Gjuha shqipe dhe leximi

Page 1

Gjuha shqipe dhe leximi

5

Për klasën e pestë të arsimit fillor nëntëvjeçar

Botues: MINISTRIA E ARSIMIT DHE SHKENCËS E REPUBLIKËS SË MAQEDONISË Rr. Mito Haxhi - Vasilev Jasmin p.n. Shkup

Recenzues: Dr. Ismet Osmani - kryetar prof. Ibe Mustafa - antare Merita Koxhaxhiku - Kolçi - antare

U shtyp nĂ« shtypshkronjĂ«n: GraïŹĂ§ki centar - Shkup

Tirazhi: 8.000 kopje

Me vendim te Ministrise te Arsimit dhe Shkences te R. te Maqedonise nr. 22-2402/ 1 te dates 26.04.2010, ky liber lejohet ne perdorim.

CIP - É„ÉšÉŹÉšÉ„ÉšÉÉąÉĄÉšÉ°ÉąÊÉš ɜɹ É©É­É›É„ÉąÉ€ÉšÉ°ÉąÊÉš ɇɚɰɹɚɧɚɄɧɚ Éą ɭɧɱɜɟÉȘÉĄÉąÉŹÉŸÉŹÉ«É€Éš É›ÉąÉ›É„ÉąÉšÉŹÉŸÉ€Éš “ɋɜ.É„É„ÉąÉŠÉŸÉ§ÉŹ ɈɯÉȘÉąÉžÉ«É€Éąâ€ , ɋɀɚɩʁɟ 373.3.016:811.18 (075.2) RUSTEMI, Xhezmi Gjuha shqipedhe leximi 5 per klasĂ«n e pestĂ« tĂ« arsimit ïŹllor nĂ«ntĂ«vjeçar / Xhezmi Rustemi, Resul Bekteshi. - Shkup : Ministria e arsimit dhe shkencĂ«s e R.MaqedonisĂ«, 2010. - 145 É«ÉŹÉȘ. : ɹɄɭɫɏÉȘ. ɜɹ ɛɚʁɚ ; 26 É«ÉŠ ɉɹɜɚɠɧɱ ɡɛɹÉȘɹɜɱ Éą ɩɚɹɊɹ: É«ÉŹÉȘ.134-135 ISBN 978-608-226-005-1 1. Bekteshi, Resul [ɚɜɬɹÉȘ] COBISS.MK-ID 84090122

2

5

3

GJUHA SHQIPE DHE LEXIMI

5

FUSHAT PROGRAMORE

NJOHIM GJUHËN TONË

L LEXIM,LETËRSI POEZI PROZË

4

E

DH T RI U H E IA R R P A SH MT I TË J KRI

ES

RA U T L

E

DI E M

KU

5

AKTIVITETE VĂ«mendje duhet t’i kushtohet pasurimit tĂ« fjalorit tĂ« nxĂ«nĂ«sve, sidomos me fjalĂ« tĂ« fondit tĂ« pĂ«rgjithshĂ«m dhe pĂ«rdorimi i tyre nĂ« jetĂ«n e pĂ«rditshme.

Ky aktivitet u jep mundësi nxënësve të ndalen dhe të analizojnë me vëmendje përmbajtjen e tekstit, të dallojnë ngjarjet kryesore nga ato të dorës së dytë.

KĂ«tu kĂ«rkohet qĂ« nxĂ«nĂ«si tĂ« thellojĂ« njohuritĂ« e fituara, ti mbajnĂ« nĂ« mend ato dhe t’i zbatojnĂ« ato nĂ« praktikĂ«.

Pas kryerjes sĂ« çdo aktiviteti, nxĂ«nĂ«sve u jepet detyrĂ«, e cila do t’i thellojĂ«, pĂ«rfocojĂ« dituritĂ« e fituara... TĂ« krijojĂ« shprehi pune se detyrat duhet kryer.

6

Përmes këtij aktiviteti nxënësit orientohen drejt problemeve konkrete që lidhen me kuptimin e përmbajtjes së teksteve. Kjo kërkesë synon që nxënësi të thellohet në analizën e tekstit të lexuar.

Ky aktivitet aftëson nxënësit të lexojnë tekste letrare dhe joletrare, në pajtim me kërkesat e programit. Të ushtrojnë që të përsosin teknikën e leximit në heshtje dhe me zë.

Ky aktivitet kërkon nga nxënësit që të paraqesin me shkrim aspektet e ndryshme të jetës së tyre të përditshme, të shkruajnë porosi, njoftime, kërkesa,lutje, lajmërime, urime, letra etj.

Ky aktivitet kërkon nga nxënësit që të mësojnë atë që është qenësore, - thelbësore si p.sh. Gjuhë, letërsi,art, kultur etj.

7

PËRMBAJTJA MODULI - 1................................................10-11 1. SytĂ« e shkollĂ«s (Kalosh Çeliku)..................................................... 12-13 2. FtesĂ« pĂ«r lexim ............................................................................... 14-15 3. Gjuha si mjet komunikimi ............................................................. 16-17 4. Ti shkollĂ« (Rami Tuda) ................................................................... 18-19 5. MĂ«suesi i sĂ«murĂ« (Edmondo de Amicis).......................................20-21 6. FjalĂ«t e ndryshueshme dhe tĂ« pa ndryshueshme ............................22 7. TĂ« shprehurit me shkrim .................................................................... 23 8. MĂ«mĂ«dheu (A.Z. Çajupi) ............................................................... 24-25 9. TĂ« shprehurit me shkrim ................. .... ............................................. 26 10. FjalĂ« tĂ« urta........................................................................................... 27 11. FjalĂ«t e qiririt (Naim FrashĂ«ri) ....................................................... 28-29 12. Emrat e pĂ«rvetĂ«shĂ«m dhe tĂ« pĂ«rgjithshĂ«m .......................................30 13. Plaku ZemĂ«rbardhĂ« (Arif Demolli)..................................................31-32 14. Emrat konkretĂ« dhe abstraktĂ« ............................................................33 15. I pasuri dhe i varfĂ«ri (D. Bobani)...................................................34-35 16. Ne jemi (Fejzi Bojku)....................................................................... 36-37 17. Rasat e emrit ...................................................................................38-39 18. Letra e parĂ« ( Ibrahim Islami)......................................................... 40-41 19. Kurbeti (Xheladin Muça)...................................................................... 42 20. Lakimi i emrit...................................................................................43-45 21. Luli i vocĂ«r (Migjeni)....................................................................... 46-47

MODULI - 2.............................................................48-49 22. Mbiemrat cilĂ«sorĂ« dhe marrĂ«dhĂ«nior............................................ 50-51 23. NĂ« bibliotekĂ« (Nexhat Zekirija )...................................................... 52-53 24. Halili dhe Hajria (KolĂ« Jakova)....................................................... 54-56 25. NĂ« liqenin e Ohrit (Esad Mekuli).......................................................... 57 26. ShkruajmĂ« tekst .............................................................................. 58-59 27. PĂ«remrat vetorĂ«.................................................................................... 60 28. PĂ«remrat dĂ«ftorĂ«................................................................................... 61 29. Sa Ă«shtĂ« ora xhaxha (Qamil Batalli).............................................. 62-63 30. NĂ« Manastir........................................................................................... 64 31. NĂ« kurs tĂ« gjuhĂ«s ................................................................................ 65 32. DĂ«llinja e SkĂ«nderbeut (Abdylazis Islami)................................... 66-68 33. Komunikim me gojĂ« ............................................................................ 69 34. PĂ«remrat pyetĂ«s.................................................................................. 70 35. Imam efendiu (Ali Asllani).................................................................... 71 36. KĂ«ndezi, Pula apo veza (Nonda Bulka)......................................... 72-73 37. Libri mbi princin e lumtur (Ibrahim Kadriu).................................. 74-76 38. Folja, kuptimi mbi tĂ«............................................................................. 77 39. Gjinkalla dhe miz’e dheut (Fabul).................................................. 78-79

8

MODULI - 3.............................................................80-81 40. Ushtrime nĂ« klasĂ« (Folja)...................................................................... 82 41. GjĂ«egjĂ«za................................................................................................ 83 42. O sa bukur o sa mirĂ« (Naim FrashĂ«ri)............................................. 84-85 43. Pasuria mĂ« e çmuar (Dionis Bubani)...............................................86-87 44. Muji dhe zanat (LegjendĂ« popullore)................................................88-90 45. Fjalia e thjeshtĂ« dhe e pĂ«rbĂ«rĂ«.................................................. ........... 91 46. Fjalia e pĂ«rbĂ«rĂ« ...................................................................................... 92 47. MĂ«ma ( Asdreni).................................................................................93-94 48. Armiku i vjetĂ«r, Ujku delengrĂ«nĂ«s ( Rexhep Hoxha )......................95-97 49. FjalĂ«t me kuptim Antonimik, Sinonimik dhe Homonimik....................98 50. MĂ«ngjesi ( Omar Khami )........................................................................99 51. KĂ«nga me lot ( K. Çeliku )..............................................................100-101 52. FjalĂ«t me kuptim zvogĂ«lues dhe pĂ«rkĂ«dhelĂ«s....................................102 53. MĂ« fal kanarinĂ« (V. Podgorec )......................................................103-105 54. PĂ«rgjerimi pĂ«r jug (K. Miladinov)..................................................106-107 55. Ligjerata e drejtĂ« dhe e zhdrejtĂ«..........................................................108 56. Macja e preferuar e padronĂ«s sĂ« shtĂ«pisĂ« ( Xhonatan Suift)............109 57. Kultura e medies (Radioja, TV,etj.).......................................................110 58. PikĂ«simi nĂ« ligjeratĂ«n e drejtĂ«..............................................................111

MODULI - 4........................................................112-113

59. Si e gjete folenë moj dallëndyshe (Adelina Mamaqi) ..................114-116 60. Përdorimi i shkronjës së madhe...........................................................117 61. Gabojnë prindërit ( Luigj Pirandello )............................................118-119 62. Nënë e madhe e kësaj bote ( Vitore Leka )....................................120-121 63. Festa e shkollës ( Agim Beqaraj )......................................................;..122 64. Shenjat e pikësimit ................................................................................123 65. Ideja mbi artin filmik...............................................................................124 66. Prendvera (Ndre Mjeda).........................................................................125 67. Për ditën e festës ( Ramadan Zeneli )............................................126-127 68. Njeriu mëson nga e bukura ( Rifat Kukaj )....................................128-129 69. Përdorimi i pikës....................................................................................130 70. Pikëpyetja dhe pikëçuditja....................................................................131 71. Pal Golemi e Nik Peta ( Gavrill Dara -i Riu )..................................132-134 72. Përdorimi i presjes.................................................................................135 73. Një letër dhe diçka tjetër ( A. Demolli)...........................................136-137 74. Bota do të jetë një (Adem Gajtani).................................................138-139 75. Pulëbardha (Dritëro Agolli).............................................................140-141 76. Përdorimi i drejtë i shkurtesave............................................................142 77. Mesazhi në celularë ( Viron Kona )................................................143-145

9

10

M ODULI - 1 MODULI 1. Sytë e shkollës 2. Ftesë për lexim 3. Gjuha si mjet komunikimi 4. Ti shkollë 5. Mësuesi i sëmurë 6. Fjalët e ndryshueshme dhe të pandryshueshme 7.Të shprehurit me shkrim 8. Mëmëdheu 9. Të shprehurit me shkrim ( ritregim) 10. Fjalë të urta 11.Fjalët e qiririt 12. Emrat e përgjithshëm dhe të përveçëm 13. Plaku Zemërbardhë 14. Emrat konkretë dhe abstraktë 15. I pasuri dhe i varfëri 16. Ne jemi 17. Rasat e emrit 18. Letra e parë 19. Kurbeti 20. Lakimi i emrit 21.Luli i vocërr

11

SYTË E SHKOLLËS

R.Tuda Kalosh Çeliku

TĂ« lex

ojmë

Shkolla e fshatit si njĂ« zgjua bletĂ«sh rrinte nĂ« kodrinĂ«.FytyrĂ«n e kishte kthyer nga dielli, ndĂ«rsa derĂ«n nga fshati. Rreth e rrotull i rrinin nĂ« kĂ«mbĂ« disa pemĂ«. NjĂ« zog fluturoi me njĂ« kĂ«ngĂ« dhe u ndal nĂ« dritare. NĂ« klasĂ« pa mĂ«suesin dhe nxĂ«nĂ«sit duke lexuar njĂ« tregim nĂ« “Fatosi”. E zgjati kokĂ«n tĂ« shohĂ«, mirĂ«po e zuri xhami. Zogu u habit me kĂ«tĂ« dorĂ« tĂ« tejdukshme qĂ« rrinte nĂ« mur tĂ« shkollĂ«s. -Kush je ti qĂ« s’mĂ« lĂ« tĂ« hyj nĂ« klasĂ«?-pyeti zogu -UnĂ«-dĂ«gjoj njĂ« zĂ« tĂ« ulĂ«t. -Po,po,ti!-i tha zogu me zĂ« mĂ« tĂ« lartĂ«. -UnĂ« jam dritarja e shkollĂ«s. Ih!-qeshi me ironi zogu. -Dritarja e shkollĂ«s ! GjithĂ« ditĂ«n e gjatĂ« rri e s’bĂ«n asnjĂ« punĂ«. -Kush?-pyeti dritarja,-UnĂ«? -Ti,ti!Edhe motrat e tua! -Nuk Ă«shtĂ« ashtu, zog! UnĂ« jam mjaft e nevojshme pĂ«r shkollĂ«n. Pa ne, a e sheh kĂ«tĂ« mĂ«sues me nxĂ«nĂ«s, nuk do shkruanin e lexonin asnjĂ« shkronjĂ«. QĂ« tĂ« bindesh edhe vetĂ«, qe po tĂ« jap njĂ« shembull.Mbylli sytĂ«, o zog! -A mĂ« sheh mua? -Jo,nuk shoh asgjĂ«,vetĂ«m terr. -Hapi tash sytĂ«!HĂ«, mĂ« thuaj,ç’rĂ«ndĂ«si kanĂ« sytĂ« pĂ«r trupin tĂ«nd? -Ju dritaret qenkeshit sytĂ« e shkollĂ«s?! -Po,po.SytĂ« e shkollĂ«s. -MĂ« fal, oj dritare!Nga mosdija bĂ«ra njĂ« gabim.-Dhe para se tĂ« fluturojĂ«, tha:Ju jeni jo vetĂ«m sytĂ« e shkollĂ«s, por edhe tĂ« fshatit...

12

FJALOR

dorĂ« e tejdukshme - dorĂ« e nĂ«pĂ«rdukshme qĂ« lejon tĂ« shihet nĂ«pĂ«r tĂ« ironi - figurĂ« stilistike qĂ« pĂ«rqesh a e vĂ« nĂ« tallje dikĂ« apo diçka qenkĂ«shit - folja jam mosdija - padituria BISEDË RRETH TEKSTIT

Ku ishte vendosur shkolla, pĂ«rshkruaje atĂ«? Kush u afrua te dritarja? Pse zogu nuk hyri brenda, kush e pengoi? PĂ«rshkruani dialogun zog-dritare? Pse ishin tĂ« nevojshme dritaret pĂ«r shkollĂ«n? Ç’tha zogu kur e kuptoi rĂ«ndĂ«sinĂ« e dritares? KOMENTOJMË

GjatĂ« orĂ«s sĂ« mĂ«simit, fjalĂ«t e fundit tĂ« zogut: ”MĂ« fal, oj dritare! Nga mosdija bĂ«ra njĂ« gabim,-dhe para se tĂ« fluturojĂ« tha: -Ju jeni jo vetĂ«m sytĂ« e shkollĂ«s, por edhe tĂ« fshatit. DETYRË

NĂ« fletoret pĂ«r detyrĂ« shtĂ«pie shkruani kuptimin e tekstit nĂ« pika tĂ« shkurtĂ«ra. TË MBAJMË MEND

Dialogu Ă«shtĂ« biseda qĂ« zhvillohet ndĂ«rmjet dy ose mĂ« shumĂ« personave. ËshtĂ« karakteristikĂ« e gjinisĂ« letrare tĂ« dramatikĂ«s. Llojet e dramatikĂ«s janĂ«: drama, tragjedia dhe komedia.

13

FtesĂ« pĂ«r lexim Ushtrime gojore - Komunikim me gojĂ« Sa lexon ? ÇfarĂ« lexon ? Kur lexon ? Pse lexon ? (Secili nxĂ«nĂ«s pĂ«rgjigjet)

1 1

Sa libra lexon gjatë një viti kalendarik ?

një

dy

tre

katër

pesë

më shumë se pesë

2 12. ÇfarĂ« librash lexon mĂ« shumĂ« fantastik

komedi

1 3

drama

legjenda

Poezi

Pse lexon libër me atë përmbajtje ? Sepse a) është më interesant b) i dua përrallat c) kënaqem me heroizmin e trimave d) më pëlqen poezia e) dëshiroj të imagjinoj veten në role... f) fantazia është interesante dhe e bujshme.

14

përralla

ndonjë lloj tjetër

1 44.

A lexon gazetë a revistë dhe trego cilën ?

1 5

A vijnë në shtëpinë tënde ndonjë gazetë a libër ?

Po

Jo

Po

Jo

1 6

Librin e lexon pse dikush të detyron apo e lexon nga dëshira jote ?

a)

i detyruar nga mësuesi

prindi

shoku

b)

nga dëshira për lexim

1 7

Sa herë në muaj shkon në bibliotekën e shkollës ose të qytetit për të marrë libra ? 1 herë

1 88.

2 herë

Si mendon a është i dobishëm leximi ? Po

1 99.

asnjëherë

Jo

Cila është porosia jote për shokët / shoqet ? a) Të lexojnë më tepër ! b) Të lexojnë vetëm për një notë pozitive tive ! c) Të mos lexojnë fare ! ç) Të lexosh më shumë domethënë a) të pasurosh mendjen b) të fitosh dhembje koke.

15

GJUHA SI MJET KOMUNIKIMI

Njohim gju

hën tonë

Gjuha është mjeti më i rëndësishëm dhe më i përsosur që njerëzit e përdorin në komunikim. Me anë të gjuhës, njerëzit çdo ditë pranojnë ose japin informata, pra kryejnë nevojat e tyre të përditshme. Komunikimi mes njerëzve më shpesh kryhet me anë të gjuhës dhe ka këtë ecuri:

Kur pranuesi i mesazhit e kthen pĂ«rgjigjen, atĂ«herĂ« ndĂ«rrohen edhe funksionet, pra pranuesi bĂ«het dĂ«rgues, kurse dĂ«rguesi bĂ«het pranues i mesazhit. Komunikimi realizohet me anĂ« tĂ« tingujve, dritave, flamujve, do tĂ« thotĂ« me anĂ« tĂ« sinjaleve.P.sh. ÇfarĂ« tregojnĂ« kĂ«to shenja?

Komunikimi mund të realizohet edhe me anë të shenjave, siç janë: Shenjat e pikësimit

Shenjat hartografike

Shenjat me mimikë e gjeste

16

në

Ă«n to h u j g m ohi

Nj

TË MBAJMË MEND

Gjuha është e folur dhe e shkruar. Gjuha e folur përdor tingujt e të folurit, kurse gjuha e shkruar përdor shkronjat. USHTRIME

Bisedoni rreth ilustrimeve, çka tregojnë ato?

PĂ«rgjigjuni: Cilat janĂ« sinjale, cilat janĂ« shenja dhe cilĂ«t janĂ« tregues. *NĂ« bazĂ« tĂ« tabelave tĂ« lartshĂ«nuara*. MËSOJMË

a- Treguesit janĂ« shenja qĂ« nuk i drejtohen kurrkujt, por qĂ« tregojnĂ« diçka. b- Sinjalet u drejtohen njerĂ«zve dhe shĂ«rbejnĂ« pĂ«r marrĂ«veshje. c- Shenjat janĂ« figura,vizatime,tinguj qĂ« u drejtohen njerĂ«zve dhe tregojnĂ« diçka. DETYRË

Me mësuesen/mësuesin mundohuni të dilni nga klasa në natyrë, në rrugë ose diku tjetër, gjeni,vështroni dhe dalloni sinjalet, gjestet, shenjat dhe treguesit,gjithnjë sipas shembullit të dhënë më lart.

17

TI SHKOLLË

Rami Tuda

Këngën Këngën K ëngëneezogjve, zzogjve, ogjvve, gjuhët ggjuhët juhhët eeluleve, luleve, i di vetëm di vetëmti,ti, burim etjen burim që qëetjen et tjenshuan sshuan huan melhem që melhem lëngatën melhe em qëlëngatën lë ëngatëne endal, nndal, dal, bar që zjarrminë e zhduk. zhduk. bar qqëë zzjarrminë jarrminë e zh hduk. Ti fluturimin ua mëson mësonë Ti ffluturimin luuturimin ua mëso onëë dallëndysheve... dallëndysheve... da alllëndysheve... Lulet, bimët i mëson Lulet, Lu t, bimët i mëson siutëleerriten si ttëë ngrihen rriten si të si ttëë mplaken, të ngrihen si të si ttëë shërohen mplaken, si të si të të shërrohen të vdesin. Ti ttë iëdiv vdesin. të gjitha gjuhët si desin. dhei shkrimet Ti ddii të gjitha gjuhëtt alfabetët e popujve, dhe dh he shkrimet urtitë e gjithësisë alfabetët al lfaabetët e popujve, ndaj të duan urtitë ur rtitënjësoj e gjithësisë zogjtë e Ballkanit, ndaj nd daj njësoj të duan të Evropës,të Amerikës, zzogjtë ogjtë e Ballkanit, të Azisë,të Afrikës, të Evropës,të Amerikës, ëE vropës,të Amerikë ës, të Australisë, Azisë,të të ë A zisë,të Afrikës, të tërë botës, të ë Australisë, Australisë, .............................

tëë ttërë ërë botës,

Prandaj akëcili të do ............................. ..... ........................ .. si bukën, si ujin, Prandaj P ranndaj akëcili të do si zjarrin, si ajrin, ssisii bbukën, ukën, sidiellin, ujin, dritën,si ssisii zzjarrin, jaarrin, ddi i aajrin, jrin, rritën,si jetën, ssisii ddritën,si riitën,ssi ddiellin, ielllin, gjakun rritën,si ssiserri ei tditurisë. ën, jeitën,si burimjjetën,

gjakun s gjak si kun ssee jjee bburim urim i dditurisë. itturisë.

FJALOR

lëngatën - dhembjen, lëngimin akëcili - të gjithë, gjithsecili, rritën - rriten,ngriten.

18

Poezi

BISEDË RRETH POEZISË

Kujt i drejtohet poeti me kĂ«to vargje? Çka fiton nxĂ«nĂ«si nĂ« shkollĂ«? Pse shkolla i di tĂ« gjitha alfabetet dhe shkrimet? CilĂ«t janĂ« ata qĂ« duan shkollĂ«n? KOMENTOJMË

SĂ« bashku me mĂ«suesin/mĂ«suesen pĂ«rgjigju se çfarĂ« do tĂ« thotĂ« poeti me vargjet: “Ndaj njĂ«soj tĂ« duan zogjtĂ« e Ballkanit, tĂ« EvropĂ«s,tĂ« AmerikĂ«s, tĂ« AzisĂ«,tĂ« AfrikĂ«s, MËSOJMË tĂ« AustralisĂ«-tĂ« tĂ«rĂ« botĂ«s” Poeti nĂ« kĂ«tĂ« poezi me mjeshtĂ«ri ka pĂ«rdor figurĂ«n e krahasimit. KĂ«tĂ« e vĂ«rejmĂ« nĂ« vargjet: “ Prandaj akĂ«cili tĂ« do si bukĂ«n, si ujin, si zjarrin, si ajrin...” Gjeni kĂ«tĂ« figurĂ« nĂ« vargjet tjera stilistike. DETYRË

VjershĂ«n mĂ«soni ashtu qĂ« do tĂ« ndaheni nĂ« 3 grupe dhe çdonjĂ«ri prej tyre merr nga njĂ« pjesĂ«: 1. deri te vargu : si tĂ« vdesin, 2. deri te vargu : tĂ« tĂ«rĂ« botĂ«s 3. pjesĂ«n e fundit. SHËNIM

NĂ« klasĂ« recitoni sipas grupeve: 1,2,3 dhe pĂ«rsĂ«ri 1,2,3... Komunikim dhe shkrim Shkruani njĂ« hartim tĂ« shkurtĂ«r me temĂ«: “ Shkolla,burim i diturisĂ«â€.

19

TĂ« lex

MËSUESI I SËMURË Edmond De Amicis“Zemra”

ojmë

Dje pasdite, kur dola nga shkolla, shkova ta shoh mĂ«suesin tim tĂ« sĂ«murĂ«.ËshtĂ« sĂ«murĂ« nga puna e tepĂ«rt. PesĂ« orĂ« mĂ«simi nĂ« ditĂ«, pastaj njĂ« orĂ« gjimnastikĂ«, pastaj dy orĂ« tĂ« tjera nĂ« shkollĂ«n e natĂ«s, çka do tĂ« thotĂ« tĂ« flesh pak, tĂ« hash shpejt e shpejt dhe tĂ« tĂ« çirret zĂ«ri nga mĂ«ngjesi deri nĂ« mbrĂ«mje dhe nĂ« kĂ«tĂ« mĂ«nyrĂ« ka shkatĂ«rruar shĂ«ndetin e tij. KĂ«shtu thotĂ« ime Ă«mĂ«. NĂ«na ime mĂ« priti te dera, u ngjita vetĂ«m dhe shkallĂ«ve ndesha mĂ«suesi me mjekrĂ«n e madhe tĂ« zezĂ«, Koatin ai qĂ« i frikĂ«son tĂ« gjithĂ« nxĂ«nĂ«sit dhe nuk ndĂ«shkon asnjĂ«rin; mĂ« shikoi me sy tĂ« habitur dhe bĂ«ri zĂ«rin si tĂ« luante, duke u tallur, por pa qeshur. UnĂ« qesha derisa arrita nĂ« katin e katĂ«rt dhe i rashĂ« ziles, por menjĂ«herĂ« pastaj u trishtova kur mĂ« priti shĂ«rbĂ«torja nĂ« njĂ« dhomĂ« tĂ« varfĂ«r, gjysmĂ« tĂ« errĂ«t ku ndodhej ratĂ« mĂ«suesi im.Ishte shtrirĂ« nĂ« njĂ« shtratĂ« tĂ« vogĂ«l hekuri; ishte bĂ«rĂ« i parruar.Vuri njĂ«rĂ«n dorĂ« nĂ« ballĂ« pĂ«r tĂ« shikuar mĂ« mirĂ« dhe klithi me zĂ«rin e tij tĂ« dashur: - Oh, Enrik! U afrova pranĂ« shtratit, mĂ«suesi ma vuri njĂ«rĂ«n dorĂ« mbi shpatull e tha: -TĂ« lumtĂ«, o bir! Ke bĂ«rĂ« mirĂ« qĂ« ke ardhur tĂ« shohish mĂ«suesin tĂ«nd tĂ« ngratĂ«. Siç po sheh, Enriku i dashur, mĂ« ka lodhur mjaft sĂ«mundja. Ç’kemi tĂ« re nga shkolla? Si janĂ« shokĂ«t? A Ă«shtĂ« çdo gjĂ« nĂ« rregull edhe pa mua? A Ă«shtĂ« e vĂ«rtetĂ« qĂ« mund t’ia dilni pa mua fare mirĂ« nĂ« krye edhe pa mĂ«suesin e vjetĂ«r. ...Fillova tĂ« shikojĂ« disa fotografi qĂ« ndodheshin nĂ« mure. -A po i sheh,mĂ« tha, janĂ« tĂ« gjithĂ« nxĂ«nĂ«sit e mi tĂ« dikurshĂ«m, tĂ« cilĂ«t mĂ« kanĂ« dhĂ«nĂ« fotografitĂ« e tyre para mĂ«se njĂ«zet vitesh, çuna tĂ« mirĂ«!KĂ«to janĂ« kujtimet e mia.

20

Kur tĂ« vdes,shikimin tim tĂ« fundit do ta hudh aty, mbi tĂ« gjithĂ« kĂ«ta çapkĂ«n, nĂ« mes tĂ« tĂ« cilĂ«ve kam kaluar jetĂ«n time.Edhe ti do tĂ« mĂ« japĂ«sh fotografin tĂ«nde kur ta kryejsh filloren,a nuk Ă«shtĂ« ashtu?-Pastaj mori njĂ« portokall nga komodina dhe ma lĂ«shoi nĂ« dorĂ«. -Nuk kam tjetĂ«r ç’tĂ« tĂ« jap,-tha,-Ă«shtĂ« dhuratĂ« e njĂ« tĂ« sĂ«muri.E shikoja dhe, nuk e di se pse,njĂ« trishtim ma kishte pushtuar zemrĂ«n.-Shiko...-foli pĂ«rsĂ«ri,- shpresoj qĂ« do tĂ« bĂ«hem mĂ« mirĂ«,por nĂ«se nuk shĂ«rohem mĂ«...kij kujdes tĂ« forcohesh nĂ« aritmetikĂ« se nĂ« atĂ« lĂ«nd je i dobĂ«t;pĂ«rpiqu pak; e tĂ«rĂ« puna Ă«shtĂ« te pĂ«rpjekja e parĂ«, sepse shpeshherĂ« nuk Ă«shtĂ« se na mungon aftĂ«sia, por formojmĂ« njĂ« paragjykim tĂ« gabueshĂ«m ose si thuhet njĂ« ide fikse qĂ« nuk jemi tĂ« zotĂ«t.-NdĂ«rkaq merrte frymĂ« me vĂ«shtirĂ«si; shihej qĂ« vuante. -Kam ethe tĂ« tmerrshme,-fshani-jam me njĂ« kĂ«mbĂ« nĂ« varrĂ«.Po tĂ« porosis,pra.TĂ«rĂ« kujdesin kushtoja aritmetikĂ«s,problemeve.Shko tani.PĂ«rshĂ«ndete nĂ«nĂ«n.Mos iu ngjit mĂ« kĂ«tyre shkallĂ«ve,do tĂ« shihemi pĂ«rsĂ«ri nĂ« shkollĂ«.Por, nĂ« mos u pafshim,kujtoje ndonjĂ«herĂ« mĂ«suesin tĂ«nd tĂ« klasĂ«s, i cili tĂ« ka dashur. -Kur m’i tha kĂ«to fjalĂ«,mĂ« erdhi tĂ« qaj. -Ule kryet,-mĂ« tha. -Ula kryet deri te jastĂ«ku; mĂ«suesi mĂ« puthi nĂ« flokĂ«.Pastaj mĂ« tha: -Shko!-dhe e ktheu fytyrĂ«n nga muri. Fluturova shkallĂ«ve teposhtĂ«,sepse kisha nevojĂ« ta pĂ«rqafoj nĂ«nĂ«n. FJALOR

shkolla e natĂ«s - kurs pĂ«r tĂ« kryer shkollimin fillor, aritmetikĂ«- matematikĂ« paragjykim - paramendim (mendim i padrejtĂ«) ethe - dridhje nga zjarrmi BISEDË RRETH TEKSTIT

Ku shkoi Enriku pasdite? Pse ishte shkatĂ«rruar shĂ«ndeti i mĂ«suesit,shkruaj arsyet? Çka i tha mĂ«suesi Enrikut kur e pa? Çka shihte Enriku nĂ« mur? Cila ishte kĂ«shilla qĂ« mĂ«suesi ia dha Enrikut? Pse mĂ«suesi kur e puthi Enrikun e ktheu fytyrĂ«n nga muri? KOMENTOJMË

Pasi ta keni lexuar tregimin nĂ« klasĂ« komentoni tekstin sipas kĂ«tij plani: Takimi Enriku-mĂ«suesi. Biseda rreth shkollĂ«s dhe fotografive. Ndarja ose pĂ«rshĂ«ndetja e fundit me mĂ«suesin. DETYRË

Shkruani hartim me temĂ«: “MĂ«suesi/mĂ«suesja prindi im i dytĂ«â€.

21

FJALËT E NDRYSHUESHME DHE TË PANDRYSHUESHME

Njohim gju

hën tonë

Lexoni me vĂ«mendje tekstin Gjithçka e tij ishte e bardhĂ«.Edhe mjekra. Edhe mustaqet. Edhe flokĂ«t. Edhe plisi.Edhe tufa e deleve. Edhe shtĂ«piza.Edhe...Por mĂ« e bardhĂ« ndĂ«r tĂ« gjitha ishte zemra e tij. VĂ«rtet atĂ« nuk ia kishte parĂ« askush.Por tjetĂ«r nuk mund tĂ« kishte ai, i cili tĂ«rĂ« jetĂ«n ishte pĂ«rpjekur qĂ« çdo gjĂ« rreth tij tĂ« ishte e bardhĂ« si qumĂ«shti qĂ« milnin pĂ«r drekĂ«n baritore. NĂ« fragment kemi disa fjalĂ« qĂ« e ndryshojnĂ« formĂ«n gjatĂ« pĂ«rdorimit nĂ« fjali. TĂ« tilla janĂ«: ishte, Ă«shtĂ«, htĂ«, jam, e bardhĂ«, tĂ« bardha, mjekra, mjekrĂ«n, mustaqet etj. KĂ«to i quajmĂ« fjalĂ« tĂ« ndryshueshme. Por nĂ« tekst gjinden edhe disa fjalĂ« tĂ« tjera qĂ« nuk e ndryshojnĂ« formĂ«n. TĂ« tilla janĂ«: edhe, por, mĂ«, si, qĂ«, pĂ«r etj. KĂ«to i quajmĂ« fjalĂ« tĂ« pandryshueshme. TË MBAJMË MEND

Fjalët që ndryshojnë formën gjatë përdorimit në fjali i quajmë pjesë të ndryshueshme. Fjalët që nuk e ndyshojnë formën kur i përdorim në fjali të tjera i quajmë fjalë të pandryshueshme. Të ndryshueshme janë: emri, mbiemri, përemri, nyja, folja dhe numërori. Të pandryshueshme janë: ndajfoljet, parafjalët, lidhëzat, pjesëzat dhe pasthirrmat. USHTRIME

-NĂ« tekstin e lartshĂ«nuar, gjeni pjesĂ«t e ndryshueshme dhe shkruani nĂ« fletore. -FjalĂ«t e poshtĂ«shĂ«nuara ndani nĂ« tĂ« ndryshueshme dhe tĂ« pandryshueshme: bankĂ«, afĂ«r, shok,edhe, lapsi miku, dora, sikur, bukur, mirĂ«, i mirĂ«, sa, libri. a)-tĂ« ndryshueshme: b)-tĂ« pandryshueshme: DETYRË

Në orën e mësimit caktoni një pjesë nga libri dhe gjeni në të pjesët e ndryshueshme dhe të pandryshueshme. Të njëjtat shkruani në dërrasë dhe në fletore. KUJDES

Fjalët e ndryshueshme dhe të pandyshueshme që përdoren gjatë të folurit ose gjatë të shkruarit janë gjithsej njëmbëdhjetë dhe i quajmë pjesë tëë lig ligjeratës gjera .

22

TË SHPREHURIT ME SHKRIM

TĂ« sh

prehu

rit me

shkrim

TĂ« formulojmĂ« njĂ« tekst nga fjalĂ«t e dhĂ«na mĂ« poshtĂ«: Me kĂ«to fjalĂ« formuloni njĂ« tekst tĂ« shkurtĂ«r. Lexoni nĂ« klasĂ« mĂ«suesja /mĂ«suesi do tĂ« vlerĂ«sojĂ« se kush e ka formuar mĂ« mirĂ« tekstin. FjalĂ«t:ishte,njĂ«,lypsar,bredhte,qĂ«,ne derĂ«,derĂ«. NjĂ« ditĂ«, njĂ« fshat,nĂ«,erdhi,te dera, e trokiti, e njĂ« kamĂ«si,e shoqja, doli,e pa, e KamĂ«sit,e i tha, lypsarin, tĂ« priste, pak, hyri, prapĂ«, brenda, nĂ«, shtĂ«pi. Pas,dere,njĂ« copĂ«,doli me njĂ«,pĂ«rsĂ«ri,tĂ« ngrohtĂ«,pite, e i tha, ia dha lypsarit, nĂ« duar. -Buka, nĂ« shtĂ«pi,u ndodh,s’na Detyrat e dyta dhe tĂ« tjerat nĂ« kĂ«tĂ« temĂ«, i bĂ«ni vetĂ« duke provuar tĂ« shkruani tekst edhe pa fjalĂ«t e dhĂ«na. Mundohu tĂ« shkruash vetĂ«. PĂ«rshkrimi: Kujdes LexojmĂ« nga teksti,” Pranvera nĂ« vendin tim”, qĂ« tĂ« kuptojmĂ« pĂ«rshkrimin: “ËshtĂ« sot njĂ« ditĂ« e kthejllĂ«t dhe e shndritshme.Dielli shkĂ«lqen posi xhevahir nĂ« mes tĂ« qiellit me njĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« kaltĂ«rt madhĂ«shtore... ....Qengjat e vegjĂ«l, duke kĂ«rcyer e duke u hedhur nĂ«pĂ«r livadhe,kullosin nĂ« barin e njomĂ« qĂ« e ka gjelbĂ«ruar fusha.... .....PĂ«rroi rrjedh me njĂ« ushtimĂ« tĂ« lehtĂ«.......

Sa bukur është përshkruar natyra në këtë tekst.Aty shohim si përshkruhet dita e kthjellët, dielli që shkëlqen posi xhevahir, qengjat plot gaz kërcejnë nëpër livadhin e gjelbërt, përroi rrjedh me një ushtimë të lehtë.

TË MBAJMË MEND

PĂ«rshkrimi vendoset nĂ« fillim tĂ« tekstit, nĂ« tĂ« cilĂ«n pĂ«rshkruan rrethanat e fillimit tĂ« veprimit. Mund tĂ« vendoset edhe nĂ« brendi, kur pĂ«rshkruan personazhin dhe karakteristikat e tij, pamjen fizike,tiparet pozitive dhe negative tĂ« tij. DETYRË

Përshkruani klasën tuaj dhe shokun / shoqen tuaj të bankës.

23

TĂ« lex

MËMËDHEU

Andon Zako Çajupi

MĂ«mĂ«dhe MĂ«mĂ«dheqquhet uquhet het ttoka otoka ka Kum mĂ« mĂ« Ku Ă« kkaakarrĂ«nur Ă«rĂ«nur nur kkoka, okoka, ka, Ku dashurmĂ«m, mĂ«m’e eatĂ«, atĂ«, Ku u kkam akam m dashur Ku mĂ« mĂ« njehdhe dhegurri gur’Ii thatĂ« thatĂ«, thatĂ«, Ku um Ă« njeh Ă«, Ku pasurshtĂ«pinĂ«, shtĂ«pinĂ«, Ku u kkam akam m pasur Ku njohurperĂ«ndinĂ« perĂ«ndinĂ«. Ku u kkam akam m njohur StĂ«rgjyshĂ«t StĂ«rgjyshĂ«t kanĂ«qĂ«nĂ«, qĂ«nĂ«, St tĂ«rgjyshĂ«t kukukanĂ« Dhe Dhe varretqiqikanĂ« kanĂ«vĂ«nĂ«, vĂ«nĂ«, D he varret Ku Ku jamrritur rriturme methĂ«rrime, thĂ«rrime, K u jam Ku Ku kamfolur folurgjuhĂ«n gjuhĂ«ntime, time K u kam Ku Ku kamfisfise ekukuka kam farĂ«, K u kam akam m ffarĂ«, arĂ«, Ku Ku kamqeshur, qeshur,kukukam kamqarĂ« qarĂ«, K u kkam am Ă« Ku Ku me me me me shpresĂ«, K u rrroj rrroj oj m e ggazĂ« agaz zĂ« ee m e sshpresĂ«, hpresĂ«Ă«, Kukkam Ku akam m ddĂ«shirĂ« Ă«dĂ«shirĂ« shirĂ«Ă« ttĂ«Ă«tĂ«vvdesĂ«. dvdesĂ«. esĂ«.

ojmë

ANDON ZAKO ÇAJUPI (1866-1930) u lind nĂ« Sheper tĂ« ZagorisĂ«. Jetoi dhe vdiq nĂ« Egjipt. Veprat e tij kryesore janĂ«:”Baba Tomori”, “Pas vdekjes”,“Burri i dheut” dhe “KatĂ«rmbĂ«dhjetĂ« vjeç dhĂ«ndĂ«r”. PoezitĂ« e tij kanĂ« frymĂ«n e poezisĂ« popullore.

MËSOJMË

Kjo poezi Ă«shtĂ« lirike. ËshtĂ« e shkruar nga poeti shqiptar Andon Zako Çajupi. NĂ« tĂ« poeti shpreh ndjenjat e dashurisĂ« ndaj atdheut. A PoezitĂ« ku poeti shpreh ndjenjat e dashurisĂ« ndaj atdheut, gjuhĂ«s, flamurit, heronjĂ«ve etj. i quajmĂ« poezi lirike patriotike.

24

FJALOR

rĂ«nurĂ« - kam lindur, mĂ«m e atĂ« - nĂ«nĂ« e babĂ«, stĂ«rgjyshĂ«t ku kanĂ« qĂ«nĂ« - stĂ«rgjyshĂ«rit ku kanĂ« jetuar. BISEDË RRETH POEZISË

Kujt i kushtohet kjo poezi ? Çka Ă«shtĂ« mĂ«mĂ«dheu ? Çka kemi nĂ« mĂ«mĂ«dhe ? Sa Ă«shtĂ« i dashur mĂ«mĂ«dheu pĂ«r ne ? Pse nĂ« mĂ«mĂ«dhe jetojmĂ« me gaz e me shpresĂ«?

KOMENTOJMË

Shpjegoni mĂ« gjerĂ«sisht se çfarĂ« do tĂ« thotĂ« Çajupi me vargjet: “ StĂ«rgjyshĂ«t ku kanĂ« qĂ«nĂ«, dhe varret ku kanĂ« vĂ«nĂ«, ku jam rritur me therrime ku kamĂ« folur gjuhĂ«n time...”, DETYRË

Mësoni poezinë përmendsh dhe recitoni në mënyrë artistike para shokëve të klasës. Mësuesi / mësuesja do të vlersojë recitimin tuaj.

25

TË SHPREHURIT ME SHKRIM

T TĂ«Ă« sshhpprreh e urit m mee sshkrim hkrim

Të shkruajmë KUJDES

-Keni dĂ«shirĂ« tĂ« bĂ«ni pĂ«rshkrimin e pĂ«rmbajtjes sĂ« njĂ« teksti qĂ« e keni lexuar mĂ« parĂ«, duhet tĂ« keni parasysh: - SĂ« pari lexoni tekstin ngadalĂ«, rrjedhshĂ«m qĂ« tĂ« kuptohet pĂ«rmbajtja - NĂ«se nuk e keni kuptuar lexoni edhe njĂ« herĂ«, - Tekstin, fabulĂ«n, novelĂ«n ose skicĂ«n i ndani nĂ« tĂ«rĂ«si logjike, ( pjesĂ«) - PĂ«r secilĂ«n pjesĂ« nxirrni gjykimin kryesor, Sipas kĂ«saj qĂ« u tha e bĂ«ni pĂ«rshkrimin e tekstit, por duhet tĂ« keni kujdes qĂ« idenĂ« kryesore tĂ« mos e ndryshoni d.m.th. mund tĂ« bĂ«jmĂ« pĂ«rshkrimin mĂ« tĂ« shkurtĂ«r, por t’i pĂ«rmbaheni konceptit ideor.

