Οικογένεια και Σχολείο (Τεύχος 219) by ΣΧΟΛΗ ΓΟΝΕΩΝ ΣΧΟΛΗ ΓΟΝΕΩΝ

∆ΙΑΖΥΓΙΟ ΚΑΙ ΠΑΙ∆ΙΑ Οι παιδικοί φόβοι 1

Διμηνιαίο Παιδαγωγικό Περιοδικό Χρονιά 46η │ Δεκέμβριος 2013 │ Αρ. 219 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ:  

Συντακτικό Σημείωμα............................. 04 Βελτιώστε τη λεπτή κινητικότητα και το γράψιμο του παιδιού - Ενδεικτικές δραστηριότητες

Της Λουίζας Λοΐζου ............................. 05 Διαζύγιο και παιδιά



Της Θέκλης Κοτζιά ............................... 09  Εθισμός στο διαδίκτυο, Eισηγήσεις πρόληψης και αντιμετώπισης Της Μαρίας Θεοφίλου ........................ 11 Κατανοώντας τη διαδικασία



• ΕΚΔΟΤΗΣ Παγκύπρια Σχολή Γονέων Το Διοικητικό Συμβούλιο της Σχολής αποτελούν εκπρόσωποι από: Συνομοσπονδίες και Ομοσπονδίες Συνδέσμων Γονέων Σχολείων Προδημοτικής, Δημοτικής, Μέσης και Τεχνικής εκπαίδευσης, Παγκύπρια Οργάνωση Ελλήνων Δασκάλων – ΠΟΕΔ, Οργάνωση Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης – ΟΕΛΜΕΚ, Οργάνωση Λειτουργών Τεχνικής Εκπαίδευσης Κύπρου – ΟΛΤΕΚ, Σύνδεσμοι Επιθεωρητών Δημοτικής, Μέσης και Τεχνικής Εκπαίδευσης, Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού και άτομα. Τα χειρόγραφα δεν επιστρέφονται. Τα άρθρα εκφράζουν αποκλειστικά απόψεις των συγγραφέων τους. Αναδημοσιεύσεις επιτρέπονται, φτάνει να αναφέρεται η πηγή.

εξέλιξης της γραφής Της Λουίζας Λοΐζου ............................. 14 

Οι παιδικοί φόβοι

Της Μαρίας Θεοφίλου ........................ 17 

Πότε ανησυχούν οι γονείς

Της Θέκλης Κοτζιά ............................... 20 Ψυχική ωριμότητα των γονέων και ο ρόλος της στην ανατροφή των παιδιών Της Λουίζας Θεοφάνους - Ιωακείμ...... 22



• ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ Για σχολεία, σωματεία και βιβλιοθήκες...............................................€ 5.00 Για άτομα: Μέσω Ταχυδρομείου......................................€ 5.00 Μέσω σχολείου...............................................€ 5.00 Για συνδρομητές του εξωτερικού...................€ 10.00 Τιμή τεύχους στην Κύπρο................................€ 1.00

• ΓΡΑΦΕΙΑ Ιφιγενείας 73, 2003, Στρόβολος, Τ.Θ. 27298, 1643, Λευκωσία Τηλέφωνο: 22 754466, 22 754467 Τηλεομοιότυπο: 22 345103 email: scholigoneon@cytanet.com.cy www.scholigoneon.org.cy

Συντακτική Επιτροπή: Λοΐζος Γιάσουμας, Νίκος Μουλαζίμης, Λευτέρης Αριστείδου, Μιχάλης Τσιάρλιστος, Κυριάκος Σαμάρας, Στέφανος Πέτρου, Βάσω Μιχαήλ ISSN 0253 - 0910

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟ / ΣΕΛΙΔΩΣΗ: H. LOIZIDES LTD, ΕΚΤΥΠΩΣΗ: ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΟ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟ

Συντακτικό Σημείωμα Αγαπητοί Αναγνώστες, Και φέτος το περιοδικό «Οικογένεια και Σχολείο» είναι κοντά σας για να δώσεις απαντήσεις, να λύσει απορίες, να υποδείξει ακόμη και λύσεις ερωτήματα και προβλήματα που απασχολούν όλους εσάς τους γονείς που έχετε μια σημαντική αποστολή: Να αναθρέψετε σωστά τα παιδιά σας ούτως ώστε να είναι έτοιμα να αντιμετωπίσουν τις όποιες προκλήσεις θα βρουν μπροστά τους ως αυριανοί πολίτες.

Στο παρόν τεύχος θα βρείτε τα ακόλουθα άρθρα: «Βελτιώστε τη λεπτή κινητικότητα και το γράψιμο του παιδιού», «Διαζύγιο και παιδιά, Εθισμός στο διαδίκτυο - Eισηγήσεις πρόληψης και αντιμετώπισης», «Κατανοώντας τη διαδικασία εξέλιξης της γραφής», «Οι παιδικοί φόβοι», «Πότε ανησυχούν οι γονείς», «Ψυχική ωριμότητα των γονέων και ο ρόλος της στην ανατροφή των παιδιών». ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΝΤΑΞΗ

Βελτιώστε τη λεπτή κινητικότητα και το γράψιμο του παιδιού - Ενδεικτικές δραστηριότητες Λουίζα Λοΐζου Εργοθεραπεύτρια Sensory Integration Therapist SaeboFlex FTM Therapist ————————————————————————————————————— Η λεπτή κινητικότητα σχετίζεται με το πόσο ικανό είναι το παιδί σας να χρησιμοποιεί τα δάχτυλά του για να χειρίζεται με επιδεξιότητα αντικείμενα. Η ανάπτυξη της λεπτής κινητικότητας ξεκινά σε πολύ πρώιμη ηλικία. Παρατηρήσουμε ένα βρέφος να φέρνει τα χέρια στο στόμα, να επεξεργάζεται την πιπίλα ή τα παιχνίδια του και τα μεταφέρει από το ένα χεράκι στο άλλο. Καθώς το παιδί

μεγαλώνει, αυξάνεται το εύρος των δραστηριοτήτων που αφορούν την λεπτή κινητικότητα, καθώς και οι τομείς εφαρμογής της. Οι δεξιότητες αυτές μας είναι πολύ χρήσιμες, καθώς χάρη σ’ αυτές εκτελούμε καθημερινά διάφορες πράξεις, όπως να χειριστούμε πιρούνι και κουτάλι, να ντυθούμε, να γράψουμε, να δέσουμε τα κορδόνια μας, να κλειδώσουμε μια πόρτα, να κόψουμε με ψαλίδι και πολλά άλλα ακόμη. Οι δυσκολίες στον τομέα της γραφής και της λεπτής κινητικότητας, αποτελούν συχνά ένα σημαντικό λόγο παραπομπής παιδιών στην Εργοθεραπεία. Ο Εργοθεραπευτής μέσα από στοχοκατευ-

θυνόμενες δραστηριότητες, θα βοηθήσει το παιδί να αναπτύξει τις πιο πάνω δεξιότητες. Ως γονείς / εκπαιδευτικοί, μπορείτε κι εσείς να βοηθήσετε τα παιδιά να αναπτύξουν την λεπτή κινητικότητα. Δεν χρειάζεται να αγοράσετε ακριβά παιχνίδια… Μπορείτε να συνεισφέρετε με καθημερινά αντικείμενα και δραστηριότητες. Μέσα απ’ αυτά το παιδί θα εξασκεί και θα ανακαλύπτει την δύναμη των δακτύλων του και θα αναπτύσσει παράλληλα και πολλές άλλες δεξιότητες. Παρακάτω αναφέρονται ενδεικτικά κάποιες ιδέες, που αφορούν παιδιά προσχολικής ηλικίας: • Παρακινήστε το παιδί να γυρίζει τις σελίδες ενός παραμυθιού. • Βάλτε χάντρες ή όσπρια σε μπουκάλι και φτιάξτε αυτοσχέδια μουσικά όργανα. • Φτιάξτε κολιέ με χάντρες ή ακόμη με καλαμάκια ή μακαρόνια πέννες (βελτίωση λεπτής κινητικότητας, οπτικοκινητικού συντονισμού και οργάνωση της κίνησης). • Βγάλτε τα καπάκια από μερικά βαζάκια μαρμελάδας και ανακατέψτε τα ή κρύψτε τα. Το παιδί πρέπει να τα βιδώσει στα σωστά βαζάκια. • Περάστε 2 πλαστικούς συνδετήρες τον ένα μέσα στον άλλο, φτιάχνοντας αλυσίδα. • Κρεμάστε παρέα τα πλυμένα ρούχα, σε κρεμάστρα με μανταλάκια. • Τακτοποιήστε κουμπιά ανάλογα με το χρώμα τους, το μέγεθος, κουμπιά με δύο τρύπες, με τέσσερις τρύπες. • Σχεδιάστε με στένσιλς. • Αυτοκόλλητα! Σχεδιάστε σε ένα χαρτί τα σχήματα, αριθμούς, γράμματα ή ότι άλλο θέλετε και κολλήσετε μικρά αυτοκολλητάκια σε όλο 6

το περίγραμμα, με την σειρά το ένα μετά το άλλο. • Ράψτε σχέδια με κορδόνια ή με έτοιμα πατρόν από το εμπόριο. Εναλλακτικά περνάμε κορδόνια μέσα από κουμπιά. • Κάντε κολλάζ με μικρά αντικείμενα, όπως φακές, ρύζι, ρεβίθια, μικρά μπαλάκια χαρτί, κομφετί, βαμβάκι. • Σηκώστε αντικείμενα με το κράτημα της τανάλιας (αντίχειρα και δείκτη). • Δώστε του τσιμπιδάκι για να πιάσει εύθραυστα αντικείμενα (πχ. δημητριακά) χωρίς να τα σπάσει (βελτίωση ικανότητας για χρήση διαφορετικών ποσοστών πίεσης και δύναμης στο μολύβι). • Παίξτε πολυαισθητηριακά παιχνίδια με πλαστελίνη, άμμο, πηλό, αλεύρι, αφρό ξυρίσματος, δακτυλομπογιές. • Παιχνίδια ντόμινο. • Κόψτε με ψαλίδι διάφορα υλικά (καλαμάκια, χοντρού χαρτιού από συσκευασίες του σπιτιού, παλιών υφασμάτων). • Δώστε του να βάλει ρούχα με κουμπιά και φερμουάρ. Ντύστε κούκλες! • Ζητήστε του να σας βοηθήσει με τις δουλειές του σπιτιού. Δώστε του να καταβρέξει με σπρέι μια επιφάνεια χρησιμοποιώντας το δείκτη και να σκουπίσει με μια πετσέτα. • Τοποθετήστε ένα κλειδί στην παλάμη του και ζητήστε του να το μετακινήσει στις άκρες των δακτύλων του. Εξελίξτε την δραστηριότητα δίνοντας του αρκετά αντικείμενα να κρατήσει στην παλάμη και να τα αφήνει ένα ένα να πέφτουν μεταφέροντας τα στα άκρο-δάκτυλα,

χωρίς να του πέσουν τα υπόλοιπα από την παλάμη.

