Żydzi w obliczu Holokaustu

Specjalne wydanie gazetki „Gila-my” 19-20 kwietnia 2015 roku

Żydzi w obliczu Holokaustu Na pewno nieraz słyszeliście takie pojęcia jak getto czy Holokaust. Na pierwszej stronie naszej gazetki przypomnimy Wam te terminy.

Getta istniały w miastach już w średniowieczu - były to dzielnice wydzielone specjalnie dla pewnej mniejszości etnicznej (nie tylko Żydów, ale również na przykład Romów). Ważne jest , że ludność tam mieszkająca nie mogła przebywać poza terenem getta. Żydzi , którzy przybywali do miasta, byli przymusowo przesiedlani.

Po zakończeniu II wojny światowej getta nie przestały istnieć; dzisiaj są to na przykład słynne w Brazylii fawele, ale występuje tam wyodrębnienie ze względu na klasy, a nie na narodowość.

Temat Holokaustu jest stale poruszany. W najczęściej używanym znaczeniu słowo to określa masowe ludobójstwo Żydów podczas II wojny światowej.

Jak pewnie wiecie, Żydów mordowała głównie III Rzesza. Zginęło wtedy około 6 milionów Żydów, o czym dowiecie się więcej w następnych artykułach.

Czy wiesz, że : W Ms. wyraz getto piszemy getcie (zaś wymawiamy gećcie lub ... gecie)

Czy wiesz, że: Wyraz Holokaust pochodzi z języka greckiego (ὁλόκαυστος ) i oznacza całopalenie oraz zagładę Żydów.

Według Żydów Europejczycy, opisując zagładę Żydów, powinni posługiwać się właśnie tym pojęciem, zaś sami Żydzi używają terminu Shoah. pochodzącego z hebrajskiego (‫ )שואה‬i oznaczającego zagładę.

Żydzi na terenach Polski przed rokiem 1939 Pierwsi Żydzi zaczęli osiedlać się na terenie Polski około 800 lat temu. Przez ten czas różnice kulturowe między narodem mojżeszowym a ludnością polską nie uległy całkowitemu zatarciu. Na początku Żydzi napływali do Polski głównie z Turcji, Bliskiego Wschodu, Europy Środkowej oraz Wschodniej. Żydzi z Europy Zachodniej pojawiali sie licznie w Rzeczpospolitej dopiero w XIII wieku. Związane było to z krucjatami oraz przejściowymi wygnaniami Żydów z państw zachodnich. W średniowieczu społeczność żydowska w Polsce koncentrowała się głownie w środkowej i zachodniej Polsce, dopiero później na Kresach Wschodnich wykształciły się duże skupiska ludności żydowskiej. Dzięki przywilejom oraz przychylności władców zyskali w I Rzeczpospolitej szczególny status, nazywani byli nawet piątym stanem.

Na początku XVI wieku było ich w Polsce ponad 30 tysięcy. Żydzi zajmowali sie głównie handlem oraz pożyczaniem na procent, zabronionym chrześcijanom.

Złoty wiek Rzeczpospolitej był również złotym wiekiem dla narodu mojżeszowego zamieszkującego tereny ówczesnej Polski. Nasz kraj stał się centrum żydowskiej diaspory, promieniującym wiedzą i religią na całą Europę. Wraz ze wzrostem i rozwojem siły ekonomicznej narodu żydowskiego, głównie wśród kupców i rzemieślników , potęgowała sie niechęć do nich. W połowie XVII wieku w Polsce żyło około 300 tysięcy Żydów. Lata 1648-1748 przeszły do historii Żydów jako stulecie "Wielkiej Martwoty", zginęło wtedy ponad 180 tysięcy Żydów. U schyłku I Rzeczypospolitej na jej terenie mieszkało około 800 tysięcy Żydów – z czego 2/3 w miastach, zajmując się ciągle głównie handlem, rzemiosłem i lichwą.

W XIX wieku władze zaborców prowadziły politykę dyskryminującą Żydów. Ograniczały one żydowską samorządność, handel i przedsiębiorczość oraz wprowadzały restrykcje co do swobody przemieszczania się i osiedlania. Żydzi walczyli po polskiej stronie we wszystkich powstaniach. W miastach przemysłowych, takich jak Łódź czy Bielsko najwięcej było zwolenników asymilacji, czyli zbliżenia czy nawet identyfikacji kulturowej z kulturą polską lub niemiecką. W tym samym czasie, szczególnie na wsi liczna była społeczność ortodoksyjna. rosła liczba było syjonistów, którzy głosili konieczność modernizacji społeczności żydowskiej i przekształcenia jej w nowoczesny naród, posiadający własne państwo w Palestynie.