DETYRË

Lexoni nĂ« libĂ«r tregimin “ Libri mbi princin e lumtur “ dhe hartoni e tekstit sipas shembullit tĂ« sipĂ«rm a) plani i tekstit

b) kuptimi i tekstit

26

FJALË TË URTA

TĂ« le

xojm

Ă«

TË MBAJMË MEND

FjalĂ«t e urta janĂ« krijime tĂ« shkurtĂ«ra popullore nĂ« ta shprehet pĂ«rvoja jetĂ«sore e tĂ« moshuarve, e cila duhet t’u shĂ«rbejĂ« si mĂ«sim gjeneratave tĂ« reja. Ndryshe quhen edhe proverba FjalĂ«t e urta zakonisht pĂ«rbĂ«hen prej dy pjesĂ«ve qĂ« ndahen me presje. Ja disa fjalĂ« tĂ« urta: -”E mira dĂ«gjohet larg, e keqja edhe mĂ« larg” -”Njeriu sa rron, mĂ«son”. -”Dita e mirĂ«, duket qĂ« nĂ« mĂ«ngjes”. -”Koka qĂ« s’dĂ«gjon mĂ« shumĂ« pĂ«son”. -”Kush i bĂ«n varrin shokut, bie vetĂ« brenda”. KomentojmĂ«: ÇfarĂ« porosie pĂ«rcjellin fjalĂ«t e urta? Cili Ă«shtĂ« mĂ«simi i tyre? DETYRË

27

FJALËT E QIRIRIT Naim Frasheri

NĂ« mes tuaj kam qĂ«ndruar E jam duke u pĂ«rvĂ«luar QĂ« t’ju ap pakĂ«z dritĂ«, NatĂ«n t’jua bĂ«nj ditĂ«. Do tĂ« tretem, tĂ« kullohem, TĂ« digjem, tĂ« pĂ«rvĂ«lohem, QĂ« t’ju ndrinj mir’ e tĂ« shihni, NjĂ«ri tjatĂ«rin ta njihni. PĂ«r ju do tĂ« rri tĂ« tretem, As njĂ« çikĂ« tĂ« mos mbetem, TĂ« digjem, tĂ« qajn me lot Se dĂ«shirĂ«n s’e duronj dot UnĂ« zjarrit nuk i druhem Dhe kurrĂ« s’dua tĂ« shuhem, Po tĂ« digjem me dĂ«shirĂ«, Sa tĂ« mundt t’ju ndrinj mĂ« mirĂ«. Kur mĂ« shihni se jam tretur Mos pandehni se kam vdekur: Jam i gjallĂ« e jam nĂ« jetĂ«, Jam nĂ« dritĂ«t tĂ« vĂ«rtetĂ«; UnĂ« jam nĂ« shpirtit tuaj, Mos mĂ« kini pĂ«r tĂ« huaj. MĂ« Ă«shtĂ« falur durimi, Andaj po digjem si trimi, Se mĂ« kĂ«nda t’ju bĂ«nj mirĂ«, TĂ« mos mbeti n’errĂ«sirĂ«. JakĂ«ni, rreth meje rrini, Flisni,qeshni,hani,pini. NĂ« shpirtit kam dashurinĂ«, Pa digjem pĂ«r njerĂ«zinĂ«... Me zjarr ta djek mushkĂ«rinĂ« E tĂ« tretem pĂ«r njerinĂ« UnĂ« dua njerĂ«zinĂ«, MirĂ«sin’ e urtĂ«sinĂ«. NĂ« bĂ«hi shokĂ« me mua, NĂ« mĂ« doni si ju dua, NjĂ«ri tjatrinĂ« nĂ« doni TĂ« pa udhĂ« mos punoni... UnĂ«, duke pĂ«rvĂ«luar, NjerĂ«zit i kam ndrituar; Kam qenĂ« mik me njerinĂ«, Andaj i di e mĂ« dinĂ«... Dua shum fjalĂ« t’ju them, Po trembem mos ju bĂ«nj ujem. E ku shkruhen nĂ« kartĂ« FjalĂ«t’ e gjuhĂ«sĂ« ‘ zjarrtĂ«?

Poez

i

NAIM FRASHËRI (1846-1900) lindi nĂ« FrashĂ«r tĂ« PĂ«rmetiti. Jetoi dhe punoi jashtĂ« atdheut. Ka shruar libra me vjersha si: “BagĂ«ti e bujqĂ«sia”, “Lulet e verĂ«s”, “Historia e Skenderbeut” etj.

28

FJALOR:

duke pĂ«rvĂ«luar - duke u pĂ«rvĂ«luar as njĂ« çikĂ« - as njĂ« grimcĂ« druhem - frikĂ«sohem nĂ« shpirtĂ«t - nĂ« shpirtin tuaj me kĂ«nda - mĂ« pĂ«lqen jakeni, jak - ejani,eja nĂ« bĂ«heni - nĂ« qoftĂ« se bĂ«het pa - pastaj tĂ« paudhĂ« - tĂ« pa drejtĂ« ( tĂ« kĂ«qinj ) andaj - prandaj BISEDË RRETH POEZISË

Kush qĂ«ndronte nĂ« mes tĂ« njerĂ«zve ? Pse e bĂ«nte atĂ« sakrificĂ« ? Cila ishte drita tĂ« cilĂ«n e bĂ«nte qiriri ? NĂ« cilat vargje poeti flet pĂ«r vete? SHËNIM

NĂ« vjershĂ«n”FjalĂ«t e Qiririt”, qiriri Ă«shtĂ« vetĂ« poeti ynĂ« i madh N. FrashĂ«ri. Naimi digjet e pĂ«rvĂ«lohet pa e kursyer veten dhe me fjalĂ«t e tij tĂ« fuqishme dhe tĂ« sinqerta mundohet t’ua tregojĂ« njerĂ«zve rrugĂ«n e dritĂ«s dhe tĂ« sĂ« vĂ«rtetĂ«s. NjĂ«kohĂ«sisht Naimi pĂ«rhap edhe dashurinĂ« ndaj njerĂ«zimit. Puna, fjala dhe vepra e tij janĂ« shpresat pĂ«r njĂ« jetĂ« mĂ« tĂ« lumtur mes njerĂ«zve. DETYRË

Çdo nxĂ«nĂ«s tĂ« mĂ«sojĂ« nga njĂ« pjesĂ« tĂ« vjershĂ«s pĂ«rmendsh, me qĂ«llim qĂ« poezia tĂ« mĂ«sohet e tĂ«ra ( Grupet e nxĂ«nĂ«sve i pĂ«rcakton mĂ«suesja/mĂ«suesi ). FjalĂ« tĂ« urta pĂ«r mĂ«simin 1.”Mendja pa dituri, nuk ka fort bukuri” 2.”NjerĂ«zit duke mĂ«suar janĂ« qytetĂ«ruar” 3.”Ai qĂ« nuk mĂ«son, jetĂ«n e zezĂ« e shikon” 4.”Pa pasur dituri,s’quhet njeriu njeri” 5.”Kalliri qĂ« ka bukĂ«, nuk ngre kokĂ«n lart,ai qĂ« Ă«shtĂ« fyll, del mbi tĂ« gjithĂ« shokĂ«t”

29

EMRat e PËRVEÇËM DHE tĂ« PËRGJITHSHËM

Njohim

gjuhën

tonë

TĂ« rikujtohemi

Pjesa e ndryshueshme e ligjeratës që emërton frymorë, sende ose ide quhet emër. Emri ka dy numra: numrin njëjës dhe numrin shumës Emri ka tri gjini:mashkullore, femërore dhe asnjanëse. SHEMBUJ

Emra nĂ« numrin njĂ«jĂ«s dhe shumĂ«s nĂ« gjininĂ« mashkullore dhe femĂ«rore:- nĂ« trajtĂ« tĂ« pashquar shok,laps,dhomĂ«,gur,mur etj. -mik-miq,zog-zogj,shkollĂ«-shkolla,gomĂ«-goma etj. MËSOJMË

Lexoni me vĂ«mendje vargjet dhe nĂ«nvizoni ni emrat e pĂ«rveçëm dhe tĂ« pĂ«rgjitshĂ«m: “ Qani ju shpata e ju dyfeqe Shqiptari u zu si zog ndĂ«r leqe! Qani ju trima bashkĂ« me ne, Se ra ShqipĂ«ria me faqe n’dhe ................................................ Qysh prej Tivarit deri n’PrevezĂ« gjithkund lshon dielli vap edhe rreze ze Ă«shtĂ« toka jonĂ«, prindi na e ka lĂ«nĂ«...” ..” Shpata,shqiptari, zog, leqe, trima, rreze, prind etj.. janĂ« emra tĂ« pĂ«rgjitshĂ«m, kurse: ShqipĂ«ri ,Tivar , PrevezĂ« - janĂ« emra tĂ« pĂ«rveçëm. Ă« Ă« TË MBAJMË MEND

Emri i pĂ«rgjithshĂ«m emĂ«rton frymorĂ« ose sende apo ide tĂ« pĂ«rgjithĂ«suara ( shpata - cila shpatĂ« ? ). Emri i pĂ«rveçëm emĂ«rton njĂ« frymor, njĂ« send tĂ« veçuar. Emri i pĂ«rveçëm shkruhet gjithnjĂ« mĂ« shkronjĂ« tĂ« madhe - ( Tivari,PrevezĂ«...) DETYRË

NĂ« fletoren e detyrave tĂ« shtĂ«pisĂ« shkruaj paragrafin e parĂ« tĂ« tekstit “ SytĂ« e shkollĂ«s” dhe klasifikoj emrat e pĂ«rgjitshĂ«m dhe tĂ« pĂ«rveçëm nĂ« kolona tĂ« veçanta!

30

Ă«

T

ojm Ă« lex

PLAKU ZEMËRBARDHË Arif Demolli

Gjithçka e tij ishte e bardhĂ«. Edhe mjekra. Edhe mustaqet. Edhe flokĂ«t. Edhe plisi. Edhe tufa e deleve. Edhe shtĂ«piza...Edhe... Por mĂ« e bardhĂ« ndĂ«r tĂ« gjitha ishte zemra e tij. VĂ«rtetĂ« atĂ« nuk ia kishte parĂ« askush.Por tjetĂ«r zemĂ«r nuk mund tĂ« kishte ai, i cili tĂ«rĂ« jetĂ«n ishte pĂ«rpjekur qĂ« çdo gjĂ« rreth tij tĂ« ishte e bardhĂ« si qumĂ«shti qĂ« milnin pĂ«r drekĂ«n baritore. Prandaj e quanin tĂ« gjithĂ« Plaku ZemĂ«rbardhĂ«, kurse emrin e tij tĂ« vĂ«rtetĂ« kishte shumĂ« fĂ«mijĂ« qĂ« nuk e dinin. Zemra e tij ishte e bardhĂ« dhe e madhe, nĂ« tĂ« kishte vend pĂ«r shumĂ«, shumĂ« dashuri. TĂ«rĂ« pranverĂ«n e kalonte duke shartuar. Nuk kishte fidan tĂ« egĂ«r qĂ« mund t’i shpĂ«tonte syrit tĂ« tij. PĂ«r tĂ« nuk kishte: kjo Ă«shtĂ« arra ime, ajo Ă«shtĂ« e huaj.Ky Ă«shtĂ« livadhi im, ai i tjetrit. - Mjaft shartove,xhaxha! - i thoshin nganjĂ«herĂ«. - Jo fĂ«mijĂ«t e mi, nuk Ă«shtĂ« mjaft - pĂ«rgjigjej.-Dua qĂ« çdo pĂ«llĂ«mbĂ« toke tĂ« jetĂ« me pemĂ«. Dua qĂ«, kur tĂ« vij behari, tĂ«rĂ« fshati tĂ« duket i bardhĂ«. I pĂ«lqente tĂ« shartonte, sidomos anĂ«s rrugĂ«ve dhe afĂ« krojeve. -KalojnĂ« kĂ«tej udhĂ«tarĂ«t e lodhur dhe tĂ« etur duke vjelĂ« pemĂ«t e arrira. Ne rriteshim me shembullin e tij tĂ« punĂ«s dhe tĂ« dashurisĂ«. Ai plakej, vinte dita-ditĂ«s duke u bĂ«rĂ« dhe mĂ« i bardhĂ«. Dhe sa mĂ« tepĂ«r e ndiente peshĂ«n e pleqĂ«risĂ«, aq mĂ« tepĂ«r ngutej tĂ« punonte. - Jeta kalon shpejt, - na thoshte. - Pas mbeten vetĂ«m puna dhe mirĂ«sia. NjĂ« ditĂ«, diku nĂ« tĂ« hyrĂ« tĂ« vjeshtĂ«s, Plaku ZemĂ«rbardhĂ« nuk u duk me tufĂ«n e deleve. TĂ« gjithĂ«ve na therri diçka nĂ« zemĂ«r. Ku nuk ka shkoi mendja. Ishte plak dhe mund t’i ndodhte ndonjĂ« e keqe. As lozĂ«m, as qeshĂ«m. TĂ«rĂ« ditĂ«n vetĂ«m pĂ«r tĂ« folĂ«m. Kur u ktheva nĂ« shtĂ«pi, babanĂ« dhe xhaxhanĂ« i gjeta rreth oxhakut. Dukej se bisedonin diçka tĂ« rĂ«ndĂ«sishme. ThashĂ«: hajt t’i dĂ«gjoj, mos po flasin pĂ«r Plakun ZemĂ«rbardhĂ«. U ula nĂ« njĂ« kĂ«nd tĂ«rĂ« sy e veshĂ«. - Kujt i kishte shkuar mendja tek ai ?!- thoshte babai, - AtĂ« as e thirrĂ«n nĂ« mbledhje! Plak i mbetur! Pa fĂ«mijĂ« dhe nipa pĂ«r shkollĂ«! Njeri qĂ« fort rrallĂ« e sheh midis burrash, qĂ« pothuaj tĂ«rĂ« jetĂ«n e ka kaluar pas deleve dhe me kalamajtĂ«! Ja mu ai, nga i cili s’ështĂ« pritur asgjĂ«, tĂ« ngrihet dhe tĂ« thotĂ«: “Burra, unĂ« po e lĂ«shoj odĂ«n time pĂ«r fĂ«mijĂ«t. Ato dy vajza qĂ« pata,i martova. Tani vetĂ«m me plakĂ«n jam. Mundem edhe pa tĂ«. Le tĂ« hapet shkolla, le tĂ« ndrit mendja e fĂ«mijĂ«ve, tĂ« cilĂ«t i dua si tĂ« ishin tĂ« mitĂ« “. -KĂ«shtu tha? - u habit xhaxhai. -KĂ«shtu, - u pĂ«rgjigj babai. - TĂ« gjithĂ« ia shtrĂ«nguan dorĂ«n burrĂ«rishtĂ« dhe e falĂ«nderuan pĂ«r tĂ« mirĂ«n qĂ« po i bĂ«nte fshatit. E kuptova, flisnin pĂ«r Plakun ZemĂ«rbardhĂ«. U gĂ«zova shumĂ« qĂ« nuk i kishte ndodhur ndonjĂ« e papritur? Por kĂ«tĂ« punĂ«n e shkollĂ«s nuk e kuptova mirĂ«. -BabĂ«, ç’u duhet fĂ«mijĂ«ve oda? - pyeta. -PĂ«r shkollĂ«, - u pĂ«rgjigj ai prerĂ«. - Duhet ta festojmĂ« sonte. Edhe fshati ynĂ« do tĂ« bĂ«het me shkollĂ«. Edhe nĂ« shkollĂ« ai ishte midis nesh. Pushimeve na sillte ujĂ« tĂ« ftohtĂ«. PĂ«r tĂ« na provuar zgjuarsinĂ«, shpesh na pyeste sa bĂ«jnĂ« kaq edhe kaq, kaq herĂ« kaq, kaq pa kaq. Ai qĂ« gabonte, merrte njĂ« thumb pas. - Ore, po ta dija kĂ«shtu, nuk do ta lĂ«shoja odĂ«n, - thoshte ndonjĂ«herĂ« me shaka. -Po si e harruat fare xhaxhanĂ«? Kam mbetur fillikat. S’po mĂ« shkohet mĂ« andej nga Lugjet. - Si i ke shartimet, xhaxha ? - PatĂ«n lule ato te Lugshtaja? - KanĂ« lidhur ato nĂ« kodĂ«r?

31

- Ngjitemi sot pasdite deri te lëndinat? Na përgjigjej me buzë në gaz. Por ngjitej andej gjithnjë e më rallë. Ndoshta nga pleqëria,mendonim. Mund të ketë qenë kështu, por edhe mund të mos ketë qenë. Me sa dukej, atje nuk i shkohej pa ne. Na kishte dashur më tepër se qengjat, se zogjtë, se hijet, se krojet, se filizat e njomë... Për ne kishte pasur më tepër vend në zemrën e tij të bardhë.

FJALOR

plis - kĂ«sulĂ« e bardhĂ« sharton - nĂ« njĂ« degĂ« tĂ« pemĂ«s sĂ« egĂ«r vĂ«ndojmĂ« njĂ« degĂ« nga njĂ« pemĂ« tjetĂ«r qĂ« duam tĂ« fitojmĂ« nga ai dru. i arrirĂ« - i bĂ«mĂ«, i pjekur thumb - tallje, fjalĂ« thumbuese, fjalĂ« tallĂ«se kanĂ« lidhur - pemĂ«t kanĂ« zĂ«nĂ« kokĂ«rr. BISEDË RRETH TEKSTIT

Kush ishte Plaku ZemĂ«rbardhĂ«, si dukej ai dhe çka punonte? Pse fĂ«mijĂ«t e donin shumĂ« Plakun ZemĂ«rbardhĂ« ? Pse Plakut ZemĂ«rbardhĂ« i pĂ«lqente tĂ« shartonte pemĂ«t? Pse Plakut ZemĂ«rbardhĂ« tĂ« gjithĂ« ia shtrĂ«nguan dorĂ«n dhe e uruan? Ky plak mendonte mĂ« shumĂ« pĂ«r tĂ« tjerĂ«t.Gjeni pjesĂ« nĂ« kĂ«tĂ« tekst? Shkruani disa tipare tĂ« jashtme dhe tĂ« brendshme tĂ« Plakut ZemĂ«rbardhĂ«. DETYRË

Ritregoni nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« lirĂ«, kuptimin e kĂ«ti teksti. TË MBAJMË MEND

” Plaku ZemĂ«rbardhĂ«â€ Ă«shtĂ« tregim dhe bĂ«n pjesĂ« nĂ« llojet e prozĂ«s artistike. NĂ« prozĂ«n artistike bĂ«jnĂ« pjesĂ« romani, novela dhe tregimi. Tregimi Ă«shtĂ« forma mĂ« e shpeshtĂ« dhe mĂ« e popullarizuar e prozĂ«s.

32

EMRat KONKRETĂ« DHE ABSTRAKTĂ«

Njohim

gjuhën

tonë

Lexoni kĂ«tĂ« tekst dhe vĂ«reni çka tregojnĂ« emrat e shkruara me ngjyrĂ«? Kaluan disa ditĂ«.FshatarĂ«t ndĂ«rtuan torishte dhe ahura pĂ«r bagĂ«ti. GratĂ« pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« filluan t’i mbushin shekat me qumĂ«sht delesh,, lopĂ«sh dhe buallicash. Prej qumĂ«shtit bĂ«n kos, s, djathĂ« dhe gjizĂ«. FĂ«mijĂ«t hanin me Ă«ndje bukĂ« kĂ« me bulmet dhe loznin me gĂ«zim e hare.

TË MBAJMË MEND

Në këtë tekst fjalët: ditë,gëzim,hare,ëndje tregojnë ide, pra i marrim vetëm me mend. Në këtë tekst fjalët: ditë,gëzim,hare,ëndje tregojnë ide,pra I marrin vetëm me mendë. Ato janë emra abstraktë. Fjalët: fshatarë,torishte,ahura,bagëti,gratë,shekat,delesh,lopësh,buallicash fshatarë, torishte, ahura, bagëti, gra, shekë, delesh, lopësh, buallicash (lopë,dele,buallicë) emërtojnë sende konkrete. (lopë, dele, buallicë) emërtojnë sende -tregojnë janë emra konkretë. Fjalët: qumësht,kos,djath,gjizë,bukë,bulmet lëndë. qumësht,kos,djathë,gjizë,bukë,bulmet tregojnë lëndë dhe quhen emra lënde. USHTRIME

Fjalët që emërtojnë frymorë ose sende që mund të shihen apo të preken quhen emra konkretë. Emrat abstraktë janë fjalë që emërtojnë ide apo gjë që e marrim m me mend,( nuk i shohim as i prekim ).

Tregoni çka tregojnë emrat e poshtëshënuar; ( janë konkretë apo abstraktë). Nxënës,nënë,ushtar,vëlla,Agim,Hana qengj, lopë, qen, luan, libër, fletore, dritare, rrugë, bukuri, rreptësi, butësi

DETYRË

Në fletore shkruani nga 5 emra që emërtojnë: njerëz, kafshë, shpezë, sende, ndjenja.

33

TĂ« lex

I PASURI DHE I VARFËRI D. Bobani - Tregim i pĂ«rshtatur nga letĂ«rsia popullore -

ojmë

,, Pasuria dhe mençuria nuk dhurohen, por fitohen me punĂ« ’’ ( popullore )

Njëherë jetonin dy miq: njëri ishte i pasur dhe tjetri i varfër. Një ditë i pasuri i tha të varfërit: - O miku im, më duket se ti je pak budalla...Dhe a e di pse? Ti je i varfër se fle shumë... I varfëri ia priti: -Jo,bre, jam i varfër, sepse kështu ka dashur Perëndia... Pra, nuk paska shumë rëndësi nëse fle shumë apo pak... Atëherë i pasuri tha: -Po ta mbajti, le të vëmë bast se kush ka të drejtë. Unë po e vë tërë pasurinë time, kurse ti të vësh sytë dhe duart e tua... I varfëri bisedoi me gruan e tij: -Moj, kam vënë bast me të pasurin. Ai ngul këmbë që pasurohet kush ngrihet herët në mëngjes , kurse unë i thashë që pasurohet vetëm ai për të cilin Perëndia vë dorën në zemër....Më bluaj pak grurë dhe me këtë miell më piq një bukë, sepse nesër në mëngjes po nisem... Gruaja e të varfërit ia plotësoi dëshirën dhe ai iku me të pasurin... Si u larguan ca, takuan rrugës një kalorës. -Ta pyesim kush pasurohet ? - tha i pasuri . Dhe përgjigjja erdhi shumë shpejt: -Pasurohet kush ngrihet herët në mëngjes. Ecën më tutje dhe aty nga perëndimi , takuan një tjetër, i cili po kështu u përgjigj, si i pari... I varfëri e ndiente veten të humbur, por i pasuri pranoi që të pyesnin edhe disa të tjerë....Kështu ndodhi duke pyetur, arritën përpara një manastiri . Murgu, i cili u doli përpara, me ta dëgjuar pyetjen , u tha: -Ta merr mendja se vetëm Perëndia vendos për fatin e njeriut... Shkuan më tej dhe takuan një prift, i cili u përgjigj porsi murgu. Atëherë vendosën të hetonin, të shikonin nga afër, se si jetonin njerëzit. ...Takonin njerëz që ngriheshin herët, por disa prej tyre nuk ishin të pasur. Takonin,gjithashtu, njerëz që besonin Zotit, por ishin të varfër, kurse disa të tjerë të pasur...

34

AtĂ«herĂ«, vallĂ«, cili prej tĂ« dyve kishte tĂ« drejtĂ«? IkĂ«n mĂ« tutje, qĂ«ndruan nĂ« njĂ« vend shumĂ« kohĂ« dhe aty panĂ« mjaft gjĂ«ra.NjĂ« djalosh kishte trashĂ«guar nga i ati njĂ« pasuri shumĂ« tĂ« madhe , por ai, si dembel qĂ« ishte , bridhte natĂ«n dhe flinte gjithĂ« ditĂ«n.ShĂ«rbĂ«torĂ«t e vidhnin vazhdimisht. I pasuri katandisi pa njĂ« kacidhe nĂ« xhep dhe jetonte duke lypur. NjĂ« tjetĂ«r i ri, pa trashĂ«guar asnjĂ« pasuri, ngrihej pa zbardhur dita dhe punonte duke i mbledhur me durim paratĂ« qĂ« i fitonte me djersĂ«n e ballit. Mblodhi njĂ« pasuri tĂ« madhe, por ia hĂ«ngri njĂ« grua e keqe qĂ«, fatkeqĂ«sisht, e takoi nĂ« jetĂ«. Ajo, pasi e la trokĂ«, u zhduk pa nam dhe pa nishan... Si vranĂ« mendjen qĂ« tĂ« dy, arritĂ«n nĂ« pĂ«rfundimin se nuk u dashka vetĂ«m tĂ« krijosh pasuri, por edhe tĂ« dish ta ruash. Njeriu duhet tĂ« punojĂ« qysh herĂ«t nĂ« mĂ«ngjes, me vullnet, pa u lodhur kurrĂ«...Por sikur papritur tĂ« vijnĂ« njerĂ«z tĂ« kĂ«qij dhe tĂ« tĂ« rrĂ«mbejnĂ« gjithçka? Apo tĂ« tĂ« shkretojnĂ« zjarri, pĂ«rmbytja, thatĂ«sira ? Kush mund tĂ« tĂ« mbrojĂ«? PerĂ«ndia !DomethĂ«nĂ« edhe Zoti, edhe tĂ« ngriturit herĂ«t... I pasuri nuk e humbi bastin edhe pasurinĂ«, as i varfĂ«ri nuk i humbi sytĂ« dhe duart,...i pasuri e ndihmoi tĂ« varfĂ«rin duke i dhĂ«nĂ« njĂ« shumĂ« tĂ« hollash. I varfĂ«ri filloi tĂ« ngrihej herĂ«t dhe shkonte nĂ« pazar ku i kishte veglat qĂ« i pĂ«rgatiste nĂ« shtĂ«pi. Zoti deshi qĂ« ai tĂ« pasurohej dhe pastaj filloi t’i ndihmonte edhe tĂ« tjerĂ«t tĂ« jetonin mĂ« mirĂ«,pa pritur mĂ«shirĂ«n e tĂ« tjerĂ«ve. Pra mbajeni mend: duhet edhe PerĂ«ndia edhe tĂ« ngriturit herĂ«t.

BISEDË RRETH TEKSTIT

FJALOR

murgu - njeri i vetmuar,që bën një jetë të mbyllur,që rri në manastir i varfër - skamnor,fukara

Pasi tĂ« lexoni thĂ«niet dhe shprehjet e mençura, pĂ«rgjigjuni kĂ«tyre pyetjeve nĂ« fletore: Çka biseduan dy miqtĂ« ? Pse i pasuri e kritikoi tĂ« varfĂ«rin ? ÇfarĂ« pĂ«rgjigje i dha i varfĂ«ri ? ÇfarĂ« u tha murgu ? Cili fitoi nĂ« fjalĂ«n e vet ? Si mbaroi rrĂ«fimi ?

DETYRË

KĂ«rkoni nga prindĂ«rit qĂ« t’u tregojnĂ« ndonjĂ« rrĂ«fim pĂ«r punĂ«n ose tĂ« lexoni nĂ« ndonjĂ« libĂ«r dhe tĂ« njĂ«jtin shkruani nĂ« fletore,kuptimin dhe porosinĂ«.

35

NE JEMI

TĂ« lex Fejzi Bojku

Ne jemi ushtria më e re në botë, Që luftojmë kundër luftës, armatimit; Jemi ushtria më e madhe mbi tokë Në vallen e haresë dhe gëzimit. Kazermat tona janë shumë të bukura, Janë vatra të paqes dhe lumturisë. Armët tona janë lapsat dhe librat. Jemi pishtarët të ditëve të lirisë Ne jemi ushtria më e bukur në botë Miliona nxënës në shkollat fillore. Ne ngremë zërin deri në qiell, Kundër shtypjes dhe luftës mizore. Uniformat tona janë laramane I kemi të gjitha ngjyrat e ylberit. Ne jemi vjollca dhe lulëkuqe, Që i gëzohemi dritës dhe Diellit. dhe Si një ushtri e bukur dh he e fortë Mësojmë M ësojmë dhe krijojmë botën e re e; Botë të lirë, të lumtur, pa lotë... Dhe hare. Dhe qiell me diell - gëzim m e hare e.

36

ojmë

Analizojmë poezinë duke lexuar pjesë- pjesë: Ne jemi ushtria më e re në botë, Që luftojmë kundër luftës, armatimit Jemi ushtria më e madhe mbi tokë, Në vallen e haresë dhe të gëzimit... Në këtë strofë poeti bën fjalë për ushtrinë më të madhe mbi tokë, që lufton kundër dhunës dhe armatimit. Ata janë nxënësit dhe të rinjtë, të cilët duan jetë të qetë, të hareshme dhe të gëzuar.

KĂ«shtu vazhdoni edhe me strofat tjera!

FJALOR

kazerma - shtĂ«pitĂ« apo ndĂ«rtesat ku pushojnĂ« dhe kryejnĂ« aktivitete ushtarĂ«t uniformat - veshjet e njĂ«jta tĂ« nxĂ«nĂ«sve pa lotĂ« - shprehje figurative - pa luftĂ« e gjakderdhje DETYRË

1. Vjersha tĂ« mĂ«sohet pĂ«rmendsh, 2. Hartim me shkrim me temĂ«, “ Ne krijojmĂ« botĂ« tĂ« lirĂ«, tĂ« lumtur dhe pa lot”

TË MBAJMË MEND

Rima është veçori e llojeve letrare në vargje. Rima krijon harmoni mes vargjeve. Kjo arrihet kur rrokjet e fundit të vargjeve përputhen në rimë dhe ngjajshmëri, krijojnë muzikalitet dhe harmoni tingujsh. Në strofën e parë vargu i parë përputhet me të tretin, kurse i dyti përputhet me vargun e katërt - (ABAB). Këtë rimë e qujamë të alternuar. Kemi edhe rimë të kryqëzuar kur vargu i parë përputhet me vargun e katërt, kurse vargu i dytë përputhet me të tretin - ( ABBA). Gjeni rimën në strofat tjera të vjershës, NE JEMI.

37

RASAT E EMRIT

Njohim

gjuhën

tonë

MĂ«sojmĂ« duke analizuar tekstin e shkurtĂ«r Shkolla jonĂ« Ă«shtĂ« e bukur. Klasat e shkollĂ«s sonĂ« janĂ« tĂ« mĂ«dha. PĂ«r sukses, rregullshmĂ«ri dhe disiplinĂ«, shkollĂ«s sonĂ« shumĂ« shoqe ia kanĂ« zili. ShkollĂ«n tonĂ« shpeshherĂ« e marrin si model pĂ«r mbarĂ«vajtjen e mĂ«simit. Prej shkollĂ«s sonĂ« çdo vit dalin nxĂ«nĂ«s tĂ« mirĂ«. NĂ« kĂ«tĂ« tekst emri shkolla Ă«shtĂ« pĂ«rdorur nĂ« forma tĂ« ndryshme. (shkolla, e shkollĂ«s, shkollĂ«s, shkollĂ«n, prej shkollĂ«s). TË MBAJMË MEND

Format e ndryshme që merr emri gjatë përdorimit në fjali quhen rasa. ( shih ndryshimin e emrit shkollë) Rasat e emrit janë: rasa emërore, gjinore, dhanore, kallëzore dhe rrjedhore. USHTRIME

Plotësoni vendet e zbrazëta ashtu që do ta përdorni emrin gjuetari në të gjitha rasat: shkoi në gjueti.Pushka e Kur gjuan me pushkë shpesh

është e re.

nuk i dridhet dora.Fëmijët e fshatit e takojnë zagari nuk ndahet prej

SHËNIM

Teksti të plotësohet në fletoren e detyrave të klasës, jo në libër. Njohuri plotësuese

PĂ«r t’i kuptuar mĂ« lehtĂ« rasat, nĂ« vazhdim tĂ« temĂ«s do t’ua shkruajmĂ« pyetjet e rasave.( pĂ«remrat pyetĂ«s pĂ«rkatĂ«s) PĂ«r rasĂ«n emĂ«rore pĂ«rdoren pyetjet: kush, cili, cilat, cilĂ«t . PĂ«r rasĂ«n gjinore pĂ«rdoren pyetjet: i kujt, e kujt, i cilit, i cilĂ«s, e cilit, PĂ«r rasĂ«n dhanore pĂ«rdoren pyetjet: kujt, cili, cilĂ«s, cilĂ«ve, cilave, PĂ«r rasĂ«n kallĂ«zore pĂ«rdoren pyetjet: kĂ«, cilin, cilĂ«n, cilĂ«t, cilat, PĂ«r rasĂ«n rrjedhore pĂ«rdoren pyetjet: prej kujt, prej cilit, prej cilĂ«s,

38

.

gjuhën m i h o j N

tonë

DETYRË 1 NĂ« vazhdim tĂ« fjalive tĂ« mĂ«poshtme shkruani rasĂ«n pĂ«rkatĂ«se

tĂ« emrit nxĂ«nĂ«s NxĂ«nĂ«si shkruan. Libri i nxĂ«nĂ«sit Ă«shtĂ« i pastĂ«r. NxĂ«nĂ«sit i dhuruan njĂ« libĂ«r NxĂ«nĂ«sin e mirĂ« e lĂ«vdojnĂ«. LektyrĂ«n e punova prej nxĂ«nĂ«sit tĂ« kl.III. DETYRË 2

Formoni fjali duke përdorur emrat shoku dhe motra në pesë rasa - ( shih detyrën 1) shoku

Motra

39

TĂ« lex

LETRA E PARË Ibrahim Islami

ojmë

I dashuri baba! Ti prore je nĂ« zemrat tona dhe pĂ«r çdo ditĂ« tĂ« kujtojmĂ« me mall e dashuri. Sapo zgjohemi nga gjumi, mendimet, mu si rrufeja, ikin dhe vijnĂ« tek ti, atje nĂ« skaj tĂ« botĂ«s. NdonĂ«se me trup je larg nesh, ne kurrĂ« s’tĂ« largojmĂ« nga zemrat tona. Shpesh tĂ« shohim edhe nĂ« Ă«ndĂ«rr.Edhe unĂ« edhe Drita, NĂ« mĂ«ngjes i rrĂ«fejmĂ« mamit. Ah, sikur ta dish sa me ndjenja dĂ«gjon ajo, kur i tregojmĂ« pĂ«r ty, baba. Pastaj na ledhaton duke na thĂ«nĂ«:” mos u brengosni loçkat e nĂ«nĂ«s. SĂ« shpejti do tĂ« kthehet babai. Do t’ju sjellĂ« shumĂ« gjĂ«ra tĂ« bukura... ” Dje nĂ« shtĂ«pinĂ« tonĂ« erdhi babai i Gencit. Ai rrĂ«feu shumĂ« gjĂ«ra tĂ« bukura pĂ«r GjermaninĂ« dhe qytetin ku punoni . Na tregoi se punoni sĂ« bashku nĂ« njĂ« fabrikĂ« dhe se keni edhe shokĂ« tĂ« tjerĂ«. MegjithatĂ« ju djeg malli pĂ«r vendlindjen. jerĂ«. M Ashtu siçç na digjet sh shpirti edhe neve pĂ«r ju. PĂ«r lodrat çokolladat shumĂ« edhe unĂ« edhe Drita, por kolladat u gĂ«zuam sh kishe ardhur edhe ti baba. MirĂ«po, na erdhi keq pse nuk kis kur babi Gencit na tregoi lajmin e gĂ«zuar se sĂ« shpejti do tĂ« vish edhe ti, zemra na u bĂ« mal. TĂ« lutem eja sa mĂ« parĂ«. Ah, sa jemi mĂ«rzitur pa ty! kemi Mos na sjell asgjĂ«. VetĂ«m V ke dĂ«shirĂ« tĂ« tĂ« shohim, se ka parĂ«. Duam tĂ« tĂ« kemi pranĂ«. gjashtĂ« muaj qĂ« s’tĂ« kemi par NĂ«Ă« fund, prano pĂ«rshĂ«ndetjet to tona. N TĂ« pĂ«rqafojnĂ« me mall: Dritoni dhe Drita

BISEDË RRETH TEKSTIT

Kujt ia drejtonte letrĂ«n Dritoni dhe Drita ? Ku ishte babai i tyre dhe pse kishte shkuar ? Kush ush erdhi nĂ« shtĂ«pinĂ« e tyre? Çkaa u solli Dritonit dhe DritĂ«s DritĂ« ? Cila ishte dĂ«shira mĂ« e madhe e fĂ«mijĂ«ve ?

40

FJALOR

rrufeja - mĂ« ikin mendimet,me shpejtĂ«si tĂ« madhe (drita e rrufesĂ«) rrĂ«feu - tregoi prore - çdoherĂ«,gjithmonĂ« TË MBAJMË MEND

Letra Ă«shtĂ« formĂ« e komunikimit me shkrim. AtĂ« ia drejtojmĂ« prindit, shokut, mikut, por mund t’ia drejtojmĂ« edhe njĂ« institucioni shtetĂ«rorĂ«. Letrat qĂ« ia drejtojmĂ« ndonjĂ« tĂ« afĂ«rmi janĂ« letra private ( shoqĂ«rore ). Letra qĂ« ia drejtojmĂ« njĂ« institucioni shtetĂ«ror, duke parashtruar njĂ« ide, mendim ose kĂ«rkesĂ« zyrtare janĂ« letra zyrtare.

DETYRË

Nxënësit e klasës i ndani në dy grupe dhe secili grup ka për detyrë të shkruaj një letër drejtuar: Grupi A: shokut / shoqes Grupi B: një institucioni shtetëror ( prefektit të komunës, drejtorit, ministrit). KUJDES

Letra ka qëllim të caktuar. Gjatë hartimit të letrës kujdesemi për stilin dhe përdorimin e gjuhës standarde shqipe. Kërkoni ndihmë nga mësuesi/mësuesja.

41

KURBETI Xheladin Muça

Era myk I vjen njĂ« shtĂ« shtĂ«pie Ă«pie e NĂ« V VeleshtĂ« eleshtĂ« Ă« Mbetur Mb betur kka a Sii fflamur lamur partie Pas Pas njĂ« fushate Si njĂ« Si n jĂ« fabrikĂ« E kkonsumuar onsumuar Nga koha. Nga koha DasĂ«m minjtĂ«, DasĂ«m bĂ«jnĂ« minjtĂ« Brenda Brenda kĂ«saj ShtĂ«pie ShtĂ«pie. S htĂ«pie Marimangat MĂ«rimangat M arimangat MĂ«kotĂ« MĂ« kotĂ«thurrin thurrin M Ă«kotĂ« RrjetĂ«n RrjetĂ«n, R rjetĂ«n S’ka S’ka lĂ«vizje Ka Ka brengĂ« NĂ« poeti NĂ« shpirt poet ti KotĂ« KotĂ« BĂ«jmĂ« BĂ«jmĂ« grim Me politikĂ« Me polit tikĂ« MĂ«rgimi MĂ«rgimi Si kkĂ« Ă« kkup up Pi gjakun tim Pi g jakun ttim. im

Poezi

FJALOR

kurbeti- mĂ«rgim nĂ« dhe tĂ« huaj pĂ«r bukĂ«n e gojĂ«s e tĂ« fĂ«mijĂ«ve konsumuar - e harxhuar brengĂ« - mĂ«rzi BISEDË RRETH POEZISË

ÇfarĂ« teme trajton autori nĂ« kĂ«tĂ« poezi? Kush largohet nga vendlindja e poetit? Me largimin e fĂ«mijĂ«ve, shkollat dhe rrugĂ«t ngelin tĂ« boshatisura, a e arsyetoni ju kĂ«tĂ«? Çka Ă«shtĂ« kurbeti pĂ«r popullin shqiptar? KUJDES

Tema që trajton autori në këtë poezi është sociale. Kurbeti është një plagë e pashërueshme e popullit shqiptar, sepse shqiptarët me shekuj kanë marrë rrugën e kurbetit.Tani për fat të keq në botën e jashtme shkojnë edhe të rinjtë, bile edhe ata që kanë kryer shkollimin e lartë. Kjo lë një pasojë të rëndë, sepse boshatis familjet, shkollat, rrugët, fshatin në tërësi. Në përfundim poeti jep një mesazh të qartë se kot mashtrohemi me jetën e përditshme, me politikë, kurbeti po asimilon një pjesë të popullit tonë. ( Nxireni vetë porosin e kësaj poezie )

42

LAKIMI I EMRIT

Njohim gju

hën tonë

TĂ« TĂ« rikujtohemi: rikujtohemi

NĂ« temĂ«n e kaluar emrat shkolla dhe gjuetari kishin marrĂ« forma tĂ« ndryshme nĂ«pĂ«r rasa, nga kjo rrjedh pĂ«rkufizimi: Ndryshimi i emrit nĂ«pĂ«r rasa nĂ« numrin njĂ«jĂ«s dhe shumĂ«s nĂ« trajtĂ«n e shquar dhe tĂ« pashquar quhet lakim. MËSOJMË

Emrat e gjinisë femërore dhe mashkullore në trajtën e pashquar dhe në trajtën e shquar nëpër rasa marrin mbaresa të ndryshme. Në bazë të mbaresave që marrin emrat në rasën emërore në numrin njëjës, në trajtën e shquar, ato ndahen në tri lakime: Lakimi i parë: përfshin emrat e gjinisë mashkullore që marrin mbaresën - i p.sh. Lapsi, mësuesi, shkumsi etj. Lakimi i dytë: përfshin emrat e gjinisë mashkullore që marrin mbaresën - u p.sh ujku, bariu, peshku, zogu etj. Lakimi i tretë: përfshin emrat e gjinisë femërore që marrin mbaresën - a. p.sh. Shtëpia, lulja, klasa etj. USHTRIME

Në këtë tekst gjeni emrat dhe ndani në lakime sipas mbaresave: -Visari lunate në një kënd të rrugës.Befas pranë tij u ndal një zog. Visari vrapoi nga ai. Zogu u frikësua dhe deshi të fluturonte, por nuk mundi. Dikush ia kishte te plagosur krahun. Zogu përpiqej të ikte, të fluturonte. - Mos u frikëso, - i tha vogëlushi.Visari u përkul e kapii zogun dhe filloi ta ledhatoj nga koka.

