20130701_nl_metro special

150 JAAR AFSCHAFFING SLAVERNIJ

VANDAAG, 1 JULI 2013, IS HET 150 JAAR GELEDEN DAT DE SLAVERNIJ IS AFGESCHAFT, EN DAT WORDT HERDACHT EN GEVIERD.

ls we meer over elkaar weten, wordt het een leukere samenleving

‘‘

‘‘A

DIT IS EEN UITGAVE VAN METRO CUSTOM PUBLISHING I.S.M. HET MINISTERIE VAN SZW

Comedian Roué Verveer ging voor het programma De Slavernij op zoek naar zijn voorouders. “Ik werkte mee aan dit programma omdat ik wil dat mensen meer over de slavernij te weten komen.”

‘‘ T

oen de NTR me vroeg om mee te werken aan een documentaire over de slavernij, hoefde ik daar niet lang over na te denken: dat wilde ik zeker. Ik vond het überhaupt al heel bijzonder dat er een documentaire over werd gemaakt, want er is in Nederland weinig tot niets over de slavernij bekend. Het staat niet eens in de geschiedenisboeken; in het onderwijs leert men er niets over. Dat vind ik een kwalijke zaak. Ik had het een keer over de slavernij met mijn Hollandse technicus, en toen kwam ik erachter dat hij er werkelijk helemaal niéts over wist. Zo raar. Over de Tweede Wereld-

Vijf generaties “Toen we de zoektocht begonnen, stond ik er heel nuchter in. Ik dacht: we zien het wel. Uiteindelijk hebben we via stamboomonderzoek van mijn vaders kant vijf generaties terug kunnen gaan: de eerste Verveer is geboren in Suriname, in 1792. In het document

Naar Ghana “Uit DNA onderzoek was gebleken dat mijn voorouders uit Ghana komen - het Ashanti gebied om precies te zijn. Daar ben ik ook naartoe geweest, het was de eerste keer dat ik Afrika bezocht. De Ashanti’s organiseerden een feestje voor me, en ik werd zelfs gekroond tot ereburger.

Een bijzonder einde van een bijzondere reis. Maar het belangrijkste is voor mij dat ik heb kunnen bijdragen

aan de bewustwording van een stuk geschiedenis.

Ik wil heel graag dat meer mensen zich hierin gaan verdiepen. We wonen hier namelijk samen met allemaal verschillende bevolkingsgroepen, en dan is het belangrijk dat je elkaars afkomst kent. Als we meer over elkaar weten, wordt het een leukere samenleving. Waarin mensen meer respect voor elkaar zullen hebben. Daar ben ik van overtuigd.”

‘‘

‘‘

die drang gekregen. Als ze naar me toe komen met vragen, help ik graag.

De zoektocht was heel bijzonder voor mij, en ik vind het fijn te weten waar ik vandaan kom. Dus ik hoop dat anderen daar ook achter kunnen en zullen komen.”

De zoektocht naar mijn voorouders was heel bijzonder voor mij’”” oorlog weten wij alles; de Holocaust, en hoe verschrikkelijk die was en hoe de Nederlanders en Joden hebben geleden in deze oorlog. Tijdens de slavernij hebben ook mensen geleden, honderden jaren lang zelfs, en zijn er ook mensen vermoord. Maar daarover wordt niet gesproken. Want in de Tweede Wereldoorlog was Nederland slachtoffer, maar tijdens de slavernij de dader. Er hoeven van mij geen excuses gemaakt te worden hoor, maar het moet wel in de geschiedenisboeken komen te staan. En dat was dus ook de belangrijkste drijfveer voor mij om mee te werken aan het programma: mensen informeren over deze geschiedenis. En dat is aardig gelukt: ik heb er heel erg veel opmerkingen over gekregen. In de periode van de uitzending, 2011 was dat, maar zelfs nu komen mensen nog naar me toe om er dingen over te vragen. Doordat ik op zoek ben gegaan naar mijn voorouders, hebben nu meer mensen

staat alleen de moeder vermeld, slavin Guusje. Hoogstwaarschijnlijk is de vader een plantage-eigenaar, omdat Verveer een Nederlandse naam is.

