هةشتا مليار دينار لةسالَى 2010دابودجةى قةزاى كؤيةية ذمارة ( ) 9 ئةيلولي 2010 خاوةني ئيمتياز رةهبةر سةيد برايم سةرنووسةر َثيش ِرةوي سةيد برايمي جيطري سةرنووسةر َ َليوذة جةالل عةبدولكةريم دةستةي نووسةران قاسم محةمةد مستةفا هاوذين صليوة عيسا ثةيوةست خؤشناو هيمن ئيلنجاغي َ
Mobile: 07501145013 kakon.koya@yahoo.co.uk www.koye.eu
ئةم ثرؤذانةى لةسنورى قةزاى كؤية لةبودجةى ثةرةث َيدانى هةريَمةكان و وة بةره َينانى وةزارةتةكان بؤ سالَى2010 ِرةزامةنديان لةسةر وةرطيراوة بايى هةشتا مليارو نؤسةدو دةمليؤن دينارة .باسكردنى ث��رؤذةك��ان و تةرخانكردنى بوودجةى ثرؤذةكان لةوكؤنطرة ِرؤذنامةنووسيةدا هات كة ِرؤذى 8/12ضاثوك سةيد عومةر قايمقامى كؤية بؤ كةنالَةكانى ِراط��ةي��ان��دن خستية ِروو. قايمقامى كؤية ِرايطةياند ث��رؤذةك��ان كة لةبوودجةى ضاثوك عومةر مستةفا -قائمقامي كؤية وةبةره َينان و ثةرةث َيدان هةشتا مليارونؤسةدودةمليؤن ديناريان بؤ تةرخانكراوةو ث ِرؤذةكانيش بةسةر ضةند بواريَكدا دابةشكراون سي ِريطاى قيرتاو لةسماقولَى وشيواشؤك لةوانة ِراك َيشانى كارةبا بؤ 23طوندو دروستكردنى َ وثردى كانيبى و دروستكردنى شةش قوتابخانةو خويَندنطاى شةش ثؤلى و هةذدة ثؤلى و27ثؤلى لةكؤيةو تةقتةق و دروستكردنى دووبةشى ناخؤيى بؤخويَندكارانى زانكؤى كؤيةو تةالرى كؤل َيذى ثةروةردةى وةرزشى و دووبةنداوى ئاو لةديَطةلَةو بانى تالَةبان و دامةزارندنى ويَستطةى كةشناسى و ج َيبةج َيكردنى ث ِرؤذةى ئاوى خواردنةوةى()10طوندو ِرووث َيوى ضةندبةنداويَكى بضووك و خزمةتطوزارى و ذمارةيةكى زؤر لةث ِرؤذة خزمةتطوزارةكانى شارةوانيةكان لةقيرتاوى شةقامةكان و كؤنكريَتى كؤآلنةكان و ئاوة ِر َو و ياريطاو ثارك َيكى طةشتيارى لةتةقتةق .سةبارةت بةث ِرؤذةى جادةى دووسايدى هةول َير-كؤية قايمقامى كؤية طوتى ديزانى ثرؤذةكة ثارةى بؤتةرخانكراوةو لةم ماوةيةدا دةض َيتة بوارى تةندةريةوة .لةدريَذةى كؤنطرة ِرؤذنامة نووسيةكةدا قايمقامى كؤية ئةوةى ِرةتكردةوة كةثاريَزطاى هةول َير كةمتةرخةمى كردب َيت بةرانبةر بةقةزاى كؤية ،لةوبارةوة ضاثوك سةيدعومةر ِروونيكردةوة كة بة ِريَز نةوزاد هادى ثاريَزطارى هةول َيرو تةواوى ثاريَزطا زؤر بةثةرؤشةوةن بؤئةوةى بوودجةيةكى ث َيويست بؤكارو ثرؤذةكانى قةزاى كؤية دابينبكريَت. قايمقامى كؤية ئةوةشى خستة ِروو كةضيتر ِريَطا نادةن ثرؤذةخزمةتطوزاريةكانى سنوورى قةزاى كؤية بةكةمو كوريةوة ج َيبةج َيبكريَن و بؤ ئةو مةبةستةش ل َيذنةى ضاو ديَرى دانراون بؤئةو ث ِرؤذانةى ل َيرة بةدوا دروستدةكريَن .دواتريش نويَنةرانى كةنالَةكانى ِراطةياندن بةثرسيارو سةرنجةكانيان دريَذةيان بة كؤنطرة ِرؤذنامةنووسيةكةدا.
ذمارة 9
ئةيلولي 2010
1
رةهبةر سةيد برايم
ساتمةو سةفةري مةرط كاتى لة داي��ك دةب َيت، م��رؤظ َ ه��ةرخ��ؤى دةط��ري��ا ،ئ��ةوان��ةى لة ثى دةكةنن و دةوروب��ةرن هةموو َ َ دةمرى خةنى دةبن ،هةر مرؤظ كة بى دةنطة ،خؤشةويستان و خؤى َ ئازيزانى نزيك بؤى دةطريةن و شيوةن دةط َي ِرن ،بةس خؤى ناطريا، م��رؤظ س��ةرةت��اى ب��وون و ذيانى طريانة ،ناوة ِراستةكةى ئاويَتةى خؤشى و خ��ةم و ذان��ة ،كؤتايى يةكةى مةرط و نةمانة !!طةورةترين نه َينى ذيان و مةرطة !!مرؤظ ئاطاى لى نية كة لةدايك دةب َيت ناشزان َيت َ كةى كؤضى دوايى دةكات !مردن سةفةرة ،هةرلةبةرة،ضارةى مردن ضاكى و ثاكى و شاكارو ِرةفتاريةتى بى و ناوى بم َين َيتةوة، بؤئةوةى نةمر َ لة الث��ة ِرةى م َيذوو نةس ِريَتةوة، طرينط نية ضةند دةذى ،طرينط ئةوةية ضؤن دةذى !خوا طةورةية طةورة كوذيشة ،بؤ هاتنة ناو ذيان ِريَ��ط��ا و جيهان يةك هةية بةالَم بؤ مةرط و نةمان ه��ةزاران ِريَطا هةية ،ئةوةى دةبى ببى، َ َ
َ فريزةلة ئؤتؤمبيلة وةرطة ِراوةكة لة ِروباري
َ بمرى ،مةرط كاتى ديارى كراوى نية !طوتراوة مردن برا طةورةية ،بؤية هةرطيز لةخؤت بايى مةبة وبذى بةمةردى و ثاكى و ضاكى،ضونكة هةرضيةك بى لةهةر ثلةيةك بى، سةرةنجام خؤراكى خاكى !!مردن بى ثشوودانى هةميشةيى جةستةية َ بى جولةية لةذيَر بى خةون و َ ئازارو َ َ خاك !ذيان جوولة و هةلثةو ماندوو بوونة لةسةر زةوى !ذيان خةويَكة، خؤشةويستى خةونةكةيةتى ! سةختة ت َيطةيشتن لة مةرط و ذيان ،مرؤظ لة ذياندا قوتابى يةو ئةزموون و زةمانة مامؤستايةتى، �ى بدريَتةوة، ذي��ان ئةمانةتة دةب� َ بى زار ي ب ذيان نابى ه َيندة لة َ َ مرؤظ َ بى داوا لةمردن بكاتن و لى َ !واى َ بلَ َيت وةرة مردن ذيان كوشتمى !كارةساتى كتوث ِرى جةرطب ِرى مامة ش َيخ سةالح و مامؤذنة َ سةرطول ،ض��اوة ِروان نةكراو ب��وو، ،مةرطيان ئاطريان ك��ردةوة لة ن��او ك��وورةى َ دل ،ئ��ةو س��ةف��ةرة لة هةول َير بةرةو سل َيمانى مامؤستا شيَخ سةآلح بةرزجني 2010/7/19 - 1944 سةفةرى م��ةرط بوو 2
بةثةلة ،وةرطة ِرانيان بةو كارةساتة لةن َيوان ئاريشةو فريزةلَة. لةدؤ َلى خةلةكان، بةث َيي خؤيان رؤين بةرةو مردن !! خةبةر بةرن بؤ خزمانم ئاطر بةربؤتة خةرمانم هةى هاوار ما َلى و َيرانم ئةجةل قوالبى طير كرد لةد َلمان، ثض ِراندى لة ِرةط مام و سةرطو َلمان!! براى بابم مامة ش َيخ سةالح، َ سةرطول ؟ هاوطيانى دايكم مامؤذنة مابوو تةمةنتان ،كةى وةختى ئةوة بوو سةفةرى مةرط بكةن ب ِرؤنة ذ َير َ طل!! جى ى ضاالكى دؤلَى خةلةكانَ ، جى ى يادطارى ث َيشمةرطايةتيمَ ، ِرؤذان���ى سةختى كوردايةتيم، نى ديَتو دة ِروا ِرؤذط��ار ،هةردةم َي َ ي��ادط��ار ،هةركاتى بة ِريَ��ب��وارى، بة ِراط��وزارى ،بة دؤلَى خةلةكان (دؤلَى شالَبةطيان) لة ن َيوان ضياى تى كؤسرةت و هةيبةسولَتان، َ دةثة ِرم ،شريتى يادطارى ِرؤذطارى ث َيشمةرطايةتيم ديَ��ت��ةوة ث َيش بةجىَ ، دى ب� َ ضاوَ ، رى جى َ �ةدىَ ، بة ِر َ ى ،هاوسةنطةرة شةهيدةكانم، شة ِرو ضاالكى داستانةكانم ،ديَنةوة
َ جؤرى ،تنؤك بةرياد ،بيرةوةرى بة لى دةضؤ ِر َ ى ،هةر لة تنؤك خويَنى َ َ باداوان،شةهيد ش َيخ شةمالى باخ و شةهيد سةربازو شةهيد سةعدى طةرمكى شةهيد كامةران و شةهيد هادى عبدول و شةهيد عزيز و شةهيد هةمزة و شةهيد ئوم َيد ،لةكانى وةتمان ،شةهيد د.ك��اوةو شةهيد شةهريار ،لة كانى م��ازوو شةهيد حاجى شةفيق و لةطوندي ش َيخ عوب َيد شةهيد عةبدولَآل ضاوشين و لة ش َيخ مةنسوريان شةهيد ئةميرى عةبد اغ��ا ،ي��ادى ئةو شةهيدانة، بيرةوةرى ئاطرينى شاخة ،خةم و َ َ ئاخة،هةرلةوى لة ئاست خةيال و ئاريشةو ف��ري��زةلَ��ةِ ،رووداوى مام و َ لةطةل يادطارى شةهيدانم مامؤذنم ت َيكةلَة ،برينم زياتر دةكول َينةوة، نابى ،هةزار هةزار وتن بة كردن َيك َ نابى ،هةزار بيستن وشة بة ويَنةيةك َ نابى ،بؤية بةهةردوو بةيةك بينين َ ضاوى خؤم ئؤتؤمبيلة وةرطة ِراوةكةو الشةى خويَناوى هةردوكيانم بينى، َ لةطةل وةرط��ة ِران و تةقلة ل َيدانى َ سةرطول، ئؤتؤمب َيلةكة ،مامؤذنة َ ثة ِرى بوو ،طيانى نةمابوو،بةالم مامة ش َيخ سةالح تا خةستةخانةى ناو شارى سل َيمانى،هةناسةو نوزةى ت َيدا مابوو ،هةرضةند ثزيشك و فريشتة سثى يةكان ،هيمةتيان كرد ،بةالَم َ َ ناكرى سوود،لةطةل مةرط ض ض َ !!وةضاخ و ش َيخ و مةشايةخى دؤلى خةلةكان ل��ةو ِرووداوة نةهاتنة راية!!خواية لةو كاتة (طةردوون من ضيبكةم ضيم دةسةالَتة) هةقم بوو عةرش بلةرزيَنم بةشيعرى ئاطرينى نالى: طةرنةبى غةرقم ئةمن نارى سينةم َ نةبى سوتاوم ئةز طةر ئاوى ضاوم َ مامة ش َيخ س��ةالح و مامؤذنة َ سةرطول ،دوو ثةثولةى ثاك و ب َيطةردو خؤشةويست و جوان ب��وون!دووى عاشق و ماشقى ه َيالنةى بةختةوةرى هاوسةرى باخى ذيان بوون!بةالَم مةرط تةماشاى تواناو تةمةن ناكات، َ دةسكةوى دةيبات! ضى مامة ش َيخ سةالح ،دةروون ثاك بى بى طوناح ،خزم دؤس��ت و َ و َ تةماح،شةكرى لةدةم دةبارى ،جوان
َ سةرطول وةيسي ئيسماعيل 2010/7/19- 1951
مامؤستا شيَخ سةآلح بةرزجني 2010/7/19 - 1944
بوو طفتارو ِرةفتارى،كؤمةالَيةتى و طفت و لفتى خؤش،بؤ خزمايةتى بة جؤش و ثةرؤش ،ئةو مامة نةبوو برازا بزركا ،برازاى مةزن دةكردن،بةكاك و ِريَ��ز ناوى دةب��ردن ،ثةروةردكار بوو،ذيرو هؤشيار بوو ،مامؤستايةك بوو وةك مؤم دةسووتا ،رووناكي بؤ ذيَر خؤي نةبوو ،بة ئارام و لة دةرس
و كامةرانى ،خ��ووى داب��ووة يارى تاولةو كؤنكانى،بةالَم ئاسودة بوو ثى ويذدانى!مندالَةكانى بة جوانى َ سى كضى لة ثاش سى كو ِرو َ طةياندَ ، بةجى مان (سةرهةد +طؤظةند + َ ميديا +رةنج +سةرنج +ب ِروا) بةختو نيو ضةوان و ضارةنووس وابوو ،دوو مامى نازدارمان بة كارةسات ِرؤين بؤ جيهانى هةميشةيى ،مامة سةيد ئةحمةد لة داي��ك ب��ووى( – 1938ك��ؤي��ة) دكتؤر ب��وو ،لة ِرووسياى جاران زانكؤى ثزيشكى ت��ةواو ك��ردب��وو ،ه��ةر لة ئةوروثاو دةولَةتة عةرةبيةكان بوو،سالَى 1969 َ موسل طة ِرايةوة ع َي ِراق و لةشارى دكتؤرى دةكرد ،سةرةنجام طة ِرايةوة هةندةران و لة لوبنان طيرسايةوة لة سالَى 1986لةبةر ساماندارى و ثارة زؤري كوشتيان! سةرو سامانى بى زانيارين ت َيضوو ،طؤ ِر غةريب و َ ئ َيستاش نازانين ط ِؤرى لة كويَي ية ذن و مندالَى هةية يان نا !ئ َيستاش جى ى داخة !! برينى هةر تة ِرةو َ مامة ش َيخ سةآلح لة دايك بووى (-1944كؤية) مامؤستاى خانةنشين بوو ،خؤى و خ َيزانى لة 2010/7/19 لة دؤلَ��ى خةلةكان بة كارةساتى ئؤتؤمب َيل وةرط���ة ِران و ت َيضوون تراذيدياى مةرطيان بةو ش َيوةية بوو، نابى هةرضةند بؤية برينيان سا ِريَذ َ َ طل مةيل ب ِرة ،سةرةنجامى ذيان هةر مردنة جا هيدى شاعير دةب َي َ ذى: عاقيبةت دةرزى لةشم هةرضةند بةنازى طةورةكةم.
د.سةيد ئةمحةد بةرزجني 1986-1938 بة كةيف و شةوق و خرؤش ،وانةى طووتؤتةوة لة طوندى شةوط َي ِرو خرابة و ناو هةول َيرو ئةرطؤش، طةشتيارو طةريدة بوو ،دونيا ديتة بوو،تازة ئةوروثا طة ِرا بوو،لة ئوتوبان بوو،ثى ى وابوو ذيان بؤ وةرنةطة ِرا َ حةيفى ية!بؤية كةيفى ية،نةك بؤ َ َ بةخةم ِرةويَنى و كات بةسةر بردن
ذمارة 9
ئةيلولي 2010
3
È ƨȇƚǯ ňƢǯƨdzơȁƨǿ دواى 15هةو َ ل هيَشتا ئاميَرى بةردشكيَنى طورضيلة لةسةنتةرى تيشك كار ناكات
لةمانطى دوانزةى سالَى 2009وة (ئام َيرى ليسؤ ترثيسي) بؤشكاندنى بةردى طورضيلة لةسةنتةرى تيشكى شةهيد د.مةجيد لة كؤية ِراطيراوةو كارى ث َي َ ناكري ئةوة لةكات َيكداية تةنها ئام َيريَكى شكاندنى بةردى طورضيلة لةبة ِريَوةبةرايةتى طشتى تةندروستى كؤية ث َيش ِراطرتنى ضارةسةرى نزيكةى سةد نةخؤشى ث َيكراوة. د.ئارام رؤستةم بةريَوةبةرى طشتى تةندروستى كؤية هؤكارى ِراطرتنى ئام َيرةكةى بؤئةوة طة ِراندةوة كة لةرؤذى 2009/12/9ل َيذنةى خؤثاراستني وةزارةتي تةندروستي سةرداني سةنتةري تيشك وئام َيرةكةى كرد لة ِراثؤرت َيكدا ئةوةيان خستة ِروو كةئام َيرةكة تيشك دانةوةي زياد لةث َيويستى هةيةو مةترسي بؤسةركارمةندان ونةخؤشةكان هةية هةرلةهةمان ِرؤذدا ب ِرياري ِراطرتني ئام َيرةكة درا ,ل��ةرؤذي 2009/12/15كؤمثانياي طةآللَةمان ئاطاداركردةوة كةئةوئام َيرةى دابينى كردبوو كةضارةسةري بكةن ،بةآلم لةوساوة 15جار نوسراو وهةولَي ضارةسةري ك َيشةكة لةن َيوان بةريَوبةرايةتي طشتي تةندروستي كؤية وكؤمثانياي طةآللَةو كؤمثانياي ئؤلَف ي ئةلَماني كةئام َيرةكةى دروست كردووة ئا ِراستةكراوةو وةآلم دراوةتةوةو ضةندجاريَكيش ل َيذنةي تايبةتمةندي زانستي ئام َيرة ثزيشكيةكان سةرداني ئام َيرةكةيان كردووةو ِراثؤرتي تايبةتيان داوة, بةآلم طرفتةكة لةوةداية لةثشكنيني ئام َيرةكةدا دوو ِراي جياواز هةية,ضونكة ل َيذنةى وةزارةتي تةندروستي ث َيي وايةئام َيرةكة تيشكي زيادي هةية ولةبةكاره َيناني دازياني تةندروستي ل َيدةكةويَتةوة,بةث َيضةوانةشةوة ِراي ل َيذنةى كؤمثانياي بةرهةم ه َينةروج َيبةج َيكار ئةوةيةكةئام َيرةكةئاساييةو كارث َيكردني هيض زياني ل َيناكةويَتةوة .بؤيةش لةن َيوان هةردوو ِرايةكةدا ئام َيرةكة ِراطيراوة لةدووهةولَيشدا ِرؤذي 7/24بةنوسراو وةزارةتي لي ئاطاداركراوةتةوة بؤيةكاليكردنةوةى تةندروستي َ ك َيشةكة .ج َيي ئاماذةية سةنتةري تيشك لةاليةن وةزارةتي تةندروستي ب ِري( )5مليؤن دؤالري بؤتةرخان ك��راوة شةش ئام َيري تةندروةستي ث َيشكةوتووى دروستكراوى ئةلمَانى و ئةمةريكى ل َيدامةزراوة. 4
ئامادةكردني :ديدةوان يةعقوب
داوا دةكةن بة ِريَوة بةرايةتيةكةيان بضوك بكريَتةوة ل��ةداواك��اريَ��ك��دا كةئا ِراستةى سةرؤكايةتى ئةنجومةنى وةزيران و وةزارةت��ى تةندروستيانكردووة، ب���ة ِريَ���وةب���ةراي���ةت���ى طشتى تةندروستى كؤية داواكارة كةثلةى بة ِريَوةبةرايةتيةكة لةطشتي يةوة بؤبة ِريَوةبةرايةتى بضووك بكريَتةوة. د.ئارام ِرؤستةم بة ِريَوةبةرى طشتى تةندروستى كؤية ث َيى ِراطةياندين هؤكارى ئةو داواكاريية بؤئةوة دةطة ِريَتةوة كة بة ِريَوةبةرايةتية طشتيةكان ِراس��ت��ةوخ��ؤ سةر دةبي بةوةزارةتى تةندروستين و َ لة ِريَى وةزارةتةوة دكتؤرو ث َيويستيان ئ َيمة كةضى بؤدابينبكريَت، هةرضةندة بة ِريَوةبةرايةتى طشتين، م��اوةى ضةند سالََيكة بةدةست طرفتى كةمى دكتؤرى ثسثؤرةوة دةنالََينين و هةولَى زؤريشمانداوة، بةآلم سوودى نةبووة ،ئةمةش زيان َني بة هاوآلتيانى سنوورةكة دةطةي َ �ي بؤ زؤرج��ؤر لةضارةسةرو و دةب� َ نةشتةرطةرى ثةنا بؤشارةكانى ترى كوردستان ببةين ،ئةوة لة كات َيكداية لة ِرووى بيناو ئام َيرةوة طرفتمان نية، واتا تةنيا كةمى دكتؤر بؤمان بؤتة
طرفت ،بؤيةش لةث َيناو باشتربوونى تةندروستى هاوآلتيان ئةوداوايةمان بةرزكردؤتةوة. بة ِريَوةبةرى طشتى تةندروستى كؤية ئةوةشى خستة ِروو ئةطةر بة ِريَوةبةرايةتيةكةيان لة طشتييةوة بؤ بة ِريَوةبةرايةتيةكى ئاسايى بضووك بكريَتةوةو بخريَتة سةر فةرمانطةى تةندروستى هةول َير ئةوكات دةتوانريَت داوا لةفةرمانطةى تةندروستى هةول َير بكريَت كة دكتؤرى ثسثؤريان بؤ دابين بكات، طوتيشى هيض يةكةكى كارط َيرى ث َيى خؤش نيية ثلةكةى بضوك بكريَتةوة ،بةتايبةتى بة ِريَوةبةرايةتى تةندروستى كؤية كة لة سالَى 1997 ةوة بؤتة طشتى و جطة لةسنوورى ق��ةزاى كؤية دؤلَةكانى بالَةييان و مةلةكان و باليسان لةقةزاكانى ضؤمان و شةقآلوةو بنارى خالَخاالَنى لةبةرى كةركوك بةسةرةوةية. َ دةمانةوي بةآلم ئ َيمة لةبةر ناضارى بضوك بةريَوةبةرايةتيةكةمان بكريَتةوةو بؤ ئةومةبةستةش ن��ووس��راوم��ان ئاراستةى اليةنة ثةيوةندارةكان كردووة.
بةشى تيشك لةثةيمانطاى تةكنيكى كؤية كرايةوة ثالَثشت بةفةرمانى دةستةى خويَندنى تةكنيكى سل َيمانى – نوسينطةى سةرؤكى دةستةبةنوسراوى ذمارة( )4856لة 2010/8/12 و بةفةرمانى ثةيمانطاى تةكنيكى كؤية -نوسينطةى ِراطر ثةيمانطةى تةكنيكى كؤية هةلَسا بة طؤ ِرينى بةشى س ِركردن بؤ بةشى تيشك و هةروةها وةرطرتنى خويَندكاران لةقؤناغى يةكةم بؤ ئةم سالَى خويَندنى 2011-2010لةبةشى تيشك.
خةلةلى شةقاميَك دةيان ِرووداوى هاتووضؤى ليَكةوتؤتةوة شةقامى هةنارى يةك َيكة لةثرؤذةكانى شارةوانى كؤيةو دريَذييةكةى زياتر لة دووكيلؤمةترة و نزيكةى ضوار مليار دينارى ت َيضووة ،ئةو شةقامة سووديَكى هاتووضؤى زؤرى هةية ،ضونكة جطة لةوةى شةقامى ِرةزان وشةقامى ئازادى ث َيكةوة دةبةست َيتةوة لةهةمان كاتيشدا شةقام َيكى نيوة دةرةكية، ضونكة تا ئ َيستاش لة كؤية هيض شةقام َيكى ترى دةرةك��ى نيية .بةآلم ئ��ةوةى كة لة هاتووضؤى هاوآلتياندا وايكردووة مةترسى بةردةوامى هةب َيت ،بوونى ث َيض َيكى نةديوة لةشةقامةكةدا كة لة سايدى ضوون بؤ شةقامى ئ��ازادى مةترسيةكةى زياترة، بةجؤريَك كةم رؤذ و شةو هةية ضةندان ئؤ تؤمب َيل بة هؤى ئةو ث َيضة خوارو نةديوة لة ِر َي الن��ةدةن و خؤيان بةكربستؤن و ستوونى ِرووكانى كارةبا دا نةدةن ،تةنيا لة ماوةى شةش شةو رؤذدا 12ئؤ تؤمب َيل و
ماتؤرسكيل َيك لةو ث َيضة اليانداوة دووضارى وةرطة ِران و زيانى زؤر هاتوون و ذمارةيةكى زؤريش لةشوف َيران و هاووآلتيان بةو هؤييةوة برينداربوون ،بؤية هاوآلتيان داواك��ارن كة ضارةسةريَك بؤ طرفتةكة بدؤزريَتةوة. يةك َيكيتر لةمةترسيةكانى ئةو ث َيضة ناكاوة ئةوةية هة ِرةشةى بؤ خ َيزان َيك دروستكردووة كة خانووةكةيان كةوتؤتةسةر شةقامةكة، خاوةنى خانووةكة ث َيى ِراطةياندين هةرضةند دوو مةترو نيو خانووةكةيان كشاندؤتةوة دواوة ،بةآلم ه َيشتا مةترسى زؤر هةية كة ئؤ تؤمب َيل َيكى طةورة بض َيتة ناو خانووةكةيان، ب��ؤي��ةش ئ���ةوان ل��ة دةرط���اى دواوةى خانووةكةيان هاتووضؤ دةكةن و بة تةماشن خانووةكةيان بفرؤشن .نةبوونى ه َيماكانى هاتووضؤش لةو شةقامةدا هؤكاريَكي ترة بؤ زؤرى ِرووداوةكان و ِرةنطة بة دانانى ه َيمام و هؤكارةكانى ئةندازةى هاتووضؤ ِرووداوةكان
كةمتر ببنةوة .مقدم شؤرش كاكة بة ِريَوةبةرى هاتووضؤى كؤية ث َيى ِراطةياندين سةرةتاى دروستكردنى شةقامةكة بةو ش َيوةية هةلَةبوو كة ئةو ث َيضةونةديوةيان ل َيدروستكردوةو لةهةمان كاتيشدا لةديزان و تةندةرةكةشدا هيض حيساب َيك بؤ ئةندازةى هاتووضؤ نةكرابوو و هيض ه َيمايةكى هاتووضؤشى بؤ دانةنرابوو ،ئ َيمةش تةنيا توانيومانة يةك تاسةى ثالستيكى بؤ دابن َيين و بةتةماشين لةداهاتوودا ضةند ه َيمايةكى هاتووضؤشى بؤ دابن َيين ،بةآلم بةمةش ضارةسةرناكريَت، تةنيا ضارةسةريَك بؤ نةه َيشتنى ئةو مةترسية فراوانكردنى ئةو ث َيضةية .ئةوةى لةكةمو كو ِريةكانى ئةو ث َيضة شةقامةدا بةديدة كريَت ،جطة لة ث َيضة نةديوةو ناكاوةكة ستوونى ه َيلى كارةباش كةوتؤتة ناو شةقامةكة ئةوةش مةترسيةكانى زياتر كردووة.
مزطةوتى مةالئةسعةدى جةليزادة نؤذةنكرايةوة دواى ئةوةى لةماوةى ِراب��ردوودا هةظال مام جةالل ث َيشنيارى بنيادنانةوةى مزطةوتى مةالئةسعةدى جةليزدةى كردو بوودجةى تايبةتيشى بؤ دابينكرد ،ئ َيوارةى ِرؤذى10ى ِرةمةزان بةرانبةر بة 8/20لةمةراسي َيكى تايبةتدا ث ِرؤذةكة كرايةوة .ثرؤذةكة لةاليةن ش َيخ جةنطى تالَةبانى كرايةوةو مةراسيمى كردنةوةى ث ِرؤذةكةش بةئامادةبوونى ضاثوك سةيدعومةر قايمقامى كؤيةو بة ِريَوةبةرى ئةوقافى كؤيةو سةرؤكى لقى كؤيةى يةك َيتى زانايانى ئاينى و ل َيثرسراوانى حيزبى وحكومى بةريَوةضوو، لةضةند وةتةيةكى جياشدا كةلةاليةن سةالح ش َيخ ش��ةرةف سةرثةرشتيارى ث ِرؤذةكةو داناجةليزدة وةك بنةمالَةى جةليزدةكان و دكتؤرجةمال عومةر سةرؤكى بةشى خويَندنى ئاينى لةزانكؤى كؤية ث َيشكةشكران سوثاس و ث َيزانيان ئاراستةى سةرؤك مام جةالل كرد كةسةربارى ئةوهةموو ئةركةى لةسةرئةستؤى داية ئ��او ِرى لةو شويَنة ثيرؤزة م َيذوويية داوةت��ةوةو باسيش لةم َيذووى خزمةتةكانى مزطةوتةكةكرا .دانيشتوانى شارى كؤيةو زانايانى ئاينى دةشستخؤشيان لةسةرؤك مام جةالل كردو ئةوةيان ِرونكردةوة كةئةطةر بةهيمةتى ئةونةبواية ئةوشويَنةوارة ديَرينةئاينية
يةكجارى لةناودةضوو .مزطةوتةكةلة سالَى 1210ى كؤضى بةرانبةر بة 1795ى زاينى و لةسةر فةرمانى عةبدولرةحمان ثاشاى بابان َ لةطةل مةدرةسةيةكى فةق َيان لةقةبةر مةال َ دةكري و لةماوةى()189 ئةسعةدى جةليزدة سالَدا واتا تا سالَى 1983لةومزطةوتة خزمةتى زؤرى ئاين و زانست و ئةدةب كراوة كةسانى وةكو حاجى قادرى كؤيى و كةيفى جوانرؤيى و ش َيخ ِرةزاى تالَةبانى ونالى و سالم وش َيخ عةلى تالَةبانى و مةوالناخاليدى نةخشبةندى ومةال بةعبدولَآلى جةليزداةو مةالى طةورةو مةال مةعسوم لةومزطةوتة خويَندويانةو لةسيةكانى
ذمارة 9
َ فةسةل دةيةويَت سةدةى ِرابردووشدا مةليك سي مانط لةو مزطةوتةو الى مةالى ماوةى َ َني ،بؤئةو مةبةستة 200هةزار ي بخو طةورة َ ِروثية بؤ نؤذةنكردنةوةى تةرخاندةكات ،بةآلم لةسالَى 1983وة بةرو ويَرانبوون ضووةو ِراطةياندنةكانيش ضى وةكو شويَنةواريَكى شارى كؤية يان وةكو ث َيطةيةكى ئاينى و ئةدةبى ِرابردوو ضةند جاريَك لة ِراثؤرتةكانياندا ئةوةى خستة ِروو كة مزطةوتةكة ث َيويستى بةبنيادنانةوة هةية.ث ِرؤذةكةش لةاليةن كؤمةلَةى ئاوةندانكردنةوةى كؤية سةرثةرشتى كراوة.
ئةيلولي 2010
5
يادى 16سالَةى يةكةمين قايمقامى شةهيد كرايةوة
ِرؤذى 8/ 21لة سالَرؤذى شةهيد بوونى مامؤستا(حةميدكةريمشانة)يةكةمينقايمقامى شةهيدى حكومةتى هةريَم ،بةسةرثةرشتى قايمقاميةتى كؤية لةهؤلَى شةهيدحةميدى كةريم شانة بةئامادةبوونى قايمقامى كؤيةو بنةمالَةى شةهيدو هاوسةنطةرانى مةراسيم َيكى تايبةت بةريَوةضوو .سةرةتا وتةى بةخ َيرهاتنى ئامادةبوون ث َيشكةشكراو دواتريش ئامادةبووان بؤ ِريَزل َينانى طيانى شةهيدان سات َيك ماتةم بةث َيوة وةستان .ثاشان ضاثوك سةيد عومةر وتةيةكى ث َيشكةشكردو دواتريش سةالح ش َيخ شةرةف ضةند ويَستطةيةكى لةذيان و خةباتى شةهيد ط َي ِرايةوة ،ثاشانيش وتةى بنةمالَة ث َيشكةشكراو دواتريش لةاليةن قايمقامى كؤيةوة تاجة طولَينة دانراية سةر ثةيكةرى شةهيد كة لةضةند ِرؤذى رابردوودا لةاليةن
قايمقاميةتى كؤيةوة نؤذةنكراوةتةوة. َ شةهيد حةميدكةريم شانة لةسالى 1945 لةكؤية لةدايكبووةو سالَى 1974ثةيمانطاى ث َيطةياندنى مامؤستايانى لةهةول َير تةواوكردووةو سةرةتا لةيةك َيتى قوتابيانى كوردستانةوة ضؤتة ِريَزى كوردايةتى و بةشدارى شؤرشى ئةيلولى َ لةطةل دامةزراندنى كؤمةلَةى ك��ردووةو َ ِرةنجدةران بؤتة ئةندام و لةسالى 1976لةاليةن ه َيزةكانى بةعس دةستطير كراوةو موئةبةد حكومكراوةو دواى ئازاد بوونيشى بةثانزة ِرؤذ َ لةطةل ضوار براى ترى بؤتة لةسالَى 1979 ث َيشمةرطةو لةذيانى ث َيشمةرطايةتى ضةندان ثلةى ب ِريوةو ضةند جاريَك بريندار بووةو بي داب ِران تا دواى ِراثةرين ث َيشمةرطايةتى َ كردوةو دواى دامةزراندنى حكومةتى هةريَمى كوردستانيش بؤتة قايمقامى كؤيةو تا لة ِرؤذى
يةك مليار و دووسةدو بيست و ثيَنج مليؤن دينارى تيَضووة قةسابخانةى كؤية داخرا ك��وش��ت��ارط��اى ك��ؤي��ة يةك َيكة لةث ِرؤذةكانى سةرؤكايةتى شارةوانى وسي َ سال لةمةوبةر لةن َيوانى كؤية َ كؤيةوتةقتةق و لةنزيك ِرووبارى كؤية دروستكراوةوئةوةش بؤئةوةبوو تاوةكوقةزاى كؤيةو ناحيةى تةقتةق س��وودى ل َيوةربطرن ،بوودجةى دروستكردنى قةسابخانةكة يةك مليار و س��ةد و شةست مليؤن ديناربووةو تةنيا سالََيكيش دواى دروستكردنى ب ِرى شةست وث َينج مليؤن و حةفت سةدو نةوةدو هةشت هةزار دينارى لةنؤذةنكردنةوةكةى خةرجكراوة ،بةآلم م��اوةى ضةند ِرؤذيَكة ئةوكوشتارطاية داخراوة. هةريةك لةسةرؤكى شارةوانى كؤيةو بة ِريَوةبةرى ظ َيتةرنةرى كؤية هؤكارى داخستنى كوشتارطاكةيان ب��ؤئ��ةوة ط � َي � ِراي��ةوة كةمةرجى تةندروستى و ذينطةيى ت َيدانيةو ذوورى ساردكةرةوةى نييةبؤئةوةى طؤشتى ئاذةلَى سةرب ِراوى ت َيدا 6
هةلبطيريَت و كورةى سوت َينةرى نيية بؤ لةناوبردنى ثاشماوةكانى كوشتارطاكةو كارةباى نيشتمانيشى بؤنةضووة .ئةوةشيان ِروونكردةوة دواى ضةند جاريَك بآلوكردنةوةى ئ��اط��اداري هيض بةلََيندةريَك ئةوقةسابخانةية ئامادةنةبووة َ بةكري بطريَت ،ضونكة بةو ش َيوة ث ِر كةم وكو ِرية ناتوانريَت مةرجة تةندروستى و ذينطةييةكان ج َيبةج َيبكريَن .بؤية قةسابخانةكة داخراوة .بةريَوةبةرى ظ َيتةرنةرى كؤية طوتيشى داواكاريمان بؤاليةنة بةرزكردؤتةوة ثةيوةندارةكان كةهةولَى ئةوة بدريَت جاريَكيتر ئ��ةوق��ةس��اب��خ��ان��ةي��ة ب��ودج��ةى بؤتةرخانبكريَت و كاري ت َيدا بكريَت بؤئةوةى مةرجة تةندروستيةكانى لي ج َيبةج َيبكريَت .طوتيشى دةب َيت َ طؤشت فرؤشةكانى كؤية بؤه َينانى طؤشت ِرؤذانة بضنة كوشتارطاى هاوضةرخى هةول َير.
1994/ 8/21لةكاتى بةج َيه َينانى ئةرك َيكى حكومةتى هةريَم شةهيدكراو بوو بةيةكةمين قايمقامى شةهيد لةحكومةتى هةريَم .شايةنى باسةث َيشتريش بؤ ِريَزل َينانى ئةو شةهيدة هؤلََيكى بةناو ك��راوةو ثةيكةريَكيشى بؤ دروستكراوة.
سةداى طؤرانى و مؤسيقاى ِرةسةنى كؤية دةطةيَنريَتة ئةل َمانيا
لةسةر بانطه َيشتى يانةى ِرافيدةينى ِرؤشنبيرى ع َيراقى بةش َيك لةهونةرمةندانى تيثى مؤسيقاى باواجى كؤية بةرةو وآلتى ئةلَمانيا بةريَكةوتن .ئةحمةدهاشم سةرؤكى تيثى مؤسيقاى باواجى كؤية طووتى لةن َيو ذمارةيةك تيثى هونةرى مؤسيقاو طؤرانى كوردى كةبؤبةشداريكردن لةف َيستظالَى هةفتةى ِرؤشنبيرى ع َيراق دةست نيشانكرابوون كةيانةى ِرافيدةينى ِرؤشنبيرى ع َيراقى سةرثةرشتى دةكات،دواجار تيثى مؤسيقاى باواجى كؤية بؤئةو بةشدارية هةلَبذيَردرا و وةزارةتى ِرؤشنبيرى حكومةتى هةريَمى كوردستانيش خةرجى سةفةرةكةى طرتةئةستؤ ف َيستظالةكة لةشارى بةرلينى ئةلمَانيا بة ِريَوةدةض َيت و ذمارةيةك تيثى هونةرى ناودارى ع َيراقى بةشدارى ت َيدا دةكةن .رؤذى 8/17 يش لة ِريَو ِرةسم َيكى تايبةتدا بةئامادةبوونى ضاثوك سةيدعومةر قايمقامى كؤية لةبارةطاى تيثى مؤسيقاى باواجى كؤية ئةودةستة هونةرمةندة بة ِريَكران .قايقامى كؤية لةوتةيةكدا بةهونةرمةندةكانى ِراطةياند ث َيويستة هونةرى ِرةسةنى طؤرانى و مؤسيقاى كوردى و شارى كؤية نيشانى دانيشتوانى ئةو وآلتةو بةشداربووانى ف َيستظالَةكة بدةن ،بؤ ئةوةى هةمووان بزانن،طةلى كورد بةطشتى و شارى كؤية بةتايبةتى خاوةنى ض هونةريَكى دةولَةمةندى ِرةسةنة.ئةوهونةرمةندانةش كةبةشدارى لةو ف َيستظالَةكة دةكةن ،بريتين لةئةحمةدهاشم،ل َيوذةجةالل وةك طؤرانى ب َيذو سةفين عةبدالرزاق ،ئارةزوو ئيسماعيل ،سةنطار عبدالخالق ،ه َيمن حةميد وةك مؤسيقا ذةن.