• Ξύνουμε μολύβια (βελτίωση κινητικότητας καρπού).

• Παιχνίδια στόχων (με μπάλες, βελάκια, μπόουλινγκ) ή μπάλες διάφορων μεγεθών με τα χέρια ή με ρακέτες ή ρόπαλο.

• Σχηματίζουμε πύργο από νομίσματα ή επίπεδα κουμπιά, το ένα πάνω στο άλλο (βελτίωση της επιδεξιότητας και της σταθερότητας του χεριού).

• Παιχνίδια διπλώματος χαρτιού (οριγκάμι). • Κυλάμε ένα νόμισμα ή πούλι από τάβλι, στο τραπέζι με την βοήθεια δείκτη και αντίχειρα. • Ρίχνουμε νομίσματα σε κουμπαρά. • Καρφώνουμε πινέζες σε αφρώδες υλικό (ενδυνάμωση δαχτύλων).

• Φτιάχνουμε μπαλάκια με την πλαστελίνη και δουλεύουμε ανά 2 δάχτυλα, π.χ δείκτης – αντίχειρας, αντίχειρας – μέσος, αντίχειρας – παράμεσος. Στριφογυρίζουμε τα μπαλάκια πλαστελίνης με τα δάχτυλα. • Φτιάχνουμε μπαλάκια με πλαστελίνη και τα

περνάμε μέσα από οδοντογλυφίδες, για να φτιάξουμε «σουβλάκια». Το παιδί πρέπει να περάσει τα μπαλάκια χωρίς να χαλάσει το σχήμα τους (βοηθάει στον έλεγχο της πίεσης και της δύναμης). • Ζωγραφίστε σε χαρτί κουζίνας, προσπαθώντας να μην το σκίσετε (βελτίωση ικανότητας για χρήση διαφορετικών ποσοστών πίεσης και δύναμης στο μολύβι). • Κρύβουμε μέσα σε σκληρή πλαστελίνη μικρά όσπρια και παρακινούμε το παιδί να τα βρει (βοηθάει όταν το παιδί δεν βάζει αρκετή δύναμη στο μολύβι - ενδυνάμωση δαχτύλων). • Παίζουμε με πλαστικές βίδες και παξιμάδια (υπάρχουν στο εμπόριο - βελτίωση κινητικότητας καρπού). • Αδειάστε νερό από κανάτα σε ποτήρι. Παροτρύνετε το παιδί να μην το χύσει έξω. Εξελίξτε την δραστηριότητα όσο το παιδί γίνεται πιο δυνατό, βάζοντας περισσότερο νερό στην κανάτα (βελτίωση σταθεροποίησης καρπού και ενδυνάμωση χεριών). • Παιχνίδι με σβούρα. Ενισχύει την κινητικότητα και ευελιξία καρπού και δαχτύλων. • Δραστηριότητες σε χαρτί, όπως ένωσε τις τελείες ή τους αριθμούς και λαβύρινθοι. Θα βρείτε πολλά στο διαδίκτυο. • Γράψτε σε μαυροπίνακα που βρίσκεται σε κάθετο επίπεδο (βελτίωση σταθερότητας καρπού). Προτιμήστε κιμωλίες μικρότερες σε μέγεθος για εξάσκηση της τριποδικής λαβής. • Μεταφορά μπάλας μικρού μεγέθους πάνω σε κουτάλι χωρίς να πέφτει. • Σπάστε φυσαλίδες από τα προστατευτικά νάιλον που τυλίγουμε εύθραυστα αντικείμενα (εν8

δυνάμωση χεριών). • Παίξτε με σταγονόμετρο και προσπαθήστε να ελέγξετε πόσες σταγόνες θα ρίξετε. • Χρησιμοποιήστε πλάστη και παίξτε με το ζυμαράκι (βελτίωση σταθερότητας καρπού). Τα παραπάνω είναι ενδεικτικά και πρέπει να εφαρμόζονται με προσοχή και λαμβάνοντας υπ’ όψιν το επίπεδο του κάθε παιδιού, τον βαθμό ετοιμότητάς του, την ηλικία του, τα όρια αντοχής του, όπως επίσης, και τις ιδιαίτερες απαιτήσεις που έχει το κάθε παιδί ξεχωριστά. Αν έχετε απορίες, μην διστάσετε να συμβουλευτείτε έναν Εργοθεραπευτή. Βιβλιογραφία: • Alston, J. & Taylor, J. (1987). Handwritting: Theory, research and practice. London: Croom Helm • Alston, J. & Taylor, J (1985). The Handwriting File. Wisbech Cambs: L.D.A. • Amundson, S. J. (2005). Prewriting & Handwriting Skills. In J. Case-Smith , 5th Ed., St. Louis: Mosby. • Benbow, M., Hanft, B., & Marsh, D. (1992). Handwriting in the classroom: Improving written communication. In C.B. Royeen (Ed.), AOTA self-study series: Classroom applications for school-based practice (pp 1-60). • Henderson, Α. & Pehoski, C. (2006). Hand Function in the Child. St. Louis: Mosby. • Johnson, J., (1996). School-Based Occupational Therapy. 3rd Edition, St. Louis: Mosby. • Landy, M.J.& Burridge,R.K. (1999), Ready to use:Fine Motor Skills& Handwriting Activities for Young Children. Teaching, Remediation, and Assessment, United States of America: The Center for Applied Research in Education. • Myers, C. A.. (1992). Therapeutic fine-motor activities for preschoolers. In J. Case-Smith & C. Pehoski (Eds.), Development of hand skills in the child (pp. 47-62). • Rieu, C. , Frey-Kerouedan, M. (1979), «Από την κίνηση στη γραφή» (μεταφ. Κατωθεοδώρου, Χ. 1986) Αθήνα. • Smith, I.J. (2003) Activities for fine motor skills development, U.S.A., Teacher Created Resources. • Woodward S. & Swinth Y. (2002). Multisensory Approach to Handwriting Remediation: Perceptions of School-Based Occupational Therapists. American Journal of Occupational Therapy, 56, 305-312.

Διαζύγιο και παιδιά Θέκλη Κοτζιά, Ψυχίατρος Παιδιών και Εφήβων ————————————————————————————————————— Σήμερα ένας στους δύο γάμους καταλήγει σε διαζύγιο και σε πολλές τέτοιες οικογένειες υπάρχουν και παιδιά. Οι γονείς που χωρίζουν συχνά ανησυχούν για τις επιπτώσεις που θα έχει το διαζύγιο στα παιδιά τους. Κατά τη διάρκεια αυτής της δύσκολης περιόδου, οι γονείς μπορεί να ασχολούνται με τα δικά τους προβλήματα, αλλά εξακολουθούν να είναι οι πιο σημαντικοί άνθρωποι στη ζωή των παιδιών τους. Ενώ οι γονείς μπορεί να είναι συντετριμμένοι ή να ανακουφιστούν από το διαζύγιο, τα παιδιά είναι πάντα φοβισμένα και μπερδεμένα από την απειλή που αισθάνονται για την ασφάλειά τους. Μερικοί γονείς αισθάνονται τόσο κακοί ή είναι συγκλονισμένοι από το διαζύγιο και πιθανά να στρέψουν και το παιδί προς αυτή την κατεύθυνση. Το διαζύγιο μπορεί να παρερμηνευθεί από τα παιδιά, εκτός εάν οι γονείς τους πουν τι συμβαίνει, πώς εμπλέκονται αλλά δεν συμμετέχουν ενεργά στις συγκεκριμένες αποφάσεις και τι ακριβώς πρόκειται να τους συμβεί. Τα παιδιά συχνά πιστεύουν ότι τα ίδια με κάποιον τρόπο προκάλεσαν τη σύγκρουση των γονέων τους. Πολλά παιδιά αναλαμβάνουν την ευθύνη να ενώσουν ξανά γονείς τους, μερικές φορές με δικές τους θυσίες. Γίνονται περισσότερο ευπαθή τόσο σε οργανικές όσο και σε ψυχικές ασθένειες και αυτό μπορεί να οφείλεται στην τραυματική απώλεια του ενός ή και των

