Dimension 4

1

2

STAFI I BULETINIT Kryeredaktor: Darjan Konomi Koordinatore e Projektit: Elona Memetaj Anëtarë: Ziza Isufi Nikolina Guri Dorina Reçi

Adresa: Rruga “Don Bosko: nr.4, Tiranë, Shqipëri Tel: 04-2230088 Cel. 0692024596 / 0692035270 E - mail: caritasalbania@caritas.icc-al.org darikonomi@yahoo.com

3

Ja çfarë mund të lexoni: IMAZHE SHPRESE NJË QENDËR DITORE NDRYSHE NGA TË TJERAT KUSH THA SE NUK MUNDEN MUNGESA E RESPEKTIT SHENJË PRAPAMBETJEJE REFLEKTIME BAZUAR MBI PROVA RËNDËSIA E NJË GRUPI PERSONA ME NEVOJA TË VEÇANTA DIKUR KRENARE SOT NEVOJTARE. INTEGRIMI NUK DO TË THOTË DISKRIMINIM SPORT INTEGRIM PËRMES GRUPIT NJË SHFAQJE PODIUM MESAZHESH

5

4

5

Imazhe shprese

Gjatë gjithë kësaj kohe që merrem me aftësinë e kufizuar kamë një besim të plotë se që të arrihet një rezultat për PAK nevojitet pikë së pari mbështetja e familjes. Kurë them mbështetje e familjes nënkuptoj se familja nuk duhet t’i trajtoj personat me aftësi të kufizuara si persona saj një fatkeqësi të por, si njerëz të cilët edhe pse kanë një problem me punë mund të arrin të integrohen fare mirë në shoqëri. E ndoshta nuk do të mund të bëjnë 100% atë që bëjnë njerëzit e tjerë por, ama, do të arrin në një stad të mirë aq sa për të qenë të aftë për veten e tyre por, edhe për shoqërinë.

Gjatë kësaj kohe kamë udhëtuar shumë e kamë parë ose dëgjuar shumë historia rreth PAK që fatkeqësisht në shumicën e rasteve konsistojnë në një pikë të përbashkët: P.A.K. janë absolutisht të pa integruar e kjo ndodhë për disa arsye. Pikë së pari duket se edhe pse hapa përpara janë bërë në shumicën e rasteve as familjet dhe as PAK nuk arrin të kuptojnë rëndësinë e integrimit social të tyre apo të fëmijëve të tyre. Veip Proda Babai i një vajze me autizëm, shpjegon se si vajza e tij krahas një pune të bërë me intensitet ka arritur që sot të jetë një piktore e arritur me shumë çmime ndërkombëtare. “Ne e kemi nxjerrë Rudinën që në vitit 94 dhe kemi ftuar të gjithë prindërit që kanë fëmijë me aftësi të kufizuara të bëjnë të njëjtën gjë”. Ky është një imazh shprese që është totalisht i kundërt me imazhin e atyre prindërve të cilët ndjejnë ndrojtje apo “munden” nga tabutë. Rasti i kundërt është ai që unë dëgjova para

6 disa muajsh në Lezhë ku një nxënëse e një klase speciale u detyrua të braktis shkollën pasi një nga të afërmit e saj i kishë kërkuar të ëmës t’a largonte nga shkolla speciale sepse “turpëronte” fisin.

Në disa raste nëse tabutë, apo frika e mentalitetit sjellin padurim për një ndryshim sa më të shpejtë të jetë e mundur. Znj. Valbona Kraja punonjëse sociale pranë qendrës kombëtare të rehabilitimit thotë: “ në disa raste prindërit tregohen shumë të paduruar duan rezultate të shpejta” Por, nuk dua të ndalem së tepërmi te këto raste unë dua të ndalem te ato raste që realisht përbëjnë provë konkrete se mentaliteti ka filluar të ndryshoj disi. Në Durrës para disa ditësh pash një njeri me karrocë, të afërmit e tij e ndihmonin të futej në det e ai ishte i kënaqur për këtë.

Familja i përkushtohet shumë atij djali e marrin e fusin për ditë në det më tha njeri nga pushuesit që ishin aty. Menjëherë mendova se në këtë vend kaq paragjykues diçka ka filluar të ndryshoj edhe te mentaliteti i familjeve. Pak orë më vonë dikush që e dinte se jam njeri që merrem me fushën e aftësisë së kufizuar më tregon edhe një histori tjetër, të një vajze të vogël, e cila vuante nga autizmi. “E ëma i është përkushtuar totalisht më tha është e zonja e merret shumë me vajzën” Nuk fola edhe pse nuk kisha asnjë koment për të bërë por, mendova diçka: të punosh në këtë vend kaq paragjykues karshi çdo gjëje ndryshe karshi çdo personi ndryshe në fushën e aftësisë së kufizuar është sfidë e cila ja vlen sepse këto dy raste që unë pash janë prova e gjallë se edhe në këtë vend me kulturën paragjykuese trashëguar nga e kaluara mentaliteti ka filluar të ndryshoj. Dhe ajo që është shpresëdhënëse është se ky mentalitet po ndryshon brenda familjes shqiptare. Tani më ka njerëz që e pranojnë paaftësinë e fëmijëve apo të afërmve të tyre duke mos e trajtuar më paaftësinë si tragjedi, duke mos thënë më “ o çfarë më gjeti” por, duke e trajtuar si një problem që si çdo problem tjetër mund të zgjidhet apo të përmirësohet duke dhënë mundësi PAK të kenë një jetë normale. E kurë puna kryhet me durim nga familja, kur prindërit i drejtohen qendrave të specializuara në kohë , atëherë kur diagnoza është kapur e fëmija është ende i vogël mundësitë për rezultate të mira në të ardhmen rriten.

7 Këto dy imazhe përkushtimi janë dy imazhe që si punonjës së kësaj fushe më mbushin me shpresën se vendi ynë do arri të trajtoj PAK si në vendet e tjera të zhvilluara pa tabu paragjykime apo ndrojtje, këto imazhe janë imazhe shprese sepse tregojnë se thelbi i shoqërisë,familjet që kanë PAK në gjirin e tyre ndoshta po ndryshojnë mentalitet

8

Një Qendër Ditore, ndryshe nga të tjerat…

Dorina REÇI

Qendra Ditore “Jetë në zhvillim” është një qendër që ofron shërbime sociale për 35 Persona me Aftësi të Kufizuara Mendore në qytetin e Fushë-Krujës.

Integrimi social i këtyre personave ka qënë dhe është një nga principet kryesore të Caritas Shqiptar, i cili me kontributin e Caritas Austria kanë bërë të mundur ngritjen e kësaj qendre.

Personeli i përbërë prej 12 anëtarësh që kanë formime të ndryshme profesionale, i vjen në ndihmë kësaj kategorie më aftësitë e tyre, profesionalitetin e tyre dhe mbi të gjitha me përkushtimin dhe dashurinë që ata kanë nevojë.

9

Ndonëse kjo qendër ka rreth katër muaj që është hapur, impakti i saj pozitiv ka qënë i menjëhershëm. Kjo vihet re edhe nga interesimi dhe paraqitja e shumë familjarëve që kanë në familjet e tyre një apo më shumë anëtarë me aftësi ndryshe, të cilët vijnë nga zonat rurale përtej Fushë-Krujës.

Puna e stafit ndaj këtyre personave konstiston në rritjen e kapaciteteve të gjithësecilit prej tyre nëpërmjet zhvillimit të terapive të ndryshme në bazë të nivelit dhe karakteristikave psiko-sociale që ata kanë. Edhe pse puna është e orientuar drejt fokus grupeve, çdo person vlerësohet dhe monitorohet në mënyrë individuale nga psikologia dhe punonjësit socialë të qendres.