قائيمقامى كؤية سةروةت و سامانى خؤى ئاشكرا دةكات ش�يَخ ضاثوك :ئيم��زاى يةك ث��رِؤذةى سةقةتم نةكردوة هةتا بيست سالَى تر ئامادةى هةموو ليَكؤلَينةوةيةكم لةكارةكانم دا ضاثوك عمر مستةفا لةسالَى 1960لةكؤية لةدايك بووة ،لةقوتابخانةى زانست قؤناغى سةرةتايى خويَندوةو لةناوةندى كؤية قؤناغى ناوةندى خويَندوة ،لةسالَى 1979ئامادةيى ثيشةسازى لةهةول َيرخويَندوة ،دواتر سالََيك َنى لةبةسرا بةهؤى لة ثةيمانطاى نةوت دةخوي َ بوون بةث َيشمةرطة ثةيمانطا تةواوناكات، لةسالَى 1978ثةيوةندى بة ِريَكخستنةوة كردوةو لةبةروارى 1981/11/8دةب َيتة ث َيشمةرطة هةمووثلةكانى ث َيشمةرطايةتى و كاديرايةتى ب ِريوة هةتا طةيشتؤتة ثلةى ل َيثرسراوى ناوضة ،لة 1988/9/15 بؤخويَندن ضؤتة يةك َيتى سؤظيةت لة ئؤكرانيا ماستةرى لةم َيذووى ثةيوةندى ن َيودةولَةتى ه َيناوةتةةوة ،دواتر دةض َيتة وآلتى سويدو ل� َ نيشتةجى دةب َيت �ةوى َ لةطةل خاتوو( ب َيخالَ َ لةسالَى 1996 محمد عمر) ذيانى هاوسةرى ث َيك ه َيناوةو دووكو ِرى هةية بةناوةكانى (ئاران و الس) لةسالَى 2006طة ِراوةتةوة كوردستان و لة 2010/1/7وةكو قائيمقام لةشارى كؤية دةست بةكاربووة.طؤظارى كةكؤن ئةم َ لةطةل ئةنجام داوة. ضاوث َيكةوتنةى ث/تؤبةمندالَى و دواتر لةكؤية ذياوى ِرؤذيَك بيرت لةوةكردؤتةوة لةشارةكةت ببية قائيمقام؟ لى نةكردؤتةوة. و/نةخ َير قةت بيرم َ ث/ب��وون��ت بةقائيمقام ح��ةزب��وو بؤخزمةتكردن يا تةكليفيانكردى؟ و/بةرلةضةند مانط َيك لةوانةية بيرؤكةشم نةبووبى ب��ةآلم كةهاتةسةر باسكردنى َ َ هةندى لةهاو ِريَكانم داوايانكردو بةقابيليان زانيم و تةكليفيان ك��ردم كةلةتوانام
داهةية ئةوخزمةتة بكةم بؤية خزمةتكردن لةث َيشةوةى هةموو شت َيكة. ث /دةم َيكة كؤيةت بةج َيه َيشتووة كةطة ِرايتةوة هيض طؤ ِرانكاريةك دةبينيت؟ و/بةلَ َى ديومة كةبةش َيكيان ثؤزةتيظةو باسةرةتا ن َيطةتيظة، بةش َيكيشيان لةن َيطةتيظةكان دةستث َيبكةم -1 ،نةمانى دارو باخضة لةكؤية ئ َيمة تةعدامان لةم باخضانةى كؤية كرد بةتايبةتى شيوى ِرةزان كةلةجادةكة ثة ِرينةةوة ئةوبةرو كرا بةخانوو باخضةكان نةمان ،ئةمة زؤر كاريطةرى لةسةر من كرد هةموو هةولََيكم دةخةمةطة ِر بؤئةوةى ئةو ِرةزانة زيندوو بكريَنةوة-2 .كؤية جوانيةكةى جارانى نةماية ئةوطة ِرةكانةى كةدروستكراون هةندةسى نةبووة ،هةروةها دةرضوونمان لةناو شارى كؤية سيماى شارةكةى طؤ ِريوة لةثالنم داية كةدةورى ئةوطة ِرةكة تةجاوزانة بطرين لى دروست و ث ِرؤذةى باشو طة ِرةكى جوانى َ بكةين بةخزمةنطوزارى باش .هةروةها لةاليةنى ثؤزةتيظيش كؤية زؤر طةورةبووة ()36ط��ة ِرةك��ى ل َيية طةل َيك بينايةى طةورةى ل َيية زانكؤى ل َيكراوةتةوةو ضةند ثةيمانطايةكى ل َييةو زياتر لة()50فةرمانطةو بة ِريَوةبةراتى ل َييةو فراوان بووةو جموجؤلَى ت َيداية كةئةمة ج َيطاى دلَخؤشية. ث/تاضةند فةرمانطةو بة ِريَوةبةرايةتيةكان هاوكارتن؟ و/هةمووى هاوكارن ،ئينجا هاوكاريةكة ئيلزامية بةتةئكيد ث َيش هةمووشت َيكة كةناضارن هاوكاربن بةآلم ئةوهاوكارية َ لةطةل ِرةوتى ئيشكردنمدا تاض ِرادةيةك دةطونجى هةرقائيمقامةو ش َيوازى خؤى َ
ذمارة 9
هةية ،ئةوةية ك َيشةى من كةضةند ئةوان دةتوانن هاوكاربن ياثابةند بن ئةمة يةكةم ،دووةم ئةوةية ئايا ئةو بة ِريَوةبةرانة فيعلن لةوئاستةدان كةبة ِريَوةبةربن؟! يان كاركردن بةبةش َيك لةذيانيان دابن َين يا بةسةرضاوةى ذي��ان��ي��ان داب��ن� َي��ن ئ��ةم��ة كارمةندى بة ِريَوةبةرايةتيةكانيش دةطريَتةوة .ب َيطومان هةركةس َيك ئيش وةك سةرضاوةى ذيان نابى ،بةآلم ئةطةر سةير بكات سةركةوتوو َ دابنى ئةوا سةركةوتوو بةبةش َيك لةذيانى َ دةبى. َ ث/لةثاريَزطاو ئةنجومةنى وةزيران و وةزارةتةكان تاضةند هاوكارن؟ و/بة ِراستى هاوكارن من زؤر ئاسودةم َ لةطةل كاك ن��ةوزاد هادى بةتايبةتى كةئةو ثاريَزطارةو خ��اوةةن ئةزمون َيكى زؤرةو زؤرجار كارةكانمان بؤ ِراست دةكاو ثى دةلََيت و ثشتطيريمان ريَ ِرةوةكةيمان َ دةكات وناوةرؤكى كارةكانمان بؤ ت َيرو ث ِردةكات و كورتى دةكاتةوة ،هاوكارمان بووةو لةطةلَمان هاتؤتة ئةنجومةنى وةزيران و بةيةكةوة بة ِريَز سةرؤكى وةزيرانمان ديوة. وةحساب َيكى تايبةتيش بؤكؤية دةكةن. ث/زؤر وآلت��ى دونيات دي��وة هةست دةكةى ل َيرة لةكارى حوكميدا ِرؤتينات هةية؟ وِ /رؤتينات زؤرة ئةمة قازانج َيكيشة ضونكة بيرؤكراسيةت دؤكؤم َينت درؤست دةكات ئةطةر دؤكؤم َينت نةب َيت ناتوانين َ لةطةل ضاوديَرى داراى بةبةلَطةوة قسة و ل َيثرسراوةكانى خؤمان بكةين ،بةآلم ئةوة ناطةيةن َيت كةبيرؤكراسيةت بكةين بؤئةوةى رؤتينات زياد بكةين .رؤتين لةم
ئةيلولي 2010
7
شيَخ ضاثوك -كؤية 2010 وآلتة دووبةشة ،لةبةرنةبونى سيستةمى ئيداريى َ نوى كةئ َيستا لةدونيادا سيستةمى ئيدارى بةطويَرةى كؤمثيوتةرو ئةنتةرن َيت و ت��ؤ ِرى تايبةتى دائيرةكانة ،بؤنمونة بى من ض لةفاو بضمة ئةطةر ع َيراق سويد َ دائيرةى تاثؤ ض لةكؤية بضمة دائيرةى تاثؤ بؤ ج َيبةج َيكردنى معامةالتةكةم لةكؤية، ئةم سيستةمة ِرؤتينات كةمدةكاتةوة، ب��ةآلم ئةمة دورة لةواقيع ب��ةآلم كارى َ بؤدةكرى بؤداهاتوو ،كةواتة ِرؤتيناتة كة بةدةست ئ َيمة نيية هةروةها بةهؤى ويَرانى نةمانتوانى سود لةذيَرخانى ئابوورى َ لةطةل جيهان ب ِرؤين. وةربطرين بؤئةوةى شت َيكى تركةلةدةست خؤمان داية بؤنمونة هةيكةلى قائيمقاميةت هةتا ئ َيستا وةك َ ()70س��ال لةمةوبةرة كةلة كارطوزارو ذم َيريار ث َيكهاتووة كةئةمة دروستبووة بووبى، قةزايةك لةوانةية ()15هةزاركةس َ بةآلم ئ َيستا قةزا هةية()100هةزار بطرة ()200هةزار كةسة ،بؤية ث َيويستة هةيكةلى قائيمقاميةت بطؤ ِر َ درى بؤنمونة ذوورى هونةرو ياسايى و ثةيوةندى و ِراطةياندنى َ بؤدابنرى بؤئةوةى قائيمقام لةدةسةآلتى
خؤى كةم بكاتةوة بؤ خوارةوة. ث/داوادةكةى كة حكومةت سيستةمى قائيمقاميةت بطؤ ِر َى؟ و/ئةمة داواكارية ،دةس��ةآلت طؤ ِراية دةسةآلت بةرةو خوار ديَت بؤية سيستةمى َ دابكرى قائيمقاميةت ث َيويستة طؤ ِرانكارى ت َي ضونكة ئةوسيستةمةو هيكةلى قائيمقاميةت َ ()70سال لةمةوبةرة جاران لةقةزايةك هى لةوانة ()6فةرمانطة هةبوب َيت كةضى ئ َيستا نزيكةى ( ،)50جاران ئةطةر ناحيةيةك هةبووبى ئ َيستا()5ناحية هةية ،بؤية ث َيويسة َ َ زيادبكرى بؤئةوةى هؤبةكانى قائيمقاميةت نةبى بطاتة الى من و ِرؤتينةكة ئةوةندة َ َ هةندى دةسةآلت بدريَتة خوارةوة. ث/ئةوةى لةكوردستان دةيبينى لةهيض وآلت َيكى دونيا بينيوتة؟ و/ل��ةس��وري��او ل��ة ئ � َي��ران بةتايبةت لةسوريابينيومة. ث/خةلَك كةدةب َيتة بةرثرس دةولَةمةند دةبى خانو و سةيارة دةك ِر َى ،تؤدةتوانى َ سةروةتو سامانى خ��ؤت ئاشكرابكةى ئ��ام��ادةش بى دوات��ر لةسةر سةروةتو سامانةكةت ل َيثرسينةوةت لةطةلَدا َ بكرى؟
و/دلَنيات دةكةمةوة هةرلةئ َيستاوة دواتريش ئامادةم فلس بةفلس كةهةمةو كةدةمبى نةك هةر ئةوة بةلَكو ئةوةى َ لةو ئةوراقو فايلو بةلَطانةى كةبةج َيى دةه َيلَم ثاش بيست سالَى تر ل َيثرسينةوةم َ بكرى .دةرب���ارةى سةروةتو لةطةلَدا سامانةكةشم ئ��ةوةى كة ئ َيستا هةمة ئةمةية كةبؤتى باس دةكةم ،من بةهؤى ئةوةى كةهةرلةطةنجيمةوة ولةتةمنى()20 سالَى يةوة بؤمةتة ث َيشمةرطة هةتا سالَى 1988دوات��ر ضومةتة سؤظيةت()6-5 َ سال َ لةوى خةريكى خويَندن بؤيمة دواتر ضومةتة سويد لةويَش()4-3سالَى ويست تاكو طةيشتمة ذيانى خؤم و توانيم لةسةر سيستةمى َ ئةوى كاربكةم و زمان ف َيرببم تا َ تةمةنم طةيشتة()41سال واتة دواى ()20 َ سال لةث َيشمةرطايةتى و دةرةوة ئينجا باوكم ب ِريَك ثارةى بؤناردم وبةوثارةية توانيم ثى مسؤطةربكةم، كاربكةم و ذيانى خؤمى َ دواى ئةوةى كةهاتمةوة يةك ثارضةزةويمان ك ِريوة ئةويش ذنةكةم ك ِريويةتى بةثارةى لى كرد كةلةكؤية خؤى لةمةشدا من ف َيلَم َ ث َيم ك ِرى ضونكة من ضاوم لةكؤية بوو كةب َيم لي ل َيى بذيم هةرضةندة ذنةكةم طلةيم َ دةكاو دةلَ َى ئةطةر لةهةول َير بمك ِريباية زؤر باشتر بوو كةضى لةكؤية ك ِريم زؤر زةرةدم َ هةندى زةوى ترمان لى كردية ،هةروةها َ بةجى لةطوندى هةية كةلةباثيرمةوة بؤمان َ ماوةو باوكم ث َيى داوم ،جطةلةمةش باوكم دووخانوى كردية لةهةول َير لةسةرزةوى براكةم يةك بؤمن يةك بؤبراكةم كةئةويش ثى طوتوم بؤت هةية ت َيدا بذى بؤت نيية َ بيفرؤشى واتا بةناوى من نيية .ئةوةى تر هةمووى هى باوكمة كةبينايةو كارطةو ئةو جؤرة شتانةى هةية هيضى مولَكى من نيية. ث/خةلَكى كؤية بةطشتى بةقسةو قسةلؤكن و طلةو طازندةيان زؤرة ضؤن وةآلميان دةدةيتةوة؟ و/بةش َيكيان لةسةرحةقن منيش وةكو ئةوان شةو ِرؤذ بيرى ل َيدةكةمةوة! كؤية ج َيطاى سةيران بووة ئ َيستا ئةوسةيرانانةى نةماوة جاران خةلَكى كؤية بةمةنجةرةك
ى و هؤبةى ثيَويس��تة هةيكةلى ئي��دارى قائيمقاميةت بط��ؤرِدر َ فةن��ى و ياس��ايى و ثةيوةن��دى و رِاطةياندن��ى ب��ؤ بكريَت��ةوة 8
ياثراغةوة دةضووة حةمامؤك و ئؤمةرغوضان و شيوى ِرةزان سةيرانى خؤى دةكرد، كة ِرةزةكانمان ضوو سةيرانيشمان ضوو ئ َيستا بى ئاوى ،خةلَكى سةوزايمان نةماية لةبةر َ سةيردةكةن لةشارةكانى تر ثاركى طةورة هةية كةضى لةكؤية نيية ،يا خةلَك باسى ئاو دةكات ئ َيمة لةكؤية ئةزمةى ئاومان هةية يا خةلَك داواى كارةبا دةكات بؤئةمانة حةقن هةرضةندة دةربارةى كارةبا مةركةزيةتة ثةيوةندى بة ئ َيمةوة نيية لةسةرةوة ث َيمان دةلََين ئ َيوة كارةباتان زياترهةية لةشارةكانى تر ،هةنديَك جار ك َيشةى مؤليدةمان هةية()40-30مؤليدة هةية دةبى خةلَك تةحةمول شةويَك دةشكى َ َ بكا ،ئةمانة كةثةيوةنديان بةذيانى ِرؤذانةى خةلَكةوة هةية حةقى خؤيانة طلةيى بكةن،البةآلم كةمافيان هةية ئةركيشيان لةسةرة ،بةهةزاران كةس هةية دووئاوى ِراك َيشاوة بةناياسايى ،ياكليليان هةية ف َير لةئاوبةردةرةوةكان دةك��ةن ،لةم اليةنة سةرنجى هاوآلتيان ِرادةك َيشم كةضةند ف َي َل لةحكومةت دةكةن دة ه َيندة ف َي َل لةخؤيان دةكةن؟ لةدزينى ئاو و كارةبا بةناياسايى ك َيشة بؤخؤيان و هاوآلتيان دروست دةكةن، ئةوطلةيانةى حةقن ئ َيمةش دةلََيين حةقن وكاريان بؤدةكةين بةآلم ئةوطلةيانةى لة ت َينةطةيشتنةوة دروست بووة ث َييان دةلََين ناحةقن ،لةديموكراسيدا تةنها ئةوة نية داواى مافى خؤت بكةى بةلَكو ئةركيشت جى بةج َيى بكةى ،باسى دةبى َ لةسةرة َ بودجة دةكةن يةكةم جارة بودجة شةفافة دةبى ئاطاى ل َيب َيت ،طلةييم لةخةلَك خةلَك َ َ طوى لةميدياكان ناطرن ِرؤذنامة ئةوةية ناخويَننةوة تةنها َ طوى لةقسةو قسةلؤك دةطرن ،بؤنمونة من زياتر لة()30جار باسى ِريَطاى هةرمؤتةم كردوة كةوةرنةطيرايةو درايتة تةحقيق و ل َيذنةى لةسةر ث َيكهاتووة بةآلم خةلَك هةر قسةى ئةمالوئةوال دةكةن و ئاطايان لةوةزعةكة نيية. ث/كؤمةلََيك ث � ِرؤذةى سةقةت هةية لةكؤية ثالنت بؤئةم ث ِرؤذانة ضية؟ و/هةموويانم دةست نيشان كردووة هةنديَكيان مقاولةكة كةمتةرخةم بووة
شيَخ ضاثوك -نيَوزةنط 1982 زةرةدمان ل َيداوة ئةمانة ِرؤيشتن ،كاربؤئةوة دةكةين بيدةينة خةلَكانى تر بةباشتر كارى ت َيدابكةن وة ث َيويستمان بةكاتيشة ضاكببى ،هةروةها بؤئةوةى وردةوردة َ مةرج نيية مزايةدة يان مناقةسة باشب َيت، لةمنافةسةى كؤمثانياكان بؤزؤرترين يان بؤكةمترين ب ِرةثارة ك َيشة دروستبووة كات َيك كؤمثانيايةك بةكةمترين ثارة كاريَك نابى بؤية دةكات دةبينين سةركةوتوو َ بدريَتةئةوكؤمثانياية باشترة كةبةزؤرترين َ سةركةوتوبى، دةيةوى بيكات بؤئةوةى ثارة َ من تاكو ئ َيستا ئيمزاى يةك ث � ِرؤذةى سةقةتم نةكردوة. ث/ح��ي��زب ت��اض ِرادةي����ةك دةس��ت لةكاروبارى حكومةت وةردةدات؟ و/زؤر ئاسودةم لةم اليةنةوة بةتايبةتى ستافى مةلَبةند و بةرثرسى كؤميتةكانيش زؤرباشن بةآلم هةنديَك جار لةخوارةوةى ئ��ةوان لةوانةية خةلَك بةناوى حيزبى كردبى يابةناوى بوونةوة داواى شتى قورسى َ خةلَكةوة ئةمانة ك َيشةيان بؤ ئ َيمة دروست كردوة بةئةوانةم طوتووة ئ َيوة بةناوى خؤتان
دةبى بةناوى يابةناوى خةلَكةوةنايةن بةلَكو َ ئةو كةسانةوة ب َين كة ئيمزا دةكا. ث/بةرثرسةكان ناوةندى ب ِرياردانن َ طوى بةياسا نادةن تؤضؤن سةودايان لةطةلَدا دةكةى؟ و/ئةمة كاريَكى ئاسان نيية ،بةهؤى ئةوبارودؤخانةى كةهةبووة زؤركار هةبووة حكومةت ئ َيستاكة ِرؤيشتية،بةآلم حكومةتةو ل َيثرسينةوة لةهةمووشت َيكى خؤى دةكات ،زؤرجار ك َيشةم بؤدروست بووة ضونكة خةلَكان َيك هةن خؤيان بةشت َ ياشتى دةيانةوى بةناياسايى كاربكةن زانيية َ فةرزبكا ،بةطويَرةى قانوون كاريان لةطةلَ دةكةين ِريَطة ث َيدراوين بؤئةوةى دةسةآلتى خؤمان ثيادة بكةين. ث/دوا قسةت ضية؟ و/ئ��ةو ِرؤذةى دةست بةكاربووم ضةثكة طولََيكم لةسةر طؤ ِرى شةهيدان دانا هيوادارم ئةو ِرؤذةى كةتةواو دةبم هةمان كار دوبارة بكةمةوة ،هةرلةويَدا كؤمةلََيك بةلََينم دا هيوادارم لةكؤتايى سةددةرسةد ج َيبةج َيم كردبن بةدةست ثاكى و ئةمانةتةوة.
* لةالى من خزمةت كردن لةثيَشةوةى هةموو شتيَكة * طلةيى خةلَكى شارى كؤية بةشيَكي حةقة و بةشيَكي ناحةقة ذمارة 9
ئةيلولي 2010
9
كةلَة ناسراواني شاري كؤية شاعيرو ضاالكواني مافي مرؤظ و ذنان نةزةند بةطى خانى بةشي دووةم و كؤتايى كةكؤن :لةزانكؤ ك َيى كؤييت لةطةلَدابوو؟ نةزةند بةطيخاني :ن��ةورؤزى وةستا كةريمى و ثةرى وةستاعةبدوآلى دؤندرمة َ لةطةل دابوو. فرؤشم كةكؤن :لةزانكؤ هيض ضاالكيةك و كؤ ِريَكت كرد؟ ن��ةزةن��د بةطيخاني :ل� َ ��ةوى زياتر دةمنوسى جةويَكى كةلتوريم بؤ ِرةخسا ضةند كةسان َيكم ناسى وةكو عزيزطةردى كةهانى دةداين بؤئةوةى شت وةربط َيرين طؤظاريَكيان هةبوو ناوى وةرط َي ِران بوو، َ هةندى هةروةها لةسةرئاستى كوردستان شاعيرم ناسى ئ َيستا ئةوان دةركةوتوون بةآلم ئةوكاتة خةريكى ئةوةبووين خؤمان ث َيبطةيةنين ،لةوانة (دالوةرقةرةداغي) م ناسى كةلةبةغدا دةى خويَند لة ِريَطةى رةفيق َيكى خؤم ناسم ئافرةت َيكى خةلَكى كؤيةية ناوى (فةزيلةجةمال)ة ئافرةت َيكى َ لةطةل زانكؤى زؤر هؤشيار بوو ،ثةيوةنديم بةغدا ثةيداكرد ،ئةو كاتة موحسين احمد عمرم ناسى كةدواتر بوينة هاوسةرى يةكترى. كةكؤن :لةنووسينةكانى خؤت يةكةم بآلو كراوةت ضى بوو؟ نةزةند بةطيخاني :لةناوةوة هيضم بآلو نةكردةوة نوسينةكانى ئ َيرةشم هةموو فةوةتا ،بآلوكراوةيةك هةبوو لةئةلَمانيا دؤسيةيةكى لةسةر هةلَةبجة ئامادةكرد لةسالَى 1988 بؤيةكةم جار شتم ل� َ �ةوى بآلوكردةوة، دواتر بةض ِرى دةستم بةبآلوكردنةوةكرد، لةدانيمارك طؤظارى يةكطرتن هةبوو هةلَكةوت عبدوآل سةرثةرشتى دةكرد َ لةوى شتم بآلو كردةوة. كةكؤن :جطة لةشيعر ضي ترت نووسى؟ نةزةند بةطيخاني :لةسةرةتا بةشيعر دةستم ث َيكرد ،كة دةستم بةخويَندنى باآل كرد دةستم بةتويَذينةوة كردو بآلوم دةكردةوة شتم زؤر تةرجومةكردوة ،ضةند شيعريَكى ت.س.اليؤتم تةرجةمةكردوة ضوارشةمةى خؤلَةم َيشى و مرؤظة ثوكاوةكان ،ضةند شيعريَكى بؤدل َيرم كرد بةكوردى لةكاروان بآلو بؤوة .لةطؤظارةكانى هيوا، يةكطرتنِ ،رابوون شتم بآلوكردؤتةوة. 10
نةزةند بةطي خاني َ لةكوى كةكؤن :كةطة ِرايةوةكوردستان بآلوت دةكردةوة؟ نةزةند بةطيخاني :لةدواى ِراثة ِرين ضةند جاريَك طة ِراومةتةوة كوردستان لةكاروان و كوردستانى َ نوى شتم بآلو دةك��ردةوة، كة ِرةهةنديش دةرضوو ِريَبوار سيوةيلى ثةيوةندى ث َيوةكردم طوتى ئةوة طؤظارى َ دةمانةوى هاوكاريمان دةردةضى ِرةهةند َ بكةى بة ِراستى ئةوكاتة من سةرقالَى خويَندنى دكتؤرابووم وةئيشم دةكرد وةزعى كوردستان نالةباربوو دةبواية من ذيانى ضةند َ لةطةل خ َيزانةكةم، كةس َيك دابين بكةم بؤية نةمتوانى ثةيوةنديان ث َيوةبكةم ،دواتر طؤظارى شين دةرضوو دةزطاى ئاراس دةرى ضواند من واحمدى مةالو دالوةر قةرةداغى لةدةستةى نووسةران بووين ِريَكةوتين بؤئةوةى هاوكاريان بكةين لةدةرةوة طؤظارى طزنط دةردةضوو من و اميرثورو عباس وةلى و هاشم ئةحمةدزادة دةستةى نووسةران بووين ،لةئةلَمانيا طؤظاريَكى تر دةردةضوو من لةدةستةى ِراويَذكاران بووم هةروةها َ ثيربال لةساآلنى 1994-1993فةرهاد بةرلةوةى بطة ِريَتةوة ثةيوةندى ث َيوةكردم و باسى ث ِرؤذةى ويَرانى كرد لةقاوةخانةيةك دانيشتين باسى ث ِرؤذةى ويَرانمان كردو ئةو ِراطةياندنةى بةناوى ويَران نوسيبوويةوة كةم َيك قسةمان لةسةر كرد. كةكؤن :ئةندام بووى لةطروثى ويَران؟ نةزةند بةطيخاني :بةلَ َى ئةندام بووم . كةكؤن :تؤطة ِرايةوة كوردستان؟
نةزةند بةطيخاني :قةد بة ِرةسمى نةطة ِراومةتةوة كوردستان بةسةردان ه��ات��ووم��ةت��ةوة دوات���ر ط��ة ِراوم��ةت��ةوة، كةبةسةردانيش هاتومةتةوة ضاالكيم نواندوة بةآلم من هةردةم كةس َيكى ئازاد بووم خؤم لةناو طروث نةدؤزيوةتةوة داوام َ لةطةل بكةم و ثالَثشتيان ل َيكراوة كاريان بكةم بؤنمونة طؤظارى طزنط طؤظارى شين بةهةمان ش َيوة هاوكارى طروثى لةو ش َيوةيةم زؤر كردوة بةآلم خؤم لةئازادى تاك دؤزيوةتةوة. كةكؤن :ضةند ديوانت هةية؟ ن��ةزةن��د بةطيخاني :ث َينج ديوانم هةيةلةسالَى 1995يةكةم ديوانم لةثاريس سبةينى) بوو َنى ى َ ضاثكرد ناوى(دوي َ كؤمةلَةى هونةرمةندانى كورد لةفةرةنسا بؤيان ضاثكردم كة تايبةتمةندى منى تيا دةردةكةويَت ،ديوانى دووةمم ناوى(ستايش) ة دةزط��اى ئاراس لةسالَى 2004ضاثى كرد ،ديوانى س َييةمم ناوى( ِرةنطى َ خؤل)ة َ لةطةل دالوةر كةديوانة شيعريَكى هاوبةشة قةرةداغى دةزطاى ئاراس ضاثى كرد ،ديوانى ضوارةمم ناوى (زةنطولَى وتن)ة دةزطاى ِرةنج ضاثى كرد ،ديوانى ث َينجةميشم ناوى (عيشقى غياب َيك )...دةزطاى ِرةنج لةسالَى 2008ضاثى كرد. َ لةطةل دالوةر كةكؤن :ئةو ديوانةى بةيةكةوة نوسيتان تازةطةري بوو ؟لةكويَوة ئةوفكرةيةتان بؤهات؟ دةبى ئ َيوة ناوى نةزةند بةطيخاني :ئةوة َ بن َين تازةطةرية يان نا!من ناتوانم وابلَ َيم ،من و دالوةر زؤر هاو ِريَين ئةطةرضى ئةو ل َيرةبوو َ لةوى ب��ةردةوام ثةيوةنديمان هةبوو من لةدواى ئةوةى كةهاتة سويد ثةيوةندى لة ِريَطةى نوسين و ئيم َيلَةوة ئاسانتربوو، لة ِراستى دا ئ��ةو ِروداوةى ب��ووة هؤى نوسينى ديوانى ( ِرةنطى َ خؤل) ئةم جووتة تةقينةوةيةبوو كةلةهةول َير لةيةكى شوباتدا ِرووى دا ئ َيمة هةردوكمان لةدةرةوة بووين ئةو لةسويد من لةفة ِرةنسا بووم بينينى ئةو ويَنة خويَناويانة بؤمن ئةنفال َيكى تربوو بةردةوام كؤمةلَكوذى ك��وردى بيردةخستمةوة، هةرضةندة ئةمة لةت َيكست َيكى ترة ،بةآلم من بةو بوعدةوة بةفةلسةفةيةكى قول و ئةنفال و كؤمةلَكوذيةكى ترةوة دةم ِروانية ئةم ِروداوة وةك ئةنفال َيكى تر تةشبيهم دةكرد،
ئةونوسينة و ِروذاندن َيكي تر بوو ئةوويَنانة واى ل َيكردم شت َيكى تربنووسم ،من شت َيكم نووسى ئةو شتةى نووسيم ب��ؤدالوةرم نارد(ئ َيمة ئةطةر شت بنووسين بؤيةكترى دةن َيرين) ئةويش بةهةمان ش َيوة شت َيكى نوسى و بؤمى نارد ،سةيرم كرد زؤر لةيةك نزيكن ئةم نوسينانة ،ئيم َيل َيكم بؤكرد طوتم ئةم شيعرة زؤر جوانة من ث َيشنيارى ئةوة دةكةم كة لةفةزايةكى زؤر سؤفيانةو جيهان بينى قولَةوة ت َيكةلَيان بكةين بؤئةوةى بب َيتة شيعريَكى طةورةتر ،ئةويش زؤرى ث َيخؤش بوو ئيم َيلَى بؤكردمةوة (ئيم َيلَةكانم ماون) ئيدى دةستمان كرد بةنوسين و دروستكردنى ئةم ديوانة جارى واهةبوو ئةو ديَرةكى دةنووسى بؤمنى دةنار من وشةيةكم بؤزياد دةكر يان كؤثلةيةكم بؤزياد دةكرد كةبؤم دةناردةوة بةهةمان ش َيوة ئةويش شت َيكى بؤزياد دةكرد بةردةوام بووين هةتا هةمووى تةواوبوو ،ئةطةر يةك َيك زؤر بةقولَى بض َيتة بتوانى ن َيو جيهانى شيعرى ئ َيمة ئينجا َ شيعرةكان ل َيك جيا بكاتةوة ضونكة زؤر زؤر ت َيكةلَة لةوانةية لةكؤثلةيةكا ديَريَك هى بى يان وشةيةك يان بةث َيضةوانةوة يان من َ كؤثلةيةك يان لةهةنديَك ج َيطا كؤثلةيةك هى منةكؤثلةيةك هى ئةوة؟ كةكؤن :ئةم جؤرة نووسينة يةك َيكة لةبنةماكانى سورياليزم؟ ئايا ئ َيوة ئاطادارى ئةوةبوون كةئةوة سورياليزمة؟ نةزةند بةطيخاني :ديارة تةكنؤلؤذياى مؤديَرن ئاسنكارى بؤئةمة كردوة بةثلةى يةكةم لة ِريَطةى ئيم َيلَةوة بةآلم باوة ِرت بى ئاطادارى هيض قوتابخانةو هةبى ئ َيمة َ َ بةرنامةيةك ئةوةمان كردوة وةك ئةزمون َيكى َ بى نوى هةست و خةيالَى خؤمان نوسيوة َ ِرةضاوكردنى هيض قوتابخانةيةكى ئةدةبى. ك��ةك��ؤن :ت��ؤل��ةدةرةوة نيشتةج َيى كةديَيتةوة كؤية ض هةست َيكت هةية؟ ِراب��ردوو وةك مالََيكة لةخةيالَم دا، بةتايبةتى ِرةزو باخى شاخى مشكة و دايكم، بةآلم كؤية وةك شويَن َيكى جوطرافى هةردةم دةمه َين َيتةوة الى خؤى نةزةند بةطيخاني :هةست َيكى زؤر ت َيكةلَم هةية ِرابردوو وةك مالََيكة لةخةيالَم دا ،ئةو مالَة زادةى مندالَيمة ،كة ئ َيرةية بةتايبةتى ِرةزو باخى شاخى مشكة و دايكم ،بةآلم كؤية وةك شويَن َيكى جوطرافى ه���ةردةم دةمه َين َيتةوة الى خؤى، دايكيشم هؤكاريَكة ،من ئةوة يةكةم جارة َ بةكؤمةل دادةنيشم لةكؤبونةوةيةكى ئاوايى زؤر خؤشحالَيشم ،لةدةرةوة دروست بووم خؤم خؤمم دروستكرد بةهيض اليةن َيكى حيزبى وسياسى و قوتابخانةيةكى ئةدةبى و طروث َيكةوة ثابةند نةبووم بؤية هةروةك خؤم طةشةم كردوة. كةكؤن :سةردانى شاخى مشكة دةكةيت
بؤئةوةى مندالَيت بيرب َيتةوة؟ َ نةزةند بةطيخاني :ب َيطومان ،مندالى خؤم لةذيَر يةكةيةكةى دارةكانى ئةويَدا ناشتووة ،بةآلم زؤرئاسان نةبووة بؤمن س��ةردان��ى ئ��ةو شويَنانة بكةم ضونكة َ لةطةل هةرسى براكةم كةمندالَى خؤم َ ئةواندا لةذيَردارةكاندا ناشتووة ئ َيستا ئةوان نةماون!...من كة لة سالَى 1991هاتمةوة نةمزانى بوو كةنةوزادى برام لةئةنفالةكة طيراوةو ئيعدام ك��راوة ،ئةو طة ِرانةوانة هةردةم مةرطى ئةو ئازيزانةم ديَن َيتةوة بير. كةكؤن :كؤية لةنووسينةكانتدا بوونى هةية؟ نةزةند بةطيخاني :ئةمة بؤئ َيوةى ل َيدةطة ِريَم ب ِرؤن كةشفى بكةن. كةكؤن :هيضت كردوة بؤكؤية؟ نةزةند بةطيخاني :من وةك هاوآلتيةكى جيهانى كاردةكةم خؤم نةبةستؤتةوة بةكؤية ،خؤشحالَم ئ َيستابةوةى كةكؤيةكان لةئاست َيكى ب��ةرزدان لةم ضةند ِرؤذةى ث َيشو سميناريَكمان كرد ضةند كؤيةكى لةئاستى بةرز َ لةوى بوون كونسولَى فة ِرةنسا تةعليق َيكى ل َيدام طوتى ئ َيوة تايبةتمةندى خؤتان هةية،هةرضةندة ل َيشت ناشارمةوة كؤية نائوميدى كردوم. كةكؤن :بؤضى؟ نةزةند بةطيخاني :لةبةرئةوةى كؤية، كؤيةكى جاران هةبوو ،كةضى كؤيةك هةية لةئ َيستادا بة ِراى من جياوازن كؤية بةث َيى ث َيويست نةضؤتة ث َيشةوة لةئاستى كؤمةآليةتى زياتر ضؤتة دواوة ،هةستدةكةم ئةطةر من لةسنورى كؤيةو وآلتةكةم لى دةرنةدةضوو، دةرنةضووبام ئةم نةزةندةم َ واتا كؤية وةكو شويَن وةك فةزايةكى كةلتورى ئ��ازادى بةرتةسك كردؤتةوة بةتايبةتى بؤ ذن بة ِراستى هةردةم ئاماذة بةقسةيةكى حاجى قادر دةكةم كةحاجى كؤيةى بةج َيه َيشتووة دةزانى لةدةستى خةلَكى كؤية ِراى كردووةو لةمةنفا خؤى دؤزيوةتةوة. كةكؤن :باشت َيك بةتؤبلَم بةتايبةت كؤيةكان ئةوانةى لةكؤية ِرؤيشتوون ِرؤشنبيران و هونةرمةندان ئاماذة بةمة دةكةن و ئةوة خؤشت دان بةمةدادةن َيت! َ نةضيةدةرى دروس��ت ئةطةر لةكؤية نابى!ئةمة بؤضى دةطة ِريَنيتةوة؟ نةزةند بةطيخاني :ئةمة ئاسايية بؤهةموو َ بيةوى بةئازاديةكى كةس َيك ئةطةر فراوانترةوة بيربكاتةوةو كاربكات و ضاالك ب َيت لةبةرئةوة ئةو شويَنة جوطرافية بضوكانة ئازادى بضوك دةكةنةوة بةتايبةتى ئازادى كؤمةآليةتى من وةك ذن َيك قسةدةكةم بؤمن لةكؤية نةبووة خؤشةويستى خؤم دةربب ِرم بةث َيى ث َيويست ،بةآلم بؤدةتوانم
ذمارة 9
َ لةطةل خؤشةويستةكةم ئةوة بكةم لةثاريس َ دةتوانم ثياسةى لةطةل بكةم قاوةيةكى َ لةطةل بخؤمةوة ،بةآلم ل َيرة ئةمةنية. كةكؤن :ئامؤذطارى ئةوانةدةكةى كةلةكؤية دةربضن و خؤيان دروست بكةن؟ نةزةند بةطيخاني :من ئامؤذطارى هيض ناكةم بةآلم ِروانينى من ئةوةية ئةطةربتةويَت دةبى ئازاد خؤت دروست بكةيت و ث َيبطةيت َ بيت ئازاديش بةخؤحةسلَكردن لةشويَن َيكى جوطرافى بضوك بةدةست نايةت. كةكؤن :ئامؤذطارى ئةوانة دةكةيت كةبون بةشت َيك ب َين لةكؤية خزمةت بكةن؟ نةزةند بةطيخاني :مرؤظ لةهةرج َيطةيةك دةتوانى خزمةت بكات. ب َيت َ كةكؤن :تؤضيت كردوة بؤكؤية كةشانازى ث َيوةبكةيت؟ نةزةند بةطيخاني :من ناتوانم ئةوة بلَم بى بةآلم ئةوةى ئاشناى كاروضاالكى من َ لةسةرئاستى شاعيرو وةكوضاالكوانةكى مافى مرؤظ بةتايبةتى مافى ذن و وةكو كورديَكيش ئةوانةى ئاشناى كارى من بن دةزانن من زؤرم كردوة بؤ وآلتةكةى خؤم بؤنةتةوةو كوردستانةكةم . كةكؤن :كةدةطة ِريَيتةوة كؤية ض ج َيطايةك حةزى ث َيدةكةيت سةردانى بكةى؟ نةزةند بةطيخاني :ئةم شت َيكى تايبةت بةخؤمة ئةويش طؤ ِرستانة. كةكؤن :حةز لةض خواردن َيكى كوردةوارى كؤيان دةكةى؟ نةزةند بةطيخاني :حةزم لةداندؤكة كة هاتمة كؤية يةكةم ِرؤذ داندؤكم خوارد. كةكؤن :باثرسيارى ناوةكةشت بكةين تؤ ثى دةلَين؟ ناوت نةزةندة و طزنطيشت َ نةزةند بةطيخاني :من بة ِراستى ناوم نةزةندة بةآلم هةربةطزنط بانط كراوم، كةضوومة مةكتةب ئينجا زانيم ناوم نةزةندة بةآلم لةمةكتةب توشى شؤك هاتم من ناوم نةزةندةو هةر بةطزنط بانك دةكريَم لةمة ثرسيارم كرد؟ كاتى خؤى باوكم كةضؤتة نفوس ناوى منى بة نةزةند تؤماركردوة كةهاتؤتةوةش مالَى رؤستةمة فةندى شاعير لةسةر ِريَى مالَى ئ َيمة بووة بةباوكمى طوتوة ناوى ضيت لةمنالَةكةت ناوة باوكيشم طوتويةتى ناوم ناوة نةزةند ِرؤستةمةفةنديش طوتبوو ناوت ل َينابا طزنط خؤشتربوو ئةو شاعيرانة بؤناوةكة ضووة بابيشم طوتويةتى دةبا ناوى طزنط بضى بى بةآلم باوكم نةطة ِراوةتةوة نفوس َ َ لةويَش ناوةكة بكاتة نةزةند كةهاتؤتةوة مالََيش لةالى دايكم طوتويةتى منالَةكةم ناوناوة طزنط ئ َيستاش دايكم هةر طزنطم ث َيدةلَ َى.
