SIA magazine maart 2014 by Regieorgaan SIA

www.regieorgaan-sia.nl

magazine

Nationaal Nationaal Regieorgaan Regieorgaan Praktijkgericht Praktijkgericht Onderzoek Onderzoek

maart 2014

De reis van het porselein

Het ziekenhuis van de toekomst

De RAAK-award winnen en dan?

Recycling in ontwerp

Het Nationaal Regieorgaan Praktijkgericht Onderzoek SIA is onderdeel van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO)

INHOUD 04 De duurzaamste scooter komt uit Delft 06 Het ziekenhuis van de toekomst 09 Recycling in ontwerp 10 Allereerste RAAK-project: Xchange Professional 14 De sterke band van Hogeschool Utrecht met de praktijk 17 RAAK in cijfers 20 De reis van het porselein 24 De RAAK-award winnen en dan? 27 Film RAAK-award winnaar 2012 Innoveren met Biopolymeren

Nationaal Regieorgaan Praktijkgericht Onderzoek SIA Van Vollenhovenlaan 661 Postbus 3021 3502 GA Utrecht 030 - 600 13 80 www.regieorgaan-sia.nl Het Nationaal Regieorgaan Praktijkgericht Onderzoek SIA is onderdeel van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO)

VOORWOORD Klaar voor de toekomst In Amersfoort staat een bijzonder ziekenhuis, gebouwd als ‘Helende Ziekenhuisomgeving’. Niet alleen het verplegend personeel maar ook het gebouw draagt bij aan het herstel en welbevinden van de patiënten. Het concept is mede ontwikkeld in een RAAK-project, met lectoren, studenten en het mkb. Het Meander Medisch Centrum is klaar voor de toekomst! Een van de mooie voorbeelden van de impact die het onderzoek binnen RAAK heeft. U leest er meer over in dit magazine, de eerste digitale uitgave van het Nationaal Regieorgaan Praktijkgericht Onderzoek SIA. Sinds januari wordt de RAAK-regeling uitgevoerd door dit regieorgaan dat onderdeel is van NWO. Het onderzoek van hogescholen heeft zo een structurele plaats gekregen binnen de financiering van onderzoek in Nederland. Daarbij kunnen we bouwen op de ervaring en kennis die de Stichting Innovatie Alliantie de afgelopen 10 jaar heeft opgedaan met het praktijkgericht onderzoek en de uitvoering van de RAAK-regeling. Met de publicatie ‘Een beroep op kennis. Op weg naar de professionele praktijk van 2023’ heeft de stichting ons een mooie erfenis meegegeven waar we de komende jaren mee vooruit kunnen. Regieorgaan SIA heeft ambitieuze plannen voor de toekomst, zoals het stimuleren van zwaartepunten bij hogescholen en het ondersteunen bij het vormen van kwalitatief goede netwerken. En daarnaast blijft de RAAK-regeling natuurlijk doorlopen. Want het praktijkgericht onderzoek levert resultaten op die daadwerkelijk een verschil maken in de samen leving. Regelmatig tonen we u in dit magazine wat er allemaal voor moois tot stand wordt gebracht met de projecten die hogescholen samen met het mkb en organisaties in de publieke sector uitvoeren. Net als het Meander Medisch Centrum zijn ook wij klaar voor de toekomst!

Richard Slotman

directeur Nationaal Regieorgaan Praktijkgericht Onderzoek SIA PS: informatie over de RAAK-regelingen en onze andere activiteiten kunt u vinden op onze website www.regieorgaan-sia.nl

SiA magazine • 03

04 â&#x20AC;˘ SiA magazine

De duurzaamste scooter van de wereld komt uit Delft Het Inholland Composietenlab en mkb-bedrijven hebben samen de duurzaamste scooter ter wereld ontwikkeld. De dragende constructie van de scooter is gemaakt van lichtgewicht en extreem sterk composiet dat bestaat uit Nederlands vlas en natuurlijke harsen. Het is voor het eerst dat een vervoersmiddel gemaakt van deze duurzame materialen op de markt komt. Aan het project werkten 56 studenten, 11 docenten, 10 bedrijven en 20 professionals mee. methode vastgesteld. Gelijktijdig is op basis van doelgroeponderzoek het design van de scooter bepaald, waardoor deze nu direct klaar is voor de verkoop onder de naam Be.e. Het plan is om klanten de scooter op abonnementsbasis te laten gebruiken zoals al gebeurt met elektrische auto’s in grote steden. Tijdens het SIA-congres in november 2013 is de scooter getoond aan minister Bussemaker. DIRECT KLAAR VOOR VERKOOP De afgelopen twee jaar is de biocomposiet constructie van de scooter, de zogeheten monocoque, getest in het Inholland Composietenlab en is de beste productie

Een biovezel is bijvoorbeeld vlas of hennep. Biocomposiet combineert een relatief laag gewicht met goede mechanische eigenschappen en driedimensionale vormbaarheid. Het materiaal is zeer geschikt om te verwerken in deurpanelen, bumpers en carrosseriedelen van bijvoorbeeld auto’s.

WAT ZIJN BIOCOMPOSIETEN EIGENLIJK? Biocomposieten zijn samengesteld uit biologische materialen zoals natuurlijke harssoorten en biovezels.