Ajo çka e dallon këtë qendër me të tjerat është identifikimi i aftësive pozitive dhe puna e orientuar drejt këtyre aftësive. Këto aftësi vihen në funksion të përmirësimit të talenteve të ndryshme që kësaj kategorie individësh nuk i mungojnë. Përfituesit e kësaj qendre mësojnë njohuritë

10

bazë të disa prej zanateve të njohura ose jo për ata. Disa prej aktiviteteve si: përpunimi i qiririt, krijimi i punimeve artistike, ndërtimi i objekteve të ndryshme me dru, përgatitja e gatimeve të shumëllojshme ushqimore, kanë për qëllim angazhimin dhe përfshirjen e Personave me Aftësi të Kufizuara në tregun e punës.

Duke qënë të perfshirë në tregun e punës, kjo gjë do të sjellë tek ata rritje të ardhurash, përmirësim të vetëvlerësimit dhe për rrjedhojë krijimin e autonomisë kundrejt familjes dhe gjithë komunitetit. Por që të arrihet një integrim i plotë social është shumë e rëndësishme pjesëmarrja njëherazi e disa faktorëve ambientalë.

Përveç familjes, një rol aktiv duhet të luajnë edhe përfaqësues të biznesit, janë ata të cilët shpërblejnë punën e realizuar nga personat që kanë aftësi ndryshe nga të tjerët por që me anë të shpërblimit atyre u ofrohen mundësi të barabarta dhe kështu mund të ndjehen të dobishëm dhe të pozicionuar në shoqëri.

11

Kush tha se nuk munden

Teatrin e kam pasur gjithnjë pasion të pa imagjinueshëm. Pikërisht për këtë sa herë që kishte ndonjë shfaqe teatrale në shkollë isha gjithnjë i gatshëm për të kontribuar, për të luajtur. Isha madje edhe më i lumtur kurë më besohej një nga rolet protagoniste. Arti është diçka e bukur për emocionet që të jep, është diçka e bukur sepse suksesi apo disfata jote nuk varen vetëm nga ty duhet që të pëlqehet një ide një skenar dhe së fundmi një interpretim. Për të gjitha këto arsye por, edhe pse më pëlqente të njihesha kudo që shkoja unë luajta disa herë në për ekipet teatrale shkollore. Që në eksperiencën time të parë në klasë të 6 arrita të kuptoj se përveç se të luaja një rol më pëlqente shumë edhe regjia.

Kështu rija gjithnjë pranë mësueses time Urlës e cila atëherë pati marrë iniciativën të shfaqnim një përrall, me titull “diamanti Magjik” Disa fëmijë gjejnë një diamant dhe e shpëtojnë qytetin e tyre nga ndotja ambientale. Skenari bazohet shumë te Pantomima dhe ka shumë pak dialogë ose siç thuhet në gjuhën teatrale proza. Atë vit (1996) mbaj mend që grupi teatral i shkollës e luajti dy herë këtë shfaqe, të cilën fatmirësisht e mbaja mend mirë. Atëherë veten e imagjinoja në vend të Rulës por, jo në Shqipëri.

Sidoqoftë, memoria më kishte vlejtur shumë aq shumë sa as unë vetë nuk e imagjinoja dot, por arrita ta kuptoj vetëm kurë ne qendër menduam se mund të bënim një shfaqe teatrale ku protagonistët do të ishin klientët tanë. I pari skenar që më erdhi në mendje ishte pikërisht

12 diamanti magjik. Ishim të gjithë të bindur se këta djem edhe vajza mund të arrinin diçka. Kishim si objektivë të jepnim një mesazh me shumë marrës. Pikë së pari familjarëve të tyre, nëpërmjet teatrit dhe artit ne duhet ti bindim se fëmijët e tyre mundeshin dhe se ata duhet ta besonin këtë. Paaftësia nuk duhet trajtohet kurrë si një tragjedi por, si një karakteristik. E them këtë sepse besoj se puna e bërë me zemër përkushtim dhe besim gjithnjë sjellë rezultate.

Ky mesazh i drejtohej qartazi edhe shoqërisë tonë. Të gjithë punonjësit e kësaj qendre e dinë mentalitetin rreth aftësisë së kufizuar dhe edhe kurë nisëm këtë iniciativë e dinim. Për më tepër qendra jonë ka si klient persona me aftësi të kufizuara mendore që aktualisht është shtresa më e diskriminuar e aftësisë së kufizuar në Shqipëri. Sfida në vetvete ishte e madhe dhe këtë e kuptojnë të gjithë por, asnjëherë asnjëri nga punonjësit e qendrës nuk u tremb. Të gjithë morëm përgjegjësinë duke mbetur të përqendruar te objektivi. Klientët, vajzat dhe djemtë tanë duhet ta fitonin duartrokitjen e nuk duhet i falej asgjë.

Në fillim vështirësitë ishin shumë të mëdha, koha që nevojitej për të mësuar prozat e gjatë, por, asnjëherë as unë asnjeri nuk u tremb.

Protagonistët tonë të veçantë nuk do na tradhtonin dhe kjo dukej nga përkushtimi që po tregonin gjatë provave “A do luajmë” më pyeste Alma . Po Alma i thosha dhe ajo më buzëqeshte. Pasioni dhe përkushtimi dukeshin sepse ata vuanin kurë bënin një gabim dhe lumturoheshin kurë arrinin diçka. Ata kuptuan atë që ne kërkonim dhe ne kërkonim që ata ta meritonin duartrokitjen.

Pasi koha po kalonte as edhe ne që ishim Marrë me këtë punë nuk e besonim progresin e tyre dhe faktin se ata po silleshin tashmë si një grup. “Ndriçim pusho se duhet të dalim mirë” thoshte Alma. Darjan si dolëm sot ? pyeste Enkelejda “mirë Leda” i thosha. Sa po koha kalonte isha i bindur se iniciativa e Teatrit edhe pse dytësore për objektivat e qendrës kishte arritur diçka shumë të rëndësishme, që për mua është kusht për arritje të mëtejshme, i kishte bindur protagonistët e veçantë se janë pjesë e një ekipi që ndjek një objektiv i cili për tu realizuar

13 kërkonte përkushtimin e të gjithëve. Pra, nëpërmjet kësaj iniciative ata kuptuan rëndësinë e punës në grup. Gjithashtu për herë të parë ata jetuan një eksperiencë që para disa kohësh as e imagjinonin dot.

Nëpërmjet kësaj eksperience ata bëheshin protagonistët e një shfaqjeje dhe kishin mundësin të ishin për herë të parë krenar për veten e tyre por, edhe të bënin krenar njerëzit që duan.

Një ditë para shfaqjes u nevojit vetëm një provë të gjitha ishin gati. “flini herët sot ashtu e bëjnë aktorët para shfaqjes” Patjetër u përgjigj Blerimi.

Ditën e shfaqjes Enkelejda më tha se kishte emocion. I shpjegova se kjo tregon respekt për gjithë atë punë dy mujore dhe se ishte shenjë e mirë.

Para se të japin shfaqjen ata u puthën, ishte akoma një emocion.

Shfaqja realizoi objektivat ata e merituan duartrokitjen e ngrohtë ata fituan. Momentin kurë mbaruam më erdhi në mendje Niko një nga shokët e mi të vitit 1996 i cili asnjë prozë nuk mbante mend. I thashë vetes se duartrokitja e atëhershme ishte disi e imponuar, kjo sot jo sepse protagonistët tanë nuk harruan asnjë prozë e asnjë lëvizje. Ata emocionuan prindërit e tyre dhe përlotje e babait të Enkelejdës tregon e këtë. Urimet e presidentit të Caritas Mons. George frendo e tregojnë këtë. Shoqëria lokale do ta shoh këtë shfaqje sepse një nga stacionet lokale ishte në qendër.

