47
PRE-ROMEINSE KUNST UIT ITALIË EN SARDINIË
Hoewel de pre-Romeinse volkeren die hier metaalbewerkingstechnieken als granulé en repoussé gietproces. De Nuraghebronzen laten zien hoe kleur- getroffen in een necropolis, samen met een fragmenvertegenwoordigd zijn goed op de hoogte toepasten. Regels voor tekenen en schilderen kwamen rijk het dagelijkse leven in het prehistorische Sardinië tarisch bewaarde vrouwelijke figuur in dezelfde stijl. waren van de regels van de Griekse esthe- dan weer van Griekse kolonisten. In deze hele periode was, met voorstellingen van boten, dieren, krijgers, De gouden schaal uit Sicilië (6) verraadt Fenicische tica, zoals het naturalisme, volgden ze die was kunst een manier om je elitestatus, macht en iden- herders die lammeren dragen, vrouwen met manden invloed, en de Askos van Benacci (5), met een krijger canons nooit in die mate dat ze aan hun eigen titeit te tonen. De werken zijn altijd levendig, in veel en godinnen die dode soldaten in hun armen houden. op de rug van een stierachtig monster, doet denken aan artisticiteit verzaakten. gevallen humoristisch en vaak indrukwekkend in hun Vroeger dacht men dat deze beeldjes pas gemaakt creaturen uit Europese mythen maar ook aan de krij-
strenge monumentaliteit, ook al zijn ze gestileerd en werden na contacten met de meer geavanceerde Fe- gerselite van het Etrurië van de ijzertijd. De culturen uit het 1e millennium v.C. op het Italische zie je er zelden het naturalisme in van de Griekse kunst. niciërs, maar opgravingen tonen aan dat het hier gaat In het noorden van Apulië (Zuid-Italië) stond de schiereiland brachten elk eigen kunstvormen tot stand De abstracte kwaliteiten van veel pre-Romeinse kunst om een onvervalst Sardijnse uitdrukkingsvorm uit de cultuur van de Peuceti sterk onder invloed van hun waarvan we de sporen kunnen volgen tot in de brons- spraken sinds de Romeinse tijd verzamelaars aan, wat late bronstijd. De drie afgebeelde beeldjes zijn in ver- contacten met Grieken, en tegen de 5e eeuw v.C. watijd (ca. 2300–1000 v.C.) of zelfs tot in het neolithicum verklaart waarom we vaak niet meer weten uit welke houding klein maar werden ontworpen als indrukwek- ren hun schilders zeer bedreven in de conventies van (ca. 6000–2800 v.C.). Ze deden dat ondanks de komst context beroemde stukken afkomstig zijn. kende figuren met uitgesproken contouren. In som- de Griekse kunst, zoals het voorstellen van mannen en de bijzonder grote invloed van vreemde kolonisten De bronzen votiefbeeldjes van de autochtone Nu- mige opzichten zijn ze te vergelijken met de meer dan met een rode, door de zon getaande huid en vrouwen uit het oostelijke deel van het Middellandse Zee- en het raghecultuur op Sardinië (1-3) maken indruk door hun levensgrote Italische Capestranokrijger (4). met een bleke teint. Toch zijn werken als de schildering Egeïsche gebied in de 8e eeuw v.C. Hun technologie en variatie en technisch meesterschap. Ze zijn gemaakt Tot laat in het 1e millennium v.C. werd de meeste in het graf van Ruvo di Puglia (8) nooit slaafse imitaties stilistische modellen haalden ze bij Fenicische hande- met het cire-perdueprocedé, wat betekent dat elk fi- monumentale kunst van Italische volkeren besteld voor van Griekse kunst, maar leggen ze een eigen Italische laars uit de Levant (het huidige Libanon en Israël), die guurtje uniek is: het wassen model ging verloren in het familiale grafrituelen. De Capestranokrijger werd aan- levendigheid en monumentaliteit aan de dag.