Plantage-eigenaren gaven hun bij slavinnen verwekte kinderen gewoon hun eigen achternaam, en ook al waren deze kinderen ook slaven, ze werden wel voorgetrokken op de andere slaven. Zo was mijn over- overgrootopa huisdokter. Als mijn vrouw klaagt dat ik niet genoeg doe in huis, zeg ik sindsdien altijd: ‘Ja, maar wij hebben nooit zwaar werk gedaan. Ik weet niet hoe dat moet!’ Niet dat het helpt hoor, haha. Maar het is wel leuk om al dat soort details te weten natuurlijk. Ik heb ook de voormalige plantage bezocht waar mijn voorouders geleefd hebben.

Dat bezoek heeft de meeste indruk op me gemaakt. Ik stond daar met het besef dat zij daar als slaven hadden gewerkt, gelopen, gewoond. Dan is het ineens niet meer een ver-van-je-bedshow, maar komt alles heel dichtbij.”

FOTO: RAUL NEIJHORST

WAT IS SLAVERNIJ? Slavernij is iets van alle tijden. Het bestond zelfs al voor de jaartelling.

Zowel het Oude Egypte, de Romeinen, maar ook sommige moderne culturen maakten en maken veelvuldig gebruik van slaven. Wat een belangrijk onderdeel van de Nederlandse geschiedenis is, is de transAtlantische slavenhandel. Dit was de handel in slaven, die vanuit Afrika naar de Amerika’s en het Caribisch gebied (zoals de Antillen en Suri-

name) werd verscheept. Dit is de grootste gedwongen migratie uit de geschiedenis, en door de Verenigde Naties verklaard tot misdaad tegen de menselijkheid.

De meest exacte berekeningen van hoeveel slaven er verscheept zijn, tellen aantallen tussen de 11 en 14 miljoen personen. Maar er zijn schattingen die de 20 miljoen overschrijden. Waarvan zo’n 15 procent kwam te overlijden tijdens de reis. Het

aandeel van de Nederlandse slavenhandel wordt geschat op zo’n 500.000 mensen.

Kijk voor meer informatie over de slavernij en de herdenking op: www.herdenkingslavernijverleden2013.nl Benieuwd naar alle (herdenkings) activiteiten? Die vind je op www.ninsee.nl/agenda

Colofon Dit is een uitgave van Metro Custom Publishing in samenwerking met het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.

Accountmanager: Elaine Kroon Editorial managers: Jessica van Leeuwen, Yvette Bax Vormgeving: Lydia Hotting Redactie: Yvette Bax

2

DIT IS EEN UITGAVE VAN METRO CUSTOM PUBLISHING I.S.M. HET MINISTERIE VAN SZW

‘‘O

‘‘

m te begrijpen waar je naartoe wil, moet je weten waar je vandaan komt

Het is dan wel 150 jaar geleden dat de slavernij is afgeschaft - voor velen is de nasleep ervan nog héél actueel.

Deze vier mensen gingen op zoek naar hun familiegeschiedenis, en stuitten op bijzondere ontdekkingen.

cht jaar geleden kreeg ik van Carel de Haseth, destijds minister van de Nederlandse Antillen, een boek over de slavernij - dat hij zelf heeft geschreven. Toen ik Katibu di Shon, ofwel Slaaf en Meester, las was ik er meteen helemaal weg

JOHN OLIVIEIRA(42)

‘‘I

k ben een Surinamer, in Nederland geboren.

Ik heb me mijn hele leven al afgevraagd waar ik vandaan kom.

Mijn nieuwsgierigheid werd gewekt door de verhalen die mijn moeder me vertelde toen ik nog klein was. Zo vertelde ze dat mijn voorouders uit Afrika kwamen, en dat ze tegen hun wil in waren meegenomen naar Suriname. Rond mijn studietijd begonnen er vragen op te borrelen. Als jong volwassene ben je bezig met je ontwikkeling - en om te begrijpen waar je naartoe wil, moet je weten waar je vandaan komt. Daarbij kwam ik ook andere Surinamers tegen die met dezelfde vragen zaten: ‘Waar kom ik vandaan?’ ‘Wat is de geschiedenis van mijn voorouders?” Ineens werden die vragen heel concreet en wilde ik er een antwoord op. Ik ging daarom praten met mijn opa, maar ik kreeg maar weinig respons. ‘Laat het verleden rusten’, zei mijn opa. En daarmee was de kous af.

