PRACE POGLĄDOWE podejścia do problemu, zdobytej wiedzy oraz odpo‑ wiednich środków. Punktami zwrotnymi współczesnej strategii postępowania są: szybkie opanowanie krwo‑ toków, np. poprzez wprowadzenie na wyposażenie róż‑ nego typu nowoczesnych opasek uciskowych [19] i opa‑ trunków, transport powietrzny z pola walki z wykorzysta‑ niem śmigłowców/zmiennowirnikowców, zdefiniowanie „złotej godziny”, następnie złotych „pięciu minut”, duża podaż krwi i preparatów krwiozastępczych oraz walka z bólem. Bardzo ciekawym zagadnieniem wydaje się to, co przyniesie przyszłość w leczeniu ran postrzałowych i odłamkowych. Obserwując ostatnie dziesięciolecia wi‑ dać wyraźnie, że zmieniona została zupełnie doktryna niesienia pomocy rannym. Postęp technologiczny znacz‑ nie poszerzył możliwości chirurgii i zmienił obowiązu‑ jące do tej pory zasady chirurgii pola walki. Najwięk‑ szym postępem wydaje się dostrzeżenie czynnika cza‑ su w udzielaniu pierwszej pomocy oraz intensywności leczenia w pierwszych minutach i godzinie leczenia. Le‑ czenie etapowe w dawnym tego słowa znaczeniu poszło zupełnie w niepamięć, co nie znaczy, że w specyficznych warunkach pola walki może(musi) być nadal stosowane. Należy spodziewać się dodatkowo kolejnych skuteczniej‑ szych rozwiązań konstrukcyjno‑materiałowych w osło‑ nach osobistych (nowe hełmy z przyłbicami, kamizelki kuloodporne i przeciwodłamkowe). Cały czas udoskona‑ lane są opatrunki hemostatyczne, pakiety osobiste, za‑ równo pod kątem ich zawartości, jak i jakości. Do tego konieczne jest doświadczenie oraz umiejętności ratow‑ ników, sanitariuszy oraz chirurgów wojskowych po‑ szczególnych stopni medycznych. Dlatego ciągłe szko‑ lenia, ćwiczenia, doskonalenie procedur i wdrażanie tego co może przydać się na polu walki i w polowych szpi‑ talach ma głęboki sens. Ciekawym torem badań wyda‑ ją się prace nad nowoczesnymi środkami tamującymi krwotoki zewnętrzne i wewnętrzne. Jednak mimo nie‑ zaprzeczalnego postępu w tej dziedzinie, na zastosowa‑ nie tych preparatów w medycynie i na polu walki przyj‑ dzie jeszcze poczekać.
7. Hughes C.W.: Arterial repair during the Korean war. Ann. Surg., 1958; 147: 555–561 8. Aucar J.A., Hirshberg A.: Damage control for vascular injuries. Surg. Clin. North Am., 1997; 77: 853–862 9. Petersen K., Riddle M.S., Danko J.R. i wsp.: Trauma‑related infections in battlefield casualties from Iraq. Ann. Surg., 2007; 245: 803–811 10. Kapfer X., Meichelboeck W., Groegler F.M.: Comparison of carbon‑impregnated and standard ePTFE prostheses in extra‑anatomical anterior tibial artery bypass: a prospective randomized multicenter study. Eur. J. Vasc. Endovasc. Surg., 2006; 32: 155–168 11. Obara A., Dziekiewicz M.: Podpancerzowe tępe urazy głowy i szyi. Cz. I. Przegl. Strzel., 2009; 69: 6–13 12. Obara A., Dziekiewicz M.: Podpancerzowe tępe urazy głowy i szyi. Cz. II. Przegl. Strzel., 2010; 70: 24–29 13. Obara A., Dziekiewicz M., Janczak K.: Obrażenia głowi i szyi – hełmy stalowe. Przegl. Strzel., 2010; 76: 34–41 14. Demetriades D., Asensio J.A.: Subclavian and axillary vascular injuries. Surg. Clin. North Am., 2001; 81: 1357–1373 15. Ruotolo C., Kieffer E., Bahnini A. i wsp.: Plaies des artères carotides extra‑crâniennes. [W:] Kieffer A. (red.): Traumatismes artériels. Paryż, AERCV, 1995: 307–321 [w j. franc.] 16. Rasmussen T.E., Clouse D.W., Peck M.A. i wsp.: Development and implementation of endovascular capabilities in wartime. J. Trauma, 2008; 64: 1169–1176 17. Propper B.W., Alley J.B., Gifford S.M. i wsp.: Endovascular treatment of a blunt aortic injury in Iraq: extension of innovative endovascular capabilities to the modern battlefield. Ann. Vasc. Surg., 2009; 23: 687.e19‑e22 18. O’Brien J.P., Cox M.W.: Stents in tents: endovascular therapy on the battlefields of the global war on terror. Surg. Radiol., 2011; 2: 1–27 19. Welling D.R., Burris D.G., Hutton J.E. i wsp.: A balanced approach to tourniquet use: lessons learned and relearned. J. Am. Coll. Surg., 2006; 203: 106–115
Fotografie i opisy Wszelkie prawa zastrzeżone. Nie mogą być kopiowane i publikowane w żadnej formie bez pisemnej zgody autorów.
Piśmiennictwo 1. Fox C.J., Starnes B.W.: Vascular surgery on the modern battlefield. Surg. Clin. North Am., 2007; 87: 1193–1211 2. Ierardi R.P., Kerstein M.D.: Venous injuries: military versus civilian experience. Mil. Med., 1995; 160: 396–398 3. Słownik Terminów i Definicji NATO, AAP‑6, 2010: 202 4. Ziperman H.H.: Acute arterial injuries in the Korean war. Ann. Surg., 1954; 139: 1–8 5. Rasmussen T.E., Fox C.J.: Vascular Trauma: Military. [W:] Cronenwett J.L., Johnston W.K.: Rutherford‘s Vascular Surgery. Filadelfia, Saunders Elselvier, 2010: 2374–2388 6. Starnes B.W., Beekley A.C., Sebesta J.A. i wsp.: Extremity vascular in juries on the battlefield: tips for surgeons deploying to war. J. Trauma, 2006; 60: 432–442
Postrzałowe i odłamkowe uszkodzenia naczyń
191