δύο γονέων με το διαζύγιο. Με φροντίδα και προσοχή όμως, οι δυνάμεις μιας οικογένειας μπορεί να κινητοποιηθούν κατά τη διάρκεια ενός διαζυγίου και να βοηθήσουν τα παιδιά να αντιμετωπίσουν εποικοδομητικά τη γονική σύγκρουση. Μιλώντας στα παιδιά για το διαζύγιο σίγουρα δεν είναι εύκολο. Οι παρακάτω συμβουλές μπορεί να βοηθήσουν το παιδί και τους γονείς: • Μην το κρατήσετε μυστικό ή να περιμένετε μέχρι την τελευταία στιγμή. • Μιλήστε στο παιδί σας μαζί με το/η σύζυγό σας. • Κρατήστε τα πράγματα απλά, βλέποντας προς το μέλλον. • Πείτε τους ότι το διαζύγιο δεν είναι δικό τους σφάλμα. • Αναγνωρίστε ότι αυτό είναι λυπηρό και θα φέρει αλλαγές σε όλους. • Καθησυχάστε το παιδί ότι και οι δύο θα εξακολουθούν να το αγαπούν και ότι θα είναι πάντα οι γονείς του. • Μην συζητάτε προβλήματα του άλλου ή τις μεταξύ σας διαφορές με το παιδί. Οι γονείς θα πρέπει να είναι σε εγρήγορση έτσι ώστε να εντοπίσουν έγκαιρα συμπτώματα δυσφορίας στα παιδιά τους. Τα μικρά παιδιά μπορεί να αντιδράσουν στο διαζύγιο με μια όλο και πιο επιθετική συμπεριφορά, να μην είναι συνεργάσιμα ή να παρουσιάσουν απόσυρση. Μεγαλύτερα παιδιά μπορεί να αισθά9

νονται βαθιά θλίψη και εκδηλώσεις παρόμοιες του πένθους. ‘ Ίσως παρουσιάσουν μείωση στην σχολική επίδοση και τα προβλήματα συμπεριφοράς. Επίσης οι έφηβοι όπως και τα παιδιά μπορεί να έχουν πρόβλημα με τις σχέσεις τους και αντιμετωπίζουν δυσκολίες με την αυτοεκτίμηση. Το καλύτερο δυνατό για τα παιδιά είναι εάν οι γονείς τους δώσουν να καταλάβουν ξεκάθαρα ότι η μητέρα και ο πατέρας τους θα εξακολουθούν να είναι οι γονείς τους και να συνεχίσουν να συμμετέχουν στα θέματα της καθημερινότητας τους, ακόμη και αν ο γάμος έχει τελειώσει και οι ίδιοι δεν θα ζουν πια μαζί. Μακρές διαφωνίες για θέματα κηδεμονίας ή πιέσεις σε ένα παιδί να «επιλέξει» πλευρά μπορεί να είναι ιδιαίτερα επιβλαβείς και μπορεί να προσθέσουν προβλήματα. Οι έρευνες δείχνουν ότι τα παιδιά λειτουργούν καλύτερα όταν οι γονείς μπορούν να συνεργαστούν για λογαριασμό τους. Αν ένα παιδί δείχνει σημάδια αγωνίας ή αγχώδεις εκδηλώσεις ο παιδίατρος καλό θα ήταν να παραπέμψει τους γονείς σε ένα ψυχίατρο παιδιών και εφήβων για αξιολόγηση ανάλογη παρέμβαση. Επιπλέον, ο ψυχίατρος παιδιών και εφήβων μπορεί να συνεργαστεί με τους γονείς για να τους βοηθήσει να μάθουν πώς να αντιμετωπίσουν τα θέματα που προκύπτουν από το διαζύγιο έτσι ώστε να διευκολυνθούν όλα τα μέλη της οικογένειας. Σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να προταθεί ψυχοθεραπεία για το παιδί ή τον έφηβο εάν αυτό κριθεί αναγκαίο. Πηγή: • American Academy of Child and Adolescent Psychiatry

Εθισμός στο διαδίκτυο, Eισηγήσεις πρόληψης και αντιμετώπισης Μαρία Θεοφίλου Εγγεγραμένη Σχολική Ψυχολόγος (BA,MA)

στο διαδίκτυο τις περισσότερες φορές εμφανίζει τα ακόλουθα συμπτώματα:

—————————————————————————————————————

• Εξιδανίκευση του μέσου. Ο χρήστης θεωρεί τον ηλεκτρονικό υπολογιστή ή το Διαδίκτυο το σημαντικότερο «κεφάλαιο» της καθημερινότητάς του.

Αναμφισβήτητα η χρήση των νέων τεχνολογιών στην εκπαίδευση αλλά και την καθημερινή κοινωνική μας ζωή έχει κάνει την τεχνολογία μέρος της ζωής μας. Νύχτα-μέρα «αγκαλιά» με τον υπολογιστή είναι όλο και περισσότερα παιδιά στη χώρα μας. Αυτό έχει συνέπειες στην κοινωνική τους ζωή και την ατομική τους κατάσταση. Σε σχετικές έρευνες, ένα παιδί 12 ετών απάντησε πως «αν μου πάρεις το κινητό, μου παίρνεις ένα κομμάτι του εαυτού μου». Το Διαδίκτυο όμως δεν κρύβει μόνο γοητεία, αλλά και κινδύνους. Πρόκειται για μια εξίσου επιβλαβή και επικίνδυνη κατάσταση όπως ο εθισμός σε ουσίες και ο ιδεο-ψυχαναγκασμός. Ο εθισμός στο διαδίκτυο και την τεχνολογία δεν αποτελεί ακόμη «επίσημη κατηγορία» στα εγχειρίδια ταξινόμησης ψυχικών διαταραχών. Ωστόσο έχει τα κριτήρια εκείνα που περιγράφουν τον εθισμό και τον καταναγκασμό αναφορικά με ουσίες και τον τζόγο. Πολλοί ερευνητές αντικαθιστούν την έννοια της «ουσίας» με αυτή του διαδικτύου και περιγράφουν το φαινόμενο. Παράλληλα όμως, έρευνες περιγράφουν τον εθισμό στο διαδίκτυο και με όρους ψυχαναγκασμού (obsessive and compulsive behavior). Τι σημαίνει, όμως, εθισμός στο Διαδίκτυο ; Ένα άτομο ή παιδί το οποίο είναι εθισμένο

• Τροποποίηση της διάθεσης. Σε όσους εθίζονται στα ηλεκτρονικά παιχνίδια παρουσιάζεται αύξηση της παραγωγής του νευροδιαβιβαστή του εγκεφάλου ντοπαμίνη, η οποία συνδέεται με την ευχαρίστηση • Ανοχή. Το άτομο χρειάζεται σταδιακά όλο και περισσότερες ώρες χρήσης του υπολογιστή ώστε να νιώθει ευχαρίστηση. • Σύγκρουση. Ενώ το παιδί αισθάνεται ότι έχει πρόβλημα, δεν μπορεί να κάνει κάτι για να περιορίσει τη χρήση του υπολογιστή. Αρκετοί γονείς δεν γνωρίζουν πώς να αντιδράσουν όταν διαπιστώνουν ότι, αντί να χρησιμοποιούν τα παιδιά τους το διαδίκτυο για τις εργασίες του σχολείου ή για έρευνες, αυτά στέλνουν μηνύματα στους φίλους τους, παίζουν παιχνίδια ή μιλούν σε αγνώστους στα δωμάτια συζητήσεων. Αυτό συμβαίνει γιατί είναι εύκολο να κρύψεις τι κάνεις στο διαδίκτυο και επειδή η εξάρτηση από το διαδίκτυο ακόμη δεν έχει ευρέως αναγνωριστεί. Τα παιδιά και οι νέοι εύκολα μπορεί να εγκλωβιστούν σε δικτυακές δραστηριότητες όπως τα παιχνίδια με πολλούς παίκτες, τα δωμάτια συζητήσεων κτλ. 11

Προειδοποιητικά σημάδια που πρέπει να ανησυχήσουν τους γονείς: • Το παιδί ασχολείται συνεχώς με το διαδίκτυο ή με δραστηριότητες σχετικές με αυτό, παραμελώντας συχνά τις υποχρεώσεις του στο σπίτι και στο σχολείο. • Το παιδί ξεχνιέται συχνά στον υπολογιστή και δεν έχει συναίσθηση του χρόνου που αναλώνει σε αυτόν. • Προτιμά τα παιχνίδια στο διαδίκτυο, από το να συναντά φίλους του, με αποτέλεσμα να Απομονώνεται • Πέφτει η απόδοση του στο σχολείο • Το διαδίκτυο το απασχολεί ακόμα και την ώρα που τρώτε ή την ώρα που διαβάζει • Αντιδρά πολύ νευρικά θυμωμένα ή επιθετικά όταν κάποιος το διακόπτει από το παιχνίδι ή από τη συζήτηση που είχε online. • Ξενυχτά συχνά για να μένει συνδεδεμένος / συνδεδεμένη στο διαδίκτυο. • Λέει συχνά «καλά, θα παίξω μόνο ένα λεπτό ακόμη». • Δείχνει άγχος, ανησυχία, εξάρσεις θυμού ή βίας ή καταθλιπτική συμπεριφορά όταν δεν παίζει στο διαδίκτυο. Επιπτώσεις: Όλα αυτά έχουν, όπως είναι επόμενο, σοβαρές επιπτώσεις σε διάφορους τομείς της λειτουργικότητας του ατόμου. Μειώνεται ο χρόνος που περνάει ο έφηβος με την οικογένειά του, περιορίζονται τα χόμπι και οι κοινωνικές συναναστροφές του, αυξάνεται ο κίνδυνος εμφάνισης παχυσαρκίας, μυοσκελετικών προβλημάτων και οφθαλμικών παθήσεων λόγω των πολλών ωρών- ακινησίας12