- “Darjan si dolëm?

- Mirë Enkelejda - I merituam duartrokitjet?

-Po Blerim -Fituam -Ke të drejtë Genti urime!

14

Mungesa e respektit shenjë e prapambetjes Shumë herë është folur për respektin që duhet të gëzojnë PAK. Sipas ligjit shqiptar ata janë pjesë e barabartë e shoqërisë tonë dhe duhet të gëzojnë të drejta të barabarta. Çështja e respektit të personave me aftësi të kufizuara nuk është vetëm një debat shqiptar por, ka qenë debat edhe në shumë vende të tjera. Kjo sepse për çdo shoqëri trajtimi ndaj personave që janë ndryshe është një sfidë në vetvete. Respekti ndaj personave ndryshe është një sfidë edhe për vetë demokracinë e një shteti. Një demokraci e shëndetshme është ajo e cila respekton të drejtën e shumicës por, edhe garanton të drejtat e pakicës pavarësisht se cilat janë karakteristikat e kësaj pakice.

Në rastin konkret dëshiroj të ndalem te të drejtat e personave me aftësi të kufizuara që edhe pse kanë disa përmirësime mbetet ende sot një nga shtresat më të diskriminuara të shoqërisë shqiptare. Personave me aftësi të kufizuara sot i mohohen të drejta bazë si arsimi, punësimi, apo edhe integrimi në shoqëri. Pra, i mohohet praktikisht barazia. Por, sidoqoftë këto janë tema që janë prekur shumë herë dhe këtu unë nuk dëshiroj të ndalem edhe njëherë tjetër. Por, dëshiroj shumë të ndalem tek aspekti i njerëzve të thjesht, te mendimet që ata kanë për aftësinë e kufizuar dhe tek trajtimi që ata i bëjnë asaj.

Aftësia e kufizuar në shumicën e rasteve në Shqipëri trajtohet ende sot jo si një karakteristik por, si një fatkeqësi. Fakti më negativ është se

15 shumë herë ky diskriminim nis edhe nga vetë familjet e personave me aftësi të kufizuara. Një person me aftësi të kufizuara për shembull merr guximin e madh të marrë një leje drejtimi automjeti por, në vend që të gjej mbështetjen e familjarëve gjen kundërshtimin e tyre të cilët në vend që t’i japin kurajo i thonë : “Nuk ka se çfarë të duhet patenta, nuk i jep dot do të marrësh njerëz në qafë.” Në një rast tjetër një person me një aftësi të vogël të kufizuar fizike punonte në një firmë, me përkthimet ja çonte mirë por, kur erdhi momenti për të dalë në terren për t’u takuar me njerëz ai prishte imazhin. Për pronarin justifikimi fare i lehtë dhe i pranueshëm për të gjithë edhe për vetë familjarët e PAK që ishte i punësuar :”Ti e ke fajin se kapeshe nuk ecje mirë dhe natyrisht që nuk të mbajti se ecja është e rëndësime.” Në këto dy raste duket se mungesa e besimit, mentaliteti i gabuar fillon nga vetë familja. Kjo do të thotë se nuk duhet të na habisin shumë fëmijë që në rrugë fillojnë duke qeshur e duke u tallur me persona që kanë aftësi të kufizuar. Ata janë “viktimë” e një mentaliteti të përgjithshëm që e trajton aftësinë e kufizuar si një fakt ose për gjynah ose për t’u tallur. Mendoj se është hipokrizi t’i kërkosh llogari një fëmije që reflekton prapambetjen e të gjithëve përse po tallet me një PAK. Dhe pikërisht te kjo e dyta tek tallja dua të ndalem. Mendoj se të tallësh një njeri për një paaftësi është diçka çnjerëzore, tragjike. Ti i shkakton atij dhimbje të pa imagjinueshme, e bënë të urrej ty që po e tallë dhe njëherazi edhe të gjithë të tjerët që po e tallin, sepse për një PAK që po ndjen poshtërimin të gjithë janë njësoj asnjeri nuk e do. E fillova duke j’u referuar mentalitetit të gabuar që fillon nga vetë familjet e PAK në shumicën e rasteve por, që vazhdon me një diskriminim në shoqëri.

Këtë e shef dikush gjithkund dhe sidomos karshi personave me aftësi të kufizuara mendore. Dua këtu t’i referohem një rasti konkret në Valias.

Sula rreth 50 vjeç sot është me aftësi të kufizuar mendore, të rëndë. Ai shumë herë del në rrugë ulet dhe goditet me gurë nga fëmijët e lagjes në një lojë mizore. Ai shpesh herë largohet ose disa herë të tjera qëndron e tenton të godas me gurë. Sidoqoftë rezultati gjuan apo nuk gjuan Sula është i pa ndryshueshëm, Sula është një lojë argëtuese në duart e fëmijëve. Dhe në vend që të gjej mbështetje apo ngrohtësi në familje ai

16 goditet edhe atje nga të afërmit e tij. Pra, mentaliteti i gabuar që fillon nga vetë familjet e PAK në shumicën e rasteve vazhdon në shoqëri dhe fatkeqësisht edhe te brezi i ri që nesër do të jenë qytetarët e ardhshëm të vendit duke mos lënë kështu asnjë shpresë reale për një ndryshim të dukshëm të situatës. E them këtë sepse besoj se për të pasur një ndryshim të dukshëm duhet të kemi një ndryshim të mentalitetit, për ndryshe.... Fatkeqësisht nuk besoj se kjo do të ndryshoj së shpejti kjo sepse brezi paraardhës nuk ka mësuar, askund të respektoj aftësinë e kufizuar ndërsa fëmijët e vegjël po trashëgojnë nga paraardhësit e tyre, në shumicën e rasteve, paragjykimet dhe përbuzjen e të gjithë atyre që janë me karakteristika të veçanta.

A ka zgjidhje?

Rruga është e vështirë por, jo e pamundur. Ndryshimi duhet të filloj nga vetë PAK të cilët duhet të bashkohen e të kërkojnë të drejtat e tyre bazë, arsimin punësimin dhe mbi të gjitha përshtatshmërinë e ambienteve që do të përmirësonte cilësinë e jetës së tyre duke i dhënë mundësinë për t’u integruar. Së dyti dinjiteti i PAK për aq kohë sa mentaliteti është i tillë duhet të mbrohet me ligj. Nuk jam ekspert ligjesh por, mendoj se dikush duhet mendoj për Sulën. Sepse respekti i Sulës është çështje e vetë demokracisë dhe mungesa e respektit karshi Sulës apo çdonjëri tjetër është shenjë e prapambetjes së mentalitetit tonë.

17

Reflektime bazuar në prova Ziza ISUFI

Kuadri ligjor shqiptar garanton stimulimin e veçantë për arsimin e fëmijëve me aftësi të kufizuara. Pikërisht për këtë legjislacioni parashikon dyfishimin apo trefishimin e ndihmës ekonomike kur një fëmijë me aftësi të kufizuara vazhdon shkollën e mesme apo universitetin. (8.700) lek është ndihma sot) Por edhe pse legjislacioni parashikon arsimin gjithëpërfshirës edhe për personat me aftësi të kufizuara implementimi praktik i tij mbetet ende problematik.