DETYRË

Në fletoren e detyrave të shtëpisë shkruani nga pesë emra për secilin lakim:

43

Lakimi i emrit ( ushtrime )

Njohim gju

hën tonë

Të rikujtohemi: Emri lakohet në numrin njëjës dhe shumës në trajtën e pashquar dhe në trajtën e shquar.Në vazhdim do të ushtrojmë lakimin e emrit. a) Lakimi i parë

Trajta e pashquar

numri njëjës

numri shumës (disa) ca lapsa i, (e) ca lapsave ca lapsave ca lapsa prej ca lapsash

Emërore një laps Gjinore i, (e) një lapsi Dhanore një lapsi Kallëzore një laps Rjedhore prej një lapsi Trajta e pashquar shquar

numri njëjës

numri shumës

Emërore lapsi Gjinore i, (e) lapsit Dhanore lapsit Kallëzore lapsin Rjedhore prej lapsit

b) Lakimi i dytë

lapsat i, (e) lapsave lapsave lapsat prej lapsave

Trajta e pashquar

numri njëjës Emërore Gjinore Dhanore Kallëzore Rjedhore

numri shumës (disa) ca shokë i, (e) ca shokëve ca shokëve ca shokë prej ca shokësh

një shok i, (e) një shoku një shoku një shok prej një shoku Trajta e pashquar shquar

numri njëjës Emërore Gjinore Dhanore Kallëzore Rjedhore

numri shumës

shoku i ,(e) shokut shokut shokun prej shokut

shokët i, (e) shokëve shokëve shokët prej shokëve

44

Njohim gju

hën tonë

c) Lakimi i tretë Trajta e pashquar

numri njëjës Emërore Gjinore Dhanore Kallëzore Rjedhore

numri shumës (disa) ca nxënëse i, (e) ca nxënëseve ca nxënëseve ca nxënëse prej ca nxënësesh

një nxënëse i, (e) një nxënëseje një nxënëseje një nxënëse prej një nxënëseje Trajta e shquar

numri njëjës Emërore Gjinore Dhanore Kallëzore Rjedhore

numri shumës

nxënësja i, (e) nxënëses nxënëses nxënësen prej nxënëses

nxënëset i, (e) nxënëseve nxënëseve nxënëset prej nxënëseve

SHËNIM

KĂ«shtu lakohen edhe emrat: peri, freri, druri, mulliri, dushku, breg, shtogu, qiri, njeriu, ideja, foleja, shtĂ«pi, lule etj. DETYRË

NĂ« kĂ«tĂ« strofĂ« gjeni emrat dhe tregoni nĂ« cilin lakim bĂ«jnĂ« pjesĂ«: “Ylli i vogĂ«l lartĂ« nĂ« qiell duke parĂ« si zjarr nĂ« pyll, sipas dheut larg qĂ«ndron xixa-xixa-xixĂ«llon” Pasi t’i gjeni emrat, nĂ« fletoren e detyrave tĂ« shtĂ«pisĂ« lakoni nĂ« trajtĂ«n e shquar njĂ«jĂ«s dhe shumĂ«s emrat e vargut tĂ« parĂ«,kurse nĂ« trajtĂ«n e pashquar njĂ«jĂ«s dhe shumĂ«s emrin e vargut tĂ« tretĂ«. USHTRIME

NĂ« klasĂ« sĂ« bashku me mĂ«suesen/mĂ«suesin caktoni njĂ« tekst nga libri dhe emrat qĂ« aty do t’i gjeni t’i shĂ«noni nĂ« dĂ«rrasĂ« dhe t’i klasifikoni sipas lakimit ( teksti mund tĂ« ndahet nĂ« pjesĂ« dhe tĂ« punohet nĂ« grupe). KUJDES:

Ushtrimin e ndjek mësuesja/mësuesi dhe i përmirëson gabimet.

45

TĂ« lex

LULI I VOCËR Migjeni

ojmë

NovelĂ«zĂ« Askush s’e njef Lulin. As shokĂ«t e tij, qĂ« pĂ«r para tij lozin, nuk e njofin. Ma mirĂ« me thanĂ« se e njofin, por ata lozin pĂ«r hesap tĂ« vet e Luli i shikon pĂ«r hesap tĂ« vet. Sot gjithkush ka punĂ«t dhe telashet e veta, ashtu edhe fĂ«mijĂ«t, ashtu edhe Luli. -More Lul! ShumĂ« herĂ«t ke fillue me shikue punĂ«n tande. Kur Luli hyn n’oborr tĂ« shkollĂ«s, buza i qeshet nga pak, por askujt as njĂ« fjalĂ« s’i thotĂ«. EcĂ«n ngadalĂ«, tue shikue djathtas e majtas, por gjithnjĂ« tue ecĂ«, deri sa tĂ« mrrijĂ« nĂ« cak tĂ« vet. Aty te dera e rruginĂ«s shkollore shumĂ« i pĂ«lqen te qĂ«ndrojĂ«. Aty asht caku i tij, i prarume me rrezet e ngrofta tĂ« diellit nĂ« kĂ«to ditĂ«t e vjeshtĂ«s. Mbshtetet Luli pĂ«r mur, grushtat e vegjĂ«l i shtije ndĂ«r xhepa, hundĂ«n picrrake tĂ« kuqun nga i ftohti i mĂ«ngjezit ja sjell diellit dhe...shikon. Gjaja qĂ« ma tepĂ«r ja tĂ«rhjek vrejtĂ«n janĂ« çizmet, qĂ« i kanĂ« tĂ« veshun disa shokĂ« tĂ« tij. Sa tĂ« bukura janĂ«! Si shkĂ«lqejnĂ«! — mendon Luli dhe pa dashje i shkojnĂ« syt ndĂ«r tollumbat e veta, nĂ«pĂ«r tĂ« cilat shifen mirĂ« tĂ« pesĂ« gishtat e kambve tĂ« zbathuna. Nga kureshtja i afrohet njĂ« shoku qĂ« ka çizmet mĂ« tĂ« reja. Ulet dhe shef nĂ« lustrin e çizmes kambĂ«t e veta tĂ« zbathuna - aq shumĂ« shkĂ«lqejshin çizmet !!! Mbasi shoku me çizme fluturoi, Luli ngadalĂ« shkoi te caku i vet, nĂ« diell, ti ngrofi kambĂ«t . - Po kur nuk ka diell, si ja bĂ«n i shkreti Lul! Ndoshta ja bajnĂ« disi hallin apostujt e mĂ«shirĂ«s apo tĂ« dashunis’... Ndoshta,ndoshta... Nga njĂ« herĂ« i afrohet mĂ«suesi Lulit. Dhe kur e ka ftyrĂ«n e dlirtĂ« dhe pa puça, mĂ«suesi ja ledhaton faqet,gushĂ«n,e Luli i afrohet,ja merr dorĂ«n, e shikon me sy pllumbi dhe kishte dashtĂ« t’i fali diçka mĂ«suesit. Por vjollca nuk ka. E Luli i vocĂ«r çka mundet t’i fal mĂ«suesit tjetĂ«r? Veç nĂ« ja faltĂ« tollumbat e veta qĂ« kanĂ« hapun gojĂ«n si me dashtĂ« me e hangĂ«r mĂ«suesin. Po, po, tollumbat e Lulit tĂ« vocĂ«r kanĂ« me e hangĂ«r mĂ«suesin. Luli i vocĂ«r - titulli origjinal i autorit

FJALOR

zbathuna - kĂ«mbĂ«zbathur (pa kĂ«pucĂ« e pa çorape nĂ« kĂ«mbĂ«) lustrin e çizmes - shkĂ«lqimin e çizmes kureshtja - dĂ«shirĂ« e madhe pĂ«r tĂ« parĂ« diçka lozin - luajnĂ« hesap - logari BISEDË RRETH TEKSTIT

Me cilin vogëlush u njohët në këtë tekst ? Ku qëndronte Luli kur shkonte në shkollë? Si i shihte shokët e pasur Luli? Në çfarë gjendje ishte mësuesi ? Mësuesi e ledhatonte Lulin, e donte dhe e shihte me keqardhje, pse ?

46

KOMENTOJMË

CilĂ«t nxĂ«nĂ«s ( fĂ«mijĂ« ) i pĂ«rfaqĂ«son Luli nĂ« tekst? Pse teksti mbaron : “Po po tollumbat e Lulit tĂ« vocĂ«rr kanĂ« me hangĂ«r mĂ«suesin”? TË MBAJMË MEND

NovelĂ«zĂ«n “Luli i vocĂ«r” e ka shkruar shkrimtari shqiptar Migjeni ( 1911-1938 ). Migjeni ka shkruar poezi dhe prozĂ«. NĂ« veprĂ«n e vet ai pĂ«rshkruan jetĂ«n reale tĂ« shqiptarit nĂ« atĂ« kohĂ«, prandaj edhe mban epitetin “ Poeti i mjerimit “. Vepra e Migjenit titullohet “ Vargjet e Lira”. DETYRË

Në orën e leximit plotësues, lexoni edhe një prozë tjetër nga Migjeni, sepse janë mbresëlënëse. Tregimin përshtateni në gjuhën standarde në fletore?

47

48

MODuLI - 2 22. Mbiemrat cilĂ«sor dhe marrĂ«dhĂ«niorĂ« 23. NĂ« bibliotekĂ« 24. Halili dhe Hajria 25. NĂ« liqenin e Ohrit 26. ShkruajmĂ« tekst 27. PĂ«remrat vetorĂ« 28. PĂ«remrat dĂ«ftorĂ« 29. Sa Ă«shtĂ«, ora xhaxha 30. NĂ« Manastir 31. DĂ«llinja e SkĂ«nderbeut 32. Komunikim me gojĂ« 33. PĂ«remrat pyetĂ«s 34. Imam efendiu 35. KĂ«ndezi, pula apo veza 36. Libri mbi princin e lumtur 37. Folja, kuptimi mbi tĂ« 38. Gjingalla dhe miz’ e dheut

49

MBIEMRI CILËSORĂ« DHE MARRËDHËNIORĂ«

Njohim

gjuhën

tonë

TĂ« rikujtohemi

Mbiemër quhet pjesa e ndryshueshme e ligjeratës, që shërben për të treguar një cilësi të një emri; Mbiemri përshtatet me emrin në numër, gjini, rasë; Cilësinë e një sendi mbiemri mund ta tregoj drejtëpërdrejt ose nëpërmjet marrëdhënieve (lidhjeve) të sendit të cilësuar me një send tjetër, me rrethana vendi, kohe etj. Mbiemrat që tregojnë cilësinë e një sendi drejtpërdrejt quhen mbiemra cilësorë. Mbiemrat që tregojnë cilësinë e sendeve tërthorazi, d.m.th. nëpërmjet marrëdhënieve të sendeve të caktuara me sende të tjera apo rrethanorë vendi, kohe, lënde etj. quhen mbiemra marrëdhëniorë. SHEMBUJ

I bardhë, i zi, i kuq, i verdhë, i gjatë, e lartë, i thatë e fortë, i ri, e re, plak, besnik, i ndershëm, i martuar, e trashë

Mbiemra cilësorë

Mbiemra marrëdhëniorë

Marrëdhënie lënde - i hekurt, e drunjtë, e leshtë, i florinjtë Marrëdhënie kohe - i motshëm, e djeshme, i sotëm, i hershëm Marrëdhënie vendi - i këtushëm, i atyshëm Marrëdhënie sasie i dyfishtë, e pesfishtë, e trefishtë

DETYRË

1

Mbiemri: shallë i kuq, është në gjininë _______________dhe në numrin___________________ Mbiemri: dhëmbi i madh, është në numrin _______________ të njëjtin ktheni në numrin shumës ________________

2

Plotësoni vendet e zbrazëta me mbiemrat gjegjës: Ato ishin vajza__________.Ishin veshur me fustane__________.Fytyrat e tyre dukeshin___________________________. Në sytë e tyre ___________ vërehej gëzimi. Dy nga ata ishin më_________ __________kurse tre të tjerët ishin më______________________

3

NĂ« paragrafin nga teksti: “Pal Golemi dhe Nik Peta”, nĂ«nvizoni mbiemrat dhe shĂ«noni nĂ« fletore. PranĂ« kalit ishte edhe njĂ« luftĂ«tar i mbytur nĂ« gjak me dhjetĂ« ushta tĂ« ngulura nĂ« krahror. Flamurin e mbante me dhĂ«mbĂ« dhe pĂ«lhurĂ«n e kuqe me shkabĂ«n nĂ« mes e valĂ«viste flladi. NĂ« dorĂ« shtrĂ«ngonte ende kordhĂ«n, ashtu siç e shtrĂ«ngonte kur luftonte.

50

USHTRIME USHTRIMERRETH RRETHMBIEMRIT MBIEMRIT

Njohim gju

hën tonë

a) Shkruani fjali me mbiemrat; i urtë, i dalluar, e mirë, e fortë, e edukuar, dinake, besnik dhe besnike.

b) Lidhni emrat me mbiemrat përkatës. e epjekur, pjekur, i verbër, i verbër, plak, plak, e edalluar, dalluar, i sjellshëm, i sjellshëm, plakë, plakë, e esotme, sotme, i shpejtë, i shpejtë, i rreptë, i rreptë, zemërmirë zemërmirë e ehershme, hershme,

njeri njeri bukë bukë nxënës nxënës burrë burrë grua grua vajzë vajzë shoqe shoqe pemë pemë gazetë gazetë motoçiklist motoçiklist mësues mësues

DETYRË

1. Sipas shembullit nën pikën b, në shtëpi shkruani edhe pesë shembuj. 2. Në këto fjali gjeni mbiemrat dhe tregoni numrin dhe gjinin e tyre: - Struga ka lagje të reja, rrugë të gjera dhe pallate të larta. - Ti je si një kopsht me lule të bardha, të kuqe e të kaltra. - Qytetarët e tu janë të urtë, të vyeshëm dhe krenar.

51

NË BIBLIOTEKË Nexhati Zekirija

TĂ« lexoj

NĂ« mĂ«hallĂ«n tonĂ« Ă«shtĂ« hapur biblioteka e re. FĂ«mijĂ«t janĂ« gĂ«zuar shumĂ« pĂ«r bibliotekĂ«n e hapur si dhe pĂ«r tezen qĂ« punonte nĂ« tĂ«. NjĂ«herĂ« dikush duke biseduar tha: -Si duket,kjo tezja i di te gjithĂ«, mu tĂ« gjithĂ«. -Po, s’ka gjĂ« qĂ« nuk e di ajo - u pĂ«rgjigj fĂ«mija tjetĂ«r. Sikur t’i kishte lexuar tĂ« gjithĂ« librat ,cilindo qĂ« ta kĂ«rkosh, menjĂ«herĂ« ta gjen. NĂ«se dĂ«shiron ajo edhe do tĂ« tĂ« tregoj se pĂ«r çka shkruan nĂ« libĂ«r, mu si mĂ«suesja... KĂ«tĂ« bisedĂ« e kishte dĂ«gjuar edhe djaloshi ynĂ« mĂ« i vogĂ«l nĂ« rrugĂ«, Orhani. Mendoi: “TĂ« shkoj edhe unĂ« nĂ« bibliotekĂ« dhe ta shoh tezen”. Veshi rrobat mĂ« tĂ« mira dhe u nis tĂ« shkojĂ« nĂ« bibliotekĂ«. Tezja e bibliotekĂ«s e priti me buzĂ«qeshje. - Eja, djalosh , edhe pĂ«r ty do tĂ« gjejmĂ« ndonjĂ« libĂ«r. - Ma jepni ! i tha Orhani. - E, cilin libĂ«r e dĂ«shiron ? - Cilin ma zgjidhni ju, por le tĂ« jetĂ« i bukur... - MirĂ«, ndoshta e do “TĂ« pĂ«rhiturĂ«n”? - E di atĂ« tregim - tha Orhani ma jepni njĂ« tjetĂ«r. - Ndoshta e do ”KĂ«sulĂ«kuqen”? - E di edhe atĂ« pĂ«rallĂ«...Vajza e cila nuk e ka dĂ«gjuar nĂ«nĂ«n dhe..! - Po, po, ashtu, por a e di pĂ«rallĂ«n pĂ«r “BorĂ«badhĂ«n”? - Jo, atĂ« pĂ«rallĂ« nuk e di...a Ă«shtĂ« e bukur ? - ShumĂ« e bukur - tha bibliotekarja. - A do tĂ« ma tregoni. FĂ«mijĂ«t e lagjes sime tregojnĂ« shumĂ« gjĂ«ra pĂ«r ju, prandaj ma tregoni... Bibliotekarja pranoi, sepse edhe Orhani i pĂ«lqeu shumĂ«, por edhe punĂ« tĂ« tjera atĂ« ditĂ« nuk kishte aq shumĂ«, kĂ«shtu qĂ« ia tregoi pĂ«rrallĂ«n aq mirĂ« si asnjĂ«herĂ« deri tash. Kur e pĂ«rfundoi tregimin, Orhani e falĂ«nderoi dhe i tha: - Uh, sa e bukur, menjĂ«herĂ« do t’i tregoj edhe nĂ«nĂ«s, - dhe vrapoi kah dera. - E librin a nuk do ta marrĂ«sh ? - e pyeti bibliotekarja. - Jo - u pĂ«rgjigj Orhani - E çka mĂ« duhet! UnĂ« ende nuk di tĂ« lexoj. NĂ« derĂ« u ndal pak, buzĂ«qeshi, edhe njĂ« herĂ« e pĂ«rshĂ«ndeti bibliotekaren, e mandej si ndonjĂ« raketĂ« vrapoi nĂ« shtĂ«pi qĂ« t’ia tregonte kĂ«tĂ« tregim tĂ« bukur s’ëmĂ«s.

52

më

FJALOR

Bibliotekarja- gruaja që punon në bibliotekë mëhallë - lagje

BISEDË RRETH TEKSTIT

Sikurse shihet nga pĂ«rmbajtja e tekstit, biblioteka Ă«shtĂ« lokal i mbushur me libra tĂ« llojllojshĂ«m. Çdo qytet e ka bibliotekĂ«n e vet, po ashtu çdo shkollĂ« ka bibliotekĂ«n e saj.Edhe çdo shtĂ«pi duhet tĂ« ketĂ« bibliotekĂ« shtĂ«piake. Çka i kishte gĂ«zuar mĂ« shumĂ« fĂ«mijĂ«t ? Si sillej bibliotekarja? A ke edhe ti bibliotekĂ« shtĂ«piake ? Cili libĂ«r tĂ« pĂ«lqen mĂ« shumĂ« nga biblioteka jote ?

DETYRË

Shkoni dhe vizitoni bibliotekën më të afërt, merrni ndonjë libër interesant dhe lexojeni.

53

,,HALILI DHE HAJRIJA”

TĂ« lex

ojmë

Fragment nga drama e Kolë Jakovës

( HyjnĂ« fshatarĂ«t me Shpendin nĂ« krye ) Shpendi: ( fshatarĂ«ve ): Mos harroni rojen e mos u habitni pas plaçkes. Çdo rrezik tĂ« mĂ« thuhet menjĂ«her. A u vranĂ« tĂ« gjithĂ« ? NjĂ« fshatar: Nuk ka tepruar asnjĂ« pĂ«r fare. Shpendi: ( sheh Hajrijen ): Hajrije, ku e ke burrin ? Hajrija : S’kam burrĂ«. Shpendi: Ku Ă«shtĂ« Bejtash Syla ? Hajrija : Pse e doni ? Disa : Duam ti marrim hakun Halilit. Shpendi : Duam t’ia shkurtojmĂ« kryet. Hajrija : S’ështĂ« nevoja. Ja Bejtash Aga ( e zbulon ). Shpendi: E vrave ? Hajrija: Po ( FshatarĂ«t shikojnĂ« njeri tjetrin. Shpendi shikon tĂ« gjithĂ«.) Shpendi : AtĂ«herĂ« gjaku u muar. Hajrija : Jo, krejt Shpend Gjeto Plaku. Shpendi : Çka ka mbetur mĂ« ? Hajrija: Halili ka thĂ«nĂ« : ,,Mos t’u pĂ«rkundtĂ« fĂ«mija nĂ« djep !” Shpendi : Mblidh mendjen. MĂ« duket se djajt kanĂ« pushtuar sonte trupin tĂ«nd.QĂ«ndro burrĂ«risht. Burrat e kanĂ« gjithmonĂ« me burra. Hajrija : Jo...MĂ« falni, me gjykoni si tĂ« doni, UnĂ« do ta kĂ«pus pĂ«rmes nyjen qĂ« ma ze fytin. BishĂ« mĂ« quani, dreq mĂ« quani, hakmerrem kundĂ«r tradhtisĂ«. Shpendi : Mbajeni burra! Kjo Ă«shtĂ« tĂ«rbuar sonte ( e mbajnĂ« ) Hajrija : MĂ« lĂ«shoni! Do t’ju dĂ«mtoj ( I shtyn dhe lirohet ). Rushja : MotĂ«r, tĂ« plaçin sytĂ« !. ( Hajrija sulmon djepin, por s’arrin dot dhe bie mbi tĂ« ). Hajrija : Jo se mbyt dot. Mos u çuditni sonte kam forcĂ« ta rropos kulm e themel kĂ«tĂ« shtĂ«pi. KĂ«tĂ« fĂ«mijĂ« se pĂ«rkas dot. Rushja: Hajrije, MotĂ«r ! Hajrija : MĂ« thuaj Shpend Gjeto Plaku çka tĂ« bĂ«j unĂ« tashti ? Shpendi : Eja bijĂ« tĂ« tĂ« puth ( nĂ« kĂ«tĂ« kohĂ« Rushja ka larguar djepin jashtĂ«). Hajrija : Po mĂ« puth ! Shpendi : Po. ( e puth ). Ti je bijĂ« e maleve tona. Ti je nĂ«nĂ«, por Ă«shtĂ« i huaji qĂ« po na bĂ«n bishĂ«. BishĂ« e malit do tĂ« bĂ«hemi,gjarpĂ«rinj do tĂ« jemi pĂ«r ta. KĂ«shtu tĂ« parĂ«t tanĂ« kanĂ« ruajtur tokĂ« e zakone. Na lini tĂ« qetĂ« tĂ« jetojmĂ« dhe si biem mĂ« qafe kujt. Mos na pĂ«rkisni se tĂ«rbohemi si bisha nĂ« mal. Hajrija: AtĂ«herĂ« Shpend, babĂ«, a mĂ« le edhe mua tĂ« tĂ« pĂ«rqafoj njĂ« herĂ« ? Shpendi : Pse bijĂ« ? ( Hajrija e pĂ«rqaf dhe e puth ). Hajrija: A ma bĂ«n njĂ« amanet. Shpendi : Ç’farĂ« amaneti ? Hajrija : Ta çosh kĂ«tĂ« puthjen time shtĂ«pi pĂ«r shtĂ«pi katundeve tona. Puth burr e kalama, puth grua e plakĂ«, e thuaju ua çon Hajrija. Puth lisat nĂ«pĂ«r pyll, shkĂ«mbinj

54

nĂ«pĂ« male e thuaju ju puth Hajrija.Merrni kĂ«tĂ« zemrĂ«n time bĂ«reni thĂ«rime, thĂ«rime, shpĂ«rndajeni maleve tona e thuaju se me ju do tĂ« rri gjithmonĂ« Hajrija. Shpendi : Jo bijĂ« ashtu jo. Mbajeni djema. Do ta mbys veten ( shokĂ«t e mbajnĂ« ). Hajrija : MĂ« lĂ«shoni ! ( çlirohet ). Shpendi : BijĂ«, ti duhet tĂ« jetosh.NĂ« fytyrĂ«n tĂ«nde po e shoh Halilin e gjallĂ«. Hajrija: Jo, Halili ishte i fortĂ« si malet tona. Halili mbante amanetin. Shpendi : S’ështĂ« burrĂ«ri, tĂ« vrasĂ«sh veten. Nuk Ă«shtĂ« zakon i yni ky. Ti s’duhet ta bĂ«sh kĂ«tĂ«. Halili nuk thoshte kĂ«shtu. Hajrija : Si tĂ« jetoj Shpend Gjeto Plaku? Shpendi : Si kulçedĂ«r pĂ«r turkun e si nĂ«na pĂ«r malet tona. Hajrija: Mos t’u pĂ«rkundtĂ« fĂ«mijĂ« nĂ« djep. Rushja : Hajrije motĂ«r, mos e bĂ«n kĂ«tĂ« kob. Disa : TĂ« vish me ne Hajrije. Shpendi : Gjaku i vĂ«llezĂ«rve tonĂ« nuk mirret me njĂ« tĂ« shtĂ«nĂ«. Atje nĂ« mal ne do tĂ« marrim shokĂ«t e do luftojmĂ« kundĂ«r pashĂ«s sa tĂ« rrojmĂ«. Andej Ă«shtĂ« rruga. Rushja : Eja Hajrije. Shpendi: Forca e krahut tĂ«nd le tĂ« mbroj katundet si mbrojti Halili. Le tĂ« vras armiqtĂ« si i vrau Halili. Shumica : Eja Hajrije eja. Hajrija : TĂ« digjet shtĂ«pia, kĂ«shtu na ka thĂ«nĂ« Halili gur mbi gur mos tĂ« jetĂ«! Shpendi : VĂ«reni zjarrin shtĂ«pis, djema s, djem ma ( tĂ« gjith dalinn ). Hajrija : Ashtu, ashtu ... Sa bukur Zjarr pĂ«rjashta. KĂ«shtu kur ! Z jarr pĂ«rmbrĂ«nda zjarr pĂ« Ă«rjashta. KĂ«sh htu Ă«Ă«shtĂ« shtĂ« sot jeta jote!

FJALOR

të tërbuar - është egërsuar rropos - shkatëroj diçka, e rrafshoj bishë e malit - egërsirë mali amanet - porosi kalama - fëmijë prinja - udhëheq kukuvajkë - zog grabitqar,me kokë të gjerë dhe pak si të shtypur,me sy të verdhë e të rrumbullakët,me sqep të thyer,këndon me një zë sikur vajton, del natën ,( sipas besimeve të kota se kukuvajka ndjell zi,të keqe)

55

BISEDË RRETH FRAGMENTIT

Me cilat fytyra u njohëm në këtë fragment të dramës ? Me kë bisedon Shpendi? Cilin e kërkonin ata ? Kush e kishte vra atë ? Pse Hajrija donte ta vras të birin në djep ?

DETYRË

KĂ«tĂ« fragment lexoni sipas fytyrave ( roleve ) . Improvizoni njĂ« skenĂ« nĂ« klasĂ« nga pjesa e dramĂ«s. FjalĂ«t e fundit tĂ« Hajrijes t’i mĂ«soni tĂ« gjithĂ«.

TË MBAJMË MEND

,,Halili dhe Hajrija” Ă«shtĂ« dramĂ«. Tema e dramĂ«s Ă«shtĂ« marrĂ« nga kĂ«nga e njohur popullore “ Fryni era u çel taraba “ Ngjarja ka ndodhur nĂ« shek XVIII nĂ« MalĂ«sinĂ« e ShkodrĂ«s. KĂ«rkoni nga mĂ«suesja t’ua shpjegojĂ« fabulĂ«n e shkurtĂ«r tĂ« dramĂ«s ose merrni veprĂ«n “Halili dhe Hajrija” nĂ« bibliotekĂ« dhe lexoni, se do t’u lĂ«nĂ« pĂ«rshtypje tĂ« mira pĂ«r tĂ« diskutuar. Shkruani pĂ«rshtypjet nga libri apo fragmenti i lexuar.

56

NË LIQENIN E OHRIT Andon Zako Çajupi Esad Mekuli

Muzgu Para se tĂ« bjerĂ«, dielli, rrobat e bardha zdesh Dhe ngadale pixhamen e pĂ«rpurtĂ« e vesh... Hijet tani zgjaten mbi ujĂ« e zbehen, Mandej nĂ« sybrinĂ« me radhĂ« palohen, thehen. NgjyrĂ« vjollce, malet marrin nĂ« qetine Rradhas dhe qielli pĂ«rhimĂ«t n’perĂ«ndim. Tani jele bardhe, valĂ«t ja nisin vallen Dhe bregut ninullat e tyre nuk ndalen

FJALOR

zdesh - zhvesh ( i nxjerr rrobat) qetinĂ« - qetĂ«si rrobat - teshat muzgu - gjysmerrĂ«sirĂ«, qĂ« bie pas perendimit tĂ« diellit BISEDË RRETH POEZISË

ÇfarĂ« na mĂ«son poezia “ NĂ« liqenin e Ohrit”? Çka pĂ«rshkruan poeti aty? Çka dini Ju pĂ«r liqenin e Ohrit? Si e pĂ«rshkruan poeti natyrĂ«n?

Komunikim me shkrim : BĂ«ni njĂ« hartim tĂ« shkurtĂ«r me temĂ« “I bukur Ă«shtĂ« atdheu im... “

57

Poezi

ShkruajmĂ« tekst ShkruajmĂ« tekste NxĂ«nĂ«sit duhet tĂ« pĂ«rgaditen pĂ«r tĂ« shkruar njĂ« tekst. a) Ata duhet tĂ« respektojnĂ« pĂ«rmbajtjen. B) Si shkruhet teksti ? c) ÇfarĂ« teksti dĂ«shiron tĂ« shkruaj ? d) Shkruaj tekst sipas figurave tĂ« dhĂ«na ? e) Shkruaj disa proverba, sepse ato janĂ« tekste ?

1 1

(KatĂ«r figura pĂ«r tekstin, “Muji te zanat” ) PlotĂ«so tekstin sipas figurave me katĂ«r paragrafĂ«.

58

T TĂ«Ă« sshhpprreh e urit m mee sshkrim hkrim

DETYRË

a) Shkruaj 5 proverba popullore

Dallo këto tekste:

1 1

1 2

1 3

Mbrëmë bija ime Dy lule i pruri, Njërën ma dha mua Tjetrën në gjoks e vuri.... ...Pushimet po mbarojnë.Drita është sa e lumtur aq edhe e pikëlluar. Ajo bëri shëtitjen e fundit nëpër fshat. Më shumë mbresa dhe kujtime të këndshme ajo largohej nga fshati...

...Miranda: Shko, shiko se ç’duar tĂ« bukura kam unĂ«( ia tregon shoqes ). Lirika: MĂ« tĂ« bukura se tĂ« miat nuk i ke kurrĂ«. Shiko se ç’gishtĂ«rinj tĂ« hollĂ« e tĂ« gjatĂ« kam unĂ«. Miranda : Oj ç’na thĂ«nke! Lirika : Ashtu si tĂ« thashĂ« ashtu Ă«shtĂ«.

Përgjigju: Shembulli nën 1 është i shkruar në Shembulli nën 2 është i shkruar në Shembulli nën 3 është i shkruar në

59

PËREMRI VETOR

Njohim gju

hën tonë

Lexoni fjalitĂ« dhe vĂ«reni fjalĂ«t e ngjyrosura me tĂ« kuqe. Çka tregojnĂ« nĂ« ato? 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Unë shkova në shëtitje me shokët e klasës. Ti shkove në shëtitje me shokët e klasës Ai,ajo shkoi në shëtitje me shokët e klasës. Ne jemi bërë gati për hartim me shkrim. Ju jeni bërë gati për hartim me shkrim. Ata,ato janë bërë gati për hartim me shkrim.

NĂ« fjalitĂ« e shkruara fjalĂ«t:unĂ«,ti,ai,ajo,ne,ju,ata,ato janĂ« pĂ«remra vetorĂ«. TË MBAJMË MEND

Përemrat vetorë janë fjalë që tregojnë vetat. - përemrat vetorë unë dhe ne janë në vetën e parë. - përemrat vetorë ti dhe ju janë në vetën e dytë, - përemrat vetorë ai (ajo) dhe ata (ato) janë në vetën e tretë, - përmerat vetorë unë, ti,ai,ajo janë në numrin njëjës, kurse përemrat ne, ju, ata, ato janë në numrin shumës. KUJDES

Përemri në vetën e parë tregon personin që flet, ose personat që flasin. Përemri në vetën e dytë tregon personin me të cilin flasim, ose personat me të cilët flasim. Përemri në vetën e tretë tregon personin për të cilin flasim, ose personat pë të cilët flasim. USHTRIME

Plotësoni vendet e zbrazëta me përemra vetorë: Unë dhe jemi shokë. është në klasën e tretë,kurse jam në klasën e dytë. jemi të pandashëm, shpeshherë na shohin me xhelozi,po duan ne të na bashkohen dhe mund të organizojmë edhe ndonjë ekskursion të përbashkët.

u themi po të

DETYRË

Shkruani nga një fjali me të gjitha përemrat vetorë:

Ushtrime plotësuese Në librin e leximit gjeni një tekst dhe nënvizoni përemrat vetorë (në klasë së bashku me mësuesin/mësuesen).

60

PËREMRI DËFTOR

Njohim gju

hën tonë

TË MBAJMË MEND

Përemrat dëftorë përcaktojnë një emër. Ata tregojnë frymorin a sendin që ndodhet afër ose larg folësit. Përemrat dëftorë përcaktojnë një emër dhe përshtaten me emrin në numër, gjini dhe rasë. Përemra dëftorë janë: a) ky, kjo, këta, këto - për afër, b) ai, ajo, ata, ato - për larg.

Shembuj Kjo vajzë është e zellshme. Ky djalë është i shkëlqyeshëm. Kjo ndërtesë është e re. Këta janë shokët e Fatosit.

Nënvizoi përemrat dëftorë në fjalitë e poshtëshënuara! Ai djalë është i dalluar. Ajo vajzë është shembullore. Ato ndërtesa janë të reja. Ata plepa janë të lartë. Përemrat e lartëshënuar tregojnë frymorë apo sende që ndodhenn larg ose afër fo folësit.

DETYRË

Shkruani nga dy fjali me përemrat dëftorë: ky,kjo,këta/këto; ai,ajo,ata/ato, ( në fletore ).

61

TĂ« lex

SA ËSHTË ORA, XHAXHA Qamil Batalli

ojmë

Vogëlushja e lagjes sime po kalon rrugës. Fustani saj më i bukur është ai me pika të kuqe. Sot ka veshur pikërisht atë fustan. Edhe rrobaqepësi i lagjes sime po kalon kësaj rruge. Kravata e tij më e bukur është ajo me pika të kuqe. Sot ka veshur pikërisht atë kravat. -

Xhaxha - e thĂ«rret vogĂ«lushja rrobaqepĂ«sin the e pyet Sa Ă«shtĂ« ora ? Ora ? - thotĂ« rrobaqepĂ«si dhe i pĂ«rgjigjet pa e shikuar fare: -DymbĂ«dhjetĂ«. VogĂ«lushja ja kthen menjĂ«herĂ«. Nuk Ă«shtĂ« dymbĂ«dhjetĂ«, por dymbĂ«dhjetĂ« pa dhjetĂ« minuta. RrobaqepĂ«si me kravatĂ« pika pika ndalet dhe shikon me habi. Ti paske orĂ« ! - i thotĂ«. Po, kam - i pĂ«rgjigjet vogĂ«lushja me fustan pika- pika. Ti mĂ« pyet vetĂ«m tĂ« mĂ« tregosh se edhe vet ke orĂ«...-shtoi rrobaqepĂ«si. O jo Xhaxha! Pse mĂ« ndale pra? Mos u hidhĂ«roni - desha tĂ« vĂ«rtetoj diçka tjetĂ«r... Çke pasur tĂ« vĂ«rtetosh a Ă«shtĂ« e saktĂ« ora ime ? Jo A deshe tĂ« tallesh me mua, pra? Jo Xhaxha...Mos u hidhĂ«roni...Desha tĂ« vĂ«rtetoj diçka tjetĂ«r... A Ă«shtĂ« ora jote e sakt, kĂ«tĂ« deshe ta vĂ«rtetosh? As kĂ«tĂ« jo e di se ora ime Ă«shtĂ« e saktĂ«. AtĂ«herĂ«? Njashtu.... MĂ« trego, tĂ« lutem. Desha tĂ« vĂ«rtetoj se a pritoni tĂ« shikoni orĂ«n kur u pyet ndonjĂ« fĂ«mijĂ«...

62

FJALOR

priton - a të mërzitet kravatë - rrip pëlhure (mëndafshi,leshi,pambuku) i gjatë dhe i ngushtë,që e lidhin burrat si nyjë rreth qafës nën jakën e këmishës

BISEDË RRETH TEKSTIT

Si ju duket vogĂ«lushja e lagjes ? Po rrobaqepĂ«si si duket ? Çka e pyeti vogĂ«lushja rrobaqepĂ«sin ? Pse ajo kĂ«rkonte orĂ«n e saktĂ« ? Pse rrobaqepĂ«si u hidhĂ«rua me vogĂ«lushen? Çka i tha nĂ« fund vogĂ«lushja ?

SHËNIM

Teksti është realizuar përmes dialogut. Veçoni një pjesë të dialogut rrobaqepës - vogëlushe që ju ka pëlqyer më tepër:

Ky tekst është mjaft i pasur edhe me shenja të pikësimit. Vëreni ato dhe mundohuni të tregoni ku dhe pse janë përdorur?

63

Në Manastir më 1908

TĂ« lex

ojmë

Manastiri qytet rrĂ«zĂ« Pelisterit pĂ«r shqiptarĂ«t ka njĂ« rĂ«ndĂ«si tĂ« veçantĂ« me vlerĂ« tĂ« madhe kombĂ«tare. Aty nga 14 nĂ«ntori i viti 1908 e deri mĂ« 22.XI. u mbajt Kongresi i Alfabetit unik tĂ« shqipes. IniciativĂ«n pĂ«r organizimin e Kongresit tĂ« Alfabetit e mori Klubi “ Bashkimi” i Manastirit, por iniciativa u mirĂ«prit dhe u pĂ«rshĂ«ndet nga shumĂ« klube e shoqĂ«ri shqiptare nĂ« vend dhe nĂ« botĂ«n e jashtme. NĂ« Kongresin e Alfabetit tĂ« gjuhĂ«s shqipe morĂ«n pjesĂ« 32 delegatĂ«, qĂ« pĂ«rfaqsonin 26 klube, shoqĂ«ri... Aty si delegatĂ« morĂ«n pjesĂ« delegatĂ« qĂ« u takonin grupeve tĂ« ndryshme patriotike pĂ«rparimtare dhe demokratike si: Luigj Gurakuqi, Sotir Peci, Shahin Kolonja, Gjergj Qirizi, Gjergj Fishta, Ndre Mjeda e shumĂ« tĂ« tjerĂ«. Pas shumĂ« diskutimeve pĂ«r tĂ« pĂ«rpiluar njĂ« alfabet sa mĂ« tĂ« pĂ«rshtatshĂ«m pĂ«r shkrimin e gjuhĂ«s shqipe si dhe pĂ«r tĂ« pasur njĂ« variant sa mĂ« tĂ« mirĂ« qĂ« do tu pĂ«rshkohej tĂ« gjithĂ« trojeve ku jetojnĂ« shqiptarĂ«t, delegadĂ«t zgjodhĂ«n njĂ« Komision pĂ«r hartimin e alfabetit... tonĂ« tĂ« shqipes. Kryetar i kĂ«tij komisioni u zgjodh Gjergj Fishta. Komisioni pĂ«r alfabet pas shumĂ« diskutimeve rreth propozimeve tĂ« ndryshme pĂ«r ta zgjedhur si mĂ« tĂ« pĂ«rshtatshĂ«m njĂ«rin nga tri alfabetet qĂ« ishin propozuar mori qĂ«ndrim pĂ«r krijimin e njĂ«alfabeti tĂ« ri mbi bazĂ«n e alfabetit latin. Sot shqiptarĂ«t kudo qĂ« jetojnĂ« e veprojnĂ« pĂ«rdorin nĂ«pĂ«r tekstet e tyre Alfabetin e gjuhĂ«s shqipe. Alfabeti ynĂ« ka 36 shkronja tĂ« ndara nĂ« 7 zanore dhe 29 bashkĂ«tingĂ«llore. Qyteti i Manastirit nĂ« ditĂ«t e Kongresit te Alfabetit kishte fituar njĂ« gjallĂ«ri tĂ« veçantĂ« dhe njĂ« pamje madhĂ«shtore. PjesĂ«marrĂ«sit nĂ« Kongres i kishin dhĂ«nĂ« njĂ« dekor tĂ« veçantĂ« kĂ«tij qyteti tĂ« pasur me tradita historike, kulturore e tĂ« tjera shqiptare. Kongresi i Alfabetit tĂ« gjuhĂ«s shqipe i vitit 1908 kurorĂ«zoi me sukses pĂ«rpjekjet qĂ« u bĂ«nĂ« gjatĂ« shekujve pĂ«r lĂ«vrimin e gjuhĂ«s shqipe, pĂ«r tĂ« pĂ«rpiluar njĂ« alfabet sa mĂ« tĂ« saktĂ« e mĂ« tĂ« pĂ«rshtatshĂ«m pĂ«r shkrimin e shqipes. FJALOR

iniciativĂ« - nismĂ« Kongres - mbledhje e gjerĂ« me karakter kombĂ«tar BISEDË RRETH TEKSTIT

Kur u mbajt Kongresi i Alfabetit tĂ« shqipes? NĂ« cilĂ«n qytet u organizua Kongresi ? Sa delegatĂ« merrnin pjesĂ« nĂ« Kongres dhe nga vinin ata ? Cili ishte vendimi qĂ« solli Komisioni i Alfabetit ? Cila Ă«shtĂ« Dita e Alfabetit tĂ« shqipes ? MËSOJMË Prej 14 nĂ«ntor i vitit 1908 e deri mĂ« 22.XI. u mbajt Kongresi i Alfabetit tĂ« shqipes. NĂ« Kongresin e Alfabetit tĂ« gjuhĂ«s shqipe morĂ«n pjesĂ« 32 delegatĂ«.

64

DETYRË

Shkruaj njĂ« hartim tĂ« shkurtĂ«r nĂ« temĂ«: “ Alfabeti ynĂ« Ă«shtĂ« i pĂ«rjetshĂ«m ”

Ă«

m TĂ« lexoj

Në kursin e gjuhës

Në qytetin tim çdo vitë organizohen kurse për mësimin e gjuhëve të huaja. Shumë nxënës, shokë dhe shoqe të shkollës sime në orët e lira ndjekin kurs nga gjuha angleze. Profesoresha e kursit të gjuhës angleze që në orën e parë u njoh me kursistët me qëllim që të shohë se çfarë kandidatësh ndjekin kursin e gjuhës angleze. - Mirëdita - u tha profesoresha kursistëve, posa hyri në kabinet. - Mirëdita - iu përgjegjën kursistët në një zë. - Unë jam profesoresha Sindi, por do tu lutem që edhe Ju të prezentoheni. - Unë jam Arta Jusufi, jam shqiptare nga Gostivari. - Unë jam Ylker Ali, jam turk nga Vrapçishti. - Unë jam Ivica Risteski, jam maqedon nga Gostivari. - Shumë mirë u tha profesoresha kursistëve të rinj.Ju përfaqësokeni grupet e ndryshme etnike që jetojnë në Gostivar, Maqedoni. Po, përveç jush a ka edhe të tjerë pyeti e habitur profesoresha. - Po - u përgjegjën ata. Në mesin tonë ka edhe boshnjak, romë dhe myslimanë. Profesoresha pasi kuptoi përbërjen etnike të grupit të kursistëve, i njoftoi ata se gjatë këtij kursi që do të zgjasë gjashtë muaj nuk do të kemi kurrfarë problemi. - Unë do të mundohem tu shpjegoj në gjuhën shqipe dhe maqedone. Besoj se kjo nuk do të paraqes kurrfarë problemi - u tha profesoresha. - Jo - iu përgjegjën njëzëri kursistët. Ne të gjithë e njohim gjuhën e njëri tjetrit. Jemi shokë të mirë dhe tërë kohën gati jemi bashkë. Pasi dëgjoi këtë përgjigje nga kursistët, profesoresha e gëzuar ia filloi punës. Nga ditari i një shkollari

FJALOR

kursistĂ« - persona qĂ« mĂ«sojnĂ« gjuhĂ«n ose mbajnĂ« orĂ« tĂ« ndonjĂ« lĂ«nde tjetĂ«r, BISEDË RRETH TEKSTIT

Çka organizohet nĂ« qytetin tim? CilĂ«t ishin ata qĂ« e ndiqnin kursin e gjuhĂ«s angleze ? CilĂ«s pĂ«rkatĂ«si kombĂ«tare ishin kursistĂ«t? A u pengonte gjuha e njĂ«ri - tjetrit ? Si mendoni ju, a kanĂ« vepruar mirĂ« kursistĂ«t qĂ« kanĂ« njohur gjuhĂ«n e njĂ«ri - tjetrit ? A ke shokĂ« tĂ« pĂ«rkatĂ«sive tjera etnike nĂ« shkollĂ«? DETYRË

Shkruaj njĂ« hartim tĂ« shkurtĂ«r me temĂ«: “Toleranca”

65

DËLLiNJA E SKËDËRBEUT Abdylazis Islami

TĂ« lex

ojmë

Abdylazis Islami lindi mĂ« 29 korrik 1930 nĂ« fshatin Gajre tĂ« TetovĂ«s. ShkollĂ«n fillore e kreu nĂ« vendlindje. Vdiq mĂ« 16 gusht 2005 nĂ« TetovĂ«. Ka shkruar kĂ«to vepra : ,, Feniks” poezi pĂ«r tĂ« rritur , 2001, TetovĂ«, ,, Shira dhe VĂ«rshime” roman pĂ«r tĂ« vegjĂ«l e tĂ« tjera.