μπροστά στην οθόνη. Παράλληλα, οι εθισμένοι στο Διαδίκτυο νεαροί παραμελούν τη σωματική τους υγιεινή, ενώ κάνουν πολλές απουσίες στο σχολείο με αποτέλεσμα ακόμη και να χάνουν την σχολική χρονιά. Δεν είναι ανάγκη, όμως, να φθάσουν τα πράγματα σε αυτά τα άκρα. Υπάρχουν προειδοποιητικά καμπανάκια και οι γονείς πρέπει να έχουν ανοικτά τα αφτιά τους ώστε να τα ακούσουν. «Αν οι γονείς δουν ότι οι σχολικές επιδόσεις του παιδιού πέφτουν χωρίς να υπάρχει άλλος λόγος εκτός από τη συνεχή ενασχόληση με τον υπολογιστή, αν καταλάβουν ότι το παιδί χάνει την κοινωνικότητά του και απομονώνεται, πρέπει να αντιδράσουν, να βρουν τρόπο διαχείρισης της κατάστασης, θέτοντας ένα πλαίσιο ώστε να απομακρύνουν τον έφηβο από τη μόνιμη ασχολί του με το Διαδίκτυο». Ιδιαίτερα για τους γονείς προτείνεται ο ορισμός οικογενειακών κανόνων χρήσης του υπολο-

γιστή και του διαδικτύου, κανόνες που αφορούν και τους ίδιους τους γονείς. Σημαντικές στην ανάπτυξη των παιδιών και των εφήβων είναι η ώθηση σε κοινωνικές και αθλητικές δραστηριότητες και η καθιέρωση οικογενειακών δραστηριοτήτων που δεν εμπεριέχουν τη χρήση υπολογιστή και διαδικτύου. Ο υπολογιστής θα πρέπει να τοποθετείται σε δωμάτιο κοινής χρήσης από την οικογένεια και όχι στο δωμάτιο των παιδιών. Μπορείτε να εγκαταστήσετε και να χρησιμοποιήσετε προγράμματα ελέγχου της πρόσβασης σε συγκεκριμένες ιστοσελίδες αλλά και του χρόνου παραμονής στο ιστό. Ωστόσο, επιτρέψτε την πρόσβαση στο διαδίκτυο διότι συχνά ο αποκλεισμός οδηγεί στη μυθοποίηση, μας ενδιαφέρει ο σωστός έλεγχος και όχι η απόρριψη του διαδικτύου. Σε κάθε περίπτωση, χωρίς πανικό και ενοχές, μπορείτε να έρθετε σε επαφή με ειδικούς για παροχή βοήθειας και συμβουλές ώστε να προλάβουμε ή να αντιμετωπίσουμε σχετικά προβλήματα.

Κατανοώντας τη διαδικασία εξέλιξης της γραφής Λουίζα Λοΐζου Εργοθεραπεύτρια Sensory Integration Therapist SaeboFlex FTM Therapist ————————————————————————————————————— Η γραφή είναι από τις σημαντικότερες δεξιότητες που αποκτούν, αναπτύσσουν και χρησιμοποιούν τα παιδιά καθ’ όλη τη διάρκεια των σχολικών τους χρόνων. Το 50% μιας τυπικής σχολικής ημέρας αφιερώνεται στη γραφή και στη χρήση εργαλείων γραφής. Ανάπτυξη της γραφής ΗΛΙΚΙΑ ΣΤΑΔΙΑ 10-12 μηνών Ξεκινά να κρατά εργαλεία γραφής. Μουτζουρώνει σε χαρτί ή άλλη επιφάνεια. 2 ετών Ξεκινά να κάνει οριζόντια, κάθετα και κυκλικά σημάδια στο χαρτί. 3 ετών Αντιγράφει οριζόντιες, κάθετες γραμμές και κύκλο. 4 – 5 ετών Ξεκινά να κρατά σωστά μολύβι. Αντιγράφει σταυρό, δεξιά, αριστερή γραμμή, τετράγωνο, κάποια γράμματα και αριθμούς. Βάφει μέσα σε πλαίσιο χωρίς να βγαίνει έξω. 14

5-6 ετών

Αντιγράφει τρίγωνο, καμπύλες, φτιάχνει ανθρωπάκι. Γράφει το όνομά του και αντιγράφει κεφαλαία και μικρά γράμματα

Οι απαιτήσεις του σχολείου είναι πολλές, και ο κάθε γονιός θέλει το παιδί του να αρχίσει να γράφει το συντομότερο. Η γραφή όμως δεν είναι μια συνήθεια που μαθαίνεται. Είναι μια περίπλοκη διαδικασία που εμπλέκει πολλαπλούς μηχανισμούς. Το παιδί δεν χρειάζεται να πιάσει μόνο ένα μολύβι για να γράψει. Οι δεξιότητες (αισθητηριακές, νευρομυϊκές, κινητικές, γνωστικο-αντιληπτικές) και τα ορόσημα που πρέπει να έχει κατακτήσει ένα παιδί πριν γράψει είναι αρκετά και είναι αυτά που θα το οδηγήσουν να γράψει σωστά. Δεξιότητες απαραίτητες για την κατάκτηση της γραφής • Να αναγνωρίζει την διαδρομή και την κατεύθυνση των κινήσεων των άκρων (κιναισθησία), για να μάθει να χρησιμοποιεί δυναμική λαβή στο μολύβι, να γράφει με φυσιολογικό ρυθμό, να σχηματίζει σωστά τα γράμματα και να μην ασκεί υπερβολική πίεση όταν γράφει. • Απτικά και ιδιοδεκτικά στοιχεία, τα οποία δίνουν πληροφορίες για τη λαβή των εργαλείων γραφής και της επιφάνειας στην οποία γράφει. • Ισορροπία σε κορμό και αυχένα, για να καθίσει ανεξάρτητα και να χρησιμοποιήσει τα

χέρια και να χειριστεί εργαλεία γραφής. • Κινητικότητα και σταθερότητα των άνω άκρων για να μπορεί κρατήσει το μολύβι και να ελέγξει την κίνηση, να έχει ευλυγισία και ροή. • Απομόνωση δακτύλων, η οποία συμβάλει στην ανάπτυξη σωστού τρόπου πιασίματος του μολυβιού. • Στασικός έλεγχος, που επιτρέπει στο παιδί να κάνει τις απαραίτητες προσαρμογές κατά την γραφή σε διάφορες θέσεις. • Να γνωρίζει και να οργανώνει καλά το σώμα και τα μέλη του (εικόνα σώματος), για να μπορεί να τα χρησιμοποιεί σωστά ελέγχοντας την κίνηση τους.

• Να έχει συνειδητοποιήσει την επικρατέστερη πλευρά του και να έχει αποφασίσει ποιο χέρι θα χρησιμοποιεί για να γράψει (πλευρίωση). • Να περνά τα χέρια περά από την μέση γραμμή του σώματος του, για να μπορεί πχ. να τραβήξει μια οριζόντια γραμμή χωρίς να χρειάζεται να αλλάξει χέρι γραφής στη μέση. • Να χρησιμοποιεί ταυτόχρονα τα δύο του χέρια (αμφίπλευρος συντονισμός), ώστε να κρατάει το εργαλείο γραφής και παράλληλα να σταθεροποιεί το χαρτί. • Να χειρίζεται μικρά αντικείμενα όπως μολύβι, σβηστήρι, ρίγα και να κάνει λεπτές και συγκεκριμένες κινήσεις (λεπτή κινητικότητα).

• Ικανότητα για σωστή σύλληψη και λαβή μολυβιού – δυναμική τριποδική λαβή. • Η ικανότητα να λειτουργούν ταυτόχρονα και συγχρονισμένα μάτια και χέρια (οπτικοκινητικός συντονισμός), για να μπορεί να αντιγράφει από τον πίνακα, να αναπαράγει με ακρίβεια γράμματα, να χρωματίζει εντός ορίων ενός πλαισίου. • Η ικανότητα ερμηνείας οπτικών πληροφοριών (οπτική αντίληψη), η διατήρηση στη μνήμη αυτού που βλέπει (οπτική μνήμη) θεωρούνται σημαντικές γιατί το βοηθούν στην εκμάθηση της γραφής του αλφαβήτου, στο διαχωρισμό μικρών και κεφαλαίων γραμμάτων, στο σωστό σχηματισμό γραμμάτων, στην ορθογραφία, κ.α. • Να ορίζει διαφορές και ομοιότητες βάση το μέγεθος, το σχήμα, το χρώμα (οπτική διάκριση), για να διακρίνει γράμματα και λέξεις ως κάτι διαφορετικό (πχ. ε και όχι 3, θ και όχι φ), να αντιγράφει, να αναγνωρίζει τα λάθη του στην γραφή. • Να ξέρει πως ένα σχήμα είναι όμοιο, ακόμα και αν έχει περιστραφεί, αν είναι μικρότερο / μεγαλύτερο (σταθερότητα σχήματος). Αυτό το καθιστά ικανό να γνωρίζει πως η λέξη «και», για παράδειγμα, είναι η ίδια αν τη δει γραμμένη στο βιβλίο ή στον πίνακα. • Η ικανότητα εκτίμησης του χώρου, η οργάνωση, η συμμετρία, η κατευθυντικότητα (χωρικός προσανατολισμός), το βοηθούν να γνωρίζει πως γράφουμε οριζόντια από τα αριστερά προς τα δεξιά, το 3 και το ε έχουν αντίθετη κατεύθυνση, γράφουμε ανάμεσα στις γραμμές, τηρούμε απόσταση μεταξύ των λέξεων, κ.α. 16