Bashkia e Laçit është qendra administrative e Kurbinit dhe ka një popullsi 31.000 banorë. Nga këta 1022 janë persona me aftësi të kufizuara. 383 prej tyre ose 37.6% janë persona me aftësi të kufizuara mendore 92. ose 9% janë të verbër 62 ose 6% janë parapligjik ndërsa 47.2% ose 483 persona. Për fëmijët me aftësi të kufizuara fizike ende sot e kësaj dite mbeten pengesa barrierat arkitektonike si dhe mungesa e ambienteve të aksesueshme shkollore duke kushtëzuar qëndrimin e tyre në shtëpi. Numri i fëmijëve me aftësi të kufizuara është 198 (19.3) e numrit të përgjithshëm të personave me aftësi të kufizuara. Ndërmjet tyre 183 ose 92.4 janë persona me paaftësi mendore dhe fizike 1 i verbër dhe 14 fëmijëve janë parapligjik. Numri më i lartë vërehet tek paaftësia mendore e cila arrin në 60.1 %

18 Sipas të dhënave statistikore që vinë nga zyra e ndihmës dhe përkrahjes sociale pranë Bashkisë së Laçit mosha më e prekur e fëmijëve është 615 ku edhe kemi 74 fëmijë me aftësi të kufizuara ose ndryshe 37.6.% të numrit të përgjithshëm të fëmijëve me aftësi të kufizuara për të vijuar me moshën 0-6 që ka të prekur 25 fëmijë ose 12.6 të popullsisë.

Niveli i Arsimit Sipas të dhënave të zyrës së arsimit pranë Bashkisë së Laçit vetëm 48 fëmijë apo 27.7 % e fëmijëve me aftësi të kufizuara frekuentojnë shkollën. Nga këta 32 frekuentojnë arsimin 9 vjeçar 10 atë të mesëm ndërsa 6 vazhdojnë arsimin e lartë. 72.3 e fëmijëve të cilët janë në moshë3 shkollore nuk e frekuentojnë atë dhe kjo është një shkelje flagrante e të drejtave themelore të njeriut. Shkak për këtë bëhet mungesa e pajisjeve ndihmëse për fëmijët me probleme fizike dhe për para dhe tetrapligjikët si dhe mungesa si dhe mungesa e një terapisti të kualifikuar kushtëzon një numër të konsiderueshëm fëmijësh me aftësi të kufizuara nga frekuentimi i shkollës.

Përfitimi nga skemat ekonomike.

Nga 198 fëmijë me aftësi të kufizuara të regjistruar në Bashkinë e Laçit mbështetje të plotë financiare përfiton vetëm kategoria e parapligjikëve e cila përfiton 24.700 lek si dhe 9.200 lek kujdestari. Kujdestarët gjatë kohës që shërbejnë si kujdestar përfitojnë edhe sigurimet shoqërore.

Por, pavarësisht ndihmës ekonomike që marrin 14 fëmijët parapligjik nuk arrin të plotësojnë as nevojat bazë të tyre si pajisje me mjete ndihmëse, ilaçe, dhe përfshirjen e tyre në jetën sociale që do t’a bënte jetën e tyre shumë më cilësore. Fëmija i verbër përfiton 9.800 lek ndihmë ekonomike ndërsa për t’u theksuar është edhe fakti se familjet e fëmijëve me aftësi të kufizuara janë në një gjendje të rëndë ekonomike e shpesh për të mbijetuar përdorin ndihën ekonomike dhe statusin e tyre si PAK. Me këtë mënyrë administrimi të ndihmës ekonomike sigurisht që fëmija nuk mund t’a përdorë atë për të plotësuar nevojat e veta bazë.

19 Nga 183 fëmijë me aftësi të kufizuara të regjistruar në Bashkinë e Laçit vetëm 15 ose 8.2 përfitojnë ndihmë ekonomike dhe kujdestari dhe janë fëmijë që i përkasin grupit të parë të paaftësisë. Pjesa tjetër (168 ose 91.8%) përfitojnë ndihmën ekonomike 8.700 lek.

Shumë pak nga organizatat jo qeveritare kanë treguar interes për riaftësimin edukimin dhe integrimin e PAK në komunitet përsa i përket Bahkisë së Laçit. 2 prej tyre janë CISPI, një organizatë italiane e cila ka kontribuar në rikonstruksionin e godinës së ambulancës së qytetit dhe Caritas-i Francez që ka ndihmuar për në edukimin e fëmijëve me aftësi të kufizuara duke ngritur një klasë speciale e cila fal mbështetjes së Bashkisë vazhdon të funksionoj ende sot.

20

Rëndësia e një grupi Kurë fillova punë për herë të parë kisha një lumturi të jashtëzakonshme, fakti se një organizatë aq prestigjioze si Caritas më jepte mundësinë të punoja do të thoshte shumë. Do të ishte një shans që jo shumë njerëz me aftësi të kufizuara kanë në vendin tonë. Mjafton për ta kuptuar këtë një vështrim te shifrat minimale të punësimit përsa i përket personave me aftësi të kufizuara. Pikërisht për këtë duhet të isha i denjë të justifikoja këtë besim që një ndër organizatat më të rëndësishme në Shqipëri më kishte dhënë. Pikërisht për këtë mendoj se u përpoqa dhe vazhdoj të përpiqem për maksimumin tim. Viti i parë kaloj me emocione të mëdha të pa jetuara ndonjë herë deri atëherë. Nëpërmjet punës jetova atë që gjithmonë besoja: e vetmja gjë që e bënë njeriun të rëndësishëm në jetë

21 është puna. Krahas punës njeriu është i aftë të kontribuoj në shoqëri dhe vetëm duke punuar ai është i aftë për vetveten.

Gjerat në jetë kanë një cikël gjithnjë, e pa evitueshme asnjëherë, çdo aventurë ka fillimin dhe fundin e saj. Kjo ndodhi edhe me mua, pas mbarimit të aventurës time të parë më erdhi një propozim i ri që do më sillte në terren në një fushë që e kisha shumë për zemër atë të aftësisë së kufizuar. Do të isha pjesë e një stafi në një qendër ditore që është e destinuar të bëj histori sepse është e para qendër që ka aktivitete krijuese dhe pune të cilat kanë si qellim aftësimin e klientëve tanë. Sfida është e madhe si për mua e për të gjithë sepse të gjithë e dinë “privilegjin” që i është bërë, të jesh pjesë e kësaj qendre do të thotë se të jepet mundësia të shkruash sadopak një histori në fushën e aftësisë së kufizuar.

Për mua kjo sfidë merrte një rëndësi të veçantë për shumë arsye. Pikë së pari do të hyja në një profesion të ri që nuk e njihja aspak, do bëja punë sociale në terren dhe kjo ishte diçka që gjithnjë e kisha ëndërruar. Kjo sfidë do më jepte mundësinë të shihja nga afër një realitet, duke mos pasur në argumentet e mija vetëm shifra e ligje por, tanimë një realitet që preket. Puna filloj isha ai që në praktikën e kësaj fushe kisha shumë pak eksperiencë dhe si pasoj edhe frikë, atë frikë që çdonjëri ka për të panjohurën. Por, ajo frikë filloj të mundej nga siguria që më jepte një grup fantastik kolegësh.

Që në takimet e para ndjeja se kjo eksperiencë do më bënte të jetoja emocione të pa përshkruara dhe koha do tregon te se parandjenja ime që shumë herë më kishte tradhtuar deri atëherë përsa i përket vlerësimit të njerëzve kësaj here nuk do më tradhtonte. Ata njerëz që shumica e tyre janë të rinj e me ëndrra do ta kthenin këtë eksperiencë në një “udhëtim” të bukur me emocione të pa përshkruara ndonjëherë. Te ata të rinj shoh një botë imagjinare vlerash dhe idealesh. Sepse në kundërshtim me egoizmin që vjen si pasoj e materializmit që na ka bërë “rrobë” te sendeve materiale ata kanë dëshirë të ndihmojnë njëri-tjetrin dhe këtë unë do ta jetoja.

