ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ ΤΕΥΧΟΣ 76

π

ολύγυρος ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ Ε Κ Δ Ο Σ Η Λ Α Ο Γ ΡΑ Φ Ι Κ Ο Υ Ο Μ Ι Λ Ο Υ Π Ο Λ Υ Γ Υ Ρ Ο Υ Έτος 15ο - Τεύχος 76ο Ιανουάριος - Μάρτιος 2014

πολύγυρος Περιεχόμενα: Νέα στοιχεία για τον Πολύγυρο του 18ου αιώνα, Νίκος Εμμ. Παπαοικονόμου .......................................3 Ιστορικά τεκμήρια Πολυγύρου, Ιωάννης Δ. Βασιλάκης ........................................................................5 Η αφήγηση μιας Πολυγυρινής που έζησε τα γεγονότα του 1821, επιμέλεια Γιάννη Κανατά .....................8 Καλότυχά ΄ναι τά βουνά, μοναχός Συνέσιος .........................................................................................12 Ο Ρήγας, Γιάννης Δ. Κανατάς .............................................................................................................15 Υποδιοικητές - Νομάρχες Χαλκιδικής, Γιάννης Δ. Κανατάς ...............................................................19 Ο γλύπτης Βασίλης Παυλής, επιμέλεια Γιάννης Δ. Κανατάς ..............................................................24 Στον Πολύγυρο της Τέχνης και του Πολιτισμού ...................................................................27 Ο πρωταθλητής δρόμων αντοχής Δημήτρης Ι. Ψαθάς, Γιάννης Δ. Κανατάς ..............................33 Κάποτε στον Πολύγυρο ...................................................................................................36 Ο στρατιωτικός γιατρός Γεώργιος Φιλιππίδης, ένας Νικητιανός ευπατρίδης, Άγγελος Φ. Μάντσιος ..............................................................39 “Τοῖς τιμιωτάτοις καὶ χρισιμωτάτοις προεστῶσι, εἰς χωρίον Πολύγερον”, Ἰωακεὶμ Ἀθ. Παπάγγελος ...............................................................................44 Γιατί η Μαρίγια δεν έγινε… “κυρά κυρία”, Γιάννης Τσίκουλας .........................................................48 Τα νέα του Ομίλου ...............................................................................................................................49 Ο ταχυδρόμος πέρασε ..........................................................................................................................50 Οι χορηγοί του περιοδικού ....................................................................................................................51

O ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ ΚΑΙ ΣΤΟ INTERNET www.ppoligiros.blogspot.com Περιοδική έκδοση Λαογραφικού Ομίλου Πολυγύρου Διανέμεται δωρεάν Συνδρομές προαιρετικές Επιστολές Επιταγές - Εμβάσματα: Λαογραφικός Όμιλος Πολυγύρου

«για το περιοδικό ΠΟΛΥΓΥΡΟΣ» Τ.Κ.: 63100 Πολύγυρος Εξώφυλλο-οπισθόφυλλο: Έργα του Βασίλη Παυλή.

Κωδικός: 6084 Υπεύθυνος ύλης Επιμέλεια κειμένων: Γιάννης Δ. Κανατάς Φιλολογική επιμέλεια: Αθανάσιος Χριστιανός, Φιλόλογος Ιδιοκτήτης: Λαογραφικός Όμιλος Πολυγύρου Εκδότης: Γιάννης Δ. Κανατάς Τηλ. / Φαξ: 6945-822836 /23710 21075 & 23713 50783 Ε-mail: ikanatas@yahoo.gr

Αντώνιος. Γ. Βασιλάκης Παραγωγή και εμπορία χειροποίητου σαπουνιού ελαιολάδου 6° χλμ. Πολυγύρου Γερακινής Τ.Θ. 145, 63100 Πολύγυρος, Χαλ/κή Τηλ.: 6998401185 2

Κρίνεται χρήσιμο να γνωρίζουν οι ενδιαφερόμενοι τα εξής: -Καλό θα είναι τα κειμενα να μην υπερβαίνουν τις 3-4 σελίδες του περιοδικού.

-Στα κείμενα που αποστέλλονται για δημοσίευση πρέπει απαραιτήτως να αναγράφεται η ιδιότητα του συντάκτη. Ο τελευταίας, εφόσον υπογράφει, έχει την ευθύνη των απόψεών του.

-Κείμενα, είτε δημοσιεύονται είτε όχι, δεν επιστρέφονται.

-Σε περίπτωση που η εργασία είναι γραμμένη σε υπολογιστή, καλό είναι να συνοδεύεται με το σχετικό cd, ή να αποστέλλεται με mail στο περιοδικό.

-Ο χρόνος δημοσίευσης ενός κειμένου, που έχει εγκριθεί, δεν προσδιορίζεται από την ημερομηνία κατάθεσής του στο Περιοδικό, αλλά από τη χρησιμότητά του, την επικαιρότητά του, τη δυνατότητα να ενταχθεί σε μια ενότητα κ.λπ.

-Τα κείμενα που δε φέρουν υπογραφή ή ψευδώνυμο είναι γραμμένα από τον εκδότη του περιοδικού.

πολύγυρος

Νέα στοιχεία για τον Πολύγυρο του 18ου αιώνα

Νίκος Εμμ. Παπαοικονόμου

Ο Μητροπολιτικός Ναός Αγίου Νικολάου σε μια από τις πολλές μεταμορφώσεις του (σε πρώτο πλάνο ο Θωμάς Ρούσσος).

Έως και σήμερα οι παράμετροι που συγκροτούν το ιστορικό γίγνεσθαι της Χαλκιδικής κατά τον 18ο αιώνα παραμένουν θολό τοπίο για τους ερευνητές, που μελετούν τη συγκεκριμένη φάση της οθωμανοκρατίας στη Μακεδονία. Πριν έρθουν στο φως της δημοσιότητας ειδικότερες μελέτες βασισμένες σε πρωτότυπο αρχειακό υλικό, στηριζόμασταν πολλές φορές αποκλειστικά σε αόριστες παραδόσεις που χάνονταν στο βάθος του χρόνου μεταξύ του μύθου και της πραγματικότητας. Στο παρόν άρθρο παραθέτουμε σημαντικά νέα στοιχεία για τον Πολύγυρο του 18ου αιώνα, παρμένα μέσα από τη δημοσίευση ελληνικών και οθωμανικών πηγών. Ο ναός του Αγίου Νικολάου Τους τελευταίους δύο αιώνες έχει διασωθεί η παράδοση πως πριν από την επανάσταση του 1821 και την καταστροφή του Πολυγύρου από τους Τούρκους ο ναός του Αγίου Νικολάου, που ανακαινίστηκε το 1836, ήταν 3

πολύγυρος αφιερωμένος στον Άγιο Χαράλαμπο. Σύμφωνα ωστόσο με ένα “σημείωμα” που γράφτηκε σε ψαλτήρι του 16ου αιώνα και σήμερα φυλάσσεται στο αρχείο της μονής Ζωγράφου του Αγίου Όρους αποδεικνύεται πως ο ναός του Αγίου Νικολάου προϋπήρχε φυσικά της καταστροφής και ήταν αφιερωμένος στον ίδιο Άγιο και όχι στον Άγιο Χαράλαμπο. “…/τω ψαλτήρι είνε το άγιο / Νικόλαο. φ. 175β. Τούτο το ψαλτήριον είναι πάνυ ωραίον και εις το κάλ/λος, και εις την εικόνα του γραψίματος, και δίδεται πα/ρ’ εμού Αγαπίου ιεροδιακόνου ολιγότερον από την / τιμήν του δια να ευρίσκεται εις την εκκλησίαν του αγίου / Νικολάου του θαυματουργού˙ και όποιος είναι εκείνος / όπου το πιάνει χωρίς προσοχήν και με χείρας λε/λαδομένας, ή μικρό και ανήλικον παιδί ήθελε / αναγνώση μέσα χωρίς προσοχήν και άνυπτον, ή / ήθελε στάξη κερί μέσα, να έχει την κατάραν / της Παναγίας ομού και του αγίου Νικολάου του θαυ/ ματουργού˙ και τούτο έγραψα όχι από καμίαν / άγνοιαν, αλλά δια να φυλάττεται εις τους μεταγενεστέρους τοιούτον ωραίον και ψυχοφελές βιβλίον / και όπου χωρίς τούτο ακολουθία δεν τελειώνει. Και τούτο συν τοις άλλοις εκ της του Αγίου / Νικολάου εκκλησίας του Πολυγέρου˙ αφιερώ/θη, εις τους χιλείους επτακοσίους τριάκοντα έξη έτους / από Χ(ριστού) [1736], φεβρουαρίου κ΄, και όπιως το αποξενώσι, να έ/χει την κατάραν του αγίου, Νικολάου” Σε άλλο σημείο του ψαλτηρίου αναγράφονται τα εξής: “Γράφω εμού Ιωάννου χατζή παπά Νικόλα”.1 Αναφορές από το Ιεροδικείο Στον κώδικα 116 (σ. 76-77) του ιεροδικείου Θεσσαλονίκης, που χρονολογείται το 1769, αναφέρονται οι κοτζαμπάσηδες του Πολυγύρου Χατζησαραφιανός Μαυρουδή, Αργύρης Σαραφιανού, Βασιλικός Αθανασίου, Γιάννης Νικολάου και Γιαννάκης Σταμάτη ως εκπρόσωποι του χωριού σε δίκη για την ιδιοκτησία της περιοχής Σουλά ή Άγιος Δημήτριος, την οποία διεκδικούσαν δύο μουσουλμάνοι της Καλαμαριάς. Οι Πολυγυρινοί ανέφεραν στο δικαστήριο πως η έκταση του Αγίου Δημητρίου ανήκε στο χωριό ήδη για 45 χρόνια, περίπου από το 1720. Τελικά η ιδιοκτησία επιδικάστηκε στον Πολύγυρο2. Στον κώδικα 133 (σ. 40) εκπρόσωποι από όλα τα χάσικα χωριά ζητούν από την οθωμανική διοίκηση ρύθμιση φορολογικών χρεών. Τον Πολύγυρο εκπροσωπούν οι κοτζαμπάσηδες Μιχαλάκης Γιάννη, Φίλιππος Γούτα και Κώστας Θανάση3. Στον ίδιο κώδικα 133 (σ. 40-41) το χωριό Παλαιόκαστρο, αδυνατώντας να αποπληρώσει τα χρέη του προς το κράτος, αναγκάστηκε να καταφύγει σε 14 Πολυγυρινούς τοκογλύφους (Κώστας, Νικόλας, Σπύρος, Αργύρης, Παπαθανάσης, Καραμηνάς, Δημήτρης, Νικόλας Κουτσός, Στεριανός, Γιαννάκη, Νικόλας Μαγαδάς, Κώστας, Γιωργάκης)4. Στον κώδικα 129 (σ. 51-52) αναφέρεται η πιο ακριβή πώληση ακινήτου στην ύπαιθρο της Θεσσαλονίκης. Πρόκειται για ένα σπίτι στη συνοικία “παπά Κύρκου” στον Πολύγυρο. Το διώροφο σπίτι περιελάμβανε ένα δωμάτιο στον άνω όροφο, στάβλο, χώρο παραγωγής ξυδιού και περιφραγμένη αυλή. Πωλητές ήταν τα παιδιά του αποβιώσαντος Μιχάλη Κωνσταντίνου και αγοραστής ο Γιάννης Αθανασίου5.

1. Σωτ. Καδάς, “Σημειώματα χειρογράφων της μονής Ζωγράφου Αγίου Όρους”, Βυζαντινά 17, Θεσσαλονίκη 1994, σ. 143.

2. Seyyed Mohammad Tagi Shariat-Panahi, Όψεις της κοινωνίας της Θεσσαλονίκης στην ευρύτερη περίοδο της Ρωσο-Οθωμανικής σύγκρουσης 1768-1774: με βάση τις οθωμανικές πηγές (αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή), τόμ. Α΄, Αθήνα 2010, σ.

74.

3. Ό.π., σ. 100.

4. Ό.π., σ. 174.

5. Ό.π., σ. 228.

4

Η νοτιοδυτική είσοδος του ναού του Αγ. Νικολάου Πολυγύρου, κατάλοιπο της πρώτης οικοδομικής φάσης.

πολύγυρος Ιστορικά τεκμήρια Πολυγύρου

Ιωάννης Δ. Βασιλάκης

Δεν νομίζω πως υπάρχουν πιο συνταρακτικά τεκμήρια, που ν’ αποκαλύπτουν τους πόθους των Ελλήνων της Μακεδονίας για την απελευθέρωση και την αποκατάστασή τους, από τα διασκορπισμένα σε διάφορα αρχεία έγγραφα, εκδεδομένα και ανέκδοτα, δηλωτικά των αγώνων του «Αρχηγού και Υπερασπιστού της Μακεδονίας» Εμμ. Παπά και των κατοίκων της Χαλκιδικής. Ο Εμμανουήλ Παπάς πέθανε, όπως είναι γνωστό, στο δρόμο για την Ύδρα, μετά το χαλασμό της Κασσάνδρας και της Χαλκιδικής. Το προσωπικό του αρχείο διασώθηκε και φυλάχτηκε στα αρχεία της Ύδρας. Μέρος αυτού του αρχείου κατέγραψε ο καθηγητής Απόστολος Βακαλόπουλος. Σήμερα, μέσα από τις σελίδες του περιοδικού Πολύγυρος, σας παρουσιάζουμε μια επιστολή που αφορά την πρώτη νίκη των Πολυγυρινών εναντίον των Τούρκων και το ξεκίνημα της επανάστασης του 1821 στη Χαλκιδική. Δέσμευσή μου είναι στα επόμενα τεύχη να ακολουθήσουν και άλλες επιστολές του «Αρχηγού και Υπερασπιστού της Μακεδονίας» Εμμ. Παπά, με τα γεγονότα που συνέβησαν στο Πολύγυρο και στη Χαλκιδική από το Μάιο ως τον Νοέμβριο του 1821.

31 Μαΐου 1821- Νίκη των Πολυγυρινών εναντίον 300 Τούρκων της Θεσσαλονίκης. Γράμμα μονόφυλλο, διαστάσεων 0,218 x 0,162, των κατοίκων της Συκιάς Μανολάκη, Θεοδόση και Αναστάση προς τον Εμμ. Παπά, στον οποίο αναφέρουν νικηφόρα σύγκρουση των Πολυγυρινών με 300 Τούρκους της Θεσσαλονίκης και ζητούν ενισχύσεις για τους Πολυγυρινούς, προς τους οποίους σπεύδουν και οι ίδιοι για να τους βοηθήσουν. «την σωφωτάτην ευγενείαν ταπεινώς προσκυνώμεν, ήδιστα προσαγορευώμεν. Και τη ειδοποιώ τον ερχο(μό)ν μου, ότι τη τρίτη ώρα της / νυκτός της τρήτης ήλθον εδώ εις την σικιάν, και της τέ/σαραις ώραις της ημερός, ήλθεν είδισις από Πολύ/γερον, ότι ήλθον τριακόσιοι άνθρωποι από Θεσσα/λονίκην, λέγω ένας τζερίμπασις, και εκούρτισαν τον πόλεμον οι πολυγερινοί, και τους επάστρεψαν / όλους με φρικτόν πόλεμον, Διο και αμέσως σας / πληροφορώμεν, οσόν ταχώς. Όπου λαμβόντας το /παρόν μου αμέσως να εύγη το ασκέρη έξω. / δια να έλθη να μας προφθάση. Και τώρα είναι καιρός / όπου να φανώμεν άξιοι μακεδόνες. όθεν το / ογληγορότερον να προφθάσητε,επειδή καιρός δεν α/ πόμεινε να μ ας προσμένη. Και ημείς σήμερον / συν θεω αγίω εκηνήσαμεν δια τους προφθάσωμεν / και ο άγιος θεός και η κυρία Θεοτόκος, να μας/ δίδη ρώσιν και δύναμην. Και η ευγένειά σου ως βοιθός / και αντιλείπτωρ των χριαστιανών. Άμεσως να δώσης / χείραν βοιθείας, εις τους αδελφούς μας χριστιανούς. Ταυ / τα προς είδισιν σας, και σας προσμένωμεν. Μαΐου 31 ημέρα τρήτη. από συκιάν χώραν:μανολάκις – Θεοδόσις – αναστάσις»

Το Λάβαρο των Μακεδονικών δυνάμεων της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, που υψώθηκε στη μάχη της Ρεντίνας, στις 17 Ιουνίου1821, στη Μακεδονία υπό την αρχηγία του Αρχιστράτηγου Εμμανουήλ Παπά. Φυλάσσεται στην Ι. Μ. Εσφιγμένου στο Άγιον Όρος.

Η επιτύμβια στήλη στον τάφο του Εμ. Παπά στην Ύδρα.

5

πολύγυρος Η αφήγηση μιας Πολυγυρινής που έζησε τα γεγονότα του 1821

επιμέλεια Γιάννη Κανατά

Δεν θα πρέπει να υπάρχει πιο συγκλονιστική μαρτυρία, που να περιγράφει τα δεινά που υπέστησαν οι πρόγονοί μας από τους Τούρκους κατά την επανάσταση της Χαλκιδικής του 1821 και να αποδίδει παραστατικότερα το τραγικό κλίμα της εποχής, απ’ αυτή που αφηγήθηκε μια γηραιά Πολυγυρινή και περιλαμβάνεται μαζί με άλλες αφηγήσεις Ελληνίδων στο βιβλίο «Οι Ελληνίδες προς τις Γαλλίδες, αφήγηση της δύστυχης ζωής τους», Βρυξέλες 1827, (Chez Brohez, Libraire-Editeur), μεταφρασμένο από τα ελληνικά από μία φιλέλληνα, σύμφωνα με το εξώφυλλο του βιβλίου και έδωσε σημαντική ώθηση στη δημιουργία φιλελληνικού ρεύματος στις χώρες της Ευρώπης και ιδιαίτερα στη Γαλλία. Αποσπάσματα της μαρτυρίας αυτής δημοσίευσε πρώτος ο αείμνηστος δικηγόρος και ερευνητής Στέφανος Κότσιανος στο αριθμ. 82/Μάρτιος 1973 τεύχος της «Μακεδονικής Ζωής», μέρος των οποίων περιλάβαμε κι εμείς στην έκδοση του «Π», «Πολύγυρος, ο τόπος και οι άνθρωποι», του 2010. Μας κάνει εντύπωση που ο αείμνηστος ιστοριοδίφης παρέλειψε μεγάλο μέρος της αφήγησης, που αποτελεί σπάνιο ιστορικό ντοκουμέντο για τον Πολύγυρο και τη Χαλκιδική γενικότερα. Σ’ αυτό το τεύχος παρουσιάζουμε ολόκληρη τη συγκλονιστική μαρτυρία, μεταφρασμένη από την Πολυγυρινή καθηγήτρια Γαλλικών Ευαγγελία Ασβεστά, με την οποία συνεργαστήκαμε και στην έκδοση του «Π» “Πολύγυρος, ο τόπος και οι άνθρωποι”. Πολύτιμη ήταν και η βοήθεια του τακτικού μας συνεργάτη και ερευνητή Νίκου Παπαοικονόμου από τα Δουμπιά, ο οποίος ανακάλυψε την εν λόγω έκδοση στο διαδίκτυο. Παραθέτουμε παρακάτω ολόκληρη την αφήγηση: ΚΕΦΑΛΑΙΟ V Διήγηση μιας ηλικιωμένης γυναίκας από τη Θεσσαλονίκη Λίγο προτού σβήσει το καντήλι της ζωής μου, έριξε μια τελευταία λάμψη για να φωτίσει μπροστά στα μάτια μου μια τρομερή σκηνή βαρβαρότητας. Ογδόντα χειμώνες βαραίνουν την ετοιμόρροπη πλάτη μου, χίλιες αναπηρίες εξαντλούν τις παγωμένες μου αισθήσεις, και μπόρεσα,

6

πολύγυρος χωρίς ν’ αφήσω να ξεφύγει ούτε ένας αδύναμος και τελευταίος αναστεναγμός, μπόρεσα να φέρω στο νου μου το μαρτύριο μιας αγαπημένης κόρης, τη ντροπή ενός άλλου από τα παιδιά μου και να δω με τα μάτια μου τη σπαρακτική αγωνία τόσων χριστιανών μαρτύρων. Τα όπλα των βαρβάρων δεν με έστειλαν στον τάφο, στον τάφο που χίλιες φορές άνοιξε για να με κατασπαράξει. Ω! εσείς που γίνατε μητέρα, αισθάνεστε τις οδύνες μιας καρδιάς εξαντλημένης από τα χρόνια, που έζησε μια ζωή γεμάτη πόνο; Κλάψτε για τα δυστυχισμένα μου παιδιά και λυπηθείτε τη μητέρα τους, ζει, και μεταξύ αυτών για τους οποίους κλαίει, το ένα πρόσωπο δεν υπάρχει πια, το άλλο έχει αμαυρωθεί… Πού είσαι, τρυφερή Έλενα; Πού είναι αυτό το χαριτωμένο χαμόγελό σου, σαν ένα όνειρο αθωότητας, αυτή η όμορφη κόρη με τις χρυσές μπούκλες, αυτά τα ουράνια χαρακτηριστικά, αυτό το αέρινο παράστημα; Θησαυρέ νεότητας και ομορφιάς, τι απέγινες; Αν τουλάχιστον αναπαυόσουν παγωμένη, όπως το μάρμαρο του τάφου μέσα στην καταθλιπτική μοναξιά του!... Όμως αλοίμονο! Ήσουν η λεία ενός αποκρουστικού τερατώδους αιματοβαμμένου εγκληματία… Οι απεσταλμένοι του Αλή-Τεμπελέν είχαν συγκεντρωθεί στα heteristes (;). Έσπειραν στις επαρχίες το πνεύμα της εξέγερσης. Ο πασάς έσπευσε να ξανασοβατίσει τα τείχη και να ασπρίσει τους σαράντα πύργους της Θεσσαλονίκης, για να εκφοβίσει τους χωρικούς, οι οποίοι συγκεντρώνονταν με όπλα στο όρος Χορτιάτη. Ο Αγάς των Γενίτσαρων οργάνωσε τις στρατιές του και, είτε για να τους κρατά σε εγρήγορση είτε για να τους συνηθίσει στη θέα του αίματος, διέταξε σφαγές. Υπό το ειδεχθές πρόσχημα ότι οι μη εξεγερμένοι Έλληνες προσεύχονται υπέρ των ξεσηκωμένων ομοεθνών τους, βλέπαμε να δένονται χιλιάδες αθώα θύματα στους πασσάλους και στους στύλους που υψώνονταν στις δημόσιες πλατείες. Μ’ αυτό τον τρόπο χάθηκε ένας μεγάλος αριθμός φίλων μου. Οι Ισραηλίτες της Θεσσαλονίκης ανταποκρίθηκαν στην παλιά τους φήμη για αγριότητα. Αυτός ο λαός, ο υποτιμημένος από τον προφήτη Μωυσή, στρατολογήθηκε κάτω από τη σημαία του Ισλάμ. Σύντομα εξακόσιοι απ’ αυτούς … σχημάτισαν την αντάξια συνοδεία του σκληρού πασά. Ο αποκρουστικός στρατός του Σουλτάνου κινείται συνεχώς στην ύπαιθρο, ακολουθούμενος από τις ορδές των γενίτσαρων, το κανόνι είναι μπροστά τους, τα μουσουλμανικά τάγματα ξεδιπλώνονται στην εξοχή και οι Έλληνες, υπό την καθοδήγηση του Εμμανουήλ Παπά, έρχο-

1821. Απαγχόνιση Ελλήνων προκρίτων της Θεσσαλονίκης στο Καπάνι. (Ίδρυμα Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα).

7

πολύγυρος νται με θάρρος να τους συναντήσουν. Το κανόνι αρχίζει να βροντά και να κεραυνοβολεί τους Χριστιανούς. Οι Έλληνες που δεν είχαν κανόνι υποχωρούν αρχικά τρέμοντας από λύσσα. Ατρόμητοι ορμούν με το σπαθί στο χέρι ενάντια σ’ αυτά τα καταχθόνια στόματα που ξερνούν το θάνατο. Όμως οι οβίδες και το μυδράλιο τους θερίζουν, οπισθοχωρούν και το εχθρικό ιππικό, στο οποίο αντιπαραθέτουν μόνο το θάρρος τους, καταλήγει να τους αποτελειώσει. Καταφθάνουν στη Γαλάτιστα, ακροτηριασμένοι μετά από τρεις ώρες μάχης, έχοντας εγκαταλείψει το πεδίο της μάχης γεμάτο νεκρούς και τραυματίες. Οι Έλληνες που επιζούν βλέπουν με φρίκη τους βαρβάρους να διαμελίζουν τους νεκρούς χριστιανούς αδελφούς τους, αλλά κι αυτούς που ανέπνεαν ακόμη και να φτιάχνουν από τα ματωμένα απομεινάρια τους ανατριχιαστικά τρόπαια. Μετά απ’ αυτή την καταστροφική ημέρα, όλη η περιοχή της Θεσσαλονίκης παραδόθηκε στις ληστείες των Οθωμανών και των Εβραίων. Τα Βασιλικά, ο Πολύγυρος, χωριά που βρίσκονται στην πεδιάδα Crossea λεηλατήθηκαν από τις ορδές που ήταν υπό τις διαταγές του Αχμέτ-Μπέη, οι άντρες σφαγιάστηκαν, οι γυναίκες και τα παιδιά οδηγήθηκαν στα σκλαβοπάζαρα. Κατοικούσα στον Πολύγυρο, ήταν ο τόπος όπου είχα γεννηθεί και εκεί διέμεινε και η οικογένειά μου. Εκεί αναπαυόταν και ο σύζυγός μου, που ο Θεός τον ευεργέτησε χαρίζοντάς του τον θάνατο, μια που δεν έζησε για να δει τον βάναυσο θάνατο ενός από τα παιδιά του και την ακόμη περισσότερο αδυσώπητη ατίμωση του άλλου. Είχα μια κόρη που ήδη ήταν μητέρα. τον σύζυγό της, ο οποίος είχε επιβιβαστεί σ’ ένα πλοίο από Candie1, τον κατάπιαν τα κύματα της θάλασσας. Ο θάνατός του σε μια ξένη και μακρινή παραλία, χωρίς ενταφιασμό, ήταν ο πρώτος κρίκος της αλυσίδας των δυστυχιών, που δεν έπαψαν από τότε να πλήττουν την οικογένειά μου. Ο άτυχος προστάτης της οικογένειάς μας άφησε πίσω του ένα ευαίσθητο παιδί, την κόρη του. Η παρουσία της παρηγορούσε τις δυο χήρες, τη μητέρα της και μένα. η αξιαγάπητη ευγένειά της γινόταν καμιά φορά αφορμή για να ξεχάσουμε τις συμφορές μας. Ήταν σχεδόν 15 χρονών. Θεσπέσια ομορφιά, βλέμμα αστραφτερό και ευαίσθητο, θεϊκή γλυκύτητα, χάρη, ευθυμία, τα πάντα σ’ αυτό το γοητευτικό πλάσμα την έκαναν ξεχωριστή ανάμεσα στις συνομήλικές της. Όταν ο ήχος του σιτάρ συγκέντρωνε τα κορίτσια του Πολυγύρου κάτω από τα σκιώδη πλατάνια, η Έλενα έλαμπε ανάμεσά τους σαν ένας αστραφτερός πλα-

«...Η νύχτα ήθρε, η νύχτα είδε τ΄ όνομά της ν΄ αμαυρώνεται... κι από ποιο χέρι; ... Ένας απαίσιος βάρβαρος...»

