанбеи гузашта рўзномаи «КоммерсантЪ» истинодан ба манбаъњои худ дар системаи њамкорињои њарбї-техникии Русия навишт, ки чанд њафта ќабл аллакай маълум буд, ки Иттињодияи Аврупо дигар ќасд надорад эмбаргои силоњ ба мухолифони режими Асадро тамдид кунад. Аз ин рў ба “Рособоронэкспорт” дар мавриди азсаргирии музокароти ирсоли силоњ дастур дода шуда буд. Манбаъи дигар дар «Рособоронэкспорт» тайид кардааст, ки љониби Сурия аллакай барои харидории њавопаймоњои омўзишїљангии Як-130 100 миллион доллар пешпардохт кардааст. Вале ин њам тибќи як муоњадаест, ки њанўз моњи декабри соли 2011 имзо шуда буд. Бояд дар маљмўъ 36 тайёраи љангї фурўхта шавад ва аввалин 6 њавопаймо то охири соли 2013 ба дасти давлати Сурия хоњад расид. Тибќи иттилои дигар, ки рўзи шанбеи гузашта аз љониби ёвари президенти Русия Юрий Ушаков расонаї гардид, Маскав ќарордодњои то ин замон имзошуда бо Димишќро комил иљро мекунад, вале муоњадаи нав имзо нахоњад кард. ВОКУНИШЊО БА ЛАЃВИ ЭМБАРГО Тасмими Иттињодияи Аврупо дар мав-
www.ruzgor.tj
ламали Русия ба тамдид нашудани эмбарго дахл кардааст ва гуфтааст: «бо ин амал Русия ба Ѓарб фањмонд, ки бо президенти амалкунандаи Сурия кор хоњад кард. Мушкил он аст, ки кишварњои ѓарбї то ин замон ба мухолифон такя мекарданд, вале њоло ногузиранд иќрор шаванд, ки бо ин мухолифон намешавад давлатро сохт», - иќтибос овардааст суханони ўро ИноТВ. Ба андешаи ў њатто дар њукумати ИМА доир ба Сурия аќидаи воњид вуљуд надорад. Идорањое аз ќабили вазорати мудофеа мављуданд, ки ширкат дар љанги Сурияро барои ин кишвар хеле камманфиат ва бадтар аз Ироќу Афѓонистон медонанд. Вале СРУ назари дигар дорад. Хадамоти љосусии ИМА мегўяд бояд дахолат кард, вагарна наметавон Сурияро ба Асад ва «Њизбуллоњ» гузошт. Аммо Русия дар пояи њамон даъвои худ устувор аст, ки мегўяд, ба Сурия силоњњои муњзофизатї ирсол мекунад, на њамлакунанда. Ва ин тибќи муоњадае сурат мегирад, ки то оѓози љанги шањрвандї дар ин кишвар имзо шудааст. Ба маънии дигар Маскав таањњудоти худро пеши Димишќ иљро мекунад. Вазорати корњои хориљии ин кишвар бо пахши баёнияе хост нигаронии муттањидони аврупоии мухолифони давлати Сурияро барњам занад. Дар ин баёния аз љумла омадааст, ки сипари зиддимушакии С-300 омили боздорандаест, ки ба дахолати беруна дар умури ин кишвар монеъа эљод мекунад. Ин айни њамон чизест, ки ѓарбиён метарсанд. Зеро даъватњои эљоди фазои бидуни парвоз, ки замоне дар Либия роњандозї шуда буд ва яке аз сабабњои шикасти Муааммар Ќаззофї гардид, аз сар гирифта шудааст. Мусаллањ шудани Ди-
e mail: info@ruzgor.tj
ruzgor@mail.ru
Аз рўзгори орифон
www.ruzgor.tj
дам, ки ў низ мехост дар бораи ин хонадон маълумоти муфиде ба нашр бирасад.
МАЌБАРАИ ЭШОНИ СУЛТОН ВА ЭШОНИ СУЛАЙМОН ДАР ДЕЊАИ ЁЗЃАНД. 13 АВГУСТИ 2008.
ЊАНГОМИ ЊАНГОМАЊОМОН ГУМ ШУД НАСАБНОМАЊОМОН Ба гуфтаи Саидкабир шаљараи аљдоди онњо аз њазрати Имом Њусайн, набераи Пайѓамбари гиромї Муњаммад (с) шуруъ мешавад. «Дар бораи сарманшаи гузаштагони мо дар матбуоти даврї, њатто дар китобњо маълумоти начандон сањењ ба нашр расидааст. Ба хусус дар китобе навиштаанд, ки гўё аљдоди мо аз њазрати Абўбакри Сиддиќ (р) оѓоз мегирад. Бино ба гуфтањои ќиблагоњам ин чиз њаќиќат надорад. Падарам мегуфт, ки мо як шаљаранома доштем, ки дар шакли як коѓаз-номаи дароз буд. Дар он номи аљдоди мо аз аввал то бобоям эшони Саидљалолиддин сабт шуда буданд. Баъди чанд ном дар поёнтари онњо мўњр гузошта мешудааст. Њамин шаљараномаро солњои сиюм ё баъд-
№01 (001) 05 июни соли 2013
13
улуми исломиро фаро гирифта, баъди вафоти Муњаммад Охун соњиб ба дењаашон бармегардад. Дар бораи дар назди ин олими замон таълим гирифтани Авлиё Мирзорањим дар китоби "Далелуссоликин"-и Абдулњайи Муљахарфї, ки баъдан аз писари эшони Авлиё Мирзорањим эшони Шайх Шањобиддин дасти пир гирифтааст, чунин мисраъњоро мехонем: Рабуда файз аз ин ќутби ягона, Муњаммадљон њамон Ѓафси замона. Шуда лутфи Илоњї чунки ёраш, Замон бигзошт андар Ќандањораш. ОШКОР ШУДАНИ ДОНИШМАНДИИ АВЛИЁ МИРЗОРАЊИМ Дар дењаи Сайидон эшони Авлиё Мирзорањим олиму донишманд шудани худро ифшо намесозад. Баръакс, бештари