Rëndësia e këtij grupi është pikërisht kjo ky grup gëzon e hidhërohet së bashku, di të ndryshoi jetët e njerëzve. Këtë unë e di sepse për të

22 qenë i denjë të jem pjesë e këtij Grupi për herë të parë arrita të bëj gjera që nuk i kisha bërë ndonjëherë. Për herë të parë unë kam transportuar dy gota me ujë pa i derdhur ato. Për herë të parë kam transportuar aq lehtësisht karrige. Ishte thjeshtë dëshira për të arritur gjera të reja dhe kjo dëshirë buronte nga emocionet dhe lumturia e thjeshtë që për mua është vlerësimi dhe respekti i atij grupi.

Për herë të parë pas shumë vitesh unë nuk kisha e nuk kam inat për paaftësinë time fizike. Ndoshta më ka limituar në disa gjera por, tanimë e di atë që më ishte thënë se ndofta me më shumë punë arrihen gjera dhe se ndofta mund të kisha arritur më shumë nëse do të isha përpjekur më shumë është reale. Kjo sepse duke u përpjekur të jem i dobishëm për këtë grup unë kam tejkaluar ndofta për herë të parë pas shumë vitesh.

U përpoqa shumë për këtë jam koshient. Tani më shumë se kurë jam i bindur se me vullnet arrihet gjithçka sepse për herë të parë pas shumë vitesh ndjej se vullneti është diçka që më është rikthyer. Vullneti është ajo forcë shtyse e cila të bënë të tejkalosh vetveten te ato gjera që janë të vështira dhe gjatë kësaj periudhe bëra pikërisht këtë arrita shumë apo pak nuk ka rëndësi të tejkaloj vetveten.

Tani jam i bindur se kjo qendër do të lë historinë e saj sepse atë që unë jetova po e jetojnë edhe shumë nga përfituesit tanë. Shumë prej tyre kanë provuar të lajnë të fshinë, të gatuajnë, të shtrojnë tavolinën për herë të parë , dhe kurë arrin ata diçka edhe ne kemi arritur diçka. Ky grup pjesë e të cilit kam nderin të jem arriti me përfituesit atë që as vetë familjet e tyre nuk imagjinonin. Dhe unë jam pjesë e kësaj historie sepse kam qenë aty kurë është dashur ti mësojmë se si lahen duart pjatat, apo dhëmbët. Kam qenë aty për të parë se si një akt e thjesht si larja e dhëmbëve shkakton emocione dhe lumturi te një njeri që i ka larë ato për herë të parë. Kam qenë aty për të parë si një provë të gjallë atë që gjithnjë besoja , lumturia gjendet te momentet e thjeshta të jetës. Jam këtu për të kontribuar ende në çfarëdo lloj gjëje sepse jam pjesë e këtij grupi që jam i bindur se me forcën e tij do të hapë një epokë të re në shërbimet sociale në Shqipëri.

Unë jam pjesë e tij.

Falënderim

23

Fëmijët me nevoja të veçanta dhe adoleshenca e tyre Albina DRAGUSHA

Çdo ditë mbart me vete emocione të ndryshme për dikë, ndonjëra prej tyre mund të jetë më e veçantë se tjetra. Dhe në kalendarin tonë vëmë re se volumi i tij bie, duke hequr çdo muaj nga një fletë. Në këtë mënyrë duket sikur koha vrapon. E pabesueshme, por ndodh!

Të gjithë në fillim jemi bebe, pastaj fëmijë, adoleshentë, rritemi, duke shkuar drejt plakjes dhe vdesim. Pavarësisht nga ngjyra e syve, e lëkurës apo e flokëve, cilatdoqofshin besimet fetare apo aftësitë intelektuale, të gjithë pa përjashtim udhëtojmë në një cikël të pandalshëm jetësor të zhvillimit të personalitetit. Etapat janë të përcaktuara t’i kalojmë, sigurisht gjithsecili në mënyrën e tij.

Ajo që më pëlqen të trajtoj është pikërisht mosha e adoleshencës, mosha kur, ashtu si pema që merr lëng në pranverë dhe shpërthen furishëm me degë e lule, edhe kjo periudhë kaq e bukur e jetës, ku gjithësecilit nga ne i kujtohet diçka dhe fytyra i merr një pamje tjetër, me një buzëqeshje të lehtë nën buzë dhe me shumë dëshira që ziejnë përbrenda e ku bota duket se është e vogël për gjithë atë ndjesi që zotërohet. Por kjo moshë mbart gjithashtu dhe probleme, sepse është koha e ndryshimeve të shpejta fizike dhe emocionale dhe kur dikush ka një paaftësi, vetëkuptohet se edhe

24 shqetësimet shtohen. Këto bëjnë që i riu dhe familja e tij ta përjetojnë këtë periudhë si më të vështiren, disi dhe më të dhimbshme.

Gjithsesi adoleshenca është adoleshencë, pavarsisht ke apo s’ke paaftësi.

Prindërit dhe të rinjtë e ndiejnë veten larg njëri-tjetrit, duke lënë vend për konflikte, prishje harmonishë, rebelim, furtunë etj., por sidoqë të jetë, të rinjtë i duan prindërit, sepse kanë më tepër siguri kur ato i kanë në anën e tyre. Në disa raste, kur kemi dëmtime apo paaftësi të rëndë në zhvillimin, sidomos të sferave mendore, individi nuk arrin të fitojë ndërgjegjësimin e nevojshëm për realitetin ku jeton dhe nga ana tjetër, po të mos afrohen edhe mundësi të shumta për të mësuar dhe ushtruar shprehitë që u duhen, vetkuptohet që sjelljet do të jenë tepër të varfra, duke u lënë të neglizhuar. Mirëpo ndodh që, në shoqërinë ku jetojmë, kërkohet shumë nga ana e tyre dhe maksimumi në realizimin e kërkesave, gjë që bën që ato të mbingarkohen nga ana psikike, kështu ndihen të penguar, e ndiejnë se nuk u jepet besimi i duhur dhe kjo për to sjell mbyllje në vetvete dhe humbin dëshirën për të bërë diçka. Shpesh mbështeten edhe mendimet dhe qëndrimet e gabuara të familjarëve dhe shoqërisë. Ndodh që prindërit pengohen shumë nga frika ndaj rrezikut.