Fusha e Pollogut shumĂ« herĂ« ishte larĂ« me gjak, kĂ«shtu qĂ« kudo qĂ« ta ngulje shtizĂ«n e nxirrje tĂ« kuqe si gjaku. Por kĂ«saj here lufta kishte qĂ«nĂ« shumĂ« e rreptĂ«, si asnjĂ«herĂ« tjetĂ«r. QenĂ« thyer shumĂ« shtiza, qenĂ« hedhur shumĂ« mizdraqe dhe patĂ«n vĂ«rshĂ«llyer shumĂ« shigjeta. ZhurmĂ«rima e shpatave paska qenĂ« shumĂ« e tmerrshme, paskan nxjerrĂ« xixa nga fĂ«rkimi e paskan rĂ«nĂ« shumĂ« viktima. Ushtria e SkĂ«nderbeut kĂ«saj radhe kishte qenĂ« e ngjeshur edhe me radhĂ«t e fshatarĂ«ve tĂ« rinjĂ« tĂ« Pollogut. Paskan marrĂ« pjesĂ« mandej edhe vajzat, u paskan dhĂ«nĂ« ujĂ« luftĂ«tarĂ«ve dhe ua paskan lidhur plagĂ«t me fasha tĂ« pĂ«rgaditura qĂ« mĂ« parĂ«. Edhe kĂ«saj here osmanĂ«t pĂ«suan disfatĂ«. NĂ« arenĂ«n e luftĂ«s mbetĂ«n shumĂ« ushtarĂ« tĂ« vrarĂ« e tĂ« plagosur pĂ«r vdekje. ShumĂ« kuaj qenĂ« shpĂ«rndarĂ« nga harlisja, nga tmerri i luftĂ«s, nuk paskan ditur ç’tĂ« bĂ«nin dhe qenkan strehuar ku paskan arritur nĂ«pĂ«r oborret e fshatarĂ«ve tĂ« Pollogut: paskan tĂ«rfĂ«lluar dhe paskan rrĂ«mihur dheun nga pikĂ«llimi i thellĂ« pĂ«r humbjen e kalorĂ«sve. HingĂ«llima e tyre i paska pĂ«rngjarĂ« vajit. SkĂ«ndĂ«rbeu, me ushtrinĂ« e vetĂ« triumfalisht iu ngjit Malit tĂ« ThatĂ«- nĂ« mes dy fshatrave tĂ« mĂ«dha. NĂ« njĂ« rrafshĂ«lartĂ« e lidhi kalin pĂ«r njĂ« dĂ«llinjĂ« tĂ« lartĂ« nja tri metra e gjysmĂ«, me njĂ« kurorĂ« gjysmĂ« harkore tĂ« kthyer nga jugu, e tha: ,,Kam dĂ«gjuar se dĂ«llinja jeton shumĂ«, prandaj le tĂ« mos mbetet anonime, le ta ketĂ« historinĂ« e vetĂ« si luftĂ«tarĂ«t e kĂ«saj ane. Me siguri do ta mbajnĂ« mend fshatarĂ«t e kĂ«tij vendi duke bartur brez pas brezi nĂ«pĂ«r shekuj me rrĂ«fejzat e tyre..” - Po, o i madhi SkĂ«ndĂ«rbe, do ta pĂ«rmendim, do ta thĂ«rrasim “DĂ«llinja e SkĂ«ndĂ«rbeut”, - tha njĂ« luftĂ«tarĂ« i kĂ«saj ane, i cili u çua nĂ« kĂ«mbĂ« e bĂ«rtiti: “RroftĂ« SkĂ«ndĂ«rbeu!” - RroftĂ« sa malet legjendare tĂ« Sharrit! - brohoritĂ«n tĂ« tjerĂ«t, pasi u çua nĂ« kĂ«mbĂ«, sepse udhĂ«heqĂ«sin e tyre, SkĂ«ndĂ«rbeun, e donin shumĂ«. - O tĂ« dashurit e mi, s’ka ç’bĂ«n SkĂ«ndĂ«rbeu, po s’ju pati juve tĂ« besĂ«s e trima siç jeni. Pa shihni si venĂ« ushtarĂ«t osmanĂ« grykĂ«s sĂ« DĂ«rvenit: tĂ« thyer e tĂ« tutluar, si vala mĂ« valĂ«, vetĂ«m se ju triumfuat mbi ta. Po tĂ« mos ishit ju, ç’bĂ«ja unĂ« vet? - u tha SkĂ«ndĂ«rbeu, i cili qĂ«ndronte madhĂ«shtorĂ« me atĂ« pĂ«rkrenare e me atĂ« parzmore nĂ« tĂ« cilĂ«n qe gravuar shqiponja dykrerĂ«she. Prej kolikut shihej rruga nĂ«pĂ«r tĂ« cilĂ«n tĂ«rhiqeshin ushtarĂ«t osman tĂ« thyer keqas. UshtarĂ«t e SkĂ«ndĂ«rbeut morĂ«n urdhĂ«r tĂ« uleshin, tĂ« drekonin afĂ«r DĂ«llinjĂ«s sĂ«

66

SkĂ«ndĂ«rbeut e mandej tĂ« niseshin pĂ«r nĂ« KrujĂ«. FshatarĂ«t, kur venin nĂ« punĂ«, me qĂ«llim kalonin pĂ«rbri DĂ«llinjĂ«s sĂ« SkĂ«ndĂ«rbeut qĂ« toka tĂ« shkelej e tĂ« bĂ«hej udhĂ«, tĂ« kalonin gjithmonĂ« nĂ«pĂ«r tĂ« dhe emri i dĂ«llinjĂ«s tĂ« mos harrohej kurrĂ«. Dhe s’u harrua. KĂ«shtu DĂ«llinja e SkĂ«ndĂ«rbeut nĂ« kĂ«tĂ« vend qĂ«ndroi mĂ« se pesĂ«qind vjet, por dikur, nĂ« gjysmĂ«n e parĂ« tĂ« shekullit njĂ«zet, nga pakujdesia e dikujt, qĂ« mund ta ketĂ« prerĂ«, ose nga ngaqĂ« qe plakur dhe ashtu tĂ« thatĂ« era mund ta ketĂ« rrĂ«zuar, ajo u tret, por vendi vazhdoi tĂ« mbajĂ« tĂ« njĂ«jtin emĂ«r edhe sot e kĂ«saj dite.

FJALOR

dĂ«llinjĂ« - dru a shkurre me gjethe halore gjithnjĂ« tĂ« blerta qĂ« bĂ«n kokrra tĂ« vogla e tĂ« rrumbullakĂ«ta me ngjyrĂ« zakonisht tĂ« zezĂ«,tĂ« kuqĂ«rremtĂ« ose blu tĂ« errĂ«t triumfalisht - si fitues brohoritĂ«n - duartrokitĂ«n dhe bĂ«rtitĂ«n me zĂ« ,, rroftĂ«...’’ drekonin - hanin drekĂ« pĂ«rbri - afĂ«r ( pĂ«rkrah ) koliku - shpat mali vĂ«rshĂ«llyer - fishkĂ«llues

67

BISEDË RRETH TEKSTIT

NĂ« cilĂ«n kohĂ« dhe nĂ« ç’vend ka ndodhur ngjarja ? ÇfarĂ« i dhanĂ« vajzat e Pollogut kĂ«saj lufte ? Pse tregimi quhet DĂ«llinja e SkĂ«ndĂ«rbeut ? Çka u tha SkĂ«ndĂ«rbeu luftĂ«tarĂ«ve pas fitores ? Si vepruan fshatarĂ«t ndaj DĂ«llinjĂ«s sĂ« SkĂ«ndĂ«rbeut ? Tani pas pesĂ«qind vjetĂ«sh ku gjindet “ DĂ«llinja e SkĂ«ndĂ«rbeut “?

KUJDES MĂ«suesi gjatĂ« orĂ«s sĂ« leximit plotĂ«sues do t’u tregojĂ« diçka mĂ« tepĂ«r pĂ«r kryetrimin shqiptar Gjergj Kastriot - SkĂ«ndĂ«rbeu. DETYRË

Shkruani kuptimin e tekstit nĂ« fletoren e detyrave tĂ« shtĂ«pisĂ« dhe lexoni nĂ« klasĂ«. TË MBAJMË MEND

Gjergj Kastriot SkĂ«nderbeu Ă«shtĂ« kryetrimi shqiptar, i cili plot 25 vjet u bĂ«ri ballĂ« ushtrisĂ« osmane. Ai ishte i biri i mbretit shqiptar, Gjon Kastrioti. Turqit Gjergjin dhe vĂ«llezĂ«rit e tij, Stanishin dhe Raposhin i morĂ«n haraç nga mbreti me premtimin se do t’ia kthejnĂ«, por nuk e mbajtĂ«n fjalĂ«n. SkĂ«nderbeu ka lindur nĂ« vitin 1405 e u kthye nĂ« KrujĂ« nĂ« vitin 1443. Populli shqiptar kthimin e tij e priti me gĂ«zim tĂ« madh. PĂ«r SkĂ«nderbeun janĂ« shkruar shumĂ« vepra, mĂ« tĂ« njohura janĂ«: “ Historia e SkĂ«ndĂ«rbeut ” nga Marin Barleti, Naim FrashĂ«ri, Fan S. Noli, por pĂ«r tĂ« kanĂ« shkruar edhe tĂ« tjerĂ«t, sepse asaj kohe ai u njoh edhe si kryetrim evropian.

68

KOMUNIKIM ME GOJË (Kultura e tĂ« shprehurit me gojĂ«) RitregojmĂ« njĂ« ngjarje qĂ« e kemi pĂ«rjetuar Para nxĂ«nĂ«sve parashtrojmĂ«, kĂ«to pyetje me gojĂ«: NĂ« rrugĂ«, Ă«shtĂ« njĂ« plak i pamundur,nuk mund te kalojĂ« rrugĂ«n. Ç’bĂ«jmĂ« ne nĂ« raste tĂ« tilla, si duhet tĂ« veprojmĂ«?

Nëna hyri në shitore të blejë ushqime, fëmijën e afroi pranë derës,fëmija vrapoi në rrugë,i doli përpara një makine. Si veprove ti ? Ishit duke u rrezitur ne plazh. Papritmas u dëgjua një britmë,ishte zëri i nënës së një fëmije që po mbytej. Si do të veproje ti ?

Ti dhe nëna ishit në treg. Para jush një zonjë bleu banane dhe pagoi. Paratë e kthyera i vuri në portofol dhe e futi në torbë. Por portafoli i ra poshtë. Ti e pa.Si veprove? Zgjidhe njërën nga këto tema,përpilo një tregim dhe pastaj atë rrëfeja shokëve. KUJDES

Kemi komunikim gojor, pra tregimin që e përpiluam e rrëfejmë me gojë.

69

PËRMERAT PYETĂ«S

Njohim gju

hën tonë

mee ttëë kkuqe? Lexoni fjalitë dhe vëreni çka tregojnë fjalët e shkruara kruara m uqe? 1.Kush trokiti në derë? 2.Kush mungonë këtë orë mësimi? 3.Cili qe miku që erdhi mbrëmë ? 4.Cilat vajza e vizituan shoqen e sëmurë? 5.Me se udhëtoni nga fshati?

Fjalët e hijëzuar ( me të kuqe) janë përemra pyetës. s.

TË MBAJMË MEND

PĂ«remrat pyetĂ«s pĂ«rdoren pĂ«t tĂ« pyetur pĂ«r frymorĂ«, pĂ«r sende ose pĂ«r tipare tĂ« tyre. NĂ« gjuhĂ«n shqipe si pĂ«remra pyetĂ«s pĂ«rdoren fjalĂ«t: kush? cili?ç’? çfarĂ«? sa? me se? PĂ«remri pyetĂ«s kush pĂ«rdoret pĂ«r tĂ« pyetur pĂ«r njerĂ«z ose pĂ«r sende p.sh.: Kush ishte? Kush mungon? PĂ«remri pyetĂ«s cili pĂ«rdoret si pĂ«rcaktues i njĂ« emri, p.sh. Cili kĂ«ngĂ«tar kĂ«ndoi? Cili erdhi dje? PĂ«remri pyetĂ«s kush ndryshon sipas rasave, pra lakohet. PĂ«remri cili ka trajta tĂ« veçanta tĂ« gjinisĂ«, p.sh. Cili trokiti? Cila trokiti? USHTRIME

Plotësoni vendet e zbrazëta me përemra pyetës

1. 2. 3. 4.

erdhi i fundit në klasë? vajza udhëtuan me tren? ka qënë pasdite në qytet? doni,ju lutem?

DETYRË

Shkruani nga dy fjali me pĂ«remrat pyetĂ«s:kush?bcila? cilĂ«t?ç’do, çfarĂ«? KUJDES

Në librin tuaj gjeni një tekst ku ka përemra pyetës dhe nënvizoni ata.

70

IMAM EFENDIU Ali Asllani

Poezi

...Kur .. ....Kur .Kur q qĂ« Ă«eethĂ«rrasin tthĂ«rrasin hĂ«rrasinkĂ«tu kkĂ«tu Ă«tuaty, at aty, ty, Efendiu Efendiu fjalĂ«nsta s’tabĂ«nte bĂ«ntedy,dy, E fend diu u ffjalĂ«n jalĂ«n NĂ« NĂ« dasmĂ« dasmĂ« valle,nĂ«pĂ«r nĂ«pĂ«rzijafete zijafete N Ă«d assmĂ« eevalle, LugĂ«n LugĂ«n nĂ«n nĂ«n mĂ«ngĂ«aiaivjen vjeneevete vete. L ugĂ«n nn Ă«n mĂ«ngĂ« .................................................. .................................................. .......... ......................................... Plasi Plasi njĂ«ditĂ« ditĂ«pushka pushka- -pop populli populli nĂ«sulm sulm P la asi njĂ« pulli nĂ« Eja Eja thonĂ« shokĂ«t- -lufta luftaĂ« Ă«shtĂ« Ă«shtĂ« nĂ«kulm kulm E ja a th hthonĂ« onĂ« shokĂ«t shtĂ« nĂ« m MirĂ«po MirĂ«po efendiuq qenka qenka lodhurtepĂ«r tepĂ«r, tepĂ«r, M irĂ« Ă«po o efendiu enka lodhur r, UnĂ« UnĂ« kurdoherĂ«, s’paska njeri tjetĂ«r... U nĂ« - -tthotĂ« hthotĂ« otĂ« kkurdoherĂ«, u rdoherĂ«, sspaska p aska n jnjeri eri ttjetĂ«r... jetĂ«r... .

FJALOR

zijafete - ahengje plasi - krisi

BISEDË RRETH POEZISË

Cili është i pari në dasmë e valle ? C ǒndodhi një ditë ? Si e pranon efendiu ftesën për luftë ? Në cilin lloj të poezisë mund ta radhisim këtë poezi ?

TË MBAJMË MEND

Kjo Ă«shtĂ« poezi satirike. Poezia satirike kritikon dhe pĂ«rqesh tĂ« metat e njĂ« njeriu ose tĂ« mbarĂ« shoqĂ«risĂ«. VjershĂ«tari sulmon kĂ«to tĂ« meta, sepse janĂ« tĂ« dĂ«mshme pĂ«r shoqĂ«rinĂ«. SatirĂ«n e shoqĂ«ron kurdoherĂ« humori. Satira mund tĂ« jetĂ« : personale dhe shoqĂ«rore. Poezi satirike kanĂ« shkruar : H.Z.Kamberi, Ali Asllani Çajupi, Filip Shirokra, Fan S. Noli, etj. DETYRË

Këto dy strofa mësoni përmendsh dhe recitoni në klasë.

71

TĂ« lex

KĂ«NDESI, PULA APO VEZA Nonda Bulka

ojmë

Sot kemi njĂ« muhabet serioz. Do tĂ« hyjmĂ« pak si nĂ« tĂ« thella, po mos u trembi se pĂ«r sĂ« shpejti do tĂ« dalim. Duam tĂ« dimĂ« se kush erdhi mĂ« parĂ« nĂ« botĂ«: kendesi apo veza ? Mos pandehni se Ă«shtĂ« aq e lehtĂ« zgjidhja e kĂ«tij problemi. MegjithatĂ« unĂ« me ndihmĂ«n tuaj, do tĂ« pĂ«rpiqem ta zgjidh. NĂ« kohĂ«t mĂ« tĂ« vjetra, thotĂ« legjenda, kĂ«ndesi u martua me pulĂ«n, pula nxori vezĂ«n, nga veza dualĂ«n pula dhe kĂ«ndesa. KĂ«shtu qĂ« mĂ« sĂ« fundi hesapet u ngatĂ«rruan dhe u bĂ«nĂ« çorbĂ«. Mendja njerĂ«zore e humbi toruan. Pula doli mĂ« parĂ« apo veza? Le ta marrim problemin shtruar , dhe le tĂ« thellohemi duke pirĂ« duhan. E zĂ«mĂ« se pula nxori vezĂ«n. Po pulĂ«n kush e bĂ«ri ? Nuk besoj ta pjelle kĂ«ndesi se pastaj del pyetja: - Kush djall e bĂ«ri kĂ«ndesin ?Tashti le ta zĂ«mĂ« se pula doli nga veza. Po vezĂ«n kush e bĂ«ri ? S’besoj ta ketĂ« bĂ«rĂ« kĂ«ndesi, se tĂ« gjithĂ« e dimĂ« qĂ« kĂ«ndesi s’pjell vezĂ«. E po atĂ«herĂ« ç’bĂ«het ? Si djall filloi kjo punĂ«? VetĂ«m njĂ« shpjegim na mbetet po dhe ai Ă«shtĂ« pakĂ«z si errĂ«t. ThonĂ« plakat, dhe jo vetĂ«m plakat, se nĂ« atĂ« kohĂ« kur zoti u zemĂ«rua kundra EvĂ«s, se hĂ«ngri fruta “ nga molla e ndaluar “ i dha njĂ« shkelm dhe e hodhi nĂ« tokĂ«. MirĂ«po, siç dihet, PerĂ«ndia Ă«shtĂ« shpirtmirĂ« dhe s’kish qejf qĂ« Eva tĂ« vdiste rrugĂ«s nga uria. Prandaj, meqenĂ«se udhĂ«timi i EvĂ«s do tĂ« ishte i gjatĂ«, PerĂ«ndia i dha njĂ« shportĂ« me vezĂ« qĂ« t’i hante rrugĂ«s. TĂ« gjithĂ« e dimĂ« se sa i gjatĂ« dhe i tĂ« merrshĂ«m Ă«shtĂ« inati i grues. Eva si grua qĂ« ishte, nga inati nuk i hĂ«ngri vezĂ«t qĂ« i dha zoti. Kur po zbriste nga qielli nĂ« tokĂ« rrezet e diellit i ngrohĂ«n vezet e shportĂ«s. KĂ«shtu qĂ«, Eva vuri nĂ« tokĂ« kĂ«mbĂ«n e mendjen ( se bota filloi se prapmi ) shporta e ngrohur nga rrezet e diellit ishte mbushur plot me pula dhe kĂ«ndesa. KĂ«tĂ« shpjegim shkencor e japin plakat problemit tĂ« koklavitur tĂ« vezĂ«s, tĂ« pulĂ«s dhe tĂ« kĂ«ndesit. FJALOR

e humbi toruan - u hutua fare,u shastis, e humbi pusullën këndesi - gjeli koklavitur - ngatruar

72

Pasi të lexohet disa herë tregimi, përgjigjuni në këto pyetje: Sipas temës çfarë tregimi është ky ?

Çka thoshte legjenda pĂ«r kĂ«ndesin dhe pulĂ«n ?

Nëse pula bëri vezë, atëherë pulën kush e bëri ?

Çka thonĂ« plakat ?

Cili është përfundimi sipas jush ?

73

LIBRI MBI PRINCIN E LUMTUR Ibrahim Kadriu

TĂ« lexo

jmë

Ku ta di unĂ« se kush i kishte treguar se nĂ« librari gjendet ai libĂ«r, nĂ« tĂ« cilin bĂ«hej fjalĂ« pĂ«r njĂ« princ tĂ« lumtur. I kishin thĂ«nĂ« se njĂ« shkrimtar i vjetĂ«r e kishte shkruar atĂ« pĂ«rrallĂ« pĂ«r njĂ« princ, qĂ« nĂ« fĂ«mijĂ«rinĂ« e tij kishte qenĂ« shumĂ« i varfĂ«r. VetĂ«m kaq dinte pĂ«r atĂ« pĂ«rrallĂ« tĂ« atij libri dhe as gjĂ« mĂ« tepĂ«r. I kishin thĂ«nĂ« se po tĂ« kishte dĂ«shirĂ« tĂ« mĂ«sonte mĂ« shumĂ« pĂ«r jetĂ«n e tij duhej ta blinte librin. MirĂ«po vogĂ«lushi pĂ«r tĂ« cilin e shkruaj kĂ«tĂ« tregim, nuk kishte para. Ishte shumĂ« i varfĂ«r, ndoshta edhe mĂ« i varfĂ«r se sa princi nĂ« fĂ«mijĂ«rinĂ« e tij. I qe lutur s’ëmĂ«s t’i jepte diçka nga shtĂ«pia pĂ«r ta shitur dhe me ato para ta blinte librin, por ajo i ishte pĂ«rgjigjur se edhe ato pak plaçka ishin tepĂ«r tĂ« pakta. ËndĂ«rronte, vazhdimisht Ă«ndĂ«rronte sesi tĂ« gjente paratĂ« pĂ«r tĂ« blerĂ« atĂ« libĂ«rth nĂ« librari. Por Ă«ndĂ«rrimet nuk i sillnin gjĂ« tjetĂ«r veçse shtimin e brengĂ«s dhe dĂ«shirĂ«n pĂ«r ta lexuar atĂ« libĂ«r. NjĂ« ditĂ« vogĂ«lushi i tha s’ëmĂ«s: - Do tĂ« bĂ«hem lustraxhi, nĂ«nĂ«. Gjeti njĂ« arkĂ« tĂ« vogĂ«l dhe e rregulloi si lustraxhinjtĂ«. Pastaj mori hua te fqinjtĂ« dy furça tĂ« mĂ«dha. Diku gjeti edhe njĂ« stofĂ« kadifeje pĂ«r lustĂ«r. Me tĂ« gjitha doli e zuri vend nĂ« kĂ«nd tĂ« rrugĂ«s kryesore, aty pĂ«rbri librarisĂ«, nĂ« vitrinĂ«n e sĂ« cilĂ«s ishte vendosur ai libĂ«r qĂ« bĂ«nte fjalĂ« pĂ«r princin e lumtur. Por shumica e kalimitarĂ«ve, sikur ta bĂ«nin me qĂ«llim, kur kalonin pĂ«rbri tij, i shpejtonin hapat... ky nuk ishte si lustraxhinjtĂ« e tjerĂ«, tĂ« cilĂ«t pothuaj i detyronin me zor kalimtarĂ«t tĂ« ndaleshin pĂ«r tĂ« lustruar kĂ«pucĂ«t. Nuk thĂ«rriste por as nuk e qĂ«llonte arkĂ«n me furça pĂ«r tĂ« tĂ«rhequr vĂ«mendjen e kalimtarĂ«ve. E Ă«ma e luti tĂ« mos dilte mĂ« nĂ« rrugĂ«. - Ç’po tĂ« duhet ai libĂ«r? Rri mĂ« mirĂ« nĂ« shtĂ«pi. BukĂ«, sa pĂ«r tĂ« ngrĂ«nĂ«, kemi, biro. Kur tĂ« bĂ«jmĂ« para mĂ« shumĂ« do tĂ« ta blejmĂ« edhe librin. MegjithatĂ«, vogĂ«lushi i bindej mĂ« tepĂ«r dĂ«shirĂ«s sĂ« tij, sesa lutjeve tĂ« s’ëmĂ«s, dhe vazhdoi tĂ« dilte nĂ« rrugĂ« edhe tĂ« nesĂ«rmen, edhe tĂ« pasnesĂ«rmen, e kĂ«shtu me radhĂ«. NjĂ« ditĂ«, i kĂ«naqur se kishte arritur tĂ« tĂ«rhiqte disa kalimtarĂ«, mendoi se i kishte grumbulluar paratĂ« e mjaftueshme sa pĂ«r tĂ« blerĂ« librin dhe vendosi tĂ« hiqte dorĂ« nga ajo mjeshtĂ«ri. Por, pikĂ«risht kur po bĂ«hej gati tĂ« mblidhte plaçkat, u afrua njĂ« kalimtar. - PĂ«r sa para i lustron kĂ«pucĂ«t ti, vogĂ«lush? - Sa tĂ« duash,xhaxha,sa tĂ« duash... unĂ« s’kam çmim tĂ« caktuar. - MirĂ«, lustroji. Ai u ul, rrĂ«mbeu shpejt furçat me tĂ« dyja duart dhe u mundua t’i tregonte kalimitarit se nĂ« atĂ« punĂ« ishte mjeshtĂ«r i pĂ«rkryer. Kalimtari, kur vuri kĂ«mbĂ«n nĂ« arkĂ«,pyeti: - Ke kohĂ« qĂ« ke filluar tĂ« dalĂ«sh e tĂ« lustrosh kĂ«pucĂ«t? - Jo, s’ka shumĂ« qĂ« kam filluar kĂ«tĂ« punĂ«... - ia ktheu dhe ngriti kokĂ«n pĂ«r ta shikuar tĂ« huajin nĂ« fytyrĂ«. - Ti je i vogĂ«l ende. PĂ«rse e ke zgjedhur kĂ«tĂ« punĂ«?

74

- UnĂ« jam nĂ« shkollĂ«, xhaxha. Tani, nĂ« kohĂ«n e verĂ«s, s’kam ku tĂ« shkoj...Kjo nuk Ă«shtĂ« mjeshtĂ«ria ime. UnĂ« po e kryej sa tĂ« fitoj aq para sa pĂ«r tĂ« blerĂ« atĂ« librin qĂ« duket nĂ« vitrinĂ«. E shikon ? - dhe ia bĂ«ri me gisht andej. - MĂ« kanĂ« treguar se nĂ« atĂ« libĂ«r flitet pĂ«r njĂ« princ, i cili nĂ« vogĂ«li ishte i varfĂ«r. ...dhe unĂ« i varfĂ«r jam. S’kam para as sa pĂ«r ta blerĂ« njĂ« libĂ«r. I huaj vuri kĂ«mbĂ«n tjetĂ«r nĂ« arkĂ«. - I kujt je, vogĂ«lush ? - S’kam baba. MĂ« kanĂ« thĂ«nĂ« se im atĂ« ka shkuar diku larg pĂ«r tĂ« punuar, se kĂ«tu nuk kishte punĂ«...ai nuk Ă«shtĂ« kthyer mĂ«...nĂ«na ime lan rrobat e studentĂ«ve. Ajo Ă«shtĂ« shumĂ« e mirĂ«. AsnjĂ«herĂ« nuk mĂ« ka rrahur. I huaj lĂ«piu buzĂ«t, e buzĂ«qeshja iu zhduk nga fytyra. - Xhaxha, - thirri vogĂ«lushi kur e pa ashtu tĂ« zymtĂ« - Mos u zemĂ«ruat se nuk jua lustrova kĂ«pucĂ«t mirĂ«? - Jo, vogĂ«lush, jo. ShumĂ« mirĂ« i lustrove, po mĂ« thuaj, ku banon ? - Atje, nĂ« atĂ« lagjen e vogĂ«l, atje ku kalon treni. - Ke vĂ«llezĂ«r e motra ? - Kam njĂ« motĂ«r, por ajo Ă«shtĂ« martuar. UnĂ« jetoj vetĂ«m me nĂ«nĂ«n. I huaji lĂ«vizi me shpejtĂ«si. - Ngrehu qĂ« kĂ«tu, shpejt, ngrehu, - i tha me njĂ« zĂ« lutĂ«s. - Pse xhaxha? ÇfarĂ« ju bĂ«ra ? MĂ« lini edhe pak. Duhet tĂ« fitoj ca para pĂ«r tĂ« blerĂ« librin...kĂ«to qĂ« kam , s’mĂ« dalin...pĂ«rse tĂ« ngrihem ?

75

- Eja, ngrehu të hyjmë në librari ta blejmë atë libër...eja,biri im...eja te babi! - e luti përsëri i huaji dhe hapi krahët, ndërsa nga sytë e tij rrokulliseshin lotët. Vogëlushi shtangu në vend nga habia, kur u gjet në krahët e të huajit dhe i erdhi disi e papritur kur dëgjoj përsëritjen e asaj fjale: -Biri im! Biri im! Atëherë thirri: - Ju?! Ju babai im? - Po, bir. Kur linde ti, unë ika nga shtëpia dhe shkova larg, shumë larg për të siguruar bukën...

FJALOR

lustraxhi - pastrues i këpucëve në rrugë furça - mjete për pastrimin dhe ngjyrosjen e këpucëve të zymtë - të vrenjtur ( pa buzëqeshje ) zemëruar - i hidhëruar (i inatosur )

BISEDË RRETH TEKSTIT

Çka kishte dĂ«gjuar vogĂ«lushi ? NĂ« çfarĂ« gjendje ekonomike ishte vogĂ«lushi? ÇfarĂ« Ă«ndĂ«rronte ai ? Me kĂ« jetonte vogĂ«lushi ? Pse vogĂ«lushi u bĂ« lustraxhi ? Me kĂ« takohej vogĂ«lushi derisa lustronte kĂ«pucĂ«t?

DETYRË

Tregimin ndani nĂ« tri pjesĂ« edhe pĂ«r secilĂ«n shkruani nga disa fjali sipas pĂ«rmbajtjes ? ÇfarĂ« mĂ«sojmĂ« nga tregimi “Libri mbi princin e lumtur”? Ku kishte shkuar babai i vogĂ«lushit dhe pse ?

Komentoni me fjalĂ« tuaja takimin e vogĂ«lushit me tĂ« huajin. Çka biseduan dhe si mbaroi biseda?

76

FOLJA, KUPTIMI MBI TË

Njohim

gjuhën

tonë

NĂ« tekstin e shkruar mĂ« poshtĂ«, çfarĂ« tregojnĂ« fjalĂ«t e hijĂ«zuara? -Ishte njĂ« dimĂ«r e njĂ« dĂ«borĂ«, nĂ« mes tĂ« shĂ«ndĂ«reut, gjinkalla mbetur fort shumĂ« e gjorĂ«, erdhi te miza e dheut... ...ta jap mĂ« vonĂ« qĂ« vjen dhe miza i tha : ç’bĂ«re nĂ« verĂ« ? as mĂ« thua ta di. KĂ«ndoja - i tha - unĂ« atĂ«herĂ«

Fjalët me shkronja te kuqe tregojnë veprim, të qenë apo gjendje dhe i quajmë folje. -folja ishte tregon të kaluarën, folja erdhi tregon të tashmen, folja ta jap tregon të ardhmen. Folje janë: mbetur,bërë,di,këndoja.

TË MBAJMË MEND

Fjalët që tregojnë veprim, gjendje ose të qenë quhen folje. Foljet kanë numër vetë, kohë, zgjedhim dhe mënyrë. Folja ka numrin njëjës: punoj,ishte,erdhi, këndoja, etj. dhe numrin shumës, p.sh: punuam,ishim, erdhëm,kënduam etj. Folja ka: - ne lexojmë vetën e parë: unë lexoj - ju lexoni vetën e dytë: ti lexon vetën e tretë: ai(ajo) lexon - ata(ato) lexojnë

Folja ka tri kohë themelore : koha e tashme - lexoj, shkruaj, vrapoj; koha e shkuar - kam lexuar, kam shkruar, kam vrapuar; koha e ardhme - do të lexoj, do të shkruaj, do të vrapoj.

77

GJINKALLA DHE MIZ’ Andon E DHEUT Zako Çajupi Fabul

TĂ« lex

ojmë

Ishte njĂ« dimĂ«r e njĂ« dĂ«borĂ« NĂ« mes tĂ« ShĂ«nĂ«ndreut, Gjinkalla mbetur fort shum e gjorĂ«, Erdhi te miz’ e dheut: “MĂ« huaj gjĂ«,-tha,-se jam pa ngrĂ«nĂ«, Pa zoti ta çpĂ«rblen, Neve tĂ« dy miq po kemi qenĂ«, Ta jap monĂ« qĂ« vjen”. Dhe miza i tha:”Ç’bĂ«re nĂ« verĂ«? As mĂ« thua ta di.” “KĂ«ndoja,-i tha,-un’ atĂ«herĂ«, Po mbeta keq tani.” Miza i tha:”Kush kĂ«ndon nĂ« verĂ«, S’mbledh atĂ« q’i duhet, Do qajnĂ« pastaj, faqet do çjerĂ«, Urije do shuhet.” Gjinkalla iku me shpirt nĂ«n dhĂ«mbĂ«, Po shkonte ngadale, Miza arriti kĂ«mbĂ« pĂ«r kĂ«mbĂ«, i tha:”Dale,dale! Na pakĂ« gjĂ«zĂ« nga ç’na dha zoti, Po shih tjetĂ«r herĂ« Sa pa shtrĂ«nguar,pa prishur moti, TĂ« mbledhç gjĂ« nĂ« verĂ«. Mblith posi unĂ« dhe mos e prish, Ha, ep dhe tĂ« jesĂ«. Kush nuk punon,fort mirĂ« ta dish QĂ« kurrĂ« s’ka pjesĂ«. FJALOR

mone qĂ« vjen - motin ( vitin ) e ardhshĂ«m. faqet do çjerren - faqet do t’i gĂ«rvishti. se pa shtĂ«rnguar - para se tĂ« acarohet, tĂ« ftohet shĂ«nendreu - dhjetor pa ngrĂ«nĂ« - pa hangĂ«r.

BISEDË RRETH FABULËS

Kush shkoi te miza e dheut në dimër? Pse shkoi ? Si iu përgjigj miza gjinkallës? Cila kishte të drejtë gjinkalla apo miza e dheut?

78

KOMENTOJMË

Cilin e përfaqëson gjinkalla ? Cilin e përfaqëson miza e dheut ? Cila fjalë e urtë popullore i përshtatet kësaj fabule ( rretho të saktën ) 1. Kush nuk punon në rini nuk ka paq në pleqëri. 2. Për çdo gjë që ke dëshirë mos pandeh se është e mirë. 3. Punëtori gjen nderë, përtonjësi është i mjerë.

TË MBAJMË MEND

Fabula ( pĂ«rallĂ«za ) Ă«shtĂ« formĂ« letrare mĂ« e lashtĂ« epike. Fabulisti mĂ« i njohur Ă«shtĂ« Ezopi. Fabula Ă«shtĂ« tregim alegorik nĂ« vargje dhe nĂ« prozĂ«, me karakter moral e edukativ. Fabula thumbon,kritikon, pĂ«rqesh veset negative tĂ« njeriut dhe shoqĂ«risĂ« pĂ«rmes kafshĂ«ve, shpendĂ«ve etj. Kafsha nĂ« fabulĂ« personifikon njeriun qĂ« ngjason me karakterin e saj, p.sh: qengji pĂ«rfaqĂ«son njeriun e butĂ«,naiv;ujku njeriun agresiv dhe grabitqar;dhelpra dinakun etj. NĂ« letĂ«rsinĂ« shqiptare fabula kanĂ« shkruar Naimi,Çajupi etj. FjalĂ« tĂ« urta pĂ«r punĂ«n 1.”Me punĂ« fiton,pa punĂ« nĂ« dĂ«m shkon” 2.”Mos e lĂ«r punĂ«n pĂ«r pastaj,çdo kohĂ« ka punĂ«n e saj” 3.”PunonjĂ«si Ă«shtĂ« i mjerĂ«,punĂ«torin e gjen nĂ« derĂ«â€ 4.”Njeriu qĂ« vetĂ«m pĂ«r vete punon Ă«shtĂ« si njĂ« dru qĂ« pemĂ« s’lĂ«shon”.

79

80

MODULI - 3 39. Ushtrime në klasë (Folja) 40. Gjëegjëza 41. O sa bukur o sa mirë 42. Pasuria më e çmuar 43. Muji dhe Zanat 44. Fjalia e thjeshtë dhe e përbërë 45. Fjalia e përbërë 46. Mëma 47. Armiku i vjetër, Ujku delengrënës 48. Fjalët me kuptim antonimik, sinonimik dhe homonimik 49. Mëngjesi 50. Kënga me lot 51. Fjalët me kuptim zvogëlues dhe përkëdhelës 52. Më fal kanarinë 53. Përgjerimi për jug 54. Ligjerata e drejtë dhe e zhdrejtë 55. Macja e preferuar e padronës së shtëpisë 56. Kultura e mediave (radioja, tv etj.) 57.Pikësimi në ligjëratën e drejtë

81

USHTRIME RRETH FOLJES

Njohim

gjuhën

USHTRIME

Dalloni kohët e foljeve në këto fjali: 1. Visari e lexonte lektyrën. 2. Visari e lexon lektyrën. 3. Visari do të lexojë lektyrën.

1. Hana dje u zgjua herët. 2. Hana zgjohet gjithnjë herët. 3. Hana te djelën do të zgjohet më vonë.

1. Jetonte dikur Muji dhe vëllai i tij Halili. 2. Muji dhe Halili jetojnë nëpër librat tona. 3. Muji dhe Halili do të jetojnë edhe shumë shekuj.

Shkruaj dy folje nĂ« kohĂ«n e tashme: Shkruaj dy folje nĂ« kohĂ«n e shkuar: Shkruaj dy folje nĂ« kohĂ«n e ardhme: DETYRË

Shkruaj dy fjali ku folja do të përdoret në kohën e tashme, dy fjali ku folja do të jetë në kohën e shkuar dhe dy fjali ku folja do të jetë në kohën e ardhme.

1. 2. 1. 2. 1. 2. KUJDES: NĂ« tekstin ”Gjinkalla dhe mizĂ« e dheut”,gjeni foljet dhe nĂ« fletoren e detyrave tĂ« shtĂ«pisĂ« shkruani, kohĂ«n, numrin dhe vetĂ«n e tyre.

82

tonë

GJËEGJËZAT TË MBAJMË MEND

GjĂ«egjĂ«zat janĂ« thĂ«nie tĂ« shkurtĂ«ra popullore nĂ« formĂ« tĂ« pyetjeve dhe kanĂ« pĂ«r qĂ«llim tĂ« zbulojnĂ« zgjuarsinĂ« dhe mendjemprehtĂ«sinĂ« e bashkĂ«biseduesit. Aty zakonisht pĂ«rshkruhet diçka nĂ« formĂ« enigme, kurse bashkĂ«biseduesit duhet ta gjejnĂ«. KĂ«ta janĂ« interesante sidomos pĂ«r tĂ« vegjĂ«lit. GjĂ«egjĂ«zat fillojnĂ« kĂ«shtu : “ ç’ështĂ« njĂ«........e ç’ështĂ« njĂ«â€ dhe nĂ« fund pĂ«rdoret pikĂ«pyetja. Ja disa gjĂ«egjĂ«za - NjĂ« poçë ( vorbĂ« ) kos pĂ«rmbi çati ( HĂ«na ) - Hija nĂ« ujĂ« s’laget ( Dielli ) - KatĂ«r motra venĂ« e vinĂ«, njĂ«ra tjetrĂ«n s’e mbĂ«rrinĂ« ( Rrotat e qerres ) - DhjetĂ« motra me nga njĂ« tasĂ« mbi krye ( Gishtat dhe thonjtĂ« ) - Ka s’ështĂ« e brirĂ« ka, gomar s’ështĂ« e samar ka “ ngado shkon argjend lĂ«shon (KĂ«rmilli) - Kudo vete shtĂ«pinĂ« e ka me vete ( Breshka ) - NjĂ« baba ka dymbĂ«dhjetĂ« djem secili djalĂ« ka tridhjetĂ« bija me njĂ«rĂ«n faqe tĂ« bardhĂ« e tjetrĂ«n tĂ« zezĂ« ( Viti,muaj,dita,nata) - Dy shigjeta pendĂ«zeza, tek i lĂ«shon atje venĂ« ( SytĂ« ) etj. DETYRË

ëpisë nga pesë gjëegjëza! Shkruani në fletoret e detyrave të shtëpisë

83

O SA BUKUR E SA MIRË Naim FrashĂ«ri

Sa mĂ« pĂ«lqen blegĂ«rima, zĂ«r’i Ă«mbl’ e bagĂ«tisĂ«, Qengji edhe kec’i bukur, qĂ« rri mĂ« gjunj’ e pi sisĂ«! PĂ«rhapur bagĂ«tija, nĂ« pĂ«r sheshe, nĂ« pĂ«r brinja, NĂ«r lajthi e nĂ« pĂ«r dushnja, ndĂ«r murriza, nĂ« dĂ«llinja, Bijen zilet e kĂ«mborĂ«t, dhe fyelli e xhuraja, Dhe mbleron e gjelbĂ«rojnĂ« fusha,male,brigje,maja, Edhe gjithĂ« gjĂ« e gjallĂ«, ndjen nĂ« zemrĂ« njĂ« dĂ«shirĂ«, NjĂ« gas t’ëmbĂ«l’ e tĂ« shumĂ«.O! sa bukur e sa mirĂ«! PelĂ«n e ndjek mĂ«z’i bukur, lopĂ«s i vete viçi pas, DellĂ«ndyshja punĂ«tore, bĂ«n folenĂ« me tĂ« math gas. Ogiçi ikĂ«n pĂ«rpara, i bije tufĂ«s nĂ« ballĂ«, Me zĂ«mrĂ« tĂ« çelur shumĂ«, vete si trimi me pallĂ«, ZoqtĂ« zĂ«nĂ« kĂ«ng’e valle dhe po kĂ«rcejn’e kĂ«ndojnĂ«, E nĂ« pĂ«r dega me lule, si Ă«ngjĂ«llit fluturojnĂ«, Larashi ngrihet pĂ«rpjetĂ«, thua q’i shpije PerĂ«ndisĂ«, NjĂ« lĂ«vdatĂ« tĂ« bekuar pĂ«r gĂ«zim tĂ« gjithĂ«sisĂ«. ...Veç njĂ« njeri shoh pa punĂ« dhe tĂ« mjer’ e tĂ« bregosur, TĂ« kĂ«putur, tĂ« mejtuar, tĂ« grisur e tĂ« rreçkosur, LipĂ«n i gjori pa shpresĂ«, se atje e pru pĂ«rtimi, S’i ka mbetur gaz nĂ« zĂ«mrĂ«, se s’i la vĂ«nt hidhĂ«rimi; ËshtĂ« njeri, si dhe neve, pa ep-i-ni, o tĂ« pasur, E mos e lini tĂ« urĂ«t dhe tĂ« mjer’ e buzĂ«-plasur, Se pĂ«rtimë’ i zi, q’e pruri tĂ« gjorin mĂ« kĂ«tĂ« ditĂ«, Nuk’ e dimĂ« vet’ e xgjodhi, apo ja dhanĂ« perĂ«nditĂ«;

FJALOR

kec - i vogli i dhisë xhuraja - vegël muzikore ogiçi - dash i madh me këmborë parajs - xhenet

84

Poezi

BISEDË RRETH FRAGMENTIT

Cili shkrimtar e ka shkruar këtë vjershë ( .........) ? Për çka bën fjalë poeti në katër vargjet e para ? Ne vargjet në vazhdim çka përshkruan ?