ЌИССАЊО АЗ РЎЗГОРИ ЭШОНИ СУЛТОН,
АЉДОД ВА ПАЙВАНДОНИ Ў Дар бораи эшони Султон бисёр навиштаанду гуфтаанд. Аз ў њатто устод Садриддин Айнї дар навиштањояшон ёд кардаанд. Муњаќќиќони мухталифи ѓайритољик низ дар бораи ў андешањои худро рўи коѓаз овардаанд. Вале њама он чизе, ки то ин лањзањо навишта шудаанд, аксаран дар зери таъсири идеологияи замони шўравї иншо гардидаанд. Эшони Султонро, дар ќатори Иброњимбеку Махсуми Фузайл ва дигар муборизони зидди сохти шўравї азљумлаи душманони халќу миллат ном гирифтаанд. Аммо ахиран ба мо муяссар шуд, ки аз пайвандони эшони Султон нафарњоеро пайдо кунем, ки назари онњо оиди зиндагиномаи эшони Султон њаќиќати маводи то ин замон дар бораи эшони Султон ва воќеањои дар атрофии ў рухдода навишташударо зери суол мегузорад. Зеро њарфи онњо бо далелу бо санад аст. Таќдир маро бо Саидкабир ва бародаронаш панљ сол ќабл (соли 2008) дар дењаи Ёзѓанди ноњияи Тавилдара дар назди маќбараи њазрати эшони Султон ба њам овард. Рости гап, Саидкабирро ман пештар дар Душанбе борњо дида будам. Даќиќтараш ба дўкони китобфурўшии ў борњо даромада будам ва њатто аз дўконаш китоб низ харида будам. Ваќте ки ўро дар сари маќбараи эшони Султон дидам, гумон кардам, ки ў низ мисли ман зоире њаст, ки мехоњад аз љойњои муќаддаси ин диёр дидан кунад. Чун бо хонадони эшони Султон пайванди хешу таборї доштанашро фањмидам, маро њиссиёти наљибе фаро гирифт. Даррав ба ў худро шинос карда гуфтам, ки бисёр мехоњам дар бораи эшони Султон маводе бинависам ва оё ў метавонад, ки дар ин кор ба ман мусоидат кунад? Гуфт, ки барои чунин як тасмимеро гирифтан ў бояд бо ба-
родарон ва баъзе аз бузургони авлод суњбат кунад ва аз онњо маслињат бипурсад. Хулоса, мо шумораи телефонњои якдигарро гирифта маслињат кардем, ки дар Душанбе ин масъаларо њал хоњем кард. Њамин тавр баъди чанде мо дар Душанбе вохўрдем ва ба бахти ману хонандањои азизам Саидкабир розигї дод, ки дар навиштани маводе дар бораи ин хонадон ба ман кўмак мекунад. Саидкабир тахминан панљоњ сол дорад. Писари эшони Саидањмадљон мебошад. Падари ў эшони Саидањмадљон писари эшони Саидљалолиддин њаст, ки ўро эшони Њољї низ гўянд. Эшони Саидљалолиддин писари хурдии эшони Шайх Шањобиддини Валї мебошад. Эшони Султон низ писари њамин эшони Шайх Шањобиддини Валї мебошад. Яъне эшони Саидљалолиддин бародари эшони Султон аст. Ваќте ки эшони Султонро соли
1922 Фузайл Махсум ба дор мекашад, эшони Саидљалолиддин таќрибан 22 сол доштааст. Ў низ минбаъд њаёти пурфољиъа ва пурмољароеро аз сар мегузаронад, ки баъдан шумо, хонанандагони азиз, дар идомаи китоб аз он воќиф хоњед шуд. Њоло њаминро мегўем, ки ўро кормандони маќомоти амниятии Тољикистон чанд рўз ќабл аз шуруъи Љанги Бузурги Ватанї боздошт карда гўё барои истинтоќ ба Тошканд мефиристанд. Аз њамон ваќт то ба имрўз аз эшони Саидљалолиддин маълумоте дар даст нест. Дар ваќти мафќудуласар шудани падар эшони Саидањмадљон 23 сол доштааст. Эшони Саидањмадљон фарзанди дуввуми эшони Саидљалолиддин мебошад. Маълумоти диниро дар назди падар гирифтааст. Эшони Саидањмадљон аз падар дар бораи гузаштагони ин хонадон, ба хусус, бобо ва амакњояш ќиссањои зиёдеро шунида, ашёи шахсии онњоро ба ёдгор гирифта ба фарзандонаш,
Эшони Саидкабир. 13.08.2008 хосатан ба Саидкабир, онњоро наќл кардааст. Ў аз Саидкабир хоњиш карда будааст, ки њатман ин ќиссањои ўро рўи ќоѓаз биёрад ва агар имконият пайдо шавад, китоб кунад. Аз њамкории бошавќи бародари гиромї, Саидкабир ман ба чунин хулоса ома-
ruzgor@hotmail.com
тар дар як кофтуков кормандони амниятї аз хона гирифта бурдаанд. Баъдан бо роњњои гуногун кўшиш кардем, ки онро бозгардонем, вале дар амнияти Тољикистон ба мо гуфтанд, ки он шаљаранома њамон ваќт ба Тошканд фиристода шудааст. Он шаљараномаро дигар ба мо барнагардонданд. Бо вуљуди ин мо аљдоди худро аз эшони Рўзимуњаммад, ки дар дењаи Сайидони Саѓирдашт зиндагї мекард, ба ин тараф хубтар медонем». Эшони Рўзимуњаммад кай ба дењаи Сайидон омадааст ва аз кай дар ин љо маскун шуд, њамсуњбати ман Саидкабир ин чизро намедонад. Мо низ дар ин бора маълумоти бештаре пайдо накардем.