8

πολύγυρος νήτης στον έναστρο ουράνιο θόλο. Ήταν ένα πρωινό λουλούδι στολισμένο με δροσιά και πλούσιο από αρώματα. Αλλοίμονο! Η νύχτα ήρθε, η νύχτα είδε το όνομά της να αμαυρώνεται … και από ποιο χέρι;… Ένας απαίσιος βάρβαρος… Ω! εσείς που ζητάτε από μένα να σας διηγηθώ αυτή την αδυσώπητη ιστορία, παρακαλώ ανεχθείτε τα δάκρυά μου. Κλαίω για τις δικές μου συμφορές, όταν έχω να μιλήσω για τις συμφορές της πατρίδας μου; Όμως ο πόνος της μάνας μπορεί να εξαφανιστεί μπροστά στο καθήκον;… Έλενα, τρυφερή Έλενα, τρέχεις σαν τρελή να βρεις καταφύγιο στην αγκαλιά μου που τρέμει. Απαίσιοι μανιακοί καταφτάνουν με μάτια που αστράφτουν από λαγνεία. Ο ένας απ’ αυτούς πιο απαίσιος ακόμα. Θεέ και Κύριε! Τι κάνατε τους κεραυνούς σας; Μπορέσατε να φωτίσετε το πιο φρικτό κακούργημα; να ρίχνατε τους κεραυνούς σας προτού να συμβεί πάνω στο τέρας ή στο θύμα! να χτυπούσατε εμένα την ίδια, από οίκτο! Κακόμοιρη Έλενα! Σε σέρνουν και για τελευταία φορά ακούω τη φωνή σου αλλοιωμένη από απελπισία, Έλενα, από τότε δεν σε ξανάδα… Η δυστυχής μητέρα σου δεν υπήρξε μάρτυρας αυτού του εγκλήματος, ένας βάρβαρος την είχε ήδη δέσει με αλυσίδες και την είχε σύρει σ’ ένα καράβι μαζί με άλλες γυναίκες που προορίζονταν για εξωμοσία2. Η σειρά μου έφτασε, με έσυραν και μένα στο καραβάνι της κόρης μου. Υποφέροντας από το ατιμωτικό σχοινί που έσφιγγε τα μέλη μας, αλλά υποφέροντας χίλιες φορές περισσότερο βαθιά μέσα μας, ακολουθήσαμε τους βάρβαρους γιους του Μοχάμετ μέχρι τη Θεσσαλονίκη, όπου έκαναν τη θριαμβευτική τους είσοδο περιτριγυρισμένοι από αιματοβαμμένα λάφυρα. Ωστόσο οι Έλληνες που είχαν καταφέρει να ξεφύγουν από το μακελειό, είχαν οχυρωθεί στη χερσόνησο της Κασσάνδρας. Υπό τις διαταγές του καπετάνιου Διαμαντή και μαζί με 500 Σκυπητάριους, επιτέθηκαν και νίκησαν αρχικά τους Τούρκους, οι οποίοι αποδυναμώνονταν κάθε μέρα από την ασθένεια και την ερήμωση της υπαίθρου. Τα νέα διαδόθηκαν στη Θεσσαλονίκη και αυτό προμήνυε αιματηρά αντίποινα. Χιλιάδες χριστιανοί από την αρχή των διώξεων ρίχτηκαν μέσα στις εκκλησίες που είχαν μεταμορφωθεί σε φυλακές. Κάθε μέρα έβγαζαν έξω μερικούς για να τους υποβάλλουν σε βασανιστήρια μέχρι να ομολογήσουν το μέρος, όπου είχαν θάψει τα χρήματά τους και μόλις ο μάρτυρας έκανε την ομολογία, τον σκότωναν. Ο Aboulouboud, (Αμπού Λουμπούτ) αυτός ο σκληρός ο γενίτσαρος, που τα είχε καταφέρει, επρόκειτο να διοριστεί πασάς της Μακεδονίας. Αυτός ο Τούρκος, ο πιο

9

πολύγυρος στυγνός απ’ όλους τους ανθρώπους έβαλε φωτιά και σίδερο στα μοναστήρια του Άθωνα και προχώρησε εναντίον της Νάουσας, της οποίας οι κάτοικοι είχαν τη μοίρα των νικημένων αδελφών τους. Αφού εγκλημάτησε φρικτά με τα όπλα, ο Aboulouboud θέλησε να κάνει αισθητή την είσοδό του στη Θεσσαλονίκη χρησιμοποιώντας μεθόδους δόλιες: θρηνούσε δημόσια για τη δυστυχία της εποχής και έστελνε το ασκέρι του στα σπίτια Ελλήνων για να τους λεηλατήσει και να τους σκοτώσει στη συνέχεια. Είχε φέρει από τη Βέροια πολλούς ομήρους δεμένους δύο-δύο και τους παρέδωσε στα βασανιστήρια. Τριάντα τέσσερις απ’ αυτούς τους δυστυχισμένους αντιστάθηκαν στη δοκιμασία του πυρωμένου σίδερου και του καυτού λαδιού. Αλλά όλη του η βαναυσότητα επρόκειτο να ξεδιπλωθεί εναντίον των γυναικών που ήταν προορισμένες για εξωμοσία. Θα διηγηθώ εδώ τι υπέφερε η κόρη μου. Ναι, θα το διηγηθώ με όλες τις φρικτές λεπτομέρειες για να νοιώσουν όλοι οι άνθρωποι και για πάντα απέχθεια για τους απαίσιους Τούρκους. Μερικές ημέρες έπειτα από την άφιξή μας στη Θεσσαλονίκη, μας οδηγούν την κόρη μου και μένα μπροστά στον Aboulouboud: Μόλις μας βλέπει, φωνάζει: “Κόρες του Issa (Ιησού) αρνηθείτε το Χριστό, λατρέψτε τον προφήτη”. Απαντάμε κάνοντας το σταυρό μας και αυτός κοιτώντας μας με αγριότητα, μας παραδίδει στους δήμιους. Σύντομα, σπαρακτικές κραυγές ανακατεμένες με φρικτά νιαουρίσματα φτάνουν μέχρι τ’ αυτιά μας. Μια ευρύχωρη μάντρα εμφανίζεται μπροστά στα μάτια μας. Ω, τι φρικτή έκπληξη! Σάκοι που περιέχουν ζωντανά όντα περιφέρονται πάνω στο λιθόστρωτο. Κάποιος σάκος κλείνει ήδη μέσα του μια γυναίκα κομματιασμένη από δαγκώματα πεινασμένων ποντικιών ή γάτων. Άλλοι σάκοι κουνιούνται, κατοικούνται επίσης, περιμένουν κάποιο θύμα. Ο Aboulouboud, ακολουθούμενος και από άλλους αξιωματούχους καταφθάνει για να παρευρεθεί στα βασανιστήριά μας και να κάνει τα βάσανά μας ακόμη πιο φρικτά. Το σινιάλο για το μαρτύριό μας δίνεται και για κακή και ψυχρή μου τύχη, οι δήμιοι πιάνουν πρώτα την κόρη μου. Ενάρετε και καρτερικέ άγγελέ μου με τη ψυχή ρημαγμένη από την οδύνη της πρόσφατης απώλειας, δεν άφησες να ξεφύγει κανένα παράπονο, καμιά κραυγή για το δικό σου μαρτύριο. Οι απαίσιοι δήμιοι χλευάζουν. Τη βρίζουν πριν τη σπρώξουν μέσα στο σάκο για να τη καταπιούν τα ζώα. Κι αυτή με τα μάτια υψωμένα προς τον ουρανό, αφήνει την τελευταία της πνοή παραδίδοντας το σώμα της στη λύσσα των τρωκτικών. Δεν ανήκει πια σ’ αυτό τον εγκληματικό κόσμο. Θεέ μου!

10

Εμμανουήλ Παπάς.

πολύγυρος Έλεος! Είναι τα μόνα λόγια που εκφράζουν τη φρικτή της αγωνία. Και εγώ με τις σπαρακτικές κραυγές μου κάλυπτα τις κραυγές εκατό θυμάτων. Ικέτευα το Θεό και τους βαρβάρους να λυπηθούν την αθώα και τόσο άτυχη κόρη μου. Αλλοίμονο! Εγώ βρέθηκα να έχω κάποιον προστάτη, ενώ τα παιδιά μου μπόρεσαν να έχουν μόνο τους δήμιους… Εγώ, μιας κάποιας ηλικίας, ανάπηρη, χαμένη απ’ την απελπισία, σώθηκα, ενώ το παιδί μου χάθηκε από ένα φονικό βασανιστήριο… Μεταξύ των Τούρκων, που συνόδευαν τον Aboulouboud, βρισκόταν ένας πρώην κατής του Πολυγύρου, στον οποίο ο σύζυγός μου είχε στο παρελθόν κάνει μια σημαντική εξυπηρέτηση. Αυτός ο Τούρκος ήταν άνθρωπος, δεν ξέχασε τον ευεργέτη του. Οι σπαρακτικές κραυγές μου τράβηξαν το βλέμμα του και αναγνώρισε σε μένα τη σύζυγο του ανθρώπου στον οποίο είχε υποχρέωση. Κάνοντας μια γενναιόδωρη κίνηση, προσκυνά μπροστά στον πασά και του ζητά τη ζωή μου. Αυτή η παράκληση δεν μπορούσε να απαξιωθεί από τον φιλόδοξο Aboulouboud, διότι ο Τούρκος κατής ήταν επιστήθιος φίλος του Reiss-Effenti. Ο Τύραννος με κοίταξε μ’ ένα πικρό χαμόγελο κι έκανε σήμα στους αμείλικτους Ισραηλίτες να με απαλλάξουν από το θάνατο, χωρίς εντούτοις να με ελευθερώσουν. Θέλησε αυτό το φρικτό τέρας, λυσσασμένος επειδή δεν μπορούσε να με παραδώσει στο μαρτύριο, να υποβάλει τη ψυχή μου σε δοκιμασία, υποχρεώνοντάς με να είμαι παρούσα μέχρι το τέλος της μέρας στα φρικτά βασανιστήρια. Ικανοποιήθηκε… μόλις η κόρη μου άφηνε την τελευταία της πνοή. Εκατό ακόμη άτυχες γυναίκες εξέπνευσαν βασανιζόμενες με τον ίδιο τρόπο. Έκλεινα τα μάτια μου να μην βλέπω πια το τρομακτικό θέαμα. Αλλά δεν μπορούσα να εμποδίσω τον εαυτό μου να ακούει τον κομπασμό των εγκληματιών και τον σπαραγμό των θυμάτων. Το όνομα κάποιας επιφανούς μάρτυρος που ακούστηκε από τους δήμιους, έκανε τα τρεμουλιαστά βλέφαρά μου να ανοίξουν: Θεέ μου! Ήταν η ενάρετη σύζυγος του γενναίου καπετάνιου Τάσσου και το βασανιστήριο που την περίμενε, ξεπερνούσε ακόμη κι αυτό των υπόλοιπων Ελληνίδων. Ο Aboulouboud, ευτυχής που είχε την ευκαιρία να εκδικηθεί τον θαρραλέο σύζυγό της μέσω αυτής της άτυχης γυναίκας, διέταξε να τοποθετήσουν μπροστά της ένα σάκο γεμάτο φίδια. Ήλπιζε ότι αυτά τα απαίσια ερπετά κατατρώγοντας τα σπλάχνα της θα της προκαλούσαν αβάσταχτους πόνους. Αλλά συνέβη το θαύμα! Αυτή τη φορά ο Θεός έδειξε οίκτο. Οι αμέτρητες οχιές που τη δάγκωσαν, την έριξαν με το δηλητήριό τους σε έναν λήθαργο, εξέπνευσε χωρίς πόνους, παρακαλώντας του Θεό να συγχωρήσει τους δήμιούς της. Αυτό ήταν το τελευταίο έγκλημα εκείνης της ολέθριας ημέρας. Οι δολοφόνοι ήταν κουρασμένοι από τα αποτρόπαια εγκλήματά τους και οι τύραννοι είχαν βαρεθεί να ακούν τις σπαρακτικές κραυγές. Τότε ήρθε και ο προστάτης μου να με πάρει απ’ αυτόν το φρικτό τόπο. Διέταξε να με οδηγήσουν στη σκηνή του. Εκεί διαπραγματεύτηκε την επιστροφή μου με κάποιους παράγοντες από τους Έλληνες. Φτάνοντας στο στρατόπεδο των αδελφών μου, τους διηγήθηκα τα πάντα και αυτοί απάντησαν με κραυγές τρόμου και εκδίκησης. Από τότε εξιστόρησα τις συμφορές μου σε όλους όσους θέλησαν να τις ακούσουν και σήμερα ξαπλωμένη στο κρεβάτι, στη δύση της ζωής μου, μαζεύω τις τελευταίες μου δυνάμεις για να χαράξω αυτό το γραπτό, που θα διαβαστεί στην Ευρώπη, και αν λυπάμαι για κάτι είναι που δεν θα μπορώ να εξιστορώ η ίδια όσα έζησα στους αιώνες των αιώνων. Υποσημειώσεις:

1. Ίσως πρόκειται για το Ηράκλειο της Κρήτης.

2. Εξωμοσία: Θρησκευτική πράξη κατά την οποία αποκηρύσσει κάποιος με όρκο την θρησκευτική του πίστη.

11

πολύγυρος Καλότυχά ΄ναι τά βουνά

Συνέσιος μοναχός Ἱ. Ἡσυχ. Ὁσίου Ἀρσενίου τοῦ Καππαδόκου, Βατοπαίδιον Χαλκιδικῆς

Καλότυχά ΄ναι τά βουνά, ποτέ τους δέ γερνᾶνε! Τραγουδᾶ ἡ πανελλήνια μοῦσα γιά νά ἐκφράσει τόν ἀσίγαστο πόθο τοῦ ἀνθρώπου γιά τήν αἰωνιότητα. Κι ὅμως καί τά βουνά γερνᾶνε ἀλλά δέν τό δείχνουν γιατί -ὅπως τό πολυαγαπημένο αὐτό τραγούδι συνεχίζειτό καλοκαίρι πράσινα καί τό χειμώνα χιόνι. Γερνᾶνε λοιπόν καί τά βουνά -μᾶς τό θυμίζει καί ἡ εὐχή, πού ἔλεγαν κάποτε στά νεογέννητα: νά ζήσει καί νά γεράσει σάν τά ψηλά βουνά. γερνᾶνε καί φoρτώνονται γνώσεις καί ἐμπειρίες ἀπό αὐτά πού βλέπουν οἱ ψηλές τους κορφές καί οἱ ταπεινές ποδιές τους. Ἄν μποροῦσαν νά μιλήσουν, ἀλήθεια, πόσα θά εἶχαν νά μᾶς ποῦν! Γιά παράδειγμα, τό φρύδι τοῦ Τσουκαλᾶ πάνω ἀπό τόν Πολύγυρο θά διηγόταν μέ λεπτο­μέρεια καί ἀντικειμενικότητα ὅλες τίς περιπέτειες τῆς πόλης μας. Τό ἴδιο θά ἔκαναν καί τοῦ Καρλῆ ὁ Βράχος καί τοῦ Παπαγιωργάκη ἡ Πέτρα καί ἡ Λαγουνόπετρα καί ὁ Ἅι-Λιᾶς. Ὅλες αὐτές οἱ κορυφές στά Πλάια θά συμπλήρωνε ἡ μιά τήν ἄλλη στήν ἐξιστόρηση τῶν γε­γονότων, καθώς ἡ κάθε μιά βλέ­πει τόν Πολύγυρο ἀπό δια­φορετική ὀπτική γωνία. Ἀπό τό μοναστήρι τοῦ Χατζηεφεντῆ, τοῦ Ἁγίου Ἀρσενίου, πού ἦρθε ἀπό τά ὑψίπεδα τῆς Καππαδοκίας καί θρόνιασε ἡ χάρις του στά Λυκοβούνια, μεταξύ Βόζινας καί Ὁρμύλιας, ἀτενίζω μέ λαχτάρα τά ψηλά βουνά τοῦ ὁρίζοντα. Τήν κορυφή τοῦ Χολομώντα, τό Χοντροβούνι καί τόν Τσουκαλᾶ τοῦ Πο­λυγύρου, τά Βαβδινά, τριανταφυλλί χρῶμα ρίχνει ἐκεῖ κάθε πρωί ἡ ἀναλαμπή τοῦ ἥλιου, τήν Κατσίκα τῶν Πετραλώνων, τόν γερο-Ὄλυμπο, πού μᾶς χαρίζει μεγαλεῖα στό ἡλιοβασί­λεμα, τόν Κίσσαβο, κάποτε καί τό Πήλιο(!), τόν καταπράσινο Τραγουδέλη τῆς Σιθωνίας καί τόν ἁγιασμένο Ἄθω, πού μᾶς εὐλογεῖ κάθε ἡμέρα στό πρῶτο φῶς τοῦ ἥλιου. Ὕστερα τά πιό μικρά: Τά Τρίκορφα, τήν Πλατάνα, τό Τηλεποῦρδο τῆς Ὁρμύ­λιας, τήν κορφή τῆς Παλιφυλακῆς. Ἡ τελευ­ταία μέ τό θαυμα­σ τό κάποτε κάστρο της, νά βιγλίζει καί νά εἰδοποιεῖ γιά τόν ἐχθρό ἀπό τή θάλασσα, ἀγκαλιάζει προστατευτικά στούς πρό­ποδές της τό μικρό κάμπο τοῦ Ἁγίου Δημητρίου, ἐκεῖ πού ἦταν ἄλλοτε ὁ βυζαντινός οἰκισμός. Οἱ κάτοικοί του ἔτρεχαν νά σωθοῦν στό φρούριο, ὅταν οἱ βίγλες ἔδιναν τό μήνυμα ὅτι πλά­κωσαν τά κουρσάρικα καράβια. Αὐτά τά βράχια τῆς Παλι­φυλακῆς, πού γιά νά τά φτάσει κανείς πρέπει νά γνωρίζει τό μυ­σ τικό πέρασμα ἀπό τόν κάμπο

Παλιοφυλακή.

12

πολύγυρος στήν κορυφή, θά μᾶς περι­έγραφαν ἀκριβῶς τί συνέβη κάποτε στό Λεῦκο, ὅταν τά παιδιά τοῦ Παπαγιαννάκη ἦρθαν λίγο πρίν τό γλυκοχάραμα τοῦ ᾽21 νά ἑνώσουν τά χέρια τους καί τίς δυνάμεις τους ἐν ὄψει τοῦ μεγάλου ξεσηκωμοῦ τοῦ Γένους. Καί αὐτή ἡ θρυλική συνάν­τηση, κάτω ἀπό τό πρόσχημα τῆς μοιρασιᾶς τῆς πατρικῆς τους περι­ουσίας. Θά μᾶς ἔλεγαν ἀκόμη τά ἀνεμοδαρμένα ἐκεῖνα βράχια τοῦ κάστρου τήν ἱστορία τοῦ Καραβίδα, πού σκότωσαν οἱ Πολυ­γυρινοί μέ τρόπο φρικτό -τόν ἔκαψαν μέ ζεματιστό λάδι στό ἐξωκκλήσι τοῦ Ἅι-Δημήτρη καί πέταξαν τό πτῶμα του στή θά­λασσα τῆς Γερακινῆς- στά τελευταῖα χρόνια τῆς Τουρκο­ κρα­τίας, ἐκδι­κούμενοι τά πολλά του ἐγκλήματα. Αὐτός ὁ Καρα­βίδας ἔφερε τό ὄνομα ἀλλά καί τήν κατάρα τοῦ παπποῦ του Δημήτρη, πού πολλά χρόνια πρίν πάνω στό μεθύσι του χτύπη­σε μέχρι θανάτου τήν ἔγκυο σέ δίδυμα γυναίκα του. Στίς μέρες μας ἄλλος μέ τό ἴδιο ὄνομα, τρισέγγονος αὐτοῦ τοῦ τελευταίου εἶχε στή ζωή του ἕνα πολύ τραγικό περιστατικό… Πιό πέρα ἀπό τίς ἀετοφωλιές τῆς Παλιφυλακῆς, τοῦ Τσια­κούρ΄ τά βράχια θά εἶχαν νά διηγηθοῦν ἀμέτρητα ἐπεισόδια ἀπό ἕνα μεγάλο κεχαγιά, ὅπως ὁ ἴδιος καυχιόταν, πού εἶχε τό μαντρί του στίς ρίζες τους. Μιά μέρα, πιό πάνω ἀπό τήν καλύ­βα, σέ κάτι κοντοσούσουρα, σκόνταψε σέ μπουκάλια μέ κρασί, πού ἡ δύστυχη ἡ γυναίκα του προσπαθοῦσε νά κρύψει, γιά νά τοῦ δίνει λίγο-λίγο τό θαυματουργό ἐκεῖνο ὑγρό, πού ἔκανε τόν κεχαγιά νά βρίσκεται συνεχῶς ἐν δόξῃ πολλῇ, κατά τόν Παπα­διαμάντη. Καταλαβαίνει καθένας τί ἀκολούθησε μετά τήν ἀνα­κάλυψη τῆς κρυψώνας! Ἀπό τό ἴδιο ἐκεῖνο μέρος περνοῦσε καί ὁ πολύς Εἰρηναῖος, ἔφιππος στό ἄσπρο του ἄλογο, ὅταν περιόδευε στά χωριά τῆς ἀνατολικῆς περιφέρειας τῆς μητροπολιτικῆς του Ἐπαρχίας. Ἄλλα βράχια παραπέρα, τοῦ Κουροῦ, πάνω ἀπό τήν Ἁγια-Μαρίνα, ἔγιναν κάποτε θεατές τῆς ἀνήκουστης σφαγῆς τοῦ γερο-Χρήστου Χ. Μέρες τόν ἔψαχναν καί τελικά τόν βρῆκε ὁ Γιωρήκας ὁ Ψαθᾶς σ΄ ἕνα σύλλακκο. Τό πτῶμα κατατεμα­χι­σμένο καί στήν ἀρχή τῆς ἀποσύνθεσης. Ἀκούστηκε τότε ὅτι τά ἀνήψια του εἶχαν πρωτοστατήσει στό ἀποτρόπαιο ἐκεῖνο ἔγ­ κλημα. Σέ λίγο καιρό καί ἡ γυναίκα του ἡ Ἀννέτα καί ὁ γιός τους, ὁ ἀξέχαστος Νικόλας, εἶχαν τήν ἴδια τύχη. Ποιός ἄραγε θά μπορέσει κάποτε νά γράψει καθαρά τήν πικρή αὐτή ἀλήθεια; Σίγουρα τά ἴδια βράχια θά εἶχαν παρακολουθήσει καί τήν Ὀλυμπία τοῦ Ψαθᾶ (τή Μιχαλούδινα) νά λαχταριέται, ὅταν τή σταμάτησαν νά τήν ἀνακρίνουν στό φυλάκιο, καθώς ἔβγαινε ἀπό τό χωριό μέ τό γαϊδούρι της φορτωμένο καί πήγαινε στό μαντρί. Ἦταν τά δύσκολα ἐκεῖνα χρόνια, γιά τά ὁποῖα ὅλοι συμφωνοῦν: νά μή ξαναγυρίσουν ποτέ! Κι ὅμως, ἀπό τήν περι­πέτεια ἐκείνη βγῆκε καί κάτι καλό: χτίστηκε ὕστερα ἀπό χρό­νια τό

Πουρνάρες.

Πλάγια.

13

πολύγυρος μικρό προσκυνητάρι καί ἔπειτα ἡ ἐκκλησία τῆς Ἁγίας Μα­ρίνας, σύμφω­να μέ τήν ἐπιθυμία τῆς κυρα-Ὀλυμπίας, πού πίστευε ἀκράδαντα ὅτι ἡ Ἁγία τήν ἔσωσε. Κι ἐρχόμαστε στά γειτονικά ὑψώματα, πού φέρουν στίς κορυφές τους τά μεγάλα καστριά. Κάτω ἀπό αὐτά ὁ ἀπέραντος ἐλαιώνας τοῦ Τραχανιώτη καί τοῦ Σελιοῦ, ἡ θέση τοῦ παλαιοῦ Πολυγύρου. Οἱ ἀμέτρητες ἐπιδρομές τῶν κουρσάρων ρήμαζαν ἀνελέητα τόν τόπο καί τελικά ἔδιωξαν ἀπό κεῖ τούς παπποῦδες μας. Ἔφυγαν τότε καί αὐτοί καί ἦρθαν καί ἔπηξαν τή νέα τους κατοικία κρυμμένη μέ ἀσφάλεια στό δροσερό καί ἀπόσκιο ρέμα, πού κατεβάζει τά νερά τῆς Μεγάλης Λαγκάδας, δημι­ουργώντας ἔτσι τόν πρῶτο οἰκιστικό πυρήνα τοῦ σημερινοῦ Πολυγύρου. Ἦρα τούς ὀφθαλμούς μου εἰς τά ὄρη! Ὅλα τά παραπάνω καί ἄλλα πολλά καί περισσότερα ἔρχονται ἀθέλητα στό νοῦ μου, καθώς ἀπό τά ὑψώματα τοῦ μοναστηριοῦ ἀγναντεύω τούς τόπους πού γέννησαν τόσους ἀνθρώπους καί ἔπλασαν ἀπίθανες ἱστορίες, θρύλους καί μύθους. Καλοτυχίζω τά βουνά, πού ποτέ τους δέ γερνᾶνε. Ἀναπολῶ τόν Κόντογλου: Τί εἶναι αὐτά τά ἑλληνικά βουνά; Δέν εἶναι βράχια καί χώματα σωριασμένα, ὅπως σέ ἄλλα μέρη, εἶναι ζωντανά, εἶναι ψυχές. Θαρρεῖς πώς σέ κοιτάζουνε. Κάποια ἀπ΄ αὐτά θαρρεῖς πώς κάθονται συλλογισμένα, ὅπως οἱ ἀνθρῶποι. Καί τά σχέδιά τους εἶναι πολύ ἔμορφα καί πολύ παράξενα… Εἰρήνη καί ἡσυχία τά σκεπάζει, πού μπαίνει στήν ψυχή σου καί εἰρηνεύεις κι ἐσύ, καί γίνεσαι ἕνα μ΄ αὐτά. (Εὐλογημένο καταφύγιο) Τέλος ἀποδελτιώνω στή θύμησή μου καί στίχους πού μᾶς χάρισε ὁ Δαυΐδ μέσα στό ἀθάνατο ψαλτήρι του:

Τά ὄρη ἐσκίρτησαν ὡσεί κριοί καί οἱ βουνοί ὡς ἀρνία προβάτων.

Τά ὄρη ἀγαλλιάσονται ἀπό προσώπου Κυρίου,

ὅτι ἔρχεται, ὅτι ἥκει κρῖναι τήν γῆν.

Κύριε, φωτίζεις σύ θαυμαστῶς ἀπό ὀρέων αἰωνίων.

