GİRİŞ Tıp ilmini ve tedavi sanatını İslam Medeniyetinden alan Osmanlı hekimleri yazdıkları tıp kitaplarının çoğunda gül ve gülden yapılan ilaçlardan bahsederler. Bu tedaviler o günkü tıp kuralları içinde yapılır.
nin bu çok geniş döneminde ve böylesine geniş bir coğrafyadaki tıp kitaplarında yer alan gülün tedavideki yerini ancak özetleyerek anlatabiliriz. Burada benim katkım ancak daha iyi bildiğim Osmanlı tıp kitaplarındaki gülle tedavi olacaktır.
Tıbbın tarihi bir yerde tedavi sanatının tarihidir. İnsanlığın ilk dönemlerinden itibaren hekimin ilk görevi hastalığı teşhis etmek ve ikinci görevi onu tedavi etmekti. Hastalıkları tedavi etme sanatı insanlığın ortak bilgi birikimidir. Çünkü tarihin her döneminde farklı bir medeniyet tıp meşalesini önde götürmüştü. Diğer medeniyetler de bu bilgileri aldılar kullandılar ve ilaveler yaptılar. Antik dönemlerde Çin, Hint, Mezopotamya ve Mısır medeniyetlerinde tıp ileri gitmişti ve birbirleriyle iletişim içindeydiler. Antik dönem İyonya ve Yunan medeniyeti bu bilgilerin üzerine pek çok ilaveler yaptı. Ortaçağ’da bu meşaleyi İslam medeniyeti aldı. Diğer bilimlerde olduğu gibi tıpta da bilgileri toplayıcı ve yenilerini ilave edici rolünü yerine getirdi. Bu bilgilerin Avrupa kıtasına geçmesinden sonra diğer bilimlerde ve tıpta yenilenmeler, reformlar yapıldı. Tıptaki bulunduğumuz yer bu yenilenmelerin devamıdır. Tedavi sanatında gül de bu gelişmelerin içinde aynı serüveni takip etmiştir. Osmanlı hekimleri için de gül vazgeçilemeyen bir ilaçtı.
Tıp kitapları dikkatle incelenirse, gülün pek çok değişik hazırlanma teknikleri ve farklı ilaç şekillerinin olduğunu görürüz. Buradaki konumuz gülsuyu olduğu için bu çeşitlerden yalnızca üç gurubu ele alabiliriz; “Gülsuyu, Gül macunu, Gül yağı” Gül macunu; en önemli şekillerinin gülsuyu ile hazırlandığından, gülyağı ise gül kokusunun korunması esası ile hazırlandığından bu konuda yer almışlardır.
Gülün tedavi kitaplarında yer almasını ilk kitaplarından itibaren izleyebiliyoruz. Tıp tarihi-
Tedavide Gül Üçlemesi; Gül Suyu, Gül Macunu, Gül Yağı Gül suyu, gül çiçeklerinin damıtılmasıyla, gül macunu; Güllerin şeker ya da balla reçelden daha koyu kıvamda hazırlanmasıyla, Gül yağı ise güllerin susam yağı veya zeytin yağında güneşte bırakılarak içindeki faydalı maddelerinin yağa geçmesiyle elde edilirdi. Bu üç hazırlama tekniği hekimlerin bilgilerine ve kendi uygulamalarına göre farklılıklar göstermektedir. Teknikler farklılık gösterse de etkileri ve bu etkilerinin teorik içeriği aynıdır, değişmemiştir. Ta ki tıbbın temellerinin değişmesine kadar. 18. yüzyıldan sonra iyice belirginleşen “Yeni Tıp” ta bitkilerin tıptaki yeri azalır, 19. yüzyıldan sonra sahneye kimya fabrikalarında
Gül Şehri Diyarbakır Sempozyumu 24 Mayıs 2011
25