• Η κατανόηση των σχέσεων των αντικειμένων στο περιβάλλον (οπτικοχωρικές σχέσεις), είναι σημαντική δεξιότητα για τον κατάλληλο προσανατολισμό των γραμμάτων και την αποφυγή των αντιστροφών. Όλα όσα αναφέρθηκαν πιο πάνω είναι σημαντικά για την αποτελεσματική εξέλιξη των γραφοκινητικών δεξιοτήτων του παιδιού. Πολλοί γονείς αποτείνονται στον Εργοθεραπευτή με κύριο αίτημα «Θέλω να μάθει το παιδί μου να γράφει». Είναι απαραίτητη μια αξιολόγηση από μέρους του Εργοθεραπευτή, έτσι ώστε να εντοπίσει τις δεξιότητες στις οποίες υπολείπεται το παιδί και το εμποδίζουν να γράψει αποτελεσματικά. Είναι όμως σημαντικό και οι γονείς να κατανοήσουν όλα όσα συντελούν στην ανάπτυξη μιας αποτελεσματικής διαδικασίας γραφής. Αν έχετε απορίες μην διστάσετε να συμβουλευτείτε έναν Εργοθεραπευτή. Βιβλιογραφία: • Alston, J. & Taylor, J. (1987). Handwritting: Theory, research and practice. London: Croom Helm. • Amundson, S. J. & Weil, M. (1996). Prewriting and Handwriting Skills In J.C. Smith, A.S. Allen & P.N. Pratt, Occupational Therapy of Children (3rd ed.), ST. Louis: Mosby. • Benbow, M., Hanft, B., & Marsh, D. (1992). Handwriting in the classroom: Improving written communication. In C.B. Royeen (Ed.), AOTA self-study series: Classroom applications for school-based practice (pp 1-60). American Occupational Therapy Association: Rockville. • CaseSmith, J., Allen, A., & Pratt, P. (1996). Occupational therapy for children (3rd ed.). St. Louis, MO: Mosby. • Cornhill, H. & CaseSmith, J. (1996). Factors that influence good and poor handwriting. American Journal of Occupational Therapy, 50 (9), 732738. • Henderson, Α. & Pehoski, C. (2006). Hand Function in the Child. St. Louis, MO: Mosby. • Τσίπρα, Ι. (2007). Παράγοντες που συντελούν στην ανάπτυξη της γραφοκινητικής ετοιμότητας του παιδιού: Σύγχρονες Αντιλήψεις. Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη.

Οι παιδικοί φόβοι Mαρία Θεοφίλου Εγγεγραμένη Σχολική Ψυχολόγος (BA,MA) ————————————————————————————————————— Όλα τα παιδιά και ειδικά τα μικρότερα σε ηλικία περνούν μέσα από περιόδους κατά τις οποίες αναπτύσσουν κάποιους φόβους. Οι φόβοι αυτοί είναι άλλοτε πολύ ήπιοι και άλλοτε χαρακτηρίζονται από μεγάλη ένταση. Ορισμένοι είναι πλήρως κατανοητοί στους γονείς ενώ άλλοι φαίνονται να είναι εντελώς αδικαιολόγητοι. Κατά την περίοδο μεταξύ 18 μηνών και 6 ετών

καθώς οι κινητικές και γνωστικές ικανότητες του παιδιού αυξάνονται, τα παιδιά έχουν όλο και περισσότερες επαφές με το περιβάλλον και περνούν μέσα από διάφορες φάσεις στον τρόπο που βιώνουν και εκφράζουν το συναίσθημα του φόβου. Οι ειδικοί θεωρούν ότι οι παιδικοί φόβοι είναι ένα φαινόμενο βιολογικά και ψυχολογικά φυσιολογικό. Ωστόσο υπάρχουν μεγάλες διαφορές ανάμεσα στα παιδιά στο βαθμό που αισθάνονται και στους τρόπους που εκφράζουν τους φόβους τους. Δεν υπάρχει ομοφωνία ως προς την προέλευση του φόβου, αν δηλαδή είναι έμφυτος ή αποκτάται μέσω μίμησης και της μάθησης γενικότερα. Μπορεί να πει κανείς ότι τόσο οι γενετικές καταβολές όσο και οι εμπειρίες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην εμπειρία του φόβου του κάθε παιδιού. Όσον αφορά την ανάπτυξη φόβων ως αποτέλεσμα μάθησης , όλοι γνωρίζουμε ότι οι φόβοι μπορεί να αποτελέσουν το αποτέλεσμα μάθησης από διάφορες εμπειρίες. Για παράδειγμα ένα παιδί που καίει το δάκτυλο του αγγίζοντας τη θερμάστρα μαθαίνει να την αποφεύγει. Το παιδί που είχε μια δυσάρεστη εμπειρία με ένα σκυλί φοβάται γενικά τους σκύλους. Φόβοι όπως αυτοί δεν χρειάζονται ιδιαίτερη εξήγηση. Το συναίσθημα που μας παρωθεί να αποφεύγουμε την επανάληψη της επαφής με κάτι που θεωρούμε ως επιβλαβές μπορεί να θεωρηθεί ότι πηγάζει από το βασικό ένστικτο για επιβίωση. Ο φόβος μπορούμε να πούμε ότι είναι «μεταδοτικός» και τα παιδιά μαθαίνουν να φοβούνται παρατηρώντας τις συμπεριφορές άλλων ανθρώπων και ιδιαίτερα των γονιών τους. 17

Ποια πράγματα φοβούνται τα παιδιά; χρονοδιάγραμμα εμφάνισης των χαρακτηριστικών παιδικών φόβων. Σε κάθε ηλικία υπάρχουν κάποιοι χαρακτηριστικοί φόβοι οι οποίοι εξαρτώνται από τη βιοσωματική και νοητική ωριμότητα του παιδιού και από τις αλλαγές που παρουσιάζονται στο παιδί σε σχέση με τον τρόπο που βιώνει τον κόσμο γύρω του. Ο φόβος προς τα ξένα πρόσωπα και το άγχος του αποχωρισμού αποτελούν δύο χαρακτηριστικότατα παραδείγματα φόβων της βρεφικής και νηπιακής ηλικίας. Οι φόβοι αυτοί φθάνουν στο αποκορύφωμα τους κατά τους πρώτους μήνες του δεύτερου έτους της ζωής και μετά αρχίζουν να φθίνουν και να εξαφανίζονται εντελώς γύρω στην ηλικία των 3-4 ετών. Καθώς τα νήπια αποκτούν περισσότερες γνώσεις για τον κόσμο γύρω τους οι φόβοι τους για δυνατούς θορύβους λιγοστεύουν. Εξάλλου μαθαίνουν από τις εμπειρίες τους ότι πολλά από τα πράγματα που φαίνονται απειλητικά στην πραγματικότητα είναι εντελώς άκακα. Όταν τα παιδιά αρχίζουν να χρησιμοποιούν τη φαντασία και τη μνήμη τους και αποκτήσουν καλύτερη κατανόηση της γλώσσας, οι φόβοι τους αρχίζουν να επικεντρώνονται σε κάποια στερεότυπα πράγματα όπως λύκοι, κλέφτες, φαντάσματα ή ακόμα και το σκοτάδι . Οι φόβοι για κάποια ζώα και το σκοτάδι εμφανίζονται στην ηλικία των δύο ετών και μπορεί να συνεχιστούν μέχρι και το 5 έτος της ζωής ή αργότερα. Πολλές φορές, οι φόβοι των παιδιών προσχολικής ηλικίας μπορεί να αποτελούν περιστασιακές αντιδράσεις σε συγκεκριμένα γεγονότα που συνέβησαν κατά τη διάρκεια της ημέρας. Για παράδειγμα, το παιδί μπορεί να εκδηλώσει φόβο για τους κλέφτες ή για τα φαντάσματα μετά από ένα τρομακτικό έργο που είδε στην 18

τηλεόραση ή μετά από ένα παραμύθι που περιείχε έντονα φανταστικά στοιχεία. Ο φόβος αυτός μπορεί να εκδηλωθεί είτε λεκτικά, κατά τη διάρκεια της ημέρας, είτε μέσω εφιαλτικών ονείρων κατά τη διάρκεια της νύχτας. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η διαβεβαίωση του για την ασφάλεια του από τους ενήλικες μπορεί να αποτελέσει επαρκή τρόπο αντιμετώπισης των φόβων αυτών. Τα παιδιά στη σχολική ηλικία έχουν φόβους για το σχολείο, τις φυσικές καταστροφές και τους τραυματισμούς. Οι φόβοι αρχίζουν σταδιακά να μειώνονται όσο το παιδί αναπτύσσει τη γνωστική του ικανότητα να κατανοεί τον κόσμο και να ερμηνεύει λογικά τα φαινόμενα γύρω του. Παρά το γεγονός ότι ο φόβος, ως έναν βαθμό, είναι κάτι συνηθισμένο στην παιδική ηλικία, η σοβαρότητα των συγκεκριμένων φοβικών αντιδράσεων μπορεί να κριθεί μόνο από τις συνέπειες, που έχουν στην καθημερινή ζωή του παιδιού. Οι περισσότεροι φόβοι είναι παροδικοί , ενώ δεν εμποδίζουν καθόλου την ομαλή ανάπτυξη του παιδιού. Πώς να βοηθήσουμε το παιδί να ξεπεράσει τους φόβους του; • Kαταρχήν θα πρέπει να ακούμε με προσοχή, σεβασμό και κατανόηση αυτά που μας λέει το παιδί για τους φόβους του-έστω και αν τους θεωρούμε αβάσιμους. Πρέπει να βοηθήσουμε το παιδί να κατανοήσει ότι ο φόβος τους είναι κάτι φυσιολογικό και να το διαβεβαιώνουμε ότι αυτό που φοβάται δεν είναι στην πραγματικότητα επικίνδυνο. • Δεν το κοροιδεύουμε και δεν το γελοιοποιούμε, δεν υποτιμούμε το άγχος του γιατί έτσι εντείνουμε χειρότερα τη φοβία του.