Ἐξαπόστειλον τό φῶς σου καί τήν ἀλήθειάν σου·

αὐτά μέ ὡδήγησαν καί ἤγαγόν με εἰς ὄρος ἅγιόν σου

καί εἰς τά σκηνώματά σου.

Γένοιτο!

14

Χολομώντας.

Τσουκαλάς.

πολύγυρος Ο Ρήγας

Γιάννης Δ. Κανατάς

Ο Ρήγας ήταν γόνος ιστορικής οικογενείας της Κασσάνδρας, καθώς παππούς εκ μητρός του πατέρα του ήταν ο Ιωάννης Γιαννιός ο επονομαζόμενος Μεγάλος Γιαννιός και εκ πατρός ο Πασχάλης Σταγειρίτης, αμφότεροι πρωτεργάτες της επανάστασης του 1821 στην Κασσάνδρα. Πατέρας του ήταν ο Αρίσταρχος Παραθυράς, δάσκαλος σε διάφορα χωριά της Κασσάνδρας και περί τα 1950 στον Πολύγυρο, άνθρωπος «αξιοπρεπής, λίαν ευγενής, πειθαρχικός και εργατικός» κατά την εκτίμηση των επιθεωρητών, αλλά και καταπτοημένος από ένα οδυνηρό δράμα που έπληξε την οικογένειά του κατά τη διάρκεια της κατοχής στην Κασσάνδρα. τότε συνελήφθη υπό των Γερμανών με δυο από τα έξι παιδιά του, τον Μιλτιάδη και την Αναστασία, και τον μεν πρώτο τον εκτέλεσαν, τη δε Τασούλα έστειλαν σε κάτεργα της Γερμανίας. Τον ίδιο τον άφησαν ελεύθερο, αφού τον υπέβαλαν σε εξευτελιστικά μαρτύρια, με αποκορύφωμα τη βάσανο της εικονικής εκτέλεσης. Παρά όμως τα χτυπήματα της μοίρας και τη βεβαρημένη του υγεία, αγωνίστηκε να ορθοποδήσει και να προστατεύσει την εναπομείνασα οικογένειά του με ιώβειο υπομονή, ψυχική γενναιοδωρία και αξιοπρέπεια… Το Μάιο του 1946, κι ενώ η άνοιξη φούντωνε στους μπαξέδες, περιφερειακά του Πολυγύρου και πιο πάνω στις βουνοκορφές του Χολομώντα το δεύτερο αντάρτικο, ο Ρήγας διένυε τις τελευταίες ημέρες των γυμνασιακών του χρόνων στον Πολύγυρο, καθώς, ως μαθητής της Ογδόης και οσονούπω ακαδημαϊκός πολίτης, έδειχνε να απολαμβάνει τις συναναστροφές με τα αγόρια και τα κορίτσια της τάξης του, τις βόλτες και τις εξορμήσεις τους στις εξοχές του Πολυγύρου και τα πρώτα ερωτικά καλέσματα της φύσης. Μαζί του σχεδόν πάντα οι αδελφικοί του φίλοι, Νίκος (Λάνης), Κώστας (Ζαμπούνης) και Χρήστος (Κοσκινάς), μέλη της ΕΠΟΝ οι δυο πρώτοι και ο ίδιος, χωρίς όμως έντονη και εμφανή δράση μέχρι τότε. Συμμετείχαν μόνο σε εκδηλώσεις της οργάνωσης, όπως αθλητικούς αγώνες, γιορτές νεολαίας κλπ. Ο Ρήγας, την περίοδο εκείνη, ήταν ένα ψηλόλιγνο κοντοκουρεμένο παιδί με συμπαθητική επαρχιώτικη φυσιογνωμία, που φορούσε συνήθως άσπρο πουκάμισο με μαζεμένα τα μανίκια, αμάνικο πουλόβερ κι εκείνο το φαρδύ παντελόνι με παρασφιγμένο το λουρί στη μέση, που αναδείκνυε το χαρακτηριστικό παράστημά του. Όσοι τον γνώρισαν, τον θυμούνται ως ένα συνεσταλμένο και ντροπαλό παιδί, ευγενικό και γενικώς καλής διαγωγής… Αύγουστος του ’46. Ήταν η εποχή που τα επεισόδια μεταξύ ανταρτών και εθνοφυλάκων άρχισαν να πυκνώνουν στην περιοχή Πολυγύρου. Η παρουσία των ανταρτών μέσα κι έξω από την πόλη να γίνεται όλο και πιο εμφανής και οι επιθέσεις εναντίον πρώην ΕΑΜιτών και γενικότερα των

Ρήγας Παραθυράς.

«Οι ακαδημαϊκοί πολίται» μετά του συλλόγου των καθηγητών, Κυριακή 306-1946. Στην πίσω σειρά διακρίνονται οι αδελφικοί φίλοι Ρήγας Παραθυράς (4ος), Σπύρος Κοσκινάς (6ος), Νίκος Λάνης (7ος), Κων/νος Ζαμπούνης (10ος).

15

πολύγυρος “αριστερών” από γνωστούς εθνικόφρονες, τη υποδείξει ή τη συνεργασία της αστυνομίας, ήταν καθημερινό φαινόμενο. Μετά δε τις πρώτες δολοφονίες από μέρους των ανταρτών στον «Πατιλιδά», που προκάλεσαν σοκ στον Πολύγυρο, η κατάσταση έδειχνε να ξεφεύγει από τον έλεγχο των αρχών και να δείχνει επικίνδυνα τα σημάδια της η επερχόμενη καταιγίδα του εμφυλίου. Ο κόσμος είχε αγριέψει και η εμπιστοσύνη μεταξύ των κατοίκων, ακόμη συγγενών τε και φίλων, είχε πλέον χαθεί. Κάποια μέρα του καλοκαιριού ειδοποίησαν τον 18χρονο Ρήγα να παρουσιαστεί στην Αστυνομία. «Σε είδαμε στις … του μηνός με τον… , στις τάδε με τον δείνα… κλπ., αληθεύει;», τον ρώτησε χωρίς περιστροφές ο διοικητής Χωροφυλακής. Ο Ρήγας τα αρνήθηκε όλα, αλλά η αστυνομία δεν “έπαιζε” εκείνη την εποχή. Κι άρχισε το ξύλο μέχρι αναισθησίας, ξύλο και πάλι ξύλο. Όλα τα άντεξε, μέχρι που οι πιο εφευρετικοί είδαν κι απόειδαν, του έβγαλαν το μεγάλο νύχι του ποδιού. Κατέρρευσε! Παραδέχτηκε τις κατηγορίες και επιβεβαίωσε τη συμμετοχή κάποιων συντρόφων του σε μυστικές συγκεντρώσεις. Η Αστυνομία τους «τύλιξε όλους σε μια κόλα χαρτί» και τους παρέπεμψε στον εισαγγελέα με την κατηγορία σύστασης συμμορίας, συνεργασία και τροφοδοσία ανταρτών κλπ. Η απόφαση του δικαστηρίου, ύστερα από λίγες μέρες, ήταν απαλλακτική, κυρίως λόγω του νεαρού της ηλικίας των. Από τότε όμως έχασε το τεκμήριο της εφηβικής αθωότητας και τελούσε πλέον καθημερινά υπό το άγρυπνο βλέμμα της αστυνομίας. Ο πατέρας του εν τω μεταξύ, παρά το γεγονός ότι προσπαθούσε με ευλαβική επιμέλεια να μην δίνει δικαιώματα στην υπηρεσία του, με εντολή της αστυνομικής διεύθυνσης είχε αποσπασθεί στο Σχολείο Καλυβών, αλλά για λόγους ασφαλείας διέμενε στον Άγιο Μάμα. Εκεί πήγε και ο Ρήγας μετά τη δίκη της Θεσσαλονίκης. Τις λίγες μέρες που έμεινε εκεί, ο πατέρας του τον είχε από κοντά και τον «προμήθευε» να ξεκόψει απ’ την οργάνωση, να κοιτάζει τη δουλειά του και να μην δίνει δικαιώματα στις Αρχές. “Αρκετά τραβήξαμε μέχρι τώρα”, ήταν η μόνιμη επωδός στις συζητήσεις τους… Ένα βράδυ, μια ομάδα ανταρτών, έχοντας επικεφαλής γνωστό καπετάνιο εκ Πολυγύρου, πέρασε από τις Καλύβες για προμήθειες και στρατολόγηση νέων ανταρτών. Ο Ρήγας, που εργαζόταν εκείνη την εποχή σε αλωνιστική μηχανή, τους ακολούθησε. Από τότε τα ίχνη του εξαφανίστηκαν, κάποιοι είπαν πως ήταν υπεύθυνος για τις γιάφκες, η δράση του όμως για το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα που ήταν στο βουνό, παρέμεινε άγνωστη. Κάποιες φορές μόνο εμφανίστηκε στην περιοχή Καλυβών-Αγ. Μάμα για να δει τους γονείς του και να προμηθευτεί τα απαραίτητα. Για τις εμφανίσεις του αυτές μάλιστα ειπώθηκαν πολλές ιστορίες κι ακόμα λέγονται από τους ντόπιους. Κάποτε λέει, ένα απόσπασμα τον κύκλωσε και η διαφυγή του φάνταζε αδύνατη. Αυτός όμως ξέφυγε προς τη θάλασσα και δεινός κολυμβητής καθώς ήταν, χώθηκε στο νερό και κολύμπησε επί ώρα πολλή, μέχρις που δε φαινόταν από τη στεριά. Βγήκε μόνο όταν σουρούπωσε και σιγουρεύτηκε ότι τον έχασαν. Μια άλλη φορά, το καλοκαίρι του ’49 σύμφωνα με την Αστυνομία Αγ. Νικολάου, εμφανίστηκε στη Βουρβουρού με τον Νικήτα Δεληθανάση, εφοδιάστηκαν με τρόφιμα και χάθηκαν στο δάσος του Ντραγουντέλη. Και οι μήνες περνούσαν, οι μήνες έγιναν χρόνια, το αντάρτικο άρχισε να ξεφτίζει σιγά-σιγά, μπήκε το … σωτήριον έτος 1950, σκοτώθηκε κι ο “ταξίαρχος” του Δημοκρατικού Στρατού Χαλκιδικής, Παπαγιώργης, αλλά ο Ρήγας πουθενά. Ζήτημα να είχαν απομείνει περισσότεροι από μισή ντουζίνα ανταρτών στα βουνά της Χαλκιδικής και η εξόντωσή τους φάνταζε πως ήταν θέμα χρόνου, καθώς τα αποσπάσματα του Ψαθά, του Αντόργιαστου, του Κυπαρίσση και οι πολιτοφυλακές των γύρω χωριών πραγματοποιούσαν συχνά παγάνες κι πολυήμερες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις σ’ ολόκληρη την περιφέρεια του Πολυγύρου.

16

Ο Αρίσταρχος Παραθυράς την περίοδο 1916-17.

πολύγυρος Το κλίμα των ημερών έδειχνε το επερχόμενο τέλος και τον πατέρα του Ρήγα τον έζωναν τα φίδια. Βίωσε με το χειρότερο τρόπο την απώλεια δύο παιδιών του, δεν θα άντεχε άλλη. Και δεν είχε τρόπο να αντιμετωπίσει την κατάσταση. Μόνο τριγυρνούσε μερόνυχτα ολόκληρα σαν άδικη κατάρα στον κάμπο του Πολυγύρου, στ’ Ορμυλιώτικο, στα γύρω χωριά, έμπαινε στις καλύβες, ανέβαινε στο Χολομώντα, σ’ όλα τα μέρη που θα μπορούσε να είναι ή να πέρασε ο Ρήγας και φώναζε μ’ όλη τη δύναμη της ψυχής που του είχε απομείνει: “Ρήγα παιδί μου, εγώ είμαι ο πατέρας σου! Παραδώσου, μη φοβάσαι, δεν θα σε πειράξει κανείς”!!! Η φωνή του αντηχούσε παράταιρη στις λαγκαδιές, στα πλάγια, τις βουνοκορφές και προκαλούσε τον οίκτο των χωρικών που τον συναντούσαν. Την ίδια σχεδόν φράση έγραφε σε πέτρες, σε πόρτες καλυβιών, σε κορμούς δέντρων, σε μπιλιετάκια που άφηνε σε διάφορα σημεία, με την ελπίδα να τα βρει ο Ρήγας, να τα διαβάσει και να παραδοθεί! Τα ίδια φώναζε, τρέχοντας μπροστά απ’ τ’ αποσπάσματα που έκαναν παγάνα, αψηφώντας τις διαταγές των επικεφαλής και τον κίνδυνο να φάει καμιά αδέσποτη, τα ίδια έλεγε σε γνωστούς και αγνώστους, να πουν στο Ρήγα, εάν τυχόν τον συναντούσαν στο διάβα τους… Ένα κρύο πρωινό της άνοιξης – αρχές Μαρτίου του ’50 – κλήθηκε επειγόντως η πολιτοφυλακή Πολυγύρου, γύρω στα 30 με 40 άτομα, στο καμένο Σχολείο, στοιχήθηκαν κατ’ άντρα, έδεσαν από ένα άσπρο μαντήλι στο κεφάλι για αναγνώριση και κίνησαν προς το «Βαβδινό». Οι πληροφορίες των αστυνομικών αρχών, όπως έγινε γνωστό εκ των υστέρων, ήθελαν τον Ρήγα Παραθυρά με δυο ακόμα συντρόφους του να έχουν εμφανιστεί στην «Ντρακότρυπα» και θεωρήθηκαν έγκυρες, καθώς προέρχονταν από «συντρόφους» που διαπραγματεύονταν την παράδοσή τους. Η παγάνα έφτασε στην «Ντρακότρυπα» κοντά μεσημέρι. Το απόσπασμα, μετά ολιγόλεπτη στάση, κίνησε τον κατήφορο προς τον Ολύνθιο με σκοπό να ελέγξει την περιοχή και το απόγευμα να επιστρέψει στον Πολύγυρο. Ξαφνικά ακούστηκαν φωνές, «Μείνετε ακίνητοι, μην κουνηθεί κανείς!», ποδοβολητά και δυο-τρεις πυροβολισμοί. Όσοι έτρεξαν προς τα κει βρήκαν τον Κουκούτση από τον Ταξιάρχη σκοτωμένο και τον Αθανασιάδη από την Άθυτο με σηκωμένα τα χέρια και το όπλο του καταγής. Όλα έγιναν τόσο γρήγορα που αρκετοί ούτε που πήραν χαμπάρι τι συνέβη! Λίγο πιο κάτω δυο πολιτοφύλακες που είχαν ξεμακρύνει διέκριναν στην άκρη ενός κατσικόδρομου την προσπάθεια ενός άντρα να μαζέψει τα πόδια του μέσα στα πυκνά ρείκια. «Ποιος είναι, ψηλά τα χέρια!», του φώναξαν και πλησίασαν φοβισμένοι. Βγήκε με κόπο απ’ την κρύπτη του,

Σπύρος Κοσκινάς.

27 Ιανουαρίου 1950. Πολιτοφύλακες Πολυγύρου αναζητούν τους τελευταίους εναπομείναντες αντάρτες στα βουνά της περιοχής.

17

πολύγυρος έδωσε το όπλο του, μια κάλτσα με «φουσκωμένο σιτάρι», και στάθηκε σκυφτός απέναντί τους, μ’ εκείνο το φαρδύ παντελόνι με παρασφιγμένο το λουρί στη μέση, που αναδείκνυε το χαρακτηριστικό παράστημά του. Ήταν ο Ρήγας, εξαντλημένος και τραυματισμένος στον αριστερό του ώμο. Στο σημείο κατέφθασε αργοπορημένος ο επικεφαλής με προτεταμένο το αυτόματο. «Ποιος είναι αυτός;», ρώτησε. «Ο Ρήγας Παραθυράς», του απάντησαν. «Ο Παραθυράς;», ψέλλισε αρχικά φοβισμένος! «Ο Παραθυράς;» επανέλαβε με περισσότερο θάρρος και έβγαλε από την τσέπη του την επικήρυξη. «Τι κάθεστε!» ούρλιαξε! «Φωνάξτε ότι μας έφυγε! Φωνάξτε ότι μας έφυγε!!!», στρίγγλισε αλαφιασμένος και όπλισε το αυτόματο. Ο Ρήγας γυρνούσε γύρω απ’ τους πολιτοφύλακες για να τον καλύπτουν, ενώ ο επικεφαλής συνέχισε: «Προχώρα ρε, φωνάξτε ότι μας έφυγε! Τι τον φυλάτε ρε τον κατσαπλιά;». Το ιδιότυπο όσο κι επικίνδυνο αυτό κρυφτούλι κράτησε, μέχρι που κατέφθασαν στο σημείο οι Γιαννάκης Κελιαφάνος και Νικολάκης Δέας, γνωστοί εθνικόφρονες του Πολυγύρου. Ο πρώτος, προς έκπληξη των παρισταμένων του έδωσε χειραψία και του είπε: «Ρήγα μη φοβάσαι!» και απευθυνόμενος στους υπόλοιπους: «αν τον πειράξετε εγώ θα σας προδώσω. Το απόσπασμα είναι Πολυγυρ’νό και θα τον παραδώσουμε στην αστυνομία όπως τον βρήκαμε!». Ο επικεφαλής, μετά κι απ’ αυτή την εξέλιξη, “χτυπιόταν” και ούρλιαζε: «τον «πούστη, τον κατσαπλιά, την κωλοτύχη μου», και άλλα τέτοια! Σε λίγο το απόσπασμα ξεκίνησε για τον Πολύγυρο. Μπροστά ο Δέας, στη μέση ο Ρήγας, πίσω ο Κελιαφάνος με τους υπόλοιπους και τελευταίος ο … επικεφαλής, που εξακολουθούσε να χτυπιέται, να φτ’χιέτι και να τα ‘χει πιο πολύ με τους δικούς του που προστάτευαν τον «κατσαπλιά». Η πομπή πέρασε απ’ τον «Αϊ Νικόλα τον Ορφανό», τα «Στρεματούδια» κι ύστερα από 2-3 ώρες δρόμο μπήκαν στον Πολύγυρο απ’ τα «Καραπαναγιωτάδικα». Εκεί τους περίμεναν αρκετοί μαθητές του Γυμνασίου και φίλοι του Ρήγα, που του έδιναν κουράγιο: «Βάστα Ρήγα!», «μη φοβάσαι!», «θ’ αποδοθεί δικαιοσύνη» κλπ. και ακολούθησαν την πομπή μέχρι «τ’ Φυργάδ’ τ’ς φυλακές». Εκεί, αφού του αφαίρεσαν τη σφαίρα, παρέμεινε κρατούμενος για μερικές μέρες. Το διάστημα αυτό είχαν την ευκαιρία να τον επισκεφτούν λίγοι παλιοί συμμαθητές κι ο πατέρας του, ο οποίος τον ενθάρρυνε κάθε μέρα και του έλεγε «Ρήγα παιδί μου, μη φοβάσαι δεν θα σε πειράξει κανείς, θα αποδοθεί δικαιοσύνη!»… Ένα χρόνο αργότερα, ενώπιον του εκτάκτου Στρατοδικείου Θεσσαλονίκης, ο Ρήγας θα καταδικαστεί με την εσχάτη των ποινών. Στην αίθουσα του δικαστηρίου παρίστατο καθημερινά κι ο πατέρας του, ο οποίος μέχρι την τελευταία στιγμή τον παρακαλούσε να υπογράψει για να γλυτώσει τη ζωή του. Ο Ρήγας όμως προτίμησε να σώσει τη ψυχή του, τα πιστεύω, τις ιδέες του! Εκτελέστηκε στον συνήθη τόπο εκτελέσεων πίσω από το Επταπύργιο, ένα κρύο πρωινό της άνοιξης – αρχές Μαρτίου του ’51! Μοναδικό του ενθύμιο, ένα γράμμα που έστειλε στους γονείς του λίγες μέρες πριν τη δίκη και την εκτέλεσή του: «Επταπύργιον 8-2-51. Σεβαστοί μου γονείς, Δεν θα πρέπει να παραπονείται η μητέρα που δεν την έγραψα τόσο καιρό, μια και την περίμενα να έλθη στις παραμονές της δίκης. Είναι αλήθεια πως αρκετά ταλαιπωρηθήκατε εξ αιτίας μου χωρίς εγώ να μπορώ να ικανοποιήσω αυτή σας την τελευταία παράκληση… Σας φιλώ, ο γιος σας Ρήγας» (Η ιστορία του Ρήγα, που γράφτηκε με τη μορφή διηγήματος, είναι πραγματική και βασίστηκε σε πληροφορίες ανθρώπων που τον γνώρισαν και έζησαν το δράμα του ίδιου και της οικογένειάς του, καθώς και σε δημοσιεύματα εφημερίδων της εποχής καθώς και στο ημερολόγιο του Αναστασίου Ν. Καστρέτσιου).

18

Απόσπασμα της απολογίας του Αρίσταρχου Παραθυρά.

πολύγυρος Υποδιοικητές - Νομάρχες Χαλκιδικής

Γιάννης Δ. Κανατάς

(συνέχεια από το προηγούμενο τεύχος, όπου παρουσιάσθηκαν οι υποδιοικητές Χαλκιδικής από το 1912 μέχρι το 1924)

ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΠΟΔΙΟΙΚΗΣΗ… ΣΤΗ ΝΟΜΑΡΧΙΑ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ Η νομαρχία Χαλκιδικής συστάθηκε με το Ν. 3226, που ψηφίστηκε στη Βουλή των Ελλήνων την 30η Αυγ. 1924 και δημοσιεύθηκε στο υπ’ αριθμ.

212/2-9-1924 φύλλο (τ. Α΄) της εφημερίδας της Κυβερνήσεως. Το νόμο αυτό υπέγραψαν ο πρόεδρος της Δημοκρατίας Παύλος Κουντουριώτης και οι υπουργοί: Εσωτερικών Π. Μαυρομιχάλης και Δικαιοσύνης Κ. Γκότσης. Με τον προαναφερόμενο νόμο στον νεοσύστατο Νομό Χαλκιδικής αποσπάσθηκαν και ορισμένα χωριά των υποδιοικήσεων Θεσσαλονίκης και Λαγκαδά, ενώ παράλληλα προβλέφθηκε η διαίρεση του Νομού σε δύο υποδιοικήσεις: της Χαλκιδικής με έδρα τον Πολύγυρο και της Λιαρίγγοβης με έδρα τη Λιαρίγγοβη (Αρναία). Στην υποδιοίκηση Λιαριγγόβης υπήχθη και η περιφέρεια του Αγ. Όρους μετά των εν αυτή Μονών και συνοικισμών. Τέλος στις 23 Σεπτεμβρίου του ίδιου έτους με το από 16/9/24 διάταγμα του προέδρου της Δημοκρατίας Π. Κουντουριώτη “Αναγνωρίζεται ως δήμος εν Νομώ Χαλκιδικής η πόλις Πολυγύρου υπό το όνομα «δήμος Πολυγύρου» με έδραν την ομώνυμον πόλιν ως πρωτεύουσαν Νομού…”. Σύμφωνα με το ίδιο διάταγμα στο δήμο Πολυγύρου ενώνονται οι συνοικισμοί Καλύβες και Γερακινή1.

Αριστείδης Τζανέτος (Σεπτέμβριος 1924 – Σεπτέμβριος 1925). Υπήρξε ο πρώτος νομάρχης Χαλκιδικής μετά τη σύσταση της ομώνυμης Νομαρχίας. Κατήγετο από τη Σάμο, γεγονός που δημιούργησε πολλές αντιδράσεις στους κατοίκους, ακόμα και διαμαρτυρίες στη βουλή από βουλευτές του νομού. Τον διαδέχθηκε στον νομαρχιακό θώκο ο Ευάγγελος Παντελίδης και αυτόν ο κ. Παπαμιχελάκης για λίγες μέρες του Οκτωβρίου 1926.

Θεόδωρος Στελλάκης (Νοέμβριος 1926 – Σεπτέμβριος 1927). Τα προηγούμενα χρόνια υπηρέτησε ως υποδιοικητής σε διάφορες επαρχίες της Μακεδονίας. Ερχόμενος στη Χαλκιδική ήρθε σε ρήξη με πολλούς φορείς του νομού, το προσωπικό της νομαρχίας, ακόμα και με τον μητροπολίτη Ειρηναίο. Καταγγέλθηκε στη Γενική Διοίκηση, γι αυτό και η θητεία του υπήρξε βραχύβιος. Αντιμετώπισε μάλλον επιτυχώς τις αντιδράσεις των κατοίκων, που προκλήθηκαν εξ αιτίας της καθιέρωσης του νέου ημερολογίου, καθώς σε πολλά χωριά της Χαλκιδικής εξακολουθούσαν να εορτάζουν σύμφωνα με το παλαιό ημερολόγιο. Σύμφωνα με τη «Φωνή της Χαλκιδικής» (φ. 11/9/55) επί των ημερών του εκσυγχρονίσθηκε η εμποροπανήγυρις του Αγ. Μάμαντος με την κατασκευή εγκαταστάσεων για την ασφαλή στέγαση των εκθεμάτων. Έκτοτε η εμποροπανήγυρις πολλαπλασίασε τον αριθμό των εκθετών, των συναλλασσομένων και των επισκεπτών.

Αθανάσιος Φωτιάδης, νομάρχης Χαλκιδικής κατά την περίοδο της κατοχής.

Δημήτριος Αποστολίδης (Ιανουάριος 1928 – Φεβρουάριος 1929). Άριστος γνώστης Διοικητικής νομοθεσίας, διετέλεσε προηγουμένως υποδιοικητής σε διάφορες επαρχίες των Νέων Χωρών. Τον διαδέχθηκε ο Σπύρος Γ. Κοντός (Φεβρουάριος 1929 – Σεπτέμβριος 1929).

Ευάγγελος Χατζόπουλος (Μάρτιος 1930 – Αύγουστος 1930). Βενιζελικός. Με καταγωγή από την Κόρινθο, το 1919 αποφοίτησε από τη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και από το 1921 σπούδασε πολιτικές και νομικές επιστήμες στο Βερολίνο. Επανήλθε στην Αθήνα το 19

πολύγυρος 1927, όπου άσκησε το επάγγελμα του δικηγόρου και δημοσίευσε ενδιαφέρουσες μελέτες και μεταφράσεις. Από τη Χαλκιδική μετετέθη στη νομαρχία Εδέσσης.

