AURKEZPENA:
2015eko urriaren 8an, Andres Urdanetak itzulera bidaia osatu zueneko 450. urteurrena beteko da. Lemniskata, Goierriko Zientzia Sare Herrikoiak ez zuen ekitaldi honetatik kanpo geratu nahi, izan ere, aukera ezin hobea genuen Ordizian gure helburuak sustatzeko, alegia, zientziaren dibulgazioa eta berarekiko hausnarketa. Ahalegin honetan, Ordiziako udala eta bertako teknikariak izan ditugu bidelagun. Bost hitzaldi eta erakusketa bat izango ditugu ospakizun honetan; bostak gai desberdinetakoak, baina bostak Andres Urdanetarekin lotuak. Horrela, Jose Ramón de Miguelek Urdaneta eta itzulera bidaiaz hitz egingo digu; Carles Pedrosek espeziak eta bakteriak uztartuko ditu “Especias y bacterias: aventura y exploración” izenpean; Xabier Alberdik “Albaola eta San Juan itsasontziaz” arituko zaigu (1565eko ontzia hau ere); Guillermo Roak kartografiaz arituko zaigu “Munduaren irudia poltsikoan” delakoan; azkenik, Raul Ibañezek, ikuspegi matematikoz, mapa perfektoaren ametsetaz jardungo zaigu “Todo lo que siempre quiso saber sobre los mapas pero nunca se atrevió a preguntar” izenburupean. Erakusketari dagokionez, Ormaiztegiko Zumalakarregi Museoak prestatutako “Le tour du monde. Esploratzaileak XIX. mendean” delakoa jarriko dugu ikusgai. Ekitaldi guztiak Barrena jauregian egingo dira, ostiralez. Eta Lemniskatak duen ohiturari jarraituz, hitzaldien amaieran solasaldia izango da pintxo eta edariz lagunduta. Azkenik, eskari bat: parte hartzera animatzea, bai ekitaldi hauetan eta baita ere antolatuko ditugun beste hainbatetan. Mila esker zuen harreragatik Lemniskata, Goierriko Zientzia Sare Herrikoia Ordizian, 2015eko urrian www.blogak.com/lemniskata
Lemniskata Zientzia
lemniskatasarea@hotmail.com
LemniskataGoier
Urdaneta y el tornaviaje. Nuevos hallazgos José Ramón De
Miguel. Barrena jauregia. Ordizia 2015-10-02, ostirala, 19:00etan
José Ramón De Miguel Bosch es patrón de la marina mercante y gran conocedor de la historia de Andrés Urdaneta desde el punto de vista náutico. José Ramón está prendado de su figura. Es autor, entre otras muchos obras, de Urdaneta y su tiempo y participó activamente en el congreso del 500 aniversario de Urdaneta, acto en el que pronunció una conferencia que llevaba por título Andrés de Urdaneta y el tornaviaje. beste hainbatek moduan etorkizun baten bila mundura jauzi egin zuena. Itzulerako bideari buruz egin zituen Andrés de Urdaneta historialariek bide- txostenak aztertzerakoan, argi ikus gabeki ahaztutako pertsonaia handi daiteke ez zuela ezer utzi zoriaren esezezagun horietako bat dugu. (…) Eus- ku, guztia aurreikusita zuela. Horregakal marinel hori ezezaguna bada ere, tik, zuzenagoa izan daiteke XVI. mendeko zientzialaria edo itsasgizona zela are ezezagunagoa da berak egindako esatea. balentria: itzulerako bidea edo tornaviaje delakoa aurkitzea. Filipinak Amerikarekin lotzen duen itsas ibilbidea Ordiziarraren abenturen inguruan baluze eta gorabeheratsua dugu hori. dago oraindik zer jakin, zer ezagutu? Ordiziarrak aurkitu zuen arte, inortxok Nire ustez bai. Alde batetik, Mexikoko ere ez zuen arrakastaz egin ahal izan. hainbat artxibo ditugu, baita dokumenNor izan zen Urdaneta? Marinela, astazio argitaragabea ere Tomboko Dotronomoa, abenturazalea... José rrean (Portugaleko artxiboak), IndietaRamón de Miguel Boschekin batera, Merkataritza Itsasketako Kapitaina eta ko Artxibo Nagusian edo Nazioko Artxibo Historikoan; gainera, Escorialen Feikertzailea, ordiziar ospetsua, ezagutzen saiatuko gara. lipe II.arekin izandako korrespondentAbenturazalea, ameslaria, zientifi- zia pribatua dago eta, nire ustez, koa... Zer gordetzen da pertsonaia oraindik badaude Urdanetari buruzko bitxi horren atzean? Beharbada guz- argitaragabeko dokumentu ugari.
