OpEd
10
MAPO
E HĂNĂ, 23 JANAR 2012 WWW.MAPO.AL
Opinione dhe Editoriale
01
Një hero nuk është më trim se një njeri i zakonshëm, por ai është trim pesë minuta më gjatë.
02
Universitetet i urrejnë gjenitë, ashtu si manastiret urrejnë shenjtorët.
03
Një mik është dikush para të cilit mund të mendosh me zë të lartë. Ralph Waldo Emerson
BUJAR KAPEXHIU NGA
Siguria në rrugë, sfidë e përbashkët S
iguria Rrugore Ă«shtĂ« sot njĂ« nga problemet mĂ« tĂ« mprehta nĂ« botĂ«. Referuar analizave mĂ« tĂ« fundit rezulton se nĂ« çdo njĂ«zet e shtatĂ« sekonda vdes njĂ« njeri dhe plagosen gjashtĂ« tĂ« tjerĂ«. Nga kĂ«ta, shtatĂ«dhjetĂ« pĂ«r qind u pĂ«rkasin kĂ«mbĂ«sorĂ«ve dhe prej kĂ«tyre tĂ« fundit, tridhjetĂ« e pesĂ« pĂ«r qind janĂ« fĂ«mijĂ«. NĂ« njĂ« studim tĂ« ndĂ«rmarrĂ« nga Organizata BotĂ«rore e ShĂ«ndetĂ«sisĂ«, Universiteti i Harvardit dhe nga Banka BotĂ«rore, pĂ«r tĂ« nxjerrĂ« se nĂ« çfarĂ« renditje nĂ« âNgarkesĂ«n e SĂ«mundshmĂ«risĂ«â zĂ«nĂ« dĂ«mtimet e jetĂ«s dhe tĂ« shĂ«ndetit nga pĂ«rplasjet e trafikut rrugor, rezulton se, nĂ«se nĂ« vitin 1990 ato renditeshin nĂ« vendin e dhjetĂ«, nĂ« vitin 2020 do tĂ« zĂ«nĂ« vendin e tretĂ«. Kostoja materiale e pĂ«rplasjeve nĂ« rrugĂ« zĂ« nga njĂ« deri nĂ« tre pĂ«r qind tĂ« Produktit Vjetor tĂ« PĂ«rgjithshĂ«m Bruto . Shkruesi i kĂ«tyre radhĂ«ve Ă«shtĂ« Inxhinier transporti i IndustrisĂ« Automotive, me pĂ«rvojĂ« si specialist dhe ekspert i sigurisĂ« rrugore, ende aktiv nĂ« punĂ« dhe nĂ« jetĂ«. Detyrohet tĂ« âdalĂ« fillimisht nĂ«pĂ«r botĂ«â pĂ«r tâiu shmangur me sa mundet debateve shterpe, irracionale dhe politike qĂ« shfaqen publikisht sa herĂ« kronika e zezĂ« pushton ekranet tona mediatike pĂ«r ngjarjet e pakĂ«ndshme dhe fatale nĂ« rrugĂ«. Dhe nuk janĂ« pak ngjarje tĂ« tilla. Kronika e zezĂ« Ă«shtĂ« e tejmbushur. Mortet vazhdojmĂ« tâi bĂ«jmĂ« si nĂ« kohĂ«n e Eskilit, me kuje e vaje, pavarĂ«sisht se vdekjen e kemi kĂ«rkuar nĂ« delir. Kemi marrĂ« me para borxh makinat e vdekjes dhe kemi blerĂ« nĂ«n dorĂ« patentat si dĂ«shmi pĂ«r tĂ« shkuar nĂ« varr. NĂ« mĂ« pak se gjashtĂ« orĂ« nĂ« vendin tonĂ« ndodh njĂ« pĂ«rplasje e rĂ«ndĂ« me makinĂ«, nĂ« dy ditĂ« vdesin tre njerĂ«z dhe plagosen katĂ«r herĂ« mĂ« shumĂ«. DĂ«mtimet e