ئةيلولي 2010
11
ميستةر ستي ثلتن َ حوسيني حاجي قادر سةرةتاي سالَي خويَندني 1954-1953ثؤلي ث َينجةمي دواناوةندي كؤية بووم .مامؤستاي ئينطليزي ناوي(تاريق)بوو خةلَكي بةغدابوو، زؤر لةخؤ ِرازي و بةفيزبوو خؤشي وةك كضان دة ِرازاندةوة ،سةرة ِراي ئةوةش شارةزايةكي باشي نةبوو لةوانةطوتنةوة .هةندآ جار ،طةر قوتابيةك شت َيكي نةزانيبا ،يان هةلَةيكي كردبا وشةيةكي ناشيريني بةقوتابيةكة دةطوت و كةسمان نةمان دةزاني ماناي ضيية! بةآلم بة ووشةيةكي سووك دةضوو بةرامبةر قوتابياني هةموو ثؤلةكانيش بةكاري دةه َيناِ .رؤذيَكيان قوتابياني ثؤل َيكمان كةوتينة طفتوطؤ بةش َيوةيةك ئاطاداري بة ِريَوةبةرايةتيمان كرد، كةئةوة كردةوةي ئةو مامؤستايةيةو ث َيويستة تةركي بكات ،بةآلم ب َيسوودبوو .بؤية قوتابياني ثؤلةكة قسةمان كردة يةك و بريا ِريَكمان دا ،طةر ئةو ووشةيةي لةطةأل هةركاممان بةكاره َينا ،ئةوا دةبآ يةكسةر بة ِروويدا هةلَبدةينةوةو وةكو خؤي ثآي بلَ َيينةوةو هةمومان ثشتطيري يةكتر بكةين .وا ِريَكةوت ك َيشةكة بةر من كةوت و ووشةكةي بةرامبةرم بةكاره َينا ،منيش يةكسةر سةيريَكي قوتابيةكانم كرد لةجياتي جاريَك سآ جار ووشةكةم بة مامؤستا تاريق طوتةوةو ناوي دايك و باوكيشم ه َينا ،ئةويش ل َيم نزيك بؤوةو دةستي هةلَب ِري ،بةآلم نةمه َيشت ثةالمارم بداو ضوومة دةرةوة .قوتابيةكانيش هةموويان لـ َيي هةستان ،ئةويش خ َيرا ضووة دةرةوة بةرةو بة ِريَوةبةرايةتي ،ئ َيمةي قوتابيش هاتينة ث َيش دةرطاي ذووري ثؤلةكةو بوو
طردي شيَخ مستةفاي 12
بةهةرا .بة ِريَوةبةرو مامؤستاكان هاتن و مةسةلةكةمان ت َيطةياندن و طوتمان :ئةو مامؤستايةمان ناوآ و ئيدي ناضينة وانةكةي و قوتابخانةش بةجآ ناه َيلين .بة ِريَوةبةر ئاطاداري كاربةدةستاني كردبوو ،قايمقاميش طوتبووي ئةوة ك َيشةيةكي ناوخؤيية و خؤتان ضارةسةري بكةن .ئ َيمة سووربووين لةسةر قسةي خؤمان و تةنيا نةدةضووينة وانةي ئةو مامؤستاية ..مةسةلةكة طةيشتة دايةرةي مةعاريفي هةول َيرو دواييش طةيشتة وةزارةتي مةعاريف لةبةغدا .ئ َيوارةي دووةم ِرؤذي ك َيشةكة بوو ،مةال ئةسعةدي فة ِراش ب ِرياري بة ِريَوةبةرايةتي قوتابخانةي بؤ ه َينامة مالَةوة، كة ب ِرياري دةركردن بوو بؤماوةي دووهةفتة بؤ(حةس َين حاجي قادرو و ئةكرةم عةبد جاسم) بؤماوةي يةك سالَيش بؤ(جةودةت محةمةد). بؤ بةياني ك َيشةكة طةورةتر بوو .قوتابيةكان داواي هةلَوةشاندنةوةي ئةو ب ِريارةيان دةكرد. ِرؤذي دوايي بة ِريَوةبةري مةعاريفي ئاطاداري كردينةوة ،كة داوايةكة ج َيبةجآ دةكريَت، تةنيا ب ِرياري دوورخستنةوةي سآ قوتابيةكة نةب َيت .طوتيشي نابآ مةسةلةكة طةورةتر بكةن و بةلََيني تةواويشي دا لة ماوةيةكي كةم مامؤستا تاريق دةطويَزريَتةوةو مامؤستايةكي ديمان بؤ دآ .ئ َيمةش بةلََينمان ث َيدا .تاريق لةكؤية نةماو وثاش دوو ِرؤذ لةبةغداوة مامؤستايةكمان بؤ هات خةلَكي ئوستراليا بوو ناوي ميستةر ستي ثلتن بوو ،زةالم َيكي باآلبةرزي موو زةردي ضاوشين و دةم بةث َيكةنين بوو .ث َيشوازييةكي طةرممان ل َيكرد خويَندن لة قوتابخانةكة ئاسايي بوو .ميستةر دةستي بة وانة طوتنةوة كردو هةموو قوتابيةكان لـ َيي
ِرازي بوون .ئةوةندة بة ِريَكوث َيكي وانةكةي دةطوتةوة سةرة ِراي ئةوةي ،كة لةئينطليزي بةوالوة هيض وشةيةكي دي نةدةزاني ،بةآلم هيض ك َيشةيةكمان لةطةلَي نةبوو ،بةلَكو بةماوةيةكي كةم بةتةواوي لةطةلَي ِراهاتين، ضونكة ئةوةندة شارةزاو دلَفراوان بوو ،ئامادة بوولة جياتي جاريَك ضةند جار وانةكةمان بؤ دووبارةكاتةوة .زؤر جار بؤ ئ��ةوةي لة ماناي ِرستةكان و ووشةطرانةكان بطةين، وةك نواندن خؤي دةنواندو الساي دةنطي بالَندةو طيانلةبةراني دةكردةوة .ثاشماوةيَيك ئامادةيي خؤي ثيشاندا ،كة ئ َيواران لةدواي تةواوبووني دوو وانةكة سةعات َيك وانةي زياد بة ثؤلي ث َينجةم بدات. ميستةر ستي ثلتن دةيطوت زؤر كةيفم بةشاري كؤية ديَت ،ضونكة شارةكةي منيش لة ئوستراليا بةكؤية دةض َيت .بةهاري ئةو سالَة زؤر خؤشبوو ميستةر حةزي لة طة ِران بوو بةناو كووضةوكؤآلنةكان و دةوروبةري كؤية، بؤية داواي لة ضةند قوتابيةك كرد(يةك لةوانة من) بووم كة ِرؤذاني هةيني سةرداني ئةو شويَنانة بكةين ،كة حةزي ل َييةو بةناو ِرةزو باخةكاني كؤيةي بط َي ِرين .هةروةها داواي ل َيكردن ،كة قاتة جل َيكي كوردي بدةينآ .ئةوة بوو قوتابيةكان لةبةيني خؤمان قات َيك جلكي كوردي تةواومان بؤ ه َيناو لةبةري دةكردو لة هةموو شت زيَتر حةزي لة رانكوضؤغةو جةمةداني بوو .ثاشان داواي خةنجةري ل َيكردين بة خةنجةري دةط��وت(.)Daga ئةويشمان الي وةستا عةبدةي خةنجةرضي بؤ ك � ِريِ .رؤذان��ي هةيني لةسةروضاوةي دةستي طةشتةكةمان حةمامؤكةوة ث َيدةكرد(ئةوساكة ضةند ئاشي ئاو لةبةر ئاوي حةمامؤك ئيشيان دةكرد) .تا دةطةيشتينة ئؤمةرخوضان .لة هةموو شوين َيك زياتر حةزي لةسةر طردي ش َيخ مستةفا بوو .لةو شويَنة خؤشةي ِرووباري كوورةي ك َيضان لةطةأل
ِرووب��اري حةمامؤك لة دام َيني طردةكة ت َيكةآلو دةب��وون و بةذيَر ثردة كؤنةكةدا ِرةت دةبوو .هاذةو هؤذة ئةوناوةي ث ِر دةكردو جوانترين ديمةني شيوي ِرةزان لةويَوة دةستي ث َيدةكرد .ميستةر كاميرةيةكي لة شاني بوو ديمةنة جوانةكاني ئةو ناوانةي وةردةطرت. جاريَكيان لةطةلَيدا ضووينة هةيبةسولَتان لة خؤشي ديمةني جوان و ئاوي زؤري كانيةكة ت َير نةدةبوو .سةري سو ِرما بوو لة طونبةتي طؤ ِرةكةو دريَذيةكةي ،زؤرمان هةولَدا نةمان تواني هؤي دريَذي طؤ ِرةكةي بؤ راظة بكةين. ِرؤذيَكيان لةطةلَي ضوومة قشلَةي كؤيةو كاميرةكةي دةره َيناو ضةند ويَنةيةكي دةرطا طةورةكةو ديواري دةرةوةو سةنطةرةكاني وةرط��رت ،ثرسياري لة مةرقةدي سةيد جامي و باثير فةقآ ئةحمةد كرد و ويَنةي ك َيشان .بةو جؤرة ميستةر ستيثلتن ،نةك مامؤستامان بوو ،بةلكو برادةرمان بوو ( زؤر جار لةكاتي قسةكردن ناضار دةبووم وشةي كورديم ت َيكةآلو بة ئينطليزي دةكرد ،بةآلم طرنط ئةوة بوو لة يةكتر ت َيدةطةيشتين). ميستةر بايةخ َيكي زؤري بة ثاك و خاويَني و تةندروستي خؤي دةدا ،كةم خؤر بوو .جاريَكيان ث َيي طوتم با بضينة يانةي فةرمانبةران .ئةو كاتي كاك موحةمةدي عةبدولَآلي ئامؤزام (ناسراو بة حةمة طةمحان) بةلََيندةري بوو .كة ضووينة ئةوآ سةيري وةستا عةبدولَآلي كةبابضي دا ،كة ضؤن كةباب ل َيدةداو ئامادةي دةكات ،بؤية بة مني طوت بةوةستا عةبدولَآل بلَ َيم (يةك كةباب و ضارةك َيك نان و دوو ثشك تةماتةي باش بؤ ببرذيَنآ) .ضووينة ذووريَك لةسةر م َيزيَك دانيشتين بةرامبةرمان (مةال زاهيري مةال عةبدولرةحمان) يادي بةخ َير لةطةأل تاقم َيك خةريكي كاغةزانآ بوون بة خ َيرهاتنيان كردين .زؤري ث َينةضوو كةباب و ثارضة نانةكة بؤ ميستةر هات و دةستي كرد بة خواردن، هةر جارةي ثارضةيةكي زؤر طضكةي نان لةطةأل كةمآ كةباب و لةت َيكي طضكةي تةماتة بة ضةنطاأل دةكردة ثاروو .ماوةي ضةند خولةك َيك زؤر بة ووردي دةيجووي .نيو سعاتي خاياند ئ َيستا نيو كةبابي نة خواردبوو، بةرامبةريشي مةال زاهير سةري بادةدا .لة ناكاو بانطي وةستا عةبدولَآلي كردو طوتي: كاكة عةبة ضةند كةبابت لةسةر ئاطرةكة هةية ،ئةويش طوتي :هةشت ،ئينجا ث َيي طوت :هةر ئ َيستا هةمووي دةبرذيَني لةطةأل دوو نان دوو شيش تةماتة بةخ َيرايي بؤم ديَني و لةسةر ئةو م َيزةي دادةن َيي (دةستي بؤ م َيزةكةي ئ َيمة دريَذكرد) سينية كةباب هات و لةسةر م َيزةكةي ئ َيمة داندرا .مةال زاهير هات و بةرامبةر ميستةر دانيشت و يةكسةر نان َيكي كردة ثارضةو دوو كةبابي لةناو دانا و ضةند ثشك تةماتةو ضةنط َيك ثيازو سماقي لةسةر كردو زؤر بة خ َيرايي
كةوتة خواردني و ت��ةواوي كردو دةستي بة خواردني بةشةكاني دي و لةماوةيةكي ضةند خولةك َيك دا هةمووي تةواو كردو دوو ضاي بةسةردا خ��واردةوةو هةستا ِرؤيشت. ميستةريش دةستي لة خواردن هةلَطرت و نيو كةبابةكةشي هةر مابوو ،بةسةر سو ِرمانةوة سةيريَكي مةال زاهيري كردو طوتي :هةستة با ب ِرؤين .لة ريَطا ث َيي طوتم :ل َيم مةعلوومة ئةم شةو ئةو ثياوة دةمرآ .بؤ بةياني ،كة ضوومة قوتابخانة يةكسةر بانطي كردم و طوتي :كابراكة مرد يان نا؟ منيش طوتم :بة خوا ساغ و سةالمةتة!. َ ِرؤذيَكيان طوتي دةمةوآ تراش بم ،لةطةلم وةرة هةموو بةربةرةكاني كؤيةم ثيشاند بدة(بة ئينطليزيش هةر دةلََين بة ِربة ِر) سةرةتا ضووينة دوكاني وةستا باقي ،كة بةرامبةر مزطةوتي طةورةبوو ،سةيريَكي باشي دوكانةكةي كردو طوتي با ب ِرؤين .ئينجا ضووينة دوكاني وةستا مةحمودي لة ط��وزةري كورتان دروان، دواي ضووين بؤ مةيداني خوارآ بؤ دوكاني حاجي عةبدولَآل خةريكي سةر تة ِركردني نةفةريَك بوو بةئاو و سابوون دوايي بة طويَزان كةوتة سةر تاشيني .ميستةر كاميرةكةي دةره َينا و ضةند ويَنةيةكي طرتن و دواي ضووينة دوكاني كاكة ئةفةندي و وةستا حةمةعةلي ،ثاشان ضووينة دوكاني وةستا مةعروف ،كة زؤر ثاك و خاويَن بوو. ضةند ديكؤريَكي داري جواني ت َيدا بوو .دوا جار ضووينة دوكاني وةستا حةمةدةمين. ئةوانةي بةتةواوي سةرنج دةدانآ ،دوا جار طوتي با بضينة دوكاني وةستا باقي ،ضووينة لآَ ئةوآ .طوتي بة وةستا ب تةنيا( )100فلسي دةدةمآ با تراشم بكات .وةستا باقيش طوتي لةبةر خاتري تؤ طةر هيضيش نةدات تراشي دةكةم .ميستةر دانيشتو وةستا بةروانكةيةكي سثي خاويَني ث َيوة كردو كةوتة تراشكردني، كة تةواوبوو ،ضووة سةر دةستشؤرةكةو بة ئاوو سابوون ضةند جار سةري شوشت و دوايي وشكي كردةوةو سةيريَكي ئاويَنةكةي كردو ضةند جار طوتي :طود طود. ميستةر ستي ثلتن خؤشةويستي قوتابيان بوو ،سووديَكي زؤرمان ل َيوةرطرت ،بةتايبةتي قوتابياني ثؤلي ث َينجةم ،كة ئةوساكة زؤربةمان لة تاقيكردنةوةي وةزاري دةرضووين .جاريَكيان داواي هةندآ ويَنةم ل َيكرد ،كة بة كاميرةكةي وةردةطرتن ،بةلََيني دا طوتي :سالَي ئايندة ،كة هاتمةوة ويَنةكانت ثيشان دةدةم ،بةآلم ساأل تةواوبوو ميستةر طة ِراوة هةول َير لةويَش ضووة بةغداو بؤ سالَي خويَندني تازةش نةهاتةوة، ضونكة وةزارةتي مةعاريف طريَبةستةكةيان تازة نةكردةوةو لة جياتي ئةو دوو مامؤستاي ميسري هاتنة كؤية ،ئةوانيش مامؤستايان (ئةحمةدوةهبي و ويليان) بوون.قوتابيةكاني دواي ئ َيمة دةيانطوت ئةو دوو مامؤستايةش باش بوون.
ذمارة 9
ديوانى سامى عةودا َل بآلوكرايةوة
لةكتاب َيكى()630 الث��ة ِرةي��ي��دا ك��ة ب��ة ِريَ��وةب��ةراي��ةت��ى ضاثوبآلوكردنةوةى سل َيمانى ضاثخانةى َ عةودال كارؤ ضاثى كردووة ديوانى سامى ب�لآوك��راي��ةوة ،ئ��ةم ديوانة ل��ةالي��ةن(د. كمال معروف)كؤكراوةتةوةو ث َيشةكى بؤنوسراوةو ل َيكؤل َينةوةو ساغكردنةوةى بؤكراوة ،كة ئةم كتابة جطة لةشيعرةكانى شاعير سامى ع� َ ��ةدال ث َيك هاتووة َ لةث َيشةكيةك و ل َيكؤلينةوةيةك و هةروةها ضةند بةلَطةيةكى دةستنووسى شاعيرو ضةندويَنةيةكى شاعير ،ئةم ديوانة بةسةدان ثارضة شيعرى بآلونةكراوةى سامى عةودالَى لةخؤطرتووةو بةرهةم َيكى طرينط و ث ِربايةخةو لةبينينى ماندوبوون و شةونخونى (د.كمال معروف)ى ث َيوةديارة، ضةثكى لةشيعرةكانى ث َيشتر لةكتابى َ سامى بةش َيكى زؤرك��ةم لةشيعرةكانى َ عةودال بآلوكراونةتةوة ،بةآلم ئةم سامى َ ديوانة سةرجةم شيعرةكانى سامى عةودالى لةخؤطرتووة تةنها هةنديَك لةضوارينةكانى نةبى ،وةك ئ��ةوةى لةث َيشةكيةكةيدا َ ئ��ام��اذةى ث َيكراوة كة ئ��ةم ضوارينانة هةزةلين و ضةند وشةيةكى نةطونجاويان ت َيداية بؤية بآلونةكراونةتةوة ،بآلوبوونةوةى ئةم بةرهةمة ج َيطاى دلَخؤشية ،كةكؤن دةستخؤشى لةبة ِريَز(د.كمال معرف)دةكات بةبؤنةى هاتنةكايةى ئةم بةرهةمة بةنرخة كة سامى عةودالَى شاعيرى طةلةكةمان هةميشة لةلوتكة دةه َيلََيتةوة.
ئةيلولي 2010
13
دةرمانة سروشتيةكان لةشيعرةكانى سامى عةودالَى شاعيردا د.كةمال مةعروف
ث َيى هةية .ئةزموونى ذيان دةرى خستووة كةطياو ِرووةك و ميوةو دةرمانةكانى ترى سروشتى بايةخ َيكى طةل َيك مةزنيان بؤضارةسةركردنى جؤرةها نةخؤشى هةيةو ل َيكؤلَينةوةى زانستى ثشت ِراستى كردؤتةوة كة دةرمانة سروشتيةكان زؤر بةكةلَكن بؤ مرؤظ ،ث َيويستة كةمرؤظ
َ لةهةول و كؤشش هةر لةديَرزةمانةوة مرؤظ داب��ووة بؤضارةسةركردنى دةردةكانى بؤئةمةش ثةناى بردؤتة بةر بةكار ه َينانى طذوطياى سروشتى ،بةكاربردنى طذوطياى سروشتى سةرةتا لةسؤمةريةكان دةستى ث َيكردو ثاشان لة ِريَطةى يؤنانيةكانةوة بةهةموو دونيادا بآلوبؤوة، لةسةردةمى مةليك (ئاشوور َ ثانيثال 626-668ث.ز)دةرمانى طيايى بةكارهاتووةو مةليك لةم ب��وارةدا ِرؤلَ��ى بةرضاوى بينيوة بؤبةكاره َينانى ،تةنانةت فةرمانى بةجوتياران داوة كة لةكؤشكةكةى ئةم طذوطياية ب ِرويَنن ،خودى خؤى كارى كردووة بؤئامادةكردنى دةرمانى طيايى وةهانى خةلَكيشى داوة كةبايةخ بةضاندنى طذوطيا َ لةطةل دةركةوتنى ب��دةن، ئاينى ئيسالم ضةندةها زان��اى ئيسالمى داه َينانيان طذوطياى لةبةكاره َينانى سروشتى دا ك��ردووة ،زاناى ثزيشكى بةتواناو ل َيهاتوو هةلَكةوتوون كة ِرؤلَى باشيان بينيوة لةبةكاره َينانى طذوطياى سروشتى و ضارةسةرى جؤرةها ثي كردووةو هانى نةخؤشيان َ موسولَمانانيان داوة كة ثةي ِرةوى َ عةودال ئةم دةرمانة سروشتيانة بكةن سامي و ب��ؤض��ارةس��ةرى نةخؤشى بةكارى به َينن ،هةرضةندة زانستى سةردةم بةكاره َينانى بةآلم دةكات، مذادى كيمياوى ثةي ِرةو نى ي بةكاربه ميوانة سةوزةو طياو ئةم ؤذانة ر َ َ ِ دةركةوتووة كة مذادى كيمياوى ماكى تاكو لةشى لةجؤرةها نةخؤشى بباري َ َزى و جى بى و دووربكةويَتةوة لةنةخؤشى ساغ لةش خ��راث لةسةر جةستةى م��رؤظ َ َ َ دةه َيلَ َى بؤية جاريَكى تر طة ِرانةوة سةر ترسناك و كوشندة ،ل َيكؤلينةوةكانيش دةرمانة سروشتيةكان ،ئيم ِرؤ لةوآلتة جةخت لةسةر بةكاره َينانى بةرووبومة َ ث َيشكةوتووةكانى جيهاندا دةرمانة سروشتيةكان دةكةنةوةو هانى خةلكى سروشتيةكان زؤر ِرةواجى هةيةو خةلَكى دةبى مرؤظ ويست ي لةث كةزياد دةدةن َ َ سةردانى دةرمانخانة سروشتيةكان دةكةن نى و ثشت طويَيان نةخات، بةكاريان به َي َ ديارة دةرمانة سروشتيةكان لة ِرادةبةدةر ديارة لةسةردةمان َيكى ديَرينةوة خةلَكى سودبةخشن و خةلَكان باوة ِرى زؤريان دةرمانة سروشتيةكانيان بةكاربردوون، 14
ضى كةلةاليةن حةكيمانى خؤمالَيةوة َ كراون. بةيبوون و حاجيلةيان بؤضارةسةرى و سكضوون و ئازار شكاندن و نةه َيشتنى هةوكردنى سط و سوتانةوةى طةدة، ث َيض ث َيداهاتن ،بةدهةرسى و ذانة سط، بة ِرووش بةكارهاتووة بؤ وةستانى خويَن بةربوون ،بؤسكضوونى سووك، سامى عةودالَيش دةلَ َى: لةبؤ زط ه َيشان حاجيلةو بةيبوون بة ِرووش بخواتن بؤدةردى زط ضوون سى مانطى بخوا بؤخو َين كةمانيش َ بىخو َين بؤالشةى كوزة َلةوشينكيش َ تالَيشكيان ث� َي��ش��ي��ن��ان بةكاره َيناوة دذى ِرؤماتيزمة بؤحالَةتى هةوكردنى زراو و بةردى زراو وطيرانى ميز ،قةنةفلَيشيان بؤئازارى ددان و خاوكةرةوةى ئازارى ماسولكةكان بةكاره َيناوة، تالَيشك و قةنةفلَيان ت َي َ كةل كردووة بؤ ط َي ِري و طو ِريةتييان َ عةودال دةلَ َى: بةكاربردووة ،سامى ب َينة بكو َل َينة هةندةك تا َليشك يبنى بةشيو بةطؤشتى ذيشك ل َي َ َ قةنةفل ت َيكة َلى بكة كةم َيك بة م َيشكى ب��زن و د َل��ى مريشك ب��ك��و َل� َ�ى ت��ادةب��ت��ة ئ��او َي��ك��ى ثةتى حةوت جارى ل َيدةن لةبؤ طو ِريةتى س��اغ دةبيتةوة ه��ةروةك��و ج��اران بةقسةى جالينؤس لةكتابى مةتى ترشؤكة بؤ نةخؤشى ث َيستى دريَذخايةن بةسوودة شمرى بؤ خورك ونةخؤشى ث َيست و َ دومةل بةكارهاتووة ،بؤية سامى ال ِرةشةو دةلَ َى: ئ�����اوى ت���رش���ؤك���ةو خ��و َي��ن��ى ق��ال��ؤض��ان ب��ة ِروون��ى ش��م��رى و م َيشكى ن��او قؤضان ه����ةن����دىَ ك���ةث���روك���ة ب����ةئ����اوى ت���اآلو ب���درىَ ه��ةش��ت س��ع��ات ج���وان و ث��اك ث��اآلو سؤتكة طيايةكة بؤثةش َيويةكانى طةدةو ِريخؤلَةكان بةسودة ،هةروةها بؤسك ضوونيش بةكارديَت ،تؤطندؤرةش بؤ هةوكردنى ِريَ ِرةوى ميز بةسوودة ،شاعير
دةلَ َى: هةردوكيان جوان بكو َل َينة سؤتكةو تؤطندؤرة بيكة ثةرداخ َيك جوان كة سارد بؤوة بيخؤرة ئيسحاليةكةت ضاك دةكا زةريف ثنج دةبيتةوة ضاك دةبيتةوة وةك جاران زطت قنج دةبيتةوة بؤن خؤشكةرة بؤنةخؤشى شةكرة بة سودةِ ،رازيانة ِرووةك َيكى ك َيويية بؤ ِرةبؤ، بؤهةرسكردن ،بؤضارةسةرى شةلةل و ش َيرثةنجة بةكارهاتووة ،هاريكارى نويَبوونةوةى خانةكانى جطةر دةداتَ ، دل و م َيشك ه َيور دةكاتةوة ،لةسةردةمى فيرعةونةكانةوة بةكاريان ه َيناوة ،شاعير دةلَ َى: ِروون���ى ب��ؤن خؤشكةو ِرازي��ان��ةو طةرضك ب��ؤش��ةل��ةل ب���وون و ن��ةخ��ؤش��ى ل���ةرزةك ح���ةوت ج���ارى ل�� َي��دةن ل��ةالش��ةى ت���ةواو دةب��ت��ة ط��و َي��زى س��اغ وةك ماينى ب��ةرزةك طولَةزةردة ،طولََيكى زةردى ك َيويةو د ِركى هةية ،بؤسك ضوون و قةلَشتى الق َ بةكاردى ،شاعيردةلَ َى: د ِرك�����ة زةردة خ���ؤى ِرةط و دةم����ارى دةك���ر َي���ت���ة دؤش������او ل���ة ك��������وردةوارى دةرم����ان����ى ي���ةك���ةم ب��ؤق��ةرش��ت��ى الق س����ى ج�����ارى ل���� َي����دةن ك������راوة ض���ارى َ كاردى طيايةكى طةآلثانة لةبةهاردا دةبى ،لةناو سماق زةردى دةكةن شين َ َ بؤخواردن بةكاردى و لةهةمان كاتيشدا دةرمانى طةدةو ِريخؤلَةكانة ،شاعير دةلَ َى: ن������اوزط ب���ري���ن���دار ت���ا ن�������ة ِروا ب���ةالق ك����اردى ب���ة ِرةش���ى ث�������ةروةردةى سماق ب��ك��رىَ دة ِرؤذان ل��ةس��ةري��ةك بيخوا ي���ةك���ةم دةرم����ان����ة دةرم���ان��� َي���ك���ى ت��اق جاترة طيايةكى تيذة جاران خةلَكى بؤثاراستنى طؤشت بةكارى دةه َينا ،بؤثتةو دل و نةخؤشى َ كردنى ماسولكةكانى َ دل زؤر بةسودة ،بؤه َيوركردنةوةى هةناسةو نةخؤشى ه��ةآلوس��ان��ى سيثةالك و كؤكة ِرةشة بةكارديَت ،سامى دةلَ َى: ل���ةب���ؤ ك���رم���خ���ى َ دل ئ������اوى ج���ات���رة ل���ةس���ةت دةرم����ان����ى ح��ةك��ي��م ض��ات��رة وةك ط��ي��ا وةرد َي����ن����ة ب��ؤت��ان��ةى ل��ةض��او ل���ةب���ؤ وةرد َي�����ن�����ةى ب���ك���رىَ ب���ةدؤش���او لو ِرك طولََيكى ِرةنطاو ِرةنطة بؤنى هةية زؤر تالَة بؤ ذانة سك بةكارديَت، تالَيشك طيايةكى ك َيوية ثة ِرةكانى نةرم و د ِركاوى ية خواردن َيكة دةدريَت بةكةو، تالَيشك بؤ سةرئ َيشةو ذانةسك بةكارديَت، جاشاعيردةلَ َى :طوذالَك(كالَةكة مارانة) ول��و ِرك وبةندةكةو دارةب��ةن وخاويشى َ َ لةطةل تالَيشك بكرى هةرث َينج ت َيكةآلو بؤنةخؤشى ط َي ِربوون زؤر بةسودة.
ط���وذا َل���ك و ل�����و ِرك ل���ةط� َ ��ةل ب��ةن��دةك��ة ث��ةل��ك��ى دارةب������ةن خ��اوي��ش ه��ةن��دةك��ة ه��ةرث � َي��ن��ج ث�� َي��ك��ةوة ل���ةط� َ ��ةل ت��اري��ش��ك ل��ي ب��ن��درىَ بةطؤشتى ذيشك وةك شيو َ سلق ضارةسةرى برين و هةوكردنى َ دةطرى، ث َيست دةكاتِ ،ريَطا لةكةم خويَنى ِر َي لةهةوكردنى كؤئةندامى ميزة ِرؤ و َ دةطرى ،ضارةسةرى طورضيلةو ميزلَدان س��ةر ئ َيشةو شةقيقة دةك��ات .ش َيلم ضارةسةرى نةخؤشيةكانى سى دةكات، سوو ِرى خويَن لةطورضيلة ضاالك دةكات، ِر َي لةنةخؤشيةكانى بةردى زراو دةطريَت بؤية دةلَ َى :سلَق و ش َيلم بؤ هةوكردنى هةموو ئامرازةكانى ناو سك بةسوودة. ئ���اوى س� َل��ق��ى س���ؤر ل���ةط� َ ��ةل ثة َلث َينة َ ل���ةط���ةل ب��ك��و َل � َي��ن��ة ث��ةل��ك��ى ش � َي��ل��م��ى ه����ةرزن����ة خ���ؤش���ةى ب��ك��ة ب���ة ض���اوى س���ى ِرؤذى ب��خ��وا ه���ةر ب���ة ت����ةواوى َ طولَة وشترالوك طيايةكة بؤدلَة كوتةكة بةكاريان ه َيناوة ،م َيكوك طيايةكى شيرينة بؤهةوكردنى بؤ ِريةكانى ه��ةواو برينى طةدةو دوانزة َ طري و ئازارى ِريخؤلَةكان َ بةكارديَت ،خ ِرنووك تال و وورد و ِرةق و د ِركاويية ،بؤطيرسانةوةى زةحيرى َ مندال بةكارديَت ،هةروةها ِرةطةكةى بؤ حةساسية زؤر بةسودة ،جا سامى لةم بارةيةوة دةلَ َى:ث َيكةوة م َيكوك و خرنووك َ لةطةل طوذالَك و طولَى وشترالوك بؤ سيل وسة ِرةتان يةكاويةكة. ث�������ةروةردة ب���ك���رىَ دؤش�����او ل��ةم � َي��ك��وك ب���ي���او َي���ن���ةن���اوى ق���ل ق���ل���ةى خ��رن��وك دةرم���ان���ى س��ي��ل��ة ه��ي��ض ش��ك��ت��ان ن��ةب� َ�ى دةن��ك��ى ط���وذا َل���ك و ط��و َل��ى وش��ت��رال��وك ب���ؤس���ةرةت���ان���ي���ش ه����ةرض����ار ث�� َي��ك��ةوة ط����ةر ث�� َي��ض��ان��ةب��وو دةس���ت���م ل�� َي��ك��ةوة ت��اق��ى ك���راي���ت���ةوة ه���ةر ث�����ارةى دةوىَ ب��ةت��اق��ى ك������راوةى ج����وان و ِر َي���ك���ةوة طيابةند طيايةكى زؤر بؤن خؤشة بؤ نةخؤشى شةكرة بةكةلَكة ،هةنطوينى ِراو بؤ هةوكردنى طةدةو ِريخؤلَةو دوانزة َ طري و ترشة لؤكى طةدةو قةبزى بةكارديَت .جا َ َ لةطةل ثةلكى :هةندى طيابةند شاعير دةلَ َى َ َ لةطةل هةنطوينى ِراو بكرى خاو ت َيكةآلو بؤدلَة كوتةو زامدارى جةرط بةسودة. ه��ةن��دىَ ط��ي��اب��ةن��دو ه��ةن��دىَ ثةلكى خاو َ ت َي َ لةطةل ضةند هةنطوينى ِراو كةل كةن ب���ؤ د َل����ة ك��وت��ك��ة و زام�������دارى ج���ةرط دةب����ى ب��خ��وا ثياو م����اوةى ه��ةف��ت��ةي��ةك َ ئةسثون بنةطيايةكى بةكةفةو ث ِرو وردة بؤنى نيية ،بؤجل شوشتن بةكارديَت، جاران بؤهاريش بةكاريان ه َيناوة:
ذمارة 9
ه�����ارى ه���ات���ة س����ةر الش�����ةو دةم���اغ���ى ب���ةك���ةث���وى ب���خ���وا ئ��ةس��ث��ون��ى ش��اخ��ى ��ى ش��ك ض��ادةب��ى ه��اري��ةك��ةى دة ِروا ب� َ ب��ةذي��ن��ى س��اغ��ي و خ��ؤش��ى ش���اد دةب��ى سركةى هةنارى ِر َي لة خ َيرال َيدانى َ كوتكى دةطرآ ،نةخؤشيةكانى دل و دلَة َ طةدةو هةلَضوون ناه َيلَ َيت ،ضارةسةرى برين و نةخؤشيةكانى ث َيست دةكات بؤية شاعير دةلَ َي: ث��ةل��ك��ى ل�����و ِرك و س���رك���ةى ه���ةن���ارى ث�� َي��ك��ةوة ب��ك��ؤ َل � َي��ن��ة دةرم�����ان و ض���ارى ��ى ف���� ِريَ دة ب��ال��وك��ةى ي��ةك��ةم س���ةرى ل� َ ئ��ةوج��ا ئ���اوةك���ةى ت � َي��ه��ة َل��س��و ل � َي��ى دة طولَى وشترالوك طيايةكة لةسةحرا دةبى ،ووشتر دةى خوا ،بؤدلَة كوتةو شين َ بريندارى بةكارديَت ،شاعير دةلَ َى: ط��و َل��ى وش��ت��رال��وك ل���ةط� َ ��ةل ض��اك��ى وى س���ى ج�����اران ل��ةث��اش��ى ش��ي��وى ِرؤذىَ َ ض����ل ِرؤذى ب���خ���وا ض����ا دةب���ي���ت���ةوة دووج��اري��ش ب��خ��وا ل��ةط� َ �ةل ط��ؤش��ت ِر َي���وى دارا ناوى جؤريَكة لةدةرمانى تايبةتى َ بةكاردى بؤئةو كةسانةى كةتوشى ضاو َ شةو كويَرى دةبن ،شاعير دةل َى: دارا ب��ك��و َل�� َي��ن��ن ل���ةن���او د َل�����ى م���ة ِر ت������ا ِروون دةردةك������ا ك��ل��ض��وك دةك����ا ت��ة ِر ���ى ج����اران ل����ةض����اوان ب���ك���رىَ ه��ةت��ا س� َ ���ى زة ِر دةرم����ان����ى ن�� َي��زي��ك ه��اس��ان��و ب� َ جاران بؤنةه َيشتنى خوريشتى لةش خوى َ َ تال و قو ِراويان ت َيكةآلو و ث َيست، كردووةو ئةنجامى باشيشى هةبووة ،بؤية شاعيردةلَ َى: ه��ةن��د َي��ك خ � َي��ى ت��ا َل��و ق���و ِراو َي���ك���ى تير ت�����ةواو ب��ي��ش � َي��ل��ن ه����ةروةك����و ه��ةوي��ر ث����ى بشؤ ب���ةئ���او َي���ك���ى س���اردخ���ؤت���ى َ خ��وري��ش��ت��ى دةب�����ا ب���ةت���ةج���روب���ةو بير ِروونى د ِركة زى و ِروونى طولَة بة ِرؤنة ت َي َ كةل دةكريَن بؤ نةه َيشتنى بيرؤكة كة نةخؤشيةكى ث َيستة ،هةروةها نةخؤشى ال ِرةش��ةو تةشةنا بوونى برينيشى ضارة دةكريَت ،بؤية شاعير دةلَ َى: ت� َي��ك��ة َل��ي��ان بكة ب��ك��و َل� َ�ى ه��ةش��ت سعات بب َيت بةمةعجون ه���ةردووك ض��ا دةك��ات َ لةطةل طولَة ِرؤن دووبارة ِروونى زيش دةبى قةثات زوو دةكـا بيرؤ ضـا َ جاران بؤخوريشت و سووربوونى لةش ِرؤنى وورضيان بةكاره َيناوة ،شاعير دةلَ َى: ه��ةن��د َي��ك ب��س��وت� َ�ى ل��ةم��وى س���ةرو ث��رض ت � َي��ك��ة َل��ى ب��ك��ةن ل���ةط� َ ��ةل ِرون����ى وورض ���ى ض�����ةور ب��ك��ةن ب��ي��ش��ؤن و ئ���ةوج���ا ث� َ س���ى ج����ارى ل��� َي���دةن ض���ا دةب����ى ط���ورج َ
ئةيلولي 2010
15
ديداري تايبةت لةطةأل خالَة شيَخ جةنطي تالَةباني بةشي َثينجةم كةكؤن :بارودؤخي كؤية لةكؤتايي سييةكان و سةرةتاي ضلةكاندا ضؤن بوو؟ ش َيخ جةنطي :بارودؤخي ئةو ِرؤذانة زيَتر بابةتي نةورؤزي لةخؤ دةطرت .خةلَكان َيك هةبوون زؤر حةزيان دةك��رد لةهةموو بةهاريَكدا بةبؤنةي نةورؤز ئاهةنط بكةن و نةورؤز ِريَكخةن .ئةوانة خةلَكي خويَندةوار و ك��وردث��ةروةر ب��وون ،كةضي خةلَكي ديكةش هةبوون ث َييان وابوون ،ئةم جةذنة جةذني كافرانة .يةكمجار بةبيرم دآ لةسالَي 1939ث َيش هةلَطيرساني جةنطي دووةمي جيهاني ،ئ َيمة ئةوكاتة قوتابي
ئةوشويَنة ،ئ َيمةش هةموومان لةدواوةي. لةسةر طردةكة ئاطرمان كردةوةو شاييمان كرد و هةريةكةمان ضاي و خواردنمان لةطةأل خؤمان ه َينابوو .بؤ ئ َيمة سةيران َيكي خؤشبوو .لةو نةورؤزةدا دواي ئاطركردنةوة تاقم َيك شايي و هةلَثةرك َيي دةكرد، هةنديَكي دي ،كة دةنطيان خؤش بوو طؤرانيان بةضةثلَة ِريَزان دةطووت .هةنديَكي ديكةش شيعرو س��روودي نيشتمانيان دةخويَندةوة .لةضلةكاندا بةتايبةتي-1945 1946نةورؤز لةتاتوكان دةكرا .بةبيرم دآ، كة كاتي نةورؤز هات ،دةنطويةك بآلوبؤةو، لي ت َيك دةدةدن ،بؤية طواية نةورؤزةكةمان َ ئاطاداريان كردينةوة ،كة ئاطامان لةخؤ بآ
شيَخ جةنطى وفامتةخانى خيَزانى ،لةندةن1991- بووين ،ئ َيمةيان ه َينا بؤالي ئةو طردةي مالَي ئ َيمة(مةبةستي شاخي مشكةية) مةال مةعسوم هات لةطةلَماندا ،ئةو يةكةم مةالبوو بةشداري نةورؤز بكا ،كةئاطري ت َييدا كرايةوةو ث َيي ناخؤش نةبآ .بةشداري مةال مةعسوم هاندةريَك بوو بؤ زؤران ،ئةو لةث َيشةوة دة ِرؤيشت و شاقةلي كةواكةي لةثشت َينةكةي بةستبوو بةطو ِر دة ِرؤيي بؤ 16
و وريا بين .من مةدحي خؤم ناكةم ،بةآلم منيان ِراسثارد لةطةأل يةك َيكي دي تاولََيك لة تاتوكان هةلَدةين تابةيانيش ثاسةواني بكةين .منيش ب ِرنؤيةكم ثآ بوو قيت و قؤز فيشةكدانم لةخؤ بةستبوو ضووينة ج َيطاي مةبةست ،دواي ئةوةي ل َيف وكةل وثةلي ث َيويستمان لةطةأل خؤمان برد تا بةياني ثاسةوانيمان ل َيطرت و هيضيش لةطؤ ِرآ
نةبوو .بؤبةياني ووردةووردة قة ِرةبالَغي ثةيدا بوو ،ثةيتا ثةيتا خةلَك ِرووي لة(تاتوكان) دةكرد. كةكؤن :ذنان بةشدارييان ت َيدا دةكرد؟ لآَ ش َيخ جةنطي :بة ذنان زؤر دةهاتن، بةآلم بةمش َيوةي ئ َيستا نةبوو .ئةو ِرؤذطارة ذنان زؤربةيان خويَندةواريان نةبوو لةثشتي خةلَكةكةوة دادةنيشتن .من ِريَزم هةية بؤ ذنان ،بةآلم ئةو وةختة ذنى خويَندةوار كةم بوون ،بةثةنجةي دةست دةذم َيردران. كةكؤن :ضيديش دةربارةي بارودؤخي ئةو ساكة؟ ش َيخ جةنطي :لة 1939بابةتي سياسةت هاتة طؤ ِرآ .ئةوكاتة تازة بةزمي ئةوة لة طؤ ِرآ بوو ،كة شيوعيةت سةرهةلَدةدا. دةيانطوت خيانةتة لةطةأل ئينطليز بيت و بةجاسوس لةقةلَةميان دةدا .ث َيم واية ئةوة سةرةتاي بابةتي سياسي بوو لةكؤية. زؤر ضاك بةخةيالَم دادآ ،كة عومةراغاي شةوط َي ِري و حةمةدي كةريمي و تاقم َيك هةبوون ،دةيانطوت شيوعيةت ثةيدا بووة، ئةو كاتة ناويَكي ديكةي هةبوو*. كةكؤن :تةحة ِرور؟ ش َيخ جةنطي :نا تةحة ِرور دوايي ثةيدا بوو. كةكؤن :ئةو ثياوانةي باسي شيوعيةتيان دةكرد كآ بوون؟ ش� َي��خ جةنطي :س��ةي��د ئ��ةن��وةري سةيدة ئةحمةدي بةرزنجي مةكتةبي تةحة ِرو ِري لة كؤية دانا .لة هةمان كاتيشدا نووسينطةي ث َيوةندييةكاني بةريتاني هةبوو ،كة بةبؤنةي ش��ة ِري دووةم��ةوة ثةيدابوو( .كةمالي مةال سادق) بةرثرسي نووسينطةكة بوو طؤظاريَكيان دةردةهينا وا بزانم بةناوي (كاروان)**بوو بة ِراستي بةتةواوي نازانم و لة بيرم نايآ ناوي طؤظارةكة ضي بوو ب َيطومان لة اليةن ئينطليزةكانةوة دةردةضوو ثرؤثاطندةيان بؤ خؤيان دةكرد .كت َيبخانةيةكي بضوكيشيان َ هةندي كت َيبي لـآ بوو. هةبوو ئةو طؤظارةو من ناوبةناو دةضووم بؤئةوآ ،بةآلم زؤر هةبوون ث َييان دةطوتم سةردانيان نةكةم، من بؤ خويَندنةوة دةض��ووم ،هةروةها ِراديويةكي لـآ بوو بؤ بيستني دةنطوباس.