SiA magazine • 05

HET ZIEKENHUIS VAN DE TOEKOMST

Het ziekenhuis als gebouw is net als de gehele gezondheidszorg in beweging. De architectuur en het ontwerp veranderen van een uniform, gestandaardiseerd gebouw naar een helende omgeving, de zogenaamde healing environment. Uit diverse bronnen blijkt dat het Healing Environments-concept (HE-concept) het herstel en het welbevinden van mensen ten goede komt en stress vermindert. Bij het HE-concept kun je denken aan het gebruik van passend (dag)licht, natuurlijke kleuren, planten en kunst. Belangrijk is dat de omgeving zo is ontworpen dat mensen de mogelijkheid hebben om actief en zelfredzaam zijn.

06 â&#x20AC;˘ SiA magazine

PROEFTUIN Hogeschool Utrecht (HU) heeft met enkele partners, waaronder het mkb, samengewerkt in het RAAK-project ‘Het ziekenhuis van de toekomst. Ontwerp van een Helende Ziekenhuisomgeving HEZO.’ Doel van het project was om kennis te ontwikkelen die het HE-concept wetenschappelijk onderbouwt en toepasbaar maakt voor het mkb. De nieuwbouw van het Meander Medisch Centrum in Amersfoort diende hierbij als proeftuin. Het ziekenhuis is inmiddels opgeleverd en vlak voor kerst kwamen de eerste patiënten. Het gebouw heeft een licht en open ontwerp en is gelegen in een

groene omgeving aan het riviertje de Eem. Het meet bijna 100.000 m2. Helianthe Kort, lector bij de HU: ‘Ik vind het een heel mooi ziekenhuis geworden en het is leuk om de inbreng van onze studenten in het ontwerp terug te zien.’ Kort was samen met twee andere lectoren van de HU betrokken bij het project. Sinds de start in 2003 hebben ruim 35 studenten uit verschillende opleidingen (van verpleegkunde tot mediatechnologie) in een aantal deelprojecten mee gewerkt. DOKTER OP BEZOEK Een van de meest in het oog springende zaken in het nieuwe ziekenhuis zijn de

volgens het HE-concept ontworpen eenpersoonskamers. Bij het ontwerp hebben de Utrechtse studenten een belangrijke rol gespeeld. Uit onderzoek blijkt dat een persoonskamers de ligduur bekorten. Mensen voelen zich er prettiger en veiliger. Er zijn minder prikkels en er is meer privacy, bovendien is er de mogelijkheid om familieleden te laten logeren. SiA magazine • 07

Alle kamers komen uit op een centrale ruimte en met eenvoudig monteerbare wanden kan de patiënt (uit) zicht krijgen op deze ruimte of er zich juist van afsluiten. Het ziekenhuis lijkt qua sfeer op een klein dorp vindt Albert Trip, projectdirecteur nieuwbouw van het ziekenhuis. Er is rust, ruimte, volop mogelijkheid tot contact maar je kunt ook de deur achter je dichtdoen en je terugtrekken in je eigen ruimte. Hij is blij met de input van de studenten, het enthousiasme en de ideeën. Voor zuster Clivia bijvoorbeeld die is omgevormd tot een computer on wheels die meekomt op alle visites die 08 • SiA magazine

de dokters brengen en de gegevens openbaart aan arts en patiënt. Want ook dit is een van de opvallende nieuwe zaken: de patiënten gaan niet meer op bezoek bij de arts maar de arts komt op bezoek bij de patiënt op de kamer. De kamers zijn allemaal hetzelfde ingericht zodat de verpleegkundigen en artsen precies weten waar ze wat kunnen vinden. Uit onderzoek blijkt dat dezelfde inrichting de kansen op fouten verminderd. MKB AAN DE SLAG Het HEZO-project leverde kennis en kunde op over healing environments en de vertaling daarvan naar

bouwopzet, het ontwerp, de inrichting en het invullen van zorgprocessen van het ‘ziekenhuis van de toekomst’. Mkb-bedrijven kunnen nu met de beschrijving van de functionele eisen die voortkomen uit het HE-concept hun producten en/of diensten aanpassen. Behalve bij ziekenhuizen zijn de producten of diensten ook toe te passen in verpleeghuizen of kleinschalige wooneenheden voor ouderen. Er is verder een documentaire gemaakt over het proces, er zijn artikelen geschreven voor researchtijdschriften en er is een site ontwikkeld met de kennis die het onderzoek heeft opgeleverd: www.hezo.hu.nl Helianthe Kort: ‘De zaken die kunnen zorgen voor meer welbevinden in het ziekenhuis hebben wij theoretisch uitgewerkt in het systematic review. Als het goed is, kunnen wij in 2015, een jaar na de ingebruikname van het ziekenhuis, gaan meten.’ Het personeel is in ieder geval al razend enthousiast over hun nieuwe ziekenhuis.