pasurisĂ«, megjithĂ«se pĂ«r to nuk ka ndonjĂ« statistikĂ« tĂ« saktĂ«, hamendĂ«sohen nĂ« kufijtĂ« dy deri nĂ« tre pĂ«r qind tĂ« GDP-sĂ« KĂ«to ndodhi fatale tĂ« kthyera tashmĂ« nĂ« njĂ« rutinĂ« janĂ« nĂ« njĂ« shpĂ«rpjesĂ«tim tĂ« madh me legjislacionin tonĂ« rrugor tejet voluminoz, por veçse nĂ« letĂ«r. Prej trembĂ«dhjetĂ« vitesh kemi njĂ« Kod Rrugor si ligj themeltar tĂ« rrugĂ«s dhe sjelljes nĂ« rrugĂ«, me qindra nene dhe faqe. Po aq e vĂ«llimshme Ă«shtĂ« rregullorja nĂ« zbatim tĂ« kĂ«tij kodi. Ka mĂ« shumĂ« se njĂ«mijĂ« shenja(sinjale) rrugore tĂ« standarde europiane (gjithmonĂ« shumica nĂ« letĂ«r, por jo nĂ« rrugĂ«). Shteti shqiptar, normalisht dhe logjikisht, e ka deleguar sigurinĂ« rrugore nĂ« dy agjenci nĂ« pamje dhe strukturĂ« shumĂ« solide: Drejtoria e PolicisĂ« Rrugore dhe Drejtoria e PĂ«rgjithshme
KOMENT
DEDĂ SHKURTI
e ShĂ«rbimeve tĂ« Transportit Rrugor. I parĂ« nĂ« kĂ«tĂ« kĂ«ndvĂ«shtrim, problemi bĂ«het mĂ« i qartĂ« si njĂ« ekuacion i shtruar pĂ«r zgjidhje me tri ndryshore-variable. Kemi rrugĂ« automobilistike shumĂ« mĂ« tĂ« mira se njĂ«zet vjet mĂ« parĂ«, pĂ«rdorues automjetesh mĂ« tĂ« arsimuar nĂ« planin e pĂ«rgjithshĂ«m si dhe makina tĂ« markave mĂ« tĂ« mira e mĂ« tĂ« reja se nĂ« kohĂ«n e sistemit totalitar, gjĂ« qĂ« nuk e pĂ«rligjin shtimin drastik tĂ« numrit tĂ« aksidenteve. Kemi njĂ« legjislacion rrugor integral, tĂ« kopsitur e tĂ« asistuar, i cili, qĂ« nĂ« krye tĂ« herĂ«s, kur Ă«shtĂ« pĂ«rpiluar Ă«shtĂ« menduar se do tĂ« zbatohet jo nga pĂ«rpiluesit e shtetarĂ«t, por nga nivelet e ulĂ«ta tĂ« pĂ«rdoruesve tĂ« rrugĂ«s. Ajo qĂ« zbatohet, por qĂ« zbatohet nĂ« mĂ«nyrĂ«n mĂ« banale Ă«shtĂ« pjesa represive e ligjit, caktimi i gjobave nga policĂ«t e tipit âKoncert nĂ« vitin â36â. TĂ« dy agjencitĂ« shtetĂ«rore tĂ« zbatimit tĂ« ligjit ose dy gardianĂ«t e sigurisĂ« rrugore janĂ« joeficiente dhe nuk pĂ«rmbushin detyrat sipas kĂ«tij legjislacioni. NĂ« fund tĂ« vitit qĂ« sapo u mbyll, Kodit Rrugor iu bĂ« njĂ« arnim i mjerĂ« qĂ« nuk pritet tĂ« ketĂ« asnjĂ« ndikim pozitiv nĂ« rritjen e sigurisĂ«. E vetmja e mirĂ« Ă«shtĂ« se, kujtdo qĂ« Ă«shtĂ« i interesuar, i tregon qartĂ« nivelin mediokĂ«r tĂ« ligjvĂ«nĂ«sve tanĂ«. Pyetja legjitime, se pĂ«rse