Ιωάννης Σ. Τράκας (Αύγουστος 1930 – Αύγουστος 1931). Με καταγωγή από τη Λαμία, χρημάτισε προηγουμένως νομάρχης Ζακύνθου και Αρκαδίας. Ενεπλάκη στη διαμάχη των Πολυγυρινών με τους κατοίκους της Νοτίου Χαλκιδικής με αφορμή την έδρα της πρωτεύουσας του νομού και αναγκάστηκε να παραιτηθεί. (βλ. «Π» τ. 48/2008). Επί των ημερών του διοργανώθηκαν λαμπρές εκδηλώσεις με την ευκαιρία της Εκατονταετηρίδας και έγιναν τα αποκαλυπτήρια του «Ηρώου» στην τοποθεσία Λιβάδι Πολυγύρου, (2 Νοεμβ. 1931) με την παρουσία του Γεν. Διοικητή Μακεδονίας Στυλιανού Γονατά. Ηλίας Δ. Σταματόπουλος, (Ιανουάριος 1932 – Φεβρουάριος 1933). Βενιζελικός, δικηγόρος από τα Καλάβρυτα, «…τυχών ευρυτάτης επιστημονικής μορφώσεως εις την Ευρώπην» (Παγχαλκιδική 17/1/1932). Αντιμετώπισε με επιτυχία σοβαρά ζητήματα, όπως αυτά που δημιούργησε ο μεγάλος σεισμός της Ιερισσού (Σεπτέμβριος ’32) και με διπλωματικότητα τις αιτιάσεις πολλών κοινοτήτων της Νοτίου Χαλκιδικής, περί υπαγωγής τους στο νομό Θεσσαλονίκης ή τη μεταφορά της έδρας του νομού Χαλκιδικής στα Ν. Μουδανιά. Μετά τις εκλογές του Μαρτίου 1933 και την επικράτηση της «Ηνωμένης Αντιπολίτευσης», αποχώρησε από τη Χαλκιδική και τους επόμενους μήνες, λόγω της πολιτικής ρευστότητας, ο νομαρχιακός θώκος παρέμεινε αδειανός.

Περικλής Βλάσσης (Μάιος 1933 – Ιούνιος 1934). Στρατηγός και, μετά την αποστρατεία του, παράγοντας του Λαϊκού κόμματος. Ως πρώην στρατιωτικός μετέφερε «την στρατιωτικήν πειθαρχίαν και αυστηρότητα εις την Διοίκησιν του Νομού και των Κοινοτήτων της Χαλκιδικής…» (Φ. τ. Χ. 1/7/1934). Δέχθηκε σφοδρή κριτική από την εφημερίδα «Παγχαλκιδική» του Αθ. Καραγκάνη, η οποία τον κατήγγειλε για αδιαφορία περί τα φλέγοντα ζητήματα της εποχής, όπως ήταν η αποκατάσταση των σεισμοπαθών και των προσφύγων. Αποχώρησε από τη Χαλκιδική τον Ιούλιο του ’34 λόγω της αναβάθμισής του σε νομάρχη του νομού Αχαΐας.

Βασίλειος Θεοδοσίου (Ιούλιος 1934 – Οκτώβριος 1935). Ήταν δικηγόρος από το Βόλο και τοποθετήθηκε νομάρχης Χαλκιδικής με την πολιτική στήριξη του θείου του Δημοσθένη Ρίζου, ιδιοκτήτη της εφημερίδας

Βασίλειος Θεοδοσίου (193435).

Ο νομάρχης Ευάγγελος Χατζόπουλος (καθήμενος) με τον διευθυντή της νομαρχίας Άλκη Παρίτση.

20

πολύγυρος «Φως» της Θεσσαλονίκης και του πολιτευτή της Χαλκιδικής Β. Βασιλικού. Στον Πολύγυρο ήρθε σε σύγκρουση με τον ιδιοκτήτη της εφημερίδας «Φωνή της Χαλκιδικής» Νικ. Γεροχρήστο και η αντιπαράθεση αυτή οδήγησε στην απομάκρυνσή του. Κατά την τελευταία περίοδο του εμφυλίου διετέλεσε Γεν. Γραμματέας, στη Γενική Διοίκησης Β. Ελλάδος και αναπληρωτής του Υπουργού Β. Ελλάδος. Γρηγόριος Παζιώνης (Οκτώβριος 1935 – Ιανουάριος 1936). Γεννήθηκε στο Μελένικο το 1887 και από το 1913 εγκαταστάθηκε στη Δράμα, όπου εξελέγη δήμαρχος το 1925. Στη Χαλκιδική διορίσθηκε νομάρχης τον Οκτώβριο του 1935 από την κυβέρνηση Κονδύλη και σχεδόν αμέσως έδωσε το πολιτικό του στίγμα με το μήνυμά του προς το λαό της Χαλκιδικής που δημοσιεύτηκε την 1η Νοεμβ.‘35 στη «Φωνή της Χαλκιδικής»: «..η Εθνική Κυβέρνησις.. αι ένοπλαι.. δυνάμεις.. κατήργησαν την βιαίως επιβληθείσαν Δημοκρατίαν και ανεκήρυξαν ως νόμιμον πολίτευμα της χώρας την Βασιλευομένην Δημοκρατίαν..». Το επόμενο διάστημα εργάστηκε απροκάλυπτα για την επικράτηση της «βασιλείας» στις επερχόμενες εκλογές. Η βραχύβιος θητεία του έληξε τον Ιανουάριο του 1936, οπότε και παραιτήθηκε για να πολιτευθεί στη Δράμα επικεφαλής του συνδυασμού του Εθνικού Λαϊκού Κόμματος. Τον Αύγουστο του 1938 διορίσθηκε νομάρχης Έβρου, αλλά το 1940, εξ αιτίας ενός συγχαρητηρίου τηλεγραφήματος προς τον …Χίτλερ, ετέθη σε διαθεσιμότητα. Την περίοδο της κατοχής ήρθε στη Θεσσαλονίκη, διορισμένος σε διευθυντική θέση της Γεν. Διοίκησης Μακεδονίας. Στη Θεσσαλονίκη δραστηριοποιήθηκε στις τάξεις του «Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος Μακεδονίας-Θράκης» και υπήρξε στενός συνεργάτης των Γερμανών. Τέλη του ’44 ακολούθησε τους Γερμανούς, που έφευγαν από την Ελλάδα, και τον Μάιο του 1945 παρουσιάστηκε στην ελληνική πρεσβεία της Βέρνης, όπου και συνελήφθη. Δικάστηκε το 1947 με την κατηγορία συνεργασίας με τον εχθρό και καταδικάστηκε με ποινή δυόμισι ετών. Μετά τις εκλογές του Ιανουαρίου του 1936 και την αδυναμία σχηματισμού Κυβέρνησης η νομαρχία παρέμεινε ακέφαλος μέχρι τον Απρίλιο του ίδιου έτους.

Βασίλειος Κορφιωτάκης (Απρίλιος 1936 – Φεβρουάριος 1938). Η θητεία του κατά γενική ομολογία υπήρξε πετυχημένη. Τον Αύγουστο του 1941 διορίστηκε Διοικητής του Αγίου Όρους, θέση στην οποία παρέμεινε μέχρι το Φεβρουάριο του 1943. Κατά τη διάρκεια της θητείας του αυτής δέχθηκε πλήθος διαβολών από τα σλαβόφωνα μοναστήρια, με τα οποία

Γρηγόριος Παζιώνης 1935-36.

3 Ιουλίου 1932. Ο νομάρχης Ηλίας Σταματόπουλος στο μέσον με τον επιθεωρητή Π.Ε. Σωκράτη Φασιανό στο διδασκαλικό συνέδριο της Ν. Τρίγλιας.

21

πολύγυρος ήρθε σε ευθεία σύγκρουση µε τα συμφέροντά τους και τον υποχρέωσαν τελικά να εγκαταλείψει το Άγιο Όρος.

Πέτρος Τζικάκης (Απρίλιος 1939 – Οκτώβριος 1940). Διορίσθηκε νομάρχης Σερρών τον Ιούνιο του 1936 και παρέμεινε στη θέση αυτή μέχρι τον Οκτώβριο του 1938. Στη συνέχεια διορίσθηκε νομάρχης Χαλκιδικής, όπου παρέμεινε τουλάχιστον μέχρι τον Οκτώβριο του 1940. Το διάστημα αυτό υπήρξε συγχρόνως Γενικός Επόπτης της ΕΟΝ Χαλκιδικής. Το έργο του κατέγραφε ανελλιπώς η εφημερίδα της εποχής «Πρωτοπόρος», «Όργανον προς διάδοσιν των αρχών του Εθνικού Κράτους και των συμφερόντων της Χαλκιδικής».

Αθανάσιος Φωτιάδης (Ιούλιος 1941 – 1943). Δικηγόρος, Σερραίος την καταγωγή, γεννηθείς το 1890. Προπολεμικά είχε πλούσια πολιτιστική δράση στην πόλη των Σερρών, ως πρόεδρος του «Ορφέα» και ιδρυτής του περιώνυμου Ωδείου Σερρών «Ορφεύς». Το 1946 ίδρυσε την «Εταιρεία Επιστημόνων» και στη συνέχεια τη «Σερραϊκή Πολιτιστική Εταιρεία». Ως Νομάρχης Χαλκιδικής, στα δύσκολα χρόνια της κατοχής, ασχολήθηκε περισσότερο με τα επισιτιστικά προβλήματα των κοινοτήτων, με την αντιμετώπιση ζητημάτων λαθρεμπορίας και μαυραγοριτισμού, οδοποιίας, δημόσιας ασφάλειας κλπ. Για μικρό χρονικό διάστημα από τις αρχές του 1942 είχε αποσπασθεί ως Γενικός Γραμματέας της Γεν. Διοίκησης στη Θεσσαλονίκη. Πέθανε στις Σέρρες το 1969.

Αστέριος Σίσσας (Μάρτιος 1943 – Δεκέμβριος 1943). Δικηγόρος από τη Βέροια. Κατά τη διάρκεια της κατοχής υπήρξε κορυφαίο στέλεχος της Π.Α.Ο. Ασχολήθηκε με τις επισιτιστικές ανάγκες των κατοίκων και ιδιαίτερα με την οργάνωση των λαϊκών συσσιτίων. Σύμφωνα με την εφημερίδα «ΦΩΣ» διευκόλυνε τη φυγάδευση πολλών Ελλήνων και Άγγλων στη Μ. Ανατολή. Συνελήφθη στο σπίτι του στον Πολύγυρο και εκτελέστηκε με απάνθρωπο τρόπο από άντρες του ΕΛΑΣ το Δεκέμβριο 1943. Πέτρος Καρακούσης (Σεπτέμβριος 1944 – Φεβρουάριος 1945). Υπηρετούσε προ του πολέμου ως κοινοτικός γιατρός στη Γαλάτιστα. Ως γιατρός προσέφερε τις υπηρεσίες του και στους αντάρτες που προσέφευγαν σ’ αυτόν ή ανεβαίνοντας ο ίδιος στο βουνό. Από τις 14 έως 27 Μαΐου 1944 αντιπροσώπευσε τον Πολύγυρο στο Εθνικό Συμβούλιο των Κορυσχάδων (βουλή της Κυβέρνησης του Βουνού) και εξελέγη Εθνικοσύμβουλος. Την περίοδο της ΕΑΜοκρατίας σε πολλά έντυπα της εποχής αναφέρεται ως νομάρχης Χαλκιδικής. Στο Συνέδριο Εκπαιδευτικών Χαλκιδικής που οργανώθηκε στον Πολύγυρο την 18η Νοεμβ. 1944, στο οποίο η γνωστή Ρόζα Ιμβριώτη παρουσίασε το εκπαιδευτικό πρόγραμμα της ΠΕΕΑ, ο Πέτρος Καρακούσης άνοιξε τις εργασίες του Συνεδρίου ως Διοικητικός Αντιπρόσωπος Χαλκιδικής. Το 1945 επέστρεψε στην Καλαμάτα, το 1948 έλαβε την ειδικότητα της Παιδιατρικής στο πανεπιστήμιο Αθηνών και ως παιδίατρος εργάστηκε στην Καλαμάτα μέχρι το τέλος της ζωής του το 1988. Γεννημένος το 1907 στο χωριό Κρεμμύδια Μεσσηνίας, υπηρέτησε ως ανθυπίατρος στο μέτωπο της Αλβανίας, το 1933 παντρεύτηκε την Μικρασιάτισσα Κυριακή Χατζημανωλάκη με την οποία απέκτησαν τέσσερα παιδιά. Μέχρι το τέλος της ζωής του παρέμεινε αριστερών πεποιθήσεων, χωρίς όμως να έχει ενεργή συμμετοχή.

Ζάχος Ν. Ξυροτύρης (Φεβρουάριος 1945 – Ιούλιος 1945). Γεννήθηκε το 1906 στην Καστανιά Υπάτης. Σπούδασε νομικά και άσκησε το επάγγελμα του δικηγόρου στην Αθήνα για 40 χρόνια. Υπήρξε ο πρώτος νομάρχης Χαλκιδικής μετά την περίοδο της κατοχής και της ΕΑΜοκρατίας και 22

Πέτρος Τζικάκης 1939-40.

Ζάχος Ξυροτύρης.

πολύγυρος ασχολήθηκε περισσότερο με ζητήματα ασφαλείας, επισιτισμού και συγκρότησης των υπηρεσιών. Μετά τη βραχύβιο θητεία του στη Χαλκιδική διορίστηκε νομάρχης Φλώρινας και στη συνέχεια προσέφερε τις υπηρεσίες του ως Γ. Γραμματέας Διοίκησης Αν. Μακεδονίας, Γ.Γ. Διοικήσεως Θράκης και Γεν. Διοικητής Θράκης. Υπήρξε σπουδαίος λογοτέχνης και κορυφαίος λαογράφος καθώς έγραψε αρκετά βιβλία λαογραφικού περιεχομένου και δημοσίευσε πλήθος μελετών σε εφημερίδες και περιοδικά. Για το πνευματικό του έργο τιμήθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού. Πέθανε τον Ιανουάριο του 2008.

Βασίλειος Στασινόπουλος (Ιούλιος 1945 – Δεκέμβριος 1945). Συνεργάστηκε με τη διεύθυνση της ΟΥΝΡΑ στη Θεσσαλονίκη για την ενίσχυση των αγροτών και των αλιέων της Χαλκιδικής με τα απαραίτητα σύνεργα. Εγκαινίασε και έθεσε σε λειτουργία το Νοσοκομείο Χαλκιδικής αναπτύσσοντας 25 κλίνες με φαρμακευτικό υλικό της ΟΥΝΡΑ. Τον Ιανουάριο του 1946 μετετέθη στη νομαρχία Κεφαλληνίας.

Πέτρος Καρακούσης νομάρχης επί ΕΑΜοκρατίας.

Λάζαρος Ι. Δανιηλίδης (Ιανουάριος 1946 – Απρίλιος 1946). Πολιτευτής των Φιλελευθέρων. Ερχόμενος στη Χαλκιδική ασχολήθηκε κυρίως με θέματα ασφαλείας, επισιτισμού και προώθησης τροφίμων της Ούνρα. Δεν απέφυγε, κατά την ολιγόχρονη παραμονή του, να έρθει σε σύγκρουση με τους βουλευτές του Λαϊκού κόμματος και μερίδα κατοίκων, που τον κατηγόρησαν ότι μεροληπτούσε υπέρ των Φιλελευθέρων, εν όψει των εκλογών του ’46. Γεννήθηκε στην Όσσα του Λαγκαδά το 1897, τελείωσε το ανώτατο Δημοδιδασκαλείο και ασχολήθηκε με εμπόριο δερμάτων. Διετέλεσε δήμαρχος Δράμας και νομάρχης Κιλκίς (Φεβρ. – Ιούλ. ’45) και Καρδίτσας το 1954. Ήταν ανάπηρος πολέμου. Ο νεώτερος αδελφός του, Κώστας, ήταν ο ιδρυτής της Γενικής Κλινικής ‘’ΠΑΝΑΓΙΑ’’ στην Θεσσαλονίκη. Απεβίωσε το 1964. Παύλος Βεντουρής (Μάιος 1946 – Απρίλιος 1947). Γιατρός το επάγγελμα, μετέπειτα νομάρχης Ιωανίννων (1955). Τον διαδέχθηκε ο Κωνσταντίνος Καρακωστής. Κυριαζής Σταμουλάς (Οκτώβριος 1948 – Μάιος 1949). Μετέπειτα νομάρχης Φωκίδας και Ιωαννίνων. Στις εκλογές του ’46 έλαβε μέρος ως ανεξάρτητος υποψήφιος στο νομό Κοζάνης. Υποσημείωση:

1. Πέτρου Τσιολάκη, «Η σύσταση του Νομού Χαλκιδικής και η αναγνώριση του Πολυγύρου, ως Δήμου και πρωτεύουσας του Νομού» τ. 34ο/2006 του «Π». (Η συνέχεια στο επόμενο τεύχος με τους νομάρχες της Χαλκιδικής μετά το 1950)

25 Νοεμβρίου 1944 στα γραφεία της Π.Ε. Χαλκιδικής. (Οικία Δημ. Γκλάβα). Στο μέσον ο νομάρχης Πέτρος Καρακούσης και οι Αλέκος Ρούτσης, Νίκη Σουλινάρη και άλλοι παράγοντες.

23

πολύγυρος Ο γλύπτης Βασίλης Παυλής

επιμέλεια Γιάννης Δ. Κανατάς

Τον Βασίλη Παυλή τον γνωρίσαμε, όταν περί το 2002 τον επισκεφτήκαμε στο σπίτι του και στο εργαστήριό του στην Άφυτο, για να μας μιλήσει για τον Γιώργο Παραλή, καθώς τότε ετοιμάζαμε το τεύχος-αφιέρωμα στον μεγάλο Πολυγυρινό ζωγράφο. Από τότε παρακολουθούσαμε τη δουλειά του και να που βρήκαμε την ευκαιρία να την παρουσιάσουμε έστω και με καθυστέρηση κάποιων ετών. Φυσικά, ό,τι και να πούμε εμείς περιττεύει, όταν ο γνωστός ποιητής Μίλτος Σαχτούρης έχει γράψει σε επιστολή του προς τον Β. Παυλή: «…Με συγκίνησες. Μου θύμισες τον μεγάλο μας Γιανούλη Χαλεπά. Είσαι αληθινά προικισμένος, έχεις γνήσιο ταλέντο. Δούλεψε γιατί αξίζει τον κόπο…» Αυτοπαρουσίαση: Γεννήθηκα στην Άφυτο. Η πρώτη επαφή μου με τη Γλυπτική ήταν όταν ένας Τηνιακός Γλύπτης σκάλιζε ένα σαλιγκάρι στην πέτρα, στο σπίτι των Γεωργίου και Νίκου Παραλή. Παρακολουθούσα πάντα τον Γιώργο Παραλή να ζωγραφίζει σε διάφορα σημεία της Αφύτου. Το 1981 βλέποντας έναν περαστικό να σκαλίζει μια πέτρα, ξεκίνησα αμέσως τη Γλυπτική. Δούλεψα και δουλεύω τον πωρόλιθο της Αφύτου. Τα πρώτα μου έργα ήταν αγγεία γεωμετρικά στην αρχή και μετά από χρόνια κατάλαβα πως αυτό έγινε γιατί από μικρός παρακολουθούσα συχνά στο αγγειοπλαστείο των Γιάννη και Σόλωνα Παυλή που ήταν γείτονές μου. Αργότερα τα θέματά μου ήταν από την αγροτική ζωή, τη φύση και τον άνθρωπο. Πάντα σε συντροφιές ανθρώπων με ζώα, ομάδες ζώων, πουλιών. Ήθελα να δείξω πως η εξέλιξη της κοινωνίας έχει αποξενώσει τον άνθρωπο. Τον έκανε μοναχικό και έχει χάσει πολλά από τον εσωτερικό του κόσμο. Πρέπει να γυρίσουμε πίσω στη συντροφικότητα, στον εσωτερικό μας κόσμο για να ζήσουμε αρμονικά. Πολύ σημαντικό ρόλο στην πορεία της Γλυπτικής έπαιξαν ο Νίκος Παραλής και ο ποιητής Ντίνος Χριστιανόπουλος. Μέρος της Γλυπτικής μου αποτελεί και η παρουσία μου στα κοινά, ως πρόεδρος Πολιτιστικών Συλλόγων και ως Πρόεδρος της Κοινότητας Αφύτου. Την περίοδο αυτή διαμόρφωνα την Άφυτο όπως δουλεύω ένα γλυπτό. Και είναι η μορφή που έχει το χωριό σήμερα. Έργα μου υπάρχουν σε ιδιωτικές Συλλογές και Δημόσιους χώρους. Στην Άφυτο, στην Νέα Φώκαια, στα Γρεβενά, στα Νέα Μουδανιά, στο Κιλκίς, στην Ιερισσό, στη Δημοτική Πινακοθήκη Δήμου Θεσσαλονίκης, στο Τελλόγλειο Ίδρυμα, στην Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης Φλώρινας, στη Μ.Κ.Ε. Κιλκίς. Έχω λάβει μέρος σε 30 ατομικές και πολλές ομαδικές εκθέσεις. Σπουδαιότερες εκθέσεις: Μικρή Πινακοθήκη Διαγώνιος, Αίθουσα Τέχνης

24

Ο Βασίλης Παυλής επί τω έργω.

πολύγυρος Δήμου Θεσσαλονίκης, Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων, Μακεδονική Καλλιτεχνική Εταιρεία Κιλκίς. Για το έργο του Βασίλη Παυλή, η γνωστή ιστορικός της Τέχνης, Κάτια Κιλεσοπούλου, στον καλαίσθητο κατάλογο «Βασίλης Παυλής» του 2002, γράφει: «Παρατηρώντας τη γλυπτική του Βασίλη Παυλή, αναπόφευκτα αναδύεται το ερώτημα ποια θέση έχει η ανεπιτήδευτη και άδολη εκφραστικότητά της στη σύγχρονη, πονηρεμένη εικαστική πραγματικότητα, όταν σε μεγάλο βαθμό ο επίπλαστος πρωτογονισμός, ο αλλοπρόσαλλος εκλεκτικισμός και η αγοραία νοοτροπία πλασάρονται ως στυλ, προκειμένου να δελεαστεί το προ πολλού εξουθενωμένο και αποξενωμένο από τα καλλιτεχνικά τεκταινόμενα κοινό, που αδιαφορεί ή εγκαταλείπεται παθητικά στον καταιγισμό ανεξέλεγκτων αισθητηριακών ερεθισμάτων, τα οποία έχουν αντικαταστήσει την αισθητική και βιωματική εμπειρία που πηγάζει από την ολοκληρωμένη επαφή με το έργο τέχνης. Μια γλυπτική ανεξάρτητη από δαιδαλώδη ιδεολογήματα, αυθεντική, ειλικρινής, αναβαπτισμένη στα νάματα αρχέγονων μηνυμάτων, που αντλούνται αβίαστα από το συλλογικό ασυνείδητο, η τέχνη του Παυλή διαθέτει τη δυναμική να καταλάβει μια αξιοσημείωτη θέση στη σύγχρονη εικαστική ιστορία, αγγίζοντας τόσο τον ειδήμονα όσο και τον απλό θεατή άμεσα… Η αισθητική παιδεία του Βασίλη Παυλή διαμορφώθηκε μάσα από την επαφή του με τη φύση της Αφύτου και τη σχέση του με το Γιώργο Παραλή και το Νίκο Παραλή, που ευαισθητοποίησαν την οπτική του να διακρίνει τα εναπομείναντα στοιχεία ενός παραδοσιακού τρόπου ζωής και έκφρασης, στα οποία ήταν ενσταλαγμένα θάμβος και σεβασμός για τα τρομερά και ωραία του κόσμου μας. Αυτό το αποθησαύρισμα αισθάνθηκε την ανάγκη να μορφοποιήσει στα γλυπτά που άρχισε να δημιουργεί από το 1982, χρησιμοποιώντας τις λαξεμένες πέτρες από τα σπίτια της Αφύτου, που οι ντόπιοι γκρέμιζαν με ραγδαίο ρυθμό χάριν του “εκσυγχρονισμού” και της τουριστικής “ανάπτυξης”… Κατά την πρώτη δεκαετία (1982-1992), εκτός από τα αγγεία που αποκτούν όλο και πιο μνημειακές διαστάσεις, τα μεγέθη των γλυπτών είναι μικρά, σπάνια ολόγλυφα και περίοπτα, συχνά μόλις αποσπασμένα από το πέτρινο, ακατέργαστο όγκο, γεγονός οφειλόμενο, όπως θα αποδειχθεί αργότερα, τόσο σε τεχνικές δυσκολίες, όσο και σε συνειδητές επιλογές, που προσδίδουν χάρη, μυστήριο και μαγικό χαρακτήρα στο αποτέλεσμα…

25

πολύγυρος Ανταποκρινόμενος εξαρχής στη γήινη ζεστασιά του ντόπιου πωρόλιθου, το επέλεξε ως μόνιμο, αγαπημένο του υλικό, κατάλληλο να επιτείνει τη χοϊκή διάσταση των μορφών, οι οποίες με χρωματική επέμβαση αρκετές φορές δίνουν την εντύπωση κεραμοπλαστικής. Πέρα από τις έντονες σχηματοποιήσεις και απλουστεύσεις της φόρμας, αξιοπρόσεκτες είναι οι συντμήσεις, βραχύνσεις και παραμορφώσεις της ανθρώπινης φιγούρας και προβάλλεται πάντα ρωμαλέα και βεβαρημένη, συχνά σκυμμένη υπό τις πιεστικές λες συνθήκες της γήινης ύπαρξης. Ένα άλλο χαρακτηριστικό της ανθρώπινης μορφής στα έργα του είναι η έξαρση της συντροφικότητας, της φίλιας σχέσης μεταξύ όχι μόνον των ανθρώπων αλλά και ανθρώπων-ζώων. Τις περισσότερες φορές οι μορφές συνωθούνται παρατακτικά ή συχνότερα σε συμπλέγματα… Τα αγγεία είναι μια μεγάλη ενότητα που δουλεύεται σε όλη τη διάρκεια των είκοσι και πλέον χρόνων της πορείας του Παυλή. Αρχικά μεγάλα σε μέγεθος, φέρουν στην επιφάνειά τους απλά, γεωμετρικά χαράγματα, στις ραδινές ή καμπυλωμένες, σπάνια ισομετρικές επιφάνειες, που σύντομα αποκτούν ζωόμορφες απολήξεις… Κατά τη δεύτερη δακαετία (1992-2002) οι φόρμες των αγγείων εξελίσονται εκπληκτικά. Πρόκειται πλέον για αυθύπαρκτες, προσωπικές συλλήψεις, για ολοκληρωμένα έργα τέχνης, στα οποία καλλιτεχνική πρόθεση και αποτέλεσμα ταυτίζονται. Ο γλύπτης έχει κατακτήσει τεχνικές δεξιότητες, τα ίδια του τα εργαλεία, άλλοτε πρωτόγονα και αυτοσχέδια, είναι τώρα λειτουργικά και κατάλληλα, προσαρμοσμένα στις ανάγκες του πωρόλιθου, στις απαιτήσεις του καλλιτέχνη, ο οποίος δημιουργεί συνειδητά, περιορίζοντας τον παράγοντα του τυχαίου ή ενστικτώδους χειρισμού… Από την παρακολούθηση της δημιουργικής πορείας λοιπόν του καλλιτέχνη προκύπτουν στοιχεία ικανά να τον αντιδιαστείλουν από το τυπικό ναϊβιστικό στυλ… Σημασία έχει ότι, με καταβολές στο ντόπιο λαϊκό πολιτισμό, αδέσμευτος από άλλες εικαστικές επιρροές, λόγω έλλειψης πληροφόρησης και ακαδημαϊκών σπουδών, ο Παυλής κατορθώνει να φθάνει σε υπερβάσεις και ριζοσπαστικές μορφοπλαστικές λύσεις ανάλογες με εκείνες της μοντέρνας τέχνης, την οποία όμως αγνοεί… Ο Βασίλης Παυλής με την τέχνη του αντιστάθηκε στην απομυθοποιητική σύγχρονη πραγματικότητα και έχει τη χαρά να δημιουργεί μια νέα πραγματικότητα που ζει πλέον ολόγυρά του στην Άφυτο. Να λοιπόν που ο προσωπικός καλλιτεχνικός μικρόκοσμος μπορεί να μας αφορά όλους».