Van AFVAL tot PRODUCT De afgelopen twee jaar hebben Saxion, Windesheim, de Technische Universiteit Delf t en het Industrial Design Centre, met diverse producenten, verwerkers en ontwerpers onderzocht hoe productontwerp de recyclebaarheid van producten kan verbeteren. Het project Recycling in ontwerp (RIO) werd gefinancierd via de RAAK-regeling. Met de kennis die is opgedaan kan het mkb de inzetbaarheid van recyclaat (verzamelnaam voor producten die het resultaat zijn van een afgerond recyclingproces) als grondstof vergroten en wordt materiaalrecycling hopelijk een integraal onderdeel bij productontwerpen. De onderzoeken binnen het project zijn voornamelijk uitgevoerd door studenten van Windesheim en Saxion. Een voorbeeld is het onderzoek naar de verwerking en toepassing van recyclaat in producten ofwel: hoe verloopt de route van afval naar grondstof resulterend in een nieuw product. In samen werking met het Texperium (innovatiecentrum voor textielrecycling) zijn de mogelijkheden onderzocht om textiel hoogwaardig te recyclen. De vraag was of je opnieuw garens uit herwonnen vezels kunt spinnen om die vervolgens weer te verwerken in een nieuw product. Daar komen de nodige uitdagingen

bij kijken, je kunt bijvoorbeeld te maken krijgen met oude kleding waarin etiketten van ander materiaal zijn verwerkt of die zijn opgesierd met accessoires als ritsen en knopen. Maar het is gelukt! Zo zijn er sjaals gemaakt waarvan de vezels voor een gedeelte afkomstig zijn uit de kleding van de stewardessen van KLM, en herenvesten met vezels die een eerder leven hebben gehad in de uniformen van bankemployees. De kwaliteit is goed en de producten zien er mooi uit. Het vest is nu al te koop bij WE Fashion. De verwachting is dat in de toekomst bij het spinnen van hoogwaardige garens meer gebruik wordt gemaakt van gerecyclede vezels. Als de afgedankte materialen goed worden geselecteerd (bijvoorbeeld op structuur en materiaalsamenstelling) kunnen gerecyclede vezels zeker een deel (circa 50%) van de nieuwe vezels in een product vervangen. Dat levert in bijna alle gevallen milieuwinst op en economisch voordeel.

Meer informatie over ‘Recycling in ontwerp’

SiA magazine • 09

Xchange Professional Just in time, just in case Het eerste goedgekeurde RAAK-project in 2005 was Xchange Professional. Geïnspireerd door het careercentre van het Berklee College of Music in Boston besloot Hogeschool voor de Kunsten Utrecht (HKU) ook een plek met nieuwe diensten voor alumni te creëren. Ingrid Mooy, coördinator onderwijs- en onderzoeksprojecten bij HKU is nog steeds even enthousiast over het project als op dag één. Mooy: ‘Onze studenten zijn jonge ontwerpers die zinvolle creatieve toepassingen ontwikkelen met behulp van technologie. Maar we merkten dat ze vaak in het werkveld niet verder kwamen met een idee dan een goed prototype. Om echt te innoveren was de sprong naar de markt cruciaal. Ondernemerschap koppelen aan ontwerpskills. We wilden daarom iets nieuws doen voor alumni en voor studenten in de eindfase. Studenten zijn in het vierde jaar nog zo gericht op afstuderen dat er nergens anders tijd voor is. Dan draait het allemaal om hun afstudeerproject en is voor beroepsvoorbereiding geen plek. Pas na het afstuderen willen ze informatie over zaken als tarieven en netwerken. Onze opzet was om ze “just in time, just in case” te informeren en ondersteunen.’ Er werd een projectvoorstel geschreven, ingediend en goedgekeurd. Hiermee was het eerste goedgekeurde RAAK-project een feit. BREED AANBOD ‘De aanvraag verliep soepel’, herinnert Mooy zich. ‘We wisten precies waar we naartoe wilden: verbinding aangaan met alumni en het mkb in de regio.’ Er kwam een loket voor externe opdrachtgevers, een vacaturebank om opdrachtgevers en alumni aan elkaar te koppelen, en 10 • SiA magazine

een site. De behoefte bleek groot, het project werd een succes. Tot op de dag van vandaag. Mooy: ‘We bieden nu een breed pakket aan. Afstudeerders krijgen in het laatste jaar startersinfo aangeboden, er zijn terugkomdagen, masterclasses, coachingstrajecten, brainstormsessies et cetera. Ook op de site is veel informatie te vinden. Waar we voorheen met het werkveld alleen samenwerkingsverbanden aangingen in studentenprojecten werd het aanbod aan diensten en producten voor innovatie nu veel ruimer.’ Mooy: ‘Er zijn ook veel nieuwe dingen ontstaan die we van tevoren niet hadden kunnen bedenken. Voorheen kregen we bijvoorbeeld regelmatig aanvragen die in eerste instantie eigenlijk niet geschikt waren om in te passen in het onderwijs. Maar nu hadden we er een loket bij! Want die opdrachten bleken vaak wel geschikt voor alumni die een klus zoeken. We hadden bijvoorbeeld het verzoek van Vodafone om samen met hen te bedenken hoe de mobiele telefonie er over twintig jaar uitziet. Daar vroeg ik alumni voor omdat zij al meer vanuit een metaniveau kunnen denken. We hebben toen sessies georganiseerd waar alumni én studenten samen over deze vraag hebben gebrainstormd. In plaats van de opdracht terug te geven konden we hem nu bij alumni uitzetten, daar meteen ook studenten bij betrekken en de aldus opgedane kennis weer gebruiken in het onderwijs. We zetten soms ook een opdracht uit onder meerdere alumni tegelijkertijd, zodat er dan sprake is van een echte pitch. Alumni kregen daarbij

‘dan draait het allemaal om hun afstudeerproject’

SiA magazine • 11

dan ondersteuning van een docent, over hoe een pitch werkt, welke vragen je moet stellen. En ook dit was weer direct terug te koppelen naar het onderwijs.’