"Oraindik ez dugu askorik ezagutzen Andrés de Urdaneta"
tiaren nahasketa?
Urdaneta ez da ameslaria, ezta abentuHistoria ez da batere bidezkoa izan razalea ere. Urdaneta Errenazimenduko gizona zen, goi burgesiako semea, Andrés de Urdanetarekin.
Ez, zalantzarik gabe. Mexikon hil zenetik 1894 urtera arte ez zen ezer esan Urdanetari buruz. Urte hartan Gipuzkoako Aldundiak, Ramón Maria de Lilí Ahaldun Nagusia buru zela, 400. urteurrena ospatu zuen eta Uncillak hari buruz idatzitako liburua argitaratu zen. Halere, denbora guztietako aurkitzaile handiena zela aipatzen zuen 1608an Richard Hackluyt-ek bere ingelesen aurkikuntzen kronikan. Euskonews-en egindako elkarrizketa
Erakusketa: Le tour du monde. Esploratzaileak XIX. mendean Zumalakarregi museoa. Barrena jauregia. Ordizia 2015-10-08-2015-10-30. Zabaltzea, 8an 19:00etan
XVI. mendean hainbat euskaldunek garrantzi handia izan zuten garaiko esplorazioetan, eta horien artean izan genuen Andres de Urdaneta “Itzulera bidaiaren� aurkitzailea. 300 urte beranduago, XIX. mendea esplorazioe eta esploratzaileen garaia izan zen, eta ospetsuenen artean, hainbat euskaldun Urdanetak eraikitako ildoa jarraituz: Murga, D’abbadie eta Iradier. Ikusgai duzun erakusketa hau Ormaiztegiko Zumalakarregi Museoko erakusketa ibiltarietako bat da. Bidaia aldizkarietan aitzindaria izan zen "Le Tour du Monde". Parisen 1860 eta 1914 bitartean argitaratu zen, baina guk lehenengo hamabi urteak bakarrik landu ditugu. Garaiko esploratzaile nagusien kontakizunez gain, irudigilerik onenen grabatuak eskaintzen zituen.
Ikusi web orria
Especias y bacterias: aventura y exploración Carlos Pedros Alio. Barrena jauregia. Ordizia 2015-10-09, ostirala, 19:00etan
Winsconsin-Madison Unibertsitatean (EEBB) Zientzia Biologikoetan doktorea, Bartzelonako Itsas Zientzien Institutoko ikerkuntza irakaslea (CSIC) eta American Academy for Microbiologyko kidea. “ La vida al limite” liburua idatzi du. Carlos Pedrós-Alió Doctor en Ciencias Biológicas por la Universidad de Wisconsin-Madison (EE UU), es profesor de investigación en el Instituto de Ciencias del Mar de Barcelona (CSIC) y miembro de la American Academy for Microbiology. Ha trabajado en las dos zonas polares, en ambientes hipersalinos y en fuentes termales de Atacama y Costa Rica. Ha sido miembro del Comité SCAR-España, del European Polar Board y del International Census of Marine Microbes. Su interés científico consiste en comprender la ecología y la diversidad de los microorganismos utilizando la genómica y la secuenciación masiva. También le interesan la observación de aves, la escritura, la biología de la espiritualidad y las relaciones entre la ciencia y el arte. ¿Quieres decir que hemos estado buscando métodos para evitar que puedan vivir bacterias entre los alimentos? Sí. Se trata de crear un desierto perfecto en miniatura.
dicamento y son capaces de buscar entre lo que ellos conocen. De algún modo a lo largo de la evolución han aprendido este tipo de cosas. Con nosotros pasa lo mismo. Nuestros antepasados debieron de probar una y otra especia y ahí hay un refuerzo mutuo: las cosas que nos sientan bien nos gustan. Por eso el azúcar nos gusta tanto, porque es muy energético.
También sostienes que nuestro gusto por las especias se explicaría por la ventaja evolutiva de su uso, porque protegen a los alimentos de microorganismos. Incluso afirmas en el libro que justaPor ejemplo, los gatos se purgan; se mente las especias más antimicrodan cuenta de que necesitan un me- bianas son las más utilizadas.
Sí, el ajo, la cebolla, la pimienta... Es muy curioso que todo esto se haya producido desde la más absoluta inconsciencia. Sí, a base de prueba y error. El que comía lo que no tenía que comer, moría. Sobrevivían los que encontraban las plantas adecuadas, así es como funciona la evolución. www.ibercampus.es Iksui bideoa
Albaola. San Juan itsasontzia. 1565 Xabier Alberdi. Barrena jauregia. Ordizia. 2015-10-16, ostirala, 19:00etan.