ِرؤذيَكيان دةنطؤ ثةيدا بوو ،كة ِراديؤيةكةي نووسينطة نةماوة .ئ َيمة زؤرمان ث َيناخؤش بوو .دواي خةلَك زاني و ئاشكرا بوو ،كة سادقي كةريمة طؤجي و عةبدول ِرةحمانة ِرووتة بردبوويان ،ثاش شةو ه َينايانةوة .لةو طؤظارةي نووسينطةي بةريتاني بابةت و شتي خؤشي ت َيدا بوو ،يةك َيك لةو بابةتانة دةمةتةق َييةك بوو لةن َيوان سةرؤك وةزيراني ئةوساكةي توركيا سةعد ئؤغلؤ ،نوري سةعيد سةرةك وةزيراني ع َيراق ،هةرضةند هةموو دةمةتةق َييةكة ،كة بةشيعربوو ضاك لةبيرم نةماوة ،بةآلم دوو ديَرم لةبير ماوة. لآَ سةعد ئؤغلؤ بة نوري سةعيد دة ،دةبآ كوردةكان بةكارب َينآ ،وةك ئ َيمة وةك كارتي قومار بةكارمان ه َيناون ،كاتي خؤي سوارةي حةميديةمان بؤ دروستكردوون و هةلَمان خةلَةتاندوون ،كةضي نوري سةعيد وةآلمي دةداتةوة ،كة كوردي ئةو لآَ زةمانة وةك جاران نين و بة شيعر دة : (كوردي ئةم دةورة هةندة شةيتانن -من و تؤ ضةرضل بةكةر دةزانن)، لآَ لة داخانيش ئؤغلؤ دة ( :كةواتة سآلو لة خؤمان -مانطامان مردووة ب ِراوة دؤمان). كةكؤن :ئ َيستا با ب َيينة باري طوزةراني خؤت ،ضؤن بوو ضؤن دةستت ث َيكرد؟ ش َيخ جةنطي :ث َيش ئةوةي بضم بؤ قزلَوو ،ئةوكاتة سةلَت بووم لة تةكيةي تالَةبان لة كؤية ذووريَكم هةبوو ،وةك مةنتيقةي موحرةمة وابوو ,بةو واتاية كةس بؤي نةبوو ب َيتة ذوورةوة ،يان دةرطاي بكاتةوة .شةويَكيان لة بيرمة دةرطام لةسةر داخرابوو ،بؤ بةياني جةماعةتي تةكية، دةيانطووت ئةوكابراية هةر نةهاتةدةر بؤي ئةوةي ناني بةياني بخوا ،دواي كة درةنط داهات ناضار بوون ب َين و دةرطايان ل َيكردمةوة .كةضووم بؤ( قزلَوو) ئةو كاتة عةزيزاغاي خراثةي دةستي دة ِرؤيي ،بؤية ث َييان دةطوتم مةضوو دةتكوذن .قايمقامي ئةوساي كؤية كابرايةكي عةرةب بوو ناوي حاجي فازيل بوو بانطي كردم و ث َيي طوتم تؤ ثياويَكي قاضاغ بووي لةحكومةت ،بؤية ناه َيلَم بضييةوة قزلَوو .ديار بوو لةطةأل عةزيزاغا لةسةر ئةوة ِريَك كةوتبوون .زؤرم هةوأل دا بضمةوة قزلَوو بة تايبةتي ئةوآ بة سةنةدو تاثؤ هي ز ِر دايك َيكم بوو ،كة ئامؤزاي بابيشم بوو .ئةويش كةفالةتي بؤ كردبووم .قايمقام هة ِرةشةي ل َيكردم ،كة نابآ بة هيض ش َيوةيةك بضمةوة قزلَوو، منيش طوتم هةر دةضمةوة .ثورزايةكم هةبوو ناوي ش َيخ عارف بوو سةرؤكي دادطاي عةشايةري بوو ،تةلةفؤنم بؤ كردو
شيَخ جةنطى و ئاكؤى كو ِرى –ناوة ِراستى حةفتاكان ،طوندى كانى توو حالَيم كرد ،كة قايمقام غةدرم ل َيدةكاو لآَ ناه َي بضمةوة سةر زةويةكةمان لة قزلَوو، خةريكة لةناو خةلَك دةمشك َينآ .شةو لة تةكية دانيشتبووم عةتااللةي ثؤست هات و طوتي دةركة ديناريَك .منيش طوتم مةسةلة ضيية ،طوتي تؤ دينارآ دةركة ئةوجا ث َيت دةلََيم .منيش ديناريَكم دايآ، جا ديناري ئةو زةمانة زؤر بوو .ئةوجا طوتي ش َيخ عارف تةلةفؤني بؤ قايمقام كردووةو ث َيي طوتووة جةنطي كو ِري خالَمة شةريك و برادةريشين ،هةر شت َيكي بةسةر بآ ل َيت قبووأل ناكةم .بةياني زوو عةزرا***ي فةراشي قايمقام هات و ث َيى ِراطةياندم ،كة قايمقام داوام دةكا .كاتآ ضوومة الي ث َيشوازييةكي طةرمي ل َيكردم و طوتي :هةلة بالشيخ و فةرمووي ل َيكردم .ث َيشتر هة ِرةشةي ل َيدةكردم تةشقةلَةي ث َيدةكردم ،ئ َيستاش لآَ دة انشااللة امورك ماشية .هةلَسوكةوتي لةطةأل جاران زؤر جيابوو .قايمقام طوتي: تؤ بةياني ب ِرؤ قزلَوو سةر زةوي خؤت ،منيش ث َينج شةم ديَم لةطةأل ليذنة، ضيت هةية لةبةلَطةي قانووني ئامادةي لآَ بكة .منيش طوتم :وة بة قانووني لةطةلَم بكةن مةمنوون دةبم .لة قزلَوو هةندآ مالَي لـآ بوو ،نةضوومة ئةوآ لةسةر طرديَك هةندآ ذوورم دروست كردبوو لةوآ بووم ضاوة ِرواني قايمقامم دةكرد .بؤ ِرؤذي ث َينج شةموو قايمقام لةطةأل حوس َيني حاجي بةط و حاجي عةوآل بةطي هاتن دوايي عةزيزاغاش هات .قايمقام ِرووي ت َيكردم طوتي :ك َيشةكةتان ضى ية؟ منيش طوتم: ئةوة تاثؤ و ئةوة سةنةدي دادطا ،ئةوةش ئةو كةفالةتةي ز ِر دايكم بؤي كردووم ،كة ئةو زةويانة هى ئ َيمةية .ئةوة دةسالَة عةزيزاغا
ذمارة 9
داطيري كردووة ،نة كريَمان دةداتآ ،نة زةويةكةشمان بؤ دةطة ِريَن َيتةوة .بؤية داوا لة حكومةت دةكةم زةويةكةمان بؤ بطة ِريَن َيتةوة بة ِريَطاي قانووني .عةزيزاغا طوتي :ئةوة هي خؤمة و ئ َيرةش كةسنةزانة. منيش بة قايمقامم طوت :جةنابي قايمقام با بؤت باس بكةم ئ َيرة ضوار كاني هةية يةكيان بةناوي كةسنةزان ،ئةوي دي كاني حاجيانة ،ئةوةكةي دي كاني د ِركةية ضوارةميش كاني قزلَووة ،هةر ضواريان لة سنوري ئةو طوندةدان ،قابيلة ديَيةك ئةوةندة كانييةي نةبآ؟ ئةوةش تاثؤ و سةندةدي مةحكةمة و وةكالةتي خؤم. عةزيزاغا هةر ك َيشةيةكي هةية با بضآ بؤ تةسوية ضارةسةري بكا. لة ئةلقةي داهاتوودا با بزانين زةويةكاني قزلَوو بؤ كآ دةب��آ؟ ض���اوة ِروان بن لة ذمارة()10ى كةكؤن بآلوي دةكةينةوة. ضةند تنيَبينيةك لة كةكؤنةوة سةبارةت بة ناوة ِركي ئةم ئةلقةية * سةرةتا شيوعيةت بة ناوي بةلشةفيكةوة ن��اس��را ب���وون ،بؤية ثيَمان واي��ة دةب��آ بةلشةفيكةكان بووبن. ** ئةو طؤظارة بة طو َيرةي قسةكاني خالةَ شيَخ جةنطي دةبآ ناوي ( دةنطي طيَيت نوآ) بآ كة ئينطليزةكان لة كاتي شة ِر بؤ ثرؤثاطندة دةريان دةكرد. *** عةزرا كابرايةكي كؤيي جولةكة بوون. بؤ ماوةيةك فةراشي قاميقامي كؤية بووة ،تا لة عياق دةريكردن بؤ ئيسرائيل. كؤية حكومةتي رَ ثيَش ضةند َ ساليَك عةزرا لة تةلةفزيؤني ث.ك.ك لة ئيسرائيلةوة قسةي كرد باسي كؤيةي دةكرد. هيوادارين هيَشتا لة ذياندا مابآ.
ئةيلولي 2010
17
طولَة شيعر لة طولَدانى كؤية كةيفى جوان ِرؤيى 1883-1814
دةبى ناوى فةتحووالَ بووب َيت شاعيرى مةزن و غةدر ل َيكراو كةيفى َ باوك و باثيرةى نةزانراوة ،بةالَم جاف بووة ،بة طويَرةى كت َيبى (كؤية دةبى لة سالَى 1814لة طوندى و شاعيرانى) ،مامؤستا كةريم شارةزا َ َ (كويَرة َ دى) ى جوان ِرؤ لة دايك بووب َيت! بةالم مامؤستاى نةمر (مةسعود محةمةد) طومانى هةية لة سالَى لةدايك بوون و طوندى (كويَرة َ دى) بةلَطةو ل َيكدانةوةى بؤ كردووة ،مةرسية شيعريَكى حةزرةتى حاجى قادرى كؤيى بؤ كؤضى دوايى دوايى كةيفى ه َيناوةتةوة لة شيعرى: (فةلةك بة تيرو كةمانى لة ئ َيمة ضؤتة كةمين): ك�����ة ض����وي����ت����ة ح���������ةدى ب�����اب�����ان و ع���� َي����ل����ةك����ةى ج����اف����ان ب����ط����ري����ة ه�������ةروةك�������و ب������اران������ى م����ان����ط����ى ف�������ةروةردي�������ن �����ى ق���������ةوم و ق���ي���ل���ة ه���������اوارة ل�����ة ق���������و ِر ب���ن���ي���ش���ة ب����� َل َ ئ���ةس���ي���رة (ك���ةي���ف���ى) ل����ة ِرؤم�������ا ل����ة ح���ةث���س���ى ذ َي������ر زةم���ي���ن ��ى ف��ي��ر دةوس����ة ل���ة (ك����و َي����رة دىَ ) ى ك���ة (ك���ةي���ف���ى) ى ت���ي���اب� َ ج���ةه���ةن���ةم���ة ك���ةن���ةم���ا (ك����ةي����ف����ى) ش�������ارى ق��وس��ت��ةن��ت��ي��ن حةزرةتى حاجى قادرى كؤيى بؤ مةرطى كةيفى شينى ط َي ِراوة ،ئ َيجطار بى ضونكة ضةندين جار ثى ى دةض َيت زؤرى خؤشويست َ نيطةران بووةَ ، لة شيعرةكانى ناوى ه َيناوة تةنانةت دةلَ َى: ك������ةي������ف������ى ح���������اج���������ةت ن������ي������ة ب��������ك��������ةم ب�����اس�����ى ئ������������ةم ك������ت������ َي������ب������ةى ب�������خ�������وون�������ى دةي������ن������اس������ى زاناى مةزن (مةسعود محةمةد) بؤ ساغ كردنةوةى طوندى (كويَرة َ دى) لةشارةزايةكى ناوضةى شارةزوورى ثرسيوة كة (حةسةن بةطى جاف َ لةطةل شيعرو م َيذوو خةريكة بووة) كة خةلَكى ناوضةى شارةزوورةو َ طووتويةتى (كويَرة َ دى) نة ئاوةدان نة ويَران لة شارةزووردا نية!! بةالم لة ِراستيدا طوندى َ (دى كويَر) هةية لة نزيك عةربةت رةنطة حاجىقادرى كؤيى مةبةستى َ ئةوى بووب َيت!! َ لةطةل ش َيخ ِرةزاى تالَةبانى بةشة ِر فةقى يايةتى هاتؤتة كؤية، كةيفى بة َ هاتوون ،بةالَم مةال عةبدوالَى جةليزادة اليةنطيرى ش َيخ ِرةزاى كردووة، ديارة بة كاريكات َير ويَنةيان لةسةر ديوار دروست كردووةو ل َييانداوة، َ دةفةرمووى : ضونكة كةيفى ض�������ؤن ه����ةي����ب����ةت����ى ب��������ردم ل�����ة ح�����������زوورى ح������ةزارةت������ى ض������ؤن ه���ةي���ب���ةت���ى ك��������ردم ب������ةس������ةرو س������ورةت������ى دي������وار َ دةتؤرى و دةض َيتة هةول َير كةيفى بةهرةمةندو هةست ناسك لة كؤية و حةلةب دةب َيتة مامؤستاى كو ِرةكانى والى ،كةيفى كةلةكؤية رؤيوة و تؤراوة ،رةشيد ئاغاى حاجى بةكر ئاغاى حةويَزى نامةيةكى شيعرى دؤستانةى بؤ دةن َي َ لى دةكا بةالَم كةيفى ه َيند رى داواى طة ِرانةوى َ َ بريندارو ِرةنجاوة ناطة ِريَتةوة كؤية ،دوايى دةض َيتة ئةستنبؤل ف َيرة زمانى فة ِرةنسى بووة لة بالَويَزخانةى فة ِرةنسا دامةزراوة وةكو وةرط َي ِر لةفة ِرةنسى بؤ توركى ،كةيفى بة كوردى و عةرةبى و فارسى و توركى ثى داوة كة كةيفى ضوار شعرى داناوة ،حاجى قادرى كؤيى ئاماذةى َ زمانى بة ِرةوانى زانيوة : زوب������ان������ى ك���������وردى و ت�����ورك�����ى و ف�����ارس�����ى و ع����ةرةب����ى دةزان������������ى وةك��������و ب���ةي���ت���ى خ������وس������رةو ش��ي��ري��ن وةه���������اى َ 18
كؤسار كؤيي
بةجى دةه َي َلى و ناطة ِر َيتةوة، كةيفى ج��وان� ِرؤي��ى بة ئ َيجطارى كؤية َ دةربارةى ئةو ديَ ِرة شيعرةى كةيفى: َ ب��ى ���ؤ ل ه���ة ض��ةن��ط��ى ك��������ةزةدةى ���ى َ ئ�� َي��س��ت��ةش وةك�����و م����ورغ� َ ������ى ه�����ؤش�����م و ئ����ي����ف����ت����ادة ث�����ةر َي�����ش�����ان و ن���ط���ون���س���ار ب� َ زان��اى م��ةزن (مةسعود محةمةد) دةرب��ارةى ئةو ديَ�� ِرة شيعرةى نوسيويةتى: (من بؤخؤم ئةوةندة ئةم بةيتة دةخويَنمةوة ،مووض ِرك دةم طريَتةوة، لى َ دى ،خاوةن هةست دةتوانم بلََيم بؤن سؤى هةناويَكى هةلَقرضاوى َ دةبى ضى و هونةر وةريَكى وةك كةيفى خاوةن طيانى نازكى شاعيرى َ بى لةوةى كة لةطةلَيدا كراوة ضى ضةشنة ئينفيعاالت َيك سروشت ض َيشت َ كردبى باوة ِرم هةية ئةوةندة ئةنجن ئةنجن داطرتبى وجودى و هؤش و َ َ بةخؤيدا شكاوةتةوة !هةستى خةجالةت و ستةمى كردووة ،كة نةيتوانيوة تاكة يةك ِرؤذيش دواى كارةساتةكة لة كؤية بم َين َيتةوة). خؤشةويستى و ِريَزى جةنابى كةيفى لة كؤية هةر ماوةتةوة نيشانة بةوةى خةلَك َيكى زؤر لة كؤية ناويان (كةيفى) ية بؤتة تايبةت مةند ئةو ناوة لة كؤية ،دةقى شيعرةكةى كةيفى هؤى نةطة ِرانةوةى بؤ كؤية لة وةرامى نامة شيعرى رةشيد ئاغاى حاجى بةكر ئاغاى حةويَزى كةيفى بةو ش َيوةية وةرامى دةداتةوة ئ�����ةى ن����ووح����ى ن���ةج���ات���م ل���ةدةس���ت���ى ض����ةرخ����ى ج��ةف��ـ��ـ��ـ��اك��ار وةى ِرووح و س�����ةرو م��ا َل��ـ��ـ��ـ��ى م��ن��ت ج��وم��ل��ة ب���ة نيـــــثار ���ى د َل��ـ��ـ��ـ��ـ��ـ��ـ��ـ��ـ��ى زارو ن��ـ��ـ��ـ��ـ��ـ��ـ��ـ��ةزارم ب���ا خ���اك���ى ب�����ةرى ث � َي��ـ��ت ب� َ ���ى ط� َ ����ول و ط���و َل���ش���ةن و ط��و َل��ـ��ـ��زار ب���اف���ةرش���ى س�����ةرى ِر َي������ت ب� َ ل����ةو س������اوةى ب���ةن���ةى خ���ام���ة غ������ةزةل ن���ووس���ى ض���ى ش��ي��ري��ن ش���ةك���ك���ةر ش��ك��ةن��ي��ت ك�������ردووة وةك ت���ووت���ى ب���ة م��ي��ن��ق��ـ��ـ��ـ��ـ��ار رةش����ح����ةى ق���ة َل���ةم���ت م��ش��ك��ى ل���ةس���ةر ن���ام���ة ف��ش��ـ��ـ��ـ��ـ��ـ��ان ك��رد ه����ةم خ���ام���ةو ه����ةم خ���ام���ة ،ه����ةم ئ���ةش���ع���ارو ه����ةم ئيشعــــار (ف����ى ال��ج��م��ل��ة) ك���ة ن��وس��ي��ـ��ـ��ـ��ـ��وت��ة ل���ةب���ؤ ن��ـ��ـ��ـ��اي��ـ��ـ��ةوة كـــؤية ض����ون ب��� َي���م���ةوة ئ�� َي��س��ت��ةش ك��ـ��ـ��ـ��ةل��ةس��ةرم��اي��ة ش��ـ��ـ��ـ��ة ِرى ث��ار ب��ى ���ى ك���ة زةدةى ض��ةن��ط��ى ه���ة َل���ـ���ؤ َ ئ�� َي��س��ت��ةش وةك�����و م����ورغ� َ ب���ى ه��ؤش��م و ئيفتــــــــادة ث��ةر َي��ش��ـ��ـ��ـ��ـ��ـ��ان و نــطونــــســار َ بــــى ع��ـ��ـ��ـ��ارم ئـــةطةر ب َيـــمةوة كـــؤيــة و غـــــيرةت ��ى َ ب� َ ث���ى ِرووت و وةك����و س���ةر ِرةش��ـ��ـ��ى موخـــتــار وةك ث��ةي��ك��ةرى َ ئــيمــــان و د َلـــــم وا بــةدةســــتى دول��ـ��ـ��ـ��ـ��ـ��ب��ةرى دابــــوو نــــةيــدا ب���وو وةه����ا حـــاجى ِرةش��ـ��ـ��ـ��ـ��ك ديـــنى ب��ة دينـــــار م��ن خ��ةس��ت��ة ت���ةن و ج��ةس��ت��ة شــكةســتةى غ��ـ��ـ��ةم��ى ئ���ةو ب��ووم ئــــةو بـــوو بــة دةواو مــــةرهـــةمى بيــــَطانة و ئةغيـــار خـــؤت واق��ي��ف��ى ئ��ةس��ـ��ـ��رارى ك��ة ضـــؤن ئـــاخرى كـــاريــــش بـــى حـــورمـــةتــى ك���ردم ب��ةق��ـ��س��ةى موفســيد و بةدكـــار َ ضـــؤن هةيــبــةتى ب��ـ��ـ��ردم ل��ة ح��ـ��ـ��ـ��زوورى حــةزارةتـــــــــى ضـــؤن هةيـــئةتى ك��ـ��ـ��ـ��ردم ب��ةس��ـ��ـ��ـ��ةرو س��ـ��ـ��وورةت��ـ��ـ��ى ديــــوار ��ى ن���ةدى ئةمــــما هـــةرضــةنـــدة جـــةفاى دام و س��ـ��ـ��ةف��ام ل� َ شاهــانة دةك����ةم م��ـ��ـ��ةدح و ث��ه نـــاى ضـــاكى ب��ة ئـــةشـــعار دائــيــــم لــــة خـــةرابــاتـــى ح��ـ��ـ��ـ��وزوورى حـــةزةراتــــــم نــةمـمــاوة لـةبـــةر تـــاعــةتــى تـــةن تـــاقــةتى ديــدار ــةتــى (كـةيــفى) لــةمــةوال بــة فــريــبــت هــة َلــنــاغــة َل َ ب��ـ��اب��ةس ب��ـ��ـ� َ�ى وةف��ـ��ـ��اى ئ��ـ � َي��وة و بــا ب���ةس ب��ـ� َ�ى جـةفـــاى يــار
يادةوةرى
ضةند يادةوةريةك لةطة َ ل هونةرمةندى شارةكةمان مامؤستا (وريا ئةحمةد)
مولود ذاكاو مامؤستا وريا ئةحمةد هونةرمةنديَكى هةلَكةوتووى شارةكةمانة ،مايةى شانازى ش��ارى كؤيةوكوردستانيشة ،ضونكة َ لةهةول و كؤشش داية ساالَن َيكى فرةزؤرة بؤخزمةتكردنى هونةرى كوردى ،هةولَةكانى ض ِر كردؤتةوة بؤدةرخستنى ِرووى ِرةسةنى طؤرانى ومؤسيقاو ئاوازى كوردى بؤئةوةى بةشةكل و مؤركى نةتةوايةتيةوة بيانثاريَزى و جيايان بكاتةوة لةطؤرانى و ئاوازى دةرةكى. هةر لةبةربةتةنطةوة بوونى بؤهونةرو ويَذةو ئةوةتانى مانطانة ذمارةيةكى زمانى كوردى َ زؤر لةطؤظارى ضالواز و ِرامان بؤثؤل َيك نووسةرو هونةرمةندو ئةديبى كؤية دةن َي َ رى بةبى بةرامبةرو لةسةر كيسةى خؤي ،ئةدى َ ئةوةش نواندنى وةفانية بؤهونةرو ئةدةبى كوردى؟ يا بلَين بؤهونةرمةندان و ئةديبانى شارةكةى .مامؤستاوريا هةر لةمندالَيةوة كو ِريَكى َ ئاقل و زيت و ذير بوو ،لةسالَى شةست يا شةست و يةك بوو بؤماوةيةك بةرثرسى ئةو بووم لة يةكيةتى قوتابيانى كوردستاندا كة ئةوكات مامؤستا(عةلى حةويَز) ل َيثرسراوى يةكيةتى كؤيةبوو. دي��ارة كة وري��ا زؤر شتى دةرب��ارةى كوردوكوردستان و كوردايةتى دةزانى ضونكة لةو كؤ ِروكؤبوونةوةو دانيشتنانةى كة ِرةحمةتى باوكى (ئةحمةدى حةمة َ لةطةل هاو ِر َي و برادةرانى لةكؤية مةال) دةيانط َي ِرا بؤخؤشى زؤر باسى كوردايةتى و نيشتمان ثةروةرى ت َيدا دةكرا ،مامؤستا ورياش زؤر جاران ئامادةى ئةم دانيشتنانة بووة ،بؤية لةضاو ئةوانةى لةتةمةنى خؤى م َيرد مندال َيكى ضاوكراوةتر بوو. �ى كةبةيانى ي����ازدةى ئ��ادار ك��ات� َ خويَندرايةوة لة سالَى( )1970بةم بؤنةيةوة ئاطر بةست َيك لةن َيوان شؤ ِرشط َيرانى كورد بةسةرؤكايةتى بارزانى نةمرو ميرى ع َيراقى ئةوكات ِراطةيةندرا ،مامؤستا وريا هاتة الم و طوتى هؤنراوةيةك بؤ ئةم نةورؤزة بنوسة
مامؤستا وريا ئةمحةد بى سانسؤر كةلة( )21ئاداردا بةسةربةستى و َ يادى دةكةينةوة منيش ئاوازيَكى خؤشى َ هةندى مةرجى بؤدادةن َيم ،هةرخؤشى بؤ دان��ام دةرب��ارةى ضؤنيةتى دا ِرشتنى هؤنراوةكة ،منيش لةسةر مةرجةكانى خؤى ئةم هؤنراوةيةى خوارةوةم نووسى مذدةبى نةورؤزة بةناوى (نةورؤز ) :مذدة َ جةذنى كوردانة ثيرؤزة َ دةش��ت ودةر خةمليوة ديسان َ ط��ول ثشكوت بولبول بةسؤزة َ س�����ةرى س���ال���ى ئ��اري��ان��ة ي�����ادى ك�����اوةى ق��ارةم��ان��ة ب���ةه���ارة ج���ةذن���ى دلَ�����دارة ج��ةذن��ى الديَ���ي���ة ه��ى ش��ارة هةلَثةرك َيية ئ��اه��ةن��ط س��ازة زةم���ي���ن ث��� ِر س���از و ئ����اوازة س�����ةرى س���الَ���ى ئ��اري��ان��ة ث��ةي��م��ان��ى م����ةم و زي��ن��ان��ة
ذمارة 9
بةم جؤرة بؤم نارد ،مامؤستا وريا ئاوازيَكى خؤشى بؤدانابوو لةيادى ئاهةنطى نةورؤز وةلى مخابن من ئةوكاتة ث َيشكةشكرا، َ لةطوندى طؤمةشنى ش َيخان مامؤستابووم َ هةندى كارى تايبةتى ماوةم نةبوو لةبةر وةلى ئامادةبم، �ةورؤزة � ن ئةم لةئاهةنطى َ َ هةندى ب��رادةر بؤيان ط َي ِرامةوة لةوانة مامؤستا(جةواد حةمةد ب��ةط) طوتى سرووديَك لةدانانى تؤو ئاوازى مامؤستا وريائةحمةد لةيادى نةورؤز ث َيشكةشكرا ئيتر هةر ه َيندةم دةربارةى بيستةوة جا نازانم مامؤستا وريا ض ئاوازيَكى بؤدانابوو، با ئةوةش بلَيم هؤنراوةكة دريَذبوو بةآلم من هةر ه َيندةم لةبير مابوو .لةكؤتايدا داواى تةمةن دريَذى بؤ كاكةوريا دةكةم و سوثاسى دةكةم بؤ ئةوخزمةتة زؤرةى كةث َيشكةشى هونةرى طؤرانى و مؤسيكى كوردى دةكات.
ئةيلولي 2010
19
لة بيرةوةريةكانى خواليَخؤشبوو مامؤستا عبدولمةجيد شيَخ نورةدين جةلى زادة بةشى َثينجةم خؤثيشانداني نارِةزايي قوتابيان و مامؤستاياني كؤية ،دذي َ لةسيدارةداني َ َ شيخ سةعيدي ثيران و هاوةلةكاني هةروةها ِرووداويَكي ديكة ،كة لةو ساآلنةي كؤيةدا دةنطي داي��ةوة شؤ ِرشي 1925ي كوردستاني باكور و هةلَواسيني سةركردةكاني بوو :ش َيخ سةعيدي ثيران ،دكتؤر فوئاد و هاوةلَةكانيان .بة ِراستي خةلَك لة كوردستاندا هةموو مات و ثةش َيو بوون بؤ ئةو كارةساتةي لةكوردستاني توركيا ِرووي��دا .مامؤستاياني قوتابخانةي كؤية ،كة هةموويان كوردثةروةر بوون ،بةم بؤنةيةوة قوتابيانيان ِريزكردن و ضوونة بةردةم مالَي مةالي طةورة .مةالي طةورةش ضووة هةيواني كؤشكي سةرآ و لةويَوة دةستي بةقسة كردو لةوتارةكةيدا زؤر سوثاسي بة ِريَوةبةرو مامؤستاو قوتابياني كرد بؤ ثةرؤشيان بؤ ئةم كارةساتةو ثيشانداني نا ِرةزايي بةرامبةري .ئةمجا شيعريَكي خؤي ،كة بةم بؤنةوة داينابوو خويَندةوة. م���ن ي���ةق���ةي خ����ؤم ل���ةب���ؤي���ة دادةد ِرم ئ���� َي����وة ن���اب���ن ب����ة ه���ي���ض و م����ن دةم�����رم دةب�����آ م���ن ك��ةي��ف��ي ض��ي��م ب���ةدون���ي���ا ب� َي��ت ق���ةوم���ي م���ن وا ِرةزي������ل و ِري���س���وا ب� َي��ت ب�� َي��ك��ةس و ب���� َي����دةر و ف���ةق���ي���روو ه����ةذار ب���آ س�����ةرو س���ةرف���ي���راز و ب���آ س�����ةردار ئ������ةوةي ر َي����ط����اي ل���ة ك����وردةك����ان ط����ؤ ِري ل��ةع��ن��ةت��ي خ����وا ل���ة ئ���ةل���ح���ةدو ط����ؤ ِري ج�����ي ب����ط����رم����ةوة ب���ؤت���ان ق��������و ِري ك�����ام َ ب�����ؤ ب�����راي�����ان�����ي ج�������ةزي�������رةو ب����ؤت����ان خ���ةم���ي دون���ي���ا ب��ك��ةي��ن ب���ةس���ةر خ��ؤم��ان ب����ؤ ع����ةزي����زان����ي ئ�������ةرزة ِرؤم و وان ن������اوي ك�������وردي ن���ةم���ا ل���ةن��� َي���و ت���ورك���ان ث���ةت���ي ت����ورك����ان و ط����ةردةن����ي ك�����وردان ئ��� َي���وة ه���ةرض���ةن���دة ق���ةوم��� َي���ك���ي زؤرن ف����اي����دةي ض����ي ،ك���ة ت��وخ��م��ي خ���ؤخ���ؤرن ث������اش س����و َل����ت����ان س����ةالح����ي ئ���ةي���وب���ي زؤر ن���ةض���وو ك��ةوت��ن��ة دةوري م��ةن��ك��وب��ي ض ع����ةش����رةت و ض ئ��ةه��ل��ي ش��ارس��ت��ان ل���ةه���ةم���وو ت����وأل و ع������ورزي ك���وردس���ت���ان ب������وون������ة ن�������ؤك�������ةري ئ��������ةم و ئ����ةو ب����اري خ��ة َل��ك��ي دةب�����ةن ب������ة ِرؤذو ب��ةش��ةو ل���ةس���ةر ئ���ةم ح��ا َل��ةت��ة ي��ةك��ت��ري دةك����وذن 20
خ��و َي��ن��ي ي��ةك��ت��ر م��ي��س��ال��ي ش��ي��ر دةم����ذن ...هتد ئاهةنطي دةرضوواني مةالكان لةكؤية هةروةها لةو ساآلنةدا دةرضووني مةالو بةخشيني ئيجازةي زانستي ئةوكاتة يةكآ بوو لةبؤنة طرنطةكاني ذياني كؤية لةش َيوةي ئاهةنطةكاني دةرضوواني زانكؤي ئةم ِرؤ دةط َي ِردرا .كاتي موستةعيدةكان خويَندنيان تةواودةكردو تواناي زانستي ث َيويست و دةرس طوتنةوةيان كةسب دةك��رد ،هةموو م��ةالو بازرطان و كاسبكاراني كؤية لةسةر سةكؤي مزطةوتي طةورة دادةنيشتن .جةنابي مةالي طةورة ناوي دةرضوواني دةخويَندةوة ،دةرضووةكةش هةلَدةستا دةستي مةالي طةورةي ماض دةكرد ئةو جا لة شويَني خؤي دادةنيشتةوة .ئةوانةي وةزعيان باشبوو يارمةتيان ثآ دةدان .لة شاردا شايي دةطة ِرا ،بةآلم ِرةشبةلَةك نةبوو ،فةقآ و خةلَك َيكي زؤر بةشدارييان ت َيدا دةكرد .لة بيرمة باوكم و خالَوانم ش َيخ بابة عةلي و ش َيخ سةدةردين و ش َيخ سةيدئةحمةدو زؤر لة ثياوماقوالني ديكةي شار دةضوونة شاييةكةوة. شةوانيش دةنطخؤشةكاني كؤيةو فةقآ و مةالكان ث َيكةوة لة هةيواني مزطةوتي طةورة دادةنيشتن و غةزةل و طؤرانيان دةضري .زؤر جار خالَة س َيوةي رةحمةتي لةو ئاهةنطانةدا بةشداري دةك��ردو بةدةنطة خؤشةكةي بة تايبةتي طؤراني» ئةوة ثايزة» دنياي دةه َيناية جؤش و خرؤش .هةندآ جار لةكاتي طوتني غةزةل و طؤرانيدا دةبووة فرم َيسك ِرذان ،جا
لة خؤشيان ب َيت ،يان لةبةر سؤزي طؤرانييةكة. شاياني باسة ث َيش ث َيداني ئيجازة ش َيخ نورةديني براي مةالي ط��ةورة ،م َيزةري دةناية سةر دةرضووان و جبةي لةبةر دةكردن ،كة لةسةر حسابي مةالي طةورة بوو .لة كؤتاييشدا شةكراو بةسةر ئامادةبووان دابةش دةكرا .ئ َيمة قوتابياني قوتابخانةي كؤيةو مامؤستاكانمان بةشداري ئةو ئاهةنطةمان دةكردو بةكؤمةأل دةضووينة مزطةوتي طةورةو شيعرمان دةخويَندةوةو شيعري»عيلم و عيرفان»ي مامؤستا مةال سالَح قؤضة ئاغامان بة سروود دةطووت. َ مةالي طةورة لة ليذنةي راثرسي كؤمةلةي طةالن :ضما كورد ذنة بدرآ بة م َيرد؟! جةميالغاي قايمقام :كورد وةكو نةتةوةكاني دي مامةلَةي لةطةلَدا نةكراوةو لةوآلتي خؤي لةمافي خؤي ب َيبةش كراوةو خراوةتةوة ذيَر دةسةآلتي داطيركةرانةوة. هةر لة بيستةكاندا ،سالَي 1926كؤمةلَةي طةالن ب ِرياري دا ليذنةيةك بن َيردريَت ،تاوةكو لة خةلَكي كوردستان بثرس َيت :ئايا ناوضةكةيان بدرآ بة توركيا ،يان بخريَتة سةر ع َيراق .ليذنةكة «سوبيل نةشئةت» كة وةزيريَكي كوردي هةول َير بوو لةطةأل بوو .لة كؤية مةالي طةورةو جةميل جةميالغاو مةال حةويَزاغاو ضةند ثياو ماقول َيكي دي بؤ بينيني ليذنةكة ضوونة هةول َير .جةنابي مةالي طةورةو جةميالغاي حةويَزي ميواني مةال ئةفةندي هةول َير بوون. دةستةي غةفووريانيش ميواني عةتالَآلي ئاغاي هةول َير بوون .ليذنةكة لة باداوان دابةزيبوون. كاتآ نؤرة دةطاتة سةر مةالي طةورة ،ليذنةكة دةثرسآ :ئ َيوةي كورد دةتانةوآ بدريَن بة لآَ تورك يان عةرةب؟ ئةويش لة وةآلمدا دة : من وةآلمي ئةو ثرسيارة نادةمةوة ،ئةطةر ل َيم دةثرسن بؤضي؟ دةلََيم خؤ كورد ذن نيية بدرآ بة م َيرد( شوو) تا بيدةنة تورك يان عةرةب. كورد نةتةوةيةكة خاوةني زمان و خاك و ئاوو م َيذووي خؤيةتي و نيشتماني خؤي هةيةو هيضي لةفارس و تورك و ع��ةرةب كةمتر نيية ،ئةطةر مافيشي ثآ ن��ادةن ث َيويست ناكات بةمجؤرة ثرسياري ل َيبكةن ،بةلَكو دةبآ بثرسن :ئايا كورد بة مافي تةواوي خؤيةوة حةز دةكات لةطةأل عةرةبي ع َيراق بذيَت ،يان لةطةأل توركي توركيا؟ منيش دةلََيم :لةطةأل عةرةبي ع َيراق بة برايةتي و يةكطرتوويي
ث َيكةوة بذين ،ضونكة م َيذوو و ِرؤشنبيريمان لةيةكتري نزيكترةو ث َيوةنديمان كؤنترو لآَ بة تينترة .ئةوجا ليذنةكة دة : ئةطةر ضي تؤ دكتؤرات نيية لة ياساي ن َيودةولَةتيدا ،بةآلم بؤ ئةوة باشي ببية قازي لة دادطاي عةدلي ن َيودةولَةتي. قسةكاني م��ةالي ط��ةورة ط��ةورةي كاريطةريةكي هةبوو بؤ سةر هةمووان و لةكؤتايي قسةكانييدا هةموو ث َيكةوة دايان لة ضةثلَة ِريَزان و هاواريان ك��رد :هةر بذي كوردستان ،مةالي طةورة، زياتر بةث َيش بكةويَت و بةرةو ث َيشةوة ب� ِروات مافةكانمان. موفةتيشي كارط َيري ،كة طويَي لةم دةنطةدةنطة بوو ِرووي لةقايمقام كرد(مةبةستي قايمقامي ئةوساي كؤيةية جةميالغا)و ثرسي :ئةم هةراو هؤرياية ضيية؟ ئةويش لة وةآلمدا طوتبووي :مةالي ط��ةورة دةرب���ارةي ب ِرياري كؤمةلَةي طةالن بة دانث َيداناني مافي كورد لةع َيراقدا خوتبة دةدا .موفةتيشي كارط َيري لآَ دة :بؤ مةال قازي ئةفةندي فةرمانبةر نيية؟ جةميالغاش لآَ دة :خؤ منيش فةرمانبةرم، منيش لةطةأل قسةكانيم و ب��ةو ب� ِري��ارة خؤشحالَم و هةرضي فةرمانبةري كورد هةية ئةو ب ِريارةي ث َيخؤشة و ث َيي شاطةشكة ب��ووة. كورد وةكو نةتةوةكاني دي مامةلَةي لةطةلَدا نةكراوةو لة وآلتي خؤي لة مافي خؤي ب َيبةش كراوةو خراوةتةوة ذيَر دةسةآلتي داطيركةرانةوة. موفوتيشي كارط َيري سوور ه��ةلَ��دةط��ة ِرآ ،ب��ةآلم هيض نالََيت .لة كؤتاييدا قايمقام و قازي و مامؤستاو قوتابيان بروسكةيان بؤ كؤمةلَةي طةالن ناردو سوثاسي خؤيان ثآ ِراطةياندن و داواي مافي زياتريان ل َيكرد.