‘nieuwe verbindingen nieuwe toepassingen’

12 • SiA magazine

EXPERTMEETINGS EN MASTERCLASSES Xchange Professional heeft ook meerdaagse expertmeetings georganiseerd, bijvoorbeeld met de Vereniging Openbare Bibliotheken. Aan diverse kunstacademies was de vraag gesteld hoe de bibliotheek van de toekomst eruit moet zien. Mooy: ‘Dit had te maken met de meervoudige intelligentie theorie van Howard Gardner. Elk kind heeft talenten die hij optimaal moet kunnen benutten. Je hebt bijvoorbeeld een leesknap kind of een beweegknap kind. De vraag was hoe je voor die verschillende soorten kinderen een interessante kinderbibliotheek maakt. We hebben twee dagen workshops, lezingen en brainstormsessies gehad. Er is ook een seminar en een project voor studenten uit voortgekomen.’ Uit het eerste RAAK-project zijn ook masterclasses voortgekomen. Zo heeft Mooy vier jaar lang masterclasses gedraaid, specifiek gericht op ondernemerschap voor designers. ‘Daar zaten ook alumni bij in de rol van coach. Alumni zijn natuurlijk perfecte rolmodellen. Van mij nemen studenten minder snel iets aan dan van een afgestudeerde die het klappen van de zweep kent. Een leuk neveneffect was dat de alumni die als coach optraden weer opdrachten die voor hen niet (meer) interessant waren doorgaven aan hun jongere student-cursisten.’

GESLAAGD Het doel om de samenwerking met de regio te versterken, kenniscirculatie te stimuleren en innovatie te bevorderen vindt Mooy goed gelukt. ‘Er is een toename van contacten tussen studenten, alumni en bedrijven, er zijn nieuwe netwerken en samenwerkingsvormen ontstaan en de koppeling vraag en aanbod is verbeterd. Ik wil nu graag verder toewerken naar actieve communities: kennispunten van onderwijs en werkveld, per thema of vakgebied, waar door kruisbestuiving alle ruimte is voor uitwisseling, innovatie en het gezamenlijk komen tot onverwachte oplossingen.’ Het project heeft ook de basis gelegd voor een andere positionering van HKU in relatie tot het werkveld. De nieuwe slogan van HKU is “nieuwe verbindingen, nieuwe toepassingen”. Deze filosofie, die nu geldt voor de hele HKU, lag al ten grondslag aan het project Xchange Professional. Zo heeft het project een veel bredere weerslag gehad op HKU dan alleen het Xchange Professional-deel. ‘Het project gaf de mogelijkheid om deze nieuwe verbindingen te pionieren en vervolgens duurzaam te verankeren in HKU als organisatie. Dat is in onze ogen ideaal. Een project als dit moet voortleven, ook als de tijdelijke subsidie is afgelopen. In dit geval is dat zeer goed geslaagd.’

XCHANGE PROFESSIONAL (XPROF) XProf biedt verschillende diensten voor alumni, uiteenlopend van hulp bij het voorbereiden op een sollicitatiegesprek, subsidieaanvragen laten checken en nascholing, tot het laten testen van websites op gebruiksvriendelijkheid. Netwerken speelt een belangrijke rol bij het verkrijgen bij werk en opdrachten en XProf biedt volop gelegenheid daartoe door middel van lezingen, borrels, exposities en expertmeetings. Online zijn er de Linkedin/Facebook groepen, de vacaturebank en de match-makingtool.

SiA magazine • 13

De sterke band van de HU met de praktijk Hogeschool Utrecht is de hogeschool met de meeste goedgekeurde RAAK-projecten. De teller staat op 52 en dat zijn dan alleen nog maar de projecten waarvan zij penvoerder zijn. Wat is het geheim? ‘Een fantastische band met onze partners in de beroepspraktijk, antwoordt Hans Hoving direct. ‘Je krijgt namelijk geen enkel RAAK-project toegewezen als er geen partner is met een vraag.’ Hoving is al tien jaar in verschillende rollen met SIA en RAAK bezig. Nu als beleidsadviseur regionale samenwerking binnen de hogeschool. Hij is daarbij contactpersoon voor SIA, adviseert bij projectaanvragen en neemt deel aan de Econonomic Board Utrecht. ‘De hogeschool werkte natuurlijk al samen met instellingen en bedrijven in de regio maar door de RAAK-projecten is die samenwerking geïntensiveerd en sterk uitgebreid.’

VERDUURZAMEN Wat is er volgens Hoving veranderd in de afgelopen tien jaar? ‘De eisen zijn anders. In het begin mocht je het geld gebruiken om je netwerk uit te bouwen. Minder belangrijk was of daar dan nog gezamenlijk allerlei mooie dingen uitgehaald werden. Nu is een van de voorwaarden dat de resultaten beklijven. Er wordt gevraagd hoe je denkt verder te gaan ná het project. Is het doel bijvoorbeeld om een stuk vernieuwing aan te brengen in het beroep, wordt het curriculum aangepast, gaat een bedrijf de markt op met het resultaat? Wat het project oplevert moet je verduurzamen. Daar zijn we als hogeschool vrij effectief in. Een voorbeeld is het project Technologie Thuis Nu! uit 2004. Het lectoraat Zorg en Technologie werkte toen, samen met bedrijven uit de installatietechniekbranche, aan modelwoningen die met behulp van domotica

zo zijn ingericht dat bijvoorbeeld ouderen langer zelfstandig kunnen wonen. Deze modelwoningen in Woerden worden nog steeds door de branche gebruikt als demomateriaal.’ Een belangrijk doel van RAAK is ook de doorvertaling naar het onderwijs. Hoving: ‘Dankzij de projecten krijgen studenten ook de allernieuwste ontwikkelingen mee op een bepaald vakgebied. Die ontwikkelingen worden weer teruggekoppeld naar het onderwijs zodat iedere student mee profiteert.’ GROEN, GEZOND EN SLIM Bij de projecten die de HU aanvraagt wordt gekeken naar wat er speelt in de regio. De Economic Board