Pod koniec XIX wieku w Polsce mieszkało około 1,3 miliona Żydów, a pod koniec dwudziestolecia międzywojennego było ich ponad 3 miliony – około 10% społeczeństwa II Rzeczpospolitej. Na mocy tzw. małego traktatu wersalskiego z 1919 r. zagwarantowano Żydom w Polsce wolność wyznania i posługiwania się własnym językiem (jidysz), swobodę w zakresie zrzeszania się i oświaty oraz równe prawa obywatelskie.

Jednocześnie wielu Polaków ulegało nastrojom antysemickim. Mimo lokalnych ekscesów i przejawów dyskryminacji Polska pozostała największym skupiskiem ludności żydowskiej w Europie i jednym z krajów bezpieczniejszych dla Żydów.

Żydzi w czasach Holokaustu W latach 30. XX wieku Niemcy zaczęli zmuszać Żydów do emigracji do Polski. Pomóc w tym miały liczne prześladowania jak na przykład krwawe wystąpienia hitlerowskich bojówek i deportacje. Przed początkiem II wojny światowej z Niemiec uciekli lub legalnie wyjechali niemal wszyscy Żydzi. Większość z nich wyemigrowała do Polski.

Po inwazji III Rzeszy na nasz kraj, 29 października 1939 roku hitlerowcy wprowadzili dla Żydów w wieku 14 – 60 lat przymus pracy. Żydzi wykonywali ciężkie prace, zwłaszcza przy remontach dróg. Zaczęły też powstawać obozy pracy dla Żydów. Dążono do całkowitej izolacji Żydów, a tym samym ich wykluczenia z życia społecznego, Niemcy postanowili stworzyć zamknięte dzielnice żydowskie - getta.

Od 1 grudnia 1939 r. na terenie GG wszyscy Żydzi powyżej 10 roku życia musieli nosić na prawym ramieniu białe opaski o szerokości 10 cm z niebieską gwiazdą Dawida. Największe getta istniały w Warszawie, Częstochowie, Tarnowie, Lublinie, Radomiu i Kielcach. Na początku Żydów mordowano spalinami w mieszczących 80-100 osób samochodach – komorach gazowych. W sierpniu i wrześniu 1941 r.

Niemcy przeprowadzili w Auschwitz pierwsze próby gazowania za pomocą gazu cyklon B. Z czasem jednak wprowadzono zakaz opuszczania gett przez Żydów, a za ich złamanie w Polsce karano śmiercią. Nie można było utrzymywać żadnych kontaktów z mieszkańcami gett.

20 stycznia 1942 roku w Berlinie odbyła się konferencja w Wannsee na której zebrali się niemieccy prominenci hitlerowskiej służby państwowej, pod przewodnictwem Reinharda Heydricha. Jej tematem było praktyczne rozwiązanie kwestii żydowskiej, jak określano planowane ludobójstwo Żydów. Heydrich spotkał się z ogólną akceptacją swojej koncepcji. Wszyscy uczestnicy byli gotowi do współpracy i rozpoczęto realizację tzw. „Ostatecznego Rozwiązania”.

W Auschwitz natomiast Niemcy uśmiercanie Żydów traktowali jako sprawdzian swojej sprawności.

Jeden z nich dążył do tego, aby dziennie udusić piętnastu więźniów swoimi rękami, inny z kolei specjalizował się w uderzaniu więźniów w nerki, czego konsekwencją była śmierć. Więźniowie obozów śmierci w tym obywatele żydowscy byli traktowani jak zwierzęta. Czasem się zdarzało, że ci którzy przeżyli komory gazowe byli paleni żywcem w piecach krematoryjnych. Z ciał pomordowanych więźniów hitlerowcy produkowali mydło i nawozy.

Powstanie w getcie warszawskim Zazwyczaj, gdy mówimy powstanie – przypominamy sobie głównie powstania narodowe Polaków – a to listopadowe, a to styczniowe lub warszawskie. W tym artykule przybliżymy ( i spróbujemy prosto opisać) powstanie, które wybuchło w getcie warszawskim.