nuk i bĂ«het Kodit Rrugor njĂ« revizionim tĂ«rĂ«sor duke riformuluar parimet bazĂ« tĂ« tij, duke precizuar funksionin, statusin dhe pĂ«rgjegjĂ«sinĂ« konkrete, me tregues tĂ« specifikuar e tĂ« kontrolluar tĂ« agjencive shtetĂ«rore, ka njĂ« shpjegim tĂ« thjeshtĂ«: âLigjvĂ«nĂ«sit jo vetĂ«m si individĂ«, por edhe si institucione, janĂ« ndĂ«r pĂ«rdoruesit mĂ« problematikĂ« tĂ« rrugĂ«s. Siç u cilĂ«sua mĂ« lart, ata e konceptojnĂ« ligjin pĂ«r ta zbatuar tĂ« tjerĂ«t. KĂ«tĂ« pohim tĂ« pakĂ«ndshĂ«m, nĂ«se dikujt i duket me tepri, jam nĂ« gjendje ta provoj me qindra argumente e prova tĂ« fotografuara e tĂ« filmuara dhe me dĂ«shmi sy pĂ«r sy. Si individĂ«, kĂ«ta janĂ« shoferĂ« aspak profesionalĂ«, tĂ« pamĂ«suar, qĂ« u kanĂ« shkuar patentat me zarf nĂ«pĂ«r zyra, qĂ« nuk janĂ« ulur kurrĂ« nĂ« njĂ« autoshkollĂ« tĂ« mĂ«sojnĂ« ligjin e shkruar dhe tĂ« pashkruar, qĂ« nuk njohin rregullat elemen-
tare tĂ« sjelljes nĂ« rrugĂ«, qĂ« nuk kanĂ« hipur kurrĂ« si kursantĂ« ne njĂ« mjet mĂ«simor e pĂ«r rrjedhojĂ« ata nuk kanĂ« haberin ta fillojnĂ« ditĂ«n si njĂ« pĂ«rdorues rruge, si tĂ« nisen nga vendi, si tĂ« dalin nga njĂ« rrugĂ« e dytĂ« nĂ« njĂ« rrugĂ« kryesore, si tâi japĂ«sh pĂ«rparĂ«si, si tĂ« ecĂ«sh nĂ« autokolonĂ« apo si mund tĂ« nisesh nga shpejtĂ«sia zero nĂ« njĂ« tĂ« pĂ«rpjetĂ«. QytetarĂ«t janĂ« dĂ«shmitarĂ« tĂ« eskortave tĂ« dhunshme, tĂ« autokarvanĂ«ve elektoralĂ« nĂ« ekstazĂ«, tĂ« funksionarĂ«ve, pĂ«r tĂ« cilĂ«t semaforĂ«t kanĂ« vetĂ«m njĂ« dritĂ«, atĂ« jeshile, tĂ« makinave me targĂ« Z me xhama tĂ« zinj e drejtues kokĂ«qethur me syze tĂ« zeza qĂ« e kanĂ« marrĂ« rrezikun nĂ« sy, qĂ« nuk parakalohen dhe ata me tĂ« cilĂ«t shkĂ«mbehen janĂ« hiçër; me makina tĂ« dhuruara ose nĂ« shumĂ« raste tĂ« sekuestruara, qĂ« sâe kanĂ« pĂ«r gjĂ« tĂ« pĂ«rplasen me ne, fakirfukarenjtĂ« nĂ«se nuk del nga karexhata tâu lĂ«shosh rrugĂ«n. NĂ« kĂ«to rrethana ligjbĂ«rĂ«sve tanĂ« nuk u intereson tĂ« nguten tĂ« bĂ«jnĂ« ligj kundĂ«r vetes sĂ« tyre. FatkeqĂ«sisht, deputetĂ«t tanĂ« dhe hierarkĂ«t e shtetit nuk e kuptojnĂ« se âimuniteti rrugorâ qĂ« i japin vetes, pa kushtetutĂ« nuk Ă«shtĂ« kurrĂ« ekuivalent me sigurinĂ« rrugore. Aksidentet e ndodhura jo sporadike, me gishtĂ«rinj