• Οι γονείς να μην πανικοβάλλονται και να μεγαλοποιούν τους φόβους του παιδιού δίνοντας υπερβολική προσοχή στην παραμικρή εκδήλωση • Να μη φοβίζουν σκόπιμα το παιδί λέγοντας του ότι «αν δεν είναι καλό παιδί θα σε πάρει ο «μπαμπούλας» ή η αστυνομία. Αν οι ενήλικες προσπαθούν να ελέγξουν τη συμπεριφορά των παιδιών με τη χρήση του φόβου, δεν θα πρέπει στη συνέχεια να απορούν γιατί τα παιδιά φοβούνται. • Μπορούμε να διαβεβαιώσουμε στο παιδί ότι όλα τα παιδιά της ηλικίας του αισθάνονται κάποιους φόβους και ότι και εμείς όταν ήμασταν παιδιά είχαμε φόβους τους οποίους μάθαμε σιγά σιγά να ξεπερνούμε. Μπορεί να βοηθήσουμε το παιδί να αναπτύξει δεξιότητες, με τις οποίες να μπορεί να αντιμετωπίζει αποτελεσματικά το φοβικό αντικείμενο ή την φοβική κατάσταση. Για παράδειγμα όταν το παιδί φοβάται το σκοτάδι μπορεί να έχει ένα φωτάκι νυκτός αναμμένο στο δωμάτιο του. • Οι γονείς θα πρέπει να ελέγχουν τους δικούς τους φόβους επειδή, συχνά το παιδί μιμείται και υιοθετεί τους φόβους των γονιών του • Σε άλλους είδους παιδικές φοβίες, όπως για παράδειγμα φοβίες ζώων μπορούμε να αποτελέσουμε εμείς πρότυπο μίμησης για το παιδί. Είναι καλό να μας βλέπει το παιδί να παίζουμε , να φροντίζουμε ένα ζώο. Έτσι σιγά σιγά και χωρίς καμία πίεση και εξαναγκασμό, το παιδί βλέπει και κατανοεί ότι το ζώο δεν είναι τόσο επικίνδυνο όσο νόμιζε. • Οι γονείς μπορούν να χρησιμοποιήσουν εικονογραφημένα παιδικά βιβλία με παιδιά που

φοβούνται αλλά τελικά ξεπερνάνε τους φόβους τους, τα οποία κυκλοφορούν στα βιβλιοπωλεία. Το παιδί μπορεί να ταυτιστεί με τον ήρωα του βιβλίου και να ξεπεράσει ευκολότερα το φόβο του. • Γενικά, οι ενήλικες είναι καλό να ενθαρρύνουν με κάθε τρόπο τα παιδιά ώστε να αναπτύξουν πρωτοβουλίες , αυτοπεποίθηση και αυτονομία. Η υπερπροστατευτική συμπεριφορά των γονιών διευκολύνει την εκδήλωση φόβων από την πλευρά του παιδιού. Είναι δυνατόν ορισμένοι φόβου να εξελιχθούν σε φοβίες, οι οποίες εκδηλώνονται με έντονο άγχος ακόμα και στην ιδέα του αντικειμένου ή της κατάστασης που φοβάται το παιδί και τα οποία προσπαθεί επίμονα να αποφύγει. Οι ενήλικες πρέπει να ανησυχήσουν και να απευθυνθούν σε κάποιον παιδοψυχολόγο αν υπάρχουν υποψίες ότι οι αντιδράσεις του παιδιού αποτελούν ενδείξεις φοβίας, δηλαδή αν: • Είναι υπερβολικές και επίμονες • Παρουσιάζουν μεγάλη διάρκεια και αντοχή στο χρόνο • Είναι δυσανάλογα έντονες σε σχέση με το ερέθισμα ή την κατάσταση που τις προκάλεσε • Συνοδεύονται από σωματικά ενοχλήματα • Φαίνεται να αποδιοργανώνουν το παιδί και εμποδίζουν τη συμμετοχή του σε καθημερινές δραστηριότητες Η έγκαιρη αντιμετώπιση των φοβιών είναι απαραίτητη διότι οι φοβίες, σε αντίθεση με τους φυσιολογικούς φόβους της προσχολικής ηλικίας, μπορεί να έχουν δυσμενείς συνέπειες τόσο στην καθημερινή λειτουργικότητα όσο και στην συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη του παιδιού. 19

Πότε ανησυχούν οι γονείς Θέκλη Κοτζιά, Ψυχίατρος Παιδιών και Εφήβων ————————————————————————————————————— Οι γονείς είναι συνήθως οι πρώτοι που αναγνωρίζουν ότι το παιδί τους έχει συναισθηματικές δυσκολίες ή προβλήματα συμπεριφοράς. Βέβαια, η απόφαση αναζήτησης επαγγελματικής βοήθειας μπορεί να είναι δύσκολη και επίπονη για έναν γονέα. Το πρώτο βήμα είναι να προσπαθήσετε με ψυχραιμία, να μιλήσετε με το παιδί. Μια ειλικρινής και ανοικτή συζήτηση σχετικά με τα συναισθήματα μπορεί να βοηθήσει. Οι γονείς πολλές φορές επιλέγουν να συμβουλευτούν τον παιδίατρο, τον δάσκαλο του παιδιού, κληρικούς, ή άλλα άτομα που γνωρίζουν καλά το παιδί. Αυτό,

ανάλογα με την σοβαρότητα βέβαια της περίπτωσης, ενδέχεται να επιλύσει τα προβλήματα του παιδιού και να βοηθήσει την οικογένεια. Παρακάτω είναι μερικά σημάδια που μπορεί να δείχνουν ότι σε ένα παιδί ή έφηβο η ψυχιατρική αξιολόγηση θα είναι χρήσιμη. Στα μικρότερα παιδιά: • Αξιοσημείωτη πτώση της σχολικής επίδοσης. • Κακή επίδοση στο σχολείο, παρά το γεγονός ότι το παιδί προσπαθεί πολύ σκληρά. • Σοβαρή ανησυχία ή άγχος, όπως φαίνεται από την συχνή άρνηση να πάει στο σχολείο, να πάει για ύπνο ή να λάβει μέρος σε δραστηριότητες που είναι ανάλογες της ηλικία του

παιδιού.

κακό στους άλλους.

• Συχνά σωματικά ενοχλήματα, χωρίς γνωστή ιατρική αιτιολογία.

• Αυτο-τραυματισμός ή αυτοκαταστροφική συμπεριφορά.

• Υπερκινητικότητα (διαρκής άσκοπη κινητικότητα με ή χωρίς δυσκολία στη συγκέντρωση της προσοχής).

• Οι συχνές εκρήξεις θυμού ή επιθετικότητας.

• Συχνοί εφιάλτες. • Συνεχής ανυπακοή ή επιθετικότητα και εναντιωτική συμπεριφορά. • Συχνές και ανεξήγητες εκρήξεις θυμού. • Απειλές ότι να βλάψει ή να σκοτώσει τον εαυτό του. Στην προ-εφηβεία και εφηβεία: • Σημαντική πτώση στη σχολική επίδοση.

• Επαναλαμβανόμενες απειλές ότι θα φύγει από το σπίτι. • Παραβίαση των δικαιωμάτων των άλλων, σκασιαρχείο, κλοπές, ή βανδαλισμοί. • Παράξενες σκέψεις, πεποιθήσεις, συναισθήματα, ή ασυνήθιστες συμπεριφορές, μη δικαιολογημένος φόβος να γίνουν παχύσαρκοι/ ες, η υπερβολική δίαιτα, η πρόκληση εμετών ή ακόμα και η χρήση καθαρτικών σε μια προσπάθεια για έλεγχο ή απώλεια βάρους.

• Δυσκολία να αντιμετωπίσει προβλήματα και τις καθημερινές δραστηριότητες. • Σημαντικές αλλαγές στον ύπνο και / ή τις διατροφικές συνήθειες. • Ακραίες δυσκολίες συγκέντρωσης στο σχολείο ή στο σπίτι. • Έντονη σεξουαλική συμπεριφορά. • Η κατάθλιψη φαίνεται από διαρκή, παρατεταμένη κακή διάθεση και συμπεριφορά, συχνά συνοδεύεται από μείωση της όρεξης για φαγητό, δυσκολία στον ύπνο ή σκέψεις θανάτου. • Σοβαρές εναλλαγές της διάθεσης. • Ισχυρές ανησυχίες και αγωνίες για την καθημερινή ζωή, όπως στο σχολείο ή την κοινωνικοποίηση. • Η παρατεταμένη χρήση αλκοόλ και / ή ναρκωτικών • Συχνοί εφιάλτες. • Απειλές για αυτοτραυματισμό ή ότι θα κάνει

Εάν τα προβλήματα παραμένουν για μεγάλο χρονικό διάστημα ή αν επηρεάζουν άλλα άτομα που εμπλέκονται στη ζωή του παιδιού, η συνάντηση και η συζήτηση με ειδικό ψυχικής υγείας για παιδιά και εφήβους, σίγουρα θα είναι ιδιαίτερα σημαντική. Πηγή: • American Academy of Child and Adolescent Psychiatry

Ψυχική ωριμότητα των γονέων και ο ρόλος της στην ανατροφή των παιδιών Λουίζα Θεοφάνους - Ιωακείμ B.Sc. (Hons), M.Sc. (London), MBACP Συμβουλευτική Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια ————————————————————————————————————— Οι περισσότεροι άνθρωποι στον κόσμο γίνονται γονείς χωρίς συγκεκριμένη προετοιμασία. Βλέπουμε στη συνέχεια κάποιους να αναλαμβάνουν το ρόλο με σχετική επιτυχία, δηλαδή να προσαρμόζονται ευκολότερα στα γονεϊκά τους καθήκοντα και να μεγαλώνουν όσο το δυνατό πιο υγιή - σωματικά και ψυχικά - παιδιά. Σε άλλες περιπτώσεις όμως, οι γονείς αποτυγχάνουν να εκπληρώσουν ικανοποιητικά το ρόλο τους, στον οποίο δυσκολεύονται να προσαρμοστούν, με αποτέλεσμα να κάνουν διάφορα λάθη που κοστίζουν στη σωματική και ψυχική υγεία των παιδιών τους. Καθοριστικό ρόλο στην επάρκεια του γονεϊκού ρόλου παίζει ο βαθμός στον οποίο ένας άνθρωπος