TË MBAJMË MEND

Fragmenti Ă«shtĂ« marrĂ« nga poema, BagĂ«ti e BujqĂ«si. KĂ«tĂ« poemĂ« e ka shkruar poeti i madh shqiptar, bilbili i gjuhĂ«s sonĂ«, Naim FrashĂ«ri (1846-1900). Poema Ă«shtĂ« njĂ« rrĂ«fim liriko - epik e shkruar nĂ« vargje. Poema dallohet nga krijimet lirike dhe epike, sepse kĂ«tu kemi ndĂ«rthurje tĂ« gjendjes shpirtĂ«rore tĂ« poetit me atĂ« tĂ« heroit. Naim FrashĂ«ri pĂ«rmes veprĂ«s nĂ« vete, te shqiptarĂ«t ngjalli dhe zgjoi dashurinĂ« pĂ«r tĂ« kaluarĂ«n, pĂ«r historinĂ«, pĂ«r traditĂ«n kombĂ«tare, pĂ«r figurat kombĂ«tare, ngjalli dashuri pĂ«r gjuhĂ«n, pĂ«r shkollĂ«n, pĂ«r diturinĂ« etj. Naimi u lind nĂ« FrashĂ«r tĂ« ShqipĂ«risĂ« nĂ« vitin 1846. Ishte ideologu dhe frymĂ«zuesi mĂ« i denjĂ« i Rilindjes KombĂ«tare. TĂ«rĂ« jetĂ«n ia kushtoi atdheut dhe popullit tĂ« tij. Naim FrashĂ«ri ka shkruar shumĂ« vjersha tĂ« bukura.Ka shkruar veprat : Histori e SkĂ«ndĂ«rbeut, Lulet e VerĂ«s, BagĂ«ti e BujqĂ«si dhe shumĂ« vepra tĂ« tjera. DETYRË

KĂ«rkoni nga mĂ«suesja/mĂ«suesi t’u shpjegojĂ« edhe diçka tjetĂ«r nga poeti Naim FrashĂ«ri, ose t’u lexojĂ« nĂ« orĂ«n e mĂ«simit diçka tjetĂ«r. jetĂ«r.

85

PASURIA MË E ÇMUAR

Poezi hu

moristik

Dion is Bu bani Poezi P oezi oe zi h humoristike hum umor orris isti t kkee ti

Sahati Sahati ecte ecte m me eme ttik ik tik ttak, ak, tak, SkĂ«nderi sillej SkĂ«nderi i ssillej ille ej kkot otkot vvĂ«rdallĂ«, Ă«rvĂ«rdallĂ«, dallĂ«, DĂ«gjo njĂ« DĂ«gjo n jĂ«njĂ« zzĂ«: Ă«:zĂ«: -Afrohu -Afrohu pak -Afroh hu p apak k! ! ....NĂ« dhomĂ« dhomĂ« kush i fliste vallĂ« ....NĂ« dhom mĂ« kush i fliste vallĂ« ? ? Fliste sahati çudi, Fliste ssahati ah h ati pĂ«rpĂ«r çudi, duket duket sahati i zoti: ssiç içsiç duk ket iish sh hish sahati i zoti: un:djalosh,se un:djalosh,se -Po-Po tĂ« tĂ« fflas lassflas u n:djalosh,se ti, ti, e kalon kohĂ«n kohĂ«n koti... e kalon n ko oh Ă«n kotkot sĂ« sĂ« koti... Dhe Dhe nuk nuk po bĂ«hesh merak D he n uk kp opo bĂ«hesh hiçhiç merak koha koha shkon cap lehtĂ«... sse e se ko oha a sshkon hkon meme cap tĂ« tĂ« lehtĂ«... Un’eci Un’eci shpejt:tik-tak,tik-tak, U n’e eci sshpejt:tik-tak,tik-tak, hpejt:tik-tak,tik-tak, asnjĂ« ti n asnjĂ« hap hap nuk bĂ«n jetĂ«! tii asn jĂ« h ap nuk bĂ«n nĂ«nĂ« jetĂ«! Po humb humb tĂ«rĂ« pasurinĂ«, P oPo h um mb tĂ«rĂ« pasurinĂ«, mund mund gjesh ti pĂ«rsĂ«ri, m und d qĂ« Ă«qĂ« tta a ta gjesh ti pĂ«rsĂ«ri, humbe kohĂ«n dhe lirinĂ« po opo hu uhumbe mb be kohĂ«n dhe lirinĂ« nuk gjen ejen gjen dot kurrsesi! n unuk keg nd otdot mĂ«mĂ« kurrĂ«sesi!

86

Dionis Dionis Bubani Bubani u lind u lind nĂ« Bukuresht nĂ« Bukuresht Bukurreshtt mĂ« mĂ« 18 shtator 1926. Shkollimin Shkollimin fillor fillor 18 shtator 1926. Shko olllimin in fil llor dhedhe atĂ« tĂ« e kreu nĂ« Bukuresht Bukuresht atĂ«mesĂ«m tĂ« mesĂ«m e kreu nĂ«Ă« Bu ukureesht ht nĂ« vitin 1940. nĂ« vitin 1940. Dionis Dionis Bubani Bubani vdiqvdiq nĂ« TiranĂ« nĂ« TiranĂ« mĂ« mĂ« 10Ă« 100 TirranĂ« m shkurt 2006. Veprat e tijejanĂ«: tijj janĂ«: shkurt 2006. Veprat V jaanĂ«: “Aventurat e Çapaçulit nĂ«pĂ«r “Aventurat A e Çapaçulit nnĂ«pĂ«r Ă«p pvend Ă«r vvend eend e botĂ«â€, botĂ«â€, cikĂ«l librash ,”Dardha ,”Dardha e kae ka bo otĂ« tĂ«â€, cikĂ«l librash ,”Da ardh dha bishtin bishtin “ Çështje Çështje personale, bish bi shtprapa”, tin prapa”, “ Çështj tjee ppersonale, erson onalee, “Pazar i mbarĂ«â€, “ Ujku Ujku tre dentisti”, “Pazar i mbarĂ«â€, “ Ujk ku dentisti”, ttre re de entistti”, ti , “Maçoku te patoku”, patoku”, aventur nĂ« “Maçoku te patoku u“ ”NjĂ« ,“N NjĂ« aaventur ventu ur nnĂ«Ă« TirnĂ«â€, Papagalli Papagalli nĂ« DoganĂ«â€, TirnĂ«â€, Papagal lliDoganĂ«â€, nĂ«Ă« D ogaanĂ« nĂ«â€, “Poezi Shqipe”, Shqipe”, “Shaka tragjike tĂ« jetĂ«s “Poezi S hqip hq ipe”, “Shaka “S a tragjike t tĂ« jjetĂ«s etĂ«Ă«s sime”, sime”, “Urgjent sekret sekret dhe rezervat”, rezervat”, sime si me”, ““Urgjent Urgjjent Ur se ekr kre et dhe rezervat” ”, “ Biçikleta me me tri rrota” e tĂ« tjera. “ Biçikleta ttri rrota”, e tĂ« tjera.

e

BISEDË RRETH POEZISË

Poezia ka katĂ«r strofa. Aty mĂ«sojmĂ« se koha dhe liria janĂ« pasuria mĂ« e madhe pĂ«r njeriun. Ai qĂ« e çmon kohĂ«n dhe punĂ«n pa ndĂ«rprerĂ«, nuk do tĂ« vuajĂ« nga varfĂ«ria. - Çka punonte nĂ« dhomĂ«n e SkĂ«nderit ? - Çka i tha ora SkĂ«nderit ? - Si ecte ora dhe si SkĂ«nderi ? - Cila ishte mĂ« e vlefshme, pasuria apo koha dhe liria ? - StrofĂ«n e fundit komentoni nĂ« klasĂ« bashkĂ« me mĂ«suesin/mĂ«suesen!

FJALOR

sahati - ora sillet vërdallë - sillet nëpër dhomë pa orientim kot së koti - e kalon kohën pa punë ( e humb kohën kot ) hiç - aspak çap - hap kurrsesi - asesi (asnjëherë)

TË MBAJMË MEND

Kjo është poezi humoristike . Atë e ka shkruar shkrimtari i njohur Dionis Bubani. Dionisi ka shkruar shumë skica,tregime, skeçe, fabula, komedi edhe shumë poezi humoristike.

DETYRË

Poezinë mësoni përmendsh dhe recitoni në klasë!

FjalĂ« e urtĂ« pĂ«r punĂ«n: “Njeriu me punĂ« fiton, pa punĂ« dĂ«m shkon”

87

MUJI DHE ZANAT Legjendë popullore

TĂ« lexo

jmë

Na ish qĂ« moti , andej lart, nĂ« Klladushin e KrahinĂ«s kreshnike, afĂ«r JutbinĂ«s, njĂ« malĂ«sor qĂ« kish dy djem: Mujin dhe Halilin. Kish edhe njĂ« vajzĂ«: KunjĂ«n, MalĂ«sori ish i fortĂ«, trim. Siç ish vetĂ«, ashtu i kish edhe djemtĂ«. Muji s’e kish moshĂ«n sa e kish shtatin. Dhe ishte i mençur, i matur, i duruar. Ashtu ish edhe Halili, i vogli. MirĂ«po i ati, malĂ«sori, ishte njeri shumĂ« nevojtar, mezi e nxirrte bukĂ«n e krypĂ«n. KĂ«shtu, sapo hodhi shtat i madhi, Muji, e u bĂ« pĂ«r punĂ«, shkoi e pajtoi rrogtar pĂ«r bukĂ«n e gojĂ«s tek njĂ« zotĂ«ri. Ky zotĂ«ri ish i pasur dhe e bĂ«ri Mujin bari lopĂ«sh: i dha tufĂ«n, e dĂ«rgoi nĂ« bjeshkĂ« tĂ« kullosĂ«. KĂ«tĂ« punĂ« bĂ«nte tani Muji: ngrihej menatĂ«, sapo zinin tĂ« faleshin yjet e tĂ« vagĂ«llonte dita, vinte njĂ« krodhe bukĂ« e ca thĂ«rime kripĂ« nĂ« trastĂ«, merrte shkopin nĂ« dorĂ«, vinte pĂ«rpara lopĂ«t e zotĂ«risĂ« e ngjitej bjeshkĂ«ve tĂ« larta. I kulloste gjithĂ« ditĂ«n, hante bukĂ«n e kripĂ«n, pinte ujĂ« tĂ« ftohtĂ« krojeve dhe prehej mrizeve; s’linte rrugĂ« e shteg pa shkelur, hidhej sot kĂ«tu, nesĂ«r pĂ«rtej, e shpinte tufĂ«n nĂ«pĂ«r kullota tĂ« mira; mbrĂ«mave e kthente nĂ« shtĂ«pi, tek i zoti. Ky dilte i milte e çuditej: qumĂ«shti lumĂ«. S’kish enĂ« ku ta vinte. Ama Mujin e mbante gjithĂ« me bukĂ« e kripĂ«. Sot mirĂ«, nesĂ«r mirĂ«, njĂ« ditĂ«, s’di se si, Muji i humbi lopĂ«t nĂ«pĂ«r bjeshkĂ«. I kĂ«rkoi pas tragĂ«s, s’la lug e shteg pa shkelur, gjer nĂ« tĂ« mugĂ«tit. Nuk i gjeti dot. AtĂ« natĂ« nuk u kthye nĂ« shtĂ«pi . Qysh tĂ« kthehej vetĂ«, pa lopĂ«t? I zoti do tĂ« bĂ«nte potere tĂ« madhe, barinjtĂ« e tjerĂ«, shokĂ«t, do ta qeshnin. Si u lodh sĂ« bredhuri shteg mĂ« shteg e lug mĂ« lug kur perĂ«ndoi dielli prapa maleve, Muji u ul i lodhur e i pikĂ«lluar pranĂ« njĂ« shkĂ«mbi. Aty e zuri nata. NjĂ« natĂ« e zezĂ« pa yje, pa hĂ«nĂ«. Me qĂ« s’kish ç’tĂ« bĂ«nte, tha tĂ« marrĂ« njĂ« sy gjumĂ«, tĂ« presĂ« gjersa tĂ« agojĂ« dita e pastaj tĂ« dalĂ« rishtas bjeshkĂ«ve pĂ«r ta kĂ«rkuar lopĂ«t. MirĂ«po te shkĂ«mbi , ku kish ndenjur tĂ« prehej na qenkeshin dy djepe me dy foshnja tĂ« njoma. KĂ«to foshnja britnin e qanin me tĂ« madhe. Muji u afrua t’i shikojĂ«. I pa se ishin shumĂ« tĂ« mitura dhe ju dhimbsĂ«n. U pĂ«rkundi lehtĂ« djepĂ«t, i vuri nĂ« gjumĂ«. Pas mesante, papritur, u dukĂ«n majĂ« shkĂ«mbit dy drita tĂ« bardha qĂ« tĂ« vĂ«rbonin sytĂ«. Jo, s’ishin drita, po ishin dy zana tĂ« veshura me dritĂ«. Ato e panĂ« Mujin tek po pĂ«rkundte lehtĂ« djepet e foshnjave, e dĂ«gjuan tek u fliste butĂ«, Ă«mbĂ«l. U çuditĂ«n dhe e pyetĂ«n. - Cili je ti ? Ç’kĂ«rkon nĂ« kĂ«tĂ« vend ? A mos ke humbur gjĂ«send e ke dalĂ« ta kĂ«rkosh ? - UnĂ« jam bari lopĂ«sh, rrogĂ«tar pĂ«r bukĂ« e kripĂ«, - u tha Muji. - GjithĂ« ditĂ«n bredh bjeshkĂ«ve pas kullotave. Sot mĂ« ndodhi njĂ« e keqe e madhe: humba lopĂ«t e tim zoti e dola t’i kĂ«rkoj.

88

Nata mĂ« zuri nĂ« kĂ«tĂ« vend e u ula tĂ« prehem, tĂ« fle. S’munda tĂ« mbyll syt, se qanin kĂ«to dy foshnja. M’u dhimbsĂ«n e u pĂ«rkunda djepet. Mezi i vura nĂ« gjumĂ«...Po ju ç’jini ? Ç’kini tĂ«rĂ« kĂ«tĂ« dritĂ« tĂ« bardhĂ« qĂ« ju ka veshur fytyrĂ«n e shtatin ? Ato e njohĂ«n sakaq Mujin se e kishin parĂ« shumĂ« herĂ«, nga larg, bjeshkĂ«ve e mrizave tek kulloste e mrizonte lopĂ«t. I thanĂ«: - Ne jemi zana, Muj. DualĂ«m, si çdo natĂ«, lartĂ« e poshtĂ« nĂ«pĂ«r botĂ« qĂ« tĂ« ndiihmojmĂ« njerĂ«zit e mirĂ« e tĂ« drejtĂ«. I lamĂ« foshnjat vetĂ«. Ti, Muj, paske qenĂ« njeri i mirĂ«, i paske pĂ«rkundur e i paske vĂ«nĂ« nĂ« gjumĂ« . Rrofsh e qofsh. Na thuaj tani, O Muj, ç’kĂ«rkon tĂ« tĂ« japim nĂ« pĂ«r tĂ« mirĂ«n qĂ« na bĂ«re? A do forcĂ«, Muj? A do luftĂ« tĂ« luftosh ? A do mall e gjĂ«? A do dije ? A do gjuhĂ«? KĂ«rko ç’tĂ« duash e ne do tĂ« ta japim. Ja ç’u thotĂ« Muji zanave: - Mua, moj zana tĂ« bardha, barinjĂ«t e tjerĂ« mĂ« ngacmojnĂ«, mĂ« bien nĂ« qafĂ«. A e keni nĂ« dorĂ« tĂ« mĂ« bĂ«ni tĂ« fortĂ« qĂ« t’i mund tĂ« gjithĂ« ? - VetĂ«m kaq do, Muj ? - Kaq. I thotĂ« zana zanĂ«s: - MotĂ«r, ai i japim Mujit qumĂ«sht gjiri, qĂ« ta bĂ«jmĂ« tĂ« fortĂ« ? -I japim, motĂ«r. Zanat i japin Mujit qumĂ«sht gjiri dhe e ngrijnĂ« me tri pika, Muji e ndejn veten menjĂ«herĂ« shumĂ« tĂ« fortĂ« sa mund tĂ« shkulĂ« nga rrĂ«nja njĂ« lis bjeshke. Zanat i thonĂ«: - Pa tĂ« tĂ« shohim, Muj, sa i fortĂ« qĂ« je tani. Kape atĂ« shkĂ«mb qĂ« ke pranĂ« dhe ngrije lart. Zanat i tregojnĂ« Mujit njĂ« shkĂ«mb qĂ« peshon tri pendĂ« qe bashkĂ«. Muji ulet, e kap shkĂ«mbin, e shkul nga vendi , peshon nĂ« duar, e ngre gjer nĂ« te nyja e kĂ«mbĂ«s. MĂ« lartĂ« nuk e ngre dot. E lĂ«shon poshtĂ«: PrapĂ« i thotĂ« zana zanĂ«s: - Duhet t’i japim edhe pak qumĂ«sht Mujit tonĂ« qĂ« tĂ« bĂ«het mĂ« i fortĂ«. Muji pi rishtas qumĂ«sht zane, e kap shkĂ«mbin, e peshon nĂ« duar, e ngre gjer nĂ« gju. MĂ« lart nuk e ngre dot. E lĂ«shon poshtĂ« e ulet e tĂ« prehet. - T’i japim edhe pak gji Mujit tonĂ« - thonĂ« zanat. I japin edhe njĂ« herĂ« gji. Mujit i shtohet fuqia. Merr shkĂ«mbin, e peshon mirĂ« e mirĂ« nĂ« duar, e ngre gjer nĂ« brez. MĂ« lartĂ« nuk e ngre dot. Zanat e shohin e i thonĂ« shoqja shoqes: - Prap duhet t’i japim gji Mujit. Muji pi edhe njĂ« herĂ« qumĂ«sht zane e bĂ«het mĂ« i fortĂ« se njĂ« dragua. E ngre shkĂ«mbin edhe e vĂ« nĂ« cep tĂ« supit, e mban lart dhe qĂ«ndron shtyllĂ«, s’tundet fare. I pyet zanat : - MĂ« thoni, moj zana tĂ« bardha ku ta flak kĂ«tĂ« shkĂ«mb? Ta hedh nĂ« Lugjet e Verdha apo ta flak nĂ« FushĂ« tĂ« JutbinĂ«s? Zanat e shikojnĂ« me buzĂ« nĂ« gaz e i thonĂ« shoqja shoqes: - TĂ« mos i japim mĂ« gji Mujit, se po t’i japim e shemb botĂ«n anembanĂ«. Pastaj zanat nisin e pyesin Mujin hollĂ« e hollĂ« pĂ«r nĂ«nĂ« e babĂ«, pĂ«r vĂ«lla e motĂ«r, pĂ«r gjithĂ« JutbinĂ«n e KrahinĂ«n. NdĂ«rkaq hĂ«na e bardhĂ«, rri lart mbi krye tĂ« tyre e i kqyr si kuvendojnĂ«. Hija e shkĂ«mbit tĂ« madh nis e zgjatet prapa, mbi gremina. NĂ« bjeshkĂ« del e fryn flladi i freskĂ«t i natĂ«s. ShushurijnĂ« gjethet e aheve, kĂ«ndojnĂ« krojet e ftohtĂ« e ua mbajnĂ« zĂ«rin lumenjve qĂ« hidhen prag mĂ« prag. Si e pyesin mirĂ« e mirĂ«, ja ç’i thonĂ« zanat Mujit: - O Muj, ne duam tĂ« tĂ« bĂ«jmĂ« vĂ«llam. Ti ç’thua? - VĂ«llam mĂ« doni, vĂ«llam mĂ« paçi, o zana tĂ« bardha, - u thotĂ« Muji. - Kur tĂ« jem ngushtĂ« do t’ju thĂ«rres tĂ« vini tĂ« mĂ« jepni dorĂ«n; kur t’ju fyej ndokush, tĂ« mĂ« thĂ«rrisni e unĂ« do tĂ« hidhem t’ju marr krahun.

89

-TĂ« lumtĂ« goja, vĂ«llam: kur tĂ« jesh ngushtĂ«, vikat e do tĂ« vimĂ«, kur tĂ« na fyejĂ« ndokush, do tĂ« tĂ« ankohemi. Kur u nis tĂ« pĂ«rskuqĂ« qiellin agu i ditĂ«s, zanat marrin djepet, i varin me naplungĂ« nĂ« shpinĂ« e zhduken, duke lĂ«nĂ« prapa njĂ« vilar drite. Muji fĂ«rkon sytĂ« e mundohet tĂ« shohĂ« se ç’u bĂ«nĂ« zanat, po nuk sheh veçse tragĂ«n e atij vilarit qĂ« tretet nĂ«pĂ«r bjeshkĂ«. Dhe thotĂ« me vete: “A mos pash Ă«ndĂ«rr? “ shkon lan syt nĂ« prua. UjĂ«t e ftohtĂ« e kĂ«ndell. Aty pranĂ« sheh njĂ« gur tĂ« madhĂ« qĂ« nuk mbanin dot as njĂ«zet burra bashkĂ«. Ulet, e mbĂ«rthen me tĂ« dy duart dhe e vĂ« nĂ« sup. Qesh e thot: “Jo, s’pashĂ« Ă«ndĂ«rr” dhe e hedh gurin, qĂ« kĂ«rcen gĂ«rxh gjersa zhduket nĂ« luginĂ«. OshĂ«tijnĂ« gjithĂ« bjeshkĂ«t... Del pastaj e kĂ«rkon lopĂ«t. I gjen tĂ« nginjura e sisĂ«plota: i merr pĂ«rpara e niset pĂ«r nĂ« shtĂ«pi. Kur bie nĂ« fushĂ« tĂ« JutbinĂ«s, dielli ka marĂ« gjithĂ« dhenĂ«. Aty, nĂ« fushĂ«, janĂ« mbledhur gjithĂ« shokĂ«t e tij, barinjtĂ«, e lodrojnĂ« shoq me shoq. Kur e shohin Mujin, zĂ«nĂ« e i hedhin romuze: - Zbrite, o ngordhaq? Muji u vrenjt. S’u pĂ«rgjegj. - Nuk tĂ« hĂ«ngrĂ«n ujqit me gjithĂ« lopĂ«? Prap u vrenjt e prap s’u pĂ«rgjegj. - A do tĂ« luftojmĂ« bashkĂ« ? KĂ«saj here Muji qeshi e u pĂ«rgjegj: - Dua - S’ke frikĂ« se tĂ« mbĂ«rthejmĂ« me krahĂ«t pĂ«r tokĂ« ? - Jo, s’kam. Muji pĂ«rvesh llĂ«rĂ«t. Kur i afrohet bariu mĂ« i fortĂ« e mundohet ta zerĂ« rrokas, ta hedhĂ« poshtĂ«, Muji e pĂ«rfshin nĂ« krahĂ«, e hedh dhe e pret dy-tri herĂ« nĂ« pĂ«llĂ«mbĂ«, pastaj e vĂ«rtit pesĂ« kunupĂ« pĂ«rpjetĂ«... BarinjtĂ« e shikojnĂ« tĂ« trembur: “Ç’qenka bĂ«rĂ« kĂ«shtu Muji ynĂ« ?” dhe prapsen, kthejnĂ« shpinĂ«n e ikin vrap. - A ka ndonjĂ« tjetĂ«r qĂ« do luftĂ« ? - pyet Muji. Po s’ka kush t’i pĂ«rgjigjet, se tĂ« gjithĂ« ua kanĂ« mbathur me tĂ« katĂ«rta. Muji merr lopĂ«t e ja shpie tĂ« zot. Merri, or ti, lopĂ«t e gjej bari tjetĂ«r. Pastaj kthehet nĂ« KlladushĂ« tĂ« shohĂ« nĂ«nĂ«n e babĂ«n, vĂ«llanĂ« e motrĂ«n. QĂ« atĂ« ditĂ« Muji nis e punon pĂ«r vete: gjuan bjeshkĂ«ve. Tmerrohet ujqĂ«ria kur i ndjen hapin. MĂ« tej nis e lufton pĂ«r vendin e vet.

BISEDË RRETH KËNGËS LEGJENDARE

Me cilin trim legjendar shqiptar u njohëm në këtë pjesë? Pse Muji dëshironte të bëhet i fortë ? Kush i ndihmoi Mujit për të gjetur tufën me lop dhe të bëhet i fortë ? Cilat qënie të mbinatyrshme përmenden aty ? ǒveprime kryejnë zanat në këtë pjesë ?

90

FJALIA E THJESHTË DHE FJALIA E PËRBËRË

Njohim gju

hën tonë

Të rikujtohemi Fjali quhet një togfjalësh ose një fjalë e vetme që shpreh një mendim të caktuar.Për nga përbërja fjalitë mund të jenë të thjeshta dhe të përbëra. j j p

Fjalia e thjeshtë Fjalia e thjeshtë përbëhet prej kryefjalës, kallëzuesit dhe prej gjymtyrëve mtyrëve plotësuese.Kjo fjali mund të jetë: -Kryefjalë + kallëzues + gjymtyrë plotësuese, ësuese, -Kryefjalë + kallëzues, -Vetëm kryefjalë, vetëm kallëzues. SHEMBUJ

1.Nxënësi lexon. 2.Nxënësi lexon librin. 3.Peshkon . Natë . Shi . Mjegull. etj.

Nxënësi lexon.

Nxënësi lexon librin. Fjalia

Peshkon

Natë.Shi.Mjegull.

DETYRË

Sipas shembujve të lartëshënuar shkruani nga dy fjali për çdonjërin lloj.

91

FJALIA E PËRBËRË

Njohim

gjuhën

tonë

TË MBAJMË MEND

Fjalia është e përbërë kur formohet prej dy ose më shumë pjesësh. Kjo fjali ka aq pjesë sa ka kallëzues. SHEMBUJ

1. Në mëngjes cingërroi zilja, që lajmëroi fillimin e mësimit. 2. Të gjithë nxënësit u rreshtuan, pastaj hynë brenda. 3. Mësimi fillon në ora tetë, prandaj të gjithë duhet të jenë në shkollë. Fjalitë e mësipërme janë të përbëra, sepse kanë nga dy kallëzues. Në mëngjes cingërroi zilja + që lajmëroi fillimin e mësimit. KUJDES

Kështu veprohet edhe me fjalinë e tretë edhe shumë të tjera. Nga fjalia e thjeshtë në fjalinë e përbërë kalojmë duke i shtuar fjalisë së thjeshtë edhe një tjetër pjesë.P.sh. 1.Hana reciton bukur. ( fjali e thjeshtë ) 2.Hana reciton bukur, prandaj merr pjesë në grupin recitues.(fjali e përbërë) DETYRA DHE USHTRIME

a) Plotësoni fjalitë e mëposhtme në mënyrë që të formoni fjali të përbëra : 1 Erdhi një shtatori dhe 2.Dje nuk shkuam në shëtitje, sepse 3 Petriti ishte i sëmurë, prandaj 4 Ata shkuan në teatër kurse ne b) Fjalitë e përbëra shndëroni në të thjeshta:sipas shembullit 1 1. Kur vinë mendtë

1. Kur vinë mendtë, ikin dhentë.

2. Ikin dhentë.

2. Të gjithë e dimë, se toka është e rrumbullakët.

1.

3. Agimi prishi kodeksin e shkollës, prandaj e larguan nga shkolla

1.

2.

2.

( Secilën e ndani në dy pjesë dhe i shkruani në fletore )

92

i z e o P

MËMA

Fjal’e Fjal’eeebukur,fjal’e bukur,fjal’eshenjtĂ« shenjtĂ« thellĂ« thellĂ«zemrĂ« zemrĂ«qĂ« qĂ«tingĂ«llon, tingĂ«llon, s’ka nĂ«botĂ« botĂ«gjĂ« ss’ka ’ka nĂ« ggjĂ« jĂ« m’e mm’e ’e e shtrenjtĂ« sshtrenjtĂ« htrenjjtĂ« s’ka mĂ«mĂ« kur kur kujton! ss’ka ’ka sisimĂ«mĂ« mĂ«m mĂ« ku ur kkujton! ujton! MĂ«mĂ«,mĂ«mĂ«,frym’e MĂ«mĂ«,mĂ«mĂ«,frym’e larĂ« MĂ«mĂ«,m mĂ«m mĂ«,frym’e larĂ« rreze rrezed drite,yll drite,yll qjellor, rite e,yyll qjellorĂ«, plot plotmĂ«shir’e mĂ«shir’e malltĂ«tĂ«zjarrtĂ« zjarrtĂ« mĂ« Ă«sh hirr ’e mall QĂ« nga gjinjtĂ« sajtĂ«tĂ«dlirĂ« dlirĂ« QQĂ« Ă« nga a gjinjtĂ« gji injtĂ« eesaj vilet jeta pa vvilet ilet jeta a pa a shterim sshterim hterim QĂ« ngazemr’e sajka kambirĂ« mbirĂ« QQĂ« Ă« nga zzemr’e em mr ’e saj dashuri dhe mallĂ«ngjim. ddashuri ashuri dhe dh he mallĂ«ngjim. Si nĂ«rgaz gaz dhenĂ«r nĂ«rvrojtje, vojtje, SSi i nĂ«r ga az dhe veç larton, vveç eç njĂ« njnjĂ« jĂ« mĂ«mĂ« mmĂ«mĂ« Ă«mĂ« tĂ«tĂ«larton, sa kafrym’e frym’e sakarrojtje, ka rrojtje, ssa a ka fry ym’e sa mendjes s’tĂ«harron. harron. mmendjes end djess kurrĂ« kkurrĂ« urrĂ« s’tĂ« çdo rreziku ruan, çÇdo do rreziku rrez zikku rrirritĂ«tĂ«ruan, bĂ« luftar, bbĂ«n Ă« detyrĂ«n de edetyrĂ« tyrrĂ«n sisiluftar, si dĂ«shmori heqeevuan vuan ssi i dĂ«shmori dĂ«s shm mori heq pĂ« zemrĂ«s’saj zemrĂ«s’ thesar thesar ppĂ«r Ă« tĂ«tĂ« zem mrĂ«s’sajsaj Kush njĂ«nĂ«ne nĂ«ne KKush ussh s’di s’s’di ’di vlerĂ«n vvlerĂ«n lerĂ«n eenjĂ« Ă«shtĂ« pa ndjenj’e shpirtmizor, Ă«Ă«shtĂ« shtĂ« pa a ndjenj’e nd djenj’e shpirt mmizor, izor, bir skĂ«terre bbir ir skĂ«terre skĂ«terr re eefrymĂ« frfrymĂ« ymĂ« nĂ«ne, nnĂ«ne, Ă«ne, Ă«shtĂ« vettradhĂ«tor! Ă«Ă«shtĂ« shtĂ« I ivet trtradhĂ«tor! adhĂ«tor!

FJALOR

vilet jeta - buron jeta (lind jeta) shpirtmizor - pa ndenja ( është pa ndjenjë e shpirtmizor) skëterr - errësirë ( ferr) neme- mallkim ( frymë neme ) të faleshin - të shuheshin krodhe - pjesë e jashtme e fortë e bukës, kore bjeshkë - mal me lartësi ku verës barinjtë ruajnë delet mriz= hije - vendi ku në vapë mrizojnë delet ( bagëtia ) vëllan - shokë të ngushtë ( pinin gjakun e njëri - tjetrit ) konop - litar

93

Asdreni

Në vargun: Rreze drite, yll pjellor, hasim figurën e metaforës.

Metafora sajohet atëherë kur me anën e kuptimit të një fjale emërtojmë një fjalë tjetër, me të cilën e para ka marrëdhënie ngjashmërie, p.sh: buzë mali, grykë pushke, rruga gjarpëron, deti tërbohet etj. Metafora përdoret në lirikë, por edhe në të folmet e popullit dhe në çdo rast kryen një funksion figurativ. Dritarja shikon kah rruga - folja shikon ka kuptimin figurativ, sepse dritarja nuk shikon.

Bashkë me mësuesen gjeni edhe ndonjë metaforë tjetër.

BISEDË RRETH POEZISË

Poezia mban titullin simbolik ” MĂ«ma”. Pse ? Cilat ndjenja pĂ«r nĂ«nĂ«n ngjall kjo poezi? ÇfarĂ« do tĂ« thotĂ« Asdreni me vargjet : “Qe nga zemr’e saj ka mbirĂ« Dashuria dhe mallĂ«ngjim...”? ÇfarĂ« thotĂ« Asdreni pĂ«r tĂ« gjithĂ« ata qĂ« s’e dinĂ« vlerĂ«n e nĂ«nĂ«s?

DETYRË

Mësoni vjershën përmendsh dhe bëni gara në klasë se kush do të recitojë më bukur.

94

ARMIKU I VJETËR,UJKU DELENGRËNËS Rexhep Hoxha

TĂ« lexo

jmë

NjĂ« ditĂ« prej ditĂ«sh, Ugurzeza zgjon Shpendin herĂ«t. Edhe ma herĂ«t sĂ« ditĂ«ve tjera. Sa kishte nisĂ« fesku. - Çohu, u ba dreka e pa i lĂ«shue delet! - Galosh,Bardhosh,Trumosh! - ndjell qent me i marĂ« me vedi, si pĂ«r ditĂ«. KambĂ«n nuk e luente pa ta. MirĂ«po, Ugurzeza nuk do me ia lĂ«shue at ditĂ«. Jo nuk don me ia lĂ«shue at ditĂ«. Ajo don me i mbajtĂ« nĂ« shtĂ«pi. Kush e din pse!...Kurse Shpendi nuk ngul kĂ«mbĂ«, t’i marri me veti, sepse donte me ia çue fjalĂ«n nĂ« vend gogĂ«s. Edhe, si del me dele nĂ« ledina, shif çka ban Ugurzeza. Galoshin,Bardhoshin e Trumoshin, i mashtron e i mbyll nĂ« shtatĂ« dryna. NĂ« shtatĂ« dryna tĂ« mĂ«dhaj, mos me mujtĂ« askush me i çelĂ«. - Edhe, - i pĂ«rdhunon Ugurzeza. - A ju bana mirĂ«?...A ju bana mirĂ«?...Tash delni nĂ« muejshit!...Ehe!.... Kurse Shpendi,, paa i shkue mendja se do t’i kĂ«rcnohet fare rreziku, u rrin deleve eve pĂ«rpara.

Kur, oh fatkeqsi!... Pa pritĂ« pa kujtue! - i del pĂ«rpara au armiku i vjetĂ«r, Ujku DelengrĂ«nĂ«s edhe iapret me za tĂ« vrazhdĂ« e krenueshĂ«m: - A jeeee tiii Shpeeeendiii? - Po - Mos tĂ« frigohen delet se me ty kam punĂ«! - Me mue! - Po me ty edhe me kurrkend tjetĂ«r. - Çka ke me mue, o ujku i malit ? - Kam qĂ« sot tĂ« ka ardhĂ« dita e dekĂ«s edhe kam me tĂ« ngrĂ«nĂ«. - Me mĂ« ngranĂ«. - Pse, o ujku malit ? - Qe sepse: sot, mu sot, janĂ« mbushĂ« rrafsh pesĂ«mbĂ«dhetĂ« vjetĂ«, qyshse unĂ« tĂ« kam çue te Plaka UgurzezĂ« me tĂ« rritĂ«. Jarani tĂ« madhe kam me at plakĂ«! A po sheh qysh ma ka mbajtĂ« fjalĂ«n? Sot pesĂ«mbĂ«dhetĂ« vjetĂ«, sot pesĂ«mbĂ«dhetĂ« vjetĂ«, i pata thĂ«nĂ« UgurzezĂ«s:”NĂ« qoftĂ« se kur tĂ« rritet Zogu i njeriut e tĂ« bahet pesĂ«mbĂ«dhetĂ« vjeç, ma çet me e ngranĂ«, unĂ« po ta jap”.

95

E ajo bektaresha me paska mbajtĂ« mirĂ«fjalĂ«n. AtĂ«herĂ« ke qenĂ« shumĂ« i vogĂ«l, sa grima. Tash qĂ«nke rritĂ« emajĂ«, tamam pĂ«rgojĂ«n teme. UnĂ« jam ujk. Mue mĂ« ka anda me hangĂ«r diçka majmĂ«, kĂ«shtu sikurse je ti. UnĂ« jam ujk, qe ku i kam dhambĂ«t e mprehtĂ« me ta ngjitĂ« e me tĂ« ngranĂ«! - Po, i kujt kam qenĂ«, o ujku i malit? - I Bardhec Shpendit prej Arrnjeti, katund jo ma larg se dy sahat prej kĂ«tuhit. - I Bardhec Shpeendiit?!... - Po - Prej Arrnjeeetiii?! - Po - Si kam ra nĂ« dorĂ« tande ? Puna ka qenĂ« kĂ«shtu: baba yt dhe nana jote, Bardheci e Ajkuna, kishin shtatĂ« çika pa asnji djalĂ«, Nji ditĂ« prej ditĂ«sh, Bardheci lĂ«shon delet edhe, pa pritĂ«, pa kujtue! - i humbin sysh prej mjegullĂ«s. Dal unĂ« si ujk edhe shof tue i kĂ«rkue. Bile isha shumĂ« i untĂ«, mu sikurse sot. E pyes:ӂka tĂ« ka humbĂ«? Çka kĂ«rkon?”. E ai mĂ« pĂ«rgjigjet: “ MĂ« kanĂ« humbĂ« delet. Kah t’i lypi? Ku t’i gjej?” UnĂ«, si ujk i zotohem se kam me ia gjetĂ«, por me kusht qĂ« tĂ« ma jepte atĂ«, qe i kishte lindĂ« atĂ« ditĂ« nĂ« shtĂ«pi. E ai ma jep besĂ«n se po. Sepse kujtonte e mos i ka pjellĂ« Molla, e une po ia kĂ«rkoj viçin e saj. Kurse ai qĂ« pat lindĂ« at ditĂ« nĂ« shtĂ«pinĂ« e Bardhec Shpendit, ishe ti. Shum herĂ« kam qenĂ« n’at katund. Bile tash sĂ« fundi u kam ore pesĂ« lopĂ« nĂ« fyt e tre gomarĂ«. Edhe kĂ«shtu, pra,ka qenĂ« puna. A more vesh? Eu thotĂ« vetĂ«mĂ«veti Shpendi, si paska pas qenĂ« jeta ime. I kujtohet ajo natĂ« te Lulash Daka i Frashnjetit. I kujtohet ai Bardheci, qĂ« ia kishte ngulĂ« sytĂ« e nuk ia ndante. I kujtohet gjithçka i kishte folĂ«, gjithçka i kishte tregue. Ai paska pas qenĂ« baba im, thotĂ« Shpendi. Ai. UnĂ« n’Arrnjet paskam nanĂ«,babĂ« e motra!... - MirĂ«, o ujku i malit, a ban me mĂ« ngranĂ« nji ditĂ« tjetĂ«r? - Jo, nuk ban !... - AtĂ«herĂ«, a i dhambĂ«t e mprehtĂ«. A ka ujk qĂ« nuk i ka dhambĂ«t e mprehtĂ«? - Po nji gja tjetĂ«r ? - HĂ«! - Mbasi sot paskam me i dhanĂ« fund jetĂ«s sime prej dhambĂ«ve tĂ« tu, a ban veç pak me hypĂ« mbi lisĂ« sa tĂ« pĂ«falem me kĂ«to vende, ku u rrita ? - Ban. Si nuk ban ? Shpendi hyp pat, pat, pat majĂ« lisi, qĂ« ndodhej aty afĂ«r edhe ja nis e thĂ«ret nĂ« tanĂ« zanin: - Ujt, Galosh!...Ujt, Bardhosh!...Ujt, Trumosh!...Nuk ndĂ«gjojnĂ«. - Ujt, Galosh!...Ujt, Bardhosh!...Ujt, Trumosh!...Tash dĂ«gjojnĂ«. Me tĂ« gjitha forcat qĂ« kishin, thejnĂ« tĂ« shtatĂ« drynat e mĂ«rthehen me turrin ma tĂ« madh kah Shpendi. Kur mbĂ«rrijnĂ« çka me pa ?!.. Ujku DelengrĂ«nĂ«s, i cili ishte ulĂ« galuc, kah pret Shpendin tĂ« zbritĂ« prej lisi, me e ngranĂ«.

96

- Tej, Galosh!...Tej,Bardhosh!...Tej,Trumosh!... NdĂ«rsen qent n’Ujkun DelengrĂ«nĂ«s. ÇfarĂ« vigma e sulmi ngjanĂ« ?!...Me mbetĂ« pa mend. TĂ« tre qent ia qesin rrethin Ujkut DelengrĂ«nĂ«s e t’i gjuhĂ«n me shpejtĂ«sin ma tĂ« rrufeshme, ta bajnĂ« copa copa. Mandej zbret Shpendi prej lisi. TanĂ« i gĂ«zuem pĂ«rqafon qent, mbledhĂ« delet edhe niset pĂ«r nĂ« shtĂ«pi. - Tej, Galosh!...Tej,Bardhosh!...Tej,Trumosh!... NdĂ«rsen qent n’Ujkun DelengrĂ«nĂ«s. ÇfarĂ« vigma e sulmi ngjanĂ« ?!...Me mbetĂ« pa mend. TĂ« tre qent ia qesin rrethin Ujkut DelengrĂ«nĂ«s e t’i gjuhĂ«n me shpejtĂ«sin ma tĂ« rrufeshme, ta bajnĂ« copa copa. Mandej zbret Shpendi prej lisi. TanĂ« i gĂ«zuem pĂ«rqafon qent, mbledhĂ« delet edhe niset pĂ«r nĂ« shtĂ«pi. Fragment nga romani “ Lugjet e verdha”- R. Hoxha

FJALOR

torishte - ahuri, pĂ«rkatĂ«sisht radha ku rrinĂ« delet dekes - vdekjes jarani - miqĂ«si tĂ« majme - tĂ« trashĂ« ( tĂ« madhe ) BISEDË RRETH FRAGMENTIT

Ku shkonte Shpendi çdo ditĂ« ? CilĂ«t i merrte me vete ? Pse Plaka UgurzezĂ« i mbylli qentĂ« ? Kujt ia dorĂ«zoi Shpendin dhe pse ? ÇfarĂ« biseduan Shpendi dhe Ujku DelengrĂ«nĂ«s? Si e kuptoi Shpendi se i kujt ka qenĂ« ? Si e pĂ«rfundon Ujku DelengrĂ«nĂ«s kur priste ta hajĂ« Shpendin ? MËSOJMË

Fragmenti Ă«shtĂ« marrĂ« nga romani pĂ«r fĂ«mijĂ« “ Lugjet e verdha”. NĂ« romanin pĂ«r fĂ«mijĂ« shkrimtari bĂ«nĂ« fjalĂ« pĂ«r ngjarje interesante qĂ« te fĂ«mijĂ«t zgjojnĂ« interesim dhe nxisin kureshtjen e tyre. Aty hasim tema edukative, arsimore, shkencore, fantastike etj.

DETYRË

Librin “Lugjet e Verdha” merre nĂ« bibliotekĂ« dhe lexoje si lektyrĂ« shkollore, sepse Ă«shtĂ« shumĂ« interesant. Aty do tĂ« njiheni me jetĂ«n e banorĂ«ve tĂ« fshatit Arnjet, me Bardhecin dhe AjkunĂ«n, prindĂ«rit e Shpendit, me pĂ«rjetimet e Shpendit e shumĂ« momente interesante.