kryeministrash, me viktima tĂ« shkaktuara nga vetĂ« ata dhe anĂ«tarĂ« tĂ« kabinetit, deputetĂ«-viktima, prefektĂ«-viktima e deri tek familjarĂ«viktima tĂ« drejtuesve tĂ« shtetit, tregon mĂ« sĂ« miri se Vdekja e MotĂ«rzuar e quajtur Pasiguri Rrugore Shqiptare nuk njeh hierarki dhe nuk pĂ«rzgjedh viktima. Ă« kĂ«tĂ« dekor anarkie tĂ« trafikut rrugor, ku pothuajse tĂ« gjithĂ« bĂ«jnĂ« atĂ« qĂ« nuk duhet bĂ«rĂ« dhe nuk bĂ«jnĂ« atĂ« qĂ« duhet bĂ«rĂ«, nga kullat e politikĂ«s shkĂ«mbehen zjarre oratorie e batutash, tĂ« denja pĂ«r cuba, tĂ« cilat fyejnĂ« dhe pĂ«rçudnojnĂ« viktimat e mjera tĂ« aksidenteve. Opozita duke e konsideruar veten jashtĂ« pĂ«rgjegjĂ«sisĂ« gĂ«rmon nĂ« varrezat e sintaksĂ«s epitete dhe krahasime me emrat: GĂ«rdec dhe Afganistan. Ajo spekulon nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pamoralshme me humbjet e jetĂ«ve njerĂ«zore nĂ« aksidentet qĂ« janĂ« kryesisht rrjedhojĂ« e gabimeve individuale njerĂ«zore, pĂ«r tĂ« cilat qeveria gjendet dorĂ«jashtĂ« mĂ« shumĂ« se pĂ«r çdo gjĂ« tjetĂ«r HerĂ« pas here, nĂ« rolin qĂ« nuk i takon - tĂ« avokatit tĂ« pushtetit, kryepolici rrugor deklaron nĂ« kulmin e gjakderdhjes rrugore se aksidentet janĂ« ulur duke marrĂ« si âargumentârritjen krahasimisht tĂ« numrit tĂ« automjeteve. AritmetikĂ« dhe argument policĂ«sh.
N
PesimizĂ«m ndĂ«rkombĂ«tar Kjo domethĂ«nĂ« qĂ« ne, qytetarĂ«t e thjeshtĂ«, duhet tĂ« mĂ«sohemi se, nĂ«se nĂ« njĂ« luftĂ« janĂ« vrarĂ« mijĂ«ra njerĂ«z mĂ« shumĂ« se nĂ« luftĂ«n e mĂ«parshme, vdekshmĂ«ria Ă«shtĂ« nĂ« rĂ«nie, ngaqĂ« Ă«shtĂ« rritur me miliona numri i armĂ«ve; ose, pavarĂ«sisht se nĂ«pĂ«r spitale vdesin me mijĂ«ra vetĂ«, vdekshmĂ«ria Ă«shtĂ« nĂ« ulje sepse Ă«shtĂ« nĂ« rritje numri i shtretĂ«rve. Duke bĂ«rĂ« kujdes qĂ« dekori gri tĂ« mos nxihet mĂ« shumĂ« se Ă«shtĂ« nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ«, unĂ« shpresoj dhe kĂ«mbĂ«ngul qĂ« situata e sigurisĂ« nĂ« rrugĂ« do dhe duhet tĂ« pĂ«rmirĂ«sohet. Askush nuk e do veten tĂ« pĂ«rfundojĂ« viktimĂ« nĂ«n rrotat e njĂ« makine. peli im, apeli ynĂ«, i inxhinierĂ«ve, i oficerĂ«ve-policĂ« tĂ« kultivuar nĂ« shkolla tĂ« vĂ«rteta, i tĂ« gjithĂ« teknicienĂ«ve, menaxherĂ«ve dhe administruesve tĂ« pĂ«rgjegjshĂ«m Ă«shtĂ«: âPushtetmbajtĂ«s dhe pushtetkĂ«rkues tĂ« nderuar, lĂ«rini dokrrat politike, lĂ«reni sigurinĂ« rrugore nĂ« dorĂ« tĂ« teknicienĂ«ve. Jepuni atyre njĂ« ligj tĂ« pĂ«rmirĂ«suar nĂ« themel, betohuni se kĂ«tĂ« ligj jeni ju tĂ« parĂ«t qĂ« do ta zbatoni dhe nĂ«se e shkelni, ky ligj, juve tĂ« parĂ«t do tâju ndĂ«shkojĂ« maksimalisht. Na krijoni hapĂ«sirĂ«n e nevojshme dhe mjetet e mjaftueshme qĂ« tĂ« kĂ«rkojmĂ« dhe tĂ« gjejmĂ« modelin mĂ« tĂ« mirĂ« nĂ« botĂ« tĂ« organizimit, drejtimit dhe disiplinĂ«s sĂ« trafikut rrugor dhe tĂ« gjithĂ« do tĂ« jemi dĂ«shmitarĂ« tĂ« lumtur se siguria aq e dĂ«shiruar do tĂ« rritetâ. Modeli ekziston dhe Ă«shtĂ« plotĂ«sisht i implementueshĂ«m nĂ« kushtet e vendit tonĂ«. Kam jetuar dhe punuar afro pesĂ« vjet nĂ« Shtetet e Bashkuara tĂ« AmerikĂ«s dhe e di mirĂ« se çfarĂ« pĂ«rgjegjĂ«sie ka kushdo qĂ« disponon njĂ« âOperator Driver Licenseâ dhe qĂ« drejton njĂ« automjet. TĂ« mos harrojmĂ« se jo larg, por vetĂ«m dyzet vjet mĂ« parĂ« siguria rrugore nĂ« Shtetet e Bashkuara ka qenĂ« tepĂ«r problematike, aksidentet kishin formĂ«n e njĂ« masakre rrugore nĂ« tĂ« ashtuquajturat âfreeĂ«ayâ-je e deri nĂ« kryqĂ«zimet me semaforĂ«. Sipas ligjit amerikan, kundravajtjen (master binner) nga krimi(felony), e ndan njĂ« hap shumĂ« i vogĂ«l. Konsiderohet krim nĂ«se e tejkalon shpejtĂ«sinĂ« mĂ« shumĂ« se dhjetĂ« milje nga kufiri i lejuar, nĂ«se nuk respekton pikĂ« pĂ«r pikĂ« tabelat nĂ« zonat e riparimit tĂ« rrugĂ«ve, nĂ«se parakalon autobusin e shkollĂ«s kur ai Ă«shtĂ« i ndaluar nĂ« rrugĂ«, nĂ«se nuk ndalon stop dhe tâu japĂ«sh tĂ« drejtĂ« fĂ«mijĂ«ve tĂ« shkollĂ«s tĂ« kalojnĂ« nĂ« kĂ«mbĂ« rrugĂ«n, nĂ«se udhĂ«ton pa patentĂ«, nĂ«se pĂ«rdor alkool ose drogĂ« apo je nĂ«n efektet e tyre gjatĂ« ngjarjes e mbi tĂ« gjitha, nĂ«se nuk sillesh tepĂ«r korrekt me ofic-
A
erin-polic. (nĂ« AmerikĂ« nuk ka policĂ«kapterĂ«, ka vetĂ«m oficerĂ«-policĂ«). PĂ«r tĂ« gjitha shkeljet tĂ« konsideruara krime polic-oficeri amerikan tĂ« urdhĂ«ron tĂ« dalĂ«sh nga makina,nĂ« tĂ« shumtĂ«n e rasteve me pistoletĂ« tĂ« drejtuar nga ti, tĂ« mbĂ«shtetesh duke shtrirĂ« duart mbi kabinĂ«, ku ai tâi kthen prapa dhe tĂ« vendos prangat. Brenda pak minutash, si kriminel i supozuar i