САЙИДОНРО САЙИДОН ОБОД КАРДАНД Дењаи Сайидон яке аз мањалњои хушобу њавои Саѓирдашт ба њисоб меравад. Њанўз њам он љо сафедорони шинондаи эшонњо сабзу хурраманд. Наќл мекунанд, ки яке аз њамин сафедорњо асои дасти эшони Авлиё Мирзорањим, писари эшони Рўзимуњаммад будааст, ки бо каромоташ сабз шудааст. Эшони Авлиё Мирзорањим бо њидояти падар барои тањсили илм ба Ќандањори Афѓонистон меравад. Барои чї мањз ба Ќандањор? Касе аз њамсўњбатони ман њозир ба додани посухи мантиќї ба ин савол нашуд. Вай чанд муддат дар назди олими бузурги исломї, шайх Муњаммад Охун соњиб дар Ќандањор
info@ruzgor.tj
ваќти худро зери буттаи хуче, ки то ба имрўз дар ин дења вуљуд дорад, бо зикри Худованд ва сукут кардан мегузаронидааст. Боре ба дењаи эшонњо писарони устоди эшони Авлиё Мирзорањим Муњаммад Охун соњиб аз Афѓонистон меоянд. Онњо бо њидояти модарашон ба назди эшони Авлиё Мирзорањим омада будаанд. Зеро падарашон васият карда будааст, ки эшони Авлиё Мирзорањим яке аз шогирдони донишманди ў будааст, ки гўё дониш ва илми ўро бо худ мукаммал ба кишвараш бурдааст. Агар фарзандони ў нияти олим шудан дошта бошанд, њатман ба Ватани эшони Авлиё Мирзорањим бираванд ва эшони Авлиё Мирзорањимро пайдо карда аз ў илм биомўзанд. Њамин тариќ фарзандони Охун соњиб ба дењаи Сайидон омада эшони Авлиё Мирзорањимро пайдо карда худро ба пеши пойи ў мепартоянд ва илтимос мекунанд, ки ба онњо дарс гўяд. Танњо њамин ваќт мардуми дења кї будани эшони Авлиё Мирзорањимро дарк мекунад ва ба иззату икром карданаш мепардозанд. Баъд аз ин њокимони мањалњои атроф низ аз шахсияти эшони Авлиё Мирзорањим огоњ шуда мекўшанд то хизматашро ба љо оранд. Дар њамин давра як гурўњ муридонаш эшони Авлиё Мирзорањим ва ањли хонаводаи ўро ба дењаи Калпаки дашти Њасан, ки дар рў ба рўи дењаи Ёзѓанд љойгир аст, мебаранд. Дар он љо масљиду мадраса месозанд, чандин хонањои чилланишинї бунёд мекунанд. Эшони Авлиё Мирзорањим ба таълиму тарбияи шогирдон машѓул мешавад, муридони зиёде пайдо мекунад. Овозаи авлиёгии ў ба дуру наздик пањн мешавад. Сўфињои зиёде дар чиллахонањои ў чилла мешинанд. Дар чиллахонањои ў дар як ваќт аз дањ то понздањ сўфї чилла менишастааст. Султони ЊАМАД, «Рўзгор» (Идома дорад)
www.ruzgor.tj
14
САДОИ ЌАРНЊО Њамасола ба ин љо сайёњону гардишгарони зиёде аз кишварњои мухталифи олам ташриф меоранд. Бидуни муболиѓа шукўњу шањомати Тахти Љамшед њар бинандаро мафтун месозад. Пойдевори Кохро, ба ќавли муаррихон, асосгузори имперотурии муќтадири Њахоманишиён Куруш, ки дар таърих бештар бо номи Куруши Кабир машњур аст, гузоштааст. Минбаъд бо фармойиши Куруши Кабир шоњ Дориюш сохтмони Кохро њусни анљом мебахшад. Масоњати Тахти Љамшед фарогири сездањ гектар буда, дар он њунари волои меъмории ориёитаборњо ба назар мерасад. Њахоманишињо беш аз дусад сол њукумат доштанд. Њерадодмуаррихи Юнони ?адим нигоштааст, ки ин имперотурї аз Шарќ ба Ѓарб тўл кашида, њатто Юнон ва зодгоњи Искандари МаќдунїМакедон зери тасарруфи Њахоманишињо ќарор дошт. Искандари Маќдунї бо вуљуди шикаст додани импероотурии муќтадири Њахоманишињо ва таъарузу ѓасбкорињояш дар сарзамини Форс, натавонистааст чун Њахоманишиён ёдгории бузурге аз хеш боќї гузорад. Дар баробари дигар харобкорињо вай Тахти Љамшедро оташ задаю валангор сохта ва дороии Њахоманишињоро ба яѓмо бурдааст. Бояд тазаккур дод, ки дар дарозои таърихи башарї дигар шоњоне, мисли Њахоманишињо зуњур накардаанд, ки даст ба чунин ободкории њайратангез бизананд. Ёдгорињое, ки имрўз дар Юнон аз замони Искандари Маќдунї ба назар мерасанд, аз нигоњи меъморї ба обидањои Тахти Љамшед шабоњат дошта, њељ љойи шигифт ва шубњае нест, ки юнонињо меъмориро аз форсњо омўхта, бо ѓоратгарињои бешармона сутунњои зиёди Тахти Љамшедро чун "армуѓон" ба Юнон интиќол дода бошанд.
Муаррихони ќадиму муосир ба ин назаранд, ки баъди заволи имперотурии Њахоманишињо Тахти Љамшед он шукўњу љалолашро, ки дошт, тавассути чаповулњои хориљиён аз даст дод. Он чї ки имрўз аз он боќї мондааст, ба ќавли маъруф "ќатрае аз бањр аст". Бо ќадам гузоштан ба ин обидаи мероси фарњангї ба гўш садои таърихи куњан расида, виќору шањомат, ќудрату низоми њукумати Њахоманишињо пеши назар ба љилва меояд. Њахоманишињо мансуб ба сулолаи Пешдодиён буда, шоњони он Куруши Кабир, Доро, Дориюш, Ардашер ва дањњо дигарон бо номи шоњони одил шинохта шуда, дар бораи њар кадоми онњо муаррихон назарњои мухталиф доранд. Миёни шоњон Куруши Кабир, ки асосгузори имперотурии Њахоманишињо мањсуб аст, љой ва маќоми хоса дорад. Таърихнигорони ѓарбї оѓоз аз ќарни 15 милодї рў ба омўзиши таърихи имперотурии Њахоманишњо оварда, собит кардаанд, ки асосгузори он Куруши Кабир дар љањон нахустин шоњест, ки бо дасти хеш аввалин Эъломияи њуќуќи башарро навиштааст ва он имрўз бо номи "Маншур"-и Куруши Кабир машњур буда ва шинохта мешавад. Омўзиши рўзгори Њахоманишиён собит кардааст, ки онњо дар давлатдорї ба дину оин та-
www.ruzgor.tj
Аз рўзгори ниёгон
www.ruzgor.tj
№01 (001) 05 июни соли 2013
ТАХТИ ЉАМШЕД: Он чї гуна бунёд шуду чї таќдире бар сараш омад?
