I. ÜNİTE: KELAM BİLİMİ ve TEMEL SORUNLARI Kelam âlimleri “Eşyanın gerçekliği sabittir.” ifadesiyle bilgiye konu olan nesnelerin kendinde bir gerçekliklerinin olduğunu kast ederler. Çünkü nesne, özneden ve nesneyi algılayan zihinden ve öznenin nesneyi kavramasından bağımsız bir varlığa sahiptir. Bunun için bilgi mümkündür, nesneler hakkında bilgi edinebiliriz. Allah’ın varlığını da onlara bakarak çıkarabiliriz.
7.2. Bilginin Kaynakları Allah insana çevresini algılayabileceği duyu organları ve algıladığı verileri değerlendirebilecek akıl vermiştir. Duyu organları vasıtasıyla dış dünyadan edinilen veriler, akılda işlenerek kavramlara sonra da kavramlar arasında çeşitli bağlar kurularak çeşitli hükümlere ulaşılır. Böylece akıl iyi ile kötüyü, güzel ile çirkini birbirinden ayırır. İnsanoğlu, hayatını anlamlı kılabilmek için yaratılış sebebi; niçin, nasıl ve hangi ölçülere göre yaşaması gerektiği; ölümden sonrası ile ilgili bir takım sorular sorar ve cevaplarını arar. Ancak bu sorular duyu organlarının verileriyle cevaplanamaz. Bu tür soruları cevaplayan vahiydir. Bunun için kelam ilmi, fizikî âleme ilişkin verilerin kaynağını duyu organları, inanç alanının haber kaynağını vahiy olarak kabul etmiş; bunları anlamlandırıp açıklama görevini de akla yüklemiştir.
7.2.1. Akıl Akıl, insanı diğer canlılardan farklı kılan ve doğruyu yanlıştan, iyiyi kötüden ayırarak onu sorumlu kılan temyiz gücüdür. Akıl, aynı zamanda düşünme ve anlama melekesidir. Bunun için Kur’an, insanlara hitap ederek oldukça sık bir şekilde “Akıl erdiremiyor musunuz?”,19 “Düşünmez misiniz?”20 ve “İbret almaz mısınız?”21 ifadeleriyle onları akıllarını kullanmaya çağırmaktadır. Kelam ilmine göre akıl, bilgi elde etme yollarından biridir. İmam Maturidî aklı “aynı NOT EDELİM
nitelikte olanları bir araya toplayan ve farklı nitelikte olanları ayıran şey” olarak tanımla-
“Şer’î deliller, aklî prensiple-
yarak, aklın varlıkları ve onlarla ilgili bilgileri
re ters düşmez.”
tasnif ederek sonuçlar çıkarıp kıyas yapabi-
Şatibî
len bir zihnî güç olmasına dikkat çekmiştir.
(Mehmet Erdoğan, Akıl-Vahiy Dengesi
Kelam âlimlerinin birçok akıl tanımı vardır.
Açısından Sünnet, s. 41.)
Fakat hepsinin ortak görüşü aklı, insanda doğuştan mevcut olan ruhî bir güç olarak kabul etmeleridir. 19 En’âm suresi, 32. ayet. 20 En’âm suresi, 50. ayet. 21 En’âm suresi, 80. ayet.
27