26

πολύγυρος Στον Πολύγυρο της Τέχνης και του Πολιτισμού Η ΕΛΕΝΑ ΚΑΡΑΝΤΑΓΛΗ, μαθήτρια της Γ΄ Λυκείου Πολυγύρου τον περασμένο Δεκέμβριο μας έκανε υπερήφανους, καθώς διακρίθηκε στο διεθνή διαγωνισμό της UNESCO «Πορεία για έναν Πολιτισμό Ειρήνης» με το video clip «Οι Σπόροι της Ειρήνης», που δημιούργησε και ξεχώρισε ανάμεσα σε 1300 περίπου συμμετέχοντες, 14-25 ετών, απ’ όλο τον κόσμο. Η Έλενα συμμετείχε στη Διεθνή Συνδιάσκεψη για τον εθελοντισμό των νέων και το διάλογο, στις 3-5 Δεκεμβρίου 2013 στη Τζέντα της Σαουδικής Αραβίας, όπου βραβεύτηκε από την Γεν. Διευθύντρια της UNESCO, Ιρίνα Μπόκοβα και τον Πρίγκιπα Faisal Bin A Ebdullah της Σ. Αραβίας. Η βραβευθείσα μαθήτρια είπε για την πρωτόγνωρη αυτή εμπειρία της: «Η συμμετοχή μου στον διαγωνισμό της Unesco αφορά μία ταινία μικρού μήκους φτιαγμένη με την τεχνική stop-motion… Στο ένα λεπτό της ταινίας βλέπουμε τους σπόρους της ειρήνης να «φυτεύονται» στην ανθρώπινη κοινωνία και αφού ποτιστούν με τις αξίες του ανθρωπισμού, του αλτρουισμού και της αλληλεγγύης, μετεξελίσσονται σε ένα μεγάλο δέντρο, στα κλαδιά του οποίου τα «προϊόντα» ενός πολιτισμού ειρήνης ξεφυτρώνουν. Αυτά τα προϊόντα είναι η ανοχή, η δικαιοσύνη, η αμοιβαία κατανόηση, ο διάλογος, ο σεβασμός, η ενότητα, η ελευθερία, οι τέχνες, η εκπαίδευση για την ειρήνη και πολλά ακόμη... Αποφάσισα να παρομοιάσω τον Πολιτισμό της Ειρήνης με ένα δέντρο γιατί και τα δύο ορίζονται από τις συνεχώς εξελισσόμενες και δυναμικές διεργασίες. Επίσης οι ρίζες της Ειρήνης όσο και ενός μεγάλου δέντρου είναι ριζωμένες βαθιά, ενώ τα φύλλα, που κοιτάνε προς τον ουρανό, αντιπροσωπεύουν τις αξίες και τα ιδανικά «του ήλιου»... Τα «προϊόντα» ενός πολιτισμού ειρήνης όσο και οι προϋποθέσεις είναι πράγματα αλληλένδετα, εφόσον ανά πάσα στιγμή μπορούν να μπουν το ένα στη θέση του άλλου με το αποτέλεσμα να παραμένει το ίδιο. Είναι μία από τις σκέψεις που θέλει να αφήσει πίσω της η ταινία.» Η Έλενα σκέφτεται να ασχοληθεί με θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, διεθνών σχέσεων και διπλωματίας. Αποκάλυψε δε ότι στο πλαίσιο του διαγωνισμού στην Τζέντα είχε μια σημαντική πρόταση για υποτροφία από τον Ο.Η.Ε! Το Δημοτικό Συμβούλιο Πολυγύρου τη Δευτέρα 30 Δεκεμβρίου 2013 τίμησε τη συμπαθέστατη μαθήτρια, κατά τη διάρκεια συνεδρίασης του Δημοτικού Συμβουλίου, προσφέροντάς της έπαινο και έναν φορητό υπολογιστή.

«Οι σπόροι της ειρήνης» της Ελ. Καρανταγλή.

Από τη βράβευση της Ε. Καρανταγλή στην Τζέντα της Σαουδικής Αραβίας.

27

πολύγυρος ΟΙΚΙΑ-ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ ΓΙΩΡΓΟΥ ΠΑΡΑΛΗ: Μια εκκρεμότητα δεκαετιών λύθηκε με την υπογραφή συμβολαίων, από τον Δήμαρχο Πολυγύρου κ. Αστέριο Ζωγράφο και την Τίνα, χήρα Ν. Παραλή. Έτσι η οικία του αείμνηστου Πολυγυρινού ζωγράφου Γ. Παραλή περιήλθε εξολοκλήρου στον Δήμο Πολυγύρου, ανοίγοντας το δρόμο για την αξιοποίησή της. Τα συμβόλαια υπογράφτηκαν την Τρίτη 31 Δεκεμβρίου 2013, παρουσία του Προέδρου του Δημοτικού Συμβουλίου Δ. Ζαγγίλα και του Αντιδημάρχου Πολυγύρου Χ. Βορδού. Η κ. Παραλή, με δάκρυα χαράς, δήλωσε ότι θα βρίσκεται στο πλευρό του Δήμου και θα βοηθήσει όσο μπορεί στην αξιοποίηση της οικίας. Από την πλευρά του ο Δήμαρχος Πολυγύρου δήλωσε πως μετά από αυτή την ιστορική στιγμή θα κάνει ότι είναι εφικτό για την αξιοποίηση της οικίας Παραλή με σεβασμό στη διαθήκη του αείμνηστου ζωγράφου.

Προσωπογραφία Γ. Παραλή.

ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΟ ΜΝΗΜΟΣΥΝΟ ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΤΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΚΟΤΣΙΑΝΟΥ: Την Κυριακή 12 Ιανουαρίου ο Σύλλογος Φίλων Ιδρυμάτων Στ. Κότσιανου σε συνεργασία με το Δήμο Πολυγύρου πραγματοποίησαν Φιλολογικό Μνημόσυνο στο Δημαρχείο Πολυγύρου, στη μνήμη και προς τιμήν του Στ. Κότσιανου, με την ευκαιρία συμπλήρωσης 25 χρόνων από το θάνατό του. Η εκδήλωση άρχισε με χαιρετισμό του Δημάρχου Αστ. Ζωγράφου και στη συνέχεια, ο πρόεδρος του Συλλόγου Γ. Ζωγραφάκης τόνισε πως η υπόθεση της Διαθήκης Κότσιανου παρουσιάζει θετική κινητικότητα, αφού το Ίδρυμα άρχισε να λειτουργεί, έχει εγκριθεί η μελέτη αποκατάστασης του Κοτσανέϊκου, ενώ ο διαγωνισμός ψηφιοποίησης του Αρχείου Κότσιανου βρίσκεται σε φάση περάτωσης. Για τον «νομικό Στέφ. Κότσιανο», μίλησε ο σ. δικηγόρος Θεοχάρης Σιώζος, ο οποίος αφηγήθηκε στοιχεία της ζωής, του έργου και της προσωπικότητάς του. Για τον «ιστοριοδίφη Σ. Κότσιανο» μίλησε ο φιλόλογος Αθ. Χριστιανός, ο οποίος είπε πως μπορεί να συμπεριληφθεί «ανάμεσα στους σπουδαίους ιστοριοδίφες της νεοελληνικής ιστοριογραφίας». Στη συνέχεια ο δικηγόρος και εκτελεστής της Διαθήκης Κότσιανου, Ν. Βασιλάκης, τόνισε την προσφορά του αειμνήστου στην κοινωνία του Πολυγύρου και της Χαλκιδικής, αναφερόμενος στην διαθήκη του, αλλά και στη ζωή του γενικότερα. Για το «Αρχείο Στέφ. Κότσιανου», ο Γ. Ζωγραφάκης – ο οποίος έχει ασχοληθεί με τη συλλογή και καταγραφή του – αναφέρθηκε περιληπτικά για την αξία του, καθώς ο ίδιος ο Στ. Κ. το χαρακτηρίζει ως «πολύτιμον από κάθε άποψιν».

31-12-2013. Απ΄ την υπογραφή του συμβολαίου με το οποίο η οικία Παραλή περιήλθε στο Δήμο Πολυγύρου. Ανάμεσα στον Δήμαρχο και τους Αντιδημάρχους η Τίνα, χήρα Ν. Παραλή.

28

πολύγυρος Όλες οι εισηγήσεις, ο χαιρετισμός του Δημάρχου, το βιογραφικό του αείμνηστου και άλλες χρήσιμες πληροφορίες περιελήφθησαν σε προσεγμένο 30φυλλο έντυπο (επιμέλεια Γ. Διαμαντουλάκη), το οποίο διανεμήθηκε δωρεάν στους παρευρισκόμενους. Τέλος, την ίδια μέρα, τελέστηκε θρησκευτικό μνημόσυνο στην μνήμη του Στ. Κότσιανου, ενώ με παρέμβασή του Συλλόγου, συνεργείο του Δήμου ευπρέπισε το ιδιωτικό νεκροταφείο Κότσιανου, το οποίο δυστυχώς στερείται κάθε φροντίδας. Παραλειπόμενα: -Η προσέλευση του κόσμου δυστυχώς δεν ήταν αυτή που περίμεναν οι διοργανωτές.

-Μεγάλο ενδιαφέρον προκάλεσε η εισήγηση του Θεοχάρη Σιώζου, ο οποίος αναφέρθηκε σε μικρές και ανθρώπινες στιγμές του αείμνηστου. Αντιγράφουμε: «Αρχές του 1989 ο Σ. Κότσιανος ενοσηλεύετο σε Πολυκλινική της παραλίας Θεσσαλονίκης. Με καλεί λοιπόν εκεί δια να “μου απαφήκει”. Πηγαίνω και προσπαθώ να ανατείνω το φρόνημά του. Αλλ’ αυτός με διακόπτει και μου λέγει: “Μην παιδεύεσαι, διότι διαισθάνομαι ότι ήγγικεν η ώρα μου. Είμαι πλέον έτοιμος δια να εισέλθω εις την αιώνιαν σιγήν”. Και πράγματι την 7ην Ιανουαρίου1989 πέρασε από τη ζωή στην αιωνιότητα. Εκείνη την ημέρα ο θάνατος πέθανε. Δεν υπήρχε πια θάνατος δια τον Στέφανο Κότσιανο…».

Ο νέος πρόεδρος του ΣΚΕΤΠ Δημ. Ζήγρας με τον δήμαρχο Πολυγύρου στην έκθεση φωτογραφίας του συλλόγου.

Ο μοναχός ΣΥΝΕΣΙΟΣ μέλος της ΕΝΩΣΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΩΝ Β. ΕΛΛΑΔΟΣ: Τήν τελευταία Κυριακή τοῦ Γενάρη, στήν Αἴθουσα Τελετῶν τῆς Παγκρητίου Ἀδελφότητος Μακεδονίας, στή Θεσσαλονίκη, ἔλαβε χώρα ἡ κοπή τῆς βασιλόπιτας τῆς Ἕνωσης Λογοτεχνῶν Βορείου Ἑλλάδος καί ἡ εἰσδοχή νέων μελῶν σ᾽αὐτήν. Ἕνα ἀπ’ αὐτά ἦταν καί ὁ μοναχός Συνέσιος, κατά κόσμον Παναγιώτης Γεννατάς ἀπό τόν Πολύγυρο. Ἡ ἐκδήλωση ἄρχισε μέ σύντομο χαιρετισμό τοῦ προέδρου τῆς Ἕνωσης κ. Βύρωνα Καμπά. Ἀκολούθησε ἡ κοπή τῆς βασιλόπιτας καί ἡ ἀνάγνωση τῶν βιογραφικῶν τῶν νέων μελῶν. Στή συνέχεια κάθε νέο μέλος διάβασε κάτι ἀπό τό συγγραφικό του ἔργο. Στό τέλος τῆς ἐκδήλωσης ὁ π. Συνέσιος εἶπε τά ἑξῆς, ἀπευθυνόμενος στό πυκνό ἀκροατήριο: Σεβαστοί πατέρες, ἀγαπητοί ἀδελφοί, Ὑπάρχει μιά ρήση στά ἀσκητικά ἔργα τοῦ ἀββᾶ Δωροθέου –στήν ΙΑ’ διδασκαλία– γιά τό ὅτι πρέπει νά φροντίζουμε νά κόβουμε γρήγορα τά πάθη, πρίν ἐξοικειωθεῖ μαζί τους ἡ ψυχή. Ἡ ρήση αὐτή πού μοῦ ἔκανε μεγάλη ἐντύπωση ἀπό τήν πρώτη φορά πού τή συνάντησα, διαβάζοντας τό

Απ΄ το φιλολογικό μνημόσυνο στη μνήμη Στεφ. Κότσιανου. Στο πάνελ οι Νικ. Βασιλάκης, Γ. Ζωγραφάκης, Θεοχ. Σιώζος και Αθ. Χριστιανός.

29

πολύγυρος συγκεκριμένο βιβλίο στά ἐφηβικά μου χρόνια. Λέγει ὁ Ἀββᾶς: Δέν ξέρω πῶς γελάστηκαν οἱ ἀδελφοί τοῦ κοινοβίου καί μέ ἔκριναν ἄξιο νά μοῦ ἀναφέρουν τούς λογισμούς τους (νά μέ ὁρίσουν δηλαδή πνευματικό τους). Μοῦ τό ἀνέθεσε καί ὁ ἡγούμενος νά ἔχω τή φροντίδα αὐτή. Ἀλλάζοντας κάπως τά παραπάνω λόγια, ἀναρωτιέμαι κι ἐγώ σήμερα, τήν ὥρα αὐτή, εὑρισκόμενος στήν ἐκλεκτή ὁμήγυρη τῶν ἀνθρώπων τοῦ πνεύματος στό χῶρο τῆς Βορείου Ἑλλάδος: Δέν ξέρω πῶς γελάστηκαν καί ἀποφάσισαν νά μέ ὁρίσουν μέλος τῆς συντροφιᾶς τους. Μᾶλλον ὁ ὑπερβάλλων ζῆλος καί ὁ ἐνθουσιασμός καί ἡ πολλή ἐν Κυρίῳ ἀγάπη τοῦ σεβαστοῦ π. Κωνσταντίνου Χαλβατζάκη συνετέλεσαν στό νά βρεθεῖ ἕνας ἁπλός μοναχός ἀνάμεσά τους. Ἐντούτοις ἐκφράζω καί μία ἐπιφύλαξη, χρησιμοποιώντας τά λόγια τοῦ ἀποστόλου Παύλου, καθώς γράφει γιά δεύτερη φορά στούς Κορινθίους: φείδομαι δέ μή τις εἰς ἐμέ λογίσηται ὑπέρ ὅ βλέπει με ἤ ἀκούει τι ἐξ ἐμοῦ. (Β’ Κορ. 12,6) Ὁ μέγας δωρεοδότης Θεός ἔχει δώσει σέ κάθε ἄνθρωπο κάποιο χάρισμα. Ὅμως δέν ἔχουν ἀνακαλύψει ὅλοι οἱ ἄνθρωποι τό χάρισμα, πού ἔλαβαν δωρεάν, καί γιά τήν ἀπόκτηση τοῦ ὁποίου δέν κοπίασαν, δέν φρόντισαν. Ἡ ἐλλιπής γνώση τοῦ ἑαυτοῦ μας εἶναι ἡ αἰτία τῆς μή ἀναγνώρισης ἐκ μέρους μας τοῦ ἀδιάψευστου γεγονότος ὅτι ὅλοι ἔχουμε λάβει, ταυτόχρονα μέ τήν ὕπαρξή μας, σάν μιά ἱερή παρακαταθήκη, κάποιο τάλαντο –ταλέντο– στή γλῶσσα τοῦ κόσμου. Καί καθώς ἀγνοοῦμε τό χάρισμά μας καί στά πλαίσια τῆς ἐξωστρέφειας καί τῆς διάχυσης τοῦ ἐσωτερικοῦ μας κόσμου στά περί ἡμᾶς καί ὄχι στά ἐντός ἡμῶν, περιεργαζόμαστε καί ζηλότυπα ὡς ἐπί τό πλεῖστον κινούμενοι, ἀσχολούμαστε μέ τά τάλαντα τῶν ἄλλων ἀνθρώπων. Γι᾽ αὐτά ὅμως κανείς δέν μᾶς ἔχει ὁρίσει ὑπεύθυνους. Οὔτε μποροῦμε νά τά καλλιεργήσουμε –ἀφοῦ εὑρίσκονται σέ ξένο ἀγρό– οὔτε θά ἀποδώσουμε λόγο, ἀφοῦ δέν μᾶς ἀνήκουν. Μποροῦμε ὅμως ἀβίαστα –ἄν δέν ὑπάρχει τό ψυχόλεθρο πάθος τῆς ζήλειας– νά χαιρόμαστε, καθώς διακρίνουμε τά ποικίλα δῶρα τοῦ Θεοῦ στούς συνανθρώπους μας καί νά συνεχίζουμε μέ περισσή φροντίδα τήν καλλιέργεια τοῦ δικοῦ μας χαρίσματος γιά τό καλό ὅλων μας. Μετά τίς παραπάνω διαπιστώσεις καί προσεγγίζοντας στό ἀντικείμενο τῆς λογοτεχνίας, ἀναφέρω ὅτι πολύ μέ ἀναπαύει καί μέ ἐκφράζει ἀπόλυτα ἡ γνώμη τοῦ κυρ-Φώτη Κόντογλου, τοῦ μεγάλου δασκάλου τῆς παράδοσής μας, τήν ὁποία διετύπωσε, ὅταν κάποτε τοῦ ζητήθηκε νά μιλήσει γιά τή δική του συγγραφική παραγωγή. Λέει, ἀναφερόμενος στά κείμενά του: Γενικά ἡ προτίμησή μου εἶναι γιά ὅσα εἶναι μαστορικά γραμμένα, δίχως ὅμως νἆναι προσποιητά καί καθόλου περίτεχνα, σφιχτοδεμένα, ἁπλά, καθαρά, σεμνά, ἀντρίκια, δίχως αἰσθηματολογίες καί πολλές ψυχολογίες καί χωρίς μπόσικα λόγια, τίς λεγόμενες φιλολογίες. Σχολιάζοντας, στέκομαι στή φράση δίχως νἆναι προσποιητά καί στίς λέξεις καθαρά, σεμνά καί ἀντρίκια. Σκέφτομαι ὅτι κάποιο κείμενο, ἔντεχνο ἤ μή, εἶναι τό περίσσευμα τῆς καρδιᾶς τοῦ γράφοντος. Τότε συγκινεῖ, τότε ἑλκύει τόν ἀναγνώστη, ἐφ΄ ὅσον ἐμπεριέχει καί τό στοιχεῖο τῆς γνησιότητος. Κατά τά λόγια τοῦ Εὐαγγελίου, ὁ ἀγαθός ἄνθρωπος ἐκ τοῦ ἀγαθοῦ θησαυροῦ τῆς καρδίας αὐτοῦ προφέρει τό ἀγαθόν (Λκ. 6, 45). Τί γίνεται ὅμως ὅταν στήν καρδιά τοῦ ἀνθρώπου, τοῦ συγγραφέως συγκεκριμένα, κυριαρχοῦν ἄλλες καταστάσεις μᾶλλον ἐμπαθεῖς; Ποιό θά εἶναι τό πλεόνασμα τῶν αἰσθημάτων του, πού θά ἀποτυπωθεῖ στό χαρτί καί ποιό τό ἀποτέλεσμα, ποιά ἡ ὠφέλεια; Καί ἐδῶ ὑπάρχει ἡ γνησιότητα, ἀφοῦ καταγράφεται τό ξεχείλισμα τῆς καρδιᾶς. Μιᾶς καρδιᾶς ὅμως, πού δέν πρόσεξε καί ἄφησε καί τά ἀγκάθια νά μεγαλώνουν μαζί μέ τά λουλούδια στόν ἐσωτερικό της κῆπο. Ἄρα λοιπόν ἡ διαπίστωση ἑνός χαρίσματος μέσα μας συνεπάγεται τή διά βίου προσπάθειά μας νά καθαρίσουμε τό ἔνδον τοῦ ποτηρίου. Ἔτσι θά μποροῦμε νά δώσουμε καθαρό καί κρυστάλλινο νερό σέ ὅσους ἔρχονται κοντά μας καί ζητοῦν νά γευθοῦν κάτι ἀπό τόν πνευματικό μας κόσμο, ζητοῦν νά γίνουν κοινωνοί τῶν χαρισμάτων μας.

30

«Νερό από τις Έξι Βρύσες» του μοναχού Συνέσιου Γενατά.

πολύγυρος Συνεχής καί ἐπίπονη ἡ προσπάθειά μας. Δέν γίνεται ἅπαξ, ἀλλά πάλιν καί πολλάκις. Οἱ καρποί της φαίνονται στή ζωή μας, στό πρόσωπό μας, στήν ὁμιλία μας, στίς λεπτομέρειες τῆς καθημερινότητος στά ἔργα μας καί στά λόγια μας καί γενικά στήν ὅλη μας προσφορά πρός τό κοινωνικό σύνολο. Ἀβίαστα, νομίζω, προκύπτει τό συμπέρασμα: ἡ διαπίστωση καί ἡ καλλιέργεια ἑνός χαρίσματος ἀπό τόν ἔχοντα εἶναι μιά ἐργασία, πού πρῶτα ὠφελεῖ, βελτιώνει καί προάγει τόν ἴδιο καί ἔπειτα τό στενό καί εὐρύτερο περιβάλλον του. Σᾶς εὐχαριστῶ ἀπό τήν καρδιά μου. Εὔχομαι ὁ Θεός νά εὐλογεῖ πλουσίως ἐσᾶς καί τό ἔργο σας. Πολλοί νά εἶναι αὐτοί, πού –ἰδιαίτερα στίς ἡμέρες αὐτές τίς δύσκολες– θά βρίσκουν ἕνα ψυχικό καί πνευματικό στήριγμα ἐντρυφώντας στά ἔργα σας, πού θά σβήνουν τή δίψα τους, καθώς βαδίζουν στήν ἄνυδρη ἔρημο τῆς ἐποχῆς μας. Σᾶς εὐχαριστῶ καί πάλι. ΠΟΛΥΓΥΡΙΝΟ ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ 2014: Ένας κόσμος χρωμάτων και κεφιού πλημμύρισε το κέντρο του Πολυγύρου το μεσημέρι της Κυριακής 2 Μαρτίου, ημέρα κορύφωσης των αποκριάτικων εκδηλώσεων. Εκατοντάδες καρναβαλιστές, κόντρα στο βροχερό καιρό, παρέλασαν με κέφι, στέλνοντας το μήνυμα ότι το Πολυγυρινό Καρναβάλι θα είναι πάντα ζωντανό. Ο ενθουσιασμός, η σατυρική διάθεση και το αστείρευτο κέφι των καρναβαλιστών παρέσυραν και τους θεατές σε ένα ξέφρενο γλέντι. Η μεγάλη γιορτή συνεχίστηκε με αμείωτη ένταση και στις «Έξι Βρύσες», όπου η σπουδαία ερμηνεύτρια Ξανθίππη Καραθανάση απογείωσε το αποκριάτικο γλέντι. Δημότες και επισκέπτες «ζεστάθηκαν» με το κρασί, το λουκάνικο και τα ντόπια εδέσματα, που σέρβιρε δωρεάν η «Κατσαμάκα», γεύτηκαν τους χαλβάδες, που ετοίμασαν τα μέλη του Συλλόγου Γυναικών, μεταμφιέστηκαν με τις αποκριάτικες στολές από το κατάστημα του Συλλόγου Καρναβαλικών Εκδηλώσεων και περιηγήθηκαν στο Λαογραφικό Μουσείο, με τη φροντίδα του Εθελοντικού Ομίλου. Παράλληλα επισκέφθηκαν τις εκθέσεις φωτογραφίας και χειροποίητου κοσμήματος του Σ. Κ. Ε. Τ. Π. και της Άννας Καραφουλίδου αντίστοιχα.

Η Ξανθίππη Καραθανάση, υπό βροχή τραγουδά στην πλατεία των Έξι Βρύσεων.

ΤΟ ΝΕΟ Δ.Σ. ΤΟΥ Σ.Κ.Ε.Τ.Πολυγύρου: Μετά τις εκλογές της 12ης Ιανουαρίου, η σύνθεση του νέου Δ. Σ. διαμορφώθηκε ως εξής: Πρόεδρος Δημήτρης Ζήγρας, Αντιπρόεδρος Νίκος Κόκκαλος, Ταμίας Καίτη Ζιέμπα, Γ. Γραμματέας Θανάσης Μπιτσιός και Ειδικός Γραμματέας Γιώργος Νικολακόπουλος.

Πολυγυρινό καρναβάλι 2014.

31

πολύγυρος Πρώτη δραστηριότητα του Δ. Σ., υπό τη νέα του σύνθεση, υπήρξε η Έκθεση Φωτογραφίας που πραγματοποιήθηκε, στα πλαίσια των καρναβαλικών εκδηλώσεων του Δήμου, από 23 Φεβρ. έως 2 Μαρτίου σε αίθουσα πίσω από το δημαρχείο και την επισκέφθηκε πλήθος κόσμου. Ευχόμαστε στο νέο Δ. Σ. κάθε επιτυχία. ΧΑΛΚΙΔΙΚΙΩΤΕΣ ΣΤΙΧΟΥΡΓΟΙ: Μετά τον αείμνηστο Τάκη Δήμιτσα, στίχους του οποίου μελοποίησε και τραγούδησε ο Παντελής Θαλασσινός (το αξέχαστο “Θα στο πω το τραγουδάκι”) και τους στίχους του Γιάννη Μελλισίδη, που μελοποίησαν οι Σωκράτης Μάλαμας και Γιώργος Καζαντζής, ένας νέος Χαλκιδικιώτης στιχουργός έκανε την εμφάνισή του στη λεγόμενη ποιοτική δισκογραφία. Πρόκειται για τον Δημήτρη Αδόργιαστο από την Πορταριά, ο οποίος συμμετέχει με το τραγούδι “Του κόσμου τ’ ακριβά” στο νέο CD του Σωκράτη Μάλαμα “Ο Χάρτης”, που παρουσιάστηκε πρόσφατα στην Αθήνα με την παρουσία όλων των συντελεστών. Του ευχόμαστε κάθε επιτυχία και πάντα τέτοιες συνεργασίες. ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Γιάννη Χ. Καραμίχου, «Ίχνη στο χρόνο», Θεσσαλονίκη 2013, είναι η τελευταία ποιητική συλλογή του φιλολόγου και καλού φίλου του «Π», μετά τις «Δοκιμές» (1995), «Ανήκεστη βλάβη» (1996), «Άρωμα και λέξη» (1997), «Ώδινεν σιωπή(ν)» (1999), «Στην άκρη του νου» (2010), και τη συλλογή διηγημάτων «Στάσεις μνήμης» 2003. Το έργο «Ίχνη» που κοσμεί το εξώφυλλο του βιβλίου ανήκει στον Πολυγυρινό ζωγράφο Πάνο Βερροιώτη. Ο Γιάννης Καραμίχος γεννήθηκε στην Αρναία και για το έργο του τιμήθηκε από το Σύνδεσμο Εκδοτών Βορείου Ελλάδος, τον «Παγχαλκιδικό» και φορείς της ιδιαίτερης πατρίδας του. Η ποιητική του συλλογή «Ώδινεν σιωπή(ν)» κατέκτησε το 1ο βραβείο στον πανελλήνιο διαγωνισμό Κούρος Ευρωπού, και στο 1ο φεστιβάλ ποίησης της Ένωσης Λογοτεχνών Ευρώπης το 2ο βραβείο. Ποιήματά του έχουν δημοσιευθεί εκτός των άλλων και στον «Πολύγυρο». Από την παρουσίαση του «Χάρτη» του Σωκράτη Μάλαμα. Δεύτερος από αριστερά ο Δημ. Αδόριαστος, ένας εκ των στιχουργών του CD.