97

SINONIMET, ANTONIMET, HOMONIMET

Njohim gjuhën ton

TË MBAJMË MEND

janë fjalë që ndryshojnë nga forma,por që kanë kuptim m të njëjtë ose të përafërt p.sh. dhelpër - skile Homonimet janë fjalë që shkruhen dhe shqiptohen njësoj, por që kanë në kuptim të ndryshëm p.sh. Bari-lloj kullose, bari- çoban Antonimet janë fjalë që kanë kuptim të kundërt. Më shpeshë antonimet nimet tregojnë cilësi, p.sh. i mirë - i keq Sinonimet

SHEMBUJ

1. Në fshat jeta është idilike. 2. Në katund bujku punon arat. Këtu fjala fshat dhe katund janë sinonime,pra janë fjalë të ndryshme, por kanë të njëjtin kuptim. 1. Lepuri ka vesh të mëdhenj. 2. Ai ka vesh një pallto të trashë. Fjala vesh ka kuptime të ndryshme. Në fjalinë e parë fjala vesh e kryen funksionin e emrit, kurse në fjalinë e dytë fjala vesh është (folje). Këtu kemi homonime. 1. Ai është një djalë i bukur. 2. Ai është një djalë i shëmtuar. 1. Amdiu lexon shumë. 2. Amdiu lexon pak,por kupton shumë. Këtu fjalët: i bukur, i shëmtuar, shumë dhe pak, janë fjalë që tregojnë kuptime të kundërta. Ata janë antonime. USHTRIME

Tregoni cilat fjalĂ« janĂ« sinonime, homonime dhe antonime nĂ« shembujt e mĂ«poshtĂ«m ! a) forcĂ«-fuqi,rri-qĂ«ndroj,mĂ«sues-arsimtar, b) bardhĂ«-zi,mirĂ«-keq,çelin-hapen, c) dhe-dhe,pjek-pjek,degĂ«-degĂ«, DETYRË

NĂ« orĂ«t e mĂ«simit tĂ« gjuhĂ«s sĂ« bashku me mĂ«suesin/mĂ«suesen gjeni sinonimet,antonimet dhe homonimet nĂ« tekstet qĂ« do t’i punoni. Mund ta shfrytĂ«zoni edhe fjalorin.

98

Ă«

Poezi

MËNGJESI Omar Khajami

Zgjohu!MĂ«ngjesi Z Zg gjo johu hu!M hu!M MĂ«n Ă«ngj gjes jes esii me shigjet shigjet’ et’ e g et grisi rriisi si perden e NatĂ«s. p erden Yjt’ I arratisi. Zgjohu!MĂ«ngjesi me shigjet’ e grisi dhe rreze d heperden Dielli gjahtar ar m me Yjt’ rr rez eze kapi ka p pi e NatĂ«s. iearratisi. çdo mali pallati ççd dodhe majĂ« Ă« mal m ali i e pal pa l llat l ati i e lisi. Dielli gjahtar me rreze kapi

çdo majë mali e pallati e lisi.

Mbi lulet po M bi lu ule et p o pikojnĂ« vesĂ« retĂ«. dhe me d dh em e zzĂ« Ă« qiellore, bilbil’ i shkretĂ« Mbi lulet po pikojnĂ« vesĂ« retĂ«. Ah,VerĂ«!VerĂ«!VerĂ«!TrĂ«ndafilit... A h,Ve VerĂ« Ă«!VerĂ«!V VerĂ«!TrĂ«ndafilit... dhe me zĂ« qiellore,e bilbil’ skuqĂ« I lyp ly t’ii sk kuq u Ă« faqezĂ«n zbetĂ«.i shkretĂ«

Ah,VerĂ«!VerĂ«!VerĂ«!TrĂ«ndafilit... lyplluadhe,lule,bukuri Shiko S hIiko ut’i adskuqĂ« faqezĂ«n e zbetĂ«. adhe,lule,bukuri

lumenj lumen lu u nj kkristali, ristali, kronj e brohori nga dimri n gaShiko d im mri luadhe,lule,bukuri Ferr pranvera Qiell na ndriti, lumenj kristali, kronjme e brohori gëzo mbi gë g ëzo om bi Dhe Parajsën Huri.

nga dimri Ferr pranvera Qiell na ndriti, Qesh TrĂ«ndafili thotĂ«,”LulĂ«zonj Q egĂ«zo sh hT rĂ«ndafili thotĂ«,”LulĂ«zon nj Huri. mbi Dhe ParajsĂ«n me dhe botĂ«s’bukurinĂ« shtonj: dhe b ottĂ« Ă«s’bukurinĂ« po ia sht ton o j: pastaj hap pasQesh taj aj e h ap kuletĂ«n e mĂ«ndafshtĂ« TrĂ«ndafili thotĂ«,”LulĂ«zonj dhe pĂ«rmbi shtronj” dhedhe pĂ« Ă«rm m bi kopsht thesarin poshtonj: e shtron nj” j botĂ«s’bukurinĂ« po ia

pastaj e hap kuletĂ«n e mĂ«ndafshtĂ« dhe pĂ«rmbi kopsht thesarin po e shtronj”

FJALOR

kristali - lloj qelqi i pĂ«rpunuar arratisi - zhduku ferr - kĂ«tu ka kuptimin errĂ«t kuleta - portofoli i parave huri - kĂ«tu e bukura e dheut BISEDË RRETH POEZISË

ÇfarĂ« ndjenje ngjall poeti te ne, kur e lexojmĂ« vjershĂ«n ? Komentoni me fjalĂ«t tuaja strofĂ«n e dytĂ«! PĂ«rshkruani strofĂ«n e tretĂ« duke bĂ«rĂ« analizĂ«n tĂ« hollĂ«sishme tĂ« vargjeve! Kush ia shton bukurinĂ« botĂ«s dhe hap kuletĂ«n e mĂ«ndafshtĂ« ? DETYRË

Poezinë mësoni përmendsh dhe recitoni në klasë.

SHËNIM

Poezia “MĂ«ngjesi” Ă«shtĂ« marrĂ« nga vepra”Rubaira” e poetit persian Omar Khajami ( 1123-?), ndĂ«rsa e pĂ«rkthyer nĂ« gjuhĂ«n shqipe nga Fan NOLI.

99

KËNGA ME LOT K. Çeliku

TĂ« lexoj

më

NĂ« majĂ« tĂ« kumbullĂ«s pĂ«rpara oborrit u ndal njĂ« bilbil. Qukati me sqepin e tij tĂ« vogĂ«l njĂ« dhĂ«mĂ«ze. Shikoi njĂ«herĂ« nga kasollja qĂ« tĂ« fluturonte pas kokrrave tĂ« grurit, por pa maçorrin duke u rrezitur nĂ« diell. Shkundi krahĂ«t, mori frymĂ« thellĂ« dhe ia nisi njĂ« kĂ«nge. - Fiu , fiu , fiu , fi-fi-fiuuu... Disa hapa mĂ« larg nĂ« njĂ« kafaz , nĂ« derĂ« tĂ« njĂ« shtĂ«pie kĂ«ngĂ« e tij e dĂ«gjoi GushĂ«verdhi. KĂ«ngĂ« e bukur ! KĂ«ngĂ« qĂ« i kĂ«ndon gĂ«zimit, lirisĂ«... E mua nĂ« kĂ«tĂ« kafazin tim nuk mĂ« jepet tĂ« kĂ«ndoj kĂ«ngĂ« tĂ« tilla. Nuk lexoi libra. M’i kanĂ« ndaluar gazetat...Ç’do tĂ« thotĂ« tĂ« jesh i lirĂ«. TĂ« fluturosh mbi fusha, male... NĂ« liri edhe kĂ«nga Ă«shtĂ« mĂ« e bukur. E ai shoku im, atje, nĂ« maje tĂ« kumbullĂ«s, kĂ«ndon i lumtur. Nuk e di ai qĂ« dikushi nĂ« kafaz kĂ«ndon i lumtur. Nuk e di ai qĂ« dikushi nĂ« kafaz kĂ«ndon kĂ«ngĂ« vajtimi. Mezi i nxjerr fjalĂ«t me lot nĂ«pĂ«r kĂ«ta hekura. RrallĂ«herĂ« shoh diellin, hĂ«nĂ«n, yjet...Pyjet dhe fushat e bukura me ujĂ« tĂ« kulluar. Sa e shtrenjtĂ« Ă«shtĂ« liria ! - Fiu, fiu , fiu, fi-fi-fiii... KĂ«tĂ« kĂ«ngĂ« e dĂ«gjoi bilbili nĂ« maje tĂ« kumbullĂ«s. KĂ«ngĂ« plot dhembje, plot lot. - O burra ! Derisa unĂ« kĂ«ndoj, dikushi qan ! - Pse qan, o shok ? - e pyeti bilbili nga maja e kumbullĂ«s. - Qaj lirinĂ«, - iu pĂ«rgjigj GushĂ«verdhi. - Qysh qahet liria, o burrĂ«! - He or vĂ«lla ! Nuk e di si qahet se e ke . Po tĂ« mos e kishe do tĂ« qaje edhe ti si unĂ«. NjerĂ«zit kanĂ« bĂ«rĂ« shumĂ« luftĂ«ra tĂ« pĂ«rgjakshme ta fitojnĂ« lirinĂ«. Po , liria me gjak fitohet. - AtĂ«herĂ«, kush tĂ« ka mbyllur ty nĂ« kafaz? - NjerĂ«zit. - Nuk besoj ! Ata ia dinĂ« vlerĂ«n lirisĂ«. - Po , po, njerĂ«zit. Bilbilit nuk i erdhi mirĂ«. Ç’dobi tĂ« jesh i lumtur, kur dikush rri nĂ« kafaz ? Ia kanĂ« rrĂ«mbyer lirinĂ«. KĂ«ngĂ«t e tij janĂ« plot lot. Fluturoi i dĂ«shpĂ«ruar kah malet...

100

FJALOR

qukati - trokiti ( këtu zuri një dhëmëze) kafazi - shtëpizë për shpezët, bilbilat... i dëshpëruar - i pakënaqur ( i hidhëruar )

BISEDË RRETH TEKSTIT

Bilbili pasi u ndal nĂ« majĂ« tĂ« kumbullĂ«s ia nisi njĂ« kĂ«nge. Kush e dĂ«gjoi atĂ« kĂ«ngĂ« ? Pse GushĂ«verdhi kĂ«ndonte kĂ«ngĂ« vajtimi ? Çka i mungonte GushĂ«verdhit ? Çka i tha GushĂ«verdhi bilbilit qĂ« kĂ«ndonte nĂ« majĂ« tĂ« kumbullĂ«s ? Pse qante ai ? Çka kuptoni me shprehjenĂ« “- He or vĂ«lla ! Nuk e di si qahet se e ke . Po tĂ« mos e kishe do tĂ« qaje edhe ti si unĂ«.......................Po liria me gjak fitohet........”

DETYRË

Këtë tregim të bukur lexoni në shtëpi dy- tri herë dhe nxirrni porosinë e tij. Porosinë me pak fjalë shkruani në fletore.

KOMENTONI MENDIMIN

“Ç’dobi tĂ« jesh i lumtur kur dikush rri nĂ« kafaz ? Ja kanĂ« rrĂ«mbyer lirinĂ«.”

101

FJALËT ME KUPTIM ZVOGËLUES DHE Njohim gjuhĂ«n to nĂ« PĂ«RKËDHELËS Prapashtesat mĂ« tĂ« shpeshta me kuptim pĂ«rkĂ«dhelie e zvogĂ«limi janĂ«: - th Prapashtesa - th u shtohet emrave mashkullorĂ«, si p.sh: Birth

Djalëth

Gurth

Ishullth

VĂ«llimth

Kryeth

Fjalorth

Zogth

Prapashtesa - zë - z u shtohet emrave femërore, si p.sh Zogëz

Copëz

Nënëz

Fletëz

MËSOJMË

Folezë Portëz

Hënëz Shtëpizë

Të dyja prapashtesat gjejnë përdorim veçanërisht të gjerë në krijimet poetike.

Përveç këtyre prapashtesave me kuptim përkëdhelie ose zvogëlimi rrallë përdoren edhe disa prapashtesa të tjera si - ush; - ushkë; - icë Prapashtesa - ush Lepurush

Prapashtesa - ushkë

Prapashtesa - icë

Fletushkë

Kokërdhicë

Babush

Kaush

Llambushkë

Vogëlush

Plakush

Qepushkë

Rrugicë

Me një shtrirje dialektore të ngushtë përdoren edhe prapashtesat - kë e - içkë. Po ashtu si dialektore kanë mbetur edhe prapashtesa e përkëdhelie - ko dhe - çe, Prapashtesa - kë

çupkë,

mushqerkë , yllkë

Prapashtesa - içkë

guriçkë, deriçkë,

koriçkë

DETYRË

NĂ« fjalitĂ« e poshtĂ«shĂ«nuara nĂ«nvizoni fjalĂ«t me kuptim kuptiim pĂ«rkĂ«dhelĂ«s: pĂ«rkĂ«dhe Çupa ime çupĂ«z, sa fortĂ« qĂ« tĂ« dua. Gjyshja e pa kĂ«sulkuqen nĂ« portĂ«z. Ajo nĂ« shtĂ«pizĂ« e pa gjyshen. Ylli e do shumĂ« lepurushin. NĂ«pĂ«r rrugicĂ« kalojnĂ« shumĂ« vogĂ«lush. Fatoni babin e thirr babush, kurse shokĂ«t Ă«t e tij plakush.

102

Ă«

jm TĂ« lexo

MË FAL, KANARINË V.Podgorec

NĂ« mbrĂ«mjen para DitĂ«s sĂ« ShĂ«n Gjergjit, Pavlit nuk i vinte shumĂ« keq qĂ« do tĂ« ndahej nga nĂ«na dhe motra e vet e vogĂ«l. E dinte se duhej tĂ« ndahej patjetĂ«r. NĂ«na e tij nuk mund tĂ« fitonte bukĂ« pĂ«r tri frymĂ«. E ai tani mĂ« ishte i madh. Nga ana tjetĂ«r, pĂ«r djemtĂ« e fshtatit Ă«shtĂ« turp i madh tĂ« rrinte nĂ« shtĂ«pi dhe t’i ushqejĂ« dikush tjetĂ«r.Ai mund tĂ« punoj çdo punĂ«. NesĂ«r, nĂ« DitĂ«n e ShĂ«n Gjergjit, do t’i mbushĂ« tĂ« katĂ«rmbĂ«dhjetat. Ishte mbrĂ«mje e qetĂ« pranverore, ndĂ«rsa nĂ«na me dy fĂ«mijĂ«t e saj rrinte nĂ« oborrin e gjelbĂ«ruar para shtĂ«pisĂ«. TĂ« gjithĂ« heshtnin. Ndoshta tĂ« gjithĂ« rreth asaj se njĂ«ri prej tyre nesĂ«r duhej tĂ« shkonte. Dhe tĂ« gjithĂ« ishin tĂ« qetĂ«suar, tĂ« heshtur si mbrĂ«mja pranverore rreth tyre. Pavli e shikonte qiellin e pastĂ«r me yje, nĂ« tĂ« cilin dukeshin qartĂ« degĂ«t e gjelbĂ«rta dhe tĂ« erĂ«ta tĂ« qershisĂ«. NĂ« gjethe, si ndonjĂ« njollĂ« e zezĂ« dalloi kafazin e kanarinĂ«s. Ajo cicĂ«ronte ngadalĂ« dhe dhembshĂ«m. ZĂ«ri i saj shpĂ«rndahej nĂ«pĂ«r tĂ«rĂ« oborrin dhe derdhej nĂ« mendimet e shqetĂ«suara tĂ« djaloshit, Pavlit ju duk se cicĂ«rima e kanarinĂ«s ishte mĂ« e pikĂ«lluar se kurdo mĂ« parĂ«. Sa me gĂ«zim e dridhte mĂ« parĂ« zĂ«rin e vet! Kurse tani...menjĂ«herĂ« filloj tĂ« kĂ«ndojĂ« aq me mallĂ«ngjim. “Ndoshta edhe ajo parandjen se do tĂ« ndahemi!”-mendoi djaloshi. PĂ«r njĂ« çast i erdhi keq pĂ«r tĂ« prandaj iu drejtua nĂ«nĂ«s sĂ« vetĂ« me zĂ« lutĂ«s: -KanarinĂ«n...mos e harro,nĂ«nĂ«...jepi ujĂ« dhe kokrra drithi..Ajo do tĂ« kĂ«ndojĂ« bukur... -MirĂ« bir,-pĂ«rsĂ«riti nĂ«na e diçka e shtrĂ«ngoj nĂ« kraharor. Mandej, ngadalĂ«, si pa zĂ«, dĂ«nesi nĂ« errĂ«sirĂ«,duke i fshirĂ« fshehurazi lotĂ«t qĂ« i pikuan. Pavli nuk e kishte ndierĂ« deri atĂ«herĂ« barrĂ«n e ndarjes nga shtĂ«pia ku u lind, prandaj e habiti zĂ«ri pikĂ«llues i nĂ«nĂ«s sĂ« vet. Madje, edhe ndihej disi posaçërisht i gĂ«zuar, sepse edhe ai u rrit dhe u bĂ« ta pĂ«rcjellin diku si tĂ« tjerĂ«t, si njerĂ«zit mĂ« tĂ« rritur tĂ« fshatit qĂ« i pĂ«rcillnin çdo pranverĂ«. Dhe ishte i vetĂ«dijshĂ«m se edhe ai do tĂ« fitojĂ«, kurse ndihma e tij ishte aq e nevojshme pĂ«r shtĂ«pinĂ« e varfĂ«r. “VallĂ«, duhej tĂ« qaja pse nesĂ«r duhet tĂ« ndahem? Eh, punĂ« e madhe! QajnĂ« vetĂ«m fĂ«mijĂ«t dhe ata...ata qĂ« janĂ« tĂ« dobĂ«t...Kurse unĂ«... unĂ« nuk jam mĂ« fĂ«mijĂ«. Dhe askush nuk do tĂ« mĂ« thotĂ« mĂ«:- Hej, vogĂ«lush,mos i fut hundĂ«t atje ku nuk e ke vendin!” Ashtu mendonte kurbetçiu i vogĂ«l, por i vinte keq qĂ« pikĂ«risht asaj mbrĂ«mje, gjatĂ« mbrĂ«mjes sĂ« fundit edhe kanarina nuk Ă«shtĂ« e gĂ«zuar dhe nuk cicĂ«ron me gĂ«zim... TĂ« nesĂ«rmen , ende pa gdhirĂ«,nĂ«na e pĂ«rcolli deri nĂ« fund tĂ« fshatit me shikim tĂ« gjatĂ«,tepĂ«r tĂ« pĂ«rvuajtur dhe memec. Fshati nĂ« tĂ« cilin duhej tĂ« punonte, ishte atje pĂ«rtej bregut. E dinte edhe shpinĂ«. NĂ« oborrin e pronarit e priti njĂ« djalĂ« i lazdruar nĂ«ntĂ«vjeçar. Porsa i zunĂ« qetĂ«, shkuan nĂ« arĂ«. Djaloshi i vogĂ«l tha: -Pali, kĂ«tu do tĂ« lĂ«vrosh! Dhe u kthye. Pali as nuk e hetoi tonin fyes dhe nĂ«nçmues nĂ« zĂ«rin e fĂ«mijĂ«s. As dhe atĂ« “Pali”. LĂ«vroi. Kishte vullnet dhe fuqi. NĂ«n kĂ«mbĂ«t e zbardhura e ndiente tokĂ«n e butĂ« duke u derdhur. VrullshĂ«m thithte frymĂ«n e ngrohtĂ« dhe mpijĂ«se. Merrte frymĂ« edhe ara pjellore. Ajo ishte aroma e kĂ«ndshme dhe e freskĂ«t e fushĂ«s. Ajo aromĂ« tĂ« pĂ«rvetĂ«son, tĂ« deh, tĂ« lĂ«mon... Dhe sa shumĂ« i pĂ«lqeu ai mĂ«ngjesi purpurtĂ«, plot risi! Fusha zgjerohej deri ku ta kap

103

syri. NĂ«pĂ«r tĂ« ka buluar ajo pranverĂ« e ngrohtĂ« jugore. e vrullshme dhe e lulĂ«zuar...NĂ«pĂ«r ara duken shumĂ« lavĂ«rtarĂ«. DĂ«gjohet se si dikush fishkĂ«llon, kurse tjetri nĂ«n hundĂ«, ngadalĂ« kĂ«ndon kĂ«ngĂ« tĂ« mirĂ« tĂ« vjetĂ«r dhe mallĂ«ngjyese.. KĂ«tu nĂ« fushĂ« shpirtrat e njerĂ«ze bĂ«hen tĂ« pastĂ«r dhe tĂ« gjĂ«rĂ« sa qielli, madje sikur i harojnĂ« hallet qĂ« i bartin me vete. LĂ«vrojnĂ« dhe kĂ«ndojnĂ« sikur tĂ« mos kenĂ« kurrfarĂ« hallesh, sikur tĂ« kenĂ« çdo gjĂ« rrafsh e plot... Diku sipĂ«r arave, nĂ« qiellin e pastĂ«r dhe pa re, derdhej zĂ«ri i zogĂ«zĂ«s sĂ« shiut, shpezĂ«s sĂ« lavĂ«rtarĂ«ve. “Sa mirĂ« Ă«shtĂ« tĂ« jesh lavĂ«rtar!”- mendoi Pavli.- Do tĂ« lavroj , do tĂ« lavroj pa u ndal. Dhe nĂ« fund , me tĂ« hollat nĂ« duar do tĂ« kthehem te nĂ«na ime nĂ« shtĂ«pi te motra ime e vogĂ«l. Ato do tĂ« mĂ« presin tĂ« gĂ«zuara. E Roza sa fort do tĂ« gĂ«zohet pĂ«r fustanin me lara..” Vija e parĂ« ishte e shtrembĂ«r . Ktheheshin qetĂ« sa kĂ«ndej aq andej. Pengohej plugu nĂ« rrĂ«njĂ«t pranĂ« megjes. Por mĂ« vonĂ« shkonin mĂ« mirĂ«. Vijat radhiteshin njĂ«ra pas tjetrĂ«s, tĂ« zeza, tĂ« lagta, tĂ« thella dhe tĂ« thurura, kurse prej tyre dilte avulli i ngrohtĂ« si prej bukĂ«s sĂ« posathyer. Kah dreka, kur dielli piqte mirĂ« dhe qĂ«ndroj mbi majĂ«n e plepit , qetĂ« e lodhur u ndalĂ«n nĂ« vijĂ«,kurse Pavli u ul nĂ« megje nĂ«n hijen e plepit. NĂ«pĂ«r trup i kalonin disa mornica disi tĂ« Ă«mbla,por lodhje nuk ndiente. Sa mendime tĂ« kĂ«ndshme i kalonin derisa rrinte aty nĂ« mĂ«ngje! -Pali!- dĂ«gjoi nga prapa zĂ«rin qĂ« e largoi nga dremitja e Ă«mbĂ«l. - Babai mĂ« tha qĂ« tĂ« hash dhe tĂ« shkosh te ara tjetĂ«r, tek ajo pas shelgjeve dhe tĂ« prashitĂ«sh. QetĂ« unĂ« do t’i shpie nĂ« shtĂ«pi...

104

BISEDË RRETH TEKSTIT

Çka mendonte Pavli atĂ« mbrĂ«mje ? Çka mendonin ata kur rrinin nĂ« oborrin e shtĂ«pisĂ«? Kush cicĂ«roi me mallĂ«ngjim dhe pse ? ÇfarĂ« pune bĂ«ri Pavli nĂ« fshatin dhe si iu duk puna ? KĂ« do ta gĂ«zonte kur do tĂ« kthehej nĂ« shtĂ«pi ?

KUJDES

Shkruani tri fjalë të urta për punën :

Përshkruani me disa fjali Pavlin që ju e njohët në këtë tregim. Sipas këtij shembulli : Pavli ishte një djalosh që e donte punën Pavli ishte i varfër prandaj shkoi kurbetçi ....................................................................................... ....................................................................................... ....................................................................................... ........................................................................................

DETYRË

Shkruani në fletoret e detyrave të shtëpisë shpjegimin duke e përcaktuar edhe idenë e temën.

105

PËRGJËRIMI PËR JUGUN

K.Miladinov K.Mil

Krah sshqiponjĂ« hqiponjĂ« po o tĂ« Ă« kisha kisha N’vendet t’fluturoja N’vendet tona t’flutu uroja N’viset shkoja, N’vviset tona ton na unĂ« tĂ« sh hkoja, Ta Kukushin shoh, T shoh Stambollin, Kuk kushin tta a sho oh, TĂ« shoh djellin ngroh edhe atje djelliin a ngro oh e dhe a tje TerrshĂ«m nxe’edhe atje T m e nxe’e edhe a tje ssii kkĂ«tu Ă«tu Po diellll ka kam Po qe qe sse e si kĂ«tu edhe atje diel am Po Po qe qe se edhe atje terrshĂ«m ndriçon, nd driççon, PĂ«r t’gatitem PĂ«r rrugĂ« tĂ« largĂ«ta unĂ« do t’ga atite em N’viset N’’viset tjera unĂ« do tĂ« tretem, Ku Ku diell’ndritshĂ«m shkĂ«lqen, Ku Ku yjet qiellin qjellin ndriçojnĂ« KĂ«tu KĂ«tu ka terr dhe terri mĂ« mbulon, Dhe Dhe mjegullĂ« e errĂ«t tokĂ«n kaplon;; Akujt Akujt dhe borĂ« e shkretĂ«rim, ErĂ«ra ErĂ«ra tĂ« egra dhe farfullim; Ngulfat Ngulfat mjegulla dhe akullnajat, N’prazmĂ« terr. N’’prazmĂ« ftohtĂ«sia e mendimet ter rr. Jo, t’qĂ«ndroj, Jo, unĂ« kĂ«tu nuk mund t’qĂ«ndr roj, Jo, Jo, akujt sytĂ« mu m’i vĂ«rbojnĂ«! M’jepni M’jepni krahĂ«t, krahĂ« tĂ« kem , N’viset N’viset tona unĂ« t’fluturoj, NĂ« NĂ« vendet tona unĂ« tĂ« shkoj, Ta Ta shoh Ohrin,StrugĂ«n ta shoh. Atje Atje agimi shpirtin ta ngroh, ngroh, Dhe perĂ«ndon; Dhe dielli shkĂ«lqyshĂ«m perĂ«ndon n; Atje Attje dhuntitĂ« t’i falĂ« natyra Me shpĂ«rndahen; Me tĂ«re begatinĂ« atje shpĂ«rnda ahen n; Liqeni Liq qeni Ii kulluar kullua ar atje atje zbardhon, zbardho on, Ose erĂ«n errĂ«sohet Ose e me me er rĂ«n kkaltrohet alltrohet e er rrĂ«soh het Shiko apo Shikko fushĂ«n fushĂ«n ap po pyjet. Bukuri Ă«shtĂ« Bu ukurii e lartĂ« larttĂ« Ă« shtĂ« Ă« hyjnore. hyjnore. Atje kavailit mezemĂ«r zemĂ«r bie, bie, kavalli me r tt’i’it’i ib ie, Dielli Dielli t’perĂ«ndojĂ«, t’p perĂ«ndojĂ«, e tĂ« tĂ« vdes. vdes.

106

Poezi

PoezinĂ« “PĂ«rgjĂ«rimi pĂ«r jugun” e ka shkruar vjershĂ«tari maqedonas Konstandin Milladinov (1830 - 1862).

FJALOR

Kukush- qytet terrshëm- thatë tretem- shkrihem kaplon- mbulon farfullim- erë e fortë, e ftohtë, acar.

BISEDË RRETH POEZISË

Pse poeti kĂ«rkon krah shqiponjash ? Ku dĂ«shiron tĂ« shkojĂ« ? Si e mendonte poeti Ohrin dhe StrugĂ«n ? Ç’do tĂ« thotĂ« poeti me vargjet : ,,Atje kavallit me zemĂ«r t’i bie Dielli t’perĂ«ndoj e tĂ« vdes’’

DETYRË

Pyetjet e bisedës shkruani në fletore!

107

LIGJERATA E DREJTË DHE E ZHDREJTË

Njohim gjuhën ton

Ă«

I lexojmĂ« me vĂ«mendje kĂ«to dy mendime: a) GjatĂ« orĂ«s letrare njĂ« nxĂ«nĂ«s i tha poetit: “ PoezitĂ« tua mĂ« pĂ«lqejnĂ« shumĂ«, prandaj i lexoj me njĂ« frymĂ«â€ b) b) GjatĂ« GjatĂ« orĂ«s orĂ«s letrare letrare njĂ« njĂ« nxĂ«nĂ«s nxĂ«nĂ«s ii tha tha poetit poetit se se poezitĂ« e tij i pĂ«lqejnĂ« shumĂ« dhe i lexon poezitĂ« e tij i pĂ«lqejnĂ« shumĂ« dhe i lexon meme njĂ«njĂ« frymĂ«. frymĂ«. Pyesim: Ku e vĂ«reni ndryshimin ndĂ«rmjet fjalisĂ« sĂ« parĂ« dhe fjalisĂ« sĂ« dytĂ« dhe a dallohen shenjat e pikĂ«simit? NĂ« shembullin e parĂ« fjalĂ«t e nxĂ«nĂ«sit i kemi pĂ«rdorur besnikĂ«risht, Ă«risht pra nuk kemi bĂ«rĂ« kurrfarĂ« ndryshimi, prandaj themi se shembulli nĂ«n (a) Ă«shtĂ« shkruar nĂ« ligjeratĂ«n e drejtĂ«. Shembulli i dytĂ« (b) Ă«shtĂ« shkruar duke bĂ«rĂ« ndryshime, respektivisht kĂ«tu fjalĂ«t e nxĂ«nĂ«sit janĂ« ndryshuar, por jo thelbi, atĂ«herĂ« themi se kĂ«tu kemi ligjeratĂ«n e zhdrejtĂ«. USHTRIME

Dalloni cila ligjeratĂ« nga shembujt e shkruar mĂ« poshtĂ« Ă«shtĂ« e drejtĂ« dhe cila e zhdrejtĂ«! 1. “Prej shĂ«titje kthehesh”, mĂ« pyeti nĂ«na. 2. TĂ« gjithĂ« duhet ta lexoni veprĂ«n e Naimit-na tha mĂ«suesi. 3. NĂ«na mĂ« pyeti se a kthehesha prej shĂ«titjes. 4. MĂ«suesi na thoshte se tĂ« gjithĂ« duhet ta lexojmĂ« veprĂ«n e Naimit. DETYRË

Ktheni nĂ« ligjeratĂ«n e kundĂ«rt kĂ«to shembuj: “ Artani Ă«shtĂ« shokĂ« i mirĂ« ”- tha Genci.

I panjohuri e pyeti djaloshin se në cilën shkollë mëson

DETYRË SHTËPIE

PĂ«rshkruani 5-6 rreshta nga tregimi me titull “Libri mbi princin e lumtur” dhe tĂ« njĂ«jtit pĂ«rdorni nĂ« ligjeratĂ«n e drejtĂ« dhe nĂ« ligjeratĂ«n e zhdrejtĂ«.

108

MACJA E PREFERUAR E PADRONËS SË SHTËPISË

TĂ« lexoj

më

Xhonatan Suift Tregim fantastik

Kisha njĂ« uri aq tĂ« madhe, sa nuk e mbaja dot veten dhe ia shfaqa dĂ«shirĂ«n time nĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pahijshme, duke vĂ«nĂ« gishtĂ«rinjtĂ« nĂ« gojĂ«, pĂ«r tĂ« treguar se doja tĂ« haja. Ishte gati mesditĂ« dhe njĂ« shtĂ«piak solli ushqimin qĂ« ishte njĂ« pjatĂ« vetĂ«m me mish,por shumĂ« e madhe. FamiljarĂ«t ishin kryefamiljari, gruaja e tij, tre fĂ«mijĂ«t dhe njĂ« plakĂ« e vjetĂ«r. Sapo ishin ulur, kur kryetari i familjes u ul nĂ« njĂ« distancĂ« nga tavolina qĂ« ishte e lartĂ« nga toka njĂ« metĂ«r. Ndieja marrje mendesh rrija sa mĂ« larg qĂ« tĂ« mundesha cepit tĂ« tavolinĂ«s, sepse trembesha tĂ« mos bija poshtĂ«. Gruaja mori njĂ« cope mishi dhe e preu atĂ« me thikĂ«. UnĂ« e shihja me zili, mora thikĂ«n me pirunin dhe fillova duke ngĂ«rĂ« me njĂ« qejfĂ« tĂ« madh. Zonja e shtĂ«pisĂ« çoi kamarieren pĂ«r tĂ« marĂ« njĂ« gotĂ« vere qĂ« mbante brenda afĂ«rsisht 9 litra dhe e bashkoi atĂ« me njĂ« pije tjetĂ«r. UnĂ« e ngrita me njĂ« vĂ«shtirsi tĂ« madhe duke pĂ«rdorur tĂ« dyja duart dhe e piva me njĂ« respekt tĂ« madh pĂ«r shĂ«ndetin e zonjĂ«s sĂ« shtĂ«pisĂ«. Pija kishte njĂ« shije pak tĂ« thatĂ«, por nuk ishte e pakĂ«ndshme. Pastaj padroni ma bĂ«ri me njĂ« shenjĂ« pĂ«r tu afruar te pjata e tij, por ndĂ«rsa shkoja drejt tij u pengova ne njĂ« copĂ« buke u rrĂ«zova, por pa u vrarĂ«. U çova menjĂ«herĂ« dhe pashĂ« qĂ« ata njerĂ«z tĂ« mirĂ« ishin ne ankth tĂ« madh. Pas pak hoqa kapelĂ«n e ngrita sipĂ«r pĂ«r tu treguar se rrĂ«zimi nuk mĂ« kishte dĂ«mtuar. NĂ« mes tĂ« drekĂ«s maca e preferuar e padronĂ«s sĂ« shtĂ«pisĂ« i kĂ«rceu nĂ« prehĂ«r. UnĂ« dĂ«gjova njĂ« zhurmĂ« shumĂ« tĂ« madhe prapa meje dhe, kur kthej kokĂ«n shoh se ishte pikĂ«risht macja ajo qĂ« bĂ«nte zhurmĂ«. Pamja e egĂ«r e kĂ«saj kafshe mĂ« shpĂ«rqĂ«ndroi. Pas pak, nga frika u gjenda nĂ« krahun e kundĂ«rt tĂ« tavolinĂ«s, pĂ«rballĂ« saj. Padronja e mbante tĂ« shtrĂ«nguar fort sepse kishte frikĂ« se mos macja i shkĂ«putej nga duart dhe mĂ« fuste nĂ«n kthetrat e saj.Por pĂ«r fat nuk kishte asnjĂ« rrezik sepse macja nuk u morr fare me mua, edhe pse padronja e mbante vetĂ«m tre metra larg meje. Edhe pse mua mĂ« kishin thĂ«nĂ« dhe un e kisha kuptuar edhe hera tĂ« tjera gjatĂ« udhĂ«timeve tĂ« mija qĂ« nĂ« qoftĂ« se ti ikĂ«n me vrap dhe tregon frikĂ« Ă«shtĂ« mĂ«nyra mĂ« e thjeshtĂ« qĂ« njĂ« kafshĂ« e egĂ«r tĂ« tĂ« sulmojĂ«. Eca pa pushim 5-6 hapa pikĂ«risht nĂ«n hundĂ«n e maces dhe pĂ«rfundova gjysmĂ« metre afĂ«r saj. NdĂ«rkoh macja u spostua prapa sikur tĂ« kishte ajo frikĂ« nga unĂ«. Nuk mbaj mend si pĂ«rfundoi kjo drekĂ« me gjigantĂ«t. Fragment nga romani “UdhĂ«timet e Guliverit’

FJALOR

u spostua - u ndal padronja - zonja e shtĂ«pisĂ« BISEDË RRETH TEKSTIT

PĂ«r çka bĂ«het fjalĂ« nĂ« kĂ«tĂ« pjesĂ«? NĂ« ç’vend ndodhet personazhi i tekstit tonĂ«? Çka solli gruaja e kryefamiljarit nĂ« tavolinĂ«? Si e kaloi kĂ«tĂ« drekĂ« personazhi i tekstit tonĂ«? SHËNIM

Në fragment, si dhe në tërë romanin ka shumë fjalë që sendet, fenomenet i zmadhon deri në tepri.

109

Radioja-Televizioni Kompjuteri-Interneti

Kultura

e medies

NĂ« klasĂ« zhvillojmĂ« njĂ« bisedĂ« nĂ« formĂ« debati pĂ«r punĂ«n e mediave. Pyetni nxĂ«nĂ«sit: 1.Si e kaloni kohĂ«n e lirĂ«? 2.Çka mĂ« sĂ« shumti shihni nĂ« televizor? 3.Si e shfrytĂ«zoni kompjuterin dhe internetin? 4.Mendimi juaj pĂ«r mjetet e lartpĂ«rmendura? 5.Veçoni njĂ« emison tĂ« televizionit pĂ«r tĂ« debatuar? 6.Debati duhet zhvilluar nĂ« formĂ« diskutimi?

Nxënësit i ndajmë në dy grupe: Grupi a) Për të dhënë vlerësimin pozitiv rreth emisionit që është tema e debatit; Grupi b) Për të dhënë vlerësim negativ, pra për të treguar anët negative të emisionit.

KUJDES

Edhe vlerat pozitive edhe ato negative, duhet mirë të argumentohen nga ana e nxënësve. Në fund të orës, arsimtari vendos se cili nxënës u veçua në këtë orë debative. A doli në shesh (u kuptua) tema dhe porosia e emisionit të shikuar. Pas një diskutimi konstruktiv të zhvilluar brenda një grupi prej 2-3 nxënësish më të dalluar, nxjerrim nxj xjerrim pikat piikat kryesore të diskutimit diskkutimiit si dhe përshtypjet nga kjo orë.

110

PiKËSiMI NË LIGJËRATËN E DREJTË DHE TË ZHDREJTË

Njohim gjuhën ton

Ă«

Lexoni shembujt me kujdes dhe analizoni? 1.”KafshatĂ« qĂ« skapĂ«rdihet Ă«shtĂ« or vĂ«lla mjerimi” ka thĂ«nĂ« Migjeni 2. - KafshatĂ« qĂ« skapĂ«rdihet Ă«shtĂ« or vĂ«lla mjerimi - ka thĂ«nĂ« Migjeni 3. Migjeni ka thĂ«nĂ«:” KafshatĂ« qĂ« s’kapĂ«rdihet Ă«shtĂ« or vĂ«lla mjerimi”. NĂ«se i keni kuptuar mirĂ« shembujt e shkruara mĂ« lart lehtĂ« mund tĂ« kuptoni se cilat janĂ« shenjat e pikĂ«simit qĂ« pĂ«rdoren nĂ« ligjĂ«ratĂ«n e drejtĂ«. DETYRË

NĂ« fjalitĂ« e dhĂ«na veni shenjat e pikĂ«simit sipas rregullave tĂ« drejtĂ«shkrimit nĂ« ligjĂ«ratĂ«n e drejtĂ« dhe tĂ« zhdrejtĂ«. 1. PunĂ«, punĂ« natĂ« e ditĂ« ka thĂ«nĂ« Naimi 2. Populli thotĂ« shoku i mirĂ« njihet nĂ« rrezik 3. I panjohuri e pyeti vogĂ«lushin se nĂ« cilĂ«n lagje banon TË MBAJMË MEND

ligjëratën e drejtë pjesa përmendëse sipas rregullave të Në ligjëratën shkruhet me thonjëza, ose drejtshkrimit ligjmbaron ëratën eme drejtë të zhdrejtë. fillon me vizënë dhe vizë.dhe Shembulli 1,2 dhe 3

Në ligjëratën e zhdrejtë përdoret pikësimi normal, sipas llojit të fjalisë, pra pika, pikëpyetësi, pikëçuditësi etj.

DETYRË

Shkruani dy fjali ose pjesë nga libri në ligjëratën e drejtë dhe të njëjtat ktheni në ligjëratën e zhdrejtë?

111

112

MMODULI ODULI- 4- 1 57. Si e gjete folenë moj dallëndyshe 58. Përdorimi i shkronjës së madhe 59. Gabojnë prindërit 60. Nënë e madhe e kësaj bote 61. Festa e shkollës 62. Shenjat e pikësimit 63. Ideja mbi artin filmik 64. Prendvera 65. Për ditën e festës 66. Njeriu mëson nga e bukura 67.Përdorimi i pikës 68. Pikëpyetja dhe pikëçuditja 69. Pal Golemi e Nik Peta 70. Përdorimi i presjes 71. Një letër dhe diçka tjetër 72. Bota do të jetë një 73. Pulëbardha 74. Përdorimi i drejtë i shkurtesave 75. Mesazhi në celularë

113

SI E GJETE FOLENË, MOJ DALLËNDYSHE ? Adelina Mamaqi

TĂ« lexoj

më

Nga mesi i prillit familja e ErĂ«s dhe e Drinit hyri nĂ« njĂ« pallat tĂ« ri. Sa u gĂ«zuan vogĂ«lushĂ«t pĂ«r kĂ«tĂ« shtĂ«pi tĂ« bukur! Por gĂ«zimi i tyre nuk kishte kufi kur dolĂ«n nĂ« ballkon. Ç’tĂ« shikonin? NĂ« qoshe ishte njĂ« fole dallĂ«ndyshesh! - O, o! -ia bĂ«ri Era, pa i hequr sytĂ« nga foleja. Kjo Ă«shtĂ« njĂ« mrekulli e vĂ«rtetĂ«! - GjithmonĂ« i kam pasur zili shokĂ«t qĂ« kanĂ« fole dallĂ«ndyshesh nĂ« ballkonet e tyre, tha Drini. - Po sikur tĂ« vij edhe njĂ« dallĂ«ndyshe dhe tĂ« ndĂ«rtoj fole edhe nĂ« qoshin tjetĂ«r tĂ« ballkonit ?- tha Era me vĂ«shtrim Ă«ndĂ«rrues. TĂ« dy, vĂ«lla e motĂ«r, ndoqĂ«n me sy dallĂ«ndyshen qĂ« hyri nĂ« fole dhe nuk lĂ«vizte. VetĂ«m herĂ«-herĂ« nxirrte kokĂ«n jashtĂ« dhe lĂ«shonte ca cicĂ«rrima tĂ« zgjatura. - Pse nuk fluturon mĂ« dallĂ«ndyshja? - pyeti Era. Drini ngriti supet. NĂ«na, qĂ« po vendoste njĂ« vazo lulesh nĂ« parmak, iu pĂ«rgjigj: -ËshtĂ« duke ngrohur vezĂ«t. FjalĂ«t e nĂ«nĂ«s ishin si njĂ« lajmĂ«rim pĂ«r festĂ«. Ata filluan njĂ« bisedĂ« tĂ« re pĂ«r zoçkat qĂ« do tĂ« çelnin. Sa pyetje! Sa pyetje kishte nĂ« atĂ« bisedĂ« vogĂ«lushĂ«sh! Kaluan ditĂ«t. Zoçkat dolĂ«n dhe u ritĂ«n. Foleja u mbush plot zogj e kĂ«ngĂ«. Ballkoni ishte vendi mĂ« i dashur pĂ«r vogĂ«lushĂ«t. Koha shkonte dhe njĂ« ditĂ« prej ditĂ«sh erdhi vjeshta. Sa u hidhĂ«ruan Era dhe Drini njĂ« mĂ«ngjes kur vunĂ« re se dallĂ«ndyshet nuk ishin mĂ« nĂ« fole. - Mos u mbĂ«rzitni, - u tha nĂ«na, - nĂ« pranverĂ« ato do tĂ« kthehen pĂ«rsĂ«ri. - Edhe sikur tĂ« vijnĂ« , kushedi se ku do ta ndĂ«rtojnĂ« folenĂ«, - tha Drini me zĂ« tĂ« pĂ«rvajshĂ«m. - Jo, - e kundĂ«rshtoi nĂ«na, - dallĂ«ndyshet nuk e harojnĂ« folenĂ«, ato do tĂ« vijnĂ« pĂ«rsĂ«ri nĂ« ballkonin tonĂ«. - Si ka mundĂ«si? - pyeti Era e çuditur. Ato do tĂ« shkojnĂ« larg vendit tonĂ«... - E, megjithatĂ« kthehen nĂ« tĂ« njĂ«jtin qytet, nĂ« tĂ« njĂ«jtin pallat, nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n fole, i siguroi nĂ«na. Ato fjalĂ« u dukeshin tĂ« pa besueshme vogĂ«lushĂ«ve, por, pĂ«rderisa i thoshte nĂ«na, ishin tĂ« vĂ«rteta. PĂ«rsĂ«ri ditĂ«t vazhduan rrjedhĂ«n e tyre. PĂ«rsĂ«ri po afrohej pranvera. Era dhe Drini çdo ditĂ« dilnin nĂ« ballkon dhe pritnin dallĂ«ndyshet. Sa dĂ«shpĂ«roheshin kur nuk shikonin se nĂ« ndonjĂ« ballkon tĂ« fqinjĂ«ve ishin kthyer, ndĂ«rsa nĂ« ballkonin e tyre jo! Por dĂ«shpĂ«rimi dhe pritja e fĂ«mijĂ«ve nuk zgjati shumĂ«. NjĂ« mesditĂ« tĂ« bukur rreth e rrotull ballkonit u vĂ«rtitĂ«n dy dallĂ«ndyshe. NjĂ«ra,ajo mĂ« e madhja,kishte nĂ« kĂ«mbĂ« njĂ« kordele tĂ« bardhĂ«. Ish pikĂ«risht kordelja qĂ« Era i kishte lidhur njĂ« ditĂ«, kur dallĂ«ndyshja kishte hyrĂ« nĂ« dhomĂ« dhe vogĂ«lushĂ«t e kishin kapur. Tani nuk kishte asnjĂ« dyshim: ishte po ajo dallĂ«ndyshe qĂ« kishte qenĂ« vitin e kaluar! DallĂ«ndyshja, duke cicĂ«ruar, sikur donte tĂ« pĂ«rshĂ«ndeste miqtĂ« e saj tĂ« vegjĂ«l, u vĂ«rtit rreth folesĂ«, u ndal nĂ« hyrjen e saj, zgjati kokĂ«n dhe, kur u bind se ishte e zbrazĂ«t, u fut brenda. Pas saj hyri dhe dallĂ«ndyshja tjetĂ«r. - ErdhĂ«n, erdhĂ«n! - britĂ«n fĂ«mijĂ«t nĂ« kulmin e gĂ«zimit dhe u sulĂ«n t’i jepnin lajmin e gĂ«zuar edhe nĂ«nĂ«s. Pastaj dolĂ«n pĂ«rsĂ«ri nĂ« ballkon.