Ik besloot daarop genealogieonderzoek te gaan doen naar de voorouders van mijn moeder. Ik ging naar het Nationaal Archief in Den Haag en vond de naam van de vader van mijn opa daar.

Maar om meer uit te zoeken, zou ik naar Suriname moeten gaan.

Ik had hier contact over met een oudtante in Suriname, en zij vertelde me dat ze wist dat wij afstammen van een slavin, maar dat ze daar geen papieren van had. Toen ik dit later tegen mijn moeder vertelde, zei ze: ‘Ik heb nog een koffer liggen met oude papieren en foto’s uit Suriname, misschien kom je daar nog iets in tegen.’

En toen bleek in die koffer gewoon het familieregister te zitten, waarin stond dat wij inderdaad afstammen van de slavin Maria Magdalena Alspeer, en van welke plantage zij afkwam. Toen ik dit papier scande en mailde naar mijn oudtante, bleek dat zij met dit papier aanspraak kon maken op een stuk grond van die voormalige suikerplantage. En niet zomaar een klein stukje: wel 40 hectare! Twee jaar later ben ik, voor het eerst van mijn leven,

Dus het idee voor deze opera zat al een tijdje in mijn hoofd, toen daarna iets gebeurde waardoor alles een heel bijzondere wending nam.”

“Ik werd namelijk gevraagd om mee te doen aan het programma Verborgen Verleden. In dit programma gaan BN’ers op zoek naar hun roots en geschiedenis.

Ik wist op dat moment alleen

naar Suriname gegaan. Samen met mijn moeder en mijn gezin.

Dat was heel bijzonder: al mijn moeders verhalen kregen ineens vorm. We zijn ook samen met mijn tante naar de betreffende plantage gegaan. We moesten eerst een flink stuk door de bush, om uit te komen bij een heel onontgonnen gebied - waar zelfs nog werktuigen uit de slaventijd stonden. Daar zijn, met mijn familie, was de bekroning op mijn zoektocht. Al is deze nog niet afgelopen hoor: ik ben nu aan het uitzoeken met welke boot Maria Magdalena Alspeer in Suriname is aangekomen, zodat ik kan achterhalen waar vandaan ze ‘verscheept’ is. Pas dan is de puzzel compleet.”

Laat het ‘‘verleden

‘‘

‘‘A

van. Het was de eerste keer dat ik een boek las over de slavernij dat het verhaal van twee kanten beschreef. Ik vond het zó mooi dat ik dacht: dit moet een opera worden. Ik functioneer in een West-Europees vak, in mijn eigen cultuur wordt er bar weinig gedaan met opera. Het bestaat eigenlijk gewoon niet.

Dat vind ik heel zonde, en daar wilde ik iets aan veranderen.

rusten, zei mijn opa

Wat een bizar toeval! En we wisten hier allebei niéts van.

Wij maken nu samen de opera Slaaf en Meester, terwijl onze voorouders daadwerkelijk slaaf en meester waren, dat geloof je toch bijna niet?

Ik ben nu hard bezig met de repetities, de opera gaat - niet toevallig natuurlijk - op 1 juli in première. Met deze opera wil ik voornamelijk begrip creëren voor elkaar. Niet alleen wit voor zwart, maar ook andersom.

Niemand heeft het voor het uitkiezen in wat voor milieu hij of zij wordt geboren. Je komt nu eenmaal op een plek in de maatschappij terecht, en daar moet je mee dealen. Mijn afkomst houdt me bezig ja, niet als slachtoffer - maar om er iets moois van te maken.”

De opa van ‘‘mijn oma stond als negen­jarige in de boeken als tuinslaaf af.

‘‘

TANIA KROSS(36)

dat we immigranten waren, een mix van van alles en nog wat.

Mijn moeder haar voorouders komen uit Venezuela, en zij heeft zowel Indiaans als Joods bloed. De vader van mijn vader komt uit Suriname, en zijn moeder uit de Dominicaanse Republiek. Echt heel gemengd dus. Toen voor het programma mijn stamboom werd nagegaan, kwam ik er echter achter dat de familie van mijn vaders kant echter allemaal van één en dezelfde plantage in Suriname komt: plantage Groot Santa Martha. Mijn oma dacht dat ze afstamde van vrije zwarten uit Santo Domingo, maar dat bleek dus helemaal niet zo te zijn. We bleken nazaten van slaven te zijn, terwijl we dat helemaal niet wisten.