М
аљмааи Тахти Љамшед бузургтарин мероси таърихию фарњангии ориётаборњо мањсуб ёфта, он дар остони Форс, дар миёни шањрњои бостонии Шерозу Исфањони Љумњурии исломии Эрон доман густурдааст. Он таърихи беш аз 2500сола дошта, сањифае аз рўзгори даврони Њахоманишиёнро пеши рў меорад. Муаррихон навиштаанд, ки ин обидаи сангин дар ќарни 6 ќабл аз милод бунёд ёфта, дар тўли таърих бо вуљуди нобасомонињои даврон, хушбахтона, ќисмате аз он то имрўз аз газанди рўзгор мањфуз ва боќї мондааст. Бо ќарори ЮНЕСКО беш аз ним ќарн аст, ки маљмааи Тахти Љамшед мероси фарњангии љањониён эълом гардида ва ин муъљизаи сангї мавриди таваљљуњи њамагон гардидааст.
ваљљўњи зиёд дошта, дар Тахти Љамшед осоре аз оташкадањо ба ёдгор мондааст. Њахоманишињо муътакид ба яккахудої ва Ањурамаздоро мепарастидаанд. Дар он замон форсњо ба он бовар буданд, ки кулли мављудоти оламро як холиќ ба вуљуд оварда, дар љањон дар як њастии муштарак ќарор доранд. Ин эътиќод ва боварї ба ягонагии олами њастї ва яккахудої дар ягон ќавме пеш аз Њахоманишињо дида нашудааст. Масалан, Хашоёршоњи Њахоманишї њангоми лашкаркашї ба Аврупои он замон, ба хусус ба Юнон фармон медињад, ки аскарон пайкарањои худоёнро дар маъбадњо бишкананд. Худоро наметавон бо сурат бишинохт. Ё ин ки муаррихи пеш аз милод Обпаён нигоштааст, ки Дориюш-шоњи Њахоманишї фармон содир намуд, ки минбаъд одамон барои худоён инсонњоро ќурбон накунанд, чунон
e mail: info@ruzgor.tj
ки форсњо барои Ањурамаздо одамонро ќурбон намекунанд. Талќин доштанд, ки Ањурамаздо-Худои ягона инсонро офарид то ёвари вай дар мубориза алайњи палидї ва Ањриман бошад ва Ањурамаздо бе кўмаки инсон ќодир нест бар бадїАњриман пирўзї ёбад. Лозим ба ёдоварист, ки Њахоманишињо дар баробари эътиќод ба худои ягона, инчунин ба китоби муќаддаси "Авасто" эњтиром ќойил буданд. Њамаи шоњон аз Ањурамаздо бо чунин матолиб кўмак хостаанд: "Эй Ањурамаздо! Ба мо кўмак кун, то чун замин судбахш ва пурбор бошем, ободї бисозем ва шодї биёфарем. Эй Ањурамаздо, ба мо кўмак кун, то ба њама покон ва некукорон дар некукорї шарик ва њам бањра шавем". Шоњ Куруш- худои ягонаАњурамаздоро бештар мепарастид. Њангоми ѓасби кишвару минтаќањо аз ѓорату чаповул
ruzgor@mail.ru
Аз љумла, дар "Маншур" омадааст: 1. "Ман Куруши њаштум, шоњи љањон, шоњи бузург, шоњи додгустар, шоњи Бобул, шоњи Сумар ва Окадо, шоњи чањор гўша ( манзур-љањон, Б.С.), писари К (Амбу), (Зи), (Йа), писари Куруш, шоњи бузург, шоњаншоњ аз дудмоне, ки њамвора аз подшоњї буда, ки фармонравоияшро дўст медорад… худоёни бузург сарзаминњои љањонро ба ман супурданд… ман ба кишварњо оромиш ва озодї бахшидам" 2. Сипоњиёни бешумори ман бо сулњ ба Бобул даромададанд, ман ба њељ кас иљозат надодам, ки сарзамини Сумар ва Окадоро дучори њарос кунад… Ман ниёзмандињои Бобул ва њамаи парастишгоњњои онро дар назар гирифтам ва дар бењбудии вазъашон кўшидам. Ман юѓи нописанди бандагии мардуми Бобулро бардоштам ва ман кўмак овардам ва хонањои вайрони онњоро обод кардам, ман ба бадбахтињои онон поён бахшидам. Мардук худои Маздакиён, худои бузург аз кирдорам хушнуд шуд ва ба ман, ки ўро ситойиш кардам ва ба Камбуљия -шоњ ва фарзандам ва тамоми сипоњони ман баракат арзонї дошт ва аз самими ќалб маќоми ўро басе сутудам". Шоњ-Куруши Кабир дар "Маншур"-и таърихии хеш инчунин аз инъомњои ба ў бахшидашуда, сар фаровардани шоњони маѓлуб сухан гуфта, боз аз љумла овардааст: "… ман њамаи сокинони онњоро гирд овардам, хонањояшонро бозпас додам, худоёни Сумар ва Окадо, ки " Набуъид" аст, онњоро ба Бобул оварда ва худои бузург ба сулњ ва сафо хонда, ба љойгоњи писандидаи худашон баргардондам. Бошад, ки тамоми худоёне, ки ман дар парастишгоњњояшон љой додам, рўзона дар пешгоњи "Баъал" ва "Нбу" дуъо кунанд. Бошад, ки зиндагонии ман дароз гардад, бошад, ки ба Мардук_- худои бузург бигўянд: "Куруш- подшоњ, ки туро гиромї медорад ва фарзандаш Камбуљия бошад" Њангоме ки навиштањои муаррихони эрониро вобаста ба даврони Њахоманишињо ва бунёди Тахти Љамшед мутолиа менамоед, мебинед, ки пажўњишгарон ба ин назаранд, ки Куруши Кабир "Маншур"-и таърихии худро