32

πολύγυρος Ο πρωταθλητής δρόμων αντοχής Δημήτρης Ι. Ψαθάς

Γιάννης Δ. Κανατάς

Συχνά-πυκνά τον βλέπουμε να γυμνάζεται στο στάδιο, να περπατάει στις αμέτρητες διαδρομές εντός και πέριξ του Πολυγύρου και κάποια απογεύματα να αράζει στη Ρεσπέντζα για κουβέντα με φίλους. Πρόκειται για τον Δημήτρη (Τάκη) Ψαθά, για τον οποίο ελάχιστοι από τους νεολαίους, που τον συναντούν, γνωρίζουν πως κάποτε υπήρξε σπουδαίος αθλητής δρόμων ημιαντοχής και αντοχής, μέλος της εθνικής ομάδας στίβου επί μία 8ετία (1969-77) και με σπουδαίες επιτυχίες στο ενεργητικό του, μεταξύ των οποίων 2η θέση στα 10.000 μ. του Μπρούνο Ζάουλι στην Ιταλία το 1972, 3η θέση στον Βαλκανικό ανώμαλο δρόμο 12.000 μ. στη Ρουμανία το 1975 και πολλές πρωτιές σε πανελλήνια πρωταθλήματα και διεθνή μίτινγκ. Δεν πρέπει να ξεχνούμε βέβαια και τον αδελφός του Τάσο Ψαθά, ο οποίος υπήρξε πρώτος Βαλκανιονίκης στο Μαραθώνιο το 1980 στη Σόφια. (βλ. «Π», τ. 23ο/2004). Ο Τάκης Ψαθάς γεννήθηκε στον Πολύγυρο το 1947 και ήταν το δεύτερο από τα τέσσερα παιδιά του Ιωάννη Ψαθά και της Μαρίας Βασιλάκη. Ο πατέρας του υπήρξε κι αυτός αθλητής, σε πιο δύσκολες βέβαια εποχές, καθώς το 1939 διακρίθηκε με την ομάδα της Περιφερειακής Διοίκησης Χαλκιδικής στους αγώνες Β. Ελλάδας στην Έδεσσα. Τύχη κακή όμως, “έφυγε” από τη ζωή το 1964, χωρίς να προλάβει να δει τις μεγάλες επιτυχίες των γιων του. Ο Δ. Ψαθάς φοίτησε στο Δημοτικό Σχολείο Πολυγύρου και στους αγώνες κατά τη διάρκεια των σχολικών επιδείξεων επέδειξε αξιοσημείωτες επιδώσεις στα άλματα, τα αγαπημένα του αθλήματα. Γυμνάσιο δεν πήγε κι έτσι αναγκάστηκε να ακολουθήσει τον πατέρα του στις αγροτικές εργασίες. Τα χρόνια πέρασαν και ξαναήλθε σε επαφή με τον αθλητισμό μόνο όταν παρουσιάστηκε στην Τρίπολη για να υπηρετήσει τη στρατιωτική του θητεία. Εκεί έλαβε μέρος στους Πανστρατιωτικούς αγώνες στα 400 μ. οπλίτου (με όπλα, κράνη κλπ.), όπου πρώτευσε με 64΄΄. Όταν απολύθηκε, είχε την τύχη να γνωρίσει, το καλοκαίρι του ‘68 στις κατασκηνώσεις Κοιν. Πρόνοιας στη Μεταμόρφωση, τους πολύ καλούς γυμναστές Ναπολέοντα Ντέμο και Θόδωρο Αυγίδη. Από την εποχή εκείνη άρχισε να γυμνάζεται συστηματικά και να παίρνει μέρος σε τοπικούς αγώνες αρχικά, όπως τα Αγιοαθανάσεια της Πορταριάς, τα Σωκράτεια της Αρναίας και τα Αριστοτέλεια της Ιερισσού, με εντυπωσιακές νίκες και

Πανελλήνιο πρωτάθλημα 1974. Τον Τάκη Ψαθά πλαισιώνουν στο βάθρο οι Ι. Βιρβίλης και Μιχ. Κούσης.

Στάδιο «Καραϊσκάκη» 1974: Τάκης Ψαθάς, Μακρίδης, Ατανάσωφ (Βουλγαρία).

33

πολύγυρος σημαντικές επιδόσεις. Με τα διαπιστευτήρια των αγώνων αυτών, ο Ντέμος άρχισε να ασχολείται περισσότερο μαζί του, να τον προπονεί εντατικά, να τον προμηθεύει με αθλητικό υλικό και το σημαντικότερο να κάνει τις απαραίτητες ενέργειες ώστε να διοριστεί στο Δημόσιο Ταμείο. «Αν δεν υπήρχε ο Ντέμος δεν θα κατάφερνα τίποτα», ομολογεί σήμερα ο Δ. Ψαθάς. Καταλυτικό ρόλο για την μετέπειτα εξέλιξή του έπαιξε η συνεργασία του με τον προπονητή του κλιμακίου επιλέκτων Β. Ελλάδος, Γκιούλα Άνταλ, με τον οποίο γυμναζόταν μία φορά τη βδομάδα στο Καυτατζόγλειο και τις υπόλοιπες ημέρες στον Πολύγυρο, σύμφωνα με πρόγραμμα που του έδινε ο προπονητής του. Πήγαινε στη Θεσσαλονίκη, έκανε τεστ, έπαιρνε οδηγίες και επέστρεφε στον Πολύγυρο. Αυτό ήταν το ξεκίνημα προς τον πρωταθλητισμό με τα χρώματα του Α.Ο.Χ.1, που ιδρύθηκε το 1969 με πρωτοβουλία του Ναπ. Ντέμου και αφορμή τις επιτυχίες του Ψαθά και άλλων συναθλητών του… Από το 1969 εντάσσεται στην Εθνική Ομάδα Στίβου, κατεβαίνει στην Αθήνα και τίθεται υπό τις οδηγίες του κορυφαίου Ούγγρου προπονητή Μίχαϊ Ιγκλόι. Στο πανελλήνιο πρωτάθλημα του 1970 κερδίζει τα 5.000 μ. και έρχεται 2ος στα 10.000 μ. και μαζί με τους Κοντοσώρο, Βιρβίλη, Νακόπουλο, Αυλακιώτη, Χαραμή, Ζαχαρόπουλο, Λίτσα κ. ά. συνθέτουν για τα επόμενα χρόνια μια αχτύπητη ομάδα στους δρόμους αντοχής και ημιαντοχής τουλάχιστον σε Βαλκανικό επίπεδο. Το διάστημα αυτό θα διορισθεί στο Υπουργείο Προεδρίας και θα αποσπασθεί στη Γ.Γ. Αθλητισμού, όπου θα τύχει της ηθικής και οικονομικής συμπαράστασης του τότε Γεν. Γραμματέα, Χαλκιδικιώτη, Κων/νου Ασλανίδη. Το διάστημα μέχρι το 1975 θα συμμετάσχει σε πολλές διεθνείς συναντήσεις, πανελλήνια πρωταθλήματα και Βαλκανικούς αγώνες με σημαντικές διακρίσεις. Στον Πολύγυρο επέστρεψε το 1975, οπότε και διορίστηκε στην Αγροτική Τράπεζα. Παρά την πλημμελή όμως προπόνηση στο στάδιο Πολυγύρου, θα εξακολουθήσει να συμμετέχει σε αγώνες υψηλού επιπέδου και θα παραμείνει στην Εθνική Ομάδα μέχρι το 1977. Το έτος αυτό θα κατεβεί στο Πανελλήνιο Εαρινό Πρωτάθλημα, θα “πάρει” τα 5 & 10 χιλιόμετρα και θα κερδίσει επάξια την πρόκριση για τους Βαλκανικούς Αγώνες. Δεν θα πάει όμως ποτέ στους αγώνες αυτούς, χολωμένος από την αδιαφορία των παραγόντων του ΣΕΓΑΣ και των τραγικών συνθηκών προπόνησης στο στάδιο Πολυγύρου. Αυτή είναι εν ολίγοις η αθλητική σταδιοδρομία του Δημήτρη Ψαθά, ο οποίος σίγουρα θα κατάφερνε πολλά περισσότερα, εάν αποκτούσε νωρίτερα αθλητική παιδεία, καθώς όπως προαναφέραμε ξεκίνησε τον αθλητισμό μετά τη στρατιωτική του θητεία.

Τάκης Ψαθάς, Στ. Μυρμίγκης, φαψΣπ. Κοντοσώρος.

Από δεξιά Τάκης Ψαθάς, Βούρος και Αυλακιώτης σε αγώνα επί ανωμάλου εδάφους (Καλογρέζα).

34

πολύγυρος Σήμερα ο γιος του Τάκη Ψαθά, Γιάννης, συνεχίζει την αθλητική παράδοση της οικογένειας, καθώς με ύψος στα 2.00 μ. αγωνίζεται επαγγελματικά στο πρωτάθλημα της Α1 κατηγορίας μπάσκετ με την ομάδα της Ν. Κηφισιάς με πολύ μεγάλη επιτυχία. Ο γνωστός πρωταθλητής Ευρώπης, καθηγητής Φυσικής Αγωγής, Ομοσπονδιακός προπονητής Εθνικής Ομάδας Στίβου κλπ., Σπήλιος Ζαχαρόπουλος μας έγραψε με πολύ χαρά, για τον συναθλητή του στην Εθνική ομάδα, Δημήτρη Ψαθά: «…Μόνο συγκίνηση επαναφέρει στη μνήμη μου η παρουσία του Πρωταθλητή των δρόμων αντοχής Δημήτρη Ψαθά στην Εθνική Ομάδα Στίβου της εποχής μου. Ο εργατικότερος όλων μας στην επίπονη προσπάθεια που καταβάλαμε. Το αγαπημένο παιδί του προπονητή μας Μίχαελ Ιγκλόι, γιατί ποτέ δεν δυσανασχέτησε για τις κοπιαστικές επιβαρύνσεις της προπόνησης. Σοβαρός, λιγομίλητος, πειθαρχημένος και ευπρεπής στην συμπεριφορά του. Είχε σημαντικές επιτυχίες που έχουν ιστορική καταγραφή. Πρωταθλητής Ελλάδας στα 5 και 10 χλμ., αλλά και στο Πρωτάθλημα Ανωμάλου δρόμου. Η παρουσία του στον Ελληνικό Αθλητισμό, κυρίως με τις συνεχείς συμμετοχές του στις Εθνικές Ομάδες και την όλη του συμπεριφορά, έχει καταγραφεί το όνομά του με φωτεινά γράμματα. Είναι παρουσία, μέσα απ’ την οποία τιμήθηκαν οι Αρχές και οι Αξίες που εμπεριέχει ο υγιής Αθλητισμός. Ο Δημήτρης Ψαθάς τις υπηρέτησε με ευλαβική συνέπεια, και όλη η οικογένεια του Στίβου το αναγνωρίζει».

1971. Καλλιμάρμαρο. Ολυμπιακή ημέρα: Ψαθάς, Κοντοσώρος, Νακόπουλος, Μακρίδης, Ζαχαρόπουλος...

Σημείωση: 1. Ο Α.Ο.Χ. (Αθλητικός Όμιλος Χαλκιδικής) ιδρύθηκε το 1969 από τον γυμναστή του Γυμνασίου Πολυγύρου Ναπολέοντα Ντέμο, με πρώτο πρόεδρο τον αείμνηστο Γυμνασιάρχη Αρναίας Γεώργιο Λαλιώτη. Με τη συνεργασία των γυμναστών Ανδρομάχης Δόμβρου (Ν. Μουδανιά), Σωτήρη Γιάτση (Αρναία) & Γιώργο Βασιλειάδη (Κασσάνδρα) δημιούργησαν αρχικά το τμήμα του στίβου. Το 1977 δημιουργήθηκε το τμήμα βόλεϊ και τα επόμενα χρόνια άλλα τμήματα όπως τα γνωρίζουμε σήμερα. Το 1990, επί προεδρίας Γιάννη Μόμτσα ο Α.Ο.Χ. μετονομάστηκε σε Α.Ο.Π. (Αθλητικός Όμιλος Πολυγύρου). Τη δεκαετία του ’70, εκτός του Τάκη Ψαθά, τα χρώματα της Εθνικής Ομάδας φόρεσαν ακόμα οι αθλητές του Α.Ο.Χ., Γιάννης Μόμτσιας απ’ τον Πολύγυρο στα 800 & 1500 μ., και Παναγιώτης Υψηλάντης απ’ το Παλιοχώρι στα 5 & 10 χιλ. Αυτοί, μαζί με τον Γιάννη Κοσμαρίκο απ’ τη Μ. Παναγία, τον Γιώργο Λιόντα απ’ την Αρναία και τον Γιώργο Χατζηβασιλείου απ’ την Καλλιθέα, συνέθεσαν την καλύτερη ίσως ομάδα δρόμων αντοχής μέχρι σήμερα. Εξ αυτών ο Γιάννης Μόμτσας, σήμερα συν. γυμναστής και π. πρόεδρος του Α.Ο.Πολυγύρου, κέρδισε ως έφηβος την πρώτη θέση των 1500 μ. στο Πανελλήνιο Πρωτάθλημα του 1974 στο γήπεδο Καραϊσκάκη. (Στο επόμενο τεύχος θα δημοσιεύσουμε επιστολές του Ναπολέοντα Ντέμου και Θεόδωρου Αυγίδη, που λάβαμε εκ των υστέρων).

«12 Ιαν. 1975. Μαζί με τον αδερφό μου μετά τη νίκη μας σε αγώνα δρόμου 6.00ο μ.»

35

πολύγυρος

Κάποτε στον Πολύγυρο

Επιλογή ειδήσεων, τοπικών νέων, σχολίων, λογοτεχνικών κειμένων, στίχων, ευτράπελων και άλλων τινών, από τις σελίδες της εβδομαδιαίας εφημερίδας του Πολυγύρου «Φωνή της Χαλκιδικής» (1930-1977), αλλά και άλλων εφημερίδων τοπικής ή πανελλήνιας κυκλοφορίας. Την επιμέλεια της στήλης εξακολουθούν να έχουν οι: Γιάννης Δ. Κανατάς, υπεύθυνος του περιοδικού και ο Χρίστος Ν. Γεροχρίστος, ιδιοκτήτης του αρχείου της εφημερίδας «Φωνή της Χαλκιδικής». Σημαντική χαρακτηρίζεται τελευταία και η συνδρομή των Γιάννη Δ. Σαράφη από τον Άγ. Πρόδρομο και Βασίλη Πλάτανου από την Ελασσόνα με τη διάθεση των αρχείων τους στο περιοδικό μας. Επομένως αυτοδίκαια θεωρούνται τακτικοί συνεργάτες και συνυπεύθυνοι της στήλης αυτής. ΑΙΩΝ 23 Μαρτίου 1882: Περί των εν Χαλκιδική συλληφθέντων και εις τας ενταύθα φυλακάς καθειρχθέντων επτά χριστιανών, εν οις και ο αξιότιμος ιατρός κ. Παπαναστασίου, ουδεμία απόφασις ελήφθη υπό της τουρκικής Κυβερνήσεως, το δε προξενείον της Ελλάδος ενταύθα, καίτοι πολλάς καταβαλόν υπέρ του ρηθέντος ιατρού υπηκόου Έλληνος προσπαθείας, δεν ηδυνήθη να τον αποφυλακίση, λόγω ότι η σύλληψίς του εγένετο συνεπεία ραδιουργιών των αυλικών του Σουλτάνου, ούς τρέμουσι πάντες οι ανώτεροι υπάλληλοι. Εναπομένει ήδη η ελπίς ότι η ελληνική Κυβέρνησις έδωκε τελευταίον εντόνους προς την εν Κωνσταντινουπόλει πρεσβείαν διαταγάς, προς ενέργειαν υπέρ της απελευθερώσεώς του, και ελπίζεται μετ’ ου πολύ ν’ αφεθεί ελεύθερος ο ιατρός εις τους κόλπους της οικογενείας του. Χ΄ ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ (Κωνσταντινουπόλεως) 13 Μαρτίου 1903: Η εισαγγελία του εφετείου εξέδωκεν ένταλμα συλλήψεως κατά του φυγάδος Χουσίτ εφέντη, μουδίρου του δήμου Κασσανδρείας, κατηγορουμένου επί τω ότι απέδρα εις Ελλάδα. Πάντες οι δικαστικοί υπάλληλοι εντέλονται να συλλάβωσι τον ρηθέντα όπου και αν εύρωσιν αυτόν και τον παραδώσουσιν εις τας φυλακάς του κακουργιοδικείου δια τα περαιτέρω. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ 28 Φεβρουαρίου 1930: ΝΕΚΡΟΛΟΓΙΑ Απεβίωσε την 23ην Φεβρουαρίου και εκηδεύθη εν Πολυγύρω ο εξ Αταλάντης Νικόλαος Αλεξάνδρου, απόστρατος ταγματάρχης, πατήρ του ταμειακού υπαλλήλου κ. Ελ. Αλεξάνδρου. Ο μεταστάς υπηρετήσας επί πολλά έτη την πατρίδα… παρέμεινεν από έτους εν Πολυγύρω, όπου η ευγένεια και αγαθότης του χαρακτήρος του είλκυσαν από της πρώτης στιγμής την αγάπην και εκτίμησιν της κοινωνίας… ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ 1 Φεβρουαρίου 1931: ΠΕΝΘΗ Απέθανε εις Αθήνας ο συμπολίτης μας, Κωνστ. Π. Ματσιώρης, δικηγόρος, πρώην βουλευτής Χαλκιδικής. Ο εκλιπών γόνος πατριαρχικής του Πολυγύρου οικογενείας,… διετέλεσε 36

πολύγυρος Δήμαρχος Πολυγύρου και βουλευτής Χαλκιδικής…

20 Ιανουαρίου 1935: ΕΚΛΟΓΗ ΠΡΟΕΔΡΕΙΟΥ ΔΗΜ. ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ Κατά τας εκλογάς του νέου προεδρείου του Δημ. Συμβουλίου Πολυγύρου, … εξελέγησαν: Πρόεδρος ο κ. Νικόλαος Ζαχαρίας, Αντιπρόεδρος ο κ. Κων. Ζαμπούνης και Γραμματεύς ο γραμματεύς του Δήμου κ. Αθανάσιος Ράλλης.

1 Ιανουαρίου 1936: ΚΑΙ ΤΗΛΕΦΩΝΙΚΟΝ ΘΑΛΑΜΟΝ Επί τέλους απέκτησε και ο Πολύγυρος της προκοπής τηλέφωνα. Και ευχαριστεί δι αυτό την αρμόδιαν υπηρεσίαν. Υπολείπεται ακόμη η εγκατάστασις ενός αντιακουστικού τηλεφωνικού θαλάμου. Όταν κι αυτός γίνει, το ΤΤΤ γραφείον Πολυγύρου θα είναι πλήρες από πάσης απόψεως…

2 Φεβρουαρίου 1936: ΓΝΩΣΤΟΠΟΙΗΣΙΣ Φέρεται εις γνώσιν του κοινού, ότι την 11ην Φεβρουαρίου του 1936 ημέραν Τρίτην, τελείται πανήγυριν εν τω εξωκλησίω «Άγιος Βλάσιος» Πολυγύρου. Προσκαλούνται όθεν πάντες οι τιμώντες των μνήμην του Αγίου όπως προσέλθωσι την ημέραν ταύτην καθ’ ην θέλει τελεστεί λειτουργία και θέλουν παρασχεθεί τα κατ’ έθιμον αναψυκτικά και φαγητά. Η επιτροπή: Κ. Αικατερινάρης, Ν. Ζαχαρίας Γ. Σχοινάς, Ν. Χριστιανός. ΝΕΑ ΕΥΡΩΠΗ 11 Μαρτίου 1943: Ο κ. ΑΣΤ. ΣΙΣΣΑΣ ΝΟΜΑΡΧΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ Δια διατάγματος δημοσιευθέντος εις την «Εφημερίδα της Κυβερνήσεως» διωρίσθη Νομάρχης Χαλκιδικής ο κ. Αστέρης Σίσσας δικηγόρος εκ Βεροίας. Ο νέος Νομάρχης ωρκίσθη ενώπιον του κ. Υπουργού – Γεν. Διοικητού και των αρμοδίων υπηρεσιών, δεχθείς ακολούθως τα συγχαρητήρια των παρισταμένων. Ο κ. Σίσσας θα συνεργασθεί σήμερον μετά των αρμοδίων υπηρεσιών της Γεν. Διοικήσεως και αύριον θα αναχωρήσει εις Πολύγυρον δια να αναλάβει την άσκησιν των καθηκόντων του.

Νικ. Ζαχαρίας πρόεδρος Δημ. Συμβουλίου Πολυγύρου.

ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ 8 Φεβρουαρίου 1959: ΠΑΝΗΓΥΡΙΣ Την προσεχή Τετάρτην εορτήν του Αγίου Βλασίου πανηγυρίζει το εξωκλήσιον του Αγ. Βλασίου Πολυγύρου. Την παραμονήν το εσπέρας ψαλλήσεται εσπερινός, την δε επομένην θα τελεσθεί πανηγυρική λειτουργία.

Πανήγυρις Αγ. Βλασίου 1958.

37

πολύγυρος 3 Ιανουαρίου 1960: ΤΙΜΗΤΙΚΗ ΔΙΑΚΡΙΣΙΣ Δια Βασιλικού Διατάγματος, απενεμήθη ο χρυσούς σταυρός των ανωτέρων Ταξιαρχών του Β΄ Τάγματος Γεωργίου του Α΄εις τον συμπολίτην μας κ. Ιωάννην Αθ. Παλαμήδην, έπαρχον Αλμωπίας.

30 Ιανουαρίου 1966: ΜΙΚΡΟΒΙΟΛΟΓΙΚΟΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΝ Κατόπιν ενεργειών του Διοικητικού Συμβουλίου του Κρατικού Νοσοκομείου Χαλκιδικής και τη ιδιαιτέρα φροντίδι του Νομιάτρου κ. Χανιώτου… ήρξατο λειτουργούν εις το Νοσοκομείον μας και μικροβιολογικόν εργαστήριον, προσληφθείσης εις τούτο της εκ της πόλεώς μας καταγομένης Μικροβιολόγου Ιατρού κ. Άννης Δέλλιου-Καρνή…

1 Ιανουαρίου 1967: ΑΞΙΕΠΑΙΝΟΣ ΔΡΑΣΙΣ Το Σώμα Ελληνίδων Οδηγών της πόλεώς μας την 28ην Δεκεμβρίου μετέβη εις το μεθοριακόν Στρατιωτικόν Φυλάκιον Σκεπαστού και διένειμε εις τους φρουρούς των συνόρων μας δέματα, γλυκά και διάφορα άλλα είδη. Της εξορμήσεως ταύτης, ήτις είναι άξια παντός επαίνου, συμμετείχαν αι κυρίαι Νέλη Σ. Σαμαρά, Σοφία Πιτένη και Καίτη Δεσποτίδου, οι δίδες Ευμορφία Σχοινά, Καίτη Μαγδάλη, Φωτεινή Θεοδωρούδη, Μαρίκα Παλαμήδους και Οδηγοί Πολυγύρου.

Γιαννίκος Παλαμήδης. Σμύρνη 1922.

ΑΘΛΗΤΙΚΑ ΝΕΑ 24 Φεβρουαρίου 1974: ΡΩΜΑΛΕΑ Η ΝΙΚΗ ΠΟΛΥΓΥΡΟΥ ΝΙΚΗΣΕ ΣΤΑ ΜΟΥΔΑΝΙΑ Στο ντέρπμι της Χαλκιδικής μεταξύ ΠΟΜ και της Νίκης Πολυγύρου κέρδισε η Νίκη με σκορ 2-1. Ήταν ένα δυνατό παιχνίδι που εντυπωσίασε τους 1000 και πλέον φιλάθλους… Η ομάς του Πολυγύρου ηγωνίσθη θαυμάσια και οι ποδοσφαιρισταί του έπαιξαν με πάθος και ηρωισμό και κέρδισαν δίκαια το παιχνίδι σημειώνοντας την πρώτη νίκη τους στο φετεινό πρωτάθλημα. Φάσεις και γκολ Στο 10΄ ο Ασβεστάς από κατευθείαν κτύπημα κόρνερ στέλνει τη μπάλα στο κάθετο δοκάρι και εν συνεχεία στα δίχτυα ανοίγοντας το σκορ. Στο 28΄ ο Τζημητρέας με κεφαλιά στέλνει τη μπάλα για δεύτερη φορά στα δίχτυα του Κουρτσελίδη…. Στο 80΄ ο Κωνσταντινίδης δίνει τη μπάλα στον Καραμανίδη κι αυτός πλασάρει τον Κόκαλη ΙΙ μειώνοντας το σκορ 2-1. Διεκρίθησαν απί τους νικητάς οι: Κούφατζης, Ασβεστάς, Κλημάς, Μπόλκας και Μαλέτσικος. Από τον ΠΟΜ διεσώθησαν οι: Πολίτης, Ντινόπουλος, Καραμιδάς και Μαυροβουνιώτης.

Κρατικό Νοσοκομείο Πολυγύρου περί το 1972. Αναγνωρίζονται Φιλίτσα Ρίτου, Δημητράκης Ιατρού, Γεωργία Μερδίκη, Στέφ. Παπαστερίου, Ελισ. Βλάχου, Ιω. Βολιώτης (νομάρχης), Χρυσ. Λιαριγκοβινού, Βασ. Αργυρόπουλος, Σταμ. Κυριαφίνη.

