Tuyeån Taäp Nhôù Hueá Long, maëc duø hieän ñang bò luït traàm troïng seõ bò thieáu nöôùc trong nhöõng naêm tôùi vò bò nöôùc bieån xaâm laán, bôø bieån bò xoi moøn, ngö nghieäp suy suïp, ñaát phuø sa bò oâ nhieåm gioáng nhö tình traïng ôû Ai Caäp sau khi ñaäp nöôùc Aswan ñöôïc xaây caát ngaên chaän soâng Nile khieán vuøng chaâu thoå bò huûy hoaïi, soá löôïng toâm caù giaûm . Ngaøy 01 thaùng 05 naêm 2005 ngö daân huyeän Chiang Khong vuøng baéc Thaùi ñaõ löôùi ñöôïc töø soâng Mekong moät con caù boâng lau khoâng loà - Mekong "catfish" hay Pla Beuk - naëng 293 kg daøi 2.7 meùt, ñöôïc coi laø con caù nöôùc ngoït lôùn nhaát theá giôùi. Ngö daân hy voïng coù theå baùn con caù naøy cho caùc nhoùm baûo veä moâi sinh ñeå caù ñöôïc thaû laïi xuoáng soâng nhöng caù ñaõ cheát vaø ñöôïc chaët laùt baùn ra cho daân laøng trong vuøng. Caù Pla Beuk chính thöùc ñöôïc caùc nhaø ngö hoïc taây phöông khaûo saùt töø naêm 1930 (Chevey, 1931) , nhöng thöïc ra töø theá kyû 19 (1881) Mc Carthy ñaõ nhaéc tôùi gioáng caù naøy trong cuoán du kyù "Surveying and Exploring in Siam", coù ñoaïn oâng ñaõ vieát: “thaùng 6 laø thaùng raát baän roän ñoái vôùi ngö nhaân Luang Prabang. Haàu nhö moïi ghe thuyeàn ñeàu ñöôïc möôùn cho muøa ñaùnh caù. Hai loaïi caù lôùn ñöôïc ngö daân luøng kieám laø Pla Beuk vaø Pla Rerm ...toâi ñaõ giuùp hoï caân ño moät con caù Pla Beuk naëng tôùi 170 pounds daøi 7 ft, ñöôøng voøng buïng 4 ft 2 ins, caù khoâng coù vaåy, khoâng raêng ñaõ ñöôïc baùn vôùi giaù 10 rupees, tröùng caù coù höông vò tuyeät ngon nöõa. Caù Pla Beuk ñöôïc löôùi trong nhöõng thaùng 6,7,8 khi caù ngöôïc doøng soâng. Caù xuoâi doøng veà khoaûng thaùng 11, chæ coøn thöa thôùt moät vaøi con löôùi ñöôïc khi möïc nöôùc xuoáng thaáp." * Phía baéc Thaùi, cöù vaøo thaùng 4 daân laøng Had Kai huyeän Chiang Khong coù toå chöùc ngaøy hoäi Pla Beuk, daân chuùng tuï taäp
Trang 148
hai beân bôø ñoùn xem caùc ngöôøi chaøi löôùi thieän ngheä cheøo thuyeàn ra soâng thöû thôøi vaän may kieám löôùi caù Pla Beuk. * Ngö daân Laøo thì keå raèng cöù vaøo thaùng 4 – 5, ñaøn caù Pla Beuk ruû nhau bôi ngöôïc doøng soâng Mekong leân maõi tôùi hoà Nhó Haûi coå thaønh Ñaïi Lyù Vaân Nam ñeû tröùng, tröôùc ñoù ñoaøn caù tuï hoäi ôû vuõng saâu Luang Prabang phía baéc Vaïn Töôïng ñeå baàu choïn xem con caù naøo seõ tieáp tuïc bôi leân hoà xa, con naøo seõ ôû laïi hy sinh laøm moài cho ngö daân trong ngaøy Hoäi Pla Beuk. Ngö daân Laøo – Thaùi ñeàu tin raèng Pla Beuk laø "linh ngö" naêm naøo baét ñöôïc Pla Beuk treân löng nhieàu veát ñoám thì naêm ñoù raát heân vaø seõ löôùi ñöôïc nhieàu caù; nhöõng naêm gaàn ñaây thì ngaøy leã Hoäi Pla Beuk keùm vui vì ngö daân hieám baét ñöôïc linh ngö vaø caû soá löôïng caù löôùi ñöôïc haøng naêm caøng ngaøy caøng ít ñi. Hai quoác gia Laøo vaø Thaùi ñeàu cho phaùt haønh nhöõng con tem mang hình loïai caù ñöôïc xeáp vaøo lôùp linh thieâng : bieåu töôïng cho söï thanh khieát – caân baèng sinh thaùi cuûa doøng soâng vaø cuõng laø nieàm haõnh dieän cho quoác gia hoï. Moät kyø quan cuûa soâng Mekong, raát sôùm töø thaùng 06.1970, loaïi caù Boâng Lau khoång loà naøy ñaõ ñöôïc Thaùi Lan ñöa vaøo danh saùch coù "nguy cô" dieät chuûng, nay cöôøng ñoä baùo ñoäng taêng leân theâm töø "nguy cô" leân tôùi "cöïc kyø nguy cô" (critically endangered). Keå töø naêm 2003 sau khi caùc cuoäc khaûo saùt cho bieát soá löôïng caù hieám quyù naøy ñaõ giaûm ñi hôn 80% chæ trong voøng 13 naêm. * Ngö daân xöù Chuøa Thaùp thì xem Pla Beuk nhö loaïi "caù vua" coù teân khoa hoïc : Pangasianodon Gigas do söï keát hôïp cuïm töø Pangasius + anodon = khoâng raêng. Laø loaïi caù khoång loà khoâng raêng, khoâng vaåy, löng maøu ñaäm, buïng troøn saùng baïc, daàu phaúng + roäng vôùi hai maét raát thaáp vaø khoâng coù raâu ñeå phaân bieät vôùi caùc loaïi catfisch khaùc coù raâu. Caù quen soáng trong caùc vuõng saâu soâng Mekong, aên taïp; thöùc aên goàm coù caù nhoû, seân oác vaø rong taûo. Caù Pla Beuk luùc nhoû coù raêng vaø taêng tröôûng raát chaäm, nhöng khi lôùn leân haøm raêng bieán maát, sau ñoù lôùn raát nhanh coù theå naëng tôùi 200 kiloâ trong voøng 6 naêm. Caù coù theå lôùn nhö con gaáu vôùi troïng löôïng 300kg, daøi ñeán 3 meùt, raát maïnh vôùi