Tuyeån Taäp Nhôù Hueá hoang taøn! Nuùi Höông Uyeån lieân heä vôùi vua Ñoàng Khaùnh thaân thieát trong vieäc caàu ñaûo thaàn linh. YÙ chöøng traùnh teân Gia Long vaø Haøm Nghi, vua Ñoàng Khaùnh caûi teân Haøm Long thaønh Hueä Nam, saéc thôø Tieân Y Thaùnh Maãu ba baø, Quan Thaùnh Ñeá Quaân cuøng taù thaàn saùu vò Sôn Tinh Thuûy Tinh. Teân töï daøi doøng, goïi taét laø Thieân Y A Na vaø thaàn Thuûy Long, leä haøng naêm coù röôùc baèng leân ñoàng nhaûy voït. Nuùi Höông Uyeån caûi thaønh Ngoïc Traûn Sôn. Nuùi Ngoïc Traûn ngöôøi ta vaãn goïi, ñieän Hueä Nam teân chöõ saéc phong, traûi bao kinh bieán, teân Hoøn Cheùn laïi keâu nhö cuõ. Hôn naêm traêm naêm tröôùc ñeâm kyø ngoä giöõa dò nhaân vaø chuùa Nguyeãn, cuõng ñaõ coù moät ñeâm khoâng nguû cuûa caû maáy ngaøn ngöôøi beân ñoâi bôø soâng Thôm. Coù theå caây Thoâng Moät khoâng ñeå yù tôùi naêm chöõ Baùt Theá Hoaøn Trung Ñoâ treân maët nöôùc soâng Thôm tröôùc goø Haø Kheâ ñoä naøo, nhöng caây Thoâng Moät ñaõ laøm chöùng beân caïnh ñaøi Minh Öôùc, nhìn xuoáng hai ñòa danh Phaät Theä vaø Haø Kheâ ngaên caùch bôûi doøng soâng Thôm. Troáng ñieåm canh roän raõ trong aùnh ñuoác baäp buøng. Hai beân bôø lao xao roän raõ trong vieäc ñaép ñoài. Goø Haø Kheâ vöôn cao, moïc nhanh nhö naám. Goø Phaät Theä ì aïch laàn hoài. Ngöôøi Hôøi thua cuoäc, boû nöôùc xuoâi nam. Ñoän Thaønh Loài sau moät ñeâm troài daäy, nhöng chaúng aên thua. Goø Haø Kheâ saäp xuoáng, khung söôøn tre ñaùnh daáu lôøi theà. Caây Thoâng Moät vaãn laëng yeân nhaøn taûn. Ñôøi sau keå laïi döôùi luõy tre xanh, chuyeän giaønh ñaát vui töôi thuù vò. Söû gia Traàn Troïng Kim khoâng coù dòp ñeå nghe, neân cöù thaéc maéc khoâng hieåu taïi laøm sao khi quaân Vieät tieán vaøo thì quaân Chieâm cöù boû ñaát maø ñi? Ñeàn Voi Reù Ñoän Thaønh Loài sau ñoài Long Thoï vôùi laêng moä ngöôøi Hôøi hoang pheá chaúng ñeøn höông nhöng ai cuõng traùnh neù vì huyeàn thuyeát ma lai ruùt ruoät. Töø ñoän Thaønh Loài tröïc chæ höôùng ñoâng veà tôùi phoá Hueá khoaûng baûy caây soá, nhöng laï chöa teà, maáy ai leân
Trang 26
chôi ñoän? Ñoän Thaønh Loài trô truïi theo truïc baéc nam. Söôøn phía ñoâng thoai thoaûi, nhìn xuoáng Hoå Quyeàn. Chaân ñoän aâm u moà maõ Vieät Chaøm laãn loän. Cuoái chaân ñoän phía nam laø doác Phöôøng Ñuùc, leân thaúng xoùm Raãy, Voïng Caûnh, Khieâm Laêng, hoaëc thaû doác xuoâi veà nhaø doøng vaø nhaø thôø Phöôøng Ñuùc, beán ñoø chôï Mai. Saùt chaân ñoài Long Thoï, hoà Con Voi Reù vuoâng vöùc, nguyeân laø khu vöïc ñaøo ñaát ñaép ñoän Thaønh Loài thôøi Coâng Chuùa Huyeàn Traân môû nöôùc maø thaønh. Ñoài Long Thoï daùng nhö baùt uùp, tröôùc loõm sau troøn. Lôùp thoâng xanh vi vuùt laïc loaøi. Phía ñoâng nam ñoài Long Thoï laø ñeàn Con Voi Reù. Theo chuyeän keå, con voi tuy bò haøng traêm muõi teân, haøng chuïc muõi giaùo, dao ñaâm kieám cheùm naùt nhöø, cuõng raùng ñöa chuû töôùng thöông vong veà tôùi nôi an toaøn môùi ngaõ guïc. Chaúng nhöõng theá, tröôùc khi vónh bieät chuû töôùng, voi ñaõ reù leân töøng hoài thaûm thieát toû baøy tình nghóa chuùa toâi. Chuû töôùng cho laäp ñeàn thôø con voi coù nghóa. Thôøi ñaïi xa xöa, chaúng roõ trieàu naøo, chuû töôùng teân chi, cuõng nhö traän chieán vôùi ai. Tuy nhieân, phaûi coù tích môùi dòch neân tuoàng, neáu khoâng thì maàn chi coù ñöôïc caùi maõ voi vaø ñeàn thôø ñeå nhaân gian truyeàn khaåu vaø caùc vieân quaûn töôïng sau naøy tuy ñaõ thaát thôøi cuõng cöù xuaân thu nhò kyø teá vieáng. Coång vaøo ñeàn con voi reù goàm möôøi saùu baäc caáp, ba cöûa, moät laàu. Phía tröôùc ghi Nghieâm Nhöôïc Laâm (嚴 若 臨 coù nghóa laø Veû trang nghieâm thuaän vôùi ñieàu treân soi xeùt**) gaén gheùp baèng maûnh saønh. Ñeàn Voi Reù coù ñeán hai caùi maõ voi. Caùi maõ thöù nhaát coù taám bia ñaù khaéc boán chöõ “OÂ Long Töôïng Moä” (烏 龍 象 墓). Caùi maõ thöù hai choân con voi moät ngaø döôùi trieàu Thaønh Thaùi, nay chaúng coøn bia. Theá söï ngaõ nghieâng, Ngaøi Ngöï baøy nhieàu troø chôi tai quaùi ñeå che maét giaëc Taây nhö baøy troø buoân baùn trong cung roài giaû giaän chaët tay baø phi, hay cho voi moät ngaø ñaáu vôùi coïp ba chaân taïi Hoå Quyeàn vaøo naêm Thaønh Thaùi thöù 15 (1903), heïn raèng con vaät naøo thua phaûi