38

πολύγυρος Ο στρατιωτικός γιατρός Γεώργιος Φιλιππίδης, ένας Νικητιανός ευπατρίδης

Άγγελος Φιλώτα Μάντσιος

Ο Γεώργιος Φιλιππίδης γεννήθηκε στην Νικήτη το 1900. Γιός του Νικητιανού μεγαλοκτηματία, ελαιοπαραγωγού και ιδιοκτήτη ελαιοτριβείου, Γιαννάκη Φιλιππίδη, γνωστού και ως Γιαννακούδα, έζησε τα παιδικά του χρόνια στην Νικήτη και εκεί τελείωσε το Δημοτικό Σχολείο. Στην συνέχεια, τον Σεπτέμβριο του 1912, άφησε την γενέτειρά του, μαθήτευσε στο Γυμνάσιο Πολυγύρου απ’ όπου και αποφοίτησε τον Ιούνιο του 1918. Τον Σεπτέμβριο του 1918 αρχίζει τις σπουδές του στο «Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών», στην Ιατρική Σχολή. Τον Ιούνιο του 1919, πρωτοετής φοιτητής, κατατάσσεται στον Ελληνικό Στρατό, εις το Έμπεδον της Μεραρχίας Σερρών. Τον Αύγουστο του 1921 παίρνει τον βαθμό του Δεκανέα και τον Δεκέμβριο του 1922 τον βαθμό του Λοχία. Τον Ιούνιο του 1923, με το Β. Δ 5-6-23, ονομάζεται Έφεδρος Ανθυπίατρος. Είναι προφανές πως ο ιδιαίτερα ευφυής φοιτητής της ιατρικής, παράλληλα με την εκπλήρωση των στρατιωτικών του υποχρεώσεων και μάλιστα σε μια ταραγμένη χρονική περίοδο, με συνεχείς πολεμικές συγκρούσεις, καταφέρνει τον Ιούνιο του 1923 και ολοκληρώνει επιτυχώς τις πανεπιστημιακές του σπουδές. Αφού εκπληρώνει τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις, «ανακατατάσσεται εις τον ενεργόν Στρατόν»(μόνιμος), Δεκέμβριος του 1926. Ένα μήνα αργότερα, Ιανουάριος του 1927, ορκίζεται μόνιμος Ανθυπίατρος. Τον Δεκέμβριο του 1929 προάγεται σε Υπίατρο και τον Οκτώβριο του 1933 σε Ιατρό. Τον Απρίλιο του 1945, στο Κάιρο, προάγεται σε Επίατρο, Β.Δ. 24-0445, με αναδρομική ισχύ, από 19 Δεκεμβρίου 1940, και αμέσως μετά επιστρέφει στην Ελλάδα, όπως θα δούμε στην συνέχεια. Αποστρατεύτηκε τον Ιανουάριο του1948, με τον βαθμό του Αντισυνταγματάρχου, Β.Δ.14-01-48. Παρενθετικά να αναφέρω εδώ πως, κατά την διάρκεια των σπουδών του, στην ιατρική, ο καλομαθημένος γιός του μεγαλοκτηματία, διακεκριμένος «Bon viveur», λάτρης του ωραίου και του ωραίου φύλου ειδικότερα, γραφή απέστειλε στον πατέρα του, όπου μεταξύ άλλων του έγραψε στα Νικητιανά: «Να μι στείλ’ς λιφτά». Λεφτά όμως δεν έλαβε. Όταν ήρθε στο χωριό, και παραπονέθηκε, για την μη αποστολή των χρημάτων, ο υποψιασμένος Γιαννακούδας του είπε: Έγραψις …«Να μή στείλ’ς λιφτά», τονίζοντας υπέρμετρα το αρνητικό μή.

Γ. Φιλιππίδης, Κάιρο 1944.

Αίγυπτος 1942: Δημήτριος Παλαμήδης και Ιωάννης Κώνστας.

39

πολύγυρος Στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο (1940-1944), έλαβε μέρος στις επιχειρήσεις, ως Ιατρός (Λοχαγός) και ως Επίατρος. Αμέσως με την κατάρρευση του Μετώπου, την άνοιξη του 1941, ο στρατιωτικός γιατρός Γεώργιος Φιλιππίδης, ήλθε σ’ επαφή και συνεργάστηκε με τον Ορμυλιώτη Άγγελο Αγαπητό, αυτόν τον μεγάλο πατριώτη, (Νικητιανός από την μάνα του, την Ευθυμία Λάζου), πρωτοστατώντας στην οργάνωση αντίστασης κατά των κατακτητών. Είναι γνωστό πως, στην Νικήτη, στο σπίτι του αδελφού του, του Πέτρου Φιλιππίδη, έγιναν συσκέψεις για την οργάνωση της αντίστασης. Παράλληλα δραστηριοποιήθηκε στην οργάνωση για την απόκρυψη, περίθαλψη, ανάρρωση, και τελικά στην διαφυγή των εγκλωβισμένων Βρετανών Στρατιωτικών, Κυπρίων στρατιωτών και Ελλαδιτών Πατριωτών, στην Μέση Ανατολή. Κατά την διάρκεια της παραμονής του στην Νικήτη, μαζί με τον αδελφό του Πέτρο Φιλιππίδη και τον γαμπρό τους, επ’ αδελφή, Νικητιανό γιατρό Γεώργιο Χριστοφορίδη, βοήθησαν σημαντικά σε πολλές περιπτώσεις διαφυγής. Μάλιστα, οι δυό γιατροί προσέφεραν και την ιατρική φροντίδα στους καταπονημένους και ασθενούντες φυγάδες. Στο σημείο αυτό, ας δούμε τι γράφει, μεταξύ άλλων, ο Άγγελος Αγαπητός στην ΕΚΘΕΣΗ που υπέβαλε αυτοπροσώπως, «… εις τας εν Σμύρνη φιλίας Υπηρεσίας …», την 5ην Δεκεμβρίου 1942, λίγες μέρες μετά την διαφυγή του για την Μέση Ανατολή. «… Μετά ταύτα και μέχρι της ανοίξεως αι προσπάθειαί μας ιδίως με τον ταγματάρχην ΚΩΝΣΤΑΝ, στρατιωτικόν ιατρόν Φιλιππίδην και ανθυπίλαρχον ΠΑΛΑΜΙΔΗΝ ήσαν και διά την εξεύρεσιν πλοίου προς φυγάδευσιν των Άγγλων και Ελλήνων αξιωματικών. Παρ’ όλας τας προσπαθείας μας και τα πενιχρά μέσα τα οποία διεθέταμεν και τα αλεπάλληλα ταξείδια τινών εξ ημών εις Θεσ/κην, Βορείους Σποράδας και παραθαλάσσια χωρία Χαλκιδικής, μόλις την 18ην Απριλίου ανεχώρησαν οι ΦΙΛΛΙΠΠΙΔΗΣ και ΠΑΛΑΜΙΔΗΣ συμπαραλαβόντες και δυο Κυπρίους (εκτός πολλών μεμονομένων φυγαδεύσεων τη πρωτοβουλία κατοίκων της περιφερείας). Κατόπιν της αποδράσεως τούτων επεβλήθημεν εις εντοπίους ιδιοκτήτας μικρών πλοίων οίτινες μόνοι των πλέον φυγάδευον, επηκολούθησεν η απόδρασις του ταγμ. Κώνστα μετά του Άγγλου αντισμηνάρχου ΧΑΓΟΥΕΛ Εδουάρδου και ετέρων δέκα οκτώ αξιωματικών Ελλήνων, οπότε και μόνον κατορθώσαμεν να έλθωμεν εις επαφήν με τας εν Σμύρνη φιλίας Υπηρεσίας…» Πράγματι, όπως και από άλλες μαρτυρίες επιβεβαιώνεται, την 18η Απριλίου του 1942, ο Γεώργιος Φιλιππίδης, ο Πολυγυρινός Δημήτριος (Τάκης) Παλαμίδης [και Νικητιανός από την μάνα του, την Στυλιανή Λάζου, αδελφή της Ευθυμίας, της μάνας του Αγαπητού (πρώτου του εξαδέλφου)], και δύο Κύπριοι, με πλαστές ταυτότητες εμπόρων λαδιού, αναχώρησαν με καΐκι από ακτή της Κασσάνδρας και μετά από περιπετειώδες ταξίδι, μέσω Ψαρών, έφτασαν στις ακτές της Ιωνίας. [Η σεβαστή κυρία Αρετή Παλαμήδους, αδελφή του Τάκη, βεβαιώνει πως, τον Απρίλιο του 1942, έλαβε επιστολή του αδελφού της, από τα Ψαρά, με αθώα, για λόγους ασφαλείας, διατύπωση]. Το καΐκι, μετά τα Ψαρά, έπεσε σε σφοδρή θαλασσοταραχή, δεν μπόρεσε να πλησιάσει στην Χίο, ο καπετάνιος προσπάθησε και με ριψοκίνδυνη, σωστή όμως, πλοήγηση - «διπλαριά» - πλησίασε την Σάμο, όπου και θέλησε να τους αποβιβάσει, αλλά ο αποφασισμένος Φιλιππίδης, απειλώντας τον, τον ανάγκασε να τους αποβιβάσει στο Κουσάντασι. Από εκεί, οδικώς, έφτασαν στον Τσεσμέ, όπου το Αγγλικό Προξενείο. Εκεί συναντήθηκε με τον φίλο του, τον Νικητιανό Νικήτα Γ. Δεληθανάση (Μεσανατολίτης και στην συνέχεια, αντάρτης στο 2ο αντάρτικο), στον οποίο αφηγήθηκε τα της φυγής τους, χωρίς λεπτομέρειες ως προς το σημείον και το μέσον της αναχώρησης, για λόγους ασφαλείας, και του οποίου Νικήτα, την μαρτυρία έχω. Πιθανότατα διέφυγαν με το καϊκι του Αθυτιώτη Αλκιβιάδη Αργυρούδη, τον οποίο συχνά καλούσαν γι’ αυτές τις 40

Γεώργιος Χριστοφορίδης.

πολύγυρος επικίνδυνες αποστολές. Κατά την διάρκεια της παραμονής τους στον Τσεσμέ, έφτασαν εκεί και οι Νικητιανοί Αθανάσιος Π. Κανατάς, ο επιλεγόμενος και «Δεσπότης», ο Λευτέρης Σφέτσιος καθώς και οι Πολυγυρινοί Άγγελος Αποστολίδης και ο Γιώργος Μήνόπουλος γιός του Μάκεδονομάχου Αθανασίου Μηνόπουλου από την Βαρβάρα της Χαλκιδικής μας. Στην συνέχεια ο Γεώργιος Φιλιππίδης και άλλοι Αξιωματικοί, μεταξύ των οποίων ο Πελοποννήσιος Ανθυπίλαρχος Παναγιώτης Τσάκαλος, καθώς και ο Γρεβενιώτης γιατρός Τηλέμαχος Ευθυμιάδης (καταδικασμένος εις θάνατον από Ιταλικό Στρατοδικείο και δραπέτης), προωθήθηκαν οδικώς στην Μέση Ανατολή με ενδιάμεσο σταθμό το Χαλέπι της Συρίας. Ο ένας εκ των δύο Κυπρίων ήταν ο Τουρκοκύπριος Αξιωματικός των Βρετανικών δυνάμεων, KERIM, τον οποίο ο Γεώργιος Φιλιππίδης, για αρκετούς μήνες, απέκρυπτε και φιλοξενούσε στην Νικήτη. Να σημειώσω επίσης, ότι δέκα ημέρες αργότερα, 28 Απριλίου 1942, έγινε η διαφυγή του ταγματάρχου Ιωάννη Κώνστα, του Σκώτου αντισμηνάρχου Έντουαρντ Χάουελλ, άλλων 15 Ελλήνων Αξιωματικών, μεταξύ των οποίων ο έφεδρος Αξιωματικός Αγαμέμνων Παναγιωτόπουλος, Χημικός Μηχανικός, και τριών πολιτών, με δυο Νικητιανές βάρκες από την Παραλία της Νικήτης μέχρι τα Σπαλαθρονήσια (Νησί Πούντα, γνωστό και ως νησί Γεροχρίστου). Από εκεί με το καΐκι του Αθυτιώτη Αλκιβιάδη Αργυρούδη μέσω Αγίου Όρους, και Λήμνου, έφτασαν στην Ίμβρο την 2α Μαϊου 1942. Ο ταγματάρχης Ι. Κώνστας στο ιδιόχειρο σημείωμα, που έδωσε στον καπετάνιο Αλκιβιάδη Αργυρούδη στην Ίμβρο, γράφει:

Βεβαίωσις

Ο υπογεγραμμένος ταγματάρχης Πυροβολικού

Κώνστας Ιωάννης, βεβαιώ ότι ο Αργυρούδης

Αλκιβιάδης εξ Αθύτου Χαλκιδικής

μετέφερεν άνευ ουδεμίας αμοιβής 17

αξιωματικούς και 3 ετέρους πολίτας εκ

Σπαλαθρονησίων εις νήσον Ίμβρον.

Η παρούσα δίδεται ίνα ούτος εν καιρώ διεκδικήση την παρά του δημοσίου πληρωμήν του.

Ίμβρος τη 2 Μαΐου 1942 Ο βεβαιών (τ.υ.) Ιωάννης Κώνστας

Δημήτριος Παλαμήδης.

Ο Έντουαρντ Χάουελ στο μέσον με συνεργάτες του (κατά την περίοδο κατοχής) στην Ορμύλια.

41

πολύγυρος

Στη συνέχεια προωθήθηκαν Παλαιστίνη, Αίγυπτο. Ο Γεώργιος Φιλιππίδης με την άφιξη του στην Μέση Ανατολή, κατατάχθηκε στο Γενικόν Κέντρον Εκπαιδεύσεως Στρατιωτικών (Γ. Κ. Ε. Σ.), κοντά στην Χεντέρα της Παλαιστίνης και υπηρέτησε, ως Ιατρός, στο εκεί Στρατιωτικό Νοσοκομείο, σε θέσεις διευθυντικές. Εκεί στο Γ. Κ. Ε. Σ, συνάντησε πάλι τους χωριανούς του και φίλους του, τον Νικήτα και τον «Δεσπότη». Τον Νικήτα περιέθαλψε και θεράπευσε από βαρύ περιστατικό, συρίγγιο στον γοφό του δεξιού του ποδιού. Τον «Δεσπότη» όρισε προσωπικό του ταμία. Στους αιφνιδιαστικούς, όμως, ελέγχους που του έκανε ο γιατρός, ο «Δεσπότης», «ι αλήξουρους», το ταμείον το είχε πάντα … μείον. Λίγο αργότερα, με την σύσταση των δύο Ταξιαρχιών ανέλαβε την Διοίκηση του Ορεινού Χειρουργείου της Β΄ Ταξιαρχίας, λαμβάνοντας μέρος σ’ όλες τις επιχειρήσεις της Β’ Ταξιαρχίας, εναντίον των δυνάμεων του Άξονα. Επιλοχίας του Λόχου αυτού του Ορεινού Χειρουργείου ήταν ο Νικητιανός Άγγελος Γ. Δεληθανάσης, αδελφός του προαναφερθέντος Νικήτα. Όταν οι δυο Ταξιαρχίες σχεδόν διαλύθηκαν, γιατί η διχόνοια «… που βαστάει ένα σκήπτρο η δολερή», έκανε πάλι, σε κρίσιμες ώρες, την εμφάνισή της και στην συνέχεια άρχισαν οι διαφωνίες, … οι ανταρσίες, … τα κινήματα και οι μισοί «μπήκαν» μέσα στα «σύρματα» και οι άλλοι μισοί έμειναν απ’ έξω και συγκρότησαν την μία και μοναδική, την Ορεινή Ταξιαρχία, ο Γεώργιος Φιλιππίδης, καθώς και ο Άγγελος Γ. Δεληθανάσης, Υποστράτηγος ε.α, θαλερός 94χρονος σήμερα, εντάχθηκαν σ’ αυτήν. Ο Άγγελος Αγαπητός [μέλος της Ε.Σ.Α (Επιτροπή Συντονισμού Αγώνα)], ο Νικήτας, και ο «Δεσπότης» βρέθηκαν από την άλλη μεριά, στα «σύρματα». Σ’ όλη την διάρκεια του εγκλεισμού των στα «σύρματα», ο Γ. Φιλιππίδης στάθηκε ο «φύλαξ άγγελός» τους. Συμπαραστάτης τους σε κάθε δυσκολία τους. Όταν ο Άγγελος Αγαπητός, ηγετικό στέλεχος των στασιαστών, [… με τους Περικλή Αργυρόπουλο, βενιζελικό πολιτευτή, «αντιπρόσωπο του ΕΔΕΣ», και Βασίλη Νεφελούδη, πρώην βουλευτή του ΚΚΕ, αποτελούσαν την τριμελή γραμματεία της Επιτροπής…» (από το βιβλίο του Π. Παπαπολυβίου «ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ»)], συνελήφθη και φυλακίστηκε, ζήτησε, μέσω του Νικήτα, την βοήθειά του. Ο Γεώργιος Φιλιππίδης, αφού πέτυχε την αποφυλάκισή του, τους … επέπληξε φιλικά: «Τι θα γίνει μ’ εσάς. Κάθε λίγο και λιγάκι θα μπαίνετε φυλακή κι εγώ θα τρέχω να σας βγάζω;» Δύο μήνες μετά την Συμφωνία της Βάρκιζας, 12 Φεβρουαρίου του 1945, ο Γεώργιος Φιλιππίδης επέστρεψε στην Ελλάδα, Απρίλιος 1945, έλαβε μέρος στις επιχειρήσεις, κατά την διάρκεια του αδελφοκτόνου εμφύλιου, από την πλευρά του Εθνικού Στρατού, αποστρατεύτηκε, Ιανουάριος 1948, και εργάστηκε ως ιατρός στο Ίδρυμα Κοινωνικών Ασφαλίσεων (Ι. Κ. Α.) Θεσσαλονίκης. Κατά την διάρκεια της μακρόχρονης παραμονής του στην Θεσσαλονίκη, επισκεπτόταν τακτικότατα την ιδιαίτερη πατρίδα του, την Νικήτη, φιλοξενούμενος του αδελφού του, του Πέτρου. Ο Πέτρος Φιλιππίδης, Άντρας (το άλφα κεφαλαίο), φωτεινό παράδειγμα για όλους εμάς τους νεότερους, ζούσε μόνιμα στο χωριό μας, την Νικήτη. Μανιώδης κυνηγός ο γιατρός, όπως άλλωστε και ο αδελφός του ο Πέτρος, μαζί τους και δυό – τρεις φίλοι τους, συχνά συμμετείχαν σε καλά οργανωμένες κυνηγητικές εξορμήσεις, πάντα μέσα στα γεωγραφικά – τοπογραφικά όρια της περιοχής μας, της Νικήτης. Σε μία απ’ αυτές, στην περιοχή Κωβιού, ο γιατρός είχε ένα ατύχημα, οδυνηρό. Τραυματίστηκε βαριά και μεταφέρθηκε, εσπευσμένα, από τους συντρόφους του, στην Θεσσαλονίκη, στο νοσοκομείο, όπου οι συνάδελφοί του, χειρουργοί, έδωσαν την δική τους μάχη και τον έσωσαν. Για το ατύχημα υπήρξαν δύο εκδοχές. Η επίσημη, έλεγε πως, καθώς προσπαθούσε να περάσει από ένα μεγάλο γρανιτόβραχο, παραπάτησε, προσγειώθηκε με πάταγο, κι ένα αιχμηρό, σπασμένο ξερόξυλο, ένα «τσα42

Πέτρος Φιλιππίδης.

πολύγυρος πάδ’», όπως το λέμε εμείς, καρφώθηκε στο κορμί του. Η άλλη εκδοχή είναι πως, το όπλο κάποιου συντρόφου του, εκπυρσοκρότησε, από λάθος χειρισμό και από κοντινή απόσταση, … φύτεψε τα σκάγια του στο κορμί του γιατρού. Ακόμα και σήμερα, δεν γνωρίζουμε ποιά απ’ τις δυό εκδοχές ισχύει. Αν η δεύτερη, τότε πρέπει ν’ αναγνωρίσουμε στον γιατρό, υψηλό φρόνημα αλληλεγγύης και αλτρουισμού, καθώς με την στάση του και τις ενέργειές του, κάλυψε πλήρως τον σύντροφό του. Μετά την αποθεράπευσή του, ήρθε στην Νικήτη και εκεί στους γρανιτόβραχους της Κωβιού, έκτισε εκείνο το λιτό, κάτασπρο προσκυνητάρι, των Άγιων Αναργύρων. Αρκετά χρόνια αργότερα, το 1966, απεβίωσε, στην Θεσσαλονίκη, από παθολογικά αίτια. Υ.Γ. Ευχαριστώ τον Νικητιανό, γηραιό παπα – Νικόλαο Καζάνη, για την πληροφορία, σχετικά με την απολαυστική στιχομυθία του νεαρού, τότε, φοιτητού Γεωργίου Φιλιππίδη και του πατρός του Γιαννακούδα, η οποία αφορούσε την μή αποστολή των χρημάτων. Ευχαριστώ επίσης: Την Πολυγυρινή (Νικητιανή, από την μάνα της), σεβαστή κυρία Αρετή Παλαμήδους, για τις πληροφορίες, σχετικά με την διαφυγή του αδελφού της, Τάκη. Τον Γενικό Αρχίατρο ε.α Χρήστο Παπαγιάννη, συμμαθητή μας στο Γυμνάσιο Πολυγύρου, για τις πληροφορίες, τις σχετικές με την Στρατολογική κατάσταση του Γ. Φιλιππίδη. Τον, «Νικητιανό εξ επιλογής», όπως το λέει ο ίδιος, καθηγητή της Σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας, στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, Πέτρο Παπαπολυβίου για το αντίγραφο της ΕΚΘΕΣΗΣ (Γ.Ε.Σ., ΑΡΧΕΙΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ) το οποίο έθεσε στην διάθεση μου. Τον Αλκιβιάδη (Άλκη) Αργυρούδη, από την Άθυτο, εγγονό του καπετάνιου, για την διάθεση αντίγραφου του ιδιόχειρου σημειώματος του ταγματάρχου Ι. Κώνστα. Το πρωτότυπο βρίσκεται στο αρχείο του Άλκη. Πληροφορίες οι οποίες αφορούν τον Γεώργιο Φιλιππίδη, έχω και από τον γιο της αδερφής του Βεργίνας, ανεψιό του, ιατρό Τάκη Χριστοφορίδη (Η .Π. Αμερικής), τον οποίο επίσης ευχαριστώ. Τις πληροφορίες, τις σχετικές με την συνάντησή τους στον Τσεσμέ και με τα γεγονότα της Μέσης Ανατολής, τις έχω από αφηγήσεις του σε εμένα, όσο ζούσε, του Μεσανατολίτη Νικήτα Γ. Δεληθανάση.

Γ. Φιλιππίδης και Αθ. Καραλής.

Ο Γ. Φιλιππίδης (δεξιά) «τσ΄ Ζουγράφους του καφινείου» στη Νικήτη.

43

πολύγυρος “Τοῖς τιμιωτάτοις καὶ χρισιμωτάτοις προεστῶσι, εἰς χωρίον Πολύγερον”

Ἰωακεὶμ Ἀθ. Παπάγγελος

Μὲ τὸ ἀφιερωτήριο σημείωμα τοῦ 1736, τὸ ὁποῖο δημοσιεύει στὸ ἀνὰ χείρας τεῦχος τοῦ περιοδικοῦ Πολύγυρος ὁ δόκιμος ἐρευνητὴς τῆς νεώτερης ἱστορίας τῆς Χαλκιδικῆς, ὁ δουμπιώτης Νῖκος Παπαοικονόμου, διευκρινίσθηκε ὁριστικῶς ὅτι ὁ ὑφιστάμενος στὸν Πολύγυρο μητροπολιτικὸς ναὸς τοῦ Ἁγίου Νικολάου ἦταν ἀφιερωμένος καὶ πρὸ τῆς πυρπολήσεώς του, τοῦ 1821, στὸν ἴδιον Ἅγιο. Ὁ ναὸς φαίνεται νὰ κτίσθηκε λίγο μετὰ τὸ 1725, (Πολύγυρος· ὁ τόπος καὶ οἱ ἄνθρωποι, σ. 23) καὶ τὸ 1736 ἦταν ἤδη ἕτοιμος, ὅταν ὁ «ἱεροδιάκονος Ἀγάπιος» διέθεσε στὸν ναὸ τὸ πολύτιμο χειρόγραφο ψαλτήριο σὲ τιμὴ μικρότερη τῆς πραγματικῆς του ἀξίας. (Μήπως τὸν γνωρίζουμε αὐτὸν τὸν Ἀγάπιο;). Πρὶν λίγες μέρες μελετῶντας στὸ Ἀρχεῖο τῆς ἀρχοντικῆς Μονῆς Βατοπεδίου, εἶδα καὶ ἕνα σχετικὸ ἔγγραφο τοῦ 1812, τὸ ὁποῖο παραθέτω, τηρῶντας τὴν ὀρθογραφία του καὶ ἐπισυνάπτοντας λίγα διευκρινιστικὰ σχόλια. ”Τοις τοιμοιωτάτοις καὶ χρισιμοτάτοις προεστώσι, εἰς χορίον Πολύγερον κυρίω κὺρ νικολάκι καὶ κυρίω κὺρ γιανάκι καὶ κυρίω κὺρ γούτα ὀ γέρον ἀβράμιος καὶ ο κόστας δουλικός ἀσπαζόμεθά σας. †δια τοὺ παρόντος ημὼν γράμματος δηλωποιούμεν σας ημεὶς τὰ δύο ἀδέλφια ὀ γέρον ἀβράμιος· καὶ ο κόστας· ἐκ τὴς μονὴς του βατοπαιδίου ὅτι ἐπειδὴ ημεὶς διαυτοὺ δια το χορίον δὲν έχομεν σκοπὸν διὰ νὰ συμαζοχθούμεν αὐτοὺ λοιπὸν με τὸ παρὸν σὰς φανερώνομεν νὰ ἠξεύρεται πώς. Το σποιτι με τὰ ακόλουθα δηλαδὴ μούλκια (διαγράφουν δύο λέξεις) οτι εἰναι το εγράψαμεν εἰς τὸ ἠμέτερον μοναστήριον δηλαδὴ εἰς τὸ βατοπαίδη τὸ ἀφηερώσαμεν καὶ τὸ ἐκάμαμεν δύο μερτικά. Το ένα μερτικὸν να τὸ ὁρίζη το μοναστήριον το βατοπαίδη το δε ἀλλον όπου είναι κατὰ τὸν νικόλα τὸ μουρλακούδη νὰ εἰναι της εκκλησίας· εἰς τὸν ἀγιον νικόλαον ταὶς τέσαρες σκαμιὲς καὶ τὸν φούρνο καὶ το πιθάρι ὲν σταμινό· το βαγιώνι ἐναν σοφρὰ τράπεζαν ένα σιντουκι αὐτὰ νὰ εἶναι τοὺ μοναστηρίου. Οθεν εἰς ἐνδιξιν αληθείας εγένετο το παρὸν καὶ τὰ κλειδιὰ τὰ ἐχω αφημένα τὴν αδελφὴν τοὺ κόσταντι τοὺ κοσταντὶ τοὺ βόλγαρι τη γυναίκα καὶ οποι(ος) υπάγει απὸ τὸ μοναστήριον να του τα δώση· εχει καὶ τρία παραβούτια. ἐν ετη 1812 ἐν Μηνὴ Ιουλίου ε. Στὴν ράχη σημείωση τοῦ ἀρχειοφύλακος τῆς Μονῆς: γράμμα το γέρω ἀβραὰμ καὶ τὸ ἀδελφού το κῶνστα ποληγερινῶν ἀφηερώνων ἔν ὁσπίτιον εἰς πολήερον.