ωριμάζει αρκετά για να αναλάβει ικανοποιητικά αυτό το δύσκολο ούτως ή άλλως έργο. Αναφέρω εξ αρχής, ότι κανείς δεν είναι απολύτως ώριμος (αν υπάρχει τέτοιος όρος) πριν αναλάβει το ρόλο του γονιού, αλλά και κατά τη διάρκεια της ανατροφής των παιδιών του, αφού ο βαθμός ψυχικής ωριμότητας εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Έτσι, ο αναγνώστης, πιθανό να αναγνωρίσει στοιχεία του εαυτού του, του συντρόφου του ή και των δικών του γονιών στο κείμενο αυτό, η ύπαρξη των οποίων απαιτεί παρέμβαση μόνο όταν αυτά είναι αρκετά, έντονα και παρατεταμένα. Ψυχική ανωριμότητα των ανθρώπων που γίνονται γονείς Στο άρθρο αυτό δε θα αναφερθώ στις ακραίες περιπτώσεις βίας και παραμέλησης παιδιών, οι οποίες βλέπουν συχνά το φως της δημοσιότητας και / ή παίρνουν το δρόμο της δικαιοσύνης. Θα

αναφερθώ σε ένα πολύ πιο συνηθισμένο φαινόμενο, ειδικά στις μέρες μας, που παρατηρείται όχι μόνο στην Κύπρο, αλλά και σε άλλες κοινωνίες: τη ψυχική ανωριμότητα των ανθρώπων που γίνονται γονείς. Οι γονείς αυτοί, για διάφορους λόγους που σχετίζονται συνήθως με τη δική τους ανατροφή, όπως η υπερ-προστασία, η ανεπαρκής συναισθηματική φροντίδα ή και η ανωριμότητα των δικών τους γονέων που μπορεί να φτάνει ή να μη φτάνει σε βαθμό κακοποίησης και παραμέλησης, δεν ωριμάζουν ικανοποιητικά για να αναλάβουν με επάρκεια το ρόλο του γονέα. Εντούτοις, οι γονείς αυτοί συνήθως είναι σε γενικές γραμμές καλοί, ενδιαφέρονται για την ευημερία των παιδιών τους και οι προθέσεις τους γι’ αυτά μπορεί να είναι οι καλύτερες, προσφέροντας αρκετά από αυτά που μπορούν. Το πρόβλημα όμως είναι ακριβώς αυτό: εκείνα που προσφέρουν – παρά τις καλές τους προθέσεις – είναι περιορισμένα από ψυχολογική άποψη. Τι είναι η συναισθηματική ωριμότητα Η συναισθηματική ωριμότητα ενός ανθρώπου αποτελεί ένα κράμα αυτοελέγχου, αυτογνωσίας, κατανόησης του κόσμου και των άλλων ανθρώπων, κοινωνικού ενδιαφέροντος, προσαρμοστικότητας, ικανότητας σφαιρικής αντίληψης και βαθύτερης κατανόησης καταστάσεων, υπομονής και επιμονής. Η συναισθηματική ωριμότητα είναι επίσης ταυτόσημη με την υπευθυνότητα, μια έννοια που δεν είναι πάντα ξεκάθαρη, καθώς δεν αναφέρεται μόνο στα συνήθη ζητήματα της επαγγελματικής και οικονομικής υπευθυνότητας (τυπικότητα, διεκπεραίωση εργασιών, καλή οικονομική διαχείριση). Ψυχικά ώριμος λοιπόν είναι ο άνθρωπος που αναλαμβάνει την ευθύνη των πράξεων και λόγων του (αντιλαμβάνεται ότι έχει επιλογές και

δεν κατηγορεί τους άλλους για τα δικά του λάθη ή ανεπάρκειες), τηρεί τις υποσχέσεις του, είναι αξιόπιστος και αναλαμβάνει πρόθυμα ευθύνες και πρωτοβουλίες για το χώρο που ζει και για τα άτομα με τα οποία συμβιώνει ή για τα οποία έχει ευθύνη. Όλα αυτά είναι απαραίτητα για την προσωπική ανάπτυξη κάθε ανθρώπου, αλλά και για τη διατήρηση υγιών και ουσιαστικών διαπροσωπικών σχέσεων. Η υπευθυνότητα που αναφέρθηκε πιο πάνω, μαζί με τη διάθεση και ικανότητα για καθημερινή αυτοθυσία, αποτελούν ειδικότερα βασικές προϋποθέσεις για να μπορέσει κανείς να λειτουργήσει σωστά ως γονιός. Διαφορετικά, ο χρόνος, η τρυφερότητα, το παιχνίδι και η κάλυψη σωματικών και υλικών αναγκών από μόνα τους δεν είναι επαρκή και μπορούν να αφήσουν μεγάλα ψυχικά τραύματα και κενά στο παιδί. Χαρακτηριστικά γονέων με ψυχική ανωριμότητα Ας δούμε λοιπόν κάποιες συμπεριφορές γονέων που χαρακτηρίζονται από ψυχική ανωριμότητα. Αναφέρω εκ των προτέρων ότι σίγουρα δεν παρουσιάζουν όλοι τον ίδιο βαθμό ανωριμότητας, αλλά και ότι αυτός δεν εκδηλώνεται με τον ίδιο τρόπο σε όλους τους γονείς. Έτσι λοιπόν κάποιοι θα παρουσιάζουν κάποιες από τις συμπεριφορές που ακολουθούν, άλλοι λιγότερες, άλλοι περισσότερες, και σε διαφορετική ένταση. Ο αναγνώστης μπορεί να αξιολογήσει γνωρίζοντας την κάθε περίπτωση. Σημαντικό είναι επίσης να υπενθυμίσουμε ότι οι περισσότεροι γονείς θα επιδείξουν για διάφορους λόγους κάποιες από αυτές τις συμπεριφορές κάποια στιγμή, χωρίς απαραίτητα να χαρακτηρίζονται από γενική ψυχική ανωριμότητα. Το σημαντικότερο κριτήριο είναι η διάρκεια και η καθολικότητα των συμπεριφορών 23

αυτών, όταν δηλαδή δεν αποτελούν περιστασιακές εξαιρέσεις, αλλά η γενικότερη συμπεριφορά κάποιου ως γονέα χαρακτηρίζεται από αυτά τα στοιχεία. Τεράστια επίσης σημασία στην αξιολόγηση μιας κατάστασης πρέπει να δίνεται στις προθέσεις και τα συναισθήματα ενός γονέα. Αν δηλαδή κάποιος προσφέρει κάποια πράγματα στα παιδιά του επειδή δεν έχει επιλογή, από φόβο ή ενοχές, αντί επειδή πραγματικά τα πιστεύει και τα νιώθει, η συμπεριφορά του παραμένει ανώριμη και διαφέρει ποιοτικά η εκδήλωση της. Οι γονείς λοιπόν με σημαντικό βαθμό ψυχικής ανωριμότητας χαρακτηρίζονται συχνά από τα ακόλουθα: 1. Βάζουν τις δικές τους ανάγκες ή και του συντρόφου τους, σωματικές και ψυχολογικές, πάνω από του παιδιού. Μερικά παραδείγματα: τρώνε οι ίδιοι πρώτα και το καλύτερο φαγητό αντί τα παιδιά, δε θηλάζουν τα μωρά για να μην περιορίζονται οι έξοδοι τους, αφήνουν μικρά παιδιά που δεν κατανοούν την παροδική απουσία και είναι προσκολλημένα σε αυτούς για να κάνουν ταξίδια, αλλά και γονείς που ανέχονται κακοποίηση του παιδιού από τον άλλο γονέα για να μην έρθουν σε ρήξη μαζί του, και άλλα. 2. Δυσκολεύονται πολύ να προσαρμοστούν στις αλλαγές και θυσίες που απαιτεί ο ερχομός ενός παιδιού. Διαμαρτύρονται και παραπονιούνται έντονα για το πώς άλλαξε η ζωή τους, αισθάνονται θυμωμένοι, αποστερημένοι και καταπιεσμένοι γιατί περιορίζεται ο ελεύθερος τους χρόνος, η ξεκούραση τους και οι προσωπικές τους δραστηριότητες. 3. Μεταθέτουν τις πρακτικές και ψυχολογικές ευθύνες τους προς τα παιδιά τους σε τρίτους (γιαγιάδες, σταθμούς, νταντάδες και άλ24

λους), βασιζόμενοι υπερβολικά στη βοήθεια και καθοδήγηση τους. Κλασικό παράδειγμα για τα ελλαδο-κυπριακά δεδομένα αποτελεί η (όχι αναγκαστική) ανατροφή των παιδιών από τους παππούδες αντί τους γονείς που εστιάζουν πολύ στην καριέρα και τη ψυχαγωγία τους, αλλά και η ανάληψη του ρόλου του πατέρα από τη γιαγιά. Αυτό βέβαια δεν είναι φυσιολογικό και διαταράσσει τις ισορροπίες – πρωταρχικό ρόλο στη ζωή των παιδιών πρέπει να έχουν οι δύο γονείς και μετά οποιοσδήποτε άλλος. 4. Αρνούνται ή δυσκολεύονται να αναλάβουν ευθύνες για συμπεριφορές και προβλήματα των παιδιών τους. Αποδίδουν τις δικές τους ευθύνες ο ένας στον άλλο, στο ίδιο το παιδί («είναι προβληματικό παιδί») και σε τρίτους, όπως το σχολείο, την κοινωνία και άλλους, τους οποίους κατηγορούν για δικά τους λάθη και ανεπάρκειες. 5. Δυσκολεύονται να συγκρατήσουν τις παρορμήσεις τους για το καλό των παιδιών τους – δεν έχουν αρκετή υπομονή και αυτοέλεγχο. Αδυνατούν να αντιληφθούν ή να συγκρατήσουν στο μυαλό τους τη δύναμη της συμπεριφοράς τους πάνω στα παιδιά τους, με αποτέλεσμα να ξεσπούν επανειλημμένα με έντονο θυμό και άλλες συναισθηματικές ανασφάλειες μπροστά ή και πάνω στα παιδιά. 6. Δίνουν υποσχέσεις που δεν κρατούν. Υπόσχονται στα παιδιά πράγματα που δεν τηρούν ή στο / στη σύζυγο ότι θα κάνουν πράγματα για την οικογένεια και δεν τα κάνουν, χωρίς να συνειδητοποιούν ότι με αυτό τον τρόπο οι άλλοι αισθάνονται προδομένοι και κλονίζεται η εμπιστοσύνη τους.