كردنةوةى هؤبةى تويَكارى مردوو ثيَويستيةكى طرنط و ياسايية كردنةوةى هؤبةى تويَكارى كةدةكاتة بةشى ( عدلى) و هةروةها هةبوونى سالجة بؤ ثارستنى الشةى مردووان لة ت َيكضوون لةشارى كؤية ،كاريَكة لةوثة ِرى طرينطى داية بؤخزمةتى خةلَكى شارةكةمان، ضونكة لةكاتى ِروودانى تاوانى كوشتن و سوتان و تاوانةكانى ترى كوشتن ،دادطا ث َيويستى بةتويَكارى الشةى كوذراوةكة هةية بؤزانين و هؤى ِراستى و ضؤنيةتى مردنى تاوان ل َيكراوةكة .ث َيش ِراثة ِرين هؤبةى تويَكارى لةنةخؤشخانةى كؤية هةبووةو كارى دادطا لةم هؤبةية ئةنجام دةدرا ،بةآلم بةهؤى هة ِرةشةكردن لة يةك َيك لةثزيشكةكان دةبى الشةى ئةم كارة ِراطيرا ،بؤية لةو كاتةوة تاكو ئ َيستا بؤتويَكاريى َ مردوةكة ِرةوانةى سل َيمانى يان هةول َير بكريَت ئةمةش كؤسث َيكة اكرم عبدالواحيد مستةفا بؤخةلَكى شارى كؤية ضونكة هةنديَكيان ناتوانن خةرجى هاتوضؤ دابين بكةن و الشةى مردوةكةش ت َيك دةض َيت تادةطاتة شويَنى مةبةست ئةوكاتيش هةنديَك لة شويَنةوارى ِرووداوةكة ديار نام َين َيت و يان دةطؤ ِريَت بةتايبةتى لةكاتى هاوين كة تةرمةكة بةهؤى طةرمى ت َيك دةض َيت لة ِريَطةى ه َينان و بردن بؤئةو شارانةى كةتويَكارى ل َيدةكريَت ،جطة لةمة ضةندين جار لةناو خةلَكى طوتراوة فآلن مردوةو لة كاتى شوشتن زيندو بؤتةوة يان ث َيش سثاردنى بةخاك بةضةند سات َيك زيندو بؤتةوة هةروةها كاتى ط َي ِرانةوةى ئةم بابةت و بةسةرهاتانة وةكو ضيرؤك َيك بة ساكارى وةردةطيريَت لة اليةن طويَطرةوة ،بةآلم لة ِراستى دا ئةمة طرفت َيكى طةورةية بةطشتى و بةتايبةتى لةشارى كؤية ،ضونكة واباوة كة يةك َيك دةمريَت كةس و كارى ث َيشانى ثزيشك َيكى دةدةن و بة زووترين كات دةيشؤن و ثاش نويَذكردن لةسةرى بةزووترين كات دةين َيذن كةضى بةاليةنى كةمةوة دةب َيت ( )12سعات لةناو سةالجة دابنريَت بؤ ئةوةى دلَنيابين لةمردنى يةكجارةكى ،وةكو ثزيشكةكان دةلََين مرؤظ كات َيك بةمردو دادةنريَت كة م َيشكى لةكاركردن دةوةست َيت ،بةآلم ض ث َيوةريَك هةية بؤ زانينى تةواوةتى ئةم م َيشك وةستانة لةناو سندوق و دارة مةيتدا؟! لةوآلتانى دةرةوة سةالجة هةية بؤ ثاراستنى تةرمى مردو بؤماوةى ضةند ِرؤذيَك تاكو ناشتنى يا سوتاندنى لةبةر ئةم تايبةتمةنديانة و طرينطى و سودى سالجة بؤ ثاراستنى الشةى مردوو هةروةها هةبوونى بةشى تويَكارى الشةى مردوو ،بؤية لةمانطى هةشتى سالَى 2005داواكاريةكم لةبة ِريَز دادوةرى يةكةمى دادطاى بةرايى كؤية بة ِريَز (شوان سابر اسعد) كرد كةبةنوسراويَك بةناوى دادطاى كؤية داوا لةوةزارةتى داد بكات بؤئةوةى نوسراويَك بكةن بؤ وةزارةتى تةندروستى بؤئةوةى هؤبةى تويَكارى بكةنةوة لة شارى كؤية ،ثاش ضةند ِرؤذيَك وةزيرى داد بة ِريَز (رشدى عزيز سالح) ِرةزامةندى نيشانداو بةنوسراويَك ئا ِراستةى وةزارةتى تةندروستى كرد ،بةآلم تاكو ئ َيستا ئةم هؤبةية لةكؤية ضةند ثزيشك َيك داوام نةكراوةتة هةرضةندة ئةو كاتةش لة كرد كةاليةنطيريم بكةن لةكردنةوةى ه��ؤب��ةى ت��ويَ��ك��ارى لةكؤية ،ب��ةآلم بةداخةوة هيض هاوكاريةكيان نةكردم و تةنانةت هةنديَك ك��ةس بوونة بةربةست بةرامبةر كردنةوةى هؤبةى تويَكارى ،بؤية لة ئ َيستادا جاريَكى تر ئةم بابةتة دةو ِروذيَنمةوةو جاريَكى تر دةه َينمةوة بةرباس بؤئةوةى بةرثرسان و اليةنة ثةيوةنديدارةكان ب��ةدواى ئةم شتةوة بن بؤئةوةى هؤبةى تويَكارى الشةى مردوو لةكؤية بكريَتةوة بؤ خزمةتى ياساو هاوآلتيان وشارى كؤية.
ذمارة 9
ئةيلولي 2010
21
ويَنة ديَرينةكانى كؤية
لة ِراستةوة :عةبدة قادر ،حةسةن عةلي تةقتةق ،عةزيزي ثؤليس ،حاجي ثريؤتي شورتة، سةربازي تةجنيدي كؤية ،سةربازي تةجنيدي كؤية،حاجي كةريم عةزيز ،عةزيز كةريم بازيان، ناوةند مفةوةز هاشم ئةمحةد رةسول ،مةئمور مةركةز عةريف حم َيدين.
عةبدولَآل ِرةشيد كؤيي لةطةأل حمةمةد ئةمني مةال جةمال خةلَكي تةو َيلَة ،فةلةستني ناوضةي هوارة 1942/3/25 22
بةبؤنةى كردنةوةى ثردى تةقتةق :1957-ئةم بة ِر َيزانة هةلَسان بةكردنةوةى ثردةكة. لة ِراستةوة : دكتؤر فةخرى دةباغ ،حممداغاى غةفورى ،مفةوةز عبدالواحيد ،هادى ضاوشلى-قائيمقام ،شفيق سابر-مديرسانةويية ،كاكة زياداغاى غةفورى ،حاكم بايز دزةيى ،وكيل متصرف ليوا ى كركوك، عباحلميد حاجى تؤفيق ،مستةفا بةط مدير زراعة ،مديرناحيةى تةقتةق ،مهندس جميد عمرحسن.
نةورؤزى 1959 لة ِراستةوة:حممدعمردباغ ،وةستا تؤفيق بةنا ،محة غةزايى ،كةريم سةليم ،وةستا سابريى خةيات(ياعةمسةى) ،عومسانى عةباسى خةيات ،تؤفيقى مةالكةرميى ،مجال حاجى امني سكتانى، (مندالَةكة)كةيفى حاجى امني سكتانى. ذمارة 9
ئةيلولي 2010
23
ئةطةر لة ِرؤذى ِرؤذنامةنووسى كورديدا لةكؤية بؤم بلواباية....؟! جةواد حةمةد بةط َ سالح بةشي دووةم و كؤتايي لة بةشي يةكةمدا مامؤستا جةواد حةمة بةط سالَح ويَ�� ِراي رةخنةطرتني لة جؤري دابةشكردني خةآلتةكان بةسةر لآَ كؤمة رؤذنامةنووسي كؤية لة يادي رؤذنامةنووسيدا ،ئةو ئاماذة بة ضةندين كاديري رؤذنامةنووسي ديَرين دةكا ،كة خةلَكي كؤية بوون و فةرامؤش كراون. وا لة بةشي دووةم و كؤتاييدا بةردةوام دةبآ لة باسكردن و ناوه َيناني كؤمةلََيكي دي ،وةك: *مامؤستا مةجيد ئاسنطةر(كؤيى): شاعيرونوسةرو وةرط َيرى ديارى كورد، لةساآلنى( )1970-1969لةم كاتانةى بة ِريَوةبةرى خانةى مامؤستايان و ثةيمانطاى ث َيطةياندنى مامؤستايانى هةول َيربوو ،بةسةرثةرشتى مامؤسامةجيد دووذمارةى طؤظارى تيشك دةرضوون ئةم دووذمارةية زادةى بيرى مامؤستامةجيدو هةروةها ئةندازيارى يةكةميشى بوو، تيشك دةنطدانةوةيةكى بةرزى طةياند لة ناوةندى ئةديب و ِرووناكبيران و ِرؤذنامةنووساندا. *جةمال كةريم حةمةمةال -:ويَراى ئ��ةوةى هونةرمةنديَكى بةتوانابوو ل��ةه��ةردوو ب��وارى شانؤوطؤرانيدا، خزمةت َيكى طرينطيشى ب��ة ِرةوت��ى ِرؤذنامةنووسى طةياندةكؤية ،لةدواى ناوةندى ضلةكان لةشويَنة ض ِرةكان( قةرة بالغةكان) طؤنيةى ِرادةخست و كت َيب و طؤظارى دادةن��او بةنرخ َيكى طونجاو دةيفرؤشتن ،جةمال ماندوو نةناسبوو طويَى بةسةرماوطةرما نةدةدا، كت َيب و طؤظارةكانى بةزمانى كوردى و عةرةبى و ئينطليزى بوون لةبةغداو هةول َيروكةركوكةوة بؤى دةهاتن ،هةرلةم كاتانةدا فؤتؤيةكى بضكؤالنةى لةبةغدا بؤك ِردرا ،ضةندان ويَنةى ئةرشيفى بؤ ج َيه َيشتوين. *مامؤستاحاجى مح َيدين:لةهةشتاكان نووسةريَكى بليمةت وبةتواناى طؤظارى كاروان بوو ضةندان ِراثؤرت و نووسينى 24
مةجيد ئاسنطةر
زاهري حةمة تةها
الوذة جةواد حةمةد بةط
رةهبةر جةالل
قاسم حمةمةد
وريا ئةمحةد
بةث َيزى لةهةمبةر شارةكةى( كؤية)ى تيايدا بآلوكردةوة. *شةهيد زاهير حةمةد تةها( ب َيباك):سالَى( ) 1986دواى ئةوةى لةهؤلَةندا مافى ثةنابةرى بةخؤى و خ� َي��زان��ةك��ةى(ث��ةخ��ش��ان خ��ان و ضوارمندالَةكةى)دارا ،بةآلم كاكة زاهير ئؤقرةى نةطرت و نةيتوانى لةشويَن َيك بذي َيت كةدوورب َيت لةئ َيش و ئازارى طةلةكةى ،بؤية طة ِرايةوة بؤناوضةى( ئ��ازادك��راوى زةلَ َى)كةناوضةيةكى كوردستان بوو ،بووة بةرثرسى ضاثخانةى شةهيد جةعفةرى ش��ؤرش ،مخابن سونى لةئةيلولى سالَى( )1988لةناوضةى َ بةخؤى وخ َيزانى وضواركؤرثةكةيةوة طيران و ئةنفال كران(،ئةي شةهيدان،ئةى شةهيدان،كوانى ناوونيشانتان؟). َ *ه��ون��ةرم��ةن��دو ِرؤذن��ام��ةن��ووس ِرةهبةرجةالل حةمةد مامش :ئةطةرضى وةلى بةسادةو سةرزارةكى ناوى هات، َ َ لةطةل ِريَزبةندى ِريَز ل َينراوان ناوى ل���ةالث���ةرة()1ى ط��ؤظ��ارى كةكؤنى ئايارى2010نةهاتووة. ذم���ارة()7ى ِرةه���ب���ةر ل��ةه��ةن��دةران ل��ةط� َ �ةل ِريَبازمح َيدينى هاو ِريَى طؤظارى(دلَمثار) يان دةرضوواندووة ،مخابن لة1996/4/6 لةهةندةران سةرينايةوةو مالَئاوايى يةكجارةكى ل َيكردين. *خ��ات��وو الوذة ج���ةواد :لةكؤية يةكةم ثةيامن َيرى كض بووة لةئاستى كضة لةثةيامن َيرة كوردستانيش بةرايةكانى كوردستان ئةذمار دةكريَت، وةلى هةرضةندة كةم تةمةنيش بوو، َ هةركةسى سةيرى كاراوبةتوانابوو، َ هةفتةنامةى( ِريَطاى الث��ة ِرةك��ان��ى َ كوردستان)ى س��ال��ى1992و ساآلنى دوايى بكات سةرجةم ئةم ِراستيانةى ب��ؤدةردةك��ةويَ��ت ،ويَ�� ِراى ئةمانةيش ضةندان ك��ؤ ِرى س��ازداوةو بةشدارى َ ظيستظال وسمينارى كردووة. ضةندان *مامؤستا ك��اروان عةبدولواح َيد: ويَ��راى ئةوةى وةرزشوان َيكى ثسثؤرو كارامةبووِ ،رؤذنامةنووس َيكى بةسةليقة وبةهرةداربووِ ،راثؤرتى بةث َيزو بةهادارى تايبةت بةئةرشيف وديكؤم َينتى عيراق وكوردستان بةزوبانى عةرةبى بؤ ِرؤذنامةى ئيتيحاد ئامادةدةكردو بآلودةكردةوة، مخابن لة2005/6/5بةهؤى نةخؤشيةوة طيانى لةدةستدا.
*دادوةر قاسم محمد مستةفا: ِرؤذنامةنووسى شاخ وهاموون و بةدرخان و ك��ةك��ؤن ،مخابن ل��ةس��الَ��ى2009 لةكؤض َيكى ناوةختةدا مالَئاواى ل َيكردين، خؤ ئ َيستا ناوى لة ِريَزبةندى دةستةى نووسةران لةالثة ِرةى يةكةمى طؤظارى كةكؤن هةرماوةو نةس ِراوةتةوة ،خؤ كفنةكةى سثيية ضؤن سثى ِريشمان، ئةى ضؤن كرا لة بيربكريَت و لةم بؤنةية ناوى نةه َينريَت؟ *ئ��ازاد عةبدولواحيد(كؤيى) :زياتر َ سال سةرنووسةرى طؤظارة لةضواردة سةرتؤثةكةى كوردستان( ِرام��ان)ة، بة ِريَكوث َيكى مانطانة لةكات و ساتى
خؤيدا لةث َينجةمين ِرؤذى هةرمانط َيك دةكةويَتة بةرديدى خويَنةرانى هةرضوار ثارضةى كوردستان و كوردة ثةنابةرةكانى هاندةران ،تائ َيستا( )158دانةى ل َيدةرضوو. *مامؤستاى هونةرمةند وريا احمد محمد :وةك هونةرمةنديَكى طةورةو ديارى كوردستا سةرنووسةرى طؤظارى هونةرى(ضل ئ��اوازى) لةئةستؤداية، مانطانة بة ِريَكوث َيكى دةردةض َيت ،تائ َيستا زياتر ل��ة( )50ذم��ارةى ل َيدةرضووة، تةكان َيكى بةرضاوى بة ِرةووتى هونةريى كوردستان داوة. * ِرةهبةرى سةيدبرايم وحاكم ث َيش ِرةو: ِرؤذنامةنووسانى شاخ و هاندةران و ع َيراق وكوردستان وكؤية. ل��� َي���رةدا داواى ل�� َي��ب��وردن
ذمارة 9
لةكةلَة ِرؤذنامةنووسة كؤييةكان دةكةم، لةبةربةرزى و ِرؤلَيان ث َينووسم لةئاستيان دةلةرزيَت ،لةمانة :مامؤستا عةلى عةبدوآل، ثاريَزةركةمال مح َيدين ،مامؤستاى طةورةمان كةريم شارةزا ،عةبدولرةزاق بيار ،تاهيراحمد حةويَزىِ ،رؤستةم حةويَزى ،محمد تؤفيق وردى ،عوسمان خؤشناو ،فاتيح ِرةسوول ،فةرهاد عةونى، خاليد دل َير ،كةريم ئةحمةد ،كةمال غةمبار ،سةآلحى ش َيخ شةرةف ،مامؤستا حوس َينى حاجى قادرو مامؤستا زرار قادر.. هتد .خوا يارب َيت لةهةل َيكى تردا زياتر كةاليان بؤدةكةم و ئاماذةيان ث َيدةدةم. داواى ل َيبوردنيش لةم ِرؤذنامةنووسانة دةكةم كةناويانم لةبيركردووة .سالَو
ِريَزيشم ئا ِراستةى خاليدى مام حوس َين دةكةم خاوةنى مةكتةبةى حاجى قادرى حةفتاكان كة ِرؤلََيكى جوام َيرانةى ط َي ِرا لةخزمةتى ِرؤذنامةطةرى كوردى بوارى ِرووناكبيريدا ،سآلوو ِريَزم بؤسةرجةم كت َيبخانةو ثة ِراوطةكانى ئيم ِرؤمان، سآلو ِريَزم بؤسةرجةم ئةم بةساآلضوانةو كةبةشانازييةوة ِريشسثيانةى ِرؤذنامةيان دةخستة سةردةستيان و بةرامبةر بةهايةكى كةم دةيانفرؤشت ودابةشيان دةكرد ،لةمانة :ئةحمةد باثيرو حةمةنازةنينى و مام دنحا ،لةكؤتايدا دةلََيم :ئةم كارةى منيش خالَى نية لةكةموكو ِرى ،ديارة ئةم جؤرة كارانة ث َيويستى بةكؤمةلَ َى كةسان و سةرضاوةى زؤر بةدواداضوونى فرة هةية.
ئةيلولي 2010
25
ضةند سةرنجيَكي طشتي بؤ كيَشةكاني شاري كؤيةو ريَطاي ضارةسةري عةبدولموئمين دةشتي
*
بةشي دووةم زؤربةبي تامي وهيض *زؤرينةي ئوتؤمب َيلةكان َ حسيب َيك بؤئوتؤمب َيلي تريان بؤثيادة ناكةن، تةنانةت لةناوكوضةكانيش ،بةخ َيراييةكي زؤر ل َيدةخو ِرن ،ئةمة لةئؤتؤمب َيلةكاني حكومةتيش دةبينريَت ،ديارة دةب َيت ئوتؤمب َيلةكاني دام��ودةزط��اي حكومةت نموونةي ضاكي خةلَك بن ،بةآلم بةداخةوة نموونةي خراثن. بؤ ئةوخالَة من ث َيشنياري ئةوة دةكةم بةر لةهةموو كةس ضاوةديَري بخريَتة سةر هاذؤرةكاني حكومةتو ئامؤذطاري تايبةت بكريَن ،ئةوجا ث َيشنياري ئةوة دةكةم خ َيرايي لةناو شةقامةكاني كؤية بكريَت بة15كم و لةناو كوضةكان5كم ،كةس بؤي نةب َيت لةمة لي بخو ِريَت .ناشب َيت ئةوةمان لةبير خ َيراتر َ َ بض َيت ،ل َيخمو ِريني سةيارة وةك دةل َين: هونةرو ِرةوشتو زةوقة ...خؤزطة ل َيخو ِرةكانمان دةبوون بةخاوةني هةرس َيكيان. *هةروةها بؤئةوةي ناوشار سيماي َيكي جوان ومؤديَرن وةربطريَت ،ث َيشنياردةكةم، كةجادةي ناوشار ،هةر لةكؤتةلَي شةهيدانةوة تاثةيكةري حاجي نةمر ،بكريَت بةشويَني ثيادةو ،بؤئةمةش ج��ادةو شؤستةكاني َ سةرلةنوي نةخشةيان بؤبك َيشريَت بةوردي و بةش َيوةيةكي مؤديَرن باربوو بكريَن بةجوانكاري ،وة لةزؤرينةي شارة ديَرينةكاني وآلتاني ثَيشكةوتوو ،ئةم جؤرة شويَنةي شارةكان تةرخان ك��راوة بؤثيادةو ب��ازا ِر. ضونكة شت َيكي سةيرة لةشاريَكي ئاوا جوان ج َيطةيةكي تايبةت نةب َيت بؤ ثيادةوثياسة. ئ��ةو ج��ادةي��ةي ك��ةن��اوم ب��رد ،دةكريَت بكريَت بةسةنتةريَكي يةطجار جوان و سةرنجراك َيش ،كة بةتةواوي شةقلي سيماي بي ئةمة ئيمكاني ئةوة شارةكة جوان بكاتَ ، نية ئةو شارة لةو ناريَكي و جةنجالية ِرزطاري بب َيت .جطة ل��ةوةش ج َيطةي خؤيةتي لةئ َيستاوة بير لةنةخشةي دروستكردني سيستةمي شةمةندنةفةريَكي ذيَرزةميني يان سةرزةميني بكريَتةوة ،كةطؤشةكاني شارةكة بةيةكتر ببةست َيتةوة ،ئ َيستا 26
كوردستان لةبةردةستي خؤمانة ،بةش َيكي باش ثارة بةر كوردستان و شارةوانييةكان دةكةويت ،ث َيويستة بير لةهةنطاوي طونجاو بكةينةوة .باشة نةخشةي ميترؤ بؤهةموو شارة طةورةكاني كوردستان دابنريَت ،وة لةماستةرثالني شار حس َيبى بؤبكريَت ،بؤشارة بضوكةكانيش شةمةندنةفةري ئاسايي، يان هي سةرجادة ،باشاري حاجي قادرو شاري دلَدارومةالي طةورةوس َيوةو ضةندان هونةرمةند و زانا ،دةستث َيشكةري بكةن لةمةوة بب َيت بةنموونة .ضونكة تةنها بووني ميترؤ يان شةمةندنةفةري ئاسايي يان هي سةرجادة شارةكاني كوردستان لةشاآلوي ق َيزةوني ئوتؤمب َيل ِرزطاردةكات. *هةقة شؤ ِرش َيك لةناو دةرووني خؤمان بةرثابكةين ،دروشمي ئةوشؤ ِرشة بريتي ب َيت(زؤر بؤنيشتمان و كةم بؤطيرفان ،زؤر بؤطشت وكةم بؤمشت) ،بابل َيسةي ئةو شؤ ِرشة لةكؤية ضةخماخة بدات. *ل���ةزؤر ط��ؤش��ةو ك��ةن��اري ش��ةق��ام و شؤستةكاني كؤية ،كوني كةنالَةكاني ئاوة ِرؤك بةسةرواآليي ج َيه َيشتراوة ،كة ئةطةر ثيادة ئاطاداري خؤي نةب َيت دةكةويَتة ناو ئةوكونانةو كارةسات َيكي بةسةر ديَت ،بةالي كةم ،من دةثرسم ئةطةر كارةسات َيك يان كي ِرووداويَكي خراث و مةترسيدار ِرووبدات َ بي طومان شارةواني .بؤية ل َيى بةر ثرسيارةَ ، ئةوكونة ئاوةآليانة ث َيويستة بةتةكنيك َيكي باش سةربطيريَن ،كة ئةمة هةم بؤسةالمةتي ِريَبواران و هةم جواني شارةكة طرنطة .وة ث َيويستة بةياسايةك ل َيثرسراوي كارةسات َيك كة لةكةمتةرخةمي دةزطا حكومييةكان ِروودةدةن ،طوناهةكةي بخريَتة ئةستؤي فرمانبةر و دةزطاي ل َيثرسراو. * ئةو بةنزينخانةي كة لةناوشار هةية، شويَن َيكي زؤر نةطونجاوي هةية ،شارةكةي ناشيرن كردووة ،بطوازريَتةوةو شويَنةكةي بكريَت بةبازارطةيةكي هاوضةرخ و ثارك َيكي ستووني سةيارة وةستاني تيا دروستبكريَت. تا ئةوحةلة جطةرة خواردن لةبةنزينخانةكان سزاي بخريَتة سةر نةك هةر قةدةغةبكريَت. *زانياريةكان باس لةوة دةكةن ،كةيةك ليتر ِرؤني سةيارة دوومليؤن ليتري ئاوي خ��واردن��ةوةي ذيَر زةوي ثيس دةك��ات و
خاويَنكردنةوةي زؤر دذوارة ،لةكوردستان بةبي باكي ،بةردةوام بةطشتي و لةكؤيةش زؤر َ ِرؤني سةيارة لةفيتةرخانةكان دةرذيَتة ناو ئاوة ِرؤك و سةرجادةو طؤ ِرةثانةكان ،ئةطةر باوة ِرمان بةقسةي زاناو ل َيكؤلةرةوان هةب َيت، ئةوا دواي ضةند نةوةيةكي تر دواي ئ َيمة، ناتوانن ئاوي سروشتي نؤش بكةن ،كةئةوةش تاوان َيكي طةورةية دةرهةق كو ِروكضةكاني دوا ِرؤذمان .بؤية باشة شارةواني كاريَك بكات كة ِرؤنة كؤنةكان لةفيتةرةكان وةربطريَتةوةو ضارةيةكي زانستي بؤ بدؤزيَتةوة .شاياني باسة لةوآلتاني ثيشكةوتوو ِرشتني ِرؤني سةيارة وةك تاوان َيكي ط��ةورة تةماشا دةكريت و سزاكةي ضةند َ سال زينداني يان سزاكةي ثارةيةكي زؤرة ،وة ئةطةر كةسةكة هاذؤرب َيت ئةوا مؤلَةتي هاذؤري لي دةسةنريَتةوة .باشارةواني كؤية لةث َيناوي َ خةلَكي شارةكةو جواني شارةكة لةمةش دةستث َيشكةرب َيت .ديارة داواي سيستةمي فيدرالي دةكةين ،سيستةمي فيدرالي بؤع َيراق ،بؤثاريَزطاكان ،بؤشاروقةزاوطة ِرةك وطوندو بة ِريَوةبةرايةتيةكان ،بؤية لةمةودوا ئةنجوومةني شارةوانييةكان دةتوانن بؤخؤيان زؤر هةنطاوي تايبةت لةخزمةتي وآلت دا بن َين .وة دةب َيت بة ِراستي داواي فيد ِرالَي لةناوخؤشمان بكةين ،باثاريَزطاري شارو شارةواني ب ِرياري تايبةت بؤ ناو كؤية دةربكةن و ج َيبةج َيى بكةن ،با كؤية ب َبتة بوكي شاران. * هةر لةبارةي ئاوي ذيَر زةوي ،ت َيبيني
ئةوة دةكريَت ،كةشؤستةي جادةكان هةموو بةبنخاني ضيمةنتؤ ثالرستةر يان كاشي ِريَذ دةكريَت ،ديارة ئةطةر ت َيك ِراي شؤستةكان ب َينينة ب��ةرض��اوي خؤمان ِرووبةريَكي زةبةالحة ،ئةمة سةرة ِراى ِرووبةري جادةكان و حةوشةوباني خانووةكان ،ئةو هةموو ِرووبةرة زؤرة ِريَطةي ئةوة بطريَت ئاوي باران بض َيتةوة ذيَر زةوي كاريطةري لةب ِرو ئاستي ئاوي ذيَر زةوي دةكات ،بؤية ث َيويستة ئةو سيستةمة بةكار نةيةت و سيستةم َيك ثيادةبكريَت كة ِريَطا بدات ئاو بخزيَتةوة ذيَر زةوي. * ش��اروش��ارس��ازي دةب � َي��ت ِرؤلَ��ي��ان ل��ةث��ةروةردةي دانيشتوانةكةي هةب َيت، دةب َيت بير لةوة بكةينةوة كة ضةند ثارة لةبيناسازي وشةقامةكان خةرج دةكةين ئةوةندةش لةثةروةردةي م َيشكي مرؤظةكان خةرج بكةين ،بؤيةشة دةب َيت ِرووي شاري كؤية بكةين بةضاوط َيكي ثةرووةردةكردن، ئةويش بة زؤركردني سكلوثتوري هونةري، تابلؤي م َيذوويي ،هؤكارةكاني ئاسوودةكردني م َيشكي مرؤظ. * ه��ةر بةوبؤنةش ث َيشنياردةكةم ك��ةئ��ةن��ج��وم��ةن��ي ش���ارةوان���ي ك��ؤي��ة، دةزطايةك دابمةزريَن َيت بةناوي(دةزطاي بةختةوةركردن) كةساآلنة بةث ِرؤطرامي تايبةتي لةشارةكة ،وةك بةرنامةي كةرنةظالَي كةلتووري ،وةرزشي ،دوكان و بازا ِري تايبةت، لة هةرسالََيك ضةند جاريَك هةراو بةزمي
خؤشي نائاسايي لةشارةكة بةرثابكات و لةورؤذانةدا شار بب َيتة شويَنطةي ثياسةو ِرابواردن بةخؤشي .ج َيطةي خؤيةتي بلَ َيم دةرب ِريني خؤشيمان وةك تائ َيستا باوة زؤر ناخؤشة ،وة م َيشكي سةليم خؤشي لةو َ وةرناطري ،ل َيخو ِريني تةرزة باوانةي هةية سةيارة بةهةمةجي ،هؤ ِرن ،تا تةقة ...ث َيويستة ِرؤذةخؤشةكانمان شار ئاسوودةو خؤش ب َيت، نةك مةترسي مةرطي ت َيدا ب َيت ...لة ِرؤذي هةلَبذاردني بةريَز مام جةالل بؤسةرؤكايةتي، ئةوةندةي نةمابوو ئوتؤمب َيل َيك ضةند مامؤستاو خويَندكار لةبةردةم كؤليجي ئةندازة بكاتة قورباني. كؤيي لةتاك سةنتةري شاري ويستة * ث َي َ بثاريَزريَت و لةنةخشةي ماستةري شارةكة هةولَي ئةوةبدريَت ،كؤية بب َيت بة شاري فرةسةنتةر ،كةئةوةش هاتوضؤي ناوشار دابةش دةكات و ض ِري هةراو قةرةبالغي لةتاكة سةنتةريَك كةم دةكاتةوة. * زؤر بايةخ بةه َيشتنةوةي ِرووب��ةري ضؤل و كةسك لةناوةوةي شار بدريَت، كة ئةم ِرووب��ةران��ة وةك زانايان دةلََين بؤشارة طةرمةكان زؤر ث َيويستةو يارمةتي خاويَنبوونةوةي هةواي ناوشار و جولةي هةواو ف َينكي دةدةن ،بةتايبةت ِرووبةرة كةسكةكان طةرما هةلَدةمذن و تةثوتؤز كةم دةكةنةوة. * طة ِرةكة ديَرينةكاني شاري كؤية، لةث َيكهاتةيان وةك شارة ديَرينةكاني دنياية،
ذمارة 9
بؤنمونة وةك طة ِرةكةكاني شاري ظنيسياي ئيتالياية ،با خانووةكاني بكةويَتة ذيَر ضاوةديَري بةريَوةبةرايةتي ثاشماوة ديَرينةكان و هةركةس بةئارةزووي خؤي دةسكاريان نةكات ،هةولَبدريَت تةرزي تةالرسازي كؤني لي بكريَت ،بةتايبةت ئةوشارة ثاريَزطاري َ خانةكؤنةكةي ناو شارو دةوروب��ةري ،زؤر لي بةوردي و بةئاطايي و زانستانة بيريان َ بكريَتةوة ،وةك شت َيكي ناسك و نةرم و نيان و ثيرؤز رةفتاريان لةطةلَدا بكريَت، ئةمانة سامان َيكي بةنرخي طةلةكةمانن و هةر هي خاوةنةكانيان نين .وة ديَرينترين و باشترين سةرمايةن بؤزانستي تةالرسازي كوردستاني ،بؤم َيذوو و بةلَطةي م َيذوويي ،بؤ ِراك َيشاني طةشتوطوزار بؤ شارةكة ،ئةوةي لةو شارة بة وردي سةرنج بدات سةدان كةوانةي ستايلي طؤتيك دةبين َيت ،كة هةر تةماشايان م َيشكي سروشتي و زةوقي سةليم و بيري تيذ زاخاو دةدةن ،ئةمانة ساماني مرؤظايةتين و ثاراستنيان ثاراستني بةهرةي مرؤظي كوردستانة .بةداخةوة بةش َيكي زؤريان هةناسةي مةرط هةلَدةك َيشن ،ث َيويستيان بة رةنج َيكي دلَسؤزانةو مرؤظثةروةرانة هةية َ هةندي بؤ ثاراستن و وةكخؤئاوةدانكردنةوةي نموونة ل َييان. *ماستةر لة تةالرسازي سةرؤكي بةشي تةالرسازي كؤليجي ئةندازياري بوو لة زانكؤي كؤية
ئةيلولي 2010
27
سةرتيث ئةحمةد ئةو هونةرمةندةى (فلوتةكةي و ضنارؤك)ى زؤر خؤش دةويَت رِةوةز مولود سةرتيث ئةحمةد فلوت ذةنى بةتواناى ساآلنى هةشتايةكانى تيثى مؤسيقاى باواجى كؤيةو لةساآلنى نةوةدةكانيش َ لةطةل طؤرانى ب َيذى بةضةند كاريَكى جوان ماملى)و ثاشان (محةمةدى بةناوبانط َ لةكةنالَى ئاسمانى ميد تيظى و لةهةندةران خزمةتى بةرضاوى بة طؤرانى و مؤسيقاى ِرةسةنى ك��وردى ك��ردووة .لةسةردانى ئةوجارةى بؤ كوردستان و طة ِرانةوةى بؤ شارى كؤية لةئ َيوارةيةكى ف َينكى ضنارؤك ب��ةدةم طفتوطؤ و قسةى خؤش ضةند ثسياريَكمان ئاراستة كرد. كةكؤن :لةبةر ئةوةى ماوةيةكى دريَذة تؤ لةهةندةران دةذيت ،بةباشى دةزانين بلَ َيين كى ية؟ هونةرمةند سةرتيث ئةحمةد َ سةرتيث :لةسالَى 1964لةكؤية لةدايك بووم دةرضووى ثةيمانطاى هونةرة جوانةكانى موصلم لةسالَى 1986 -1981 دةستث َيكردنى مؤزيكم لةسالَى 1978بوو ئ َيستا لةئةوروثا دةذيم. كةكؤن :باسى سةرةتايةكى كارى هونةرى خؤتمان بؤبكة؟ سةرتيث :سةرةتاى دةست ث َيكردنم لةضاالكى قوتابخانةكان بوو لةذيَر دةستى مامؤستايان(سةردار ئةحمةد و زاهير محةمةدو ئةنوةر تاهير). كةكؤن :تؤ لة هةشتاكان ذةنياريَكى بةتواناى تيثى مؤسيقاى باواجى كؤية بوويت كؤمةلََيك طؤ ِرانكاريت ه َيناية ناو ئاوازةكانى تيثى مؤسيقاى باواجى ،طةر باس َيكى ئةو كارانةمان بؤبكةيت و ئةو ِريَطريانة ضي بوون كة دةهاتة ث َيش كارةكانت؟ سةرتيث :من كات َيك بووم بةئةندام لةتيثى مؤسيقاى باواجى قوتابى هونةرة جوانةكان ب��ووم زؤر بةطةرمى حةزم لة ئيشكردن دةك���ردو ح��ةزم دةك��رد برادةرةكانيشم وةك من خةريكبن ،نؤت و تةمرينى جوان و باشم بؤ دةه َينان بؤ ئةوةى َ هةول بدةن بةش َيوازيَكى َ نوى كار بكةين، بةآلم بةداخةوة ئةوسةردةمة زؤر سةخت بوو بؤئ َيمة بةئازادى كار بكةين بةآلم بةهةر َ حال 28
هونةرمةند سةرتيثي باب سةرداري ئةطةر كارى زؤريشمان نةكرد ئ َيمة توانيمان كةسان َيكى زؤر ف َيرى مؤسيقاو ش َيوازى ئيش كردن بكةين كةئ َيستاش ديارن لةسةر ئاستى كوردستان. كةكؤن :بة ِراشكاوى ئاستى تيثى مؤسيقاى باواجى لةئ َيستاو بةراورد بةو كاتةى كة ئ َيوة ئيشتان دةكرد ضؤن هةلَدةسةنط َينى؟ سةرتيث :ئةوكاتة تيثى مؤسيقاى باواجى َ لةوى مالَى خؤمان بوو زؤرب��ةى كاتمان بةسةر دةبرد ئ َيستا وانى ية ،ئةوكاتة هةموو يةكترمان زؤر خؤش دةويست ئ َيستا وانية، ئ َيستا مةجالى كاركردن طةل َيك لةسةر دةمى ئ َيمة زياترةو ئازادى زياترةو ثشتطيرى كردن لة تيثةكان زؤر بةه َيزة دةبواية كاريَكى زؤر هةبا لةناو هةموو تيثةكانى كوردستان بةآلم زؤر كةمة ئةوبةرهةمانةى كة هةشن تاك كةسى ية نةك تيثةكان. كةكؤن :لةو سةفةرةت دا هيض كاريَكت َ لةطةل تيثى مؤسيقاى باواجى كرد؟ سةرتيث :بةلَ َى ،بةردةوام كاريان لةطةلَ دةكةم و ث َيشم خؤشة هةميشة بةرةو باشى ب ِرؤن بةرهةمى جوان ئامادةبكةن CD ،ئةم سالَيان جوانيةكى ث َيوة ديارة لة ِرووى مؤسيقاو لة ِرووى تؤماركردن ئةويش دةطة ِريَتةوة بؤ ماندوو بون َيكى زؤرى كاكة(ل َيزان قادر)و برا دةرانى تر. كةكؤن :باب ِرؤين بؤ ِروان��دز و باس َيكى تيثى ثاشاى طةورةو ضؤنيةتى كاركردنت
لةو تيثة بكةين؟ سةرتيث :تيثى ِروان��دز يةكةم تيث َ لةطةل كردن لةضاالكى بوو كةمن كارم قوتابخانةكان و ثةيمانطا و تةلةفزيؤن و هةر هةمووشمان هةتاكوو ئ َيستا هةر وةكو براين زؤر يةكترمان خؤش دةويست تيث َيكى زؤر سةركةوتووش بوون لةكاتى خؤى. َ لةطةل ئةو تيثة ضةند كاريَكى كةكؤن: جوانت بؤ ضةندين طؤرانى ب َيذكردووة لةوانة(نةجمةدين خوآلمى) طةر باس َيكى ئةوةشمان بؤ بكةيت؟ سةرتيث :ئ َيمة ئةو كاتة كارمان بؤ زؤر لة هونةرمةندانى كوردستان كرد لةكات َيك دا كةخةتةرياتى زؤرى ت َيدا بوو بةآلم ضاو نةترسانة كارةكانمان ئةنجام دةدا لةوانةش (نجمةى غوالَمى و ئةبوبكرى لةكزى و فاتيمةو كاك ئةحمةدو وليد دؤسكى و خدرئاوارة) و ضةندانى تر. كةكؤن :باطوزةريَك بةشارة جوانةكةى مهاباد بكةين ،ش��ارى مهاباد ضى بةتؤ بةخشى؟ سةرتيث :من مةهاباد بةشارى خؤم دادةن َيم ضونكة طةورةترين تةجروبةى هونةريم َ ثى كرد هةميشة لةوى دةستى َ بيرم هةر اليانة برادةرانى مؤسيقى و شاعير و خؤشنووس و هةموو خةلَكى مةهاباد ئةوانيش زؤر ِريَزيان لةئ َيمة دةطرت هيض كات َيك هةستمان بةغةريبى نةدةكرد. َ لةطةل كةكؤن :تؤ لة نزيكةوة كارت هونةرمةندى دةن��ط خؤش(محةمةدى ماملى و ماملى) ك��ردوة طةر باس َيكى َ َ كاركردنى ئةو كاتةمان بؤ بكةيت؟ سةرتيث :يةكةم هونةرمةند لةمهاباد كةسةردانيم كرد بؤ مالَةكةى كاك محمةدى كاملى بوو دواى ئةو طؤ ِرى مامؤستا ه َيمن و َ ماملى دةنط َيكى هةذار بوو كاك محةمةدى َ خؤش خاوةن بةرهةم َيكى زؤر شارةزايةكى باش لةهونةرى كوردى و فؤلكلؤرى كوردى، َ لةطةل كاك محةمةد زؤر يةكةم كاريشم سةخت بوو ضونكة بةتةمةن بوو ئةو ه َيزةى جارانى نةما بوو تةمةنى (َ )72 سال بوو ،يادى بةخ َير كاك كريم تةآليى ث َيى ووتم ماندووى مةكةن منيش ووتم مادام واية طؤرانيةكانى
كى دةي��ان زان��ى ئةويش ووتى ضين و َ جعفرة خةثة عازف زةرب بوو يةك يةك َ لةطةل برادةران طؤرانيةكانى بةمن ووت زؤر بةخ َيرايى ئامادةمان كرد بةماوةى كات َيكى كةم كةنةى كردة سةعات َيك ،ئ َيمة ث َيمان وا بوو هةر بؤ يادطاريية كةضى خةلَك داوايان كرد ئةوة بوو كةوتة بةردةستى َ طوى ماملى من بةكاريَكى باش دةيبينم طرانى َ ضونكةلةستؤديؤيةكى()2ميكرةفؤنى ئةوكارة كراوة ئةطةر ئةو كات تةكنيكى ئ َيستا هةبا كارةكةمان 1000جار لة ئ َيستا باشتر دةبوو. كةكؤن :ساردى ِروسيا ضى بة سةرتيث بةخشى و ضةند َ سال َ لةوى ذيايت؟ سةرتيث :من تةمةن َيكى زؤر لة ِروسيا ذيام خؤشى و ناخؤشيم بينى بةآلم ديسان دةلََيم ِروسيا جوانترين وآلت و خؤشترين ذيانم ئةو ساتانةى ِروسيا بوو زؤر شت ف َير بووم زؤر شتم بينى كةلتوريَكى جوان هونةريَكى زؤر بةرزم بينى و ئةو خةونانةى هةمبوو هةر هةموويانم بينى ،ضوومة سةر ط��ؤ ِرى(ئ��ارام خاضا توريان) لةئيريظان، كؤنسرناتورةكةى(ضايكؤفسكى) ضوومة و(رةحمان نينوظ) هةروةها ضوومة تياترة بةناوبانطةكانى ِروسياو ئةرمينياو جؤرجيا، كوردةكانى ئةم وآلتةم ناسين و زمانيان ف َيربووم. كةكؤن :كارةى هونةرى لةهةندةران ئاسانترة يا لةكوردستان؟ سةرتيث :لةهةندةران كاركردن زؤر زةحمةتة بةآلم ل َيرةش ئاسان نيية. كةكؤن :هةندةران ضى بة سةرتيث لى سةند؟ بةخشى و ضى َ سةرتيث :هةندةران لةئ َيرانةوة بةرةو
ئةرمينيا ئينجا بةرةو جؤرجيا ئينجا بةرةو ِروسيا و شارى مؤسكؤ ئينجا روسياى سثى و ليتظياو ئينجا بةرةو ئةوروثاو ئةسكندةناظيا، هةر ئينسان َيك بةناو ئةو هةموو وآلتانةدا ثى دةبةخشن بطة ِر َى حةتمةن زؤر شتى َ جا زمان كةلتور بينين ناسين و زؤر شتيتر... بةآلم ئةوةى ل َيشى سةندم تةمةن َيكى دوور و دريَذ،بةآلم ثةشيمان نيم. كةكؤن :بةنيازنيت بةيةك جارى بطة ِريَيتةوة؟ سةرتيث :هةموو كات َيك بةتةمام. كةكؤن :بوارى هونةرى و ِرؤشنبيرى ضؤن دةبينيت لةئ َيستادا لةكؤية؟ سةرتيث :كؤية هةميشة لةهةموو بوارةكان هةر لةث َيش بوو ئ َيستاش هةر شاريَكى زيندوة ،بةآلم ئةوةى من دةيبينم خةلَكى كؤيةو هةموو كوردستان لةهةموو بوارةكان ثشويان وةرطرتووة خةريكى كةم َيك ذيانى خؤشن و بؤخؤيان ئةمةش بةحةقى خؤيان دةزانم. كةكؤن :لةطة ِرانةوةت بؤكؤية زؤربةى كات لةضنارؤك دةبينريَيت ،ضنارؤك الى تؤ ضى دةطةيةن َيت؟ سةرتيث :ضنارؤك الى من هةر لة مندالَيةوة زؤر خؤش بووة ،زؤر جاريش بةثى ِرؤيشتووم بؤ ضنارؤك. بةمنالَى َ ك��ةك��ؤن :هةست ن��اك��ةى ل���ة ِرووى طةشتوطوزارةوة زؤر دواكةوتووة؟ سةرتيث :بةلَ َى ،هيض طؤ ِران كارى نابينم لةضنارؤك بةلَكو ِرؤذب��ة ِرؤذ بةرةو خراثى دة ِروات ث َيم سةيرة!!! لةسالَى 1991وة َ لةطةل سى كةثر راوة تاوةكو ئ َيستا دوو َ سى جؤالنة، سى ئاودةست و دوو َ دوو َ ئةوةى ث َيويستة بكرابا جادةو ِرووناكى واتة
ذمارة 9
كارةبا من زؤر شاران طة ِراوم هةموو شتيان هةية بةآلم كؤية لةاليةنى طةشتوطوزارو ِريَطاوبان زؤر لةثاشةوةين ،هاوينة هةوارى َ بى حةمامؤك هةندى شتى بؤكراوة بةآلم َ خزمةتة ،ضنارؤك (سفر)ة كارةبايةكى هةبوو ئةويشيان بةقابيلى نةزانى طؤ ِريان بةيةكى زؤر خراث كة تائ َيستا قاتعى نية لةحالةتى شؤرت َيك تؤ هيضت بؤناكريَت، جاداوا لةهةموو دامو دةزطاكان دةكةم بةسة! مراجةعةيكى خؤتان بكةنةوة زؤرسةيرة ضنارؤك هةميشة كؤيةبووة ئ َيستا ئ َيمةيان داوة بة ضوارقو ِرنة لةاليةن خزمةت طوزارى كارةباوة بةآلم لة ِرووى صحةو طةشتوطوزار بؤ وةرطرتنى ئابونةو ثارة سةر بةكؤيةين ئةلَمان دةلََيت(نيشت نورمال) ...بةث َيكةنينةوة!! داوا لةبرادةرانى ل َيثرسراو دةكةم لة ِرةخنةكانم َ دل طران نةبن ئةوة ِراستى ية. كةكؤن :لةكؤتا ييدا دوا ث ِرؤذةى هونةريت ضى ية و ضى بةكةكؤن دةلََييت؟ سةرتيث :من لةمةودوا زؤر بةطةرمى ث َيم خؤشة يارمةتى هةموو هونةرمةندانى كؤية بدةم ض بةئاوازب َيت يا هةر ث َيويستيةكى كة َ نةكةوى بؤيان ثةيدا دةكةم. ل َيرة دةستيان ه��ي��واش دةخ���وازم هونةرمةندانى شارةكةمان لة مةودوا يةكتريان خؤش َ بوى بى كار بؤ شارةكة بكةن ،ئةوةى ِراستيش َ ث َيم خؤشبوو لةماوةى ئةو سةفةرةم كاريَك بكةم ئةويش هةموو طؤرانية بةناوبانطةكانى كؤية َ بةجي جى َ نوى بكةينةوة بةآلم بؤم َ َ نةكرا ئينشاللة برادةران بةم كارة هةلسن كاريَكى ث َيويستة ئةوان بيكةن ،سوثاسى ئ َيوةش دةكةم و دةست خؤشيتان ل َيدةكةم و هيوادارم هةر بةردةوام بن بؤ خزمةتى كؤية.