Пажўњишгари даврони бостони Эрон Њабибуллоњ пури Абдуллоњ аз шукргузории љањониён аз сиёсати башардўстонаи Њахоманишињо дар як тањќиќоташ овардааст: " Овозаи бузургворї ва аъмолу рафтори башардўстонаи эрониён, ки дар љањон печида буд, аќвом ва миллали он рўзро барои нахустин бор бо мардуми озодманиш ва бузургвор рў ба рў сохт ва чун худро на ба унвони шикастхўрдагон, ки узви љомеаи бузурги љањонї медиданд, бо љону дил роњбарии Њахоманишињоро ќабул карданд". худдорї меварзид, одамонро асир намегирифт ва ба зулм кардан иљозат намедод. Њангоми тасарруфи Бобул ва озодсозии ќавми яњуд аз бардагї пешвои яњудиён аз ў хост, ки золимонро љазо бидињад хонањояшонро бисўзонад, фарзандонашонро бикушад. Куруш ва форсњо ин корро анљом надоданд. Куруши Кабир дар шањри Бобул эъломияе содир сохт, ки дар он њамаи миллатњо дар парастиши худои худ бар пояи маъобид тибќи русум ва аќоиди худ озод буданд. Ин санад ё ки Фармони озодии миллат ("Маншур"-и Куруши Кабир) дар сутуне, ки дар Тахти Љамшед аст, бо хати мехї катиба шудааст, мањфуз мебошад.
бар пояи њикмати "Авасто": "пиндору гуфтору кирдори нек" навиштааст. Пажўњишгари даврони бостони Эрон Њабибуллоњ пури Абдуллоњ аз шукргузории љањониён аз сиёсати башардўстонаи Њахоманишињо дар як тањќиќоташ овардааст: " Овозаи бузургворї ва аъмолу рафтори башардўстонаи эрониён, ки дар љањон печида буд, аќвом ва миллали он рўзро барои нахустин бор бо мардуми озодманиш ва бузургвор рў ба рў сохт ва чун худро на ба унвони шикастхўрдагон, ки узви љомеаи бузурги љањонї медиданд, бо љону дил роњбарии Њахоманишињоро ќа– бул карданд". Идома дорад
Мољарои рўзгор
Масљиди љомеи љамоати шањраки Бустонќалъа. 28.05.2013
Зиндагї бо зан хуш аст. Мањз њамин зан аст, ки бо тамоми он нозу назокат, лутфу мењрубонии худ оламро мафтун месозад. Ба дилњо фарањ бахшида, доимо дар фикри шавњар ва ба воя расонидани фарзанди комил аст. Аммо мутаассифона, гурўње аз нафароне чашмрасанд, ки њамаи ин бузургињои занро нодида мегиранд. Занро зери мушту шиканља ќарор медињанд. Ба ќавле зуриашонро назди занон нишон медињанд.
www.ruzgor.tj
назанед». Канизак ба маънои хидматкунанда омадааст. Яъне занњо њамеша дар хизмати шавњару дар хизмати Худои хешанд». Аз ин гуфтањо бар меояд, занро зери мушту лагад ќарор доданд, хилофи гуфтањои Расули акрам аст. Пас, дўстони азиз, биёед зиндагии ширину гуворои Пайѓамбар (с)-ро сармашќи њаёти хеш ќарор дињем. Занњо арзандаи задан нестанд. Њар гоње, ки зан– њо зада мешаванд, ѓазаби Парвардигор бедор мешавад. Њабиби Худо (с) мефармоянд: «Хайрукум, хайрукум ли ањли ва ано хайрукум ли ањли», яъне (аз њамаи бењтаринњо бењтарини шумо њамон мардест, ки бо зани худ муомилаи нек дорад. Пас ман њам бо занњои худ муомилаи хуб дорам). Илова бар ин дар љойи дигар расули Худо (с) мефармояд: «Эй мардњо, бо занњо муомилаи некро анљом дињед». Пас набояд зиндагии ширинро барои занњо бо лату куб талхтар аз зањр кунем. Мардоне, ки њамсарони хешро азоб медињанд, ба ќадри неъмати Илоњї намерасанд. Зеро зан худ як неъматест, ки Худованд бањри оромишу таскини мардон офаридааст.