44

πολύγυρος Περίληψη: Δύο ἀδέλφια ἀπὸ τὸν Πολύγυρο, ὁ μοναχὸς Ἀβράμιος καὶ ὁ κατὰ σάρκαν ἀδελφός του κοσμικὸς Κώστας, ἐγκατεστημένοι στὴν Μονὴ Βατοπεδίου, δωρίζουν ἀνὰ 1/2, τὸ ἐν Πολυγύρῳ σπίτι τους μὲ τὸν οἰκιακὸ ἐξοπλισμό του, στὴν Μονὴ Βατοπεδίου καὶ στὸν Ναὸ τοῦ Ἁγίου Νικολάου Πολυγύρου. Γιὰ τὴν ἐξασφάλιση τῶν δωρεῶν ἐνημερώνουν μὲ ἐπιστολή τους τοὺς τρεῖς «προεστούς» τοῦ Πολυγύρου. Προσωπογραφία: -ὁ προεστὼς Γιαννάκης πρέπει νὰ ταυτίζεται μὲ τὸν ἀναφερόμενο τὸ 1798 καὶ 1821 Γιαννάκη τοῦ γερο Μαυρουδῆ Χατζησαραφιανοῦ.

-ὁ προεστὼς Γούτας πρέπει νὰ ταυτίζεται μὲ τὸν ἀναφερόμενο τὸ 1819 Γούτα Σαραφιανοῦ.

-ὁ γείτονας Νικόλας τοῦ Μουρλακούδη, πρέπει νὰ εἶναι ἀπόγονος τοῦ Μουρλάκου, στὸν ὁποῖον ἀνῆκε τὸ γνωστό «τ᾽ Μουρλάκ τοὺ μπγιάδ», μεταξὺ Καλυβῶν καὶ Γερακινῆς. (Παράκληση: ὅποιος γνωρίζει τὴν ἔννοια τῆς φράσεως «το πιθάρι ὲν σταμινό», παρακαλεῖται νὰ στείλει ἕνα ἑρμηνευτικὸ σημείωμα γιὰ δημοσίευση στὸν ἑπόμενο Πολύγυρο).

45

πολύγυρος Γιατί η Μαρίγια δεν έγινε… “κυρά κυρία”

Γιάννης Τσίκουλας Ομότ.Καθηγητής Παιδιατρικής ΑΠΘ

«Μαρίγια, μαρή. Μαρή, Μαρίγια. Γλήγουρα έλα, μαρή, στου σπίτ’. Θα σι φάει του μαύρου του φιδ’. Νάτουϊα1. Νάτουϊα. Του γλέπου2. Του γλέπου. Έχ(ι) κάτ’ κέρατα κι μια νουρά3 σα ντ’ Βιρζιβούλ(ι)4». Η στεντόρια φωνή της μανιάς5 της Μαρίγιας, λέγοντας πάντα τα ίδια αυτά φοβερά και τρομερά λόγια, τάραζε την ησυχία του βορειοδυτικού Πολυγύρου τα τελευταία χρόνια του μεσοπολέμου. Και τα λόγια αυτά της μανιάς ήταν άκρως αποτελεσματικά. Μόλις άκουγε η Μαρίγια ότι «έγλεπε» η μανιά της το μαύρο φίδι «με τα κέρατα και τ’ν νουρά σα ντ’ Βιρζιβούλ(ι)» έσπευδε άμεσα στην ασφάλεια του σπιτιού. Μαζί της έσπευδαν να πάνε στα σπίτια τους και οι φιλενάδες της με τις οποίες έπαιζε στους δρόμους και τις αλάνες, έντρομες κι αυτές από το φίδι που σύμφωνα με τη μαρτυρία της μανιάς της Μαρίγιας τις απειλούσε. Φιλενάδες της Μαρίγιας ήταν οι γειτονοπούλες της, οι αγαπημένες μου θείες Μαριγούλα και Τασούλα, αδερφές του πατέρα μου, από τις οποίες άκουγα και ξανάκουγα σ’ όλη την παιδική μου ηλικία της ιστορίες της ζωής τους, που ήταν άρρηκτα συνδεδεμένες με εκείνες της φίλης τους της Μαρίγιας. Τις ιστορίες αυτές τις έχω άριστα εμπεδώσει και μία από αυτές είναι η παρούσα. Η Μαρίγια ήταν το μονάκριβο παιδί του μπάρμπα Νάσιου και της θειας Τρυγώνας. Ήταν ένα όμορφο, καλόκαρδο και φιλόπονο κοριτσάκι και – ως μοναχοπαίδι – χαϊδεμένο. Όπως μπορώ τώρα να κρίνω περιβαλλόταν από μία ασφυκτική αγάπη και υπερπροστασία. Το τελευταίο ιδίως της το παρείχε αφειδώς η μανιά της, που κατοικούσε μαζί με τη Μαρίγια και τους γονείς της και είχε αναλάβει μεγάλο μέρος της ανατροφής της και κυρίως την επικοινωνία της με τον έξω κόσμο. Έτσι η μανιά ήταν παρούσα και φύλακας άγγελος στα παιχνίδια της Μαρίγιας στην αυλή του σπιτιού της. όταν ήταν μικρή αυτή την πήγαινε στις αυλές των γειτονικών σπιτιών για να παίξει με τις φιλενάδες της και τέλος αυτή ανέλαβε να την ελέγχει και να την συμμαζεύει όσο μεγάλωνε και έβγαινε να παίζει στους δρόμους και παραμάχαλα. Ένιωθε μεγάλη ευθύνη και είχε μεγάλο άγχος μην πάθει τίποτα η μονάκριβή τους η Μαρίγια εξ ου και το εύρημα της να τη φοβερίζει με το μαύρο το φίδι για να μπορεί να την ελέγχει και να την προφυλάσσει. Η Μαρίγια, όπως είπα, ήταν φιλόπονο κοριτσάκι και από τις πρώτες τάξεις του Δημοτικού παρουσίασε μια πολλά υποσχόμενη επίδοση στα μαθήματα, πράγμα που έκανε τους γονείς της και ιδίως τη μανιά της να κάνουν τρελά όνειρα για την εποχή εκείνη και για την κοινωνική τάξη της οικογένειας. Ονειρεύονταν να σπουδάσουν την Μαρίγια δασκάλα! Τη δασκάλα εκείνα τα χρόνια μαθητές, γονείς και λοιποί συγχωριανοί την αποκαλούσαν και την προσφωνούσαν με τη λέξη «κυρία». Η λέξη «κυρία» ήταν συνώνυμη με τη λέξη «δασκάλα» και χρησιμοποιούνταν αποκλειστικά για τις δασκάλες. (Οι άλλες γυναίκες ονομάζονταν αναλόγως θεια, θείτσα, γριά, μανιά κ.λπ. Η δε συνήθης προσφώνηση γι’ αυτές ήταν το «μαρή»). Ένας άλλος τρόπος προσφώνησης της δασκάλας ήταν το «κυρά δασκάλα», την οποία χρησιμοποιούσαν σχεδόν αποκλειστικά οι γονείς και οι άλλοι συγχωριανοί, και όχι οι μαθητές. Η μανιά της Μαρίγιας έχοντας υπόψιν το ως άνω γλωσσικό υλικό το σχετικό με την ονομασία της δασκάλας, τουτέστιν το «κυρία» και το 1. Νάτουϊα: να το 2. Γλέπου: βλέπω 3. Νουρά: ουρά 4. Βερζεβούλης ή Βελζεβούλης: ο αρχηγός των διαβόλων 5. Μανιά: η γιαγιά 46

Σκοπός της Μαρίγιας ήταν να πάει στο γυμνάσιο...

πολύγυρος «κυρά δασκάλα», έκανε την εξής πρωτότυπη σύζευξη των όρων σε παμπολυγυρινό και – φαντάζομαι – σε πανελλαδικό επίπεδο: Αντί να λέει η «κυρία» ή η «κυρά δασκάλα», όταν αναφερόταν σε δασκάλα έλεγε η «κυρά κυρία»! Προφανώς της φαινόταν τελείως φυσικό, όπως έβαζαν το «κυρά» μπροστά από τη λέξη «δασκάλα» και γινόταν «κυρά δασκάλα», να το βάζει και μπροστά από τη λέξη «κυρία», που σήμαινε επίσης δασκάλα, και να γίνεται «κυρά κυρία»! Γιατί τάχα «κυρά δασκάλα» και όχι «κυρά κυρία»; Έτσι είχε γεμίσει τον κόσμο ενημερώνοντας τον για τα όνειρα που είχε για την Μαρίγια με το αμίμητο: «Όταν μιγαλώσ(ι) η θ’κια μας η Μαρίγια θα γέν(ι) κυρά κυρία». «Τι θα γέν(ι), μανιά, η Μαρίγια σας;» την ρωτούσαν και την ξαναρωτούσαν σκασμένοι στα γέλια οι άνθρωποι για να πάρουν ξανά πιο δυνατά και πιο μεγαλόπρεπα την απάντηση: «Θα γέν(ι) κυρά κυρία»! Εν τω μεταξύ η Μαρίγια μεγάλωνε. Η μανιά εξακολουθούσε, όταν έβγαινε να παίξει η Μαρίγια με τις φιλενάδες της, να έχει την έννοια της και να συνεχίζει να την προτρέπει, όταν έφθανε η ώρα που έπρεπε να γυρίσει στο σπίτι με το πατροπαράδοτο «Μαρίγια, μαρή. Έλα στου σπίτ’. Νάτουϊα του μαύρου του φίδ’. Του γλέπου.» Με τον καιρό όμως, καθώς η Μαρίγια καταλάβαινε περισσότερα άρχισε να μην είναι αποτελεσματική η απειλή του φιδιού. Η Μαρίγια και οι φιλενάδες της που παλιότερα τρομοκρατούνταν στο άκουσμα αυτό τώρα δεν του έδιναν σημασία και μάλιστα το λοιδορούσαν. «Που είνι, μουρέ μανιά του φίδ’; Δεν του γλέπουμι ιμείς. Μόνι ισύ του γλέπ’ς. Πρόσιχι να μη φάει ισιένα» της έλεγαν και συνέχιζαν το παιχνίδι. Και τότε η μανιά βρέθηκε στην ανάγκη να επινοήσει άλλη απειλή πιο «μεγαλίστικη» και άρα πιο πειστική για να συμμαζεύει την Μαρίγια. Και την επινόησε! Έτσι μια μέρα εκεί που έπαιζαν η Μαρίγια με τις φιλενάδες της ακούστηκεη φωνή της μανιάς δυνατή και απειλητική να λέει: «Μαρίγια, μαρή. Μαρή, Μαρίγια. Έλα γλήγουρα στου σπίτ’, μαρή. Έρντι οι άντρις να σι βαν’ χερ. Τ’ς γλέπου, μαρή. Τ’ς γλέπου». Η Μαρίγια, μου διηγούνταν οι θείες μου, με το άκουσμα της νέας προειδοποίησης της μανιάς ότι «έρντι οι άντρις να ντ’ βάν’ χέρ’», χλώμιασε, άρχισε να τρέμει, τις παράτησε και έγινε καπνός για να πάει στο σπίτι της. Δεν έμαθαν ποτέ οι θείες μου τι είχε προηγηθεί, τι συζητήσεις είχαν γίνει στο σπίτι της Μαρίγιας, τι της είχαν πει οι γονείς της και η μανιά της σχετικά με το «χέρι» των αντρών και πως θα της «το έβαζαν» το χέρι αυτό. Προφανώς της είχαν πει φοβερά και τρομερά πράγματα «περί του χεριού των αντρών». Μόνο έτσι μπορεί να εξηγηθεί η αντίδρασή της στο άκουσμα της απειλής αυτής. Πάντως και οι θείες μου στο εξής – χωρίς κι αυτές να κατανοούν απόλυτα το γιατί – μόλις άκουγαν τη μανιά να φωνάζει ότι «γλέπ’ άντρις που έρντι να τ’ς βάν’ χερ’» έτρεχαν τρομοκρατημένες να συμμαζευτούν στο σπίτι.

... και να γίνει «κυρία».

47

πολύγυρος Ο καιρός περνούσε και η παρέα τελείωσε το Δημοτικό σχολείο. Οι φιλενάδες της Μαρίγιας, η Μαριγούλα και η Τασούλα, ούτε το συζητούσαν για το αν θα πάνε στο Γυμνάσιο. Είχαν αποφασίσει να γίνουν μοδίστρες. Η Μαρίγια όμως, που ήταν προορισμένη να γίνει «κυρά κυρία», τουτέστιν κυρά δασκάλα, κλείστηκε στο σπίτι και διάβαζε για τις εισιτήριες εξετάσεις του Γυμνασίου. Είχε όμως να αντιμετωπίσει τις φιλενάδες της που από το πρωί πήγαιναν έξω από την πόρτα της και της φώναζαν συνεχώς: «Έλα Μαρίγια να παίξουμε» ή «Έλα να πάμε βόλτα. Τι θέλ(ι)ς να πας στο Γυμνάσιο;». Η Μαρίγια παρέμενε ακλόνητη. Έβγαινε στο παράθυρο και τις έδιωχνε. Τότε οι δυο φιλενάδες μετά από πολύ σκέψη και πολλές διαβουλεύσεις κατέληξαν να εκμεταλλευτούν την αχίλλειο πτέρνα της Μαρίγιας, που ήταν βέβαια και δική τους. Έτσι στήθηκαν γεμάτες αποφασιστικότητα κάτω από το παράθυρο της Μαρίγιας και άρχισαν να της φωνάζουν: «Λουλάθ’κις, μαρή, που θέλ’(ι)ς να πας στου Γυμνάσιου. Δεν ξερ’ς, μαρή, ότι οι καθηγητές ούλα τα κουρίτσια τα βαζ’ν χερ’; Μόλις πας στου Γυμνάσιου θα σι βαν’ κι σένα χερ’». Για λίγα λεπτά δεν υπήρξε καμία ανταπόκριση από τη Μαρίγια. Σε λίγο ξανάρχισαν εν χορώ να φωνάζουν: «Μόλις πας στου Γυμνάσιου θα σι βαν’ χέρ’. Μόλις πάς στου Γυμνάσιου θα σι βαν’ χέρ’!» Τι συνειρμοί έγιναν έξαφνα στο αθώο και άπειρο εγκέφαλο του άβγαλτου και σεμνού αυτού κοριτσιού ακούγοντας την τρομερή προειδοποίησηαπειλή των φιλενάδων της, με όσα είχε ακούσει για τους άντρες που «έγλεπε» η μανιά της να είναι έτοιμοι «να ντ’ βαν’ χέρ’», δεν μπορούμε να ξέρουμε. Αυτό που ξέρουμε είναι ότι σε λίγο ξαναβγήκε στο παράθυρο κατάχλωμη και τρέμοντας ολόκληρη ρώτησε ξέπνοα τις φιλενάδες της, αν ήταν αλήθεια αυτό που της είπαν. Αυτές κόπτονταν, ορκίζονταν και σταυροκοπιούνταν και ήταν σίγουρες ότι πράγματι οι καθηγητές «βαζ’ν χερ’» σε όλα τα κορίτσια που πηγαίνουν στο Γυμνάσιο! Η Μαρίγια χωρίς να ξαναμιλήσει και έτοιμη να καταρρεύσει έκλεισε το παράθυρο. Δεν ξέρουν να μου πουν οι θείες μου τι ακριβώς επακολούθησε στο σπίτι της Μαρίγιας μετά από αυτό μεταξύ Μαρίγιας, γονιών, και μανιάς. Αυτό που ξέρουν είναι ότι η Μαρίγια σταμάτησε το διάβασμα, δεν έδωσε εξετάσεις στο Γυμνάσιο και άρχισε μαζί με τις θείες μου να μαθαίνει μοδίστρα. Οι θείες μου νιώθουν τύψεις γι’ αυτό γιατί ξέρουν ότι αυτές ήταν η αιτία που δεν πήγε η Μαρίγια στο Γυμνάσιο, τρομοκρατώντας την. Έτσι η Μαρίγια δεν πραγματοποίησε το όνειρό της, που ήταν κυρίως όνειρο της μανιάς της, να γίνει «κυρά κυρία», τουτέστιν κυρά δασκάλα. Κράτησε όμως την θέση της και την αξιοπρέπειά της. Θα είχε για την υπόλοιπη ζωή καθαρό και τίμιο το μέτωπό της κι ας έγινε μια ταπεινή μοδίστρα. Και κανείς, μα κανείς καθηγητής δεν θα μπορούσε να καυχηθεί ότι «έβαλε χέρι» στην Μαρίγια!

Η Μαρίγια δεν πραγματοποίησε το όνειρό της και έγινε μια ταπεινή μοδίστρα...

48

πολύγυρος Τα νέα του Ομίλου Η 8η ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ των συνεργατών του «Π» πραγματοποιήθηκε και φέτος στις «Έξι Βρύσες» το βράδυ της Παρασκευής 20 Δεκεμβρίου 2013, στην οποία παραβρέθηκαν οι εκλεκτοί συνεργάτες και φίλοι του «Π» Μαρία Μπουλάκη, Γιάννης Τσίκουλας, Ιωακείμ Παπάγγελος, Απόστολος Κελιαφάνος, Γιάννης Κανατάς, Αθανάσιος Χριστιανός, Γιώργος Ζωγραφάκης, Πάνος Βερροιώτης με την κόρη του Αντιγόνη, Άγγελος Μάντσιος με τη σύζυγό του Αριστούλα, Χαράλαμπος Μπανάβας και ο πρόεδρος του «Παγχαλκιδικού» Μιχάλης Καρτσιώτης. Μετά το εξαίρετο δείπνο ακολούθησε συζήτηση γύρω από τα προβλήματα του περιοδικού και των επαρχιακών εντύπων γενικότερα και η συνέχεια περιελάμβανε πετυχημένα μασάλια και ευτράπελα, θύμησες απ’ τον παλιό Πολύγυρο και εξαίσια τραγούδια ελληνικά αλλά και γαλλικά, γερμανικά κλπ., πρωτοστατούντος του Γιάννη Τσίκουλα. Η επόμενη συνάντηση έκλεισε για τον Απρίλιο στη Θεσσαλονίκη, με την έκδοση του 76ου τεύχους του «Π». Ο «Π» ΣΤΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΤΗΣ Ι.Μ.ΚΑΣΣΑΝΔΡΕΙΑΣ: Μετά τη Δημοτική Βιβλιοθήκη Πολυγύρου, οι 12 τόμοι με τα 72 τεύχη του περιοδικού μας, βρίσκονται πλέον και σ’ αυτή της Ιεράς Μητροπόλεως Κασσανδρείας. Έτσι οι ερευνητές θα έχουν την ευκαιρία να μελετούν τον «Π» σε μια ακόμη από τις καλύτερες και ασφαλέστερες βιβλιοθήκες της πόλης μας.

8ο ΑΝΤΑΜΩΜΑ ΑΓ. ΜΑΜΑΝΤΟΣ: Το τριήμερο από 14 έως 16 Φεβρουαρίου πραγματοποιήθηκε το 8ο παιδικό χορευτικό αντάμωμα στο Πολιτιστικό Κέντρο Αγ. Μάμαντος από τον τοπικό πολιτιστικό σύλλογο. Συμμετείχαν περισσότεροι από 40 σύλλογοι απ’ όλα τα μέρη της Β. Ελλάδος. Το παρόν έδωσε και ο Λαογραφικός Όμιλος με πολυμελή ομάδα, υπό τις οδηγίες του Δ. Αραμπατζάκη. Τα παιδιά χόρεψαν, τραγούδησαν, διασκέδασαν και μας έκαναν για ακόμα μια φορά περήφανους. ΚΟΠΗ ΠΙΤΑΣ: Το Σαββατόβραδο της 25ης Ιανουαρίου στο «Μοντάζ» πραγματοποιήθηκε ο καθιερωμένος χορός και η κοπή πίτας του Ομίλου μας. Ακολούθησε χορός με παραδοσιακά και σύγχρονα τραγούδια και διασκέδαση μέχρι πρωίας.

10ο ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΑΝΤΑΜΩΜΑ ΧΟΡΕΥΤΙΚΩΝ ΟΜΑΔΩΝ: Η βροχή ήταν ο …πρωταγωνιστής των καρναβαλιστικών εκδηλώσεων που

Από την 8η συνάντηση των συνεργατών του «Π» στις «Έξι Βρύσες».

49

πολύγυρος οργάνωσε ο Λαογραφικός Όμιλος το τριήμερο της Αποκριάς σε συνεργασία με το Δήμο Πολυγύρου. Την Παρασκευή το απόγευμα 28 Φεβρουαρίου κατάφθασαν στον Πολύγυρο τα περισσότερα από χορευτικά συγκροτήματα που είχαν δηλώσει συμμετοχή. Παρά την εκνευριστική βροχή, οι εκατοντάδες χορευτές ξεχύθηκαν στους δρόμους του Πολυγύρου υπό τους ήχους τριών παραδοσιακών μουσικών σχημάτων και αντάμωσαν σ’ ένα ανεπανάληπτο γλέντι στον πεζόδρομο του Πολυγύρου. Η βροχή όμως που όλο δυνάμωνε, ανάγκασε τους διοργανωτές να μεταφέρουν το γλέντι στους χώρους του Γυμνασίου και του Κέντρου Νεότητας. Τα μέλη του Λαογραφικού πρόσφεραν στα μέλη των συλλόγων την καλύτερη δυνατή φιλοξενία, παρά τις αντίξοες συνθήκες. Νωρίτερα ο δήμαρχος της πόλης υποδέχθηκε στο προαύλιο του δημαρχείου τους εκπροσώπους των συλλόγων και τους πρόσφερε αναμνηστικό της εκδήλωσης. Την Κυριακή της Αποκριάς τα παιδιά του Λαογραφικού Ομίλου χόρεψαν στην πλατεία των «Έξι Βρύσεων» στους ρυθμούς της μαγευτικής φωνής της Ξανθίππης Καραθανάση και κράτησαν αμείωτο το κέφι των επισκεπτών, παρά το ψιλόβροχο που επηρέασε συνολικά τις καρναβαλικές εκδηλώσεις του τριημέρου. ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΛΙΑ ΤΗΣ ΝΙΚΗΤΗΣ βρέθηκε η ομάδα ενηλίκων του Ομίλου μας το Σάββατο 8 Μαρτίου, με την ευκαιρία της γιορτής των Αγίων Θεοδώρων. Εκεί υπό τους ήχους της μεικτής όσο και πρωτότυπης ορχήστρας «Αραιά και Που», χόρεψαν και διασκέδασαν μαζί με το τοπικό χορευτικό συγκρότημα του «Σίθωνα» και του Πολιτιστικού Συλλόγου Μεταμόρφωσης. (Φωτο-ρεπορτάζ Αθανάσιος Θωμάς, Πολυγυρινός εκ Νικήτης & το αντίστροφο) ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΣΦΑΛΜΑΤΟΣ: Στο προηγούμενο τεύχος (75ο) και στη λεζάντα της φωτογραφίας (σελ. 15) γράψαμε εκ παραδρομής “…μητροπολίτη Συνέσιο…” αντί του ορθού “μητροπολίτη Καλλίνικο”.

Ο ταχυδρόμος πέρασε…. Ο αγαπητός φίλος του «Π» Μελησσινός Μαζαράκης μας γράφει: «Έλαβα το περιοδικό σας με τη συγκινητική αφιέρωσή σας στη γυναίκα μου Αναστασία (Παραθυρά), που έχασα πρόσφατα ύστερα από 60 χρόνια συμβίωσης. Σας ευχαριστώ και σας εύχομαι καλή χρονιά, υγεία και επιτυχία στις προσπάθειές σας για το περιοδικό «Πολύγυρος». Εσωκλείω 50 € για τη μνήμη της, σε ενίσχυση του περιοδικού σας».

Ο Λαογραφικός στην παραλία της Νικήτης.

50

πολύγυρος Ο Γέρων Νείλος Μοναχός Καυσοκαλυβίτης μας γράφει: «Σας ευχαριστώ για την αποστολή του γεμάτου ζωντάνια περιοδικού σας. Κάθε επιτυχία εύχομαι και στο Λαογραφικό Όμιλο. Παρακαλώ δεχθείτε τη μικρή προσφορά μου, 10 €, για το περιοδικό». Ο αγαπητός φίλος του «Π» Γιώργος Δαραβίγκας μας γράφει από τη Φλώριδα των ΗΠΑ: «…Εσωκλείω μια επιταγή 200 $ για την ενίσχυση του περιοδικού. Η απόφαση να επανεκδώσετε το περιοδικό ήταν σοφή και πρέπουσα για αραιότερα διαστήματα. Έχετε κάνει πολύ καλή δουλειά να καταγράψετε τα ήθη, έθιμα, πρόσωπα και ιστορία, αλλά επίσης να συνδέσετε τους απανταχού Πολυγυρινούς μεταξύ τους και με τη γενέτειρα.Ας ελπίσουμε ότι θα μπορέσετε να συνεχίσετε το έργο σας, παρά τις αντίξοες συνθήκες. Όπως κάθε χρόνο σκοπεύω να γυρίσω στον Πολύγυρο το καλοκαίρι να μυρίσω κουμαριά και να επισκεφτώ συγγενείς και φίλους. Δώσε χαιρετισμούς στους αξιόλογους συνεργάτες σου και φίλους μου Θανάση και Χρήστο». Ο «Πολύγυρος» κυκλοφορεί αποκλειστικά χάρη στην αγάπη και τη στήριξη των αναγνωστών του. Η αγάπη αυτή ήταν που μας έκανε από την αρχή να νιώσουμε, πως μπορούμε να τα βγάλουμε πέρα μόνοι μας χωρίς δεσμεύσεις και υποχρεώσεις. Εμείς σε ανταπόδοση αυτής της αγάπης επιδιώκουμε να παρουσιάζουμε κάθε φορά ένα αξιοπρεπές τουλάχιστον τεύχος με ποικίλα θέματα που αφορούν τη μικρή μας πατρίδα, τον Πολύγυρο. Σας ευχαριστούμε όλους – ιδιαίτερα τους Πολυγυρινούς της διασποράς – για τη συγκινητική ανταπόκριση. ΟΙ ΧΟΡΗΓΟΙ ΓΙΑ ΤΟ 2014 ΕΙΝΑΙ:

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ – ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2014: Σύλλογος Πολυγυρινών Θεσ/νίκης 100€, Αρετή Παλαμήδους 100, Αθανάσιος Κυπαρίσσης 50, Πάνος Βερροιώτης 50, Γιάννης Τσίκουλας 50, Παγχαλκιδικός Σύλλογος Θεσ/ νίκης 50, Λίτσα Συριάννη 50, Σάκης Φ. Δέλλιος 50, Άννα Τζηρίτη 50, Αθανασία Μπανάβα 50, Μορφούλα Χρυσάφη 20, Αθανάσιος Γκατζώλης 50, Νίκος Κούρτης 50, Άννα Δέλιου-Καρνή 50, Μελησσινός Μαζαράκης 50, Νείλος Καυσοκαλυβίτης 10, Εριφύλη Δαμιανού 50, Μαρία Σταμνά 20, Θεόδωρος Αυγερινός 20, Πέτρος Κυρκούδης 50, Ελβίρα Μελά 50, Γιώργος Δαραβίγκας 200 $.

Από το 10ο αντάμωμα χορευτικών της Μακεδονίας. Στιγμιότυπο από το κέντρο νεότητας.

51