Zedelijk Haarlem, 1850-1900
van het Stads- en Armenziekenhuis aan dat het aantal zieke prostituees in deze periode steeg. Dit waren legale en illegale prostituees. Een globale vergelijking tussen de vrouwen uit deze bron met de Dienstboderegisters geeft aan dat prostituees afwisselend in beide sectoren werkten.130 Maar na 1872 daalde het aantal legale prostituees sterk (zie grafiek 1). De vraag is echter of dit werd opgevangen door een stijgend aantal vrouwen dat illegaal in Haarlem het beroep uitoefende. Mocht dit het geval zijn dan zou dit moeten blijken uit een continuering of een verhoging van het aantal zieke soldaten na 1872. Grafiek 2 bevestigt dit vermoeden echter niet. Vanaf 1872 daalde in eerste instantie zelfs het aandeel besmette militairen. Daarna volgden lichte stijgingen en dalingen elkaar op. Het aandeel zieke soldaten was daarmee afgenomen van 25 procent in 1871 naar 10 tot 15 procent in de jaren daarna. Naast de daling van het aantal besmette militairen constateerde de gemeente in 1877 dat “de syphilitische aandoening van personen niet groter dan gewoonlijk voorkomt”.131 Slechts één vrouw met syfilis werd dat jaar opgenomen in het ziekenhuis. Hieruit concludeerde de raad dat de illegale prostitutie niet was toegenomen. Als deze wel was gestegen en daarmee de legale prostitutie had vervangen dan zou men na de bloeiperiode aan het begin van de jaren zeventig een continuering van het hoge aandeel besmettingen verwachten. Dit gebeurde echter niet. Het lijkt er op dat het aantal illegale prostituees gedurende de jaren zeventig redelijk constant was. Haarlemse prostituees bleken dus niet massaal de overstap te maken naar de illegale variant. Daarmee duiden de bestudeerde bronnen aan dat van een hevig verzet tegen de keuring onder de vrouwen in Haarlem geen sprake was. De mentaliteit van de samenleving zou echter wel een verandering ondergaan. § 4.2 Voorkomen is beter dan genezen In de tweede helft van de negentiende eeuw nam de aandacht vanuit de samenleving voor het onderwerp prostitutie aanzienlijk toe. Kranten werden een belangrijke 130
Ik heb globaal de namen van de vrouwen uit de ziekenhuisregisters vergeleken met die uit het dienstboderegisters. Hieruit blijkt dat zo’n 10 procent van de prostituees in de ziekenhuisregisters als prostituee opgeschreven waren terwijl ze pas op een latere datum als bordeelprostituee in de dienstboderegister werden geregistreerd. Andersom blijkt zo’n 6 procent eerst bordeelprostituee te zijn en worden ze nadien opgenomen in het stadsziekenhuis. Doordat enkele prostituees al op 16 en 17 jarige leeftijd in de ziekenhuisregisters vermeld werden als prostituee lijkt het zeer waarschijnlijk dat zij het beroep illegaal uitoefenden. Hans Sterk kwam tot een zelfde conclusie voor Utrecht, zie: Hans Sterk, 'Rondom de Galekopsteeg: 1850-1885', TVSG 30 (1983) 84. 131 NHA: Jaarverslagen gemeente Haarlem, 1877.
- 41 -