7. Γίνονται χειριστικοί – ξεγελούν τα παιδιά τους για να πετύχουν κάτι, λένε ψέματα για να αποφύγουν να κάνουν κάτι γι’ αυτά. Αυτό είναι χειρότερο όσο μεγαλύτερα είναι τα παιδιά, αφού αντιλαμβάνονται περισσότερο το ψέμα, ενώ υπάρχουν περισσότεροι τρόποι επικοινωνίας, τους οποίους οι ψυχικά ανώριμοι γονείς αποφεύγουν. 8. Δυσκολεύονται να κατανοήσουν και να αποδεχθούν ότι τα παιδιά τους μπορεί να έχουν διαφορετικές επιθυμίες, ενδιαφέροντα και ανάγκες από τους ίδιους, είτε αυτό αφορά σε διατροφή και παιχνίδι στις μικρές ηλικίες, είτε σε αντιλήψεις και ενδιαφέροντα μετέπειτα. 9. Δυσκολεύονται να αποδεχθούν τις ανάγκες εξάρτησης των βρεφών και των νηπίων. Προσπαθούν έτσι πολύ νωρίς να τα απογαλακτίσουν με κάθε τρόπο, πρακτικά και ψυχολογικά, «για να μην εξαρτηθούν υπερβολικά από αυτούς». Τα μωρά έχουν έντονες ανάγκες εξάρτησης και αν αυτές δεν ικανοποιηθούν από τους γονείς θα ικανοποιηθούν από τρίτους ή, στη χειρότερη περίπτωση, το κενό θα «καλυφθεί» με ουσίες εξάρτησης ή θα παραμείνει και θα εκδηλωθεί με διάφορους άλλους αρνητικούς τρόπους στην ενήλικη ζωή τους, όπως το χρόνιο στρες, η κατάθλιψη, οι ψυχαναγκασμοί και άλλα. 10. Δυσκολεύονται να αποδεχθούν και να βοηθήσουν στην ανάγκη αυτονόμησης των παιδιών τους, που αποτελεί κύριο αναπτυξιακό ζήτημα στη νηπιακή και μετέπειτα στην εφηβική ηλικία. Για παράδειγμα, συνεχίζουν να φροντίζουν ένα νήπιο ως βρέφος (παθητικό άλλαγμα, τάισμα και άλλα) είτε από έλλειψη

υπομονής και επιμονής να το βοηθήσουν να αυτονομηθεί, είτε από μια άρνηση να δεχθούν ότι το παιδί τους δεν είναι πια βρέφος. Ή απορρίπτουν τους έφηβους που επαναστατούν και επιμένουν να τους αντιμετωπίζουν ως παιδιά, αρνούμενοι να αντιληφθούν ότι το παιδί μεγάλωσε και έχει διαφορετικές, φυσιολογικές ανάγκες και αντιμετωπίζει τώρα άλλα αναπτυξιακά ζητήματα. 11. Χρησιμοποιούν τα παιδιά για να ξεπεράσουν δικές τους ανεπάρκειες. Για παράδειγμα, χρησιμοποιούν ασυναίσθητα τα παιδιά ως μαριονέτες διασκέδασης για να προσελκύουν προσοχή ή αναθέτουν υποσυνείδητα ρόλους συντρόφου, γονέα και φίλου στα παιδιά τους. Κλασικό παράδειγμα της δεύτερης περίπτωσης αποτελεί η αντιστροφή ρόλων, όπου το παιδί φροντίζει τον καταθλιπτικό γονέα ή αναλαμβάνει τη θέση ενός εκλιπόντα γονέα. 12. Αντιμετωπίζουν το γονεϊκό τους ρόλο με επιπολαιότητα: θεωρούν ότι τα παιδιά «μεγαλώνουν μόνα τους» και δεν έχουν ιδιαίτερη σημασία οι πράξεις ή παραλείψεις τους. Θεωρούν για παράδειγμα ότι τα βρέφη απλά κλαίνε και δε χρειάζεται να προσπαθούν ιδιαίτερα να τα ηρεμήσουν, τα παιδιά γενικά δε χρειάζονται πολλή σημασία, αν φάνε ξύλο «δε θα πάθουν τίποτα», ούτε αν γίνονται μάρτυρες τσακωμών και άλλων εκδηλώσεων επιθετικότητας. Όλα αυτά είναι αποδεδειγμένο ότι βλάπτουν το ψυχισμό των παιδιών και επηρεάζουν αρνητικά την ανάπτυξη και το χαρακτήρα τους. Οι γονείς όμως που δεν είναι αρκετά ψυχικά ώριμοι γι αυτό το ρόλο δε σκέφτονται πολύ τέτοια πράγματα και προ25

τιμούν να αφιερώνουν την ενέργεια και τον ελεύθερο τους χρόνο στην ενασχόληση με πράγματα έξω από αυτούς. Δεν επιδιώκουν δηλαδή να μαθαίνουν περισσότερα για τον εαυτό τους, τις σχέσεις τους και την ανάπτυξη των παιδιών τους, ώστε να βελτιωθούν, αλλά προτιμούν να ασχολούνται π.χ. με την πολιτική, το ποδόσφαιρο, τη ζωή καλλιτεχνών, κοινωνικές δραστηριότητες και άλλα. Ακόμα και στη περίπτωση που αντιληφθούν ότι κάνουν κάποιο λάθος, θεωρούν ότι η επιθυμία από μόνη της – χωρίς συγκεκριμένη προσπάθεια – είναι αρκετή για να μην επαναληφθεί. 13. Έχουν συνήθως μια «μαυρόασπρη», περιορισμένη αντίληψη των πραγμάτων, όπου όλα είναι καλά ή κακά, χωρίς ενδιάμεσους χρωματισμούς. Έτσι, αν σε κάποια θέματα συμπεριφέρονται σωστά ή κατά περιόδους, θεωρούν ότι δε χρειάζεται να αλλάξουν κάτι ιδιαίτερο, ενώ αν κάποιος τους πει κάτι αρνητικό για τη συμπεριφορά τους θεωρούν ότι υπερβάλλει και ίσως το εκλάβουν ως προσωπική επίθεση, αντί ως μια ευκαιρία για αυτοκριτική και αυτοβελτίωση. Συνέπειες στο παιδί από την ψυχική ανωριμότητα ενός γονέα Κάθε παιδί έχει τη δική του προσωπικότητα και ρυθμούς ανάπτυξης, ενώ δέχεται σίγουρα επιδράσεις και από άλλους παράγοντες. Ο βαθμός ωριμότητας των γονέων όμως επιδρά καθοριστικά στη συμπεριφορά των παιδιών. Μερικές από τις συνέπειες είναι: • Πολύ αντιδραστικά ή / και παθητικά παιδιά • Παιδιά που παλινδρομούν συχνά, καθυστερεί πολύ η συναισθηματική τους ανάπτυξη ή μέ26

νουν αναπτυξιακά στάσιμα, χωρίς να υπάρχει οργανική αιτία • Παιδιά που αργούν ή και αδυνατούν να ωριμάσουν ως ενήλικες και να αναλάβουν ικανοποιητικά το γονεϊκό ρόλο όταν γίνουν οι ίδιοι γονείς • Παιδιά με χαμηλή αυτοεκτίμηση, ψηλό βαθμό άγχους και κατάθλιψη, αφού νιώθουν συναισθηματική ανασφάλεια και αβεβαιότητα για την αξία τους. Συχνά αισθάνονται ότι για τους γονείς τους οι προσωπικές τους ανάγκες είναι σημαντικότερες από τις δικές τους, κάτι το οποίο στη συνέχεια γενικεύουν θεωρώντας ότι τα δικά τους συναισθήματα και ανάγκες είναι πάντα τα λιγότερο σημαντικά. Αντιμετώπιση του προβλήματος Είναι πολύ σημαντικό να σημειωθεί ότι η πορεία αυτή είναι αναστρέψιμη και όσο νωρίτερα γίνουν κάποιες παρεμβάσεις, τόσο καλύτερα είναι συνήθως και τα αποτελέσματα. Παρόλο που η ψυχική ανωριμότητα ενός γονέα μπορεί να είναι ψυχικά επώδυνη και τραυματική εμπειρία για ένα παιδί, οι αρνητικές συνέπειες μπορούν να αποφευχθούν σε σημαντικό βαθμό αν ο ένας γονιός είναι ψυχικά ώριμος και αντισταθμίζει όσο μπορεί το κενό του άλλου. Επιπλέον, η εμπλοκή τρίτων πιο ώριμων ενηλίκων σε σημαντικό βαθμό, όπως συγγενών και φίλων, μπορεί να είναι καταλυτική. Τέλος, και σημαντικότερο, αν οι γονείς αναγνωρίσουν το πρόβλημα και ζητήσουν επαγγελματική βοήθεια για να ξεπεράσουν τα δικά τους ελλείμματα, π.χ. αυτοεκτίμησης, προσοχής κλπ, θα μπορέσουν να ωριμάσουν ικανοποιητικά για να ανταποκριθούν με περισσότερη επάρκεια και να βοηθήσουν στην υγιή συναισθηματική ανάπτυξη και ευτυχία των παιδιών τους.