En toen ik in het Rijksarchief in Den Haag wat slavendocumenten zat door te bladeren, zag ik daar ineens - op een blad met heel mooie krulletters - de naam van de opa van mijn oma staan. Die stond als negenjarige in de boeken als tuinslaaf. En had als eigenaar: meneer De Haseth. Inderdaad: de voorouders van Carel, die mij het boek Slaaf en Meester had gegeven.

3

‘‘I

k wist dat ik een mix was van verschillende nationaliteiten, en ik wist dat ik afstam van slaven. Dat hebben mijn ouders me verteld toen ik klein was. Alleen wist ik nooit helemaal precies hoe het verhaal zat, dat heb ik stukje bij beetje bij elkaar gesprokkeld. Ik

ben opgegroeid op Curaçao, terwijl de familie van mijn vader uit Suriname komt en de familie van mijn moeder van de eilanden Nevis en Saint Kitts. Ik ging op mijn 31e naar Suriname, toen heb ik mijn familie daar bezocht. Ik heb veel met mijn oudtante gepraat, omdat zij mij behoorlijk wat wist te vertellen over onze familiegeschiedenis. Zo vertelde zij dat mijn opa een kind was

“Eigenlijk was voor mijn gevoel het verhaal pas drie jaar geleden compleet: toen ben ik met mijn moeder teruggegaan naar Saint Kitts, en hebben we daar het huis van haar grootouders bezocht.

Van de plantage-eigenaar en zijn huisslavin dus. Het was heel indrukwekkend om daar te zijn.

Het gigantisch grote huis was omgebouwd tot een hotel met een restaurant, waar mijn moeder en ik samen hebben gegeten.

Precies op die grond waar zij als kind haar grootouders bezocht en waar ze buitenspeelde. Dat was wel heel emotioneel. Ik vind het fijn om te weten van wie ik afstam, dat geeft rust en bevrediging. En het waren allemaal heel bijzondere mensen: van slaaf tot politicus, dominee en plantageeigenaar - alles bij elkaar, uit alle regionen. Het waren dappere mensen, en ik ben er trots op dat ik hun genen bezit.”

Het ‘‘verha al is pas sinds drie jaar compleet

‘‘J

1519:

De eerste Afrikanen komen als slaven in de Verenigde Staten aan.

1528:

Er worden afspraken gemaakt tussen Spanje en Nederland om gedurende vier jaar 4000 slaven van Afrika naar het Caribisch gebied te brengen.

De WestIndische Compagnie wordt opgericht en krijgt het Nederlandse monopolie (alleenrecht) op de mensenhandel tussen Afrika en de Amerika’s.

1630:

1637:

In Ghana veroveren de Nederlanders fort Elmina van de Portugezen. Dit kasteel wordt het centrum van de (Nederlandse) mensenhandel in Afrika.

1650:

In Suriname (nog een Engelse kolonie) ontsnappen slaven en vluchten het binnenland in, waar ze de eerste marrongemeenschappen vormen die later zullen vechten tegen de plantage-eigenaren.

1667:

Nederland krijgt de macht over de voormalige Engelse koloniën in het noordoosten van Zuid-Amerika.

(Waaronder Suriname.)

1795:

Grote slavenopstand op Curaçao.

FOTOGRAAF: JEAN VAN LINGEN

overgrootmoeder.’ Het was een foto van een Afrikaanse slavin.

Ik was flabbergasted: ik had nooit geweten dat ik van slaven afstamde. Toen ik compleet verbaasd reageerde, zei ze doodleuk: ‘Oh, wist je niet dat wij Afrikaans bloed hebben? Dan heb je het vast nooit gevraagd.’

Toen werd me veel duidelijk: zoals dat ik me nooit ergens thuis voelde, maar ineens wel in West-Afrika. Mijn onderbewustzijn reageerde op die plek.