Duke menduar se kjo situatë nuk është kalimtare, bën që këta prindër, në moshën e adoleshencës, duke i tejetmbrojtur fëmijët dhe duke kontrolluar çdo detaj të sjelljes së tyre, të përballen papritur me situata tepër të vështira, si: manifestime seksuale të ekzagjeruara etj., gjë që nuk ndodh tek ato familje ku vazhdimisht ka patur preukopime për të rritur pavarësinë e fëmijëve apo adoleshentit. Duke mos i dhënë fëmijës opurtunitet të zhvillojë pavarësinë, prindi e mban atë artificialisht në gjendje fëminore dhe mbas ca kohe zgjohet dhe kupton se fëmija ka kaluar nga i vogël direkt në mplakje, duke i privuar atij periudhën më të bukur të jetës. Çdo familje duhet të përpiqet të gjejë një zgjidhje të atillë që pajton dhe balancon të drejtën e personave me AK për të rritur pavarësinë e tyre sa më shumë që të jetë e mundur me mundësinë e tyre për të ushtruar këtë pavarësi me përgjegjësi me atë shkallë që shoqëria e kërkon. Gjithsesi ne duhet të pranojmë një marrëdhënie të tillë, duke kuptuar se çdo qenie

25 njerëzore duhet të jetë e orientuar nga vlerat dhe me bindjen se është i aftë të bashkëpunojë, duke jetuar së bashku dhe duke i dhënë shpresa dhe mundësi, përmes bashkëpunimit, se është i aftë të përmirësohet, të vetpërmirësohet si dhe të kontribuojë për të përgjithshmen. Në se nuk mësojmë të bashkëpunojmë, do të thotë se do të rrezikojmë të asgjësojmë njëri-tjetrin. Duke e kuptuar kështu dhe sjelljen, veçanarisht të adoleshentëve, ne do t’i motivojmë drejt nevojave sociale, pra, të kërkojmë që të ndërtojmë marrëdhënie të drejta të problemeve të tij me botën e jashtme. Si përfundim, këto kanë nevojë për ndihmën tonë dhe më tepër kanë nevojë për një mirënjohje, sepse vetëm kështu mund të ndihen të pranuar…

26

Dikur krenare sot nevojtare Aleksandra META

Shumë herë kemi parë njerëz të cilët në pamundësi ekonomike kërkojnë lëmoshën tonë, një 10 lekësh, një cigare apo ç’do gjë të mundshme.

Shumë janë njerëzit të cilët kërkojnë lëmoshën tonë, e ndërsa për disa lypja është kthyer në një profesion fitimprurës për disa të tjerë nuk është një zgjedhje e bërë me ndërgjegje por, një zgjedhje e imponuar nga nevoja. I tillë është edhe rasti që ne do të paraqesim më poshtë.

Rasti i një nëne tashmë të moshuar e cila nuk ka më fuqi për të punuar dhe me një djalë me sëmundje të rëndë mendore detyrohet të lypë pranë librit universitar, unazës apo edhe në lagjen e saj së bashku me djalin e saj Zamirin i cili është sot rreth 42 vjeç. Znj Hatixhe thotë se paaftësia e Zamirit është e fituar pas një temperature të lartë që i la atij pasoja të rënda mendore.

Znj. Hatixhe thotë se dikur ajo ka qenë krenare punonte dhe ishte e zonja e vetes : “unë kam punuar rreth 30 vjet shofere isha e aftë për veten e për t’u kujdesur me djalin tim pa kërkuar ndihmën e askujt.

Zgjedhja për të lypur nuk është një zgjedhje që u bë me dëshirë por, na u imponua nga kushtet pasi sot unë jam në një gjendje shumë të keqe ekonomike. Pensioni imë arrin te 140 mijë lekë të vjetra dhe nga këto unë paguaj edhe qiranë që është 8000 lekë. Gjithashtu edhe Pensioni i Zamirit arrin ke 8.700 lekë lek që nuk të dalin kur ke një person me aftësi të kufizuara mendore që kërkon një përkujdesje të veçantë dhe ka nevoja të veçanta.

27 Dikur punoja vetë Znj Hatixhe r rrëfen se gjatë kohës që ajo ishte e punësuar asnjëherë nuk ka kërkuar ndihmë. “Asnjëherë nuk kam kërkuar ndihmë derisa kushtet më detyruan. Dhe kurë them se kushtet më detyruan nënkuptoj se fillova të lyp me sakatin atëherë kurë unë mbeta komplet vetëm e pa asnjë mbështetje tjetër. Më parë unë kisha dy prindërit e mi me të cilët edhe jetoja, llogaria dilte edhe pse me shumë vështirësi. Krahas kësaj unë kisha edhe ndihmën e vajzës time përpara se ajo të krijonte familjen e saj por, tani është normale në kohëra të këtilla kaq të vështira përsa i përket mundësive ekonomike që ajo t’i kushtoj një rëndësi madhore familjes së saj kështu që nuk na ndihmon më dot si më parë. Më duhet gjithashtu të them se shumë herë ne jemi ndihmuar edhe nga shoqata të ndryshme si ajo e nënë Terezës.

Nuk kërkoj luks Znj Hatixhe thotë se nuk po kërkon nga luks por, të paktën të drejtën e saj që të jetoj krenare. Ajo do të kërkonte nga shteti që t’i siguronte të paktën një shtëpi të vogël e kështu ajo të mos paguante qira.

“Unë nuk po kërkoj ndonjë luks më mjafton një shtëpi qoftë edhe shumë e vogël për të evituar të paktën qiranë e shtëpisë që është një barrë e rëndë për ne. Pas kaq vitesh pune mendoja se edhe ne pleqërinë time meritoja një fat më të mirë. Dhe kur them një fat më të mirë unë nënkuptoj mundësinë për të jetuar pa kërkuar ndihmën dhe lëmoshën e askujt. Unë falënderoj të gjithë ata komshinj që herë pas here na kanë ndihmuar dhe natyrisht i kuptoj edhe ata të cilët refuzojnë të na ndihmojnë sepse njerëzit kanë hallet e tyre dhe në kohët që po jetojmë, të vështira është disi e vështirë që të mendosh për hallet e të tjerëve.

28

Integrimi i PAK në shkolla normale nuk është diskriminim Ioanna LUKA

Shumë janë debatet që janë bërë rreth integrimit apo jo të personave me aftësi të kufizuara në shkolla normale. Opinionet mendimet ndryshojnë vërsa i përket mënyrës së integrimit të tyre. Disa besojnë se mënyra më e mirë e integrimit të tyre janë shkollat speciale pasi aty ata do të gjejnë persona me të njëjtat karakteristika në këtë mënyrë nuk do të ndihen të diskriminuar. Madje mbështetës të kësaj mënyre integrimi janë edhe disa funksionar të lartë të shtetit shqiptar. Një zyrtar i lartë i shtetit e gjatë javës promovuese të gjithë-përfshirjen organizuar nga këshilli Britanik deklaronte në tryezën e Tiranës se nëse PAK nuk kanë aftësi integruese në shkollat normale atëherë përfshirja e tyre në shkolla përbënë një diskriminim të vetë PAK-ve. Nga ana tjetër ekziston edhe ana tjetër e medaljes sipas të cilës një përfshirje e një personi me aftësi të kufizuara ka një dobishmëri të shumëfishtë. Pikë së pari përfshirja e një PAK në një shkollë normale e ndihmon vetë personin me aftësi të kufizuara të kuptoj se ai është pjesë e një shoqërie e cila e respekton dhe e pranon pavarësisht problemeve që ai ka. Gjithashtu një integrim i PAK-ve në shkolla normale ndihmon edhe vetë shoqërinë e një vendi të kuptoj, të respektoj edhe personat ndryshe. Me pak fjalë një shoqëri bënë vlerë të saj atë që David Morris ekspert përsa i përket lojërave olimpike dhe aftësisë së kufizuar tha gjatë një interviste për “Dimension” : “Edhe diversiteti është vlerë.”

29 Shtrohet në këtë pikë pyetja: Është apo jo i mundur integrimi i PAK në shkolla normale?

Integrimi i PAK në shkolla normale mund të arrihet fare mirë por, për këtë nevojiten disa kushte. Pikë së pari përshtatshmëria e ambienteve.

Këtë e them duk marrë parasysh se në shkollat normale mungojnë rampat dhe kjo bënë të pa mundur që personat me aftësi intelektuale që përdorin karrige të mund të frekuentojnë shkollat normale. Këtu duhet shtuar edhe një fakt tjetër, vendosja e një rampe nuk kushton shumë dhe kjo bëhet e qartë më se mendojmë se ato u vendosën gjatë zgjedhjeve parlamentare 2009.