Utrecht zet de agenda voor de economische groei voor de komende jaren uit. De gekozen thema’s zijn: Groen (duurzaamheid), Gezond (iedereen in de regio leeft straks 2 jaar langer) en Slim (nieuwe diensten). ‘Daar haken we als hogeschool bij aan’, zegt Hoving. ‘Deze thema’s zijn bepalend voor het soort projecten dat we indienen.’ Daarbij moeten ze passen bij de speerpunten van de HU zelf: ‘duurzaamheid’, ‘zorg en technologie’, ‘creatieve industrie en nieuwe media’ en ‘leren en werken in de wijk’. Hoving noemt Transfysa als voorbeeld voor zorg en technologie. ‘Lectoren en studenten uit de medische en technologische hoek, fysiotherapeuten, en

WELKOM

ACTIVITEITENINLEIDING

SiA magazine • 15

een organisatie voor laag geletterden, hebben samengewerkt aan een interface voor fysiotherapeuten en hun cliënten. Mensen die slecht Nederlands spreken en begrijpen kunnen via een scherm duidelijk maken wat er aan de hand is. De interface houdt ook progressie van de patiënt bij. Een schijnbaar eenvoudige oplossing die geweldig werkt! Het helpt fysiotherapeuten enorm bij het stellen van de juiste diagnose. Het product wordt nu in de markt gezet maar heel veel fysiotherapeuten gebruiken hem al.’ ERKENNING Hoving is blij dat RAAK een steeds grotere bekendheid heeft gekregen. ‘Ik zie de verdubbeling van het geld voor onderzoek dat het hbo van minister Jet Bussemaker krijgt toebedeeld als een erkenning voor wat we tot 16 • SiA magazine

stand hebben gebracht. Hogescholen doen met praktijkgericht onderzoek goed werk. We zitten dicht tegen het mkb aan, daarom heeft ons onderzoek hoogstens een looptijd van vijf jaar. Bij universiteiten heb je het soms over twintig jaar. Prima, maar dat werkt bij ons niet. We moeten inspelen op de markt en de markt verandert snel. We werken overigens wel steeds meer samen met de universiteit waarbij we het onderzoek opsplitsen in kleinere periodes.’ Op de vraag welke projecten hem trots stemmen noemt hij het project NAT-TEST van het lectoraat Innovative Testing in Life Sciences, een project waarbij nieuwe meetmethoden worden ontwikkeld voor het vaststellen van de veiligheid en werking van stoffen van natuurlijke oorsprong en uit voeding. Met behulp van, heel belangrijk, dierproefvrije methoden. ‘Dit is ook een voorbeeld van een project dat zich, na de officiële afronding, blijft ontwikkelen. Op basis van de resultaten die we er tot nu toe mee hebben bereikt krijgen we van het bedrijfsleven extra geld met het verzoek om toch vooral door te gaan.’ En niet alleen het bedrijfsleven weet het project te waarderen. NATTEST is door de jury uit geroepen tot winnaar van de RAAK-award 2013.

RAAK in cijfers Naast verhalen laten ook cijfers de impact van RAAK zien. De afgelopen jaren zijn meer dan 500 praktijk gericht onderzoek projecten van

AANTAL BIJ RAAK BETROKKEN MKB-ONDERNEMINGEN EN PROFESSIONALS

hogescholen mogelijk gemaakt. Bij deze projecten zijn lectoren, onderzoekers, docenten, studenten,

MKB-ONDERNEMINGEN

mkb’ers en professionals uit de publieke sector betrokken. Onderzoek vindt plaats op een scala aan

PROFESSIONALS

onderwerpen van de maakindustrie

3122

tot jeugdzorg van sport tot logistiek.

NHL Hogeschool

Saxion

Hogeschool van Arnhem en Nijmegen

Fontys Hogescholen

Hogeschool Utrecht

HOGESCHOOL MET DE MEESTE GOEDGEKEURDE PROJECTEN

4752

AANTAL BIJ RAAK BETROKKEN STUDENTEN EN DOCENTEN*

10220 40 studenten

10220 4088 studenten

52 48 46 44 38

docenten

* schatting a.d.h.v aantal projecten en gemiddelde deelname

SiA magazine • 17

doce

ONDERVERDELING IN THEMA’S Overige Volkshuisvesting, Bouw en Ruimtelijke Ordening Toerisme, Sport en Recreatie Proces- en Voedselindustrie

