Foliolum Ed.III Februari 2005
Radiofarmacie:
een prachtig werkterrein voor farmaceuten en (zieken)huisapothekers Dr. E.J.F. Franssen, Pharm D, PhD
Gevestigd ziekenhuisapotheker (tevens radiofarmaceut en klinisch farmacoloog) en opleider voor de ziekenhuisfarmacie, Onze Lieve Vrouwe Gasthuis, Amsterdam, Afdeling apotheek en klinische farmacie, postbus 95500, 1090 HM Amsterdam. E-mail: mailto:e.j.f.franssen@olvg.nl. Technetium-99m is het meest gebruikte radionucliInleiding In december van het afgelopen jaar heeft de redactie van het foliolum gevraagd of ik wilde meewerken aan het themanummer "radiofarmacie" en dit nummer voor u wil inleiden. Dat wil ik graag doen. Als ziekenhuisapotheker ben ik nauw betrokken geweest bij de ontwikkeling en (pre)klinische evaluatie van radiofarmaca voor positron emissie tomografie (PET) en radioimmunotherapeutica eerst in het Academisch Ziekenhuis Groningen (1991-1998) en later in het VU medisch centrum in Amsterdam (1998-2004). Mijn huidige werkplek is het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis in Amsterdam. Ik begeleid ook vanuit deze werkplek onderzoek aan radiofarmaca, geef radiofarmacieonderwijs en ik ben voorzitter van de commissie radiofarmacie van de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuisapothekers (NVZA)
12 12
Dr. E.J.F. Franssen
Radiofarmaca en klinische toepassingen Radiofarmaca zijn radioactief gemerkte geneesmiddelen voor diagnostisch onderzoek en in toenemende mate ook voor therapeutische toepassingen. In ziekenhuizen worden radiofarmaca gebruikt in nucleair geneeskundig onderzoek. De cardiologie en oncologie zijn de voornaamste klinische gebieden waarin radiofarmaca diagnostisch gebruikt worden. Zo worden radiofarmaca in de oncologie toegepast om de lokalisatie en stadiering (plaats en mate van uitzaaiing) van tumoren te bepalen. In de cardiologie worden radiofarmaca toegepast om de doorbloeding en de vitaliteit van de hartspier vast te stellen (1,2,3).
de in radiofarmaca. Tc-99m is het vervalproduct van molybdeen-99. Een goede beschikbaarheid van het moedernuclide molybdeen-99 is essentieel voor biomedische toepassingen van het technetium-99m. In Petten is een hoge flux reactor, waar molybdeen99 opgewerkt wordt (artikel Bergmans). Dit molybdeen wordt als grondstof in de Tc-99m generatoren verwerkt. In ziekenhuizen wordt het technetium in de vorm van pertechnetaat geĂŤlueerd. Pertechnetaat dient als radioactieve grondstof voor de verschillende Tc-radiofarmaca (zie artikel van de Hooge).
Op het gebied van de neurowetenschappen wordt steeds meer voortgang geboekt door de sterke opkomst van "molecular imaging". Molecular imaging middels PET-scans biedt de mogelijkheid biochemische en farmacologische processen in het menselijk lichaam in beeld te brengen. Zo kan met licht radioactief gemerkt glucose de glucoseconsumptie in tumoren en weefsels bepaald worden. Op deze wijze kunnen tumoren opgespoord worden (groepen cellen met een verhoogd glucose gebruik) (zie [4] en artikel Elsinga). Ook kunnen met koolstof-11 en fluor-18 gemerkte geneesmiddelen farmacodynamische en farmacokinetische processen bestudeerd worden. Receptoren van geneesmiddelen kunnen in de hersenen in beeld worden gebracht. Met 11C-flumazenil kunnen de benzodiazepinenreceptoren in beeld worden gebracht (5). Ook is het mogelijk de receptorbezetting van geneesmiddelen, zoals anti-Parkinson middelen en benzodiazepinen te bepalen. Geneesmiddeltransport over de bloed-hersen-barrière kan met de PET-scan en radiofarmaca in beeld worden gebracht [6]. Dr. Elsinga en Dr. De Jong