Një fakt tjetër është edhe mbështetja morale që duhet të kenë personat me aftësi të kufizuara që të arrin të integrohen normalisht në një shkollë.

Këtu më vinë në mendje ditët e para të jetës time shkollore atëherë kurë në shkollën “Kosova” trajtohesha nga mësuesja ime si një nxënës vërtetë problematik, si një i paaftë për t’u ambientuar në ambientin shkollorë.

Madje mbaj mend me detaje se gjithnjë pas mësimit ndjeja poshtërimin e dënimit që vinte nga “paaftësia” ime për të shkruar me dorën e djathë apo nga “paaftësia” ime për të për të përdorur gërshërën. Ky poshtërim shumë herë edhe para nxënësve të tjerë bënte që unë edhe pse shumë i vogël të ndihesha krejtësisht i trishtuar sa herë shkelja në derën e shkollës. Isha i vogël por, e ndjeja se sa herë që shkoja në shkollë do më priste edhe një poshtërim i ri për një problem që aspak nuk kishte të bënte me intelektin tim por thjeshtë me shkrimin apo më saktë edhe me ndonjë vështirësi në përdorimin e gërshërës kurë prisnim figura apo germat e alfabetit. Megjithatë poshtërimi i vazhdueshëm për pak desh më bindi edhe mua por, edhe disa nga të afërmit e mi se unë kisha probleme reale integrim në shkollë. Në atë rast unë isha vërtetë i diskriminuar, por jo për fajin tim pasi keqtrajtimi i mësueses ishte ai që më kishte bërë si të dukesha ashtu edhe të ndihesha i paaftë dhe shkolla që me padurim kisha pritur ishte shndërruar në një makth ditët e saj të para. Por, historia e jetës time do tregonte se faji nuk ishte i imi kur në fillim të viteve 90 prindërit e mi u nisën drejtë Greqisë. Aty fillova klasën e tretë dhe kurë mësuesi na vuri të shkruanim filluan të me dridheshin

30 këmbët. Pasi mbaroj diktimin mësuesi erdhi e më pa fletoren. Deri atëherë sa herë që mësuesja në Shqipëri më shihte fletoren më priste edhe një ofendim për shkrimin, shkronjat si hieroglifë etj... Po prisja që e njëjta gjë të ndodhte edhe atë ditë shtatori të vitit 92 kurë mësuesi im Grek Jorgo pa fletoren por, as më dënoj,as më ofendoj, përkundrazi më tha të mos kisha merak sepse i kuptonte më së miri shkronjat e mija. Ajo ditë shtatori e 92 ka qenë edhe dita e kthesës time përsa i përket shkollës që ishte kthyer përsëri në një ëndërr, në një ambient të bukur. Vitet kaluan sot kamë përfunduar studimet dhe këtë e kam arritur krahas ndihmës njerëzore e cila më bëri të mësoj të dua veten dhe shkollën. Eksperienca ime personale më bënë të besoj se integrimi i një PAK në shkollë normale mund të arrihet nëse ai ndihmohet ashtu siç duhet nga mësuesit e tij. Shumë herë kjo ndihmë mund të jetë e thjeshtë morale, njerëzore aq sa të bëhet një shtysë për PAK që të ecin përpara e të luftojnë për jetën e tyre. Pra, të thuash se integrimi i PAK në shkolla normale është diskriminim për vetë PAK është një përgjigje e thjeshtë në një pyetje komplekse, sepse integrimi i një PAK kërkon një sërë kushtesh së pari vullnetin e vetë personit me aftësi të kufizuara, së dyti mbështetjen morale nga mësuesit, edukatorët, profesorët, sepse nëse ekziston mbështetja morale PAK nuk do të ndihen të diskriminuar.

Nëse ata do të trajtohen keq në ambientin shkollorë atëherë natyrisht që ata nuk do të jenë të integruar. Edhe një fakt tjetër, në disa raste për integrimin e PAK nevojiten edhe disa mjete ndihmëse si p.sh libra brail për personat e verbër, në këtë mënyrë ata do të mund të ndjekin më së miri programet mësimore të shkollave normale. Pra me kushtet e duhura integrimi i PAK në shkolla normale nuk është absolutisht diskriminim

31

Sporti integrim përmes grupit Shumë njerëz bëjnë sport për të mbajtur trupin e tyre në formë. Sporti është një shenj kulture dhe intelekti. Për ta kuptuar këtë mjafton të vërejmë historinë e lasht greke. Për grekët sporti ishte një shenj shëndeti dhe duhej bërë nga të gjithë, ishte jo vetëm një aktivitet i trupit por edhe i mendjes. Të gjitha këto përfshifshin në një frazë që ka mbetur ende sot e gjallë dhe e pa prekur nga koha “Mendje e shëndetshme në një trup të shëndetshëm.” Si një formë e lasht e një aktiviteti të trupit nga e cila janë trashëguar edhe sot sporte si mundja apo lufta me shpatë (është pjesë e lojërave olimpike) munde të cilësohet edhe aktiviteti i gladiatorëve i cili përbënte një eveniment të madh për Romën antike. Sot (kryesisht futbolli) është ai që sot bashkon miliona njerëz

32 pavarësisht fesë apo ngjyrës duke u kthyer madje edhe në një faktor të zhvillimi përsa i përket ekonomisë. Së fundmi në disa raste sporti ka dhënë në një komb krenari dhe shpresë dhe nuk ka shembull më të mirë se sa rasti i Panathinaikos-it që në 1973 apo 1974 arriti në finalen e kupës së kampioneve duke u shndërruar në të vetmen krenari të një kombi që asokohe vuante nën diktaturën ekstreme të kolonelëve.

Të gjitha këto tregojnë se sporti është i rëndësishëm për të gjithë. Por nëse ndodh kjo me të tjerët sa i rëndësishëm është sporti për PAK? Cila është rëndësia e veçantë e tij përsa i përket personave me aftësi të kufizuara?

Përgjigjen e këtyre dy pyetjeve po e nis duke ju referuar rastit tim personal. Në vitin 1983 linda dhe atëherë askush nuk besonte se do mund të ecja. Asnjë përveç një njeriu Babait tim. Ai që sot ndofta i beson logjikës se ftohtë të një inxhinieri atëherë ndoqi zemrën e tij dhe arriti atë që askush nga profesorët e “ndritur” nuk mund të besonte.

Njeriu që e kishte fatin e destinuar për një karrige me rrota në moshën 3 vjeçare kishte ecur, si për hironi të fatin në ditën e finales së botërorit 1986. Madje ende sot mbaj mend se goli i Fëler-it do ë ndërpriste hapat e mija të para sepse do të rrëzohesha i trembur nga ulërimat festive.

Vitet kaluan duke vazhduar me ushtrime që jo gjithmonë me dëshirë.

Por, ajo që mund të them me siguri është se një motivim i madh që të mbaja trupin në lëvizje kanë qenë sportet ekipore. Luaja vazhdimisht futboll e basketboll dhe kjo më kënaqte shumë. Pikërisht për këtë në vitin 1998 unë tentova edhe njëherë të bëj atë që nuk e kisha provuar ndonjëherë, të luaja futboll me një ekip. Nuk dua ti zgjatem shumë kësaj eksperience por , di të them se atëherë bëja shumë ushtrime të vështira dhe shkak për këtë ka qenë pjesëmarrja ime në një grup në të cilin kisha dëshirë të isha sadopak i përshtatur. Pra, integrimi në një grup më bënte gjithnjë e më të mirë sepse tanimë nuk isha vetëm gjatë kohës së stërvitjes, isha me të tjerë e çdo gjë dukej si më e bukur. Mund të thuhet qartazi se në atë ekip u integrova përmes grupit.