БИШКАНАД ДАСТЕ, КИ БОЗУИ ЗАИФОН БИШКАНАД! Аммо дар асл њељанд, чунки он марде, ки сўйи зан, модари фарзандон даст мебардорад, аввалаш ин ки ў мард нест ва дуввум бошад, шахсе ки худро мард мењисобад, њељ гоњ назди зан зурии худро намоиш намедињад. Марде, ки љасур ва зўру тавоност, ў зўриашро дар он њолат метавонад нишон дињад, ки бо мард дар набард бошад, на бо зан. Вале бадбахтона, имрўзњо аксарияти мардони аз маърифати инсонї аќибмонда далерии худашонро дар набард бо љинси латиф, яъне зан нишон медињанд, ки ин њељ мумкин нест. Ростї, имрўзњо ваќте бо ќисме аз нафарони оилањояшон вайроншуда, њамсўњбат мешавед, мегўянд, ки «шавњарам маро бењудаю бањуда зиёд мезад» ва ё «шароб менўшиду дар њолати мастї чунон мезад, ки худ хабар намеёфт, ки чї кор карда истодааст» ва монанди инњо. Хуллас, љавобњо як буданд, яъне «байни ману шавњарам якдигарфањмї набуд, аз ин рў маро мезад». Пас аз шунидани чунин посухњо шахсе, ки њоло оила барпо накардааст дилаш аз зиндагї хунук мегардад. Нисбати чунин мардоне, ки ба сари зан даст мебардоранд, њазорњо нафрат мегўяд. Бигзор зан љоњил њам бошад, шарт нест, ки ўро зери азобу шиканља гузорем. Як чизро фаромўш накунем, ки ў љинси латиф аст. Ќуввати њамаи он зарбањои гарони шавњарро надорад. Пеш аз оне, ки занро лату кўб мекунед, каме фикр кунед, ки охир ў њамсар ва модари фарзандони шумост. Набояд, ки бо ў чунин муносибат кард. Ин сухан дар китоби муќаддаси Ќуръони карим дар сураи «Баќара» ояти 187-ум хеле возењ омадааст, ки «…Онњо барои шумо либосанд ва шумо барои онњо либосед…». Аз ин рў, њар шахси худогоњ пас аз хондани ин љумлаи пурмаъно пай мебарад, ки бузургии зан њатто дар китоби муќаддас
низ оварда шудааст ва ба ќадру манзаллати њамсар мерасад. Аз диди банда, фарде, ки нисбати њамсари хеш беэњтиромї мекунад ва ўро дашномњои ќабењ медињаду мезанад, њурмат намекунад, модари худро дўст намедорад. Чунки ваќте бо њамсар рафтори бад мекунад, фаромўш насозад, ки ѓайр аз њамсар будан ў боз модар низ њаст. Чи тавре ки модари хешро ў дўст медорад, пас бидонад, ки фарзандони ў низ модари худро њамчунон дўст медоранд. Њамсарро њам мисли модар бояд азиз донист ва эњтиром кард. Чунки ў низ модар аст, бањри фарзандони хеш. Худованди бузург ќадру манзалати занро бенињоят баланд кардааст, Њатто дар Ќуръони маљид сурае махсус њаст бо номи «Нисо». Пайѓамбар (с) мефармояд: «Канизакони худро
Ваќте мо донишљўйён чунин мавод менависем, ќисме аз устодони мо, намедонам аз чи сабаб бошад мегўянд, ки «шогирдони мо њоло худ оиладор нашудаанд, модар нестанд, бо маќолањояшон дигаронро панду насињат мекунанд». Аммо бояд гуфт, ки гарчанде мо донишљўй њам бошем, аммо аз зиёд мушоњида кардан мисле, ки аз мактаби зиндагї гузашта бошем, њамаро ба хубї дарк мекунем. Ин матлаб низ дар натиљаи њамин гуна мушоњидањо ва сўњбатњо бо занњои озордида рўйи сањфа омад. Шояд ки баъди хондани ин матлаб марди занозоре сар ба зонуи андеша гузорад. Тањмина КАРИМОВА, донишљўйи курси 5-уми факултети журналистикаи ДМТ
ruzgor@hotmail.com
№01 (001) 05 июни соли 2013
15
Сафармоњ Раљабова, модари Назаралї Абдулалиев аз бетаваљљўњии бархе масъулин нисбати ќазияи писараш шикоят намуда, мегўяд, барои маълум кардани ќотилони писараш ва дар назди ќонун љазои онњоро додан чандин бор ба Прокуратураи генералии Тољикистон ва борњо ба Дастгоњи иљроияи Президент мурољиат кардааст, аммо мушкилаш њанўз боќї мондаасту њалли худро наёфтааст.
"Гумонбарони ќатли писарам 4 мансабдори Шўроободанд"
Сафармоњ Раљабова, сокини љамоати дењоти Саричашмаи ноњияи Шўрообод дар суњбат ба "Рўзгор" гуфт, ваќте прокурори ин ноњия барои ошкор сохтани ќотилони писараш љиддї кор накардааст, ў маљбур шуд, ки ба прокурори генералї ва президент мурољиат намояд. Номбурда ќайд кард, ки фарзандаш, Назаралї Абдулалиев 14-уми ноябри соли 2011-ум кушта шудааст ва дар ќатли ў њамчун гумонбар 4 мансабдори ноњияи Шўрообод - Шоев Ислом, муовини раиси ноњияи Шўрообод, Саидљафар Асроров, раиси њамонваќтаи љамоати дењоти Саричашма, Ашур Мирзомад, сардухтури беморхонаи дењаи Чагам ва Тољиддин Саидов, сардори ШКД-и Саричашмаро медонад. Ин њамсуњбатамон наќл кард, ки марги писараш дар наздикии дарёи "Панљ"-и марзи Тољикистону Афѓонистон, мавзеи Сурхалами Шўрообод, ки бо чан тан аз шиносњояш ба он љо барои њезум овардан рафта буд, рух додааст: "Њамроњњони Назаралї наќл карданд, ки ваќте ба мошин як куб њезумро бор карданд ва мехостанд аз он љо раванд, мошинашон дар чуќурие миёни сангњои калон мањкам мешавад. Болотар аз макони онњо як мошини дигар буд, ки аз ў кўмак мехоњанд, вале соњиби он мошин аз сабаби бори вазнин доштанаш кўмак карда наметавонад. Писарам ба њамроњонаш мегўяд, Шумо њамин љо истед ман рафта аз "Застав" (дидбонгоњ) ягон мошин