4
PROSTI MA[INI
Od damne{ni vremiwa ~ovekot baral na~ini da si go olesni vr{eweto na rabotata. Pritoa upotrebuval razli~ni predmeti i napravi. Sekoja naprava {to se koristi za izvr{uvawe na nekoja rabota i slu`i da se promeni goleminata, pravecot ili nasokata na silata se vika alat. Poslo`enite napravi se vikaat mehanizmi. Raznite mehanizmi so koi ne samo {to ja menuvame goleminata na silata, pravecot i napadnata to~ka, tuku so nivna pomo{ so pomala sila sovladuvame pogolemi otpori, odnosno go olesnuvame izvr{uvaweto na rabotata, se vikaat prosti ma{ini. Takvi se: ~ekrekot, lostot, navedenata ramnina, makarata, klinot i drugo.
4.1
MAKARI Za krevawe na te{ki predmeti na golemi viso~ini, posebno za krevawe na grade`ni materijali, se koristi napravata makara. Makarata pretstavuva kru`na plo~a {to se vrti okolu edna oska, a e postavena vo ramka (viqu{ka) koja na slobodniot kraj ima kuka. Plo~ata po obemot ima `leb preku koj se prefrla ja`e. Na edniot kraj od ja`eto se zaka~uva tovarot G, a na drugiot kraj se dejstvuva so sila F. Ako pri koristewe na makarata viqu{kata preku kukata e prika~ena na nepodvi`no mesto (greda, tavan i sl.) makarata se vika nepodvi`na. Nepodvi`nata makara pretstavuva ramnokrak lost. Cenatarot na trkaloto e potpirna to~ka, a dvete sili dejstvuvaat od ednata i od drugata strana. Krakot na tovarot i krakot na silata se polupre~nici na makarata. Bidej}i nepodvi`nata makara se odnesuva kako ramnokrak lost, ramnote`a imame toga{ koga silata e ednakva na tovarot, t.e.: Da ispitame Na stativ obesete nepodvi`na makara i preku nea prefrlete ja`e. Na edniot kraj od ja`eto obesuvajte tegovi od 1, 2, 3, 4, 5 ili 6 N. Na drugiot kraj na ja`eto zaka~ete dinamometar preku koj dejstvuvate so sila F. Za sekoj teg {to se postavuva, na dinamometarot ja o~ituvame ja~inata na silata. [to zaklu~ivte? Kaj nepodvi`nata makara ramnote`a imame toga{ koga silata e ednakva na tovarot.
96
Energija