1
2
3
4
1. Krijgsgod of heros, Nuraghecultuur 8e eeuw v.C.; brons; H: 19 cm
een soort maliënkolder die als een voorschoot wordt gedragen, zichtbaar zijn. Zijn kledij, de helm in de vorm van een kap en de lederen waDit beeldje was begraven in een votiefdepot in penrusting beslagen met bronzen knoppen en graf 104 in Abini (Teti), een groot heiligdom van ingevoerd uit het Nabije Oosten, laten zijn elite de Nuraghecultuur. De vier ogen en het twee status zien en zijn contacten met Fenicische kopaar armen die schilden en speren vasthouden lonisten uit de Levant. Dit werk is afkomstig van tonen dat het om een bovennatuurlijke held, de site van Sa Costa in Sardara, dicht bij Cagliari. een demon of een god gaat. Het beeldje is gegoten in de cire-perduetechniek en heeft aan de 3. Nuraghestamhoofd tenen lange uitsteeksels om het in een stenen 8e eeuw v.C.; brons; H: 39,8 cm basis te zetten. De torso en ledematen lijken geen botten te hebben, wat typisch is voor de Dit beeld van een reiziger of stamhoofd (capoNuraghekunst. tribù) is gemaakt met de cire-perduetechniek. De man leunt op een wandelstok en op zijn 2. Gewapende Sardijnse boogschutter schouder balanceert een zwaard. Door de inci8e eeuw v.C.; brons; H: 15,5 cm sies lijkt zijn mantel op geweven textiel. Dit figuurtje met zijn dunne lichaam en bijna cilinEen boogschutter heeft net zijn pijl afgeschoten dervormige hoofd werd in 1894 gevonden in en staat in een houding waardoor zijn harnas in Monte Arcosu (Uta). De gespannen houding Levantstijl, de ruime schouderbescherming en doet denken aan een vreemdeling of een sme-
VROEG-ITALISCHE EN ETRUSKISCHE KUNST
ZAAL 47
keling. De dolk die hij in een bandelier over zijn borst draagt was bij Nuraghemannen een courant accessoire. 4. Capestranokrijger 6e eeuw v.C.; steen met pigment; H: 195 cm Door de lichaamsproporties en versieringen oogt deze krijger van de Piceni, een volk dat leefde aan de centrale Adriatische kust, niet erg natuurlijk. Hij maakt indruk door zijn monumentale karakter, nog geaccentueerd door het afzonderlijk gemaakte, breedgerande hoofddeksel. Een cryptische inscriptie in OskischUmbrisch op de linkerstut vermeldt misschien de naam van een koning. De stijve houding, het maskerachtige gezicht en de vreemde gladde lendendoek werden door sommigen geïnterpreteerd als tekenen van een dood lichaam dat mogelijk op het slagveld werd verminkt.
5. Askos van Benacci Ca. 730 v.C.; terracotta; H: 20 cm Dit vaasje in de vorm van een eend werd aangetroffen in het graf van een krijger van de protoEtruskische Villanovacultuur (graf 525 van de necropolis van Benacci bij Bologna); het had waarschijnlijk een rituele functie. De Villanovamensen cremeerden hun doden. Voorstellingen als deze zijn van onschatbaar belang voor het achterhalen van tradities en klederdrachten, zoals de frontaal gedragen helm. Het paard en zijn berijder verraden de invloed van Griekse geometrische kunst (zaal 32). 6. Plengschaal met stieren Ca. 600 v.C.; goud met inleg van (hier ontbrekende) stenen; Diam.: 14,6 cm Dit is een van de vier schalen uit een graf bij Sant’Angelo Muxaro, dicht bij de Griekse kolo-
nie Akragas (nu Agrigento) in het zuiden van Sicilië. Hij komt uit de collectie van sir William Hamilton, aan het eind van de 18e eeuw de Britse ambassadeur bij de koning van Napels. In het midden bevond zich een halfedelsteen die de zon voorstelde, onder een wassende maan. Links lopen zes stieren (in repoussétechniek) met open muil te loeien. De beeldtaal met zon en maan, het formaat en het kostbare materiaal van dit product van de autochtone Siculi zijn Fenicisch geïnspireerd. 7. Grafstèle van de Dauni 7e of 6e eeuw v.C.; kalksteen; H: 106 cm Bij de Dauni werden graven voor vrouwen aangeduid door abstracte stèles met rechthoekige, onder kleding verborgen lichamen en met conische hoofden. Op het oppervlak van de steen zijn beelden en ornamenten gekerfd. Deze matronefiguur (misschien een godin) uit een ne-
cropolis in Arpi bij Manfredonia in zuidelijk Italië draagt handschoenen of heeft uitgewerkte tattoos op haar handen en armen, mogelijk een verwijzing naar lichaamskunst die bij ‘echte’ vrouwen populair was. 8. Dansende vrouwen van de Peuceti 450–400 v.C.; fresco secco op tufsteen; 53 x 108 cm Griekse schilderconventies inspireerden de kleurrijke ritmiek van deze voorstelling uit het Graf van de dansers in Ruvo di Puglia. De omtreklijnen en lichaamskenmerken zijn vereenvoudigd en de kleuren zorgen voor een wat vlakke opdeling met contrastwerking. Toch is er ook variatie in de afwisseling van kleuren en vormen, en in de houdingen van de dansers, aangevoerd door drie lierspelers. Deze ringdans werd op de grafwanden geschilderd, wellicht om de dode heen die op zijn baar lag.