меорам барои кашидани мошинамон. Бо њамин рафтагияш писарам дигар барнамегардад. Ваќте Назаралї ба роњ мебарояд аз манораи дидбонгоњ як марзбони тољик, ки њамон рўз навбатдор буд, мебинад, ки дар назди писарам мошини тамѓаи "Нива" меистад ва дохили он мошин њамон 4 нафар буданд, ки яке аз онњо наздаш меояд. То њамин лањза писарамро мебинанд, баъди ин куљо мешавад касе намедонад. Баъди гузаштани "Нива" пас аз 30 даќиќа аз њамон љое, ки писрарам буд, ду мошини дигар мегузаранд, ки Назаралиро дар он љо намебинанд". Бино ба маълумоти наздикони Назаралї Абдулалиев, баъди 4 рўзи нопадид шуданаш љасади ўро аз Анќарари Афѓонистон меёбанд. Наздикони марњум мегўянд, бисёр корњои шубњаноке вуљуд доранд, ки бо тањќиќи одилонаи онњо ќотилони Назаралї ошкор хоњанд шуд. Модари Назаралї аз ќавли шоњидони ин њодиса илова намуд, ки рўзи гум шудани писараш баќайдгирии мошинњо дар роњи дидбонгоњи назоратї 30 даќиќа идома меёбад, аммо ваќте тафтишот сари ин масъала сар мешавад, сардори дидбонгоњи назоратї ваќти баќайдгирии мошинњоро таѓйир дода, сохтакорона дар дафтари ќайдњо якуним соат менависад, ки барои ин кор муфатиши прокурор Комил Рустамљон шоњиди зинда аст ва барои ин парванда низ кушода буданд, аммо натиљаи парванда чи шуд, њануз ба касе маълум нест. Ба ќавли ин мусоњибамон ташхиси судї маълум кардааст, ки гуё писараш худашро дар дарё партофтаасту нафасаш гирифта мурдааст: "Аммо зиёда аз 30 нафар шоњидон, ки дар ташхиси судї буданд, иброз медоранд, ки зимни ташхис дар сару дањону бинии Назаралї нишони зарбањо намоён буд. Судэкспертизаро худи сардори ШКД Сарчашма ташкил мекунад ва намегузоранд, ки мурдаро дар дигар љо бурда ташхис гузаронанд, дар беморхонаи падараш ташхисро мегузаронад, ки ин амали ў бароямон шубњаовар аст", афзуд Сафармоњ Раљабова, модари Назаралї Абдулалиев. Дар њамин њол Тољиддин Саидов, сардори ШКД-и Саричашма дар сўњбат ба мо танњо њаминро гуфт, ки ин ќазияро прокуратураи минтаќаи Хатлон дида баромад, ки дар марги Назаралї ў гунањкор нест: "Њоло ваќте аст, ки одами гунањкорро љазояш надињанд? Дар њамон љое, ки Назаралї буд мо аз њамон љо гузаштем, дигарашро намедонем". Модари Назаралї таъкид намуд, ки нишондоди њамон марзбони тољик, ки аз манораи дидбонгоњ писарашро дидааст, ўро мутмаин сохт, ки писараш ѓарќ нашуда, балки кушта шудааст. Бино ба маълумтњои ба мо расида, баъд аз рух додани ин њодиса ин марзбонро, ки номаш Фозил будааст, дар њамон ќисми њарби дигар пайдо карда наметавонанд. Сафармоњ Раљабова, модари Назаралї Абдулалиев аз он изњори нигаронї менамояд, ки таќрибан 2 боз барои тањќиќи ќазияи писараш сарсону саргардон аст, аммо ин масъала аз љониби масъулини дахлдор љиддї гирифта намешавад.
Алишер ЗАРИФЇ, «Рўзгор»
info@ruzgor.tj
www.ruzgor.tj
16
№01 (001) 05 июни соли 2013
Аз рўзгори нобиѓањо
www.ruzgor.tj
АЊМАД ЗОЊИР ВА САД ШОИР Султони ЊАМАД, «Рўзгор» Нависандагону муњаќќиќони эљодиёти Ањмад Зоњир яке аз сабабњои мањбубият ва маъруфияти бузург касб кардани ўро дар муносибати бомасъулиятонаи ў ба интихоби дурусти матн барои оњангњояш медонанд. Матнњои, ки ў барои таронањояш интихоб кардааст ва инчунин ашъори таронањое, ки онњоро ў сурудааст, таќрибан њама, њам аз љињати маънову мазмун ва њам аз љињати банду баст, шаклу сохтор эљоди баланданд. Худованди бузург ба Ањмад Зоњир барои зиндагї кардану эљод намудан 33 сол фурсат дод. Дар ин 33 сол ў кореро кард, ки бархе аз аз эљодкорон ба камоли пирї мерасанд, аммо аз ўњдаи анљом додани сеяки ин кор намебароянд. Теъдоди таронањои аз худ боќимондаи Ањмад Зоњирро муњаќќиќон бо ду усул њисобу китоб кардаанд. Усули аввал ин аст, ки вариантњои њар як таронаро низ њамчун як таронаи алоњида њисоб кардаанд. Масалан Ањ– мад Зоњир сурудеро дар як студия сабт кардааст. Баъди гузаштани чанд муддат њамон сурудро бо созњои нави мусиќї ва таѓйирот дар матн дар дигар студия сабт менамояд. Ана њамин сурудро низ бархе аз муњаќќиќон на варианти суруди аввала, балки њамчун як суруди алоњида њисоб кардаанд. Пажуњишгарони дигар бошанд ин сурудро на таро-
МУАССИС: ТАШКИЛОТИ w ЉАМЪИЯТИИ w w . r u z g o r«РЎЗГОР» .tj
наи алоњида, балки варианти таронаи ќаблан сабтшуда медонанд. Агар мо бо усули аввал таронањои Ањмад Зоњирро њисоб кунем теъдоди таронањои ў наздик ба 700 адад мерасад. Агар бо усули дуввум дар эљодиёти Ањмад Зоњир њисобу китоб гузаронида шавад теъдоди таронањои ў дар њудуди 450 адад ќарор мегиранд. То ин лањзањо муайян шудааст, ки матни њамин миќдор таронањои Ањмад Зоњир моли беш аз 100 шоир ва таснифнавис мебошанд. Ва ин њанўз нињояти кор нест. Пажўњишњо дар самти муайян кардани муаллифони
Рўзнома дар Вазорати Фарњанги Љумњурии Тољикистон тањти раќами 0216/рз, аз дувоздањуми декабри соли 2012 сабти ном шудааст.