Warto wiedzieć, że podobnie jak Polacy, Żydzi organizowali również tajne organizacje partyzanckie.

Przykładami mogą być na przykład Żydowska Organizacja Bojowa (ŻOB) czy Żydowski Związek Wojskowy (ŻZW).Obie te organizacje działały na terenie Polski.

Iskrą zapalną do wybuchu powstania była decyzja Heinricha Himmlera o ostatecznej likwidacji getta ( w latach 1939-1943 podejmowano już pewne akcje likwidacyjne) 19 kwietnia 1943 roku. Było to w wigilię najważniejszego żydowskiego święta – Paschy. Żydzi, dowodzeni przez Mordechaja Anielewicza (przywódcę ŻOB), podjęli bohaterski opór.

19 kwietnia 1943 stoczono wygrane przez powstańców walki pod Nalewkami – tego samego dnia Armia Krajowa zdecydowała się wesprzeć walczących powstańców. 8 maja 1943 zginął dowódca powstania.

Po samobójczej śmierci Anielewicza dowódcą upadającego powstania został Marek Edelman - jeden z założycieli ŻOB-u. 10 maja 1943 roku udało mu się wydostać wraz z oddziałem ŻOB przez kanał podziemny i przeżyć powstanie. Po powstaniu co roku od anonimowej osoby dostawał żonkile i często składał je 19 kwietnia pod Pomnikiem Bohaterów Getta - odtąd stały się one nieodłącznym symbolem powstania. Ostatni dowódca powstania zmarł 2 października w 2008 roku.

Walki trwały aż do 16 maja, wtedy podpisano porozumienie. Getto zrównano z ziemią, a walczących powstańców wywieziono do obozów zagłady.

Według danych niemieckich walczyło 1000-1500 bojowników, zginęło zaś lub wzięto do niewoli 56000 Żydów (w tej liczbie zawarta jest też ludność cywilna). Straty niemieckie szacowane są na od 16 (niemieckie raporty) do 86 zabitych (polska prasa).

Powstanie miało wielkie znaczenie w historii – jest jednym z najważniejszych wydarzeń w czasie II wojny światowej.

Żydzi po Holokauście W czasie II wojny światowej naziści zabili około 5,9 mln Żydów. 3,3 mln z tych osób zostało pozbawionych życia w Polsce. W tym czasie na terenie Europy istniało około 200 gett żydowskich.

Największym obozem zagłady było Auschwitz, gdzie zginęło ponad 2 mln Żydów.

29 XI 1947 roku ONZ uchwaliło rezolucję nr 181/11 o podziale Palestyny na dwa niepodległe państwa: arabskie i żydowskie David Ben Gurion w imieniu Żydowskiej Rady Narodowej w dniu wygaśnięcia brytyjskiego mandatu w Palestynie ogłosił w Tel Awiwie powstanie państwa Izrael. Tego samego dnia rozpoczęta się I wojna arabsko-izraelska, zwana przez Izrael niepodległościową. Armie sześciu krajów arabskich, przekonane o swej przewadze wojskowej wkroczyły na terytorium nowo utworzonego państwa żydowskiego. Motywowano to koniecznością przywrócenia tam porządku i ochroną ludności arabskiej przed atakami zbrojnych bojówek syjonistycznych zmuszających Palestyńczyków do opuszczania swych ziem. Celem wojny była likwidacja Izraela. Działania zbrojne trwały do 24 II 1949 r. i zakończyły się triumfem Izraela, który nie tylko obronił swój byt państwowy, ale i powiększył terytorium kosztem ziem przyznanych przez ONZ Arabom.

W 1956 roku rozpoczęła się wojna syjamska. Egipski dyktator, Nasser, dążący do unicestwienia Izraela wprowadził plan izolacji państwa żydowskiego, odmawiając ich statkom korzystania z Kanału Sueskiego, a także dostępu do Zatoki Akaba (płd. Izrael). Zawiązał on pakt wojskowy z niektórymi państwami arabskimi. 29 października 1956 Izrael podjął zbrojne działania uprzedzające, w wyniku których zajął półwysep Synaj, Strefę Gazy i uzyskał dostęp do Zatoki Akaba. Spór zakończył się porozumieniem Egiptu z Izraelem i ONZ. 6 IX 1973 roku w Święto Pojednania Izrael został ponownie zaatakowany przez Egipt i Syrię. Dzięki pomocy Stanów Zjednoczonych wychodzi z walk obronną ręką.30 sierpnia 1980 roku Knesset (parlament izraelski) uchwalił ustawę stanowiącą, że zjednoczona Jerozolima jest stolicą Izraela i oficjalną siedzibą wszystkich centralnych urzędów państwowych. Społeczność międzynarodowa nie uznała tej decyzji.