En misschien wil ik daarom opkomen voor de mensheid, rechtvaardigheid en wil ik een breder beeld laten zien van de

wereld om ons heen. Kunst en cultuur is het medium dat ik daarbij gebruik. Daarom heb ik het Amnesty International Filmfestival opgericht, en ben ik nu directeur van het Africa in the Picture filmfestival.

Waar we de visie en beleving van niet-westerse beeldende kunstenaars tonen.”

“Sinds de dag dat ik mijn overgrootmoeder ‘ontmoette’, denk ik heel vaak aan haar. Ik vraag me af wat zij allemaal heeft meegemaakt in haar leven. En of ze in Suriname is geboren, of vanuit Afrika is verscheept. Daar

probeer ik nu achter te komen.

Het is een heftige geschiedenis die we gezamenlijk met zijn allen delen, en het is goed dat deze herdacht wordt. Het is belangrijk dat dingen niet langer onder de tafel worden geschoven, zodat we kunnen helen.”

wist ‘‘nietIkdat ik

‘‘

“Toen ik 38 was, ging ik samen met mijn dochter naar Suriname om mijn achtergrond verder uit te pluizen en familie daar te bezoeken. Ik bezocht mijn tante, halfzus van mijn Joods/ Portugese vader, en vertelde haar dat ik mijn stamboom aan het nagaan was. Toen liet ze me ineens een foto zien, en zei heel nonchalant: ‘Hier, ontmoet je

1442:

Afrikanen worden voor het eerst tot slaaf gemaakt door Europeanen.

Dit zijn Portugezen die hen naar Portugal brengen.

Nederlanders bezetten St. Maarten, Aruba, Bonaire, Curaçao, St. Eustatius en Saba.

HEIDI LOBATO(52)

e achtergrond zit opgeslagen in je DNA, of je nu wil of niet. Ik voel me ontheemd in Nederland, waar ik sinds mijn zesde woon. Maar ik voel me ook niet thuis op Curaçao, waar ik vandaan kom.

Toen ik 26 was, ging ik voor mijn werk - ik produceerde films - met een regisseur mee naar Afrika, we bezochten de Ivoorkust en Burkina Faso.

En toen het vliegtuig landde, gebeurde er iets heel bijzonders; het was alsof er een warme deken over me heen viel. Ik zei zomaar ineens uit het niets: ‘Ik ben thuis.’ Geen idee waar dat gevoel vandaan kwam, maar het was heel sterk. Alles daar kwam me ook bekend voor - hoe mensen liepen, hoe alles er aan toe ging. Het voelde alsof ik er al eerder was geweest.

Ik wilde weten wat mijn connectie was met Afrika, en ging me ineens afvragen wat mijn achtergrond was. Het werd echt een vraagstuk, want ik wilde mezelf gewoon snappen. Daarom ben ik op zoek gegaan naar mijn geschiedenis. Eerst via de Hindoestaanse kant van mijn moeder, die familie is uit India gekomen om als contractarbeiders in Suriname te werken.”

TransAtlantische Slavenhandel

1621:

‘‘

JOHN LEERDAM(51)

van een huisslavin en een Joodse plantage-eigenaar. Zijn eigen vrouw kon geen kinderen krijgen, daarom verzorgde hij de vier kinderen die hij bij de slavin verwekte heel goed. Hij liet ze zelfs studeren - dat was echt heel uniek in die tijd: slavenkinderen mochten namelijk helemaal niet studeren. Mijn opa heeft toen Theologie gestudeerd en is dominee geworden.

Mijn moeder stamt ook af van slaven, en ook dat is een bijzonder verhaal. De oma van mijn moeder kwam uit Europa, zij was Portugees. Ze is met haar familie naar Nevis verhuisd, en is daar getrouwd met een slaaf. Al was het wel de opzichter van de veldslaven - het was toch een slaaf. Kun je het je voorstellen, een - weliswaar arme - blanke vrouw die trouwt met een slaaf? Dat was ook echt uniek. Ik snap zelf ook niet hoe dat kon. Ik weet niet of haar familie dat accepteerde of hoe men daarop reageerde, die informatie heb ik helaas niet kunnen bemachtigen.

Het zijn in ieder geval van beide kanten van mijn familie nogal aparte verhalen - ik ben al met al maar liefst vijftien jaar bezig geweest om deze ingewikkelde familieconstructies op orde te krijgen.”