e mail: info@ruzgor.tj
ашъори таронањои Ањмад Зоњир идома доранд. Ин сад шоир ва таснифнавис кињо ва аз куљо мебошанд? Тибќи маълумоти тањќиќоти ахир Ањмад Зоњир матни таронањои худро аз эљодиёти 25 шоири классики форсу тољик, 25 шоир ва таснифнависи муосири Афѓонистон, 46 шоири муосири Эрон, 4 шоири муосири Тољикистон ва аз осори як шоири Покистон интихоб кардааст. Њайати эљодии њафтаномаи «Рўзгор» тасмим гирифтааст, ки аз ин шумораи нахустин ба баъд дар бораи ин шуаро ва таснифнависони таронањои Ањмад Зоњир маълумоти мављударо бо хонандагони худ дар миён бигзорад ва њамзамон матни пурраи таронањои аз осори онњо сурудаи Ањмад Зоњирро пешкаши хонандагони худ гардонад. Ин нияти мо дар чанд муддат љомаи амал мепўшад барои мо имрўз маълум нест. Вале мо ваъда медињем, њамин ки ин кор бо хости Худо анљом гирифт, ба он хонандае, ки тамоми шуморањои ин силсиламаќоларо љамъ кардаасту ба њайати эљодии њафтанома нишон медињад, як диски осори пурраи Ањмад Зоњирро тўњфа хоњем кард.
САРМУЊАРРИР: Султони ЊАМАД ВЕРОСТОР Љањонгири СУЛТОН
ruzgor@mail.ru
АБУЛЌОСИМ ЛОЊУТЇ Нахуст дар бораи устод Абулќосим Лоњутї ва ашъоре маълумот медињем, ки онњоро Ањмад Зоњир ба њайси тарона дар осори худ истифода кардааст. Барои чї мањз аз Абулќосим Лоњутї корро шуруъ мекунем? Ба он хотир, ки дар байни шуарои маъруф Абулќосим Лоњутї шоирест, ки Ањмад Зоњир аз њама бештар аз осори ў матни таронањои худро интихоб кардааст. Дар њоли њозир муњаќќиќон 15 порчаи шеъриро мисол меоранд, ки Ањмад Зоњир онњоро ё ба њайси суруди алоњида хондааст, ё њамчун порае дар дигар сурудњояш истифода бурдааст. Абулќосим Лоњутї соли 1987 дар шањри Кирмоншоњї Эрон дар оилаи Ањмад ном усто ва табибе, ки бо тахаллусї Илњомї шеъри тасаввуфї низ мегуфтааст, таваллуд шудааст. Соли 1922 ба сабаби нооромињову инќилобњо дар кишвараш ба Иттињоди Шўравї муњољират мекунад. Чанд муддат дар Боку ва Маскав зиста баъд ба Тољикистон меояд. То овони пиронсолї дар ин љо кору зиндагї мекунад. Устод Абулќосим Лоњутиро барњаќ асосгузори назми даврони советии адабиёти тољик меноманд. Осори Абулќосим Лоњутї борњо дар Тољикис-
* Аксу дастхатњо ба муаллифонашон баргардонида намешавад. * Ба дурустии далелу арќоме, ки дар номањои расида ва эълону рекламањо истифода шудаанд, муаллифонашон масъулият доранд. * Њангоми истифода ва иќтибосњои људогона аз матолиби «Рўзгор» истинод ба манбаъ њатмист.
тон ва дигар кишварњои форсзабон бо њуруфи кириливу форсї мунташир шудаанд. Абулќосим Лоњутї дар баробари достонњои калонњаљму шеърњои сиёсї навиштан инчунин дар навиштани ѓазал ва таронањои лирикї хеле машњур буд. Худ низ таронањои эљодкардаи хешро месароид. Масалан суруди дар Эрону Афѓонистону Тољикистон машњури «Камарборики ман»-ро бори аввал тањти унвони «Ёри масчоњиям» соли 1925 ў сурудааст. Дар Куллиёти њафтљилдаи устод Лоњутї омадааст, ки «ин шеър пас аз сўњбати шоир дар поезд бо Хонимгул Муминова ном духтари масчоњї эљод шудааст. Духтарак ба шоир наќл кардааст, ки дар зодгоњи ў писару духтари ба њам дилдода њангоми мулоќот ба якдигар шеър мегўянд, шеърњои ишќї мехонанд ва ба ин васила фикру њисси худро изњор медоранд» (Абулќосим Лоњутї, Куллиёт иборат аз њафт љилд, љилди 1, сањ.364, Душанбе, 1987). Абулќосим Лоњутї соли 1957 дар Маскав вафот кардааст ва дар њамон љо ба хок супурда шудааст. Фењристи ашъори устод Абулќосим Лоњутї, ки Ањмад Зоњир онњоро ё ба њайси тарона хондааст ва ё дар сурудани дигар таронањояш истифода бурдааст: 1.Аё сайёд, шарме кун, маранљон нимљонамро. 2.Ай дуздида чашм аз оњу. 3.Бути нозанинам, мањи мењрабонам. 4.Зи роњи дида дар дил хона кардї. (Дубайтї. Дар таронаи «Ай ишќ, ай ишќ, зи дасти ту ќалби ман сўхтаст» хонда мешавад). 5.Зиндагї охир сар ояд, бандагї даркор нест. 6.Камонабрў камонатро бибўсам. (Дубайтї. Дар таронаи «Каљаки абрует неши каждум аст» суруда мешавад). 7.Ошиќам, ошиќ ба рўят. 8.Ошиќ шудаам, гуноњам ин аст. 9.Сад рањ дар интизорат. 10. Сияњчашмак ба дил банди ту бошад (Дубайтї. Дар суруди «Ай дил, ай дил, дили девона» суруда мешавад). 11.Танида ёди ту дар тору пудам, мењан, ай мењан. 12.Ёр аз дили ман хабар надорад. 13.Фаќат сўзи диламро дар љањон парвона медонад. 14. Тарсам озод насозад зи ќафас сайёдам. 15. Ай шаб, ту ба рўзгори ман мемонї. (давомаш дар шумораи оянда)
Суроѓаи мо: шањри Душанбе, кўч. Бухоро 13 Телефон: (907) 91-59-34, Нашрия дар чопхонаи «Мушфиќї» ба табъ расидааст. Теъдоди нашр: 1000 нусха.