Polymeren, Chemie en kunststoffen Onderwijs

Maakindustrie

Logistiek en Transport Landbouw, Natuur en Milieu

Kunst, Cultuur en Creatieve Industrie

Jeugdzorg

ICT Gezondheid en Zorg

Gedrag en Maatschappij

Duurzaamheid en Energie (Internationale) Handel en Zakelijke dienstverlening

RAAK-mkb RAAK-publiek RAAK-PRO RAAK-internationaal

Re g

AANTAL RAAK INDIENINGEN EN GOEDGEKEURDE PROJECTEN PER JAAR, PER REGELING

RAAK-mkb

RAAK-publiek

2005

2006

2007

egelingen

uw g Bo nin e i e g, e in rd eat rig st O r ve ve jke ec O i s R ui el t en sh rie lk im rt u st Vo n R Spo du e lin e, se m d is oe er V To n ie -e m es he oc , C fen Pr en of er st m st ly un Po k en ijs w er ie nd r t t r O us po nd ns eu ki ra ili T aa M M n en k re ie uu st at gi Lo ,N uw en ie r bo ur st nd ltu ndu La Cu I t, ve ns tie Ku ea Cr rg o dz ug Je rg Zo ij T en IC pp id a he ch nd ts e zo aa gi M er Ge En en en ag en dr id el g he Ge nd nin am ) Ha rle za le tve ur na s Du io ien at d rn ke te lij (In ake Z

2008

2009

2010

2011

2012

2013

0 30 40 50 60 70 800

18 • SiA magazine

20 30 40 50 60 70 80

20 30 40 50 60 70

Gelderland | 54

RAAK-mkb

RAAK-publiek

2005

2006

2007

2007 Noord-Brabant

2008

2009

Zuid-Holland | 81

2009

Zeeland | 22

Noord-Holland 2010

2010

Overijssel | 66

| 70

| 37

2007

2010

2011

2012

Utrecht | 2012 62

2012

2013

2011

0 80 10 20 30 40 50 60 70

20 30 40 50 60 70 80

RAAK-publiek

0 20 30 40 50 60 70

totaal indieningen totaal gefinancierd

2005 2006 2007 2008

RAAK-PRO 2005

RAAK-internationaal

2005

2009 2010

2006

2011

2006

2007

2012

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2008

2013

20 30 40 50 60 70

RAAK-internationaal

0 80 10 20 30 40 50 60 70

2005

20 30 40 50 60 70 80

20 30 40

2006 2007 2008 2009 2010

SiA magazine â&#x20AC;˘ 19

De reis van het porselein Bij de porseleinen theekopjes in het museum Boijmans van Beuningen blijven bezoekers meestal niet lang stil staan. Studenten Graf isch Ontwerpen van de Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten (KABK) in Den Haag brachten de theekopjes tot leven in het RAAK-project Smart Replica’s. Smart replica’s is een samenwerkingsproject van het AR Lab van de KABK, Studio Maaike Roozenburg, de Faculteit Industrieel ontwerpen van de TU Delf t en Museum Boijmans van Beuningen.

20 • SiA magazine

In het AR Lab, kenniscentrum op het gebied van augmented reality, werkt de KABK samen met de TU Delft, de Universiteit Leiden en verschillende bedrijven. Yolande Kolstee, lector innovatieve Visualisatie Technieken, is projectleider van het AR Lab. ‘Theekopjes zijn natuurlijk een beetje suf, zeker voor jonge mensen. Het is niet iets waar je in het museum stil bij blijft staan. Hoe zorg je ervoor dat dit wel gebeurt? Maaike (van Ontwerpstudio Maaike Roozenburg, red.) wilde de kopjes met behulp van 3D printtechniek klonen, zodat iedereen ze aan kan raken, en de kopjes met augmented reality van informatie voorzien. ’

het porselein naar Nederland kon worden getoond. De faculteit Industrieel Ontwerpen van de TU Delft ging met een aantal masterstudenten aan de slag om de kopjes in 3D te printen en na te denken over een installatie met 3D geluid. Een groep tweedejaarsstudenten grafisch ontwerpen van de KABK kreeg de opdracht zich te verdiepen in het hoe en waarom van de reis van het porselein. Er was al de nodige informatie beschik-

baar omdat Maaike Roozenburg, samen met de curator van Boijmans, een dropbox had gemaakt vol informatie over de kopjes. Maar de studenten besloten hun eigen weg in te slaan. Kolstee lacht: ‘Je hebt het over kunststudenten, die zijn allemaal verschrikkelijk eigenwijs. Ze vinden de informatie leuk maar gaan toch liever zelf op zoek. Er zijn schitterende dingen uit voortgekomen. Een student had bijvoorbeeld helemaal

NIEUWE INFORMATIE Al brainstormend werd bedacht dat aan de hand van zeven theekopjes uit de collectie van het museum de geschiedenis van de reis van SiA magazine • 21

In het AR Lab vindt er een structurele samenwerking plaats tussen kunst en wetenschap waardoor uit de drie samenwerkende instituten studenten, alumni, docenten en wetenschappelijke staf elkaar kunnen stimuleren om te komen tot een beter begrip van de implicaties van augmented reality en andere visualisatietechnieken op het gebied van kunst, ontwerp en wetenschap. Het AR Lab heeft contacten met allerlei internationale bedrijven, labs en kunstenaars die bezig zijn met nieuwe visualisatie technieken. Het Lab maakt gebruik van werkplaatsfaciliteiten om bijvoorbeeld te werken met 3D-scans, 3D-printen en Augmented Reality. Het AR Lab heeft al verschillende onderzoeken verricht die gefinancierd werden door RAAK-gelden.