Tijdslijn

DIT IS EEN UITGAVE VAN METRO CUSTOM PUBLISHING I.S.M. HET MINISTERIE VAN SZW

van slaven afstamde

1795-1813:

Suriname komt tijdelijk opnieuw in Britse handen, waarna de kolonie in handen komt van de Nederlandse koning Willem I.

1 juli 1863:

Nederland schaft de slavernij af in zijn koloniën.

1867:

Het laatste schip met slaven komt uit Afrika aan in Amerika.

4

DIT IS EEN UITGAVE VAN METRO CUSTOM PUBLISHING I.S.M. HET MINISTERIE VAN SZW

?

STRAATINTERVIEWS

Wat weet jij van de slavernij WENDY CARIS(33)

AERNOUD DEKKER(44)

MADJID SBARTAI(24)

ESMEE LANGEREIS(39)

DAAN KRIKKE(29)

“Door het zien van films als Django Unchained en Amistad kan ik me de gruwelen van het slavenbestaan beter voorstellen. Ik zat te juichen hoor, toen Jamie Foxx de plantage opblies!

Voor een meer genuanceerd en politiek correct verhaal ga ik naar het Tropenmuseum of NiNsee (Nationaal Instituut Nederlands slavernijverleden en erfenis). Tenminste, zo lang dat nog kan. Uitgerekend in dit herdenkingsjaar is voor NiNsee de Rijkssubsidie stopgezet. Een merkwaardige timing. Bovendien zou er juist meer onderzoek naar het slavernijverleden moeten worden gedaan.”

“Slavernij bestaat nog steeds en vindt plaats over de hele wereld. Je hebt bijvoorbeeld kinderarbeid in ontwikkelingslanden en vrouwenhandel. Iedereen die tegen zijn zin in werkt voor een ander, is slaaf. Van de slaventijd met Nederland als kolonisator, weet ik niet heel veel. Ik weet dat wij als handelsland stevig hebben bijgedragen aan de handel van slaven en de instandhouding van die ‘industrie’. Maar ik meen ook dat wij één van de eersten waren die het afgeschaft hebben. Oh, was Nederland een van de laatsten? Dat wist ik niet.”

“Ik weet er best veel van.

Ik had op de middelbare school een toffe geschiedenisleraar - we gebruikten bijna geen boeken, maar iedereen kon hem gewoon vragen stellen. Enkele van die vragen waren: ‘Waarom is er racisme?’, ‘Hoe kwam het dat Afrikanen slaven werden?’ Ik snap alleen niet waarom het zo lang heeft geduurd voordat de slavernij werd afgeschaft. En dat er zelfs in 2013 nog slaven en mensenhandelaren bestaan. Er zijn allerlei instanties die zeggen dat ze er iets aan doen, maar ondertussen verandert er niks.”

“De slavernij is nogal breed.

Ik krijg direct beelden door van Kirstie Alley in North & South, Oprah Winfrey in The Color Purple met Chain Gang van Sam Cooke op de achtergrond. Kortom, slavernij uit de geschiedenis van de VS. Gek genoeg denk ik niet aan wantoestanden in Nederlandse kolonies. Daar weet ik ook nagenoeg niets van. Wel weet ik dat de slavernij schandalig kort geleden is afgeschaft en dat het leeft onder de Surinaams/ Antilliaanse gemeenschap.

Is er niet ook een slavernijmuseum?”

“Als ik het me goed herinner, hebben de Britten of Portugezen de slavernij uitgevonden - maar vooral de Nederlanders hebben flink huisgehouden. Ik weet ook dat de zieke slaven op de Antillen achterbleven, en de rest doorging naar Suriname. Dat is toch waar Surinamers Antillianen altijd mee pesten? Volgens mij is de slavernij ergens in 1800 afgeschaft, maar dat is gokken hoor. Ik weet er veel te weinig vanaf, terwijl het toch een belangrijk onderdeel van de geschiedenis is. Het is een schande dat we er niks over leren op school.”

STUDENT MUSEUMSTUDIES

ENTREPENEUR

MEDEWERKER KLEDINGWINKEL

WIJNJOURNALIST

ARTDIRECTOR