rrugĂ«s pĂ«rfundon nĂ« makinĂ«n e sherifit dhe prej aty, nĂ« burg. Deri nĂ« nĂ«ntĂ«dhjetĂ« ditĂ« Ă«shtĂ« dĂ«nimi kur nuk ke plagosur ose vrarĂ« ndonjĂ« njeri. Gjoba mĂ« e vogĂ«l Ă«shtĂ« 80 dollarĂ« dhe mĂ« e madhja Ă«shtĂ« 180 dollarĂ«. PĂ«r çdo shkelje, nĂ« rekord shĂ«nohen nga njĂ« deri nĂ« tre pikĂ«. Kur tejkalohet masa e gjashtĂ« pikĂ«ve tĂ« thĂ«rret Byroja e Shqyrtimit tĂ« Rekordeve dhe tĂ« shpon patentĂ«n duke ta bĂ«rĂ« atĂ« tĂ« pavlefshme. Fill pas kĂ«saj je i thirrur nĂ« BashkinĂ« e qytetit, ku do tĂ« paguash njĂ« gjobĂ« tjetĂ«r vjetore si njĂ« qytetar problematik pĂ«r komunitetin. TĂ« nesĂ«rmen, punĂ«dhĂ«nĂ«si tĂ« pret tek dera me çekun e pagesĂ«s nĂ« dorĂ« pĂ«r ditĂ«t qĂ« ke punuar, ndĂ«rpret kontratĂ«n e punĂ«s sepse nuk mund tĂ« mbajĂ« njĂ« njeri problematik me trafikun. Siguracioni i radhĂ«s pĂ«r makinĂ«n, ku atje paguhet çdo muaj, tĂ« vjen 50-60 pĂ«r qind mĂ« i rritur. Me policin amerikan mbaron punĂ« nĂ« rrugĂ«. Ai, nĂ«se e sheh tĂ« nevojshme, vjen nĂ« gjykatĂ« si dĂ«shmitar. Ai mund tâi japĂ« opinionin e tij gjykatĂ«sit pĂ«r tĂ« tĂ« lehtĂ«suar masĂ«n e dĂ«nimit nĂ«se ti paraqet pendesĂ«, por nĂ« asnjĂ« rast nuk falet gjoba dhe pikĂ«t nĂ« rekord, tĂ« cilat duhen jo mĂ« pak se tre vjet pĂ«r tâu shlyer. AmerikanĂ«t do tĂ« ndjeheshin shumĂ« mĂ« mirĂ« tĂ« shkonin nĂ« burg pĂ«r probleme jo rrugore se sa tĂ« kenĂ« punĂ« e biografi tĂ« prishur si shkelĂ«s tĂ« legjislacionit rrugor. Kjo Ă«shtĂ« fryma sipas sĂ« cilĂ«s duhet tĂ« fillojmĂ« tĂ« ndryshojmĂ« ne tĂ« gjithĂ«, duke filluar nga legjislacioni rrugor e deri tek sjellja jonĂ« individuale dhe komunitare. Si pĂ«rdorues rruge duhet tĂ« pĂ«rgatitemi herĂ«t a vonĂ« tĂ« pĂ«rballemi me kĂ«to dispozita dhe sanksione ligjore. Makina mund tĂ« vrasĂ« edhe mĂ« shumĂ« se njĂ« pushkĂ«. Leja pĂ«r tĂ« ngarĂ« njĂ« makinĂ« Ă«shtĂ« tepricĂ« nĂ« liri. ĂshtĂ« domosdoshmĂ«ri, qĂ« nĂ« emĂ«r tĂ« jetĂ«s, tĂ« sigurisĂ« sĂ« saj e tĂ« shĂ«ndetit, me ligj tĂ« rreptĂ« dhe tĂ« drejtĂ«, kjo liri tĂ« kufizohet. NjĂ« liri rrugore e konturuar nĂ« ligj, njĂ« siguri rrugore mĂ« e madhe, kjo Ă«shtĂ« sfida jonĂ« e pĂ«rbashkĂ«t. Nuk ka rrugĂ« tjetĂ«r nĂ«se duam njĂ« Siguri Rrugore tĂ« stabilizuar MarrĂ« nga Respublica.al