ئةيلولي 2010
29
ثالر بةويَنةوة
لة كؤية دةر َين :منداري بة دةرمانان ناضتة سةربانان. بةآلم بة خواي نة قري نة بة ضيمةنتؤ كردن ،دوو سايدي هةرمؤتة ضا ناكرآ!!
ئةرآ قةول نةبوو حةمامؤك بكر َيتة سةرضناري سل َيماني؟!
ئاي لةو كارةساتةي طوفك لة نزيك زانكؤ و سةر ر َيطاي طةشتياري هةيبةسولَتان ،بةرثرسان لة كو َين؟!!
بةخواي بابة جوانة جادة بؤ خؤي تةسك و تروسكة جا ئةو ئةذديهايةش ت َييدا ب ِروا.
ئةم ئاآليانة بؤ َ نوي ناكةنةوة؟ 30
ضاالكييةكاني مةلَبةندي الواني كؤية 1987 كؤية لةم سالَةدا ضوار جار يةكةم بووة لة ثالَةوانيَتي هةوليَرو عيَراق لة ئةرشيفي دكتؤر هؤشيار عةبدولرةحمان ثلةي يةكةم لةثالةوان َيتي مةلَبةندةكاني هةول َير لةتةمةني18سالَيدا،كةلة 1987/1/6لةهةول َير سازكرا. َ ث��ل��ةي دووةم لةثالَةوان َيتي مةلبةندةكاني الوان��يهةول َيرلةتةمةنى16سالَي ،لة 1987/4/7لةعةنكاوة ئةنجام درا. ثلةي دووةم لةثالَةوان َيتي ث َيشكةوتووان بؤيانةو مةلَبةندةكانيثاريَزطاي هةول َير لة.1987/4/28 َ ثلةي يةكةم لةثالَةوان َيتي ثاريَزطاكاني باكور لةتةمةني12-9سالي،كةلة 1987/4/26لةكةركوك ئةنجام درا .شاياني طوتنة لةم ثالَةوان َيتيةدا كؤية نويَنةري طشت مةلَبةندةكاني ثاريَزطاي هةول َيربوو.
ثلةي دووةم لةثالَةوان َيتي بة ِريَوةبةرايةتي الواني ناوضةي باكور،كةلةنةينةوا لةنيساني1978سازكرا. ثلةي ض��وارةم لةثالَةوان َيتي بة ِريَوةبةرايةتي الواني ع َيراق،كةلةبةغدا لة 1987/7/12ئةنجامدرا .لةم ثالَةوان َيتيةدا كؤية نويَنةري طشت مةلَبةندةكاني ثاريَزطاي هةول َيربوو. َ َ ثلةي يةكةم لةثالَةوان َيتي بؤتةمةني 18سالي مةلبةندةكانيئؤتؤنؤمي ،لة 1987/8/2لةهةول َير. ثلةي يةكةم لةثالَةوان َيتي بة ِريَوةبةرايةتي مةلَبةندةكاني الوانيع َيراق بؤتةمةني15سالَي ،لةموصل ل��ة 1987/8/12سازكرا ،دواي ئةوةي الواني كؤية سةركةوتن بةسةر الواني زيقار( الواني كؤية نويَنةرايةتي الواني هةول َيري كرد.
تيثى بالةى كو ِرانى كؤية،1987/4/4 - ئةرشيفي( د.هؤشيار)
خيةدين حميَدين- ياريزان رَ كؤية1962/6/8-
تيبى بالةى كضانى كؤية ،1987-ئةرشيفي (د.هؤشيار)
ئةرشيفى(خيةدين حميَدين). تيثى بالةى سانةوى كؤية ،1961/1/19 رَ َ لةضةثةوة :حازم امحد(مامؤستاى وةرزش)،سديق عبدالقادر(بةريوةبةر) ،مغديدمحدكريم ،مجال محدامني، خيةدين حميَدين ،على مةالساحل ،حو َيزمستةفا، وريا شيَخ فتاح ،قوبادحسن ،زاهريعلى ،كمال محدامني ،رَ حاجى عالئةدين.
ذمارة 9
ئةيلولي 2010
31
كؤية بوو يةكةم خؤثيشانداني دوايى سالَى 1974ى كرد رِزطار فةقآ سةليم خويَندطا لةو ِرؤذةى لةكوردستان دةرطاي كراوةتةوة ،قوتابى و خويَندكار ،بنةماي شؤرش و ِراثةرين بوونة و بةدةنط هاواري باوانيان هاتوونةو ثالَثشت بوونة بؤبنياتنانى شؤ ِرشى طةلةكةيان ،خةباتخوازبوون بةقةدطيانى خؤيان بؤذيان َيكى ئازادانة كةماناى ئةوانى ترى تيا ثاريَزراوب َيت طيانبةخش بوون، لةسالَى 1979لةكات َيكدا لةكوردستاندا ،نةك هةرخؤثيشاندان ،بةلَكو هةناسةدان و ئاخ هةركةسي هةلَك َيشانيش لةكورد بظةكرابوو, َ بيطووتيا لةل ,ئةوا زيندان يا ثةتى س َيدارة خةآلتي بوو ،يا شوون بزر دةكرا .ئةوا كوَية بةدةر لةهةموو شارةكان ،ث َيشةنط و جلَةوي خةباتي نةثساوةي خؤي هةر لةهؤ ِردا بوو. خويَندكاراني ثؤلى ث َينجةمى زانستي ئامادةيى كؤيةى كو ِران لةسالَى (-1978 ،)1979بةحةقةت ،دةست ث َيشخةري خؤث َيشاندان َيكي م َيذوويي بوون .لةو سالَة بةعسي د ِرندة ،دةستيكرد بة ِرةش بطيريةكى بةربالَو لةكؤية ،ثتر لة()100كةس طيران. بةيانى بوو ضووينةوة قووتابخانة لةبةروارى ,1979/4/14ثؤلى ث َينجةمى زانستى دووهؤبةبوو ،خويَنكاران لةناوخويَندطاكة، زؤر ب َيدةنط دي��ارب��وون ,هاتووضوون و ِراوةستانيان وةك تازية داران بوو ,كةثرسيم؟ طووتيان زؤرب��ةى مامؤستاكانمان شةو طيراون ,خويَندكاران ب ِرياري خؤث َيشاندايان دا .ئ َيمة ئةم كارةمان بةئةركي خؤمان زان��ي و لةهةموواليةكةوة بيرمان لةوة دةك��ردةوة طةر مامؤستاكانمان بةرنةبن ئةوا سالَي خويَندنمان لةكيس دةض َيت، دةمانطووت:ئةى مامؤستاكان باوك وبراى ئ َيمة نين ! نا ِرةحةتبووين لةم ِرةشبطيريية, بيرمانكردةوة هةر وا بادةستةوةستان خؤمان شةرمثؤش نةكةين خؤ مامؤستاكانمان و بةبى تاوان ِراث َيضى زيندان باوك وبراكانمان َ كراون. ئ َيستا بةخؤشيةوة دةيط َيرمةوة كةدةمان طووت :با كاريَك بكةين ئةوان ،لةزيندانى بةعس ِرزطار بكةين ،خؤمان زؤر بةتوانا َكخستنى دةهاتة بةرضاو ,لةوكاتيش هيض ِري َ يا ِريَكخراويَكي سياسي ئاطادارى ,طرتنيان نةبوو ،بؤ ئ َيمةش هةر سؤزو وةفاى كوردايةتى بوو ،ضةكى دةستيشمان هةر كت َيبةكانمان بوو ،ئةو خؤثيشاندانةي ثؤلى ث َينجةمى زانستى ِريَكيخست ,دةتوانم بلَ َيم لةهيض 32
شاريَكى كوردستان ئةم جؤرة بةرةنطارية بةرامبةر بة بةعس مةحالَة كراب َيت ,بةكؤى دةنط لةن َيو قوتابيان ب ِريارماندا بةطشتى ِريَثيوان َيك ئةنجام بدةين ،هةرئةو ِرؤذةى بؤبةردةمى دام ودةزط��اى سيخو ِرةكانى بةعس لةكؤيةدةستمان بةخؤث َيشاندان كرد. مامؤستاكانى دواناوةندي كؤية كةطيرابوون ئةمانةبوون :جةمال ِرةشيد مامؤستاى كيمياوفيزيامان بوو ،مامؤستاهؤشمةندي براى شةهيد ئ��ازاد هةورامى مامؤستاي ئةندازاياريمان ب��وو ،مامؤستا ِرؤستةم مامؤستاى بيركاريمان بوو ،ذمارةيَكي زؤر مامؤستاى سةرةتاى و خةلَكى ِرةش و ِرووتي تريش طيرابوون .تةنانةت مامؤستاى طوندةكانيشى طرتبؤوة ,وةك مامؤستا عزيز ِر َ َ هةندى ةسول كةلةئيلنجاغ مامؤستابوو، َ لةقوتابيان خؤيان دزيةوةو نةهاتن لةطةلمان ضونة قاعةى مةرسةمى ناوسانةوي ,ذمارةى ئامادةبوونمان لةسةرةتادا نزيكةى()35 كةس بووين ,دةفتةروكت َيبةكانمان دةست دايةو ب��ةدواي يةكتر كةوتين ،بةثانتايى جادة هاتينة خوارةوة ،جادةوجادة ,بةه َيمني وبةبى هيض هوتاف ك َيشان َيك لةقوتابخانة َ بةدةفتةروكت َيبةوةهاتينة َ دةرى،ب ِرا ِرياريشمان دا بةيةك دةنط داواكاريمان ئةوةب َيت مامؤستاكانمان ئازادبكةن ،بةآلم وادةشمان بةيةكتريدا خؤثيشاندانةكة نةش َيويَنين يةكتر بةجى نةه َيلَين بةطشتى وبةرةو((منةزةمة َ ياخود فةرمانطةى سيخو ِرى)) لةكؤية بة ِريَكةوتين ،بةجادةى حاجي قادري كؤيي َ هاتينةخوارى ،بؤئةوةى ِرؤيشتين و بةه َيمني خةلَكى ناوبازاريش بةطةلمَان بكةون ,ه َيدى ه َيدى بة ِريَكةوتين ،لةفولكةى تايةر تؤفيقى كؤن كةئ َيستا ثةيكةرى حاجى قادرى كؤيي ل َيية ,لةيادمة سةرشةقاممان بةتةواوةتى طرتبوو ،كةدوكاندارةكان ضاويان بةئ َيمة كةوت ,زؤر بةيان دوكانةكانيان داخست و خؤيان طةياندةوة مالَةوة ،نةوةك بقةوم َيت, بةآلم ئ َيمة هةر بةردةوام بووين ,خةلَكان َيكش هةبوون بةحةماسةتةوة تةماشاى ئ َيمةيان دةكردو دةيان ثرسي ئةم ِريَثيوانة ضية؟ دةمان ووت لةدذى ئةوةى مامؤستاكانمان طيراون ,دةتوانم بلَ َيم هةنديَكيان بةتةواوى حةثةسابوون .طةيشتينة بةردةم دةرطاى ِريَكخراوى سيخو ِرى(منةزةمةى حيزبى بةعس)كةئ َيستا مةلَبةندى 14ى ريَكخستنى يةكى لةقوتابيةكان كؤيةى (ى ن ك)ة, َ بةناوى (سةردارى ئةحمةد وةيسى ) ئ َيستا
دكتؤرة لةبةريَوةبةرايةتى ئاذةلَى كؤية, ووتى با هجومى ذوورةوةى منةزةمة بكةين, َ ذوورى بكةين يةك َيكمان ووتى بؤ هجومى خؤ ئ��ةوان لة ِريَكخراو نةطيراون ,بةلَكو لةدةزطاى سيخو ِرى طيراون(دائرةى ئةمنى كؤية) ،ئةطةرئةوكات هجومى منةزةمةى كؤيةمان كردبا هةموومان دةطيراين ,بةآلم سةردار ئةوةندة بةجةرط بوو واى دةزانى دةستى ثرة لةطوللة ئارث َيضى بؤية هجومى ذووةرةوة دةك��ات ,ئةوكات فةرمانطةى سيخورى كؤية ك��ةوت��ب��ووة تةنيشت نةخؤشخانةى شةهيد دكتؤر خاليدى ئ َيستا ,بةرامبةر بارةطاى كؤمةلَةى ِرؤذ ,تاكو سو ِراينةوة بةردةمى فولكةى سةراى كؤية, َ لةوى كةوتينة مشت و م ِر ئايا ضؤن خؤمان بطةيةنينة ناودةزطاى سيخو ِرى ,هةنديَكمان ش َيوابووين ناحةقيشيان نةبوو ،ضونكة خؤثيشاندانيان لةذياندا نةديبوو ،وةك بلَ َيى ترس داى طرتبوون ,ووردة ووردةش كةم دةبوينةوة ,جةماوةريش بةهيض ش َيوةيةك خؤيان نةطةياندة ناو ِريَثيوانةكةمان ,ئةمةش خؤى لةخؤيدا قوتابيان زؤر ثرسياريان الدروست بوو .تادةهاتيش ذمارةمان بةرةو كةمى دةضوو ,ئةوةى لةيادم ماب َيت ئةمانةى مابووينةوة لةخؤثيشاندانةكة ئةمانة بوون-1(: ئ��اراس قادر براى شةهيددلزارقادر ,ئةو دةوريَكى كاريطةرى هةبوو لةوخؤثيشاندانة. -2ساالرى مةحمودي سةرتاش-3 .ث َيشرةو مةجيد صابير-4 .شةهيد قةنديل عةبدوآل. -5ئيبراهيمىقادرىحةمةشةلى-6.سةردارى ئةحمةد وةي��س��ى كةبابضى-7 .ك��اوة عةبدالرحمان ئةحمةد ،خوال َيى خؤشب َيت. -8دلَدار عةبدالرحمان تةها-9 .عةبدالرحمانى ئةسعةدي نالَبةند-10 .نةبةزى مامة فةندى. -11كامةرانى مام ثيرؤتى شورتة-12 .ش َيخ كةريمى ش َيخةروانى-13 .بةرزانى توفيقى قادرياسينى-14 .رزطار عمرمحمود-15 . نةوزاد محى الدين-16 .ئ��ازاد حاجى عمر زيَرينطر-17 .ئازاد حويَز نجم الدين-18 . ب َيستون رفيق عبداللة-19 .سباح ِرةشيد عبداللة-20 .ه َيرش احمد امين-21 .نةوزاد عسمان فرج-22 .يوسف تاهير ابراهيم-23 . فرهاد ابراهيم ثالَةوان-24 .سةفيرى ئةحمةدى خارةى-25 .ش َيروانى كةريمة سورى-26 ، محمد سديق عمر(-27 ،بةندةش) ِرزطارى فةقى سةليمى .)....زؤر طرينط بوو بةعس، َ ثى كةشف نةكرا، ئةو خؤثيشاندانةى ئ َيمةيان َ َ لةطةل ثؤلةكانى ئةوةندة ل َيكؤلَينةوةيان
تريش كرد نةطةيشتنة هيض ئةنجام َيك. كةواتة توانيمان طيان ثاكى و زمان ثاكى خؤمان بثاريَزين ،ئةمةش طرينطى زؤرى هةبوو ،كةئ َيمةى قوتابى وةفادارى يةكترين و دوذمن بةئ َيمة ناويَريَت طةر يةكطرتوبين. لةكن فولكةى سةرا ,تووشى(توفيق ئاغا)بووين لى ب َيت ,ووتى ئةمة هةزار رةحمةتى خواى َ ضيية؟ضيدةكةن؟ توفيقاغا ئةوكات بةتةمةن بوو زانى ئ َيمة بةهةلَة هاتووين و دةكةوينة ناوكةمينى بةعسةوة ,لةو باوة ِرة دابووم زؤرى بووبى ,ضونكة دةيزانى د ِرندةيى ثى ناخؤش َ َ بةعس ضؤنةو ئ َيمةشى بةهةرزةكار لةقةلَم دا, لةو مشت وم ِرةية دابووين دووسيخو ِر ل َيمان ثةيدابوو كةلةبازار دةهاتنةوةَ , طوى بيستى طفتوطؤى ئ َيمة بوون ،هةرزوو هةستيان بةشت َيكى زةق كردوو طةرضى ئةوان عةرةب ئ َيمةش كوردبووين ,ل َيمان هاتنة ث َيشو ها ئةمةضيية؟ توفيقاغا هاتة وةآلم ووتى ئةمانةالعيبن و ئةم ِرؤ ِرةشةباية ...لةث َيك ه َينانى ئةم قسانة دابوو ,كةضى ساالرمحمود و ب َيستون ِرةفيق ووتيان نا ئ َيمة دةمانةويَت مامؤستاكانمان بؤبةر بدريَت ,ئةوانيش لةسةرة خؤو بةدلَث ِريةوة بةضاويَكى دوذمنانةوة كى دةيةويَت ب َيت مامؤستاكةى ووتيانَ : َ بؤ بةر بدةين باب َيت لةطةلمان تاكو بؤى بةربدةين! هةنديَك لةقوتابيان بةودلَةثاك وب َيطةردةيان ,ضوونة ثالَيان وبةطةريان كةوتن وةك(س���االر محمود و ب َيستون ِرةفيق) تاماوةيةك ضاوة ِروانمان كردن وةك بلَ َيى زانيمان طيراون ئ َيمةش ئةوةى
ماينةوة بةرةو خويَندنطا بة ِر َى كةوتينةوة, ه َينديَكمان بةكؤآلنان بةرةو قوتابخانة بة ِر َى كةوتين وهةنديَكى تريشمان جادةوجادة دةهاتين ,طةيشتينة فولكةى تايةرتوفيق هةر ئةوةندةمان زانى دوو سةيارةى سثى وةك الندطرؤزةرى ئ َيستا بةيةك ضركة لةسى الوة دةرطايان كردةوة سيخورةكان َ َ هةندى لةقوتابيان بةخ َيرايى ل َيى دابةزين دةرطاكردنةوة برينداربوون ئينجا كةوتنة ِراوةدونانى ئ َيمة ,سةردار ئةحمةد وةيسى ئ َيستاش شويَن برينى ئةوكاتى ث َيوةماوة ئ َيمةش هةر يةكةمان بةرةو كؤآلنةكانى ناوشارى دةستمان بة ِراكردن كردو هةآلتين تةنها سةباح ِرةشيد نةب َيت خؤى كردة دوكانى وةستا ئةميرى حةداد لةوكاتى لةدوكان نةبوو ئ َيستا شويَنى دوكانةكة ثةيكةرى حاجى لى داندراوة ,سيخوريَك ل َيى هاتبووة قادرى َ ووتبووى:كى خاوةنى ئةم دوكانةية. ث َيش و َ سةباحيش لةوةآلمدا ووتبووى من .زؤر باشة مةترسة دانيشةوة ,بةآلم سيخورةكان بةدواى قوتابيان كةوتن بة ِراكردن و دةمانضة بةدةستةوة لةئةنجامدا(رزطار عمرلةسةر قازيالن طيراو بةرزانى قادرياسين و نةوزاد مح َيدينيش لةبن تاقان طيران) لةطةرةكى ق��ةآلت .هةر يةكةمان خؤمان ش��اردةوة لةمالَة خزمان ئةوانةى نةطيراين ,كةسمان سى رؤذ, نةضووينةوة مالَ َى خؤمان بؤ ماوةى َ َ ماوةى مانط َيكيشبوو ل َيكؤلينةوةيان لةطةلدا دةكردين ,بةطويَرةى بيروبؤضوونى ئةوان طومانيان لةوة دابوو ,ئ َيمة هاندةريَكمان
لةثشت ب��ووة خؤشبةختانة كةس ناوى كةسى نةدا,,هةر بؤيان ئاشكرا نةبوو ,بةآلم لى طيرا-1 :دلَ��دار ضةند قوتابيةكمان َ عبدالرحمن تةها ,تةنكة ِريش َيكى هةبوو بةوة ثى دةداو ضل ِرؤذ طيرا-2 .سةفيرى ئازاريان َ ئةحمةدى خارةى ئةميش ضل ِرؤذ طيرا. -3ش َيخ كةريمى ش َيخةروان بةمووى سينطى ئازارايان دةدا-4 .ساالرمةحمود لةدووايشداحوكمى دادط��اي��ان بةسةر داضةسثاند لةدواى سالََيك بةعةفو ئازادكرا لةبةنديخانةِ -5 .رزطارعمرمحمود-6 .نةوزاد محى ال��دي��ن-7 .ب���ةرزان تؤفيق قادر ياسين-8 .ئازادى عمرى زيَرينطر-9 .كاوة عبدالرحمان-10 .ئيبراهيم قادر ِرشيد-11 ، امجةد حويَز احمد .هةموويان بةربوون تةنها ساالر محمود حوكم درا .ئةم خؤثيشاندانة طةرضى زؤر سادة بوو ,بةآلم طةورةيى خؤى َ لةطةل ث َيوة ديار بوو ,ئيسثاتيشمان كرد, ئةمشداشؤ ِرش َيكى بضووكى خؤندكارانمان سازدا لةساتةوةخت َيكى واناسك و دذوار, بةم ش َيوةيةش دلَى بةعسيةكانى كؤيةمان بةترس ه َيناو مةبةستةكةمان ث َيكاو ,طةرضى سةركةوتوونةبووين بؤ ئاواتةكانمان ,بةآلم جؤرة ئازادييةكمان ث ِرذاندة سةريان لةدوايى ئةم خؤثيشاندانةدا ئةم ديَرةم بؤ هات ,هةر كات َيكيشباسىخؤثيشاندانكراباية,ئةوديَرةى منيان دةووتةوة .ئةويش بريتى بوو(( :ثؤلى ث َينجةمى زانيارى....هةلَيان كرد ئاآلى ب َيزارى )) .داواى ل َيبوردن لةوقوتابيانة دةكةم كةناوةكانيانم لةبيركردووة.
شيوان كةرمية لة ِراستةوة :حممد خدر هةرمؤتة ،عبداخلالق قادر ،اجمد حو َيز امحد ،نةوزاد امساعيل ،سردار امحد ويسى ،شؤ ِرش مستةفا ،سالح قادر ،رَ رزطارفقى سليم (بةتةنها لةثيَشةوة دانيشتوة) هيش سليم اغا، سوور ،كامةران ثريؤت ،عبدالرمحن اسعد ،فرياد سابر ،رَ َ
ذمارة 9
ئةيلولي 2010
33
لةبة ِريَوةبةرايةتى هاتوضؤى كؤية لةماوةى 6مانطدا 1660مؤلَةتى شؤفيَرى دراوة كة 217يان ذنن دةربارةى كرانةوةو ث َيدانى مؤلَةتى شؤف َيرى لةبة ِريَوةبةرايةتى هاتووضؤى كؤيةو كرانةوةى بةش َيوةيةكى طشتى ،بؤشارى كؤيةو دةوروبةرى خزمةت َيكى طةورةية َ دةدري، كةلةقةزاي كؤية مؤلَةتى شؤف َيرى هةرضةندة ث َيشتر مؤلَةتى شؤف َيرى لةكؤية هةبووة بةآلم سةربةهةول َير يان سل َيمانى بووة واتامؤلَةتةكة بةناوى سل َيمانى يان هةول َير بوو ،بةآلم ئ َيستا مؤلَةتةكة بةناوى كؤيةية جطة لةمةش ث َيشتر تةنها مؤلَةتى تايبةت هةبووة ،كةضى لةئ َيستادا هةموو جؤرةكانى مؤلَةتى شؤف َيرى بةطشتى وتايبةتى و ماتؤ ِرسكيل وكشتوكالَى و َ دةردةك��ري ،هةروةها ئينشائى لةكؤية ذمارةيةكى بةرضاو لةهةردوو ِرةطةز بةش َيوةيةكى طشتى و بةتايبةتى ذنان داواك��ارى وةرطتنى مؤلَةتى شؤف َيرين، لةبةر طرينطى و ث ِربايةخى ث َيدانى مؤلَةتى شؤف َيرى لةكؤية سةردانى بةريَوةبةرايةتى َ هةول و هاتوضؤى كؤيةمان كردو دةربارى ماندوبوونةكانى خؤيان بؤكردنةوةى هؤبةى مؤلَةتى شؤف َيرى و ِريَ��ذةى داواك��اران و ئامادةكارى و بة ِريَوةضوونى ث َيدانى مؤلَةتى شؤف َيرى لةكؤية ،بة ِريَز(شؤ ِرش كاكة) بة ِريَوةبةرى هاتوضؤى كؤية وةآلمى ضةند ثرسياريَكى داينةوة. شؤف َيرى ث/لةسالَى2010مؤلَةتى لةكؤية كرايةوة ئةمة ضؤن بوو؟ و/دواى ث َيك ه َينانى كابينةى شةشةم ئ َيمة وةكو بة ِريَوةبةرايةتى هاتوضؤى كؤية ئةم بيرؤكةيةمان بؤهات كةمؤلَةت به َينينةوة كؤية بؤية نوسراومان كردو داواكاريمان بةرزكردةوةو بؤخؤم بةدواى َ هةول و داب��ووم دواى ضةند مانط َيك هيمةت ِرةزامةنديمان وةرطرت لةهةموو برادةرانى سةروتر ،كاك ئازاد بة ِريَوةبةرى هاتوضؤى هةول َير و ليوار ِرزطار بة ِريَوةبةرى طشتى و وةزي��رى ناوخؤ و هةموويان ِرةزامةنديان نيشاندا كة مؤلَةتى شؤف َيرى بةهةموو جؤرةكانيةوة لةكؤية بكريَتةوة بةهةمان ئةو ب ِريارو ياسايانةى كةدراوةتة ثاريَزطاكانى تر كة كارئاسانيةكى باش بوو، ث َيشتر مؤلَةت هةبووة بةآلم بةناوى كؤية نةبووة بةناوى هةول َير يان سل َيمانى بووة، بةآلم ئةو مؤلَةتةى ئ َيستا بةناوى كؤيةية. ث /ضؤن ئامادةكاريتان بؤكرد؟ و داواك�����������اري و/دواى بةدواداضونةكانمان وةزارةت��ى ناوخؤ ل��ة2010/2/9ب��ةذم��ارة( )3806ب ِريارى كردنةوةى مؤلَةتى شؤف َيرى كؤيةى دةرك��رد ،ئ َيمة كةئةو ب ِريارمان بؤهات يةكسةر دةستمانكرد بةدروستكردنى 34
ِرةمثةو ساحةو هةروةها ئامادةكردن و ه َينانى كو ِراسةو نموزةج و سجلى تايبةت بةمؤلَةت و دابينكردنى كارمةندو ئةفسةرو هةروةها ذوورى تايبةتمان كردؤتةوة بؤمؤلَةت و هةلَطرتنى زانياريةكان ،لةكؤية دوو نوسينطة هةبوو نوسينطةيةكى سى نووسينطة تريش ك��راوة ،ئ َيستا َ هةية( ِرؤذ ،هةرمان ،هةنار) ئةم نوسينطانة مامؤستاى تايبةت و ب ِروانامةيان هةيةو خول و مةشقةكان لةنوسينطةكاني ئةوان بة ِريَوةدةضن وتاقيكردنةوةكانيش بةسةيارةى ئةو نوسينطانة دةكريَت ،دواى ئامادةكاريةكانمان ئ َيمة يةكةم خولمان لة 2010/2/27ناردة نوسينطة. ث/كةواتة مؤلَةتى كؤية جياوازى نية َ لةطةل ثاريَزطاكان؟ َ ثى و/بةل َى ،ئةو ياسايةى ئ َيمة كاري َ دةكةين هةمان ئةو ياسايةية كةلةهةموو كوردستان و ع َيراق كارى ث َيدةكريَت ئةويش ياساى هاتؤضؤية كةذمارة ()86ى ئةنجومةنى نيشتمانى ع َيراقةو لةسالَى2004دةرضووةو لةسالَى2007 لةكوردستان ثةسندكراوةو مؤلَةتى كؤيةش هةمان شةرعيةت و دةسةآلتى ث َيدراوةوكارى ث َيكراوة. ث/خةلَك داواكاريان هةية؟ و/بةلَ َى ،خةلَك داواكاريان زؤرة بةتايبةت ذنان ،تاكو ئ َيستا لةماوةى ئةو( )6مانطةى كةمؤلَةت كراوةتةوة )2900( ،كو ِراسةى مؤلَةتى طشتيمان دابةشكردووةو()1100 مؤلَةتى تةواوبووة كة()7يان ذنن ،هةروةها ( )1090كو ِراسةى مؤلَةتى تايبةتيمان تةواوبووة دابةشكراوةو()530مؤلَةتى ك��ة()210ي��ان ذن��ن كةئةمة ج َيطاى خؤشحالَية كةلةكؤية بةم ِريَذةية ذنان داواى مؤلَةت بكةن و()6كةمئةنداميش مؤلَةتى تايبةتيان وةرطرتووة ،دةربارةى ماتؤ ِرسكيليش( )30مؤلَةت تةواوبووة. ث/ل��ةم ماوةية هةلَمةتى دةست بةسةرداطرتنى ماتؤ ِرسكيلةكانتان كرد، ئةمة ضؤن بوو؟ و/ئ َيمة بةر لةدةره َينانى مؤلَةت لةكؤية ضاوثؤشيمان لةخةلَك كردية يا ئيجرائاتمان توندنةبووة بةتايبةتى دةربارةى ماتؤ ِرسكيل و ئام َيرة كشتوكالَيةكانو ئام َيرة قورسةكانى وةكو شؤفةرو طريَدةر ،ئةمانة ث َيويستيان بةمؤلَةتى شؤف َيرية ،دواى طة ِرانةوةى مؤلَةت بؤكؤية ئ َيمة ئاطادارى خةلَكمان كردةوة كةب َين مؤلَةت دةربكةن لةماوةى()5مانطدا تةنها()24كةس هات بؤدةركردنى مؤلَةتى ماتؤ ِرسكيلى كةضى دةمان بينى دةيان ماتؤ ِر هةية بؤية دواى
َ فةحتولآل شؤ ِرش كاكة َ لةطةل قايمقام و ئاسايش كؤبوونةوةمان ب ِريارى هةلَمةت َيكمان دا ،لةماوةى دوو ِرؤذدا( )40ماتؤ ِرسكيلمان دةستطيركرد، دواى ئةوهةلَمةتة ئ َيستا دةبينين بةدةيان كةس داواى مؤلَةتى ماتؤ ِرسكيلى دةكةن، واتانابى خةلَك ئ َيمة ئةوةمان بؤياساكرد، َ بي، ي ث ماتؤرسكيلى بةبى مؤلَةت و ناياسايى َ َ َ بؤية هةرلة ِريَطةى ئ َيوةوة داوا لةو شؤف َيرانة دةكةم كةشؤف َيرى ئام َيرة كشتوكالَيةكانن بةتايبةت تراكتؤرةكانى كؤية كةب َين مؤلَةتيان بؤدةربكةين بةهةمان ش َيوة بؤشؤف َيرى ئام َيرة قورسةكانى وةكو شؤفةرو حةفارةو ئةو جؤرة شتانة ضونكة دةبى ئةوانيش بةياسا شؤف َيرى بكةن و َ هةبى. مؤلَةتيان َ ث/ض��ةن��د ج���ؤرة م��ؤلَ��ةت الى َ وةدةردةكرى؟ ئ َي و/هةموو جؤرةكان بةطويَرةى تةمن، َ تةمةن()16سال، مؤلَةتى ماتؤ ِرسكيل بؤهةرسى جؤرى كةمئةندام مؤلَةتى تايبةت َ و تؤماتيك و ط َي ِرعادى تةمةنى()18 َ بى ،مؤلَةتى طشتى تةمةن()20 سال َ َ َ َ َ س��ال ،مؤلةتى كشتوكالى ،مؤلةتى ئينشائى(ئام َيرة قورسةكان) ،هةروةها بؤنةخويَندةوارانيش لةضوارض َيوةى ئةم مؤلَةتانة بةش َيوةيةكى تايبةتتر دةورةو دةبينى لةنوسينطة. مةشق َ ث/لةماوةى هةشت مانطى ِرابردوودا ضةند ِرووداوى هاتوضؤ ِرويداوة؟ و/لةناوشارو دةرةوةى شار(ِ )140رووداو ِروويداوة كة()10مردوو( )122بريندارى ل َيكةوتؤتةوة ،بؤية داواكارم لةشؤف َيران ثابةندى ياساكانى هاتووضؤببن بؤئةوةى ِرووداوةكان كةمببنةوةو طيانى خؤيان و هاوآلتيان بثاريَزن.