114

- Sa çudi mĂ« vjen, - tha Era, si u ktheve pĂ«rsĂ«ri nĂ« ballkonin tonĂ«? Si e gjete rrugĂ«n, moj dallĂ«ndyshe? DallĂ«ndyshja cicĂ«ronte e cicĂ«ronte pa pushim. Dukej se edhe atĂ« e kishte marrĂ« malli. Me ato cicĂ«rima tĂ« bukura u tregoi dy vogĂ«lushĂ«ve njĂ« pĂ«rallĂ« tĂ« shkurtĂ«r dhe tĂ« vĂ«rtetĂ«: ...- AtĂ« mĂ«ngjes vjeshte, kur u largova prej kĂ«tej, mĂ« piku nĂ« zemĂ«r qĂ« nuk u pĂ«rshĂ«ndeta ,me ju, tĂ« dashur vogĂ«lush. CicĂ«rova disa herĂ« te dera e ballkonit, por zĂ«ri im nuk ju zgjoi dot. Shoqet po largoheshin. Dielli, qĂ« sapo kishte lindur, mĂ« tha: “ Tani dallĂ«ndyshe, hap sytĂ« mirĂ« dhe ki mendjen tĂ« mĂ« ndjekĂ«sh me kujdes. Po u hutove, mĂ« humbe nga sytĂ«. Dhe kjo do tĂ« thotĂ« tĂ« humbasĂ«sh drejtimin nga do tĂ« shkosh”. Kjo ishte vĂ«rtetĂ« e tmershme, sepse nuk do tĂ« arrija dot nĂ« vendet e nxehta. BĂ«ra ashtu si mĂ« kĂ«shilloi dielli. Me dy tĂ« rrahura krahĂ«sh, i arrita shoqet. UdhĂ«tuam e udhĂ«tuam. . . Kaptuam fusha e male, lumenj e dete. MĂ« nĂ« fund arritĂ«m nĂ« vendet e nxehta, ku kaluam gjithĂ« ata muaj.NjĂ« ditĂ« prej ditĂ«sh, dielli na lajmĂ«roi se kishte ardhur koha tĂ« merrnim udhĂ«timin e ri. U pĂ«rgatitĂ«m dhe u nisĂ«m pĂ«r rrugĂ« tĂ« gjatĂ«... dhe...siç e shihni, u kthyem pĂ«rsĂ«ri kĂ«tu, nĂ« vendin tuaj tĂ« bukur.

115

- Po si e mbajte mend shtĂ«pinĂ«? Nuk u ngatĂ«rrove nĂ« gjithĂ« ato qytete, nĂ« gjithĂ« ato pallate qĂ« ke hasur rrugĂ«s? - Jo, nuk u ngatĂ«rrova aspak, - u pĂ«rgjigj dallĂ«ndyshja, - sepse gjithmonĂ« ndjek drejtimin e diellit. Drejtimi i tij Ă«shtĂ« i pagabueshĂ«m. - Çudi, çudi! - tundte kokĂ«n Drini. - Po zogjtĂ« qĂ« çele vjet, ku i ke: - e pyeti Era. - ZogjtĂ« u shpĂ«rndanĂ« nĂ«pĂ«r pallatet e reja qĂ« janĂ« ndĂ«rtuar pasi kemi ikur ne. VetĂ«m njĂ«ra, ajo qĂ« e patĂ« do tĂ« vijĂ« me mua. - Do tĂ« jetoni sĂ« bashku? - Drini nuk e fshehu dot gĂ«zimin kur mendoi se do tĂ« kishin dy dallĂ«ndyshe. - Jo, dallĂ«ndyshja e re do tĂ« ndĂ«rtojĂ« çerdhe tĂ« re nĂ« qoshen tjetĂ«r tĂ« ballkonit. VogĂ«lushĂ«t rrahĂ«n shuplakat tĂ« gĂ«zuar! - A tĂ« thashĂ« vjet, e mban mend apo jo ? - i tha Era Drinit. - a tĂ« thashĂ«:”Ah,sikur tĂ« kishim njĂ« fole dallĂ«ndyshesh nĂ« qoshen tjetĂ«r tĂ« ballkonit!” - Ja, erdhi dallĂ«ndyshja bijĂ«! Shiko, shiko e vendosi baltĂ«n e parĂ« nĂ« qoshe! thirrĂ«n vogĂ«lushĂ«t njĂ«zĂ«ri. - Mos thĂ«ritni kaq shumĂ«, se do t’i trembni! - u tha nĂ«na. Lerini tĂ« qeta sa tĂ« mbarojnĂ« folen e re! - Eja tĂ« zbresim nĂ« oborr dhe t’i shikojmĂ« qĂ« andej! - tha Era duke e tĂ«rhequr tĂ« vĂ«llanĂ« prej dore.

Komentoni me fjalĂ«t tuaja shtegtimin e zogjve, ku shkojnĂ« gjatĂ« vjeshtĂ«s dhe dimrit. Çka dini pĂ«r zogjtĂ« shtegtarĂ«? Lexoni pjesĂ«n prej...AtĂ« mĂ«ngjes vjeshte...deri te: Dhe...siç e shihni.. ...tĂ« bukur dhe çka pĂ«rshkruan aty shkrimtari?

FJALOR

supet- shpatulla zoçka- zogj të vegjël përvajshëm- me mallëngjim vërtit- u rrotullua kaptuam- kaluam

BISEDË RRETH TEKSTIT

Ku u vendosĂ«n familja e Drinit dhe e ErĂ«s ? Çka panĂ« ata nĂ« njĂ«rĂ«n qoshe tĂ« ballkonit? Si e pranuan ata ndĂ«rtimin e folesĂ«, pse u gĂ«zuan ? Pse dallĂ«ndyshja nuk lĂ«vizte nga foleja ? Çka ndodhi nĂ« njĂ« ditĂ« vjeshte ? Kur u kthye pĂ«rsĂ«ri dallĂ«ndyshja?

DETYRË

BĂ«ni njĂ« hartim tĂ« shkurtĂ«r me temĂ«: “ MirĂ«serdhe dallĂ«ndyshe “ Kujdesi ndaj shpezĂ«ve gjithnjĂ« duhet tĂ« jetĂ« nĂ« nivel tĂ« lartĂ«.

116

PËRDORIMI I SHKRONJËS SË MADHE

Njohim gju

hën tonë

Lexoni me vĂ«mendje tekstin: Gjyshi i ArianĂ«s, dhe shihni ku Ă«shtĂ« pĂ«rdorur shkronja e madhe. TĂ« gjithĂ« thonĂ« se nuk njohin as njĂ« plak mĂ« tĂ« moçëm se gjyshi i ArianĂ«s. Sa herĂ« qĂ« vijnĂ« nĂ« shtĂ«pinĂ« e saj, krenohen me shĂ«ndetin e tij. NjerĂ«zit nuk mund tĂ« ndahen nga gjyshi i ArianĂ«s pa e pyetur se sa vjet i ka mbushur se sa her ka qenĂ« nĂ« mjek.Gjyshi plak qesh. AtĂ«herĂ« atĂ« botĂ« i duhet vetĂ«m njĂ« dhĂ«mb i gjatĂ« qĂ« i varet nga njĂ« anĂ« e gojĂ«s....Plaku qesh dhe rrudh ballin e gjĂ«rĂ«. -Nuk mĂ« kujtohet......Nuk e di se a kam qenĂ« ndonjĂ«herĂ« te mjeku. NĂ« kĂ«tĂ« tekst me shkronjĂ« tĂ« madhe janĂ« shkruar fjalĂ«t: Ariana - emĂ«r i pĂ«rveçëm. Sa herĂ«..., fjala e parĂ« pas pikĂ«s, NjerĂ«zit..., fillon rreshti i ri, Nuk mĂ« kujtohet...Nuk e di ..., nĂ« ligjĂ«ratĂ«n e drejtĂ« dhe pas shumĂ«pikĂ«shit. TË MBAJMË MEND

Me shkronjĂ« tĂ« madhe shkruhen emrat e pĂ«rveçëm, p.sh. Gjergj Kastrioti, Ismail Qemali, Çajupi, Gavrill Dara i Riu, Laroja, MurkojĂ«s, Balashi, Kuqali etj. -Me shkronjĂ« tĂ« madhe shkruhen emĂ«rtimet gjeografike: Adriatiku, Ballkani, Drini i Zi, Sharri etj. -Emrat e gazetave, revistave dhe tĂ« librave shkruhen me shkronjĂ« tĂ« madhe dhe vendosen nĂ« thonjĂ«za. “Fakti”,”Koha”,”,Lajmi”,”Lumi i vdekur”,”Gjenerali i ushtrisĂ« sĂ« vdekur” Shkurtimet qĂ« rĂ«ndom shkruhen me shkronja tĂ« mĂ«dha, kur shkruhen nuk kanĂ« pikĂ« ndĂ«rmjet p.sh.: RM, SHBA, OKB, NATO, UNICEF etj. -Por emrat e pĂ«rgjithshĂ«m shkruhen me shkronjĂ« tĂ« vogĂ«l p.sh rruga,....,sheshi.....,hotel.....,kinema...., NjerĂ«z... USHTRIME

Lexoni tekstin Gjyshi i ArianĂ«s deri nĂ« fund, gjeni pikĂ«simin duke u munduar tĂ« kuptoni se pse Ă«shtĂ« pĂ«rdorur shenja gjegjĂ«se. DETYRË

Shkruani si duhet fjalët në këto fjali dhe rregullo pikësimin -Urime festën e nënës -Dje ishte dita ndërkombëtare e punës -Petrit pse nuk erdhe në shëtitje -Vjollca është në kl. e dytë, kurse diana në kl. V.

117

GABOJNË PRINDËRIT Luigj Pirandello

Të lexojmë

-Pse mĂ« thire,Mario?-e pyeti Lina dymbĂ«dhjetĂ« vjeçare tĂ« vĂ«llanĂ« e saj dhjetĂ«vjeçar,Miron -Qe,jam duke bĂ«rĂ« listĂ«n e gabimeve tĂ« prindĂ«rve.Ulu tĂ« mĂ« ndihmosh! -Gabimet e prindĂ«rve?!Ç’tĂ« duhet kjo ? -Xha Alberti mĂ« tha nĂ« besim qĂ« tĂ« shkruaj njĂ« artikull pĂ«r gazetĂ«n e tij. Si duken prindĂ«rit nĂ« sytĂ« e fĂ«mijĂ«ve tĂ« tyre dhjetĂ«vjeçarĂ«? -Po a do ta botojnĂ« me emrin tĂ«nd? -Kurrsesi! Po tĂ« mirret vesh kjo gjĂ«, do tĂ« mĂ« rrahin.Afrohu, dĂ«gjo se ç’kam shkruar.Shto edhe ti diçka, nĂ«se tĂ« kujtohet! PrindĂ«rit japin premtime qĂ« nuk i plotĂ«sojnĂ« kurrĂ«.Dhe kur i pyet pse nuk ta kanĂ« dhĂ«nĂ« kĂ«tĂ« ose atĂ« gjĂ«, ose pse nuk kanĂ« bĂ«rĂ« kĂ«tĂ« ose atĂ«, ata thonĂ«:ai nuk ishte premtim i vĂ«rtetĂ«, por vetĂ«m njĂ« -ndoshta. E dyta - prindĂ«rit nuk veprojnĂ« ashtu sikurse nuk u thonĂ« fĂ«mijĂ«ve ta flasin tĂ« vĂ«rtetĂ«n ta mbajnĂ« disiplinĂ«n e pastĂ«rtinĂ« etj. -Ke tĂ« drejtĂ« - e ndĂ«rpreu Lina.- PrindĂ«rit nuk u lejojnĂ« fĂ«mijĂ«ve qĂ« tĂ« vishen ashtu si dĂ«shirojnĂ«. PrindĂ«rit, nĂ«se shkojnĂ« nĂ« ndonjĂ« kremtim, vishen ashti siç u’a do qejfi, edhe po tĂ« mos jetĂ« kjo e pĂ«lqyeshme,ose edhe po t’u vijĂ« ftohtĂ« me ato rroba, ose edhe po t’u vijnĂ« tĂ« ngushta. -Shkruaje edhe kĂ«tĂ«,-i tha Lina,-prindĂ«rit asnjĂ«herĂ« nuk duan tĂ« kuptojnĂ« qĂ« fĂ«mijĂ«t mund tĂ« dĂ«shirojnĂ« ndonjĂ« gjĂ«send.PĂ«r shembull:ngjyrĂ«n e fustanit, qepjen ose madhĂ«sinĂ«.Madje, madje edhe kur blej diçka me tĂ« hollat nga libreza e kursimit,nĂ«na dhe babi ndĂ«rhyjnĂ« nĂ« zgjedhjen dhe nĂ«se revoltohem, mĂ« gjen e zeza. -MirĂ«,mirĂ«!Ti vetĂ«m pĂ«r rrobat,sikur ato tĂ« jenĂ« mĂ« kryesore!DĂ«gjo edhe çfarĂ« kam shkruar:”PrindĂ«rit gabojnĂ«,edhe pse asnjĂ«herĂ« nuk pranojnĂ« gabimet e tyre.NĂ«se dikush ua tĂ«rheq vĂ«rejtjen se kanĂ« gabuar, gjithnjĂ« pĂ«rgjigjen dhe arsyetimin e kanĂ« nĂ« maje tĂ« gjuhĂ«s.PrindĂ«rit shpesh na dĂ«nojnĂ« pĂ«r gjĂ«ra tĂ« parĂ«ndĂ«sishme na i marrin lodrat,na lĂ«nĂ« pa drekĂ« ose pa darkĂ«,nuk na lejojnĂ« nĂ« kinema ose qĂ« tĂ« luajmĂ« me shokĂ«t.HerĂ«-herĂ« nuk na lĂ«dojnĂ« pĂ«r gabime mĂ« tĂ« rĂ«nda.FĂ«mija kurrĂ« nuk din se pĂ«rse e pret rrafja e pĂ«rse jo. -Edhe kjo Ă«shtĂ« me rĂ«ndĂ«si,Mario-u kujtua Lina-nĂ«na dhe babai gjithmonĂ« kritikojnĂ« dikĂ«nd.E nĂ«se veprojnĂ« kĂ«shtu fĂ«mijĂ«t-prindĂ«rit,do tĂ« thonĂ« se fĂ«mijĂ«t janĂ« tĂ« kĂ«qinj dhe se nuk i respektojnĂ« tĂ« rriturit. -Ashtu Ă«shtĂ«!-buzĂ«qeshi Mario.-Kam edhe dy shĂ«nime-”prindĂ«rit gjithnjĂ« bĂ«jnĂ« fjalĂ« pĂ«r tĂ« holla,pĂ«r llogaritĂ« qĂ« duhet tĂ« paguajnĂ«.Flasin,pra,gjithnjĂ« e pandĂ«rprerĂ« pĂ«r tĂ« holla.PĂ«rkundĂ«r kĂ«saj fĂ«mijĂ«ve u thonĂ« se tĂ« hollat nuk janĂ« aqĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme.Dhe meqenĂ«se prindĂ«rit gjithnjĂ« folin pĂ«r kĂ«tĂ« gjĂ«,duket sikur tĂ« hollat janĂ« gjĂ« kryesore nĂ« botĂ«.Dhe nĂ« fund -nĂ«nĂ«s dhe babait u interesojnĂ« fshehtĂ«sitĂ« e fĂ«mijĂ«ve.GjithnjĂ« dyshojnĂ« nĂ« ta dhe paramendojnĂ« njĂ«farĂ« dĂ«mi.MĂ« shpesh kĂ«to fshehtĂ«si tĂ« vogla fĂ«mijnore janĂ« ndonjĂ« dhuratĂ« pĂ«r ndonjĂ« shok,pĂ«r ditĂ«lindjen e nĂ«nĂ«s ose tĂ« babait.Qe,kaq kisha.Po nĂ« atĂ« çast arriti dhe xha Alberti! -MirĂ« dita,fĂ«mijĂ« tĂ« mirĂ«!-pĂ«rshĂ«ndeti xha Alberti.Duket se ke punuar mjaft,Mario.MĂ« jep tĂ« shoh se ç’ke shkruar! Pas pesĂ« minutave ai buzĂ«qeshi dhe tha: -S’ështĂ« keq,Mario! Kur tĂ« rritesh do tĂ« bĂ«hesh kritik i mirĂ«.Por kĂ«tu ke harruar atĂ« qĂ« Ă«shtĂ« mĂ« me rĂ«ndĂ«si. Ç’ështĂ« ajo?-pyetĂ«n njĂ«zĂ«ri Mario dhe Lina.

118

-Kjo Ă«shtĂ«: prindĂ«rit gjithnjĂ« kallĂ«zojnĂ« se ç’kanĂ« bĂ«rĂ« kur i kanĂ« patur dhjetĂ« vjet.Deri sa i dĂ«gjojmĂ«,nuk na duket aspak e vĂ«rtet ajo qĂ« kallĂ«zojnĂ«.NdĂ«rkaq,prindĂ«rit dhe tĂ« gjithĂ« tĂ« rriturit harrojnĂ« se ç’do tĂ« thotĂ« ajo: tĂ« kesh dhjetĂ«! Dhe aq mĂ« pak tĂ« kujtohet se sa tĂ« mirĂ« kanĂ« qenĂ« atĂ«herĂ«.

FJALOR

artikull - material për në gazetë gjësend - diçka paramendojnë - parashikojmë kallëzojnë - tregojnë

BISEDË RRETH TEKSTIT

PĂ«r çka biseduan Mario dhe Lina ? Cili ishte titulli i artikullit qĂ« do ta shkruante pĂ«r nĂ« gazetĂ«? A i plotĂ«sojnĂ« prindĂ«rit gjithnjĂ« premtimet? Çka mendonin prindĂ«rit rreth tĂ« hollave dhe si vepronin? Pyetjet pĂ«r komentin debativ Ç’do tĂ« thotĂ« autori me shprehjen: “Si duken prindĂ«rit nĂ« sy tĂ« fĂ«mijĂ«ve tĂ« tyre dhjetĂ«vjeçarĂ«â€ DETYRË

“Si duken prindĂ«rit e mi” - tani pasi lexova kĂ«tĂ« tregim (Shkruani nĂ« fletore , fshehtazi nga prindĂ«rit - Atyre do t’u tregoni pasi tĂ« lexohet nĂ« klasĂ«)

FjalĂ« tĂ« urta pĂ«r mirĂ«sjelljen 1. Mejto pa fol, mos thuaj ç’do, mejto pa bĂ«je, mos u nxito. 2.Veç e vĂ«rteta tĂ« jep kalli, nuk korrĂ« grurĂ«, po mbolle hi. 3. Shiko faqebardhĂ« tĂ« rrosh e pĂ«rpiqu tĂ« bĂ«sh mirĂ«. 4. Fjala lipset me vend, mos fol po s’qe me mend.

119

NËNË E MADHE E KËSAJ BOTE Kudo K udo q qĂ« Ă« jjam, am, kkudo udo q qĂ« Ă« shkoj, mĂ« m Ă« ndjek pas fjala jote. MirĂ«si M irĂ«si na rrezaton,, Kudo qĂ« jam, qĂ«Ă«sshkoj, madhe bote. o nĂ«nĂ« em adhkudo e e kkĂ«saj aj b ote.

Poezi

Vitore V Vitore itoreLeka Leka L eka

më ndjek pas fjala jote. Ku ishte dhimbja K uMirësi isht te na d hrrezaton, imbja më e rëndë ë o nënë e madhe e kësaj bote.

lëngata kku u lëng gatta ish më e gjat. Tii Ku hape T atjeishte h ap pdhimbja e zemrën, më e rëndë qiell ssii një qi iell të ëishpamat. ku lëngata më e gjat. Ti atje hape zemrën,

dhimshur jote, E dhim msqiell hu ur tëish kjo dora jote e, si një pamat. zgjat njeriut mjerimit. jju u zgja at n jeriut mes mjerimit t. dhimshur ishprej kjo dora jote,re, Shembell shenjtore, S hEem m bell tyre shenjtor ju zgjat njeriut mes mjerimit. bërë njerzimin. jje e bër rë ssot ot për të gjith njerz zimin n. Shembell tyre prej shenjtore, për të gjith njerzimin. Tii je emri T jje e bërë e mrrsot i i mirësis,

emri ttii jje e em mrii i vet shpresës. Ti je emri i mirësis, Nënë madhe dashurisë N ënë e m adhe e dashuris së ti je emri i vet shpresës. Tereza! sshenjtëresha hNënë enjtë ëeres sha Nënë T Tereza a! madhe e dashurisë shenjtëresha Nënë Tereza!

FJALOR

rrezaton - shkëlqen ( me mirësi) lëngata- mundimi

BISEDË RRETH VJERSHËS

Cila është Nëna e madhe e kësaj bote ? Ku e hapte zemrën kjo Nënë e madhe, nënë shqiptare ? Pse sot Nëna shqiptare shenjtore është bërë simbol i gjithë njerëzimit ? Strofën e fundit analizoni varg për vargu në fletore?

120

Ti je emri i mirësisë:

Ti je emri i vetë shpresës:

Nënë e madhe e dashurisë:

Shenjtorja Nënë Tereza:

DETYRË

Vjershën mësoni përmendsh dhe recitoni në klasë.

121

FESTA E SHKOLLËS Agim Beqiraj

E bukur bukur bukurështë është ësshtëfesta festa a Që Që ne nesot ssot ofestojmë, t ffestojmë, estojmë, Dhe Dhe në Dh he në n ëçdo ççdo dovjetorë vjetorë Ne do Ne e do d otatafestojmë. festojmë.

Poezi

BISEDË RRETH POEZISË

Për cilën festë flitet në poezi? Cila është festa e mësuesit? Cila është festa e shkollës suaj ?

Gëzuar Gëzuar shkollaime ime Gë ëzuarshkolla Festën gëzime Festën meshumë shumë gëzime Fe estënme Urime Urime ju mësues mësues Urrim me ju Të sime. Të kësaj shkollës sime ë kësaj kësajshkollës

FJALOR

E gëzofsh gëzofsh këtëditë ditë gëzofshkëtë ë Ti moj Ti m oj shkolla shkollaime, ime, Të Të dëshiroj nga zemra Të dëshiroj dëshirojjnga ngazemra zemra Për Për shumë vjet Përshumë shum mëvjet vjeurime. t urime. uriime.

vjetore - çdo vjetë

DETYRË

Mësoni vjershën përmendsh dhe bëni gara në klasë se kush do ta recitojë më bukur.

Aktivitet Hartim me shkrim me temĂ«: “ Dita e MĂ«suesit”

122

SHENJAT E PIKËSIMIT

Njohim

gjuhën

tonë

Lexoni kĂ«tĂ« pjesĂ« dhe vĂ«reni cilat shenja tĂ« pikĂ«simit janĂ« pĂ«rdorur aty: Xhaxha sa Ă«shtĂ« ora? -Xhaxha-e thĂ«rret vogĂ«lushi rrobaqepĂ«sinĂ« dhe pyet: -Sa Ă«shtĂ« ora ? -Ora?-thotĂ« rrobaqepĂ«si dhe i pĂ«rgjigjet pa e shikuar fare:-DymbĂ«dhjetĂ«. VogĂ«lushi ia ktheu menjĂ«herĂ«: -Nuk Ă«shtĂ« dymbĂ«dhjetĂ«,por dymbĂ«dhjetĂ« pa dhjetĂ« minuta. RrobaqepĂ«si e shikon me habi. -Ti paske orĂ«!-i thotĂ« -Po,kam - i pĂ«rgjigjet vogĂ«lushi. MĂ«sojmĂ« NĂ« kĂ«tĂ« pjesĂ« janĂ« pĂ«rdorur kĂ«to shenja tĂ« pikĂ«simit: pika, presja, viza,dy pikat, pikĂ«pyetja dhe pikëçuditja. PĂ«rdorimin e çdonjĂ«rĂ«s do tĂ« shohim nĂ« tekst. TË MBAJMË MEND

(.), PikĂ«pyetja(?), pikĂ«pyetja (?),PikĂ« pikëççuditja(!), uditja (!), Shenjat e pikĂ«simit janĂ«: pika(.), presja Presja(,), (,), pikĂ«presja(;), pikĂ«presja (;),dy dypikat(:),shumĂ«pikĂ«shi(...), pikat (:), shumĂ«pikĂ«shi (...), ThonjĂ«zat(,,”), thonjĂ«zat(,,”), kllapat kllapat()( )dhe dheviza(-). viza (-). Shenjat e pikĂ«simit pĂ«rdoren pĂ«r tĂ« shĂ«nuar pauzat,ngritjen dhe uljen e zĂ«rit. USHTRIME

Sot mungon Fatosi. Kush mungon sot? Fatosi nuk erdhi nĂ« shkollĂ«,sepse ishte i sĂ«murĂ«. -Sa Ă«shtĂ« ora?-pyeti vogĂ«lushja. E gĂ«zofsh kĂ«mishĂ«n e re! Dje lexova veprĂ«n “Picimuli” . DETYRË

Veni pikësimin e duhur në fjalitë e mëposhtme. Gëzuar festën e 7 MARSIT Kush e vizitoi shokun e sëmurë Hana u gëzua shumë Amdiu dje shkoi në kinema sepse luante një film i mirë Ti paske orë i tha rrobaqepësi

123

IDEJA MBI ARTIN FILMIK Para se të vijë ora e mësimit,ku nxënësit duhet të njihen me artin e filmit, arsimtari lajmëron nxënësit të ndjekin një film edukativ,shkencor ose fantastik dhe të mbajnë një shënim të vogël për atë që shohin. Për çka duhet të kenë kujdes gjatë ndjekjes: - emri i filmit - tema e filmit - personazhet pozitive - personazhet negative - mesazhi i atij filmi Kurse në orën e mësimit që do të vijojë nxënësit do të njihen me artin filmik dhe komponentët që e përbëjnë atë. Pasi te diskutohet filmit të shikuar fillon shpjegimi si vijon. -Filmi është art që shprehet me anë të fotografisë së gjallë të shoqëruar prej fjalës. -Filmi është fryt i punës kolektive ku marrin pjesë një grup i madh njerëzish,aktorësh,punëtorë teknik,ekipi realizues i filmit, etj. -Ekipin kryesor të filmit e përbëjnë: - regjisori - skenaristi - aktorët (artistët) - operator filmi etj. - filmi i gjatë zgjat gati 2 orë dhe në të ka 2500 m/ shirit -Llojet e filmit janë: - filmi arstistik - filmi dokumentar, - filmi vizatimor, - film kukullash etj.

Sipas tematikës filmi artistik mund të jetë: historik, kriminalistik, komik ,dramatik, shkencor, luftarak, horror etj. Për këtë temë nxënësit kanë njohuri, prandaj mund të zhvillohet një diskutim në klasë.

124

PRENDVERA PRENDVERA

NdreNdre Mjeda Mjeda

Poezi

JJeni eni lodhĂ«, lodhĂ«, dallĂ«ndys dallĂ«ndysha sha tt’shkreta ’shkreta bylbyl; Je molisĂ«, I ziu ub ylbyl; Jeni lodhĂ«, dallĂ«ndysha t’shkreta Pushoni n’streh’ku gjeta, Ah! Pus shoni n’s streh’kku u g jeta, Je molisĂ«, i ziu bylbyl; Pusho n’kopshtĂ« zymbyl. Push ho n ’kkopshtĂ« Ă« te njaj zy ymbyl. Ah! Pushoni n’streh’ ku u gjeta, Pusho n’kopshtĂ« te njaj zymbyl. Mbi Mb bi krahĂ« krahĂ« tuej prej dhenash h ttjera jera Ju, prendverĂ«n kĂ«tej; Ju u ,p rendverĂ«n na prutĂ« kĂ«te ej; Mbi krahĂ« tuej prej dhenash tjera Shplodhn’ju,pra,dallĂ«ndysha Sh hplprendverĂ«n odhn’ju,pra,dallĂ«ndysha ’m mjerra, Ju, na prutĂ« kĂ«tej;a tt’mjera, Rri,bylbyl,n’lulzim Rr r i,b b y lbyl,n’lulzim qĂ« kthej. Shplodhn’ju,pra,dallĂ«ndysha t’mjera, Rri,bylbyl,n’lulzim qĂ« kthej. qe Se q e ‘j prrue prej malit ulet t’tanĂ« i nep; ESe t’ta aqenĂ«â€˜j fushĂ«s ushqim prrue prej malit ulet EEnĂ«n nt’tanĂ« Ă«n borĂ« po shpĂ«rthejn’lulet fushĂ«s ushqim i nep; Porsi qĂ« zbulohen n’djep Po o r s i fĂ«mij’ E nĂ«n borĂ« po shpĂ«rthejn’lulet

FJALOR

molisë - i zverdhur fllad - frynë erë e freskët

Porsi fĂ«mij’ qĂ« zbulohen n’djep Fllad Flla ad i let me vapĂ« dashnijet Puthi P ut thi pemĂ«n pĂ«r gemb Fllad i let me gemb vapĂ« dashnijet prej UPuthi zzgjue gjuepemĂ«n pema, e qepĂ«r p rgemb ej shijet gemb Buloi nĂ«pĂ«r tem. B ullozgjue i mbarĂ« nĂ«pĂ«r Ă«pĂ«shijet r koshtĂ« Ă« te em. U pema, e qer n prej Buloi mbarĂ« nĂ«pĂ«r nĂ«pĂ«r kopshtĂ« tem. Ndej’bri myket: Nd dej’bri votrĂ«s nieri myk ket: Vrapo, puna t’thĂ«ret: V ra a p o , bulk, ku u p una t’thĂ«re Ndej’bri votrĂ«s nieri myket:et: vrue fushĂ«n bĂ«rlyket, ttuj uj vr rue bulk, fus shĂ«ku n kkau au b Ă«rlyket, Vrapo, puna t’thĂ«rret: m’u Lyp pm ’u vvue ue pĂ«rkau lavĂ«r ttvet. vet. Tuj vrue fushĂ«n bĂ«rlyket, Lyp m’u vue pĂ«r lavĂ«r t’vet.

BISEDË RRETH POEZISË

PĂ«r cilĂ«n stinĂ« bĂ«n fjalĂ« poeti ? Kujt i drejtohet poeti ? Çka sollĂ«n ata prej vendeve tĂ« tjera ? Çka pĂ«rshkruan poeti nĂ« strofĂ«n e katĂ«rt ? Komentoni kĂ«tĂ« strofĂ«: “ Ndej’bri votrĂ«s nieri myket: Vrapo, bulk, ku puna t’thĂ«ret: tuj vrue fushĂ«n kau bĂ«rylket, Lyp L y m’u vue pĂ«r lavĂ«r t’vet”

DETYRË

Shkruani ese me temĂ« “ Pranvera nĂ« vendin tim ”,

125

Poezi

PËR DITËN E FESTËS Ramadan Zeneli

Ditë dhuratash për mësueset e qeshura për nënat tona Ditë dhuratash Në dorë te Gonit mësueset e qeshura për qeshurra qeshin lulet nënat tona për t o n a qeshin si Bona.

dorë Në do orë te Gonit Gon nit qeshin qesh hidëshirash n lulet lu ulet Ditë qeshin qes shin n ssii Bona. laramane

n’klasĂ«n tonĂ« ndodh edhe mahi; DitĂ« Di itĂ« dĂ«shirash dndonjĂ« Ă«shirash ditĂ« dhuratash laramane la aram mane ditĂ« n’klasĂ«n n’ ’kla asdĂ«shirash, Ă«n tonĂ« ndodh dĂ«shira - si dashuri. edhe ed dhe e ndonjĂ« mahi;

ditĂ« dit tĂ« dhuratash dhuratash N’dorĂ« t’Gonit lulet ditĂ« dit tĂ« dĂ«shirash, dĂ«shirash, plot aromĂ« e ngjyra dĂ«shira dashuri. dĂ«s s hi ira alule - siBonĂ« - KĂ«to dhuratĂ« pĂ«r ty.

N’dorĂ« t’Gonit lulet N’d dorrĂ«lehtĂ« Dora dridhet plot plo ot aromĂ« aromĂ« e ngjyra skuqet fytyra, KĂ«to lule BonĂ« - sakaq K Ă«to pyetjet slakĂ«rojnĂ« syty. mĂ« sy. dhuratĂ« d hu uratĂ« pĂ«r Dora D orra lehtĂ« dridhet sskuqet ku uqet fytyra, ssakaq akkaq pyetjet sslakĂ«rojnĂ« la akĂ«rojnĂ« sy mĂ« sy.

- Goni, ende nuk jam nĂ«nĂ« lule pĂ«r t’me dhĂ«nĂ«... Ende festa s’eshtĂ« pĂ«r mua. - Krejt njĂ«soj Bone kur unĂ« vetĂ« dua... Pse mos ta luajmĂ« sot Bone njĂ« lojĂ« tĂ« bukur unĂ« tĂ« bĂ«hem zog ti tĂ« bĂ«hesh flutur. Kush pret deri n’mot tĂ« tĂ« dhurojĂ« njĂ« tufĂ« lalqe qĂ« t’ledhin nĂ« faqe?... - TĂ« dua si shok! - TĂ« dua si motĂ«r.

126

FJALOR

laramane - lara-lara aromĂ« - erĂ« e kĂ«ndshme sakaq - menjĂ«herĂ« BISEDË RRETH POEZISË

Cila Ă«shtĂ« festa e nĂ«nave? Çka mbante nĂ« dorĂ« Goni? Pse Gonit i dridhet dora ? Si i pĂ«rgjigjet Bora Gonit? Çka do ti dhuroni nĂ«nĂ«s, mĂ«sueses? DETYRË

Mësoni vjershën përmendsh dhe recitoni para shokëve!

Aktivitet Tema pĂ«r hartim me shkrim: “Dhurata pĂ«r nĂ«nĂ«n”

127

NJERIU MËSON NGA E BUKURA Rifat Kukaj

TĂ« lex

ojmë

Erdhi njĂ« nxĂ«nĂ«s me flokĂ« kaçurel, me fytyrĂ« si tĂ« hequr, me sy tĂ« zgjuar nĂ« klasĂ«n tonĂ«. PĂ«r çudi e pranuan edhe pse kishte kaluar gjysĂ«mvjetori i parĂ«, pjesĂ«risht edhe i dytĂ« dhe ishim nĂ« pranverĂ«. MĂ« vonĂ« u pa qĂ« ai flokĂ« kaçureli kishte qenĂ« njĂ« nxĂ«nĂ«s i mirĂ«. Kaloi bile shembullorĂ«. MĂ«suesi i tha tĂ« ulej nĂ« bankĂ«n e pestĂ« afĂ«r dritares. Ai zuri vĂ«nd. Por gjatĂ« asaj ore, ai vazhdimisht shikonte degĂ«n pĂ«rtej dritares. NĂ« degĂ« ishte çerdhja e kumrisĂ«. NĂ« çerdhe ishin dy zogjtĂ« e saj. Ata ishin tĂ« verdhĂ«, tĂ« njomĂ«t, tĂ« artĂ«! E puhiza luante me degĂ«n, luante me çerdhen, luante me zogjtĂ« e njomĂ«. VogĂ«lushi kurrĂ« nuk kishte parĂ« çerdhe aq afĂ«r. Ishte hutuar duke e parĂ« saqĂ« mĂ«simin e kishte harruar fare. Mbas pak erdhi nĂ«na Kumri. ZogjtĂ« hapĂ«n sqepat e artĂ«. Ajo u lĂ«shoi ushqim nga sqepi i saj. Zemra e vogĂ«lushit rrahte nga gĂ«zimi. - Ti qĂ« erdhe sot ?! - u dĂ«gjua zĂ«ri i mĂ«suesit. Kot. VogĂ«lushi ishte hutuar duke parĂ« dashurinĂ« e nĂ«nĂ«s Kumri ndaj tĂ« vegjĂ«lve. - Afrim! - u dĂ«gjua njĂ« zĂ« nĂ« klasĂ«. Kot. Ai ishte hutuar duke parĂ« syçkat e zogjve nĂ« çerdhe. - Ty, po tĂ« flas! - kĂ«tĂ« herĂ« e trembi zĂ«ri i thekshĂ«m i mĂ«suesit. Ai u skuq. U ngrit nĂ« kĂ«mbĂ«. - UrdhĂ«roni?! - Ç’je hutuar ?! - Kjo çerdhe kaq e bukur, shoku mĂ«sues, mĂ« falni... - Ih, çerdhja, u dĂ«gjua njĂ« zĂ« qĂ« pĂ«rherĂ« ,,ia mban’’ krahun mĂ«suesit duke u shtrir mĂ« i miri nĂ« klasĂ«. MĂ«suesi vazhdoi mĂ«simin. Nuk e qortoi nxĂ«nĂ«sin e ri. Ne menduam qĂ« do ta qortonte, madje, me zĂ« tĂ« lartĂ«, por jo. Duke shpjeguar mĂ«suesi ndoshta ka menduar: KĂ«tĂ« mĂ«sim qĂ« po e shpjegoj do ta mĂ«sosh, por çastin e bukur tĂ« çerdhes nĂ« degĂ« dhe tĂ« zogjve s’do tĂ« mund ta zĂ«sh kurrĂ« mĂ« nĂ« jetĂ«. PunĂ« e madhe pse s’mĂ« ke dĂ«gjuar pĂ«r disa çaste. Njeriu mĂ«son nga e bukura, nga dashuria, nga puplat e verdha, tĂ« arta tĂ« zogjve, nga gjethet, nga gjithçka qĂ« na rrethon...

128

FJALOR

zgjuar - i mençur, i ditur çerdhe - fole zogjsh puhiza - erë e lehtë kumri - zog, guguqe hutuar - i habitur

BISEDË RRETH TEKSTIT

Kush erdhi nĂ« klasĂ«? Kur erdhi nxĂ«nĂ«si nĂ« klasĂ«n tonĂ«? Ku u ul nxĂ«nĂ«si? Çka shikonte ai ? Pse ishte hutuar Afrimi? Pse mĂ«suesi nuk e qortoi Afrimin? KOMENTOJMË

-Komentoni fjalĂ«t e autorit! KĂ«tĂ« mĂ«sim qĂ« po e shpjegoj do ta mĂ«sosh, por çastin e bukur tĂ« çerdhes nĂ« degĂ« dhe tĂ« zogjve s’do tĂ« mund ta zĂ«sh kurr mĂ« nĂ« jetĂ«. DETYRË

TĂ« shkruhet ese me temĂ«: ,,Njeriu mĂ«son nga e bukura”

129

Njohim

PËRDORIMI I PIKËS

gjuhën t

onë

TË MBAJMË MEND

Pika shënon mbarimin e një fjalie si dhe mbarimin e një periudhe me një fjali dëftore.Të gjithë nxënësit shkuan në shëtitje. Vapë. Në shtëpi. Të isha në vendin e tij ndryshe do të veproja. Pika përdoret pas numrave romakë dhe arabë kur shënojmë radhën e një kreu, ose radhën e pikave të një çështje.

1.

1.

2.

2.

Pika vihet nĂ« datat e plota pas numrit. 7.03.1887; 7.III.1887 Dita e MĂ«suesit Ă«shtĂ« nĂ« 7.3.1887. Pika pĂ«rdoret edhe te shkurtimet siç, janĂ«: -Pas shkronjĂ«s sĂ« parĂ« tĂ« personave edhe nĂ« shkurtesa, E.Çabej a, p.sh. N.FrashĂ«ri, N.FrashĂ«rii, E.Çab bejj etj. -Pas shkronjave tĂ« para tĂ« fjalĂ«ve qe shĂ«nojnĂ« gradĂ«n apo pr profesionin: rofesionin: prof.,dr.,gjen. etj. USHTRIME

Veni shenjat e duhura tĂ« pikĂ«simit nĂ« kĂ«tĂ« tekst AfĂ«rdita e vogĂ«l u tremb nĂ« gjumĂ«. KishtĂ« parĂ« njĂ« Ă«ndĂ«rr tĂ« trishtueshme bĂ«rtiti me frikĂ« dhe ja plasi vajit. Ç’tĂ« trembi ashtu AfĂ«rdita e pyeti ajo me kujdes ujku nĂ«nĂ« i tha vajza me vaj nĂ« buzĂ«. Pasi tĂ« keni provuar vetĂ«, atĂ«herĂ« bĂ«ni korrigjimin dhe shihni gabimet tuaja. (AfĂ«rdita e vogĂ«l u trembb nĂ« gjumĂ«. KĂ«shtu pa njĂ« Ă«ndĂ«rr tĂ« trishtueshme. BĂ«rtiti Ă« titi me frikĂ« f ikĂ« dhe dh ia i plasi l i vajit. jit -Ç’tĂ« trembi ashtu,AfĂ«rdita?- e pyeti ajo me kujdes. -Ujku,nĂ«nĂ«!...-i tha vajza me vaj nĂ« buzĂ«.) DETYRË

Shkruani 5 fjali ku do të përdorni pikat.