1.565en Urdanetak Filipinetatik Ameriketara bidea egin zuen itzulera bidea aurkituz. Urte berean, Pasaiatik San Juan izeneko itsasontzia Ternuako Red Bayra joan zen. Urdanetaren bidaiak amaiera pozgarria izan zuen, baina San Juan itsasoak irentsi zuen. Aztarmak aurkitu eta gero, Albaolan, garai hartako moduan, San Juanen erreplika eraikitzen ari dira. Xabier Alberdi Zarautzen jaio zen, 1969an. Historian doktorea eta itsas ekonomian aditua da. Albaolako eta Aranzadiko kidea dugu. Andres Urdanetaren 500 urteurreneko hitzaldi zikloan parte hartu zuen “Urdaneta, XVI. mendeko euskal itsas zabalkundearen adibide� izeneko hitzaldia Barrena jauregi hontan bertan eskainiz. Sei xede dauzka Albaola Fundazioak: 1. ITSASONTZIAK IKERTU ETA EGITEA. Ahal den heinean, antzina jarraitzen zituzten metodo, modu eta material berberak erabiliz egiten dituzte itsasontziak. Helburu hau, gaur egun, ONTZIOLAk betetzen du, baina bere eremuaren neurriak direla-eta, itsasontzi txikiak baino ezin dituzte egin (gehienez jota 9 m.ko luzerakoak).
xede; hau da, nabigazioaren etnografia Ekintza hauen guztien bitartez, gure egitea. itsasontzi tradizionalak nolakoak ziren eta nola nabigatzen zuten erakusteaz 3. NAZIOARTEKO TOPAKETETAN gain, euskal itsasoko ondarea ezaguPARTE HARTZEA. ALBAOLAko kide- tzeko aukera ematen zaigu, bai euskalek urtez urte itsasontzi tradizionalei dunoi, bai kanpokoei. buruz egiten diren nazioarteko topaketetan hartzen dute parte. Bilkura hau- 6. EKITALDIAK ANTOLATZEA. Auek oso aproposak izaten dira esperien- rreko puntuetan aipaturiko guztia ezatziak trukatzeko eta eraikitzeko proze- gutzera emateko, ALBAOLAk ekitalsurako zein nabigatzeko teknikak eza- diak antolatu ohi ditu, enkargu bidez. gutzera emateko. 4. ITSAS ESPEDIZIOAK ANTOLATZEA. ALBAOLAk itsasontzi tradizionaletan ibiltzeko hainbat itsas espedizio sustatzen ditu.
2. NABIGATZEKO TEKNIKAK BIRRAURKITZEA. Itsasontzi tradizionalek nabigatzeko erabiltzen zituzten 5. ONDAREA teknikak ikertu eta zabaltzea ere dute HEDATZEA.
Ikusi bideoa
Munduaren irudia poltsikoan
Guillermo Roa. Barrena jauregia. Ordizia. 2015-10-23, ostirala, 19:00etan
Urdanetaren bidaian kartografiak garrantzi handia izan zuen; izan ere, antimeridianoaren kokapenaren eztabaidak erabaki zezakeen Filipinen jabegoa. Guillermo Roak, irratian erabiltzen duen estiloan, gai honetaz eta kartografiaz hainbat argibide emango dizkigu Guillermo Roa Zubia (Hernani) Kimika zientzietan doktorea da. Elhuyar Zientzia Fundazioko lankidea da. Euskadi Irratian Norteko Ferrrokarrila zientziari buruzko programako zuzendaria eta esataria da. 2012an Tecnalia kazetaritza saria jaso zuen, interneta atalean. Lemniskatako kidea da eta, haseratik, laguntzailea izan dugu. 2013an trenari buruzko solasaldian parte hartu
zuen Martin Garciarekin batera. 2014ko Azaroa Zientziaroan “Zientziaz betetako hitzak� hitzaldia eskaini zigun irratia eta zientzia lotuz.