geen zin in augmented reality en heeft een krant gemaakt. Hij is helemaal de VOC-tijd ingedoken en heeft uitgezocht met welke schepen de kopjes zijn vervoerd, welke routes zijn bevaren en hoe er werd genavigeerd met sterrenkaarten. Een andere 22 • SiA magazine

student bedacht wat je allemaal met een theekopje kan doen behalve theedrinken, weer een ander ging los op de keramiek, een van hen heeft schitterende animaties gemaakt van de afbeeldingen op de kopjes en een student heeft onderzoek gedaan naar

een 17e eeuws schip dat bij Vietnam is vergaan en waarop duikers later porseleinen theekopjes aantroffen die voor Nederland waren bestemd. We waren echt verrast door alle verschillende wegen die de studenten zijn ingeslagen en de resultaten en nieuwe informatie die het opleverden. We hadden nooit gedacht dat studenten nog allerlei extra informatie aan het, toch al tamelijk uitgebreide, kennisbestand zouden toevoegen. AANRAKEN EN LUISTEREN Van alle werken is een prachtig boekje gemaakt. De zeven beste presentaties zijn verder ontwikkeld voor Boijmans en werden eerst getoond in het Nederlands Architectuurinstituut bij de tentoonstelling ‘Object’. ‘We hebben de presentaties een beetje op elkaar afgestemd

SMART REPLICAS

en toen de 3D geprinte kopjes gebruikt’, vertelt Wim van Eck, de 3D expert van AR lab. ‘Er is een speciale augmented reality presentatietechniek ontworpen, waarbij video virtueel op de kopjes wordt geprojecteerd, rekening houdend met de vormen van het kopje. De 3D kopjes stonden tentoongesteld bij de originele kopjes en door met je smart Phone naar de kopjes te kijken kreeg je de verhalen en animaties over het porselein te zien en te horen.’ Op deze manier werd op de tentoonstelling het passief kijken naar objecten in vitrines en het lezen van tekstbordjes aangevuld met het aanraken van en het luisteren naar de objecten. De expositie duurde 3 maanden en leverde veel enthousiaste reacties op. Van Eck: ‘Ook van de conservator van de

collectie, zij vond het geweldig dat je met moderne technieken oude voorwerpen opnieuw tot leven kunt brengen!’ Meer informatie over het project is te vinden op de website van het AR Lab.

AUGMENTED REALIT Y Augmented Reality is het realtime toevoegen van virtuele beelden aan de werkelijkheid. De virtuele laag bestaat meestal uit 3D objecten of 3D scenes, al dan niet gecombineerd met geluid. Soms wordt alleen tekstuele informatie toegevoegd. Om de kunstzinnige ontwerpen geprojecteerd op de theekopjes te plaatsen (‘projection mapping’) is door Wim van Eck een speciale augmented reality presentatietechniek ontworpen, waarbij video virtueel op de kopjes wordt geprojecteerd. Doordat de video ook transparantie bevat, wordt het kopje niet geheel door een virtuele laag bedekt, maar vormen het echte kopje en de virtuele laag een samenhangend geheel. Dit heeft een technisch en inhoudelijk interessante nieuwe presentatietechniek opgeleverd.

Continuïteit van zorg voor kwetsbare ouderen

DE RAAK-AWARD WINNEN EN DAN? In 2011 werd de eerste RAAK-award uitgereikt, de prijs voor het beste RAAK-project. De jury bestond uit Jan Dekker (oud-voorzitter Kivi Niria), Margo Brouns (oud-lector) en Harrie Evers (ondernemer en winnaar MKB Innovatie Top 100). De prijs van € 10.000,- ging naar het RAAK-project Continuïteit van zorg voor kwetsbare ouderen van Zuyd Hogeschool.

24 • SiA magazine

Projectleider en lector Erik van Rossum nam de bokaal destijds in ontvangst. In het project (2008-2009) werkten onderzoekers, docenten en studenten van Zuyd Hogeschool samen met o.a. zorgverleners in de regio Sittard, het Orbis medisch concern en de Universiteit Maastricht, aan een programma om kwetsbare thuiswonende ouderen pro-actief op te sporen om zo vroegtijdig een achteruitgang in hun gezondheid aan te pakken. KWETSBARE OUDEREN Het merendeel van de ouderen woont zelfstandig en kan zich goed redden. Het project richt zich op 10-20% ouderen met een ‘wankel evenwicht’. Zij wonen nog thuis, maar kunnen door een eenmalig incident (bijvoorbeeld een val) in een spiraal van negatieve ontwikkelingen raken, waardoor de balans van het hele netwerk verstoord raakt. Er is een screeningsmethode ontwikkeld om deze mensen in kaart te brengen en een programma (ZuV) om ze te ondersteunen. ZuV staat voor ‘Zorg uit Voorzorg’ en is een multidisciplinair preventief (vooral eerstelijns) interventieprogramma. Het programma heeft als doel het tegengaan, of in ieder geval vertragen, van een verdere achteruitgang in het functioneren in de thuissituatie. ZuV is inmiddels standaard uitgerold bij alle 70-plussers in zo’n dertig huisartspraktijken en gelieerde paramedische

praktijken in Sittard en omgeving. Maar hoe gaat dat in zijn werk, wat houdt ZuV in? Van Rossum: ‘Als uit de screening blijkt dat iemand in de gevarenzone zit, krijgt hij/zij via de huisarts een praktijkondersteuner op bezoek. Deze probeert via gesprekken te achterhalen waar de problemen en risico’s zitten. Stel dat mevrouw Jansen problemen heeft met lopen en daardoor bepaalde zaken die voor haar belangrijk zijn niet meer kan doen. Haar kleinkinderen ophalen van school bijvoorbeeld, gaan bridgen, of naar haar zangkoor. Samen met een fysiotherapeut of ergotherapeut kan zij werken aan een oplossing. Het doel is om de zelfredzaamheid te stimuleren, je moet dus uitvinden wat voor iemand belangrijk is zodat hij of zij er ook echt moeite voor wil doen. Ik vind het ook mooi dat huisarts,