130

PIKËPYETJA DHE PIKËÇUDITJA

Njohim g

juhën to

LexojmĂ« tekstin dhe shohim ku pĂ«rdoret pikĂ«pyetja dhe pikëçuditja: .....A Ă«shtĂ« ora jote e saktĂ«,kĂ«tĂ« deshe ta vĂ«rtetosh? -As kĂ«tĂ« jo.E di se ora ime Ă«shtĂ« e saktĂ«. -AtĂ«herĂ«? -Njashtu........ -MĂ« trego, tĂ« lutem! -Desha tĂ« vĂ«rtetoj se a pĂ«rtoni tĂ« shikoni orĂ«n kur ju pyet ndonjĂ« fĂ«mijĂ«... Ja edhe njĂ« shembull tjetĂ«r: -NĂ«nĂ«! -Bir! -Dua bukĂ«! -MĂ«ma hesht. -NĂ«no! - Ngriva! TË MBAJMË MEND

PikĂ«pyetja pĂ«rdoret nĂ« ne fund tĂ« fjalive pyetĂ«se dhe nĂ« fund tĂ« sh SiSierdhĂ«t?Do tĂ« tĂ« shkojmĂ« apo periudhave me fjali pyetĂ«se.P. P.sh. erdhĂ«t? Do shkojmĂ« apo do tĂ« rrimĂ« edhe pak ? PikĂ«pyetja pĂ«rdoret rregullisht pas fjalive tĂ« ndĂ«rtuara me pĂ«remrat pyetĂ«s, me ndajfolje pyetĂ«se ose para pyetĂ«s:Kush? Kush?Cili? Cili?Me MekĂ«? kĂ«?Ku? Ku? fjalive tĂ« tjera qĂ« pĂ«rdoren si pyetĂ«s: Kur? Pse? Ashtu? P .sh. Kush Kush erdhi? erdhi?Ku Ku ishe?Kur P.sh. ishe? Kurdo dotĂ«tĂ«shkojmĂ«? shkojmĂ«? etj. e tj. Pikëçuditje pĂ«rdoret nĂ« fund tĂ« fjalive periudhave Pikëçuditje pĂ«rdoret nĂ« fund tĂ« fjalive ose ose periudhave thirmore, pra thirmorre, prapĂ«rdoret pĂ«rdoretnĂ« nĂ«fund fundtĂ«tĂ«fjalive fjaliveqĂ« qĂ«shprehin shprehingĂ«zim, gĂ«zim, ynĂ«!GjithnjĂ« hidhĂ«rim, habi, urdhĂ«r. P.sh. RroftĂ« atdheu ynĂ«! GjithnjĂ«tĂ«tĂ«doni doni gjuhĂ«n edhe popullin tonĂ«! tonĂ«!Rrofshi sa malet! Ju lumtĂ« , djemtĂ« Rrofshi sa malet! Ju lumtĂ«, djemtĂ«ee xhaxhait! etj. DETYRË

Shkruani 5 fjali ku do të përdorni pikëpyetjen dhe 5 fjali ku do të përdorni pikëçuditjen.

131

në

PAL GOLEMI E NIK PETA Gavrill Dara- i Riu

TĂ« lexo

jmë

“ O BalĂ« mĂ« lĂ«r tĂ« fle pĂ«rgjithmonĂ«, kĂ«tu nĂ« mes tĂ« kokave qĂ« kam prerĂ«! MĂ« lĂ«r tĂ« pushoj nĂ«n palat e flamurit tim qĂ« e kam njomur me gjak dhe I thuaj SkĂ«ndĂ«rbeut... “Edhe i vdekur Pal Golemi do ti tmerroj armiqt “ !

Aty mbi shkĂ«mbin, qĂ« rrihnin valĂ«t e detit, plaku BalĂ« me flokĂ« e mjekĂ«r tĂ« bardhĂ« vazhdonte t’i tregonte nipit ato qĂ« i kishte parĂ« e dĂ«gjuar, luftĂ«rat qĂ« kishte bĂ«rĂ«. Nipi nuk i dĂ«gjonte ato ngjarje, po i pĂ«rpinte dhe i skaliste nĂ« kujtes. - MĂ« dĂ«gjo , o nip i dashur, se unĂ« kam marrĂ« pjesĂ« nĂ« tĂ« gjitha betejat. Kam luftuar pĂ«rkrah SkĂ«ndĂ«rbeut e Vrana Kontit, pĂ«rkrah LekĂ« Dukagjinit e Arianitit dhe sa e sa princave dhe kapedanĂ«ve tĂ« tjerĂ«. Pa kam marrĂ« plagĂ« mbi plagĂ«. JanĂ« plagĂ« tĂ« trupit e tĂ« zemrĂ«s pĂ«r shokĂ«t qĂ« na ranĂ«, ArbĂ«rinĂ« qĂ« e humbĂ«m... Edhe nĂ« betejĂ«n e Vajkalit mora pjesĂ«. Luftuam si luanĂ« e vramĂ« ca mĂ« shumĂ« osmanĂ«. VetĂ«m Ballabanin s’e vramĂ« dot atĂ«herĂ«. Po e vrau Gjergj Aleksi ca mĂ« vonĂ« atĂ« qen! MĂ« vjen keq qĂ« nuk vrava dot mĂ« shumĂ«...Ja pĂ«r kĂ«tĂ« do tĂ« tregojĂ« tani, shpirt i gjyshit. Dhe mos harro kurr, gjakun, ArbĂ«rinĂ«. T’i duash siç do nĂ«nĂ«n e babĂ«n! Pastaj vazhdoi: - Atje, nĂ« Vajkal tĂ« ngriheshin pĂ«rpjetĂ« qimet e kokĂ«s nga ato qĂ« tĂ« shikonte syri. Fjala s’i tregon dot tĂ« tĂ«ra, po ti shumĂ« gjĂ«ra merr me mend. Zjarri e kishte kthyer gjithçka nĂ« hi, toka ishte bĂ«rĂ« e kuqe nga gjaku, fusha ishte mbushur me tĂ« vrarĂ« e mbi kufoma krrokatnin korbat. NjĂ« luftĂ«tar arbĂ«resh mbylli sytĂ« nĂ« duart e mija duke thirrur: ”NĂ«nĂ«â€! Pak mĂ« tutje njĂ« tjetĂ«r trim ishte mbĂ«rthyer fytafyt me njĂ« osman dhe dukej sikur luftonin me njĂ«ri-tjetrin edhe tĂ« vdekur... BĂ«ra nja dy hapa mĂ« tej dhe pashĂ« njĂ« kalĂ« qĂ« tĂ«rhiqte zvarrĂ« shalĂ«n. M’u duk se kishte tĂ« vizatuar njĂ« luan me ngjyrĂ« tĂ« gjelbĂ«r. Zemra mĂ« ndolli keq. Diku e kisha parĂ« atĂ« stemĂ«. PranĂ« kalit ishte edhe njĂ« luftĂ«tarĂ« i mbytur nĂ« gjak me dhjetĂ« ushta tĂ« ngulura nĂ« krahĂ«ror. Flamurin e mbante me dhĂ«mbĂ« dhe pĂ«luhrĂ«n e kuqe me shkaben nĂ« mes e valĂ«viste flladi. NĂ« dorĂ« shtrĂ«ngonte ende kordhĂ«n, ashtu siç e shtrĂ«ngonte kur luftonte me osmanĂ«t. .

132

As nga pamja, as nga mburoja e argjendtĂ«, as nga shqiponja nĂ« gjoks nuk e njoha dot. E njoha nga trimĂ«ria qĂ« kishte treguar. Ishte Pal Golemi! U ula, i hoqa parzmoren, i vura dorĂ«n nĂ« gjoks dhe ndjeva se zemra i rrihte ende. “Qenka gjallĂ«!” - thashĂ« me vete dhe e tĂ«rhoqa nĂ« njĂ« anĂ« dhe i njoma buzĂ«t e faqet, i fshiva gjakun. Pali u pĂ«rmend njĂ« çast, mĂ« pa me sytĂ« e mjegulluar, buzĂ«qeshi dhe mĂ« tha: - O BalĂ«, mĂ« lĂ«rĂ« tĂ« fle pĂ«rgjithmonĂ« kĂ«tu, nĂ« mes tĂ« kokave qĂ« kam prerĂ«! Me lĂ«r tĂ« pushoj nĂ«n palat e flamurit tim qĂ« e kam njomur me gjak, dhe i thuaj SkĂ«ndĂ«rbeut, mbretit tonĂ« tĂ« lavdishĂ«m, kĂ«to fjalĂ«: “Edhe i vdekur PalĂ« Golemi do ti tmerrojĂ« armiqtĂ«! Pastaj briri i luftĂ«s,ai do tĂ« ngrihej dhe do tĂ« luftoj tok me ju!” Pal Golemi buzĂ«qeshi pĂ«r tĂ« fundit herĂ« u mbush me frymĂ« dhe vazhdoi: - Kam edhe njĂ« lutje pĂ«r ty, O BalĂ«. UnĂ« e di qĂ« do tĂ« ma plotĂ«sosh, prandaj do do tĂ« flej i qetĂ« e do tĂ« tretem si qiri. Merr mburojĂ«n dhe perzmoren dhe vari tek ky lisi qĂ« mĂ« bĂ«n hije. PĂ«rmbi do vendos kordhen time. Kur tĂ« shkĂ«lqej dielli, rrezet e tij do tĂ« bien mbi armĂ«t e mija e ato tĂ« shkreptijnĂ«. Kur ta shohin atĂ« flakĂ« e atĂ« zjarr armiqtĂ«, do tĂ« dridhen nga tmerri. Kur tĂ« fryej era natĂ«n, ato do tĂ« tunden e do tĂ« gjĂ«mojnĂ« dhe qenĂ«ve osmanĂ« do tu duket se kam ende gjallĂ« dhe do tĂ« hidhen mbi ta! Kaq tha dhe perĂ«ndoi sytĂ«. Vdiq i lumtur, se hetĂ«n e gjakun ia fali ArbĂ«risĂ«! Thirra shokĂ«t dhe i hapĂ«m njĂ« varr. E varrosĂ«m me brengĂ« nĂ« zemĂ«r e me lotĂ« nĂ« sy.... TokĂ« mĂ« tĂ« varrosĂ«m edhe njĂ« pjesĂ« tĂ« zemrĂ«s sonĂ«... Pastaj bĂ«mĂ« pak mĂ« tutje dhe pamĂ« se drejt nesh po vinin disa luftĂ«tarĂ« me nje trim tĂ« plagosur rĂ«ndĂ«. NĂ« flamurin qĂ« valonte mbi kokat e tyre, vumĂ« re njĂ« skifter dhe zemra na u ça nĂ« dysh... Trimi kishte nĂ« çafĂ« njĂ« plagĂ« tĂ« kuqe si shegĂ« e çarĂ«, qĂ« i rridhte gjak pa pushuar. NĂ« ballĂ« kishte tĂ« prera jataganĂ«sh e nĂ« gjoks shigjeta e ushta tĂ« ngulura thellĂ«. Si mund tĂ« ishte gjallĂ« ende me gjithĂ« ato plagĂ« qĂ« kishte marrĂ« ? Si i duronte dhimbjet e nuk ankohej e nuk psherĂ«tinte ? Preh hekuri tĂ« ishte vallĂ« ? Ai na pa me dhembshuri dhe me zĂ«rin e shuar na tha : - Sot Ă«shtĂ« dita mĂ« e lumtur e jetĂ«s sime. Dua tĂ« kĂ«ndoni e tĂ« hidhni valle, se kjo Ă«shtĂ« dita e ArbĂ«ris fitimtare! Ai fliste dhe ne mezi i mbanim lotĂ«t. S’na qante syri, po na qante zemra! -O vĂ«llezĂ«r mĂ« dĂ«gjoni se po ju flet Niku juaj! Mu vĂ«rsulĂ«n njĂ«qind qenĂ« nga prapa dhe tĂ« njĂ«qind po hanĂ« nga kordha ime. Po nga pas mĂ« qĂ«lloi tinĂ«zisht Ballaban tradhtari dhe mĂ« hapi plagĂ«n qĂ« mĂ« shihni nĂ« qafĂ«. Pastaj, kur u rrĂ«zova u lĂ«shuan pĂ«rmbi mua qentĂ« osmanĂ« dhe ja si mĂ« kanĂ« bĂ«rĂ«...MĂ« kanĂ« prerĂ« e mĂ« kanĂ« grirĂ«, por unĂ« nuk vdes ! - O BalĂ«, shko te nĂ«na ime dhe i thuaj se do ta marrĂ« njĂ« rrugĂ« tĂ« gjatĂ« e qĂ« ska kthim, prandaj tĂ« mos mĂ« presĂ«...NĂ« vendin tim i lash njĂ« bijĂ« i lash MarĂ«n. TĂ« ma ruajĂ« e tĂ« ma dojĂ« si vajzĂ«n e vet ! Pastaj shkoni e takoni nĂ« ballkon bijĂ«n e LalĂ«s, qĂ« mĂ« kujton. S’mĂ« harron kurrĂ« e do tĂ« mĂ« mbajĂ« pĂ«rjetĂ« nĂ« zemĂ«r. I thoni se Niku i saj u martua me nje plakĂ« tĂ« keqe tĂ« zezĂ« prandaj mos tĂ« mĂ« presĂ«, por tĂ« martohet e tĂ« gĂ«zoje jetĂ«n. KĂ«shtu tha Niku dhe u shua si kandil qĂ« s’ka pikĂ« vaj... Ne po mendonim si ta varrosnim me sa mĂ« shumĂ« nder trimin Nik, kur para syve na u shfaq njĂ« vajzĂ« flokĂ«lĂ«shuar e fustan ggrisur, me sy tĂ« zgurdulluar e me kĂ«mbĂ« tĂ« gjakosura.

133

Sa na pa na foli apo qau nuk e kuptuam dot : -O vĂ«llezĂ«r arbĂ«resh, mos ma patĂ« Nikun tim ? Ne na u kyçën buzĂ«t e sytĂ« na u mbushĂ«n me lot. S’thamĂ« dot as njĂ« fjalĂ«. AtĂ«herĂ« bija e LalĂ«s hyri nĂ« mes tonĂ«, pa trimin pĂ«rtokĂ« dhe u shtri nĂ« krah tĂ« tij duke uluritur. Fragment nga vepra “ KĂ«nga e sprasme e BalĂ«s” - G. Dara i Riu

FJALOR

skaliste - gdhendte, nguliste krrokatnin - bĂ«nin krra-krra ( korbat ) stemĂ« - shenjĂ« dalluese e njĂ« shteti, familjeje ose njeriu kordhe - lloj shpate e shkurtĂ«r ushe - armĂ« sulmi e kohĂ«ve tĂ« kaluara me bisht tĂ« gjatĂ« dhe majĂ« hekuri mburojĂ« - pjesĂ« e armatimit nĂ« kohĂ«n e lashtĂ« e nĂ« mesjetĂ« si pllakĂ« e rrumbullakĂ«t a katĂ«rkĂ«ndĂ«she prej metali shqyt - mburojĂ« bakri ( bronzi, lĂ«kure) parzmore - veshje metalike qĂ« vishej nĂ« krahĂ«ror briri i luftĂ«s - bri kafshĂ«sh qĂ« pĂ«rdorej si bori tinĂ«zisht - fshehtazi, pabesisht. BISEDË RRETH TEKSTIT

Cili e rrĂ«fente kĂ«tĂ« ngjarje ? PĂ«rkrah kujt kishte luftuar ai? PĂ«r cilĂ«n kohĂ« bĂ«n fjalĂ« nĂ« tregim ? CilĂ«t ishin dy trimat e kĂ«saj pjese ? Cili ishte amaneti i Pal Golemit ? Cili ishte amaneti i Nik PetĂ«s? Kujt ia tregoi kĂ«tĂ« ngjarje ? DETYRË

a) Tekstin ndani në katër pjesë sipas kësaj skeme,plani dhe shkruani fabulën e shkurtër për secilën pjesë: 1. Plaku Balë i tregon nipit ? 2.Pal Golemi, qëndrimi dhe amaneti i tij ? 3.Nik Peta, qëndrimi dhe amaneti i tij ? 4.Kur e pa Mara Nikun të vrarë? KUJDES

KĂ«rkoni nga mĂ«suesi t’u shpjegojĂ« diç mĂ« shumĂ« pĂ«r poemĂ«n “KĂ«nga e sprasme e BalĂ«s” dhe pĂ«r autorin e poemĂ«s Gavrill Dara i Riu.

134

PËRDORIMI I PRESJES

Njohim gjuhën

tonë

Lexoni dhe vëreni ku është përdorur presja.

...Paraja Ă«shtĂ« si njĂ« aktor, qĂ« mban nĂ« dorĂ«n e vet nĂ« marionetĂ« dhe e dredh e pĂ«rdredh, e zbret, e ngreh, e flak, e puth, e pushton, e shkelmon dhe pastaj e vdes. MarionetĂ« Ă«shtĂ« njeriu.Po,zotĂ«ri,njeriu i logjikshĂ«m. TË MBAJMË MEND

Presja Ă«shtĂ« shenjĂ« e pikĂ«simit qĂ« shĂ«non njĂ« pauzĂ« tĂ« shkurtĂ«r nĂ« mes dy fjalĂ«ve,dy togfjalĂ«shve edhe dy fjalive. Presja pĂ«rdoret pĂ«r tĂ« veçuar gjymtyrĂ«t homogjene nĂ« fjali. Presja pĂ«rdoret pĂ«r tĂ« ndarĂ« fjalitĂ« qĂ« pĂ«rsĂ«riten... Shembuj:-Kur u kthye nĂ« KrujĂ«,SkĂ«ndĂ«rbeun e pritĂ«n tĂ« entuziazmuar burra,gra,pleq,djem e vasha. Bilbili i bukur, i bukur, sa s’bĂ«het me kĂ«ndu. NĂ« vjes vjeshtĂ« mbledh mollĂ«t,dardhĂ«t,ftonjtĂ« etj. shtĂ« bujku m bledh m

USHTRIME

Veni presjet nĂ« kĂ«to fjali: 1.Artani vĂ«llai i Mimozes u nis i pari. 2.Besa Vjollca dhe Arta janĂ« ne klasĂ« tĂ« tretĂ«. 3.NĂ« kuizin e diturisĂ« do tĂ« marrin pjesĂ«: Hana Amdiu dhe Agnesa. 4.Sa mĂ« pĂ«lqeu blegĂ«rima zĂ«ri i Ă«mbĂ«l i bagĂ«tisĂ«. DETYRË

NĂ« tekstin me titull”Libri mbi princin e lumtur”, shkĂ«putni njĂ« pjesĂ«, shkruani nĂ« fletore dhe tregoni ku janĂ« pĂ«rdorur shenjat e pikĂ«simit dhe presja.

135

NJË LETËR DHE DIÇKA TJETËR A. Demolli

TĂ« lex

ojmë

Lushin e kishin mbuluar djersĂ«t mbi njĂ« letĂ«r. -Edhe tĂ« shkuar qĂ« po mĂ« bĂ«je! - e ngacmoi motra e tij mĂ« e vogĂ«l, pasi ia vodhi me bishtin e syrit disa fjalĂ«. Po i haje gjysmĂ«n e shkronjave! Ha-ha-ha! - Nuk e di se nuk bĂ«n tĂ« lexohen letrat e huaja !? - ia ktheu ai me qortim,pasi s’guxonte t’i pĂ«rgjigjej ndryshe nĂ« prani tĂ« prindĂ«rve. Po e keqja ishte se e dinte edhe vetĂ« se njĂ« letĂ«r e tillĂ« nuk mund tĂ« merrte udhĂ«.Le tĂ« prisnin shokĂ«t dhe shoqet derisa...Mund tĂ« mĂ«sohej te shkruhej drejt e mirĂ« pĂ«r disa ditĂ«?! Jo dhe jo,ndaj mĂ«syu pĂ«r ndihmĂ« Gazmendit, i cili ishte shembullor nĂ« hartime. Gazmendi ia shkroi letrat pĂ«r Shpendin e pĂ«r Petritin, ndĂ«rsa pĂ«r MrikĂ«n...Eh, pĂ«r MrikĂ«n Lushi dĂ«shironte tĂ« shkruante tjetĂ«r letĂ«r... U mbyll nĂ« dhomĂ« dy-tri ditĂ«. Jep e merr. Lexo kĂ«tu njĂ« fjalĂ«, lexo andej njĂ« tjetĂ«r.Kot. S’i gjente dot fjalĂ«t dhe sidomos jo fjalitĂ« qĂ« i duheshin. Nuk i ndihmuan gjithaq as fjalori, as gramatika, te cilat ia solli ndĂ«r mend Gazmendi. TĂ« shtĂ«pisĂ« e shihnin e nuk u besonin syve tĂ« vet. -Po mĂ«son,pĂ«llumbi i nĂ«nĂ«s,po mĂ«son,- fliste e Ă«ma dhe seç fluturonte nga kĂ«naqĂ«sia. MĂ« nĂ« fund Lushi e shkroi edhe letrĂ«n pĂ«r MrikĂ«n. Tamam kur i afrohej kutisĂ« sĂ« postĂ«s, e befasoi zĂ«ri i Ă«mbĂ«l i saj: -MirĂ«dita,Lush! - ia zgjati dorĂ«n. Lushi mezi ia ktheu pĂ«rshĂ«ndetjen.Kaq shpejt ishte kthyer ?! -Si ke qenĂ«?Si kalove kĂ«to ditĂ«? -MirĂ«, mirĂ«... -Pse nuk mĂ« shkrove,lum Lushi ? -TĂ« shkrova,por... -Oh, mĂ« fal, - u zu ngushtĂ« Mrika. - Ti mĂ« paskĂ« shkruar! Ma jep ta lexoj. Lushi ia lĂ«shoi letrĂ«n nĂ« dorĂ« dhe fytyra iu bĂ« lulĂ«kuqe. Letra e gĂ«zoi MrikĂ«n dyfish. SĂ« pari...kjo le tĂ« mbetet midis tyre...dhe sĂ« dyti,pse Lushi ishte bĂ«rĂ« kureshtarĂ« pĂ«r fshehtĂ«sinĂ« e tĂ« shkruarit drejt dhe bukur. NjĂ« vajzĂ« as qĂ« mund t’i shkruhej ndryshe. TĂ« nesĂ«rmen ,kur u takuan sĂ«rish,Mrika ia dha njĂ« roman me pĂ«rmbajte shumĂ« tĂ«rheqĂ«se. Lushi ia hyri ta lexonte mĂ« tepĂ«r pĂ«r hir tĂ« dĂ«shirĂ«s sĂ« saj, mirĂ«po e rrĂ«mbeu shpejt bota e heronjĂ«ve tĂ« tij. -Ore,a kaq tĂ«rheqĂ«se janĂ« tĂ« gjitha romanet? - e pyeti MrikĂ«n kur u takuan sĂ«rish. -Posi,iu pĂ«rgjigj ajo. - Ka edhe shumĂ« mĂ« interesante se ajo qĂ« lexove. Nuk e ke ditur?! -Ku ta dija pa e provuar? - ia ktheu me shpoti Lushi. -UnĂ« mendoja se leximi i librave ishte vetĂ«m njĂ« mundim i tmershĂ«m i zbuluar nga arsimtarĂ«t dhe prindĂ«rit. KĂ«shtu, pasi i qĂ«roi hesapet me riprovim,Lushi lexoi edhe dy libra deri nĂ« shtator, pa e kuptuar se ç’kthesĂ« e madhe po bĂ«hej nĂ« shpirtin e tij. Po tĂ« tjerĂ«t pĂ«rreth e shihnin. E shihnin dhe kĂ«naqeshin.

136

FJALOR

mësy - iu drejtua për ndihmë shpoti - tallje

BISEDË RRETH TREGIMIT

Me cilin u njohĂ«m nĂ« kĂ«tĂ« tregim ? Çka i tha motra mĂ« e vogĂ«l ? Kush ia shkruajti letrat ? CilĂ«n letĂ«r e shkroi vetĂ« ? PĂ«rshkruaje me fjalĂ«t tuaja çfarĂ« ecurie kishte takimi i Lushit me MrikĂ«n? Çka kuptoi Lushi kur ia filloi leximit tĂ« librave ?

Çka donte tĂ« thoshte me fjalĂ«t: “Ku ta dija pa e provuar ?” DETYRË

Lexoni tregimin, shpjegoni kuptimin dhe mundohuni të dramatizoni dialogun që u zhvillua mes Lushit dhe Mrikës. Pyetje për shpjegim: Sipas temës që trajton si mund ta quajmë këtë tregim ?

137

Poezi

BOTA DO TË JETË NJË Adem Gajtani

-Bota -Bota ad do odo ttĂ« Ă«tĂ«jetĂ« jetĂ«njĂ« njĂ« njerĂ«zitdo dotĂ«tĂ«jenĂ« jenĂ« tĂ« barabartĂ« gjithĂ« barabartĂ« TĂ«TĂ« g jitgjithĂ« thĂ« njerĂ«zit barab barrtĂ« S’do tĂ« ketĂ« Sdo o tĂ« Ă« ketĂ« uriuri S’do tĂ« ketĂ« kufi Sdo o tĂ« Ă« ketĂ« kufi Krahu i AlaskĂ«s Krahu Krah hu i AlaskĂ«s Do tĂ« pĂ«rshĂ«ndetet pĂ«rshĂ«ndetet SiberisĂ« Do ttĂ« Ă«p Ă«rshĂ«ndetet me krahun krahuneeSiberisĂ« Siberi isĂ« BuzĂ«qeshja tokĂ«s sĂ« sĂ« zjarrtĂ« BuzĂ«qeshja Buz zĂ«q qeshja eetokĂ«s zjarrtĂ« buzĂ«qeshFroideve Froideve tĂ« Do tĂ« D oDo Ă« tĂ« buzĂ«qesh tĂ«Veriut veriut TĂ« gjith vĂ«llazĂ«risht ajrin duke thithur TĂ« T Ă« gjith gjjitth vĂ«llazĂ«risht ajrin duke thithur S’do tĂ« ketĂ« armĂ«dhe dheatome atome Sdo S do tĂ« Ă« ketĂ« armĂ« ZogjtĂ« do tĂ« fluturojnĂ« ZogjtĂ« Z og gjttĂ« do tĂ« fluturojnĂ« tĂ«tĂ«llirĂ« ilirĂ« rĂ« Ă« Peshqit notojnĂ« tĂ« tĂ« lirĂ« Peshqit P es shq qit dodotĂ«tĂ«notojnĂ« Ă« NesĂ«r botĂ«nee lirĂ« lirĂ« NesĂ«r nĂ« N es sĂ«r n Ă«nĂ«botĂ«n NĂ« botĂ«n e bukur... NĂ« botĂ«n bukur... N Ă«b otĂ« Ă«n e bu ukur...

138

FJALOR Alaska - shtet në Amerikë

atome - grimca më e imët e çdo elementi kimik

BISEDË RRETH POEZISË

Pasi ta lexoni dhe ta analizoni poezinĂ« do tĂ« pĂ«rgjigjeni nĂ« pyetjet e mĂ«poshtme. Pse poeti thotĂ«:,,Bota do tĂ« jetĂ« njĂ« “? Si duhet tĂ« jenĂ« njerĂ«zit nĂ« botĂ«n e re ? KundĂ«r kujt shprehet poeti nĂ« vargun “ S’do tĂ« ketĂ« armĂ« dhe atome “ NĂ« botĂ«n e re si do ta ndjejnĂ« veten zogjtĂ« dhe peshqit?

DETYRË

PoezinĂ« mĂ«soni pĂ«rmendsh dhe recitoni nĂ« klasĂ«. NjĂ«kohĂ«sisht nĂ« klasĂ« zhvilloni njĂ« debat nĂ« temĂ«: “ÇfarĂ« bote duam ne fĂ«mijĂ«t “ KRIJIMTARIA

BĂ«ni njĂ« hartim tĂ« shkurtĂ«r me temĂ« : “ Duam shkolla, paqe dhe liri “.

KUJDES

Vepra e Adem Gajtanit ,,Lule mĂ« lule ” Ă«shtĂ« vlerĂ«suar si njĂ«ra nga veprat mĂ« tĂ« mira tĂ« letĂ«rsisĂ« sonĂ« pĂ«r fĂ«mijĂ«. Gjeni dhe lexoni si lektyrĂ« shkollore. PĂ«r rikujtim tĂ« pĂ«rkujtojmĂ« vargjet e Xhoni Radonit ,, Çdo zog ka kĂ«ngĂ«n e tij , Çdo popull gjuhĂ«n e tij, Por njĂ«lloj- sĂ« bashku kĂ«ndojnĂ«: LuftĂ«- Jo! Paqe- Po!

139

Poezi

PULËBARDHA DritĂ«ro Agolli

Të duam dhe të mbrojmë kafshët dhe natyrën.

Pulëbardhën në rërë e lagur e gjetëm, e kishte thyer këmbën nën gjurin e bishtë, e kishin lënë shoqet në bregun e detit vetëm e kishin lënë e askush nuk e priste. Pulëbardhën në dhomën tonë e shpumë e u mësua me ne si njeriu i shtëpisë, veç nga dritarja shikonte detin me shkumë dhe valën që ngrihej mes shiut e stuhisë. Jetoi pulëbardha shumë në dhomë, po humbi papritur një ditë, një ditë kur deti hidhej mbi rërën e njomë, një ditë kur vinin stuhitë... Dhe shkum në det ta kërkonim, kur vala me valën si deshët kokan kishin përpjekur, kur era dhe retë rënkonin, dhe gjetën pulëbardhën të vdekur... E pamë! Kish hapur krahët e bardhë në rërën e njomë... E pamë! Ndofta nuk donte të vdiste në dhomë...

140

DRITËRO AGOLLI (1931) lindi nĂ« Menkulas tĂ« Devollit Veprat e tij kryesore janĂ« librat me vjersha:“NĂ« rrugĂ« dola”, “MesditĂ«â€, “UdhĂ«toj i menduar” dhe romani“ShkĂ«lqimi dhe rĂ«nia e shokut Zylo”.

FJALOR

brishtĂ« - e ndryshme, thyhet shpejt pulĂ«bardha - shpezĂ« qĂ« rron afĂ«r liqeneve e detrave, ushqim i saj janĂ« peshqit. rĂ«nkonin - ankohen ndofta - ndoshta BISEDË RRETH POEZISË

Poezia na orienton të duam kafshët shpezët dhe natyrën. Në cilat vargje shfaqet ky mendim, ide? Pse e kishin lënë shoqet pulëbardhën? Sipas mendimit tuaj si vlerësohet sjellja e atyre që e morën dhe e mjekuan pulëbardhën ? Pse pulëbardha u largua? Ku shkoi ajo dhe çka ndodhi atje ?

KOMENTONI STROFËN E FUNDIT

,, E pamë ! Kish hapur krahët e bardhë në rërën e njomë... E pamë ! Ndofta nuk donte të vdiste në dhomë...

MËSOJMË

NĂ« strofĂ«n e parĂ« : nĂ« vargun e 2,3,4 pĂ«rsĂ«riten fjalĂ«t...e kishte...NĂ« ato raste poeti pĂ«rdor figurĂ«n letrare- anaforĂ«n. Ky Ă«shtĂ« shembull i anaforĂ«s. DETYRË

Mësoni përmendsh një pjesë të poezisë, Mundohuni të gjeni në libër ose revistat për fëmijë një poezi apo një tekst prozë, në të cilën bëhet fjalë..., pastaj diskutoni në klasë temën e ekologjisë ( ruajtja e ambientit )

141

PËRDORIMI I DREJTË I SHKURTESAVE

Njohim

gjuhën

NĂ« gjuhĂ«n tonĂ« ne shpeshherĂ« pĂ«rdorim edhe shkurtimet e ndryshme. NĂ« shĂ«nimet e mĂ«poshtme do tĂ« ju njoftojmĂ« me disa rregulla pĂ«rdorimi tĂ« shkurtimeve. ShĂ«nimi do tĂ« ketĂ« pĂ«r qĂ«llim qĂ« t’ju pajisĂ« me njohuri tĂ« reja rreth kĂ«saj teme.

1

2

Emrat e shteteve, të organizatave të ndryshme, emrat e partive të ndryshme politike shkruhen me shkronja të mëdha dhe ndërmjet shkronjave nuk veni pikë. P.sh.: RM, SHBA, USHT, NATO, OKB, PTT , UNICEF etj. Por emrat e popujve, të ditëve të javës, të muajve, të stinëve, të vitit shkruhen me shkronjë të vogël. P.sh.: shqipëtar, e hënë, e premte, janar, mars, pranverë, dimër.

Shkurtimet e fjalëve si: Bie fjala (b.f) dora vetë (d.v) era e re (e.r) për shembull (p.sh) etj. Shkruhen me pikë pas secilës fjalë (shih fjalët në kllapa)

3

Te shkrimet e datave përdorim pikën pas datës dhe muajit: p.sh.: 03.01.1993 ose 02.X.1992, por nuk e shkruajmë kështu: 03-01-1993 ose 02/10/1992 kur shkruajmë data pas emrit të vendit vihet presja dhe data shënohet kështu: Strugë, 03.01.1993 ose kështu: Strugë, më 2 dhjetorë 1992 etj.

4

Kur shkruajmë emrat e personave pas shkronjës së parë të emrit, kur atë e shkruajmë shkurtimisht përdorim pikën, p.sh. N. Frashëri, F. Konica, M. Isaku etj.

5

Kur fjalët që shënojnë gradë a profesion, i shkruajmë shkurtimisht dhe përdorim pikën. P.sh: prof. Adi Dani, dr. (Doktor Ibrahim Temo) gjen. (Gjeneral Tentim Oxha) kol. (Kolonel Dritan Arifi)

6

Shkurtimet e emrave të njësive të masave si p.sh: m, kg, l, km, cm, etj; përdoren pa pikë.

DETYRË

Fjalitë shkruaj shkurtimisht Republika e Maqedonisë Organizata e Kombeve të Bashkuara Ditëlindjen tënde

142

tonë

jmë

TĂ« lexo

MESAZH NË CELULAR

Viron Kona

Dardi ndjeu qĂ« nĂ« celularin e tij arriti njĂ« mesazh. Mesazhi u drejtohej atyre, KokĂ«gjĂ«mbit dhe Fluturushes. Vinte nga Diellori dhe nga Mareshalli kapiteni i anijes “Delfini i dy deteve”. Ata shkruanin,” E dimĂ« qĂ« jeni aty nĂ« kalanĂ« e KaninĂ«s. Tani qĂ« po ju dĂ«rgojmĂ« kĂ«tĂ« mesazh ne ndodhemi me “ Delfinin e dy deteve “ te kepi i GjuhĂ«zĂ«s. I kemi kthyer sytĂ« nga kalaja e KaninĂ«s tĂ« bindur qĂ« edhe ju tani jeni kthyer me vĂ«shtrim nga ne...Urime Dardi, KokĂ«gjĂ«mb dhe Fluturushe ! Urime pĂ«r vizitĂ«n qĂ« po bĂ«ni nĂ« atĂ« kala tĂ« rrallĂ«,jua kemi zili’’.MĂ« pas, mesazhi vijonte:” NĂ«se ndodhen aty me ju KĂ«mbĂ«gjati dhe MjekĂ«rverdhi i pĂ«rshĂ«ndetni fortĂ« nga ana jonĂ«. Na ka marrĂ« shumĂ« malli pĂ«r ata dy. Ata janĂ« kripa e gjellĂ«s dhe piperi jetĂ«s, era e luleve dhe flladi i detit, kaltĂ«rsia e qiellit dhe bluaja e detit, zjarri nĂ« dimĂ«r dhe freskia nĂ« verĂ«, forca e peshkaqenĂ«ve dhe shpejtĂ«sia e delfinĂ«ve,nxehtĂ«sia e diellit dhe ngrica e AntarktidĂ«s, luani i xhunglĂ«s dhe shqiponja e maleve.. Dardi lexonte mesazhin dhe ndihej i emocionuar. njĂ« copĂ« herĂ« tĂ« gjithĂ« e ndenjĂ«n me vĂ«shtrimin nga gjiri i VlorĂ«s, nĂ« drejtim tĂ« mezokanalit, atje ku ndodhej kepi GjuhĂ«zĂ«s ku ishte kufiri ndarĂ«s i detit Jon dhe detit Adriatik...Atje ndodheshin miqtĂ« e tyre mĂ« tĂ« mirĂ«: MarĂ«shalli dhe Djellori sĂ« bashku me “ Delfinin e dy deteve “ qĂ« lĂ«kundej trimĂ«risht mbi dallgĂ«... ***

VizitĂ«s i erdhi fundi. U mblodhĂ«n tĂ« gjithĂ« nĂ« njĂ« dhomĂ« tĂ« vogĂ«l qĂ« shĂ«rbente si muze. Mbi njĂ« tavolinĂ« ndodhej njĂ« libĂ«r pĂ«rshtypjesh.Gjyshi ftoi vizitorĂ«t qĂ« tĂ« shkruanin pĂ«rshtypjet e tyre nga vizita nĂ« kalanĂ« e KaninĂ«s. NĂ« fillim ai ju drejtua Alfonsos dhe Vladislavit, pastaj KĂ«mbĂ«gjatit dhe MjekĂ«rverdhit.Por ata nisĂ«n tĂ« grinden pĂ«rsĂ«ri sepse secili donte qĂ« t’i lironin vendin njĂ«ri tjetrit por kĂ«shillat dhe fjalĂ«t qenĂ« tĂ« kota. AsnjĂ«ri nuk tĂ«rhiqej.MĂ« nĂ« fund, vendosĂ«n ta ndajnĂ« sherrin me votim dhe fitues u shpall KĂ«mbĂ«gjati. MjekĂ«rverdhi u bĂ« xhind nga zemĂ«rimi dhe akuzoi kryetarin e komisionit Alfonson, pĂ«r manipulim. - Ka edhe vende tĂ« tjera ku mund tĂ« ankohem dhe tĂ« gjej tĂ« drejtĂ«n qĂ« mĂ« takon,tha ai i revoltuar. I erdhi rradha KĂ«mbĂ«gjatit, qĂ« tĂ« shkruante pĂ«rshtypjet,por ai ia la vendin Fluturushes,dhe ky gjest, u duartrokit. Ashtu, duke qeshur e biseduar, nisĂ«n tĂ« lĂ«viznin poshtĂ« kalasĂ«. Dardi, KokĂ«gjĂ«mbi dhe Fluturushja vraponin pĂ«r te fĂ«mijĂ«t kaniniotĂ«. Do tĂ« luanin futboll dhe do tĂ« bĂ«nin gara vrapimi, kurse Fluturshja do tĂ« merrte pjesĂ« nĂ« sfilatĂ«n e modĂ«s. Pas tyre vinin gjyshi dhe dy vizitorĂ«t e huaj. Ata kĂ«mbenin mendime pĂ«r pozicionin strategjik tĂ« vendĂ«ndodhjes sĂ« klasĂ«s sĂ« KaninĂ«s dhe kthimin e saj nĂ« njĂ« qendĂ«r tĂ« madhe arkeologjike dhe turistike. NĂ« fund vinte KĂ«mbĂ«gjati, qĂ« herĂ«-herĂ« shfletonte librin e tij tĂ« madh dhe bĂ«nte ndonjĂ« shĂ«nim plotĂ«sues nga ato qĂ« shihte rreth e pĂ«rqark. PranĂ« tij ecte MjekĂ«rvardhi. Ai kishte nxjerrĂ« pasqyrĂ«n dhe krihte

143

gjithë merak katër fijet e mjekrës ,që kishin filluar të rriteshin.Një çast,teksa e afroi pasqyrën shumë afër fytyrës së tij, ai lëshoi një klithmë, që i bëri të gjithë të ndaleshin.Por ishte një klithmë gëzimi. Në mjekrën e Mjekërverdhit kishin filluar të dilnin qime të tjera dhe ai, duke u ndier i sigurt,niste të thërriste gjithë gëzim se shumë shpejt mjekra e tij do të bëhej madhështore, si dikur në ditët e arta të saj. Nisi të fryjë një erë e lehtë. Një tufë zogjsh fluturonin në qiellin e pastër dhe kishin marrë drejtimin nga qendra e qytetit të Vlorës, te sheshi i flamurit,ku mbi obeliskun dhe shtizën e lartë, era valëviste palët e flamurit kuq e zi...

FJALOR

ekspedita - grup studiuesish dhe kërkuesish që punojnë nëpër dete,male, për të hulumtuar diçka. manipulimi - që ndryshojnë të vërtetat dhe rezultatet për diçka qendër arkeologjike - vend, në të cilin punohet prëe zbulimet e hershme që lidhen me arkeologjinë. obelisku - përmendore. mesazh - porosi në telefon, tekst i shkruar në celular

144

BISEDË RRETH TEKSTIT

Nga i erdhi mesazhit Dardit? Çka shkruanin ata nĂ« mesazh ? ÇfarĂ« ishin KĂ«mbĂ«gjati dhe MjekĂ«rverdhi, sipas atyre qĂ« shkruanin mesazhin ? Ku ndodheshin miqtĂ« e Dardit? Pse gjyshi i ftoi vizitorĂ«t, pasi mbaroi vizita nĂ« kanalet e KaninĂ«s ? Çka mendonin ata pĂ«r pozicionin strategjik tĂ« kalasĂ« sĂ« KaninĂ«s? Shkruani paragrafin e fundit tĂ« kĂ«tij teksti nĂ« fletore ? Pasi tĂ« lexoni dhe tĂ« kryeni me sukses bisedĂ«n, atĂ«herĂ« mundohuni t’u pĂ«rgjigjeni pyetjeve duke rrethuar tĂ« saktĂ«n: Biseda u zhvillua nĂ« kohĂ«n kur fĂ«mijĂ«t gjenden: a) nĂ« aeroplan b) nĂ« tren c) nĂ« anije Pse fĂ«mijĂ«t ishin tĂ« emocionuar ? a) Sepse njohin sende turistike. b) BĂ«jnĂ« zbulimin e vendeve strategjike si qendra arkeologjike. c) BĂ«jnĂ« kĂ«rkime nĂ«nujore. d) Sepse pĂ«r tĂ« parĂ«n herĂ« pranojnĂ« mesazh pĂ«rmes celularit.

MËSOJMË

Metafora sajohet kur njĂ« fjalĂ« pĂ«rdoret me kuptimin e njĂ« fjale tjetĂ«r dhe krahasohet me tĂ«,( pa pĂ«rdorimin e lidhĂ«zes “s”). SHEMBUJ

Ata janĂ«: kripĂ« e gjellĂ«s dhe piper i jetĂ«s, era e luleve dhe flladi i detit. Po nĂ« rast se pĂ«rdoret lidhĂ«za si, atĂ«herĂ« metafora shndĂ«rrohet nĂ« krahasim. P.sh.: Ata janĂ« si kripĂ« e gjellĂ«s dhe si piper i jetĂ«s. DETYRË

Gjeni dhe shkruani në fletore metaforat tjera që gjenden në këtë tekst.

Temë për diskutim në klasë Mbresat e paharruara ditën kur e vizituam me shokët e klasës, liqenin e Ohrit ose Kodrën e Diellit.

145

Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.