نةبوونى متمانةو هاوئاهةنطى لةنيَوان كؤمةلَطاو زانكؤوثةيمانطاكان دا! َ هيمن ئيلنجاغى نةبوونى هاوئاهةنطى لةن َيوان ووآلت َيك بؤ ووآلت َيكى تر ياخودلةن َيوان شاريَك بؤشاريَكى تر يا لةن َيوان دراوس َييةك يا َ لةطةل بةرامبةرةكةى... تاكة كةس َيك هتد ،ئةوة دةب َيتة هؤكارى نةهامةتيةكى ط��ةورة بؤ ه��ةردووالي��ةن ،لةدنياى ئةم ِرؤى كؤمةلَطاكةمان كة لةضةند سالَى ِرابردوو جطة لةهاوئاهةنطى بةلَكو متمانة لةن َيوان طشت ضين و تويَذة جياوازةكاندا هةبوو بةآلم ئ َيستا بةداخةوة! وةك دةزانين لةطشت ووآلت��ان دا ثةيوةنديةكى ل َيك دانةب ِراو لةن َيوان كؤمةلَطة و زانكؤوثةيمانطاكان دا هةية، بةبى بةشدارى بةرضاوى هيض ثرس َيك َ زانكؤوثةيمانطا ل َيكدانةوةو شرؤظةى ئةم ث َيطة ِرؤشنبيرية ناب َيت ،ئةمةش بوونى متمانة لةن َيوانياندا دةردةخات كة بووةتة هؤى ئةوةى هاوتةريب بةيةكتر بن و هةردووال هةنطاوى بةرةوث َيش ضوون هةلَبطرن ئةم ث َيش كةوتنة طةورةية ِروودةدات كة لةئ َيستادا دةيبينين. بةآلم ئاخؤ لةووآلتى ئ َيمةدا لةم شارةى كؤية زانكؤو ثةيمانطاكانمان تا ضةند متمانةى كؤمةلَطةيان بةدةست ه َيناوة؟ تاضةند هاوئاهةنطن لة ث َيشةوةضوونى ووآلتدا؟ دلَنياين كةدةب َيت كؤمةلَطة َ لةطةل هاوئاهةنطى و ِراويَذى هةب َيت زانكؤوثةيمانطادا بؤ ضارةسةركردنى ك َيشةكان و دروستبوونى بيرؤكة جياوازةكان ،بةآلم ل َيرةدا ضةندين ك َيشةو جياوازى كةلتورى و كؤمةالَيةتى و زانستى و...هتد .هةية لةن َيوانياندا، كةلتورى زانكؤوثةيمانطا جياوازى َ لةطةل كةلتورى ب��او لةكةلتورى كؤمةلَطا ِرةت دةكاتةوة ،ل َيرةوة كؤمةلَطة هةولَدةدات بةخؤت َيهةلَقورتاندنةكانى خؤى خةست َيتى كةلتورى و زانكؤيى �ى ت��اب��ةردةوام خ��ؤى وةك داب��ةزيَ��ن� َ كةلتورى باآلدةست بم َين َيتةوة ،نةبوونى هاوئاهةنطى لةن َيوان ئةم دووكةلتوورة ب��ؤت��ة ه��ؤى ئ���ةوةى لةثةيوةندى لةبى كؤمةآليةتيةكانيشدا جؤريَك َ
ب ِروايى لةن َيوانياندا ب َيتة ئاراوة ،لةبزوتنةوة كؤمةالَيةتيةكانيشدا بيرو ِراى طشتى َ لةطةل زانكؤدا ناكات كةمترين ِراويَذ َ و ئ َيستاش لةثةيوةندى لةطةل ِرووداوة طرنطة كؤمةآليةتيةكان بؤضوونى مامؤستايةكى ئاينى يان ِريش سثيةك لةسةرووى ل َيكدانةوةى مامؤستايةك يا َ دةكرى ،زؤربةى خويَندكاريَك ضاو ل َي كاتةكان ئةطةر بؤضوونة زانكؤو َ لةطةل طوتارةكانى سةر ثةيمانطاكان نةبى ،ئةوا دواهةميان شةقام ويَكضووى َ لةاليةن خةلَكةوة ثةسندترة .لةضاالكية سياسيةكانيشدا كؤمةلَطة متمانة ناكات بةمامؤستاو خويَندكار تاوةكو ب ِريارى يةكاليى ك��ةرةوة ل َيكؤلَينةوةيةكى زانستى لةهةمبةر ك َيشة سياسيةكاندا بخةنة ِروو ،وةك دةبينين بةشداريةكى ئةكتيظيان نية لةدةسةآلتى سياسى ووآلتدا ،لةاليةن خودى حكومةتيشةوة كةمترين هاوكارى هةية بةوةى اليةنى ئابورى خويَندكار زؤر الوازة كةواى كردووة لة ِرووى سةرضاوةى مادديةوة خويَندكار بةتةواوى بطة ِريَتةوة بؤ بى طومان الى بنةمالَةوحاكميةتَ ، َ ئةو هاوكارى مادديةى بنةمالةش �ى ض��اوة ِروان��ى نية ه َيدى ه َيدى ب� َ دةب َيتة هؤى ئةوةى كةويستة سياسى و كؤمةآليةتيةكانى خويَندكاران
ذمارة 9
َ لةطةل بةرذةوةندى (كةهاوتةريبة َ طشتى كؤمةلطة) ك��ورت بكريَتةوة بؤ ويستة سنفى و طوزةران َيكى نزم تةوةريانة .بؤضارةسةركردنى ك َيشةكانى نابى ن َيوان كؤمةلَطة و زانكؤوثةيمانطاكان َ ضاوة ِروانى موعجيزة بين ،ياخود ث َيمان �ى لةماوةيةكى كةمدا ك َيشةكان واب� َ َ ضارةسةر دةكريَت نةكؤمةلطاى ئ َيمة دةتوانى زؤربةى خود ئاكارةكانى بةو َ ش َيوةية بطؤ ِر َى ،نة زانكؤوثةيمانطاكان دةبى واز لةبنةماو ثرةنسيثةكانى خؤيان َ به َينن ،ضونكة لةكؤتاييدا ئةو كؤمةلَطاية كة دةب َيت بطؤ ِريَت ،زانكؤوثةيمانطا ِرؤلََيكى بةرضاويان لةو طؤ ِرانةدا دةب َيت .بةداخةوة الى ئ َيمة ئامادةبوونى خةلَك لة زان��ك��ؤو ثةيمانطاكاندا بةناضارى ذيانةكية،خويَندكاران َ دةبى دةطة ِريَنةوة ناوكؤمةلطة ،ئ َيمة َ خةلَك بك َيشينة ناو زانكؤوثةيمانطاكان، نةك قةدةغةكردنى داب و نةريتة ثيرؤزو سةروةريةكان و ثؤشينى هةموو جؤرة جل و بةرط َيكى ب َيطانة ئاسايى ية بؤ زانكوَوثةيمانطاكان جطة لةثؤشاكى ئةبى ئةوب ِريارة تازة كوردى نةب َيت! َ دةركرابى لةاليةن ِراطرةكانةوة ياخود َ ب ِريارى سةردةمى ِرذيَمى بةعسة كةئ َيستا ثى دةكريَت؟ لةم نوسينةم دا كارى َ كةباسى متمانةم ك��ردووة لةن َيوان زانكؤوثةيمانطا و كؤمةلَطةدا بةلَكو لةن َيوان زانكؤوثةيمانطادا كةبة بةرزترين شويَنى ِرؤشنبيرى دادةنريَت هةر يةك بةجيا هاوئاهنطى لةن َيوانياندا نية. لة ِريَطةى كؤ ِروكؤبونةوةو سيمينارطةل و ث َيكه َينانى كؤمةلََيك ميهرةجانى طشتى َ دةكرى ئةوكارة بكريَت ل َيرةوة دةب َيت خويَندكاران و مامؤستايان بابةتةسياسي و كلتورى و كؤمةالَيةتيةكانى ِرؤذ و سةردةم بةرنة ناوبازنة ثةروةردةييةكانى خؤيانةوة ،ئةوبابةت و ك َيشةوباسانةى كة ِرؤذانة لةناو خةلَك ج َيطاى طرينطى و برةويان هةية لةزانكؤو ثةيمانطاكاندا شرؤظة بكريَت تاوةكو ئةو جياوازى ل َيك دابرانة طةورةيةى ئ َيستا هةية لةن َيوان نى. زانكؤ و ثةيمانطاو كؤمةلَطا نةم َي َ
ئةيلولي 2010
35
الدانى واتايى لةشيعريَكى هاوذين صليوة دا رِؤذان نورى (زانكؤى كؤية-كؤليذى زمان) دووجؤر الدان هةية ،الدانى زمانى و الدانى واتايى ،لةشيعرى نويَدا الدانى واتايى َ دةكرى ،وةك لةالدانى زياتر هةستى ث َي زمانى ،ئةمةش بةمةبةستى داه َينانة، هةرشاعيرةو جؤرة ش َيوازيَك هةلَدةبذي َ َرى، دي��ارة شيعر لةزمانى قسةث َيكردنى ِرؤذانة هةلَدةطةريَتةوةو ياخى دةب َيت ب��ةو مانايةى ئ��ةو وش��ةو ِرستانةى كةبؤقسةكردن بةكاردةه َينريَن لةن َيو دةق َيكى شيعريدا مةدلوولى تر وةردةطرن, خويَنةر كات َيك الدانى واتايى لةشيعريَكدا دةيبيستىِ ,رةنطة ديَتة بةرضاو ياخود َ دبي لةهةلَه َينانى واتاى هؤنراوةكةو نائوم َي َ بيخاتة الوة ,بةآلم بنةماى هاريكارى بيري دةخاتةوة ,كة لةهةموو طوتن َيكدا, قسةكةر بةنيازى ت َيطةياندن ديَتة ث َيشةوة, نى دةبي ئةم تةكنيكى تر بةكاربه َي َ كةوابي َ َ بزاني شاعير بؤبنةماكانى ثشت بؤئةوةى َ َ طوي خستووة ,لةم الدانة ض ئةنجام َيك دةكةويَتةوة ،ل َيرةدا باس لةالدانى واتايى شيعرى(بةيانييةكى خؤش)ى(هاوذين صليوة)دةكةين ،شيعرةكة لةويَنةيةكى بازنةيى ث َيكهاتووة ,كة بة(بةيانيةكى ثي دةكات و بة(بةيانيةكى خؤش) دةست َ خؤش) كؤتايى ديَت. بؤمةبةستى شيكردنةوةو ل َيكدانةوةى شيعرةكةش وابةث َيويستى دةزانين بيكةين بةسى كؤثلةو يةكةيةكة ل َيكدانةوةى َ بؤبكةين ،ضونكة لةتةواوى شيعرةكةدا سى جؤر طؤ ِرانكارى الدانى واتايى بةدى َ دةكريَت ،بؤخويَندنةوةى شيعرةكةش هةرسى خويَندنةوةى بةطريَدانو َ كؤثلةكة بةسةريةكةوة تةواوى شيعرةكة ث َيكديَن َيت. كؤثلةى يةكةم: ( ب�����ةي�����ان�����ى ي������ةك������ى خ�������ؤش) �ى ب��ةي��ان��ي��ةو ك��ة َل��ةش�� َي��ر دةض��ري��ك � َي��ن� َ نى بولبول دةقوق َي َ 36
نى ثشيلة دةحيل َي َ نى ئةسث دةمياو َي َ نى سةط دةلور َي َ طورط دةوة ِرىَ نى مانطا دةباع َي َ نى بةرخ دةبؤ ِر َي َ مامز طارةطاردةكاو نى ضؤلةكة دةطم َي َ نى كؤتر دةقاسث َي َ نى كةو دةجريك َي َ نى و ِر َيوى دةجريو َي َ مار فيتةى ل َيدةداو نى، شوان دةفيشك َي َ نى كةنارى بؤق لةن َيو قةفةس دةخو َي َ نى. لةكةنارئاو دةقي ِر َي َ لة كؤثلةى يةكةمدا جؤرة ث َيكدادان َيكى َ دةبينرى ,شاعير كؤتي واتايى واتايى شكاندووة ,بةتايبةتى بنةماى هاو ِريَيةتى بةزاندووة ,لةوةدا كة وشةيةك هاو ِريَيةكةى َ لةطةل وشةيةكدا ديَت, دةطؤ ِريَتةوة ,يان َ كةلةوةو ث َيش ئاشنايةتى لةطةليدا نةبووة, ل��ةوةدا ئةوتايبةتمةندييةى ئاذةلََيك هةيةتى لةدةنطدا دةيداتة َ ثال ئاذةلََيكى تر ،باريَكى نائاسايى لة ِرووى زمانةوانييةوة نى ،سةرةتا دةنطى بالَندةيةك دةخولَق َي َ ياخود ئاذةلََيك بةدةنطى ئاذةلََيكي تر نى، دةطؤ ِريَتةوة ،كةدةلَ َى(ثشيلة دةحيل َي َ َنى) دي��ارة ئالَوطؤ ِرى ئةسث دةمياوي َ لةن َيوان دةنطةكان ك���ردووة ،بةآلم لةطوتةى(مامز طارةطار دةكات ،ضؤلةكة نى) ديارة وةك نموونةكةى ث َيشتر دةطم َي َ َ نيية ،ضونكة ئالوطؤ ِرى دةنطى لةن َيوان َ دووئ��اذةل يان دووث��ةل��ةوةر نةكردووة كةبةدواى يةك داهاتبن ،بةلَكو بؤمامز دةنطى مريشكى وةرطرتووة ،بؤضؤلةكةش دةنطى كؤترى وةرطرتووة. ب��ؤن��م��وون��ة (ح��ي�لان��دن) وات��ا فةرهةنطيةكةى ,ئةودةنطةية كةتايبةتة بةئةسث واتا(حيالندن) لةئاخاوتنى ئاساييدا دةدريَ��ت��ة ث� َ ��ال( ئةسث)و تايبةتمةندييةكى دةنطى ئةوئاذةلَةية
لةفةرهةنطى زمانى كورديدا ,بةآلم ئةو داويةتية َ ثال(ثشيلة). ني، قسةكردنى ئاسايى :ئةسث دةحيل َي َ ني. بةكاره َينانى شيعر :ثشيلة دةحيل َي َ (حيالندن)+سيماى ئةسث=قسةكردنى ئاسايى( ،حيالندن)-سيماى ئةسث=زمانى شيعر. لة سةرةتادا لةدوو نيوة ديَرى يةكةمدا دةنطةكان لةن َيوان( كةلَةش َيرو بولبول) ئالَوطؤ ِر دةكا ,بةآلم دواتر دةنطةكان بةت َيكةلَى ئالَوطؤ ِر دةكات و دةيداتة َ ثال ئةوطياندارانةى كةهاو ِريَيةتيان لةطةلَيدا نيية-: (مامز)زياتر لةش َيوةزار بةكارديَت, (ئاسك)لةزمانى ستاندارد بةكارديَت, هةروةها (مارفيتةى ل َيدةدا)( ،فيتة) دةنط َيكة تايبةتة ب��ةم��روظ .سيماى (فيتة)+دةنط+مروظ. ئةم سيمايةى بةزاندوو فيتة<+مرؤظ > ،فيتة<-مرؤظ >. خشؤكى فيشكة+طيانداريَكى ترسناك. ف��������ي��������ش��������ك��������ة <+طياندار+خشؤك+ترسناك>-،مرؤظ فيشكةى شوان<+طياندار+مرؤظ– خشوَك–ترسناك> شوان<+مرؤظ+ثاريَزةر>. َني ،خويَندن بؤق لةن َيو قةفةز دةخوي َ ئةوسيمايانةى هةية-: خو يَندن<+بالَدار+ئاواز+ف ِر ين+قةفة ز>. بؤق طيانداريَكى وشكاوةكي وئاوى ية, َ ناكري, َني ,لةقةفةزدا َنى ,دةقي ِري َ ناخوي َ ناف ِر َي. َ طارةطار(+مريشك+مالي+ه َيلكةكةر+ بالَندة). َ وى+ضوارثي) .بةم مامز(+ئاذةل+ك َي َ جؤرة ت َيكةلَكردنةو طؤ ِرينةوةى دةنطى ئاذةآلن و طؤ ِرينى تايبةتمةندييةكانى مرؤظ ،شيعر دروستبووة. كؤثلةى دووةم- :
مانط بةدةرةوةيةو هةتاو بزربووة مةل و با َلندةو تةيروتوار بةشةقامدا دة ِرؤن بةران دةف ِريَ و شاخ لةهةورةكان طيردةكا، كةشتيةكان بةشةقامدا دة ِرؤن و سةيارةكانيش بةسةر ز َيي دوكان دةخول َينةوة، قذم تاشراوةو ِريشم يةك طةز در َيذبووة. لةكؤثلةي دووةمدا ,شاعير دياردةكانى سروشت ث َيضةوانة دةكاتةوة ,بنةماى هةلَبذاردن و دروستى و ضؤنيةتى ني ،ئةوتايبةتمةنديانةى سروشت دةبةزي َي َ هةيةتى و ِرؤذانةش هةستى ث َيدةكةين و دةيان بينين شاعير هةرهةمووى طؤ ِريوةو ت َيكى هةلَش َيالوة بةمةبةستى خولَقاندنى شيعر ،ضونكة ئةطةر بةبارة ئاساييةكةى خؤى بةكارى به َينابواية ئةوةدةبووة طوتن نةدةبووة زمانى شيعر ،بنةماى دروستى بةزاندووة ,لةبةيانيدا(هةتاو) بةدةرةوةيةو(مانط)بزرة ،كةضى شاعير ث َيضةوانةى كردؤتةوة ،كة بةوبةيانية كارةكة ث َيضةوانةبووةتةوة ،اليةنى ف ِرينى لةبالَندة ستاندووةو بةبةرانى بةخشيووة، وةك :ش َيوةيةكى ئةفسانةيى بةرانى شاخدارى ب��الَ��دارى ه َيناوةتةكايةوة َ دةفرى و هةورةكان دةداتة كةبةئاسماندا َ ث َيش خؤى و كةضى بالدارةكانى هةموو لةثةلوثؤخستووةو لةكؤثلةى يةكةمى ئةم َ ئاذةل و شيعرة زياتر طؤ ِرينةوةى دةنطى بالَندة بةدى دةكرا كةضى لةم كؤثلةدا ئالَوطؤ ِريى بةخاسيةتى جةستةى بالَندةو ئاذةلَةكان كراوة. فرمانى(دة ِرؤن)و(ف ِرين) ه��ةردوو َ كةبكةريان لةطةل بةكارهاتووة( ،مةل و بالَندةو تةيروتوار) ئةو مةرجةيان َ دةي��ةوي ،بةم ت َيدانيية كة( ِرؤيشتن) َ دةوي <+ جؤرة كارى(دة ِروا) بكةريَكى َ ثي +تاية>ب َيت ،واتة<+مرؤظ +ئاذةلي َ ضوارثي +ئؤتؤمبيل>. َ لة نيوةديَري دووةمدا بكةرى(ف ِرين) ك��ة(ب��ةران)ة ئةومةرجةى ت َيدانيية, �ي ك��ة( ف ِرين) بك بةدلَي كارةكة ب� َ ة ر يَكى < +با لَند ة +با لَد ا ر +هة بو و نى ثي>. ثة ِر+دةنوك+دووقاض+نةبوونى َ
لةم ثارضةيةدا كؤتوبةندى هةلَبذاردن بةزيَنراوة شاعير ب��ةئ��ارةزووى خؤى ئالَوطؤ ِرى تايبةتمةندى فسيؤلؤذى كردووة لةن َيوان ثةلةوةرو ئاذةآلندا(( ،شاخ َ لةطةل شت َيكى نويَدا لةهةور طيركردن)) َ َ بةكارهاتوون و لةطةل هاو ِري ئاساييةكانى خؤياندا نين .ثلةى نةطونجانى واتاكان َ لةطةل يةكتر ِريَك زياتر لةسيمايةكدا ناكةون. لةكؤثلةى كؤتايدا ش َيوازي هةست كي (,)Corres pondance طؤ ِر َ (تراسل الحواس)بةكارهاتووة ،هةست كي بريتيية لةطؤ ِرينةوةى ِر َ ؤل طؤ ِر َ وئةركي هةست َيك بةهةست َيكى تر, بؤنموونة :طؤ ِرينةوةى هستى بينين َ دةبينري تؤ بةبيستن ,واتا شت َيك بةضاو ِرؤلَةكةى دةدةى بةطويَضكة ,بةم ش َيوةية ئةم ئالَوطؤ ِرة دةكريَت لةن َيوان هةر ث َينج هةستةكانى مرؤظ. َ شاعيرلةكؤثلةى س َييةمدا دةل َي: جطةرةيةك بةكونى طو َيمةوةيةو لووتم طؤرانى دة َل َي دةبيستى و دةمم طؤرانيةكة َ َ ث َي َلوى ضاوةكانم ضةثلة ل َيدةدةن و د َلم بؤنى َ طول دةكاو نى! دةبي و ئاطر خؤى دةسوت َي َ باران تة ِر َ ثةنجةكانم ِروومةتى س َيو َيكى ناسك ماض دةكةن شيش َيك ئاو لةسةر ئاطرةكة دةبرذىَ ! ثةرداغةكةباب َيك لةسةر م َيزةكة دانراوة وةى لةو بةيانيية خؤشة. وةك دةبينين شاعير ئةمجارةيان ئالَوطؤ ِرى لةن َيوان ئةندامةكانى جةستةى خ��ؤى ك���ردووةو ثةناى نةبردؤتةبةر ئالَوطؤ ِرى تر ،بةلَكو ويَنةكانى بةش َيوازى كى دروست كردووة ،بؤنمونة: هةستطؤ ِر َ ئةركى لوت بؤنكردنة ئةركى زار دةرب ِرينى قسةوطؤرانى ووتنة شاعير ئالَوطؤ ِرى ث َيكردوون ،ويَنةكانى تريش ئاشكرا ديارن كةضؤن ئةو ئالَوطؤ ِرييةى ث َيكردوون، َ هةندى بابةتيشى لةخودى شتةكانةوة هةلََينجاوةو وةك لةطوتةى(باران نى) باران تة ِردةب َيو ئاطر خؤى دةسوت َي َ خؤى تة ِرة ئاطريش خؤى سوت َينةرة، لةن َيوان(ثةرداخةكةباب و شيش َيك
ذمارة 9
ئاودا) ئالَوطؤ ِرى بارى ث َيكهاتةى هةردوو مادةكان كراوة ،كةواتة جطة لةمانةش لةطوتةى(ثةنجةكانم ِروومةتى س َيويَكى ناسك م��اض دةك��ةن) ميتافؤر هةية ل َيكضووني ِروومةتى كضى بةجوانى و سوورى س َيو ،سيماى واتايى بةزاندووة، نوقورضةى هةردوو ثةنجةكانيشى بةدوو ل َيو ضواندووة بؤماض كردن. ِرووم����ةت<+م����رؤظ> ،س� َي��و<- مرؤظِ +رووةك>. لةم ميتافؤرةدا ثةيوةندى ل َيكضوون هةية لةن َيوان(س َيو)(,كض) لةن َيوان واتاى فةرهةنطى و واتاى خواستراو ,ئةويش ثةيوةندى جوانى و ئالَي ية ،لةكؤتاييدا دةطةينة ئةوئةنجامةى ,كةشاعير لةم ثارضة شيعرةدا ,الدانى واتايى تا ِرادةيةكى بةرضاو ث��ةي� ِرةو ك���ردووة ,كةئةمةش يةك َيكة لةسيماكانى شيعري َ نوي و تا ئةم الدانةش زياتر ب َيت داه َينان زؤرتردةب َيت, جطة لةمةش بةضةند جؤريَك ئةم الدانة واتاييةى ثةي ِرةوكردووة :تايبةتمةندى دةنط َيكى داوةتة َ ثال ئاذةلََيك كةخاوةنى ئةودةنطة نيية ،بةمةش بنةماى هاو ِريَيةتى بةزاندووة دياردةكانى سروشتى ث َيضةوانة كردؤتةوة ,بنةماى(دروستى)بةزاندووة, وةكو خؤي بةكارى نةه َيناون .بنةماى هةلَبذاردنى ب��ةزان��دووة ,بكةرةكان ئةومةرجةيان ت َيدا نيية كةكارى(دة ِرؤن) و(دةف ِرن)داواى دةكةن .ش َيوازى هةست طؤ ِرك َيى بةكاره َيناوة( .جطةرة) بةدةمةوة دةط��ي� َ �ري ,ئةم طويَي بةكاره َيناوة, لووت هةستي بؤنكردنى هةية ,طؤرانى ووتنى داوةت��ة َ ثال...هتد .ئ��ةوةى لةو شيعرةى(هاوذين صليوة)دا سةرنجى كةئالَوطؤ ِركردنى ئةوةية ِراك َيشام دركث َيكراو و طؤ ِرينى هةستةكان لةناو شيعرى نويَدا ب��اوة ،ب��ةالَم طؤ ِرينى دياردةكانى سروشت بةمش َيوةية ئةمة ويَنةيةكى َ نوى ية ،واتة زؤرجار دةبينين شيعريَك ويَنةيةكى ت َيداية كةبةش َيوازى كى بينيات نراب َيت ،بةآلم لةم هةست طؤ ِر َ شيعرةدا لةسةرئاستى هةمووشيعرةكة الدانى واتايى خولَق َيندراوة شيعريَكى بةث َيزو سةرنج ِراك َيشى ل َيث َيكه َيناوةو ستاتيكايةكى بةرزى نواندووة.
ئةيلولي 2010
37
ي مةال حةسةن طؤراني بؤ مامة سيَوة دةلَ َ
مةال حةسةني مةال محةمةد ماوةيةكة خةريكي ئاواز دانانة بؤشيعريَكي خؤي بةناوي ( مامة س َيوة) .بةنيازة لةماوةيةكي نزيكدا بةدةنط و ئاوازةكةي تؤماري بكاو لةيادي كؤضكردني هونةرمةندي طةورة مامة س َيوة بآلوي بكاتةوة( .كةكؤن) بة هةلي زاني داوا لةمةال حةسةن بكا شيعرةكة بآلو بكاتةوة ،بة سوثاسةوة ل َيمان وةرطرت. مامة سيَوة لآَ ه�����ةم�����وو س���������ا ب����ةف����ران����ب����ارآ ل�����ة ي��������ادي ت�����ؤ خ���� َي����ر دةب��������ارآ ه����ةر ئ��اه��ةن��ط��آ ك���ة س����از دةك����رآ م����ةق����ام����ي ت������ؤي ل���ـ���آ دةوت��������رآ ض���ل و ث�� َي��ن��ج س����األ ب����ةر ل���ة ئ���ةم��� ِرؤ ل����ة ه����ةرم����ؤت����ةو ل����ة ش�������اري ك��ؤ ك���وش���ت���ن و ب���� ِري����ن ش���ي���ن و رؤ رؤ س�����ا َل�����ي ث����رس����ة ب�����ؤ ك����ؤض����ي ت��ؤ م����ام����ة س������ َي������وة ،م����ام����ة س��� َي���وة
ئ����اه����ةن����ط����ي ت�����ؤي�����ة ب������ة ِر َي������وة ط��������ؤ ِرت ك����ةوت����ة الي ه���ةرم���ؤت���ة ئ�����ةو ش���و َي���ن���ة خ�����ؤش و ش��اي��س��ت��ة ه������ةر م���ةق���ام���آب���ة ب����آ ه��ةس��ت��ة د َي���ن��� َي���ت���ة ج������ؤش دأل و ج��ةس��ت��ة ئ�����اه�����ةن�����ط����� َي����� ِران�����ة س�����اآلن�����ة ي��������ادت دةك���������ةن ئ������ةو ك���ؤي���ي���ان���ة
ط�������وآي ل��� َي���ب���ط���رة ئ�����ةو داس���ت���ان���ة م���ةس���ت���ت دةك������ا س�����ةر س���و ِرم���ان���ة م����ام����ة س������ َي������وة ،م����ام����ة س��� َي���وة ئ����اه����ةن����ط����ي ت�����ؤي�����ة ب������ة ِر َي������وة مةقام: دةن��ط��ة خ��ؤش��ةك��ةت م��ام��ة س � َي��وة طيان سةرقاف َلةي مةقام طشت ئاهةنطةكان م � َي��رول��ةي خ��ةي��األ ه��ون��ةر دؤس��ت��ةك��ان ك����وذدةب����آ س��ل�آو رؤي�����ي ب���ؤ ئاسمان *** ض�����ي م�����ةق�����ام ب����� َي�����ذي دون���ي���اي���ة ر َي���ض���ك���ةي ت����ؤي����ان ق�����ةت ث � َي��ن��اي��آ دةن�����ط�����ت خ����ؤش����ة ب�����آ ه���اوت���اي���ة م���ةق���ام ب��� َي���ذ س����ةري����ان س���و ِرم���اي���ة ه����ةرض����ي دةي����ب���� َي����ذي ل���ـ���آي ن��اي��ة ه��������ات و ه���������������اوارةو ه����ةآلي����ة س���������ؤزي ت������ؤي������ان ل������ َي������وة ن���اي���ة زؤرب������ةي������ان دةن����ط����ي����ان ن���ووس���اي���ة م����ام����ة س������ َي������وة ،م����ام����ة س��� َي���وة ئ����اه����ةن����ط����ي ت�����ؤي�����ة ب������ة ِر َي������وة
نيوسةدة لةكارة هونةرييةكانى مامؤستا سةردار بة ِريَوةبةرايةتى ِرؤشنبيرى و هونةرى كؤية ِرؤذى ث َينج شةممة ِريَكةوتى ()2010/7/29 كاتذم َير ()10:30ى سةر لةبةيانى لةهؤلَى تيثى مؤسيقاى باواجى كؤية ،هةلَسا بةكردنةوةى ث َيشةنطايةكى فؤتؤطرافى نيوسةدة زياتر لةكارة هونةريةكانى هونةرمةندى بةناوبانكى شارى كؤية مامؤستا(سةردار ئةحمةد) كة زياتر لة( )40ويَنةى ئةرشيفى هونةرمةند لةث َيشةنطاكة نمايش كرابوو .ث َيشةنطاكة لةاليةن بة ِريَز (ضاثوك عومةر) قائمقامى شارى كؤية بةياوةرى هونةرمةندان و هاو ِر َى و بةرثرسى دام ودةزطا حكومى و حيزبى و كةس و كارو جةماوةريَكى زؤر كرايةوة كة ويَنةكان دةطة ِرانةوة بؤ ساالَنى ( 1958تاكو . )1991 َ هونةرمةند س��ةردار ئةحمةد لة سالى ( )1945لة شارى كؤية لةدايك بووة ،هةر لةمندالَيةوة خولياى مؤسيقاو ذةنينى ئام َيرى (ناى) كردووة ،لةساآلنى ()1958 َ لةطةل مامؤستا (باكورى) بةشدارى تةوة سةرجةم كارةكانى تيثى مؤسيقاى باواجى كؤيةى كردوة ،لةسالَى ( )1962لةثةيمانطةى هونةرة جوانةكانى بةغدا وةردةطيريَت و لةسالَى( )1967بة ثلةيةكى بةرز دةردةض َيت لةسةر هةردوو ئام َيرى (فلوت و ناى) وة 38
يةكةم كةس بووة كة توانيويةتى ئام َيرى فلوت بةش َيوةى شةرقى بذةن َيت ئةمة وةك داه َينان َيك بووة بؤ هونةرمةند ،لةبةغدا لة تيثى ثةيمانطة بةشدارى سةرجةم ضاالكيةكانى كردووة هةروةها ئةندامى تيثى مؤسيقاى جمهورى بةغدا بووة كة ئةوكات لة تةلةفزيؤنى بةغدا ِراستةوخؤ كارةكانيان ث َيشكةشكردوة .لةسالَى ( )1968لة ضاالكى قوتابخانةكان لةهةول َير دادةمةزريَت و دةب َيت بةمامؤستا ،دةستةى دامةزريَنةرى تيثى مؤسيقاى باواجى كؤيةو تيثى هونةرى هةول َير بووة وة ئةندامى دةستةى كارط َي ِرى
تيثى شؤرش بووة. مامؤستا سةردار ئ َيستا لةكؤية ذيان بةسةر دةبات و ئةندام َيكى ضاالك و كاراى تيثى َ لةطةل ئةوةى مؤسيقاى باواجى كؤيةية، خانةنشينكراوة بةآلم لةبةر بةتواناى و شارةزاى لة هونةرى مؤسيقا ساآلنة لةثةيمانطاى هونةرة جوانةكانى شةهيد جعفةر لة كؤية خزمةت بةخويَندكاران دةكات ،تاوةك و ئ َيستا سةدان لة مؤزيك ذةنى بةتوانا لةسةر دةستى ئةو ثةروةردة بوون ،ئ َيمةش بةناوى كةكؤنةوة هيواى تةمةن دريَ��ذى و لةش ساخى بؤ مامؤستا سةردار دةخوازين.
خانةى سيَوة ،مالَيَك بؤ ثتةوكردنى بناغةى بةهرةى منداآلنى كؤية
َ ديدةوانى يةعقوب
وةزارةت����ى ِرؤش��ن��ب��ي��رى حكومةتى هةريَمى كوردستان لة ِريَى فةرمانطةو دام��ةزراوةك��ان��ي��دا هةميشة لةهةولَى ئةوةداية دةرطا لةبةردةم ِرؤشنبيران و بةهرة مةنداندا بكاتةوة ودةرفةتيان بؤ ني تا تواناكانيان طةشة ث َيبدةن. برةخس َي َ *دةالقةيةك بؤ ِرووناكى بةخشني بة منداآلنى بةهرةمةند خانةى س َيوة بؤ ِرؤشنبيرى منداآلن لةكؤية كة سةر بة بة ِريَوةبةرايةتى ِرؤشنبيرى منداآلنى كؤيةية ماوةى شةش سالَة لة وةرزى هاويندا خولى جؤراو جؤر بؤ منداآلن دةكاتةوة .ئةمسالَيش لة دواى ثشووى هاوينى قوتابيان ،خانةى س َيوة دةرطاى بة ِرووى منداالَندا ،كردؤتةوة. وةك هونةر عةبدولَآل بةريَوةبةرى خانةكة ث َيى ِراطةياندين نزيكةى 210 َ مندال لةم ثشووى هاوينةدا ِروويان لةو خانةية كردووة بةسةر ضةند طروث َيكدا دابةشبوون و هةر مندال َيك بةث َيى حةزوو خولياى خؤى بةشدارى خولةكان دةكات. طوتيشى مندالَةكان بةث َيى حةزى خؤيان دابةشبوون :لة خولى كؤمثيؤتةر لةدووكاتى َ مندال بةشدار بوون و لة خولى جيادا 70 ف َيربوونى مؤسيقاشدا بة هةمان ش َيوة لة َ مندال بةشدارن و دووكاتى جيادا 100 َ َ مندال هةولى لةخولى دروومانيشدا 15 ف َيربوون دةدةن و لة خولى شانؤش دا َ َ دةيانةوي ببن بة كارةكتةرى مندال 30 شانؤيى و لة ويَنة ك َيشانيشدا 30خوليادار هةيةو لة بازنةى دةهؤلةكانيشدا 30 مندالي ترسوودمةند بوون .خولةكانيش بةهؤى شةش مامؤستاى شارةزاوة بة ِريَوة دةضن و زؤريَك لةو منداآلنة تا ئاست َيكى باش تواناو بةهرةكانيان دةركةوتووة. *مامؤستاكانيش َ هةولةكانيان باسدةكةن مامؤستا محمد ِرةفيق سةر ثةرشتيارى بةشى ف َير ك��ردن��ى مؤسيقا طوتى هةولَةكانمان ض ِردةكةينةوة بؤ ئةوةى
لة ماوةى ثشووى هاويندا سوودى زؤر بة مندالَة بةشداربووةكان بطةيَنين و تا ئ َيستاش مندالَةكان سوودى زؤريان ديوةو هةنديَكيان تواناى ئةوةيان هةية ثارضة مؤسيقا بذةنن و شارةزاييان ثةيداكردووة. * ِر َيز َيك بؤ سيَوةى هونةرمةند و مةقام خو َين خانةى س َيوة كة بؤ ِريَزى مةقام خويَنى ن��اودار س َيوةى هونةرمةند ئةو ناوةى ل َينراوة ،ئةوةش بؤ ئةوة دةطة ِريَتةوة كة نةوةى ئةمرؤو داهاتوو ِريَزى هونةرمةدانى ِرابردوو بطرن و لةياديان نةكةن. َ مندالةكان هةية *ئوميَدى زؤر بة هةند َيك لة سنوور ب َيستوون مامؤستاى بةشى نيطارك َيشان لةخانةى س َيوة ث َيى وابوو كة لةماوةى ئةو ضةند مانطةدا بؤيان دةركةوتووة كة هةنديَك لة مندالَةكان تواناى باشيان هةيةو دةتوانن ببنة ش َيوةكارى بةتوانا ئةطةر بةردةوامبن و ةخسي. دةرفةتيان بؤ ب ِر َ َ *منالةكان دلخَ ؤشن لة خولةكاندا مندالَى شةش ساآلن تا سيانزة ساآلن دةوام دةكةن و ِرؤذانة بةث َيى ئةو كاتةى كة مامؤستاكانيان بؤيان دياريكردوون ،لة خولةكاندا ئامادة دةبن. هةريةك لة(ئيالظ دلسؤز)لة بةشى نيطار ك َيشان و(داهات دالوةر) لةبةشى شانؤ و (ضنار دلزار) لة بةشى بازنةى دةهؤلةكان
ذمارة 9
و (شاكار نيزام ) لةبةشى مؤسيقا بؤمان دووان و ئةوةيان خستة ِروو كة بةخولةكان زؤر دلَخؤشن و تا ئ َيستا زؤر سووديان وةر طرتووةو هةريةك لة بوارةكةى خؤيدا ث َيشكةتووة. *كةم و كو ِريش هةية سةربارى ئةوةى خانةى س َيوة ئةو ذمارة زؤرةى مندالَةكان ِرووى ت َيدةكةن و مندالَيش بةهؤى ناسكى خؤييةوة ث َيويستى بة دابينكردنى ذينطةيةكى ش��ي��اوة ،ب��ةآلم بة ه��ؤى كةمى ئاوى خواردنةوةو ب ِرانى تةزووى كارةبا بةردةوام طرفت بؤ مندالَةكان و بةريَوةضوونى خولةكان هةية ،ضونكة نةبوونى ئاوو كارةبا وةك ث َيويست لةو طةرميةدا يةك َيكة لة طرفتةكان. *في َ َستظالةكانيش هةنطاوى باشن بؤ خزمةتى هونةرى منداآلن خانةى س َيوة بؤ ِرؤشنبيرى منداالَن لة كؤية جطة لةخولةكانى هاوينة بةش َيوةى بةردةواميش خول بؤ منداآلن دةكاتةوة، بةالَم لةثشووى هاوينى خويَندندا خولةكان زياتر ث ِر هةرم َين دةبن جطة لةخولةكانيش تا ئ َيستا شةش ف َيستظالَى بؤ هونةرى منداآلن ريَكخستووةو ضةند جاريَكيش منداآلنى ئةو خانةية لةسةر ئاستى ميهرجانةكاندا خةآلتى تايبةتيان لةسةر ئاستى خانةكانى ترى ِرؤشنبيرى منداآلن لة هةريَمى كوردستان بةدةسته َيناوة.