Për të vazhduar disi argumentimin rreth rëndësisë së sportit dua ti referohem edhe personave me aftësi të kufizuara mendore. E them

33

këtë sepse besoj se sporti për ata është po aq i rëndësishëm. Këtë thotë edhe presidenti i Olimpikut Special shqiptar Z. Ismet Bellova “Kurë ata luajnë ndihen të lumtur sepse takojnë bashkëmoshatar dhe argëtohen.”

Me këto fjalë zoti Bellova qartëson se sporti përveç aktivitetit të trupit ndikon edhe te integrimi i tyre në shoqëri. Madje besoj se çdo aktivitet tërheqës ka një impakt më të madh përsa i përket integrimit. Këtë e tregon lumturia e personave me aftësi të kufizuara mendore gjatë Olimpiadës speciale.

Edhe diçka tjetër, sporti është për mendimin ai aktivitet që mund të tërheqë edhe raste të rënda të prapambetjes mendore. Këtë mund ta them me siguri sepse nga eksperienca ime si Instruktor i qendrës “Jetë në Zhvillim” kamë parë se sporti ka përfshirë edhe disa nga personat që ose janë indiferent karshi aktiviteteve të tjera ose nuk reagojnë thuaj se fare ndaj asnjë gjëje tjetër. Pikërisht për këtë jam i bindur se sporti në lidhje me aftësinë e kufizuar duhet parë si një formë përmes së cilës personat me aftësi të kufizuara si mendore ashtu edhe fizike mund të integrohen. Besoj se integrimi në një shoqëri është kushti i parë për të ecur pastaj drejt objektivave të tjerë e tepër të rëndësishëm si formimi profesional apo mësimi i alfabetit. Që një PAK mendorë apo fizik të mësoj e të përparoj duhet të kuptoj pikë së pari se është pjesë e një shoqërie.

34

Një shfaqe podium mesazhesh Ioanna LUKA

Ishte muaj Mars kurë në Tiranë këshilli Britanik organizoi javën e gjithëpërfshrjes në Shqipëri. Natyrisht si në të tilla raste u organizuan tryeza, u ngritën disa problematika nga përfaqësues të shtetit shqiptar u dhanë disa premtime se aftësia e kufizuar është tashmë një ndër prioritetet e qeverisë. Deri këtu do mund të thoshte dikush se ajo javë promovimi ishte e suksesshme, por, ndoshta jo aq e veçantë pasi në Shqipëri nuk është as hera e parë dhe as e fundit që do të organizohen tryeza të këtilla. Por, në fakt kjo javë kishte edhe diçka shumë të veçantë një shfaqe artistike baleti e cila kishte edhe shumë vlera përsa i përket qëllimit të asaj jave, promovimit të gjithpërfshrirjes barazisë dhe të drejtave të barabarta.

Ajo që e bënte tepër të veçantë atë javë promovimi ishte fakti se shfaqa artistike e baletit kryhej nga një grup personash ku gjysma ishin persona pa asnjë problem fizik apo mendor ndërsa gjysma tjetër ishin PAK. Ky grup balet punon në këtë formë që prej vitit 1996 dhe ka dhënë shfaqe në disa vende të botës. “Të gjithë kanë të drejta dhe detyrime të barabarta” thotë njëra prej përgjegjësve të këtij grupi baleti.

Përse ajo shfaqe ishte aq e rëndësishme?

Të debatosh rreth këtyre çështjeve, rreth barazisë së njerëzve dhe gjithpërfshirjes është e dobishme por, besoj se kur ky mesazh jepet

35 edhe me forcën e imazhit atëherë bëhet shumë më i fortë. Ndjekja i asaj shfaqje që kishte edhe balerin me karrocë do të thoshte të ndiqje në një mënyrë konkrete atë që mund të arri vullneti njerëzorë. Përmes asaj shfaqje dikush arrinte të kuptonte se barazia midis njerëzve nuk është një fjalë goje e cila thjesht trumbetohet në një tavolinë as një fjalë e cila ekziston vetëm në kushtetutë apo dispozita ligjore por, një vlerë e cila shihet edhe në jetën e përditshme sepse në një shoqëri vërtetë gjithëpërfshirëse të gjithë kanë mundësi për t’u shprehur për të kërcyer e mbi të gjitha për të qenë realisht të integruar, gjë kjo e cila arrihet vetëm nëpërmjet punësimit. Arsimi punësimi dhe integrimi janë një e drejtë për të gjithë dhe duhen parë si të tilla nga të gjithë. Një njeri që është i arsimuar, i punësuar, i integruar ka mundësinë të jetoj me krenari pa kërkuar asgjë nga askush, dhe besoj se kur i referohemi këtyre termave i referohemi thjeshtë disa prej të drejtave themelore që ka çdo njëri pavarësisht karakteristikave të tij.

Evenimente të këtilla në Shqipëri kanë rëndësi të veçantë Në Shqipëri një shfaqe e këtillë nga një grup baleti si me persona normal edhe me PAK ka një rëndësi të veçantë. Kjo për shkak se vendi ynë është ende “viktimë” e një mentaliteti konservator shkaqet e të cilit nuk mund të përcaktohen akoma as sot. Sidoqoftë arsyet kryesisht shihen te ideja e regjimit diktatorial komunist të mos pranonte aftësinë e kufizuar si të tillë akoma edhe kur kishte të punësuar persona me aftësi të kufizuara. Kjo pati si pasoj që në vitet post komuniste të mos ekzistoj kultura e respektit ndaj aftësisë së kufizuar e PAK të bëheshin një nga shtresat më te diskriminuara të shoqërisë shqiptare. Por, një version tjetër thotë se regjimi i kaluar i jepte respekt PAK dhe i integronte ata në jetën normale dhe fajin për gjendjen aktuale paragjykuese ndaj tyre ja faturon krizës së vlerave e cila ndodhi në vendin tonë pas rënies së regjimit komunist. Personalisht besoj se arsye gjendet te hipokrizia e së kaluarës e cila edhe pse propagandonte barazinë nuk besoj kurë te ajo. Por, sidoqoftë, pavarësisht arsyeve një fakt është ende i qartë : shoqëria jonë mbetet ende paragjykuese karshi jo vetëm PAK por, edhe minoriteteve të tjera si Romët P.sh. Por, duke qenë se dua të mbetem i

36 fokusuar te aftësia e kufizuar unë do të sjellë një shembull diskriminimi pikërisht nga fusha e aftësisë së kufizuar që vjen nga Laçi. Një fëmijë gjashtë vjeç me një problem të vogël fizik kërkonte të hynte në kopsht por, edukatorja e trembur nga gjendja e tij fizike refuzoi duke thënë se ishte e pa mundur për të ta çonte fëmijën në banjë. Po i referohem kësaj historie na Laçi për të parë diferencën e midis integrimit ideal nga njëra anë dhe paragjykimit pa asnjë bazë logjike nga ana tjetër. Pikërisht për këtë mendoj se shfaqe të këtilla, që promovojnë integrimin, barazinë, gjithpërfshirien, kanë një rëndësi të veçantë në një vend si i yni ku këto imazhe, të një vajze me karrocë e cila kërcen apo edhe të personave të tjerë që kanë aftësi të kufizuara që bëjnë atë që bënë çdo njeri tjetër duken akoma si imazhe filmi, jo reale, si imazhe të pa mundura. Dhe kurë me forcën e imazhit e kundërta provohet ka një rëndësi të veçantë.

Pikërisht për këtë ajo shfaqe artistike e atij grupi baleti nuk ishte thjesht një shfaqe por, një shfaqe podium mesazhesh.