W 2010 roku powierzchnia Izraela wynosiła 22027 km2 Teren ten zamieszkiwało wtedy nieco ponad 8 mln mieszkańców.

Kącik Poetycki Czesław Miłosz

Antoni Słonimski

Campo di Fiori

Elegia miasteczek żydowskich

W Rzymie na Campo di Fiori Kosze oliwek i cytryn, Bruk opryskany winem I odłamkami kwiatów.

Różowe owoce morza Sypią na stoły przekupnie, Naręcza ciemnych winogron Padają na puch brzoskwini.

Nie masz już, nie masz w Polsce żydowskich miasteczek, W Hrubieszowie, Karczewie, Brodach, Falenicy Próżno byś szukał w oknach zapalonych świeczek, I śpiewu nasłuchiwał z drewnianej bóżnicy.

Znikły resztki ostatnie, żydowskie łachmany, Krew piaskiem przysypano, ślady uprzątnięto I wapnem sinym czysto wybielono ściany Jak po zarazie jakiejś lub na wielkie święto

Tu na tym właśnie placu Spalono Giordana Bruna, Kat płomień stosu zażegnął W kole ciekawej gawiedzi.

A ledwo płomień przygasnął, Znów pełne były tawerny, Kosze oliwek i cytryn Nieśli przekupnie na głowach.

Wspomniałem Campo di Fiori W Warszawie przy karuzeli, W pogodny wieczór wiosenny, Przy dźwiękach skocznej muzyki.

Salwy za murem getta Głuszyła skoczna melodia I wzlatywały pary Wysoko w pogodne niebo.

Czasem wiatr z domów płonących Przynosił czarne latawce, Łapali skrawki w powietrzu Jadący na karuzeli.

Rozwiewał suknie dziewczynom Ten wiatr od domów płonących, Śmiały się tłumy wesołe

. Błyszczy tu księżyc jeden, chłodny, blady, obcy, Już za miastem na szosie, gdy noc się rozpala, Krewni moi żydowscy, poetyczni chłopcy, Nie odnajdą dwu złotych księżyców Chagala.

Te księżyce nad inną już chodzą planetą, Odfrunęły spłoszone milczeniem ponurym.

Już nie ma tych miasteczek, gdzie szewc był poetą, Zegarmistrz filozofem, fryzjer trubadurem.

Nie ma już tych miasteczek, gdzie biblijne pieśni Wiatr łączył z polską piosnką i słowiańskim żalem, Gdzie starzy żydzi w sadach pod cieniem czereśni Opłakiwali święte mury Jeruzalem.

Nie ma już tych miasteczek, przeminęły cieniem, I cień ten kłaść się będzie między nasze słowa, Nim się zbliżą bratersko i złączą od nowa Dwa narody karmione stuleci cierpieniem.

Czesław Milosz: „Jechałem do Jerzego Andrzejewskiego, który mieszkał na Bielanach. Linia tramwajowa przechodziła właśnie tam , gdzie stała karuzela i gdzie słychać było strzały broniących się powstańców.” ( „Karuzela” 2003) Karuzela przed murem getta w Warszawie

Muzea związane z Holokaustem Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN (2014)

Muzeum Holokaustu „Yad Vashem” w Jerozolimie (1953)

Muzeum Pamięci Shoah w Paryżu (2005)

Muzeum Holokaustu w Berlinie (2001)

Źródła www.inne-jezyki.amu.edu.pl www.sztetl.org.pl www.namaszczenie.blox.pl www.ooops.pl www.sztetl.org.pl www.miłosz.pl www.polin.pl www.yadvashem.org www.jmberlin.de www.memorialdelashoah.org www.pap.pl Andrzej Żbikowski „ Żydzi” (seria A to Polska właśnie)

Numer specjalny przygotowali: Kamila Dybowska, Sara Dzierża, Zbigniew Januszewski Zuzanna Kotrych, Adam Piasek, Piotr Tyburski

w ramach realizacji projektu Dzień Pamięci o Holokauście w naszej szkole pod opieką dr Edyty Bugaj-Brauze