praktijkondersteuner, fysiotherapeut, ergotherapeut en de ouderen samenwerken. Er wordt samen een plan gemaakt en uitgevoerd.’ NIEUW UITSTROOMPROFIEL Van Rossum: ‘De prijs hebben we deels besteed aan het maken van de vertaalslag van de diensten en methodes die in het RAAK-project zijn ontwikkeld naar scholing rondom zorgverlening aan kwetsbare ouderen. Verder willen we delen van ZuV implementeren in de opleidingen fysiotherapie, ergotherapie en verpleegkunde. Voor iedere opleiding is een inhoudsdeskundige docent bereid gevonden om deze taak op zich te nemen. Ook voor het verder vormgeven van een Gerontologie & Geriatrie uitstroomprofiel (VGG profiel) binnen de (bachelor)verpleegkunde opleiding is de prijs gebruikt.

OORDEEL JURY De jury waardeert de uitstekende wetenschappelijke aanpak en uitwerking van het project. Ook de praktische opzet en uitvoering is goed. Er zijn screeningsinstrumenten, interventieprogramma’s en zorgmodellen ontwikkeld. Deze zijn ook daadwerkelijk uitgevoerd, getest en daarna ingevoerd. Dit gebeurde eerst in de twee deelnemende instellingen en daarna in de totale regio, terwijl verdere uitrol nu wordt gepland. Het project is een goed voorbeeld van nauwe samenwerking tussen instellingen en de hogeschool. Uitwisseling van mensen bevordert effectieve kennisoverdracht en goede onderlinge afspraken zijn gemaakt. De samenwerking wordt voortgezet en de deelnemende partijen hebben een bijzonder lectoraat ingesteld. Een regionaal netwerk voor implementatie van de resultaten en verdere ontwikkelingen is opgezet. De jury acht dit een relevant, goed opgezet en goed uitgevoerd project.

SiA magazine • 25

‘Zoals bekend is het voor de toekomstige ouderenzorg van cruciaal belang dat er in de zorgopleiding meer aandacht voor ouderen komt en dat meer studenten na hun studie kiezen voor een baan in de ouderenzorg.’ AMBASSADEURS De stroom van studenten naar dit profiel is bij Zuyd, net als in de rest van Nederland, gering. ‘We gaan proberen de instroom te vergroten. Omdat het om een nieuwe variant gaat waar in de zorgpraktijk nog nauwelijks rolmodellen voor bestaan, worden twee recent afgestuurde hbo-VGG studenten die werkzaam zijn binnen de ouderenzorg aangesteld als regionale ambassadeurs voor de promotie van het profiel. Hun taak is om presentaties te verzorgen, bijdragen te leveren aan een website over deze opleidings-

NATIONAAL PROGRAMMA OUDERENZORG Inmiddels is ZuV onderdeel worden van het Nationaal Programma Ouderenzorg (NPO). ‘Het programma heeft een doorlopende onderzoekslijn en is niet gestopt na de looptijd van het project. Vanaf 2008 werken een groot aantal docenten, onderzoekers, studenten en zorgprofessionals samen aan concrete vernieuwingen in de ouderenzorg. Dat heeft zijn beslag gekregen in (bij)scholingen voor diverse zorgdisciplines (praktijkverpleegkundigen, ergotherapeuten, fysiotherapeuten, etc), afstudeerprojecten van studenten van verschillende bachelor en masteropleidingen, bijdragen aan studiemiddagen en congressen, vakpublicaties, twee proefschriften en wetenschappelijke publicaties zoals onlangs in het toonaangevende medische tijdschrift British Medical Journal.

26 • SiA magazine

variant, en als vraagbaak te fungeren voor potentiële studenten.’ Presentaties vinden in het werkveld plaats, binnen de eerste twee studiejaren van de bachelor hbo-verpleegkunde, bij mbo-opleidingen en tijdens workshops en congressen. Daarnaast kunnen ze naar verwachting ingezet worden bij de uitvoering van het Zuyd onderwijs in de ouderenzorg. ‘Met het oog op de vergrijzing van de samenleving moeten we er alles aan doen om het ‘vreemde veld’ van ouderenzorg bekend en aantrekkelijk te maken voor jongeren. Dit is een uitdaging, want op je achttiende of negentiende is met ouderen werken niet het eerste waar je aan denkt. Dit kunnen we bijvoorbeeld doen door interessante stageplaatsen te creëren bij vooruitstrevende zorgaanbieders zodat studenten zelf kunnen ervaren wat het werk inhoudt. Zo kunnen studenten kiezen voor een minor waarbij ze binnen 10 weken bij 5 verschillende zorgaanbieders stage lopen en opdrachten krijgen die innovatieve oplossingen vragen.’

Onderzoek Biopolymeren van Fontys Hogeschool

RAAK-AWARD WINNAAR 2012

magazine â&#x20AC;˘ 27

Het Nationaal Regieorgaan Praktijkgericht Onderzoek SIA maakt deel uit van

Colofon Redactie Marianne Kroon Timothy Sealy (infographics) Interviews Marjella van den Bulk Ontwerp Akron Communicatie & Vormgeving, Leiden