ئةيلولي 2010
39
بنةمالَةكانى كؤية
ئازاد مةال على بةشى يةكةم شارى كؤية شاريَكى ديَرينة و ث َيش زاينى هةبووة ،ئةوشارة ضةندين جار ويَران و خاثوور بووةو خةلَكةكةى تووشى بةآلو كارةساتى شة ِروشؤ ِرو برس َيتى و بآلوبوونةوةى ثةتاو تاعوون بووة ،ئةوشارة هةرجارةى لةشويَن َيك دروستكراوةتةوة خةلَكى تر هاتوون لةدةرةوةى شار دروستيان كردؤتةوة. كؤية لةسةر ِريَطاى بازرطانى بووة لةبةينى مهاباد و هةول َير و موصل((ئاوى باش بووةو ناوضةيةكى كشتوكالَى ب��ووةو ئاوةدانى ل َيثةيدا بووة)) دووكان و بازا ِرو خان و ئاش و مزطةوت و ثةرةستطا و حةمامى هةبووة. لةذمارة()7ى طؤظارى كةكؤنى ئازيز لةسةر بنةمالَةكانى كؤيةو دةرو بةرى ديارم كردبوو، وة ئةو بنةماآلنةش هةن كةث َيشتر زانياريم نةبوو لةسةريان وةكو:سيان ،داودة ،كةتانة، باجورى...هتد .ل َيكؤلَينةوة بؤ دياريكردنى بنةمالَةكان و كةسايةتيان لةج َيى خؤيةتى كةشانازييان ث َيوة َ بكري بؤ خؤيان و خةلَكى َ شارةكةو كوردايةتى ،وةهةر بنةمالةى بةش َيوةيةك لةش َيوةكان دةب َيتة بةش َيك لةم َيذووى شارةكةو بؤية ث َيويستة باس بكريَن و بناسريَن و لةسةرييان نوسين و هةبى بةثشتبةستن بةخؤيان و ل َيكؤلَينةوة َ شارةزايانى شار لةم بوارانةدا ،ل َيرةدا بةث َيى زانين و توانام ديَمة سةر باسى ئةو بنةماآلنةو هيوادارم شت َيكم كردب َيت كةسودى بووب َيت. غةفوورييةكان: وةرتى)ى بنارى ضياى كاروخ لةديَى( َ 40
ثاشماوةى جةنطى هاتوونةتة كؤية، َ قةآلى(دم دم)ن كةلةطةل خانى لث زيَ ِرين بووين و تاك تاكيان لةشة ِرةكة دةربازبووة. غةفوورييةكان دةضنةوة سةرعةشيرةتى جةاللى كة لةكوردستانى توركيا هةن َى(وةرتى) لةناوضةى(وان) ،ئةو بنةمالَةية لةدي َ بنةمالَةيان ماوة بةناوى بنةمالَةى(حارساغا)، وة لةديَى(دؤندار)ى دةشتى كؤية هةن بةناوى مالَى(عةباساغاى صالحاغا) هةروةها لةديَى خراثة كةئ َيستاكة بؤتة ناحيةى ئاشتى هةن بةناوى مالَى( ئةرستؤعزيزاغا)، لةديَى(شةوط َيرى) دةشتى كؤية هةن بةناوى مالَى(عمراغا) ،لةديَى (نازةنين)ى سةربةناوضةى خؤشناوةتى مالَى كريم اغاى َ لةطةل مالَ َى ئاغاى عةلياغاى ئاورةحماناغاى َ و قادراغاى براى َ لةوى هةن ،بنةمالةيةكى غةفووريان لةديَى(ثيرةر)ى نزيك ناحيةى شؤرش هةن بةناوى مالَى(فارساغاى حسين اغاى) ،وة لةناوضةى خةلةكان مالَى مجيداغاو قةرةنى اغاى براى هةن ،وة لةديَى(م َيوذة) ى بنارى ضياى كؤسرةت رةسول اغا هةن، وةلةناحيةى خدران سةروةخت َيك كاكةزياد مالَى َ لةوى بوو ،خدران تةسويةى لةسةر مالَ َى حةماغاية ،هةروةها بنةمالَةيةكى غةفوريان لةدةرةوةى كؤية هةن لةقةزاى َ ئاكرى لةناحيةى(ميربا) بةناوى بنةمالَةى َ عبداهلل اغ��اى شة ِرةفانى ،لةبنةمالةى غةفووريان ضةند مالََيكيان لةهةول َيرن. م َيذووى غةفووريان لةكؤيةدا لة مةحموداغا دةست ث َيدةكات كةدةكاتة باوكى حةماغاى ط��ةورةو حةسةناغا .محموداغا ثيشةى دةباغى بووةو دوكانى لة دةباخانان هةبووةو بةث َيى ئةوكات و زةمانى طرينطترين ثيشة بووة ،دوايى محموداغاى هةلَساوة بةدروست كردنى خانى طةورةى كؤية غةفوريةكان دووحةماميان لةكؤية هةبووة ،بةناوى حةمامى حةسةناغا لةنزيك ضةذنةو ئ َيستا بؤتة طةراجى ترومب َيل ،وة حةمامى ناوةند كة لةنزيك بازارة طضكة بووةو ئ َيستا بؤتة زةويةكى ِرووت ،هةروةها غةفووريةكان ئاش و حةساريان زؤربووة يةكةم تراكتؤريان ه َيناوةتةوة وآلتى كؤية لةسالَى(1957ز) ثياوى ه��ةرة هةلَكةوتووى غةفووريان حةماغاى طةورةية كةباسوخواسى تةواو نابى ،بةسةرهاتى دورو دريَذةو كتابى لةسةر َ نوسراوة بةناوى حماغاى طةورة لةاليةن
مامؤستا مةسعود محمد جةليزادة. ناودارانى غةفوورى: محموداغا ،حةماغا ،حةسةن اغا ،فتح للةاغا ،جةالل حةسةن اغا ،مةالحةويَزاغا، ك��اك��ةزي��اد ،م��ةال ئةحمةداغا ،اغاى مالئةحمةداغا ،كاكةحةمة مةالاحمةداغا، سمايل اغا ،رسول اغاِ ،رةشيداغا ،عمراغا، مامةجاف ،مةالموسا ،حاجى سعيد، كريم اغاى ئاورةحمان اغا ،ئاغاى عةلياغا، قادراغاى عةلياغا ،حاجى حسين ثوشكة، لةتيف اغا ،سةليم اغا ،مةولوداغا ،ثاشاى فةتحولَآلاغا ،صالح اغا ،عزيزاغا ،ممنداغا، عباس اغا ،مامةى مام جةالل ،حاجى بايز، اسعداغاِ ،رةفيق اغا ،محيدين اغا ،زرار وةرتى ،ثورزا طروث ،فارس اغا حسين اغ��ا ،د.خاليدسعيد ،مامؤستا مشيرو كةيفى و جةوهةر حاجى سعيد ،قادرو قةرةنى ومجيداغاو وشيار فارس اغا ،ورياو هيواو ضاثوك و ئاوات و نيشتمان خانى كاكةحةمةى ،لوقمان اغاوحاجى ئاسؤو ئةرستؤى عةزيزاغا ،ه َيدى اغاو سةردارو س��االرو دي��دارو ه َيرش اغ��اى ممنداغا، دل َيرحاجى بايزو جوهرى براى سةعدى اغ��ا ،صالح وبكرو سيفةدين وزاهيرى سةعيدى اغا ،مامؤستا لشكرجةالل اغا، كةمال وغةفورو حاجى و ِرؤستةم و ضوستى وخةيرى محيدين ،عةزيز احمداغا ،بكر عةزيز احمداغا ،حمدمعروف اغا ،ئارام صالَح ،عمرمعروف اغا ،نافع اغا ،قبادكاكاغا، فةرهاداغا ،مامؤستا سوارةو داراوكامران جةالل اغا ،شازادةوبةطزادة ِرةفيق اغا، شةكرةوبةكرةى عمراغا ،ضاالك و ضاثوك و ش َيرةى مام جةالل ،دلشادمامة ،مذدةجةالل، باقى اغا ،اميروحاجى اغاى باقى اغا ،د.ل َيزان خةيرى ،د.فرياد مةجيد ،د.احمدوشيار، د.بةلََين تةحسين ،سةرداراغاوساالراغاى م��ةالح��ةويَ��زاغ��ا ،مةالفتاح مةالموسا، عمرمةالموسا ،مجيدواكرةمى مةالفتاح، ئازادونةوزادى عمراغا ،جةعفةروتحسين و صةالح وسةربازوسؤرانى ثاشاى فتح للةاغا ،م��ةري��وان وك��ؤس��رةت وه َيمنى كريم اغا ،محموداغاوقادراغاو مهندس وش��ي��ارودالوةروئ��اراس وهاوارومهندس ش َيروان وبارزان كاكةزياد ،د.ثيرؤزوثةرذين خان و بةهارخان كاكةزياد ،لتفيةخان، د.خ��ةب��ات خاليدسةعيد ،بنارخان
خاليدسعيد ،شؤ ِرش و ِرزطاروكاروَخ خاليدسةعيد ،منيرة خ��ان و مامؤستاضوارباغ وطةالويَذو ديمةن حاجى سةعيد ،حميدوقادروحس َين ثوشكةِ ،رةزاشاِ ،رةفيق مامةجاف، حاجى اغ��اى حمةخان ،وةهاب بايزاغا ،توفيق تاهيراغا ،ونس خان ،مامؤستاقادرعبدللة ونس خان ،قاسم اغا ،فارس اغا ،سيف الدين حةمةخان ،زاهيراغا ،صابراغا، هةندريَن حميداغا ،كاوة قادراغا، جةميل كاكاغا ،حميدكاكةاغا.... حةويَزييةكان: هاتونةتةكؤية لةئةردةالنةوة ش��ارى سنة ن��اوةن��دى ناوضةى ئةردةالنة ،م َيذووى حةويَزيةكان ل��ةك��ؤي��ة ل��ةح��اج��ى ب��ك��راغ��ا باثيرةطةورةى حةويَزيان دةست ث � َي��دةك��او خوشك َيكى هةبووة بةناوى(سو ِراحى) .حاجى بةكراغا لةزةمانى خؤى طةورةى شاربووة، توجارةتى زؤرط���ةورةى هةبووة لةكوردستان ،كاتى خؤى ثشتطيرى ثاشاى ِرةواندز ميرمحمودى كردووةو قةالَتى(ذةنطال) لةشكرى كؤية طرتوويةتى بةقيادةى حاجى بكراغا َ كةلةطةل لةشكرى ميرمحمد ضونةتة َ سةر(ذةنطال) بةآلم دواى ئةوةى (عةلى بةطى)داسنى كةخةزوورى حاجى بكراغا بوو ميرمحمد كوشتى حاجى بكراغا مزطةوتى طةورةى كؤيةى دروس��ت ك��ردوةو وةستاو َ لةموسل بؤه َيناوة. بةردى مة ِرمة ِرى حاجى بكراغا بةباش وةستاكة �ى كة موسالَوى ب��وةوةو ث َيى دةلَ� َ َ دةمةوى دينطةكانى ناوةوةى دةلَ َى �ى كورترم مزطةوتةكة ي��ةك ث� َ بؤبكةى لةضاومزطةوتى(نةبى يونس) باش وةستاكة كةسةرؤكى هةموو وةستاكان بووة بةحاجى بكراغا دةلَ َى ئافةرين بةوةندة قسة وات كرد ئةو َ سةدسال مزطةوتة لةتةمةنى خؤى زياد بكات .حاجى بكراغا قةيسةرى بضووكى كؤيةى دروست كردوة، بنةمالَةيةكى حةويَزيان لةبةغدا هةن يةكى لةو بنةمالَية لةوساآلنةى و َ ث َيشوو منارةى مزطةوتى طةورةى دروست كرد ،حةويَزييةكان ضةند بنةمالَةيةكيان لةهةول َير هةن.
لةدواى حاجى بكراغا دةورى م َيذوو بؤ ئةمين اغاى(ئةختةر)ى كو ِرى كةشاعيربوو وةريطرت ،هةروةها اسعداغاى براى وةجةميل اغاى كورى اسعداغا كةبووبةقايئمقام لةكؤية ل��ةدواى كؤضى حةماغا لة سا لَى ( 1 9 2 0ز ) حة و يَز ية كا ن هةربةخويَنةوارى هةتوونةتةكؤيةو خةلَكى ِرؤشنبيريان زؤر بووة. ناودارانى حةويَزى: حاجى بكراغا ،ئةمين اغا، اسعداغا ،مامؤستا جةالل حةويَز، حاكم نازم ،حاكم امير ،د.فرياد شفيق اغا ،جواداغا ،كمال مةالحسن، د.سةربةست ناميق اغ��ا ،د.ئ��ازاد محسن اغا ،عبدالرحمان ش َيتة، محسن اغ��اِ ،رؤستةم حةويَزى، رئيس بكراغا ،نافز جةالل ،نامق اغا، عةوالغا ،جليل اغا ،حمد جباراغا، حةويَز صادق اغا ،مامؤستا رشاداغا، َ شةمال حةويَزى، مامؤستاجمال اغا، ئاهةنط حةويَزى ،كريم اغا ،وةهاب اغا ،محمد وةهاب اغا ،مامؤستا تاهير احمدحةويزى ،مامؤستا ساالرو دالوةرو كامران و لةيلةخان تاهير احمدحةويَزى ،فةيزوللةاغا ،اميرو مشيرو جةالل فةيزوللةاغا ،عادل اغا ،ممنداغاو سيامةنداغاومحمد اغا، مهندس ثؤآلدو ن��ةوزادى محسن اغا ،بكر صديق ،ئاوديرو مامؤستا ِرةنجدةروسةثان بكر صديق ،مةال ِرةئ��وف سليم ،ئ��ةردةالن بكراغا، مهندس جمال خورشيداغا ،د.دل َير جةمال خورشيداغا ،د.الس جمال خورشيداغا ،مهندس عبدالخالق ح��ةوي��زى ،ئ���اراس عبدالخالق حةويزى ،الجان عبدالرحمن ش َيتة، مامؤستا طوليزار شفيق اغا ،ش َي َ ردل حةويزى ،مامؤستا ضةتؤحةويَزى، امير عبداغا ،مهندس ئاراس حويَزاغا، جمال حويَزاغا ،دةريا و د .دةوةن و د.داه��ات و دانةر جمال حويزاغا، ش َيرةبرايم اغا ،محمدحسن حةويَزى، مهندس كاوة ِرؤستةم ،د.زانا كاوة، مامؤستا هيواصمدجباراغا ،هؤشةنط و مذدةصمدجباراغا ،نةوزاد نافز، جةالل اغا ،صادق اغاِ ،رةعبةخان جباراغا ،مامؤستا ضةتؤشفيق اغا، ضةلةنط ِرؤستةم...
سةيرة لةكؤية ِراطرة الدراوةكان خزمةتى زانكؤى كؤية ناكةن زانكؤى كؤية طرينطى و ئيمتيازاتى زؤرى دةدا بةجى بة ِراطرةكان بةآلم كات َيك ب ِريارى وةزارةت ج َي َ دةك� َ �رى دةرب��ارةى كةمكردنةوةى كؤليذو ئةوانةى َ لةضوارسال زياترة ِراطرن البدريَن ،سةيرةكة ئةوةية دةبينين بةش َيك لةم ِراط��رة الدراوان��ة ئامادةنين بؤ ِرؤذيَكيش خزمةتى زانكؤى كؤية بكةن و خؤيان يةكى خانةنشين دةكةن يا دةطوازنةوة زانكؤيةكى تر، َ لةم ِراطرانة كةوةك ئيمثراتؤرى عوسمانى تةسةروفى دةكرد ئةو ِرؤذةى الدرا بؤبةيانى خؤى طوازتةوة هةول َير ئامادةنةبوو بةمامؤستايةتى يةك ِرؤذ لةكؤية خزمةت بكا ئةم ئيمثراتؤرة هةركةس َيك جلى كوردى لةبةر كردبا لةكؤل َيذ دةرى دةكرد. ريَكا بةناوى كيَلةخوارةية كةضى قيرناكرى كيَلةخوارة َ ريَ��ط��اى ك َيلة خ��وارة كةلة ق��ةس� َ �ري و كانى سؤركةوةبؤك َيلة خ��وارةو لةويَوة بؤحةمامؤكة وا لةتةواوبوون دايةو نةوتى ِرةش كراوة ،سةيرةكة ئةوةية ئةم ِريَطاية بةناوى ك َيلة خوارةية كةضى ناو ك َيلةخوارة َ ناكرى ،بةآلم مالََيك هةية هةتابةر قاثيةكةيان قي ِرتاو َ بكرى، نةوتى ِرةش كراوةو لةداهاتوو لةوانةية قير هةرضةندة ك َيلةخوارة ضةطر ِريَذكراوة بةآلم لةوانةية قيرنةكرى بةلَكو بؤيان قو ِر َ َ بكرى. مدير ناحية تازةكان بةتةكسى هاتوضؤدةكةن ب��ةرث� ِرس��ةك��ان��ى ك��ؤي��ة كةخانةنشين دةب��ن يالةثؤستةكانيان الدةدريَ��ن سةيارةكان نادةنةوة َ لةطةل خؤيان دةيبةن بةتايبةتى بةفةرمانطةكانيان بةلَكو َ بةرثرسةكانى وةزارةتى ناوخؤ ،هةيانة ضةندين سالة خانةنشين كراوة هةروا سةيارةكةى لةالية ،يان ئةوانةى كةطواستراونةتةوة لةطةل خؤيان سةيارةكانيان بردوةو بةج َييان نةه َيشتووة ،سةيرةكة ئةوةية مدير ناحية تازةكان بةتاكسى هاتوضؤ دةكةن ضونكة سةيارةكان َ بةجى لةطةل خؤيان بردويانةو بؤيان ئةوانى ث َيشتر َ نةه َيشتوون. نةمامى بةردةم فةرمانطةكان وشك دةبن لةبةهاران ضةندين نةمام لةاليةن بةرثرسةكان َ دادى دةست خؤيان دة ِرويَنريَن كات َيك هاوين بةوشك بوون دةكةن ،سةيرةكة ئةوةية نةمامى بةردةم بى ئاوى، بي لة َ فةرمانطةو بة ِريَوةبةرايةتيةكان وشك َ بؤنمونة نةمامةكانى بةردةم فةرمانطةى كارةباو تاثؤ و قائيمقاميةت ،كات َيك ل َييان ثرسين بؤوشك بوون طوتبوويان ئاومان نيية كةضى لةهةمان ئةو فةرمانطانة ئاو بؤ دةيان موبةريدة هةية بؤئةوةى خؤيان ف َينك بكةنةوة كةضى ئاو بؤنةمامةكان نية ،كؤمةلَةى سةوز خؤى كردبوو بةفةرمانطةيةك بة بة ِريَوةبةرةكةى بدةيى؟ بة ِريَوةبةر طوتبوو داوايةكم هةية؟ ستلَ َيكم َ طوتبووى بؤضيتة؟ ئةويش طوتبووى نةمامى بةردةم فةرمانطةكةت ئاودةدةم! بة ِريَوزةبةر دةلَ َى بةخوانةمان زانى ل َيمانطة ِر َى خؤم دوايى ئاوى دةدةم.
ذمارة 9
ئةيلولي 2010
41
سةنتةرى ضاالكى طةنجانى كؤية و ضاالكييةكانى راثؤرتى: شاهؤ سوارة ،دةريا محمد سةنتةرى ضاالكى طةنجانى كؤية لةم هاوينةدا ضةندين خولى بؤ طةنجان كردؤتةوةو زياتر لة ( )200طةنج بةشدارييان كردووة لةخولةكاني :مؤسيقا ،ش َيوةكارى، كؤمثيتةر ،بةرطدورى ،زمانى ئينطليزى، عربي ،فارسى ،رشاقة ،كؤنفؤ ،لةش جوانى، دالك��ى ...ئ َيمةش بؤلةنزيكةوة ئاطادار بوون لةوخوالنةو ضؤنيةتى بةريَوةضوونيان سةردان َيكى سةنتةرى ضاالكى طةنجانمان ك��رد .سةرةتا ب��ةرةو هؤلى ش َيوةكارى ِرؤيشتين مامؤستا(هاوكار فرياد) مامؤستاى بةشى ش َيوةكارى دةرب��ارةى بةشةكةى خؤى بؤمان دواو طوتى(:ش َيوةكارى جياوازة لةبوارةكانى تر ضونكة هةم نةزةريةو هةم عةملية هةروةها ئةوخويَندكارانةش ل َيرة ف َيردةبن بةش َيوةيةكى ئةكاديميةو ئةو ئيشانةش كةل َيرة دةيكةن لةش َيوةى سياليقة وات��ة ويَنةى شتة سادةكانى
ئاستيان بةرزتر بووة) لةكؤتايى وتةكانى مامؤستا طوتى(:هةركةس َيك ب��ةردةوام خةريكى ئيشكردن ب َيت و خؤى ماندو بكات ئةوا ش َيوةكاريَكى باشى ل َيدةردةض َيت وة سوديشى ل َيوةر دةطريَت بؤنمونة تؤ شت َيك لةناختدا هةية ناتوانى بةجةستة دةرى بب ِرى بةلَكو بةويَنة طوزارشتى ل َيدةكةيت لةاليةكى تريشةوة ل��ة ِرووى دةتوانى سودى ل َيوةر بطرين). مادديشةوة َ ثاشان سةردانى بةشى كؤمثيتةرمان كرد مامؤستا(عباس)مامؤستاى بةشى كؤمثتةر بؤطؤظارةكةمان دواو طوتى(:هةولمَانداوة زؤرترين سوود بطةيةنين بةبةشداربوانى خولى كؤمثيتةر ،وة ِريَذةيةكى زؤريش خويَندكارمان هةية لةكضان ولةكو ِران، خولى كؤمثيتةريش دوو ئاستة خول َيكى سةرةتايى و خول َيكى ئاست بةرز بؤئةوانةى هةنديَك شارةزايان لةكؤمثيتةرو ئةنتةرن َيت هةية هةروةها سودى باشيشيان وةرطرتووة، لةكؤتايى خولةكةش ب ِروانامةيان لةاليةن ئ َيمةوة ث َيدةدريَت بةطويَرةى زيرةكى
بةرثرسى سةنتةرى كةجنان لةطةل ئامادةكةرانى ِراثؤرتدا دةورو بةرو وةكو س َيويَك يان طؤزة يان نابى وةكو كورسى...هتد .هةروةها من َ مامؤستا دةستيان بطرم بةلَكو ث َيويستة ئيشيان لةبةرضاو بكةم و ف َيريان بكةم كةئةمةش بةث َيى خويَندكارةكان دةطؤ ِرى و دةبيني ،بةآلم جارى تا ِرادةيةك بةهرة دةور َ نازانى بةآلم بةهؤى وا هةية بةشداربوو هيض َ دةتوانى ف َيرى هونةرةكة ِراه َينانى زؤر َ بي زؤرجاريش بةهرة دةورى نةديوة. َ دةربارةى ئةوخويَندكارانةش كةل َيرة خوليان تةواوكردوة لةثةيمانطاى هونةرة جوانةكان 42
قوتابى يان بةثلةى ناياب يان زؤرباش يان باشة) وة مامؤستاعباس لةكؤتايى قسةكانيدا داوادةكات كةطةنجان هةولَبدةن بةزووترين كات خؤيان ف َيرى ئةم ئامرازة جيهانية بكةن كةكؤمثيةرة .بةشداربوويةكى خولى كؤمثيتةر كةناوى( ِرؤذين)بوو طوتى(:زؤر دةستخؤشى لةسةنتةرى طةنجان دةكةم بؤئةم خوالنةو هيواى سةركةوتنيان بؤدةخوازم و سوودى زؤرم وةرطرتووة لةبوارى ف َيربونى كؤمثيتةرو سوثاسى مامؤستاكةم دةكةم). َ (ه َيشوو)بةشداربوويةكى ترةو دةل َى:
«زؤرس��ودى باشم وةرطرتووة لةم خوالنة بةتايبةت كؤمثيتةر ئ َيستا دةتوانم كؤمثيتةر بةكاربه َينم زؤرسوثاسى سةنتةرومامؤستاكةم دةكةم). ثاشان ِروومان كردة دةورةى مؤسيقا بةشى كةمان مامؤستا هةذار مامؤستاى بةشى كةمان بؤمان دواو طوتى(:قوتابيةكان لةم خوالنة تا ِرادةيةكى باش شارةزايى لةنؤتةى مؤسيقا ثةيدا دةك��ةن وة من ئامؤذطارى قوتابيةكان دةكةم كة ئةووانةى ل َيرة دةيخويَنين لةمالَةوة ِراه َينانى لةسةربكةن بؤئةوةى باشتر ف َيرى ذةنينى ئام َيرى كةمان و خويَندنةوةى نؤتةبن). خولى (دانةر)كةبةشداربووةيةكى مؤسيقاية طوتى(:من كةدوومانطة بةشدارم ل��ةم خوالنةى مؤسيقا بةشى كةمان سوديَكى باشم بينيوةو لةمالَةوة ِراه َينان دةكةم بؤئةوةى باشتر ف َيرى ببم و سوثاسى مامؤستاكةم و سةنتةردةكةم). (ب�� َي��ذةن)ب��ةش��دارب��وي��ةك��ى ت��رةو دةلَ َى(:دةستخؤشى لةطؤظارى كةكؤن دةكةم هةرسةركةوتوبن سوثاسى مامؤستاكةم دةكةم كةزؤر ماندووبووة لةطةلَمان و ئ َيمة سوودى باشمان بينيوة) .ثاشان ِروومان كردة بةشى ئينطليزى ،مامؤستا(هيمداد) مامؤستاى زمانى ئينطليزى دةلَ َى(:ناتوانم ئةوة ديارى بكةم كةتاضةند خويَندكارةكانى بةشى زمانى ئينطليزى سوودمةند بوونة بةلَكو ث َيويستة بةشداربووةكان خؤيان قسةبكةن كةتاضةند سوودمةندبوونة بةآلم من وةكو مامؤستاى زمان لةبةشى بةجى ه َيناوة و ئينطليزى ئةركى خؤم َ خويَندكارانى زمانى ئينطليزيمان كردؤتة دووقؤناغ ئةوانةى ئاستيان مام ناوةندوخراثة لةقؤناغى يةكةم دان ،ئةوانةى ئاستيان بةرزةو باشن لةقؤناغى دووةم دان ،قؤناغى يةكةم سيستةم َيكمان بؤداناوة بةناوى(Lets )goبؤقؤناغى دووةم سيستةم َيكمان داناوة بةناوى()Headwayوة لةكؤتايى خولةكة ب ِروانامة دةدريَتة سةركةوتوةكانى خولةكة). لةكؤتاى قسةكانى مامؤستا داواركارة لةخويَندكاران لةثشوى هاويندا كاتةكانى خؤيان بةفيرؤنةدةن خؤيان ف َيرى زمانى جيهانى ئينطليزى بكةن( ،هاومةند) كةبةشداربوى زمانى ئينطليزية قسةكانى مامؤستا هيمداد ثشت ِراست دةكاتةوةو
�ي(:زؤرس��وث��اس��ى مامؤستا دةك��ةم دةلَ� َ كةزؤرماندوة لةطةلمَان وة توانيم تواناكانى خؤم ث��ةرة ث َيبدةم و زمانى ئينطليزى ف َيربم». لةكؤتايى سةردانةكةمان بؤسةنتةرى ضاالكى طةنجانى كؤية سةردانى ذوورى ب��ة ِريَ��وةب��ةرم��ان ك��رد مامؤستا(ئةمير) بة ِريَوةبةرى سةنتةر بةخؤشحالَيةوة ث َيشوازى ل َيكردين بةم ش َيوةية وةآلمى ثرسيارةكانى داينةوة. ث/ئامانج لةكردنةوةى ئةم خوالنة ضين؟ م.ئةمير:سةنتةرى ضاالكى طةنجانى كؤية وةك سةنتةرةكانى ترى كوردستان كةسةر بة ِريَكخراوى مندالَثاريَزى كوردستانة ئامانجى خزمةتكردنى طةنجانةو بؤئةوطةنجانةى كةحةز دةكةن ثةرة بةبوارةكانى خؤيان بى. بدةن جاهةر بواريَك َ ث/ئةم خوالنةى ئ َيوة تاضةند سوودمةند بوونة؟ م.ئةمير:ئ َيمة سيستةم َيكى تايبةت بةخؤمان هةية كارى لةسةردةكةين جياواز لةسيستةمى قوتابخانة كةسوودى تايبةتى خؤى هةية كةتةنها بؤطةنجانة. ث/لةسةر ض بنةمايةك بةشداربووان وةردةطرن؟جياوازى هةية لةن َيوان كض و كو ِر؟ تةمةن دةورى بينيووة؟ م .ئةمير:وةرطرتنى كو ِر و كض جياوازي نةبى نيية تةنها هةنديَك لةبةشةكان َ َ هةندى بةش تايبةتة بةكضان وةكو خةياتى يا ِرةشاقةى كضان ،هةنديَك تايبةتة بة ناركى كوران وةك لةش جوانى كوران كؤنفؤ َ بى بةآلم باقى لة بةشانة كورو كض ت َيكةأل َ بةشةكانى تر كو ِر وكض ت َيكةلَن ،بؤتةمةنيش بى وةرى هةر كةس َيك لةسةرووى()15ساأل َ دةطرين . ث/خولةكان ب��ةردةوام دةبن يا تةنها لةثشووى هاويندا دةكريَنةوة؟ م.ئةمير:دووجؤر خولمان هةية خولمان هةية مانطانةيةو خولمان هةية وةرزية سي خولة(مؤسيقا ،ش َيوةكارى ،كؤنفؤ) ئةم َ خولة خولى وةرزين بةآلم خولةكانى تر مانطانةن. بي ث/ئ��ةم خوالنة بؤبةشداربووان َ بةرامبةرة؟ بى بةرامبةرة دةورةكان كى ي م.ئةمير:بةش َ َ َ لةهةندى بةش ثارةيةكى ِرةمزى بةآلم وةردةطرين كة تةنها 3000دينارة ئةمةش وةكو هؤكاريَك كةخويَندكاركة هةست بة
خوىل مؤسيقا
خوىل شيَوةكارى
خوىل كؤمثيوتةر بةرثرسيارى بكات بةآلم ئةوانةى لةدةرةوةى لى شارى كؤية ديَن هيض ثارةيةكيان َ َ وةرناطيرى ئةوانةى ناو شاريش ئةطةر لى بزانين بارى مادديان باش نية ثارةكةى َ وةرناطرين. ث/ئ��ةم سةنتةرةى ئ َيوة س��ةر بةض اليةن َيكة؟ م.ئةمير:ئةم سةنتةرةى ئ َيمة سةر بةهيض ثارت و حيزب َيك نيية تةنها سةر بة ِريَكخراوى مندالَثاريَزى كوردستانة بةماناى كةليمة()NGOيةو ريَكخراويَكى بةبى ب َياليةنة .وةرطرتنى طةنجيش ئازادة َ
ذمارة 9
جياوازى ِرةطةز وئاين و بيروباوة ِر ..هتد . ث/دواو ووتةت؟ م.ئةمير:شت َيك م��اوة بيلََيم ئةوةية
كةئ َيمة ضاالكى وةرزشيمان هةية وةكو طروثى تؤثى ث َيى وشةترةنج و ت َينسى سةرم َيز ،جطة لةمانة ئ َيمة ئةمساأل هةموو ياريةكانى مؤنديالمان بةشةو و بة ِرؤذ لةناو باخضةى سةنتةر بةش َيوةى سينةماظةيذن بؤطةنجانى ش��ارةك��ةم��ان طواستةوة، لةكؤتايشدا زؤرسوثاس بؤطؤظارةكةتان بؤئةم بةسةركردنةوةية هةرسةركةوتووبن.
ئةيلولي 2010
43
بةزمي مام مؤتك مام مؤتك وةك دةزان��ن لة سةردةمي خؤي قسة زان و راويَذكارو بة تةطبير بوو ،هيضي لـآ عاسآ نةدةبوو، دةب��ا بزانين مام مؤتكي (ك��اك) ضؤن وةآلم��ي خةم و نيطةرانيةكانمان دةدات���ةوة .ئةم طؤشةية تايبةتة بة ثرسيارةكانتان بؤمان بنووسن ،تا مام مؤتك بة قسة نةستةق و وةآلمة عةنتيكةكاني شةرعمان بؤ بكا. *مام مؤتك ئاطاداري ،كةشةو دادآ شؤف َيراني كؤية ترافيك اليت ئيهمال دةكةن؟ م��ام مؤتك:بةلَ َي ق��ورب��ان واي��ة ،جا بؤ ئاطاداريت ش��ةوي 2010/7/10كاتذم َيري هةشت ونيوي ئ َيوارآ ئؤتؤمبيلي ذمارة94356هةول َير ه َيشتا38ضركةي مابوو لةسؤري دا ،بةآلم خوا هةلَناطرآ ئؤتؤمبيلي ذمارة 15196 هةر دةضركةي مابوو سةوزبآ ،ئةويش بةسؤري ت َيي تةقاند. كاكي برا بةثةلةبوون ناني ئ َيوارةيان لةكيس دةضوو! *ئةرآ مام مؤتك تؤ سةيارةت دي��وة لةسةر جادة سةمابكا؟ َ مام مؤتك:بةل َي قوربان ِرؤذي 16ي ئاب ث َيش نيوة ِرؤ كؤستةري ذمارة 15852سل َيماني لةبةردةم قوتابخانةي زانست تائامادةيي كؤيةي كو ِران بةخ َيرايي و زطزاك دة ِرؤيي سةمايةكي جواني دةكرد ،دواي بةخ َيرايي بةرةو حةمامؤك ِرؤيشت. *ئةرآ دةنطؤيةك هةية سةبارةت بة قةيسةرييةكان تؤ لـى دةزانآ؟ ضي َ مام مؤتك :بةخوا شت َيكم بيستووة ،نازانم ب ِروا بكةم نةكةم! تةحةمولت هةبآ خةلَكان َيك سؤراغي ِراست ودروستي دةكةن. *ئةدى دةربارةى ثاركةكةى فاتيح ِرةسورى؟ َ مام مؤتك :ئةويش كةس و كارى خؤى هةية ضاوة ِرى بكة ئى بن بة ِرةى ديَتة سةر بة ِرةى. *ئةرآ مام مؤتك لةسةرةتاي ئيسكاني كؤن لةث َيضةكة هةر دوو ِرؤذ جاريَك طؤماويَكي عةجايب دروست دةبآ، ئةوئاوة زؤرة لةكويَوة دآ؟ مام مؤتك :ئةوة ئاوي ماآلني ئيسكانة لةتانكيةكانةوة دة ِرذآ ضونكة تةوافةيان نيية خؤت دةزاني تةوافةش طرانةو بةدةست ناكةوآ .دواي ئةدي نابآ ئةو ماآلنة بةردةرطاي مالَةكانيان بشؤن .دةشلَ َين ئاو كةمةو بةش ناكا. َ *ئةرى مام مؤتك ث ِرؤذةيةك هةية لةكؤية خةلَك ناوى ل َيناية مادةى()140؟ مام مؤتك:ئةوة دووسايدةكةى دةشتى كؤيةية دةترسم بةدةردى ث ِرؤذةى مةلةوانطةكةى تايةر تؤفيقى بضى. *لة ض دائيرةيةكى كؤية ئةطةر ضووى دةبى ثارضة َ لةطةل خؤت ببةى؟ مقةبايةكى مام مؤتك:ئةوة مةحكةمةى كؤيةية فةقيرانة مؤليدةكةيان ت َيكضووة ئةوهاوينة بةباوةش َين كردنةوة بة ِريَيانكرد.
44
ئ ة س ت ي َرةي بةخت
ي شار
َ سةتل تووشي باريَكي زؤرئيحراج دةبي ،بةش َيوةيةك ناتواني هيض 1/21تا 2/19ب ِريا ِريَك بدةي .سةرةتا باشتر واية ب َيدةنط بيت ،لةطةأل ه َيوربوونةوةي دؤخةكة قؤلَي لـآ هةلَمالَةو قسةي خؤتي ت َيدابكة. بآ ئةوةي ضاوة ِروان بكةي هةست َيكي ناسك ودلَرف َين، نةهةنط 2/20تا 3/20سةرتاثا بةبيروهؤشت دادآ .ضؤن ئةوهةستة لةناكاو بوو، ئةوهاش ضاوة ِريَي هةوالََيكي خؤش دةبي. لةمةسةلةيةكدا بةدةست خؤت نيية دةبي بةشاه َيد ،تا ث َيت دةكرآ ِراستطؤيانة ئيفادةي خؤت بدة ،هةوأل مةدة كاو ِر 3/21تا 4/20لةبةرخاتري خاتران ،قسةكانت بطؤ ِرآ ,ئاسوودةيي ويذدان لة ِرازييكردن باشترة. دةم َيكة عةودالَي ِراستكردنةوةي هةوالََيكي ،بةمزووانة طاجووت هةل َيك دةرةخسآ ،بت بينم ضؤن سةوداي لةطةأل دةكةي، َ تا5/21 4/41 بآ ئةوةي سةغلةت بيت. دواي ت َيثة ِربووني ضةندمانط َيك بةسةر ث َيوةندييةكةتان، جمك تؤه َيشتا طومانت لةئةو هةية .ئةوين طوماني ت َيكةوت وازي 6/21 5/22تا لـآ به َيني زؤر لةبةرذةوةندي هةردووكتان داية. هةرضةند كضةكةت ثلةيةكي باشي ه َيناوة ،كةضي قرذاأل هةرايةك لةمالَةوةتان ثةيدادةبآ ،ضونكة هةر هةمووتان 6/22تا 7/23دةتانةوآ بةكةيفي ئ َيوة كؤل َيذيَك ،يان بةش َيك لةكؤل َيذيَك هةلَبذيَرآ ،حةيفة ويست و ئارةزووي خاوةن حةق زةوت بكرآ. لآَ باشة بةطةرما ب طةرماو بةسةرما بلَ َيي سةرما ،بةآلم هةموو ش َير سالََيك لةهاويندا خؤزطة بةسةرماي زستان دةخوازآ، 7/24تا 8/23هةروةها لةزستانيش بةطةرماي هاوين .تؤ سةيري لةو ناوة نةئاطات لةف َينكي بةهارة ،نةخؤشي ثايز. ث َيت واية طةر كضةكةت بةدلَي ئ َيوة شوو بكا ،دنيا دةب َيتة كض شامي شةريف ،بةآلم ئاطات لةكاردانةوةي ئةو طوشارة نيية، 7/24تا 9/23كة بةزؤر بةشووي دةدةن .لةئةنجامدا هةر شت َيك ِرووبدا ئ َيوة هؤكارن. هةميشة ه��ةوأل بدة ثارسةنطي ت��ةرازوو بيت ،نةك تةرازوو تةرازوو السةنط بكةي .لةدادثةروةري نيعمةت تر نيية، 10/23 تا 9/24 بةث َيضةوانةوةشةوة لةستةم نيطبةت تر نةبووة. هاو ِريَيةكت خؤي مةآلس داوةو هةوأل دةدا هةل َيك دووثشك 1 0/24تا 11/22بدؤزيَتةوة ،تا ث َيوةت بدا .بة قسة لووسةكاني باوة ِر مةكة، هةر ئةوةندةي ل َيوةربطرة ،كة قسةكاني ماقووليةتي ت َيداية. كةوان 11/23 12/21
سوود وةرطرتن لةكات زؤر طرنطة ،هةرطيز وا بيرمةكةوة، تا كةتةمةن َيكي زؤرت لةث َيش ماوة .ب ِروا بكة ساأل ث َيضي م َيزةرةو ئاطات لةخؤت نةبآ ،هةست بة ت َيثةربووني ناكةي.
بى خةونةكى عةجايب دةبينى ،بازيَك لةسةر ئاطات لةخؤت َ بةران 12/ 22تا شانت دةنيشتةوة ،تةكبير لةثؤستةكةت مةكة ،ضونكة ئةوة خةونة ناب َيتة ِراستى وبازةكةش كويَرة. 1/21