A. Milinovii/No
tolosa musl,imana nego krSiana (47 prema 21), a taj proces jo5 je Lizrazitiji u psadi Zringrada (37 prema 9), dok je u posadi Gvozdanskog (18 prema 12) i Goridke (19 prema 13) manj e nagla5en. Kada se tome pridod,a i znatno veii brcj >dobrovoljnih< martolosa, onda postaje jasnije za5to se ovo potlruije dominacije martolosa u turskoj voj sci jos 1573. godine naziva Martolosijom, a krajiSke planine - Martoloikim planinama. Ta istina jo5 snaZnije istide tragidnu po' dijeljenost jugoslavenskih naroda po interesnim zonama raznih owajada. Da ta sumorna slika naSih konfrontacija bude potpuna treba reii da su tim turskim garnizonima komandovali kapetani i oficiri (Cehaje, dizdari, age, odoba5e, buljukbaie, barjaktari, reisi, juzbaSe) koji su u ogromnoj vecini bili >nade gore list< a ne Turci ili TurkuSe, kako se to Eesto govori. Mnogi od njih su odrZavali dobre odnose sa rodacima i prijateljima s druge strane granice, kao Sto je kapetan Bukovadki podetkom 1670. godine boravi,o kod turskog komandanta tvrdave Zrin prevrat u korist kneu gosti,rna, dogovarajuii zova Zrinskih.ro) Kapetansku funkcjju u tvralavi Zrinski Novi od fe'ta do kar ovadkog rnira drZali su bezi iz porod;ice Cadilovii o kojoj je saduvano malo podataka i to uglavnom u njihovoj neobiino tolerantnoj prepisci sa sujednim hrrratskim komandantirna oko razmjene zarobljenika ili klrpopro* dajnih transakcija. Tako iz jedne stare tapije saznajemo da je novski kapetan DZaferbeg Cadilwii 1634. godine kupjr,o Posjed u dolini Sane, a njegw potomak Sulejmanaga Cadilovii pominje se 1691. godine kao posljerhji kapetan novske kapetanije; dizdar mu je bio nelci Arslanaga, a pobnatim u to >s'mutno vrijeme< bio rnu je glavom novski vojvoda Filip Vidakovii, direktni protivnik kapetanov. U tom zu ratu svi Cadilovici izginuli. Kao kapetani Gvozda,nskog spominju se krajem 16. vijeka VeletanliCi, od kojih je najpoznatiji kapetan Ahmedaga, a jedan Veletanaga se sponr-inje i prilikom turskog owojenja Eihaia 1592. godine, kada je poginuo u svad,i oko evakuacije piosade.
7.r.daru turske
ekq)anztje
ne solidarne po.moci u sludaju napada banske vojske, tako da se ni naoko malobrojne posade niJ<ad nisu osjeiale inferiorne i zaboravljene, sigurne da de im u nevolji ostale posade priskoditi u pornod. Ta vojevanja su obilovala situacij ama i dogadajima kao stvorenim za epske nar,odne pj e]slrne,pa ih je dosta saduvano i o novskim i zr.inskim junacima, a i su slabo poznate u javnosti zbog ideolo5kih predrasuda prerna tom vremenu i ratnoj povij esti na3ih naroda, jer su u tim bitkama na suprotnim stranama bili pripad,nici istih naiih naroda, desto srodnici, zemljaci i jednovjerci, narodito poslije prelaska znatnog dijela vlaha-martolosa u vojsku hrvatske rzni na
Lrriina
MoZda su upravo zbog toga i bili brojni prirnj eri tolerarncije, junadkog obraza (rnerhameta) i vjâ&#x201A;Źre u datu djed (vira) u medusobrxim kontaktima preko granice, naroffto oko otkupa zarobljenika i trgovine, je.r se zarobljenici nisu ubijali vei davali na otkupe. Otkup za velika5e znao je biti vrlo visok, kao 5to je banjaludki Ferhadbeg uspio dobiti za ortkup plemiia Vuka Engelberta 30.000 dukata od porodice Auersperg 1676. godrine i s trorn svotom sagraditi prekrasnu clZamiju u Banjaluci, danas zvanu Ferhadija. Ne5to slidno se desilo i 1637. godine kada su bosanski kapetan:i kod Bihaia zarobili Poznatoga junaka Petra Jankoviia i za njegov otkup dobili 40.000 gno6a, ali su se zavadili o,ko podjele novca, tako da je sultan na njitr poslao Vuda-pa5u s vojskorn, koji ih porazi u bici kod Banjaluke.rr) Period najkrvavijih borbi i detovanja nastao je uodi i za vrij eme tzv. kandij skog rata 1646-1669. gocline, kada su suspendirani svi medudrZavni sporazumi, a glarmu rijed vodio harambasa Mujo Hrnjica. Tada su turske dete posjele Pedalj, Goridku i joi 12 pustih gradova uz granicu, te naselile 4.000 kuda Muslimana i vlaha-stodara.l') Turska drZavna organizacij a u Pounju
Sistem upra!'no-administrativne podjele u Osmanskom carstrr-r zasnivao se na nahij ama (opiinama, Zupama), kaclilucima (zudskirn podrudjima), sandZacima (oblastima) i beglerbeglucima, Posade turgkih pograni&lih tvrdava u dvorskom odnosno pa5alucima. Metlu tim osnovnim upravkraju redovno su udestvovale u lokalnim ratnim nirn jedinicama postojala je stmga, gotovo vojpohodima, detovanjima i osvajanj ima, po pravilu u sadejstvu sa susjednim tvrdavama i pod obje- nidka zubordinacij a. Padom pod osrnansku vlast, podruEje je podijeljeno izmetlu dvije jedlnjmom komandom bosanskog sandZakbega dvorsko....nouigrad.ske i guozdanske, te pripojenahije odnosno beglerbega; u prvo vrij eme to je bio no bosanskom sandZaku, koji je do 1580. godina Malkodbeg Dugalii, zatim Ferhadbeg DesisaliipaSaluka. Te godine -Vukovii, a zatim Hasanpa5a Predojevii i dru- ulazio u sastav rumelijskog !) EamdlJa KregevlJakoviCr KapetanlJe u BlFt, Sara. gi. Na pohod su kretali farisi i martolosi, poneJevo, 1954, str. 9+-93. Hrvatske Zagreb, Acta comitialta, II, 173, 209-213. kad i tobdZije, ali bi dio posade uvijek ostajao n) Arhiv Radoâ&#x201A;Źlav L o p a ! 16: op. cit. 30, 155-157. (BBK) op cit. 8lFOr, 83. u tvrdavi, prije svega mustahfizi kao duvari ut- r , ) I v a n K u k u l r e v l 6 : Eamdija Krâ&#x201A;Ź levlJakovl6: op cit., 87, 10r-102. vrde. Pose,bnoje bio razratlen sistem medusobnadoslav Lopa316: Spisi hrvatske krajine, II, Str. 197.
137