tatzen badizut edo ondoan dagoenari kontatzen badiot gauza bat seguro asko ezberdin kontatu beharko dut, hemen nolabaiteko diskurtso orekatu bat bilatu behar da. Zaila da, batzutan zaila da eta batzutan ez dut lortzen, argi daukat ez dudala lortzen, eta kasu honeGuillermo Roa: Zuretzat, tan saritu nire aitarentzat, horrentzat, duten arkalean doan edo irakurri nahi tikulo duen edozeinentzat. Jatorriz- honetan ko interes piska bat daukana- nik uste rentzat bai. Horrentzat idaz- dut baietz, espeten dut nik. ro dut Guillermo Roa: Dibulgabaietz. zioa egia esan maila askotan egin daiteke eta zuri konIkusi bideoa
Todo lo que siempre quiso saber sobre los mapas y nunca se atrevió a preguntar Raul Ibañez. Barrena Jauregia. Ordizia 2015-10-30, ostirala, 19:00etan
Raul Ibañez, EHUko Matematika departamentuko irakaslea eta ikerlaria, Lemniskatako lehen Azaroa Zientziaroan izan genuen hizlari “Las matemáticas y los medios de comunicación” hitzaldiarekin. Oraingo honetan mapetaz hitz egingo digu. Ba al dago mapa perfekturik? Nondik pasatzen da antimeridianoa? Raúl Ibáñez Torres (Departamento de Matemáticas, Facultad de Ciencia y Tecnología, Universidad del País Vasco-Euskal Herriko Unibertsitatea) Licenciado en Matemáticas (Univ. Salamanca) y Doctor en Matemáticas (UPVEHU, Premio Extraordinario). Profesor Titular de Geometría (UPV/EHU). Su investigación se centra en la Geometría Simpléctica y en la Cultura Matemática. Ha participado en 25 proyectos de investigación, en 9 de ellos como investigador principal. Cuenta con 23 artículos de investigación en revistas internacionales. Director del portal DivulgaMAT, Centro Virtual de Divulgación de las Matemáticas (www.divulgamat.net). Ha sido miembro del Raising the Public Awareness of Mathematics de la European Mathematical Society, vicepresidente segundo de la Real Sociedad Matemática Española, y presidente y miembro de la Comisión de Divulgación de la RSME. Co-organizador de los ciclos anuales de conferencias Un paseo por la Geometría (UPV/EHU) y Las matemáticas en la vida cotidiana (Bilbao). Miembro del sub-Comité de Actividades Culturales del ICM2006. Comisario de algunas exposiciones (Arte fractal: belleza y matemáticas, Demoscene: matemáticas
en movimiento, Anda con ojo, ¿Por qué las matemáticas? en el ICM2006, El rostro humano de las matemáticas, Imaginary/ Bilbao, Con A de Astrónomas/Bilbao). Miembro de la Comisión IMAGINARYRSME 2011. Co-organizador de la Jornada de arte, matemáticas y magia en el Museo Guggenheim-Bilbao. Co-organizador del curso de verano BIZBAK, “Cultura con M de Matemáticas”. Guionista y presentador del espacio “Una de Mates” del programa de TV (emitido en La 2), Órbita Laika. Colaborador habitual del Programa Graffiti en Radio Euskadi (2005-2013) y La mecánica del caracol (2013-). Ha sido editor/ coordinador de los libros Divulgar las Matemáticas (Nivola 2005), Las Matemáticas en el cine (Proyecto Sur 2006), Sobre letras y números (Anaya 2008), Entre lo real y lo imaginario (Anaya 2008), Un teorema en la biblioteca (Anaya 2009), Fragmentos de una realidad imaginada (Anaya 2009), Todo por demostrar (Anaya 2010), Ensoñaciones desde mi pupitre (Anaya 2010), La conjetura de Borges (Anaya 2011), El despertar de una ecuación (Anaya 2011), Sueños infinitos (Anaya 2012), Construcciones literarias con pluma y compás (Anaya, 2012) y El rostro humano de las Matemáticas (Nivola 2008). Co-organizador de los
concursos de Relatos Cortos y Narraciones Escolares RSME-ANAYA. Director del Programa BBK-máticas, las matemáticas en las bibliotecas escolares (2007-). Coorganizador de los “talleres de enriquecimiento” para jóvenes de altas capacidades. Colaborador de la Semana de la Ciencia y Tecnología de la UPV. Miembro del polo de creatividad de la UPV-EHU. Colaborador de la Cátedra de Cultura Científica de la UPV-EHU, y del Cuaderno de Cultura Científica. Autor de los libros “La cuarta dimensión” y “El sueño del mapa perfecto” de la colección “El mundo es matemático” (2010) de la editorial RBA (publicados en Portugal, Italia, Francia, Inglaterra, Polonia, Grecia,…). Coautor del libro “Raising Public Awareness of Mathematics” (Springer, 2012). Creador del espectáculo de cuentacuentos “Las semillas matemáticas” junto al ilustrador E. Morente. Es también autor de artículos divulgativos, colaboraciones con medios de comunicación, guías didácticas y conferencias divulgativas.
V Premio José María Savirón de Divulgación Científica (modalidad nacional), en 2010. Premio